ГАГЛОЙТЫ ВЛ., МУЛДАРТЫ Т.
ХУССАР ИРЫСТОНЫ
ЧИНГУЫТЫ РАУАГЪДАД
ЦХИНВАЛ - 1968

Ирон профессионалон театры
равзæрдыл цыбыр афæлгæст
1. ФЫЦЦАГ ХÆДАРХАЙГÆ ИРОН ДРАМОН
КЪОРДТÆ
1904 азы Æрыдоны семинары чи ахуыр кодта,
уыцы ирон фæсивæд сарæзтой драмон къорд. Къор-
ды хайадисджытæ сæрды улæфты рæстæджы йе
спектаклтæ æвдыста Ирыстоны хъæуты.
Æрыдоны семинары ахуыр кодтой Хуссар Иры
фæсивæдæй дæр чидæртæ: Уанеты Шакро (Захар),
Саулохты Алыксандр, Куымæридтаты Кима, Сод-
титы Нестор, Санахъоты Серо æмæ æндæртæ, Уы-
цы фæсивæд бафæзмыдтой æрыдойнæгты æмæ 1904
азы сæрды улæфты рæстæджы фыццаг хатт Дзауы
хъæуы сæвæрдтой ирон спектакль. Уый фæстæ уыцы
спектакль æвдыст æрцыд Згъуыбиры, Сыбайы æмæ
æндæр рæтты. Æрыдоны семинары Хуссар Ирыстоны
фæсивæдæй чи ахуыр кодта, уыдон ма 1905 азы
Хуссар Ирыстоны хъæуты равдыстой спектаклтæ,
стæй ахуыр куы фесты, уæд къорды хайадисджытæ
5

ныппырх сты алы хъæуты æмæ драмон къорды
куыст банымæг. Къорды хайадисджытæй иуæй-иутæ
ацыдысты Тбилисмæ æмæ уым стыр ахъаз фесты
Тбилисы ирон драмон къорд саразыны хъуыддагæн.
1906 азы Тбилисы ирон раззагондæр интеллиген-
цийы минæвæрттæ бакодтой «Ирон рауагъдадон
æхсæнад». Уыцы æхсæнад йæ разы хæс æвæрдта,
ирон адæмы ’хсæн культурон-рухсадон куыст та-
уыны хъуыддаг. Рауагъдадон æхсæнады прогресси-
вондæр минæвæртты руаджы арæзт æрцыд драмон
къорд дæр. Æмæ 1906 азы 24 майы Тбилисы «Вет-
целы» уазæгдоны агъуысты (ныры æвзонг сабиты
театр) равдыста йæ фыццаг спектаклтæ Брытъиаты
Елбыздыхъойы иуактон пьесæтæ «Худинаджы бæс-
ты мæлæт» æмæ «Уæрæседзау». Спектаклты хайад
истой: Абайты Вано, Тугъанты Абе, Гаглойты Ру-
тен, Алдатты Зауырбег, Датиты Гадзыбе, Чилæх-
саты Никъала æмæ Хабаты Хечъассæ.
Драмон къорды хайадисджытæ уыцы аз æрбацы-
дысты Хуссар Ирыстонмæ æмæ се спектаклтæ рав-
дыстой Цхинвалы, Брытъаты хъæуы æмæ æндæр
рæтты.
Стыр зын уавæрты куыстой ирон театралон аи.
вады фыццаг уадфидиуджытæ. Драмон къордæн
нæ фаг кодта оригиналон пьесæтæ. Уæды рæстæ-
джы ирон æвзагыл цыдæриддæр драмон уацмыстæ
фæзынд, уыдон сæвæрдтой сценæйыл. Хъуыд ног
репертуар. Цæмæй къорды куыст йæ райдианæй ма
банымæг уыдаид, уый тыххæй драмон къорды ха-
йадисджытæ тæлмац кодтой уырыссаг æмæ гуыр-
дзиаг драматургийы хуыздæр драмон уацмысты.
Уыцы азты ирон æвзагмæ ивд æрцыдысты Гоголы
6

«Ускурын», Островскийы «Тæркуад», Р. Эриставийы
«Нырма амардысты, стæй саргъуыдтой» æмæ æн-
дæртæ.
Драмон къорды раз цы ныхдуртæ лæууыд, уы-
донæй сæ иу уыди, полицæ спектаклтæ æвдисынæн
бар кæй нæ лæвæрдта, йе стæй къордæн йæхи сæр-
магонд бынат кæй нæ уыд, уыцы хабар.
Фæлæ йæ адæмы культурæ æмæ аивады сомбоны
тыххæй æппæт йæ тых, йæ рæстæг æмæ йæ зæрдæ-
йы хъарм чи нæ хæлæг кодта, уыдон зыдтой кæй
райгуырд ирон адæмы духовон царды стыр хъуыд-
даг, æмæ йæ фыццаг къахдзæфтæй куы фæкæла,
йæ астæумагъз куы асæдта, уæд афтæ æнцæнтты
йæ къахыл кæй нæ уал слæудзæнис. Уый тыххæй
нæ ауæрстой сæхиуыл, быхстой, урæдтой æппæт
зындзинæдтæ, цæмæй ноггуырд цæрæццаг гуырд
рауайа, ацæуа йæ лæджы кармæ æмæ йæ цы стыр
хуыддагæн хъомыл кодтой, уымæн сомбон бакæ-
на йе стыр лæггæдтæ.
Рагуалдзæджы комулæфтимæ, ф(ыццаг зæрва-
тыччы фæзындау, ирон сценæйыл фæзындысты æрд-
хæрæйнаджы ирон сылгоймæгтæ: уæд фыццаг хатт
ирон сценæйæ райхъуыст Рæмонты Зинæйы бар-
джын хъæлæс. Йæ фæдыл анæрыдысты Хъазиты
Нинæйы, Мыстиаты Оляйы, Уанеты Маройы, Байа-
ты Залиханы, Гаглойты Педейы, Дзампаты Раисæйы,
Джиоты Нинæйы, Гугкаты Сашæйы, Дзадтиаты Со-
найы, Бестауты Тоняйы æмæ æндæрты хъæлæстæ.
1909 азы Тбилисы Зубаловы хæдзары (ныры
К. Марджанишвилийы театры агъуысты) байгомис
адæмон театр. Уыцы Адæмон Хæдзары æрбынат
кодта ирон драмон къорд дæр. Уый бæрæг тынгдæр
7

фæахъаз æмæ фенцондæр кодта драмон къорды
куыст. Драмон къордмæ æрбацыд дзæвгар фæси-
вæд. Уыдон æхсæн, фæстæдæр зынгæ революционер-
тæ Айдарты Знауыр, Дзадтиаты Алыксандр æмæ
æндæртæ.
Драмон къорд цалынмæ Зубаловы Адæмон теа-
тры не ’рбынат кодта, уæдмæ сценæйыл равдыста
цалдæр ирон пьесæйы: Брытъиаты Елбыздыхъойы
«Худинаджы бæсты мæлæт», «Уæрæседзау», «Хаз-
би», «Дыууæ хойы», Кочысаты Розæйы «Гæды лæг,
кæнæ нæ пырыстыф сырра», Хъоцыты Бидзинайы
пьесæтæ «Æгъдауы амæттаг» æмæ «Бега», Абайты
Владимиры пьесæ «Ног царды къæсæрыл» æмæ То-
майты Хъылцыхъойы пьесæ «Къæрныхы фæстаг
цæмæ цæуы».
Ирон драмон къорды куыстæн стыр æххуыс ба-
кодтой Рæмонты Тæтæ, Тыбылты Алыксандр, Хъо-
цыты Бидзина, Собиты Инал, Томайты Аннæ, Джио-
ты Пора, Куымæридтаты Шакро, Гаглойты Григол,
Тедеты Бетъре, Даураты Иван æмæ æндæртæ.
Зубаловы Адæмон Хæдзары драмон къорд кусын
куы райдыдта, уæдмæ фæзынд цалдæр ирон пьесæ-
йы: Арысханы фырты пьесæ «Ирæд», Хъороты Да-
уыты пьесæ «Æз нæ уыдтæн, гæды уыдис», Токаты А.
пьесæ «Урс халæттæ». Оригиналон пьесæты æдтийæ
ма драмкъорды репертуар фæхъæздыгдæр тæлмац
пьесæтæй: Цагарелийы «Сыбыраг» æмæ «Рæстæ-
джытæ ныр æндæртæ сты», А. Хъазбегийы «Арсен»,
Церетелийы «Христинæ», Д. Ацкурелийы «Дыууæ
æххормаджы», Н. Азианийы «Мæнг ныфсытæ», Мо-
льеры «Чъынды» æмæ æндæртæ.
Ирон драмон къордæн æвæджиау стыр лæггæд-
8

тæ бакодта гуырдзиаг театралон аивады зынгæ ар-
хайæг Кикъо Гоциридзе. Фæстæдæр Никъо ссис
Гуырдзыстоны Республикæйы адæмон артист.
II. ФЫЦЦАГ ИРОН ПРОФЕССИОНАЛОН ТЕАТР
Фæуæлахиз Стыр Октябры социалистон револю-
ци. Советон хицауад æмæ Коммунистон партийы
руаджы фадат æрцыд чысыл нациты культурæйы
рæзыны хъуыддагæн. Тбилисы цы ирон драмон къорд
уыд, уымæн йæ куыст ногæй рацарæзт æрцыдис.
Уый æмрæстæджы Цхинвалы фæзынд ног драмон
къорд. Уыцы драмон къордтæн стыр нысаниуæг уы-
дис ирон профессионалон театры фæзынды хъуыдда-
джы. Драмон къорды архайджытæй иуæй-иутæ фæс-
тæдæр систы ирон - профессионалон театры астæу-
магъз, куыд: Дзадтиаты Сона, Дзæхаты Дзæби-
дыр, Гугкаты Сашæ, Уырысты Муссæ, Хъæцмæзты
Илья (Кавказаг), Мамиты Димитр, Цæбиты Нинæ,
Туаты Зураб, Гуыбиаты Георги, Цоциты Нинæ, Хуы-
былты Гришæ, Кокойты Тæтæрхъан æмæ æндæртæ.
Ирон профессионалон театрæн аккаг кадртæ
æрбахонын æмæ равзарыны хъуыддаджы стыр
куыст бакодтой Тедеты Бетъре, Хъуылаты Сикъо,
Беджызаты Чермен æмæ Тыбылты Алыксандр.
1931 азы 29 июлы Цхинвалы горæты байгом
Хуссар Ирыстоны профессионалон драмон театры
фыццаг сезон. Сезон байгом С. Цагарелийы пьесæ
«Тæфсæг»-æй. Спектакль æвæрæг уыд Хетæгкаты
Владимир. Афтæ райгуырд бирæ фыдæбæтты фæс-
тæ Хуссар Ирыстоны профессионалон драмон театр.
Стыр зындзинæдтæ лæууыд ног театры раз. Нæ
фаг кодтой ’фæлтæрд профессионалон кадртæ. Бын-
9

тон ныллæг уыд режиссурæ æмæ сценæ фæлындзы-
нады хъуыддаг. Театры актертæй кæд бирæтæ дра-
мон къордты активон хайадисджытæ уыдысты, уæд-
дæр иу стæмтæй фæстæмæ ныллæг уыдис сæ про-
фессионалон дæсныйад.
Гъе, уымæ гæсгæ ирон театралон фæсивæдæй иу
хай ахуырмæ æрвыст æрцыд Тбилисы Руставелийы
номыл паддзахадон театры студимæ.
Гуырдзыстоны Республикæйы театралон æхсæнад
æмæ Руставелийы театры сценæйы хуыздæр дæсны-
тæ, сæрмагондæй та Сандро Ахметели, аккаг æххуыс
бакодтой уыцы театралон фæсивæд хъомыл кæны-
ны хъуыддаджы. Уымæй дарддæр ма Хуссар Ирыс-
тоны паддзахадон драмон театрмæ Тбилисæй хуынд
æрцыд курдиатджын режиссер Мургъулия Виктор.
III. УЫДОН НÆМТТÆН ФЕРОХГÆНÆН НÆЙ
1931 азы Хуссар Ирыстоны ирон профессионалон
театр куы райгуырд, уæд ын бирæ лæггæдтæ чи ба-
кодта, уыцы арфæйаджы адæймæгтæ уыдысты нæ
театры фыццаг режиссертæ: Кокойты Тæтæрхъан,
Бекъойты Алекси, Лохты Къоста, Хъæцмæзты Илья
(Кавказаг), Хетæгкаты Владимир æмæ Самохвалов.
Уыдонæй иумæ дæр нæ уыд сæрмагонд рёжис-
серон ахуырдзинад, фæлæ се ’ппæт дæр хайад истой,
профессионалон театр цалынмæ нæ байгом, уæдмæ-
йы драмон къордты. Уыцы хæдархайгæ драмон
къордты цы фæлтæрддзинад æмæ зонынад райстой,
уый нæ бахæлæг кодтой ирон театры рæзты хъуыд-
дагæн.
10 .

Æнцон нæ уыд уыцы æмбæлттæн. Театр байгом,
фæлæ бæгънæг уыд театры сценæ, афтид — йæ
гардероб, примитивон—декоративон цех, нæ фаг код-
та риквизит. Уымæй дæр зын æмæ уæззау уавæрты
цардысты сæхæдæг дæр. Сфæлдыстадон нормалон
уавæртыл та дзырд дæр нæ уыди. Цардысты æх-
хуырст хæдзæртты, хъуыди стыр зæрдæ, стыр уар-
зондзинад аивадмæ. Æмæ уыцы стыр зæрдæ, стыр
уарзондзинад, патриотикон æнкъарæнтæ разынд нæ
фыццаг режиссертæм. Тыхстысты, фæлæ быхстой.
Быхстой, уымæн æмæ йæ зыдтой, сæ фæстæ сце-
нæмæ цы ног фæлтæр æрбахиза, уыдонæн аивады
бæрзæндмæ стæхæн фæзуат уыдон кæй аразынц
æмæ уый тыххæй сæ тых, сæ зонд, сæ рæстæг æмæ
сæ арæхстдзинад нæ хæлæг кодтой.
Бирæ хæрзтæ, бирæ лæггæдтæ бакодта Кокойты
Ясоны фырт Тæтæрхъан ирон театрæн. Æрдзæй
рахаста аивадмæ уарзондзинад. Уыцы уарзондзи-
надæй фыццаг барæвдыдта ирон театры, фæстæдæр
та йæхицæн арфæйаджы ном скодта ирон музы-
кæйы.
Кокойты Тæтæрхъан, нæ профессионалон театр
куы байгом, уæд, Хетæгкаты Владимиры фæстæ,
1931-æм азы сценæйыл сæвæрдта Цагарелийы коме-
ди «Ды цы федтай, уый нал фендзынæ». Уый фæс-
тæ — Брытъиаты Елбыздыхъойы «Худинаджы бæс-
ты мæлæт», Л. Циновскийы «Расправа» (Бекъойты
Алексиимæ), Коцойты Арсены «Сау мигъ» (Бекъой-
ты Алексиимæ), Брытъиаты Елбыздыхъойы «Амран»
(Лохты Къостаимæ), Цагарелийы «Ханума» (Лох-
ты Къостаимæ) æмæ æнд. Æппæт уыцы спектакл-
11

тæн, гъе, стæй иннæтæн дæр музыкæ фыссæг уыд
йæхæдæг.
Театры уæды режиссурæйы сæрмагонд бьшат
ахсы Бекъойты Алексийы иузæрдиои куыст. Рево-
люцийы агъоммæ, гъе, стæй Советон хицауады фыц-
цаг азты Тбилисы цы хæдархайгæ драмон къордтæ
уыд, уыцы драмон къордты цырв æмæ къухдариуæг-
гæнджытæй сæ иу уыд Алекси. Тынг уарзта аивад
æмæ йын йæ тых, йæ зонд никуы бахæлæг кодта.
1932 азы Бекъойты Алекси сценæйыл сæвæрдта
ирон номдзыд фыссæг Хъуылаты Сикъойы пьесæ
«Хъæу фенкъуыст», Тандуйы фырты пьесæ «Цъул-
берты Кулак», Брытъиаты Елбыздыхъойы «Хазби»
æмæ Коцойты Арсены пьесæ «Гæдыйы къах цы-
быр у».
Цалдæр спектаклы сæвæрдта Лохты Къоста дæр.
Ирон номдзыд фыссæг Гæдиаты Цомахъы трагеди
Ос-Бæгъатыр»-ы фыццаг хатт сценæйыл Къоста
сæвæрдта.
Ирон театры фыццаг сезонты репертуар уырыссаг
классикæйæ иттæг фæхъæздыг кодта И. Самохвалов,
курдиатджын æмæ æмбисонды хæларзæрдæ адæй-
маг. Уый ирон сценæйыл сæвæрдта Чеховы «Юби-
лей», «Арс», «Усгур», А. Бруштейны «Кæрон уы-
дзæн», Мдиванийы «Райгуырæн бæстæ», А. Верней-
лы «Еленæйы скъæфт».
Фыццаг спектаклтæ ма сæвæрдтой Тугъанты Ма-
харбег, Саулохты Мухтар, Гуыбиаты Георги, Кав-
казаг æмæ Сланты Григол.
Ирон сценæйæн цæстуарзон лæггад бакодта Фо-
тиев Василий Сергейы фырт. Уый уыд ирон сценæ-
йыл фыццаг хатт Шекспиры æнæамæлгæ трагеди
12

«Гамлет»-ы æвæрæг. Сæвæрдта ма Елбыздыхъойы
«Хазби», Мамсыраты Дæбейы «Хæсанæ», Мухтаро-
вы «Хъæлдзæг уазæг», Гольдонийы «Худæджы ха-
бар» æмæ Псафасы комеди «Хъæуы нæ фæлитой».
Бæрцæй бирæ рæстæг нæ рацыди, ирон режис-
сурæ йæ фыццаг къахдзæфтæ куы акодта, уæдæй
фæстæмæ. Фæлæ йын цыбыр рæстæджы дзæвгар
бантыст саразын. Æмæ дзырд абоны æнтыстытыл
куы фæцæуы, уæд та арфæйы ныхас æнæмæнг зæ-
гъын хъæуы йæ райдайджытæн.
IV. ТЕАТРЫ ПРОФЕССИОНАЛОН КАДРТЫ
ФЫЦЦАГ ФÆЛТÆР
1935 азы Тбилисы Руставелийы номыл театры
студийы чи ахуыр кодта, уыцы ирон фæсивæд æр-
баздæхтысты фæстæмæ æмæ бæрæг фæтыхджын-
дæрис театры сфæлдыстадон коллектив.
Фæлæ уый фаг нæ уыд. Фæстæдæр, 1936 азы, но-
гæй ахуырмæ æрвыст æрцыдысты Ленинградмæ
Островскийы номыл паддзахадон театралон инсти-
тутмæ ирон зæрдæргъæвд фæсивæдæй иу къорд.
Афтæ цадæггай фидар кæнын райдыдта театры
сфæлдыстадон астæумагъз. Театрмæ æрбахуынд æр-
цыдысты ног сфæлдыстадон тыхтæ: нывгæнджытæ
Тугъанты Махарбег, Гæздæнты Цопан æмæ Зассеты
Алыксандр. Композитортæ: Галаты Барис æмæ Гу-
диашвили Никъолоз. Актертæн сæхи ’хсæнæй фæ-
зынд арæхстджын æвæрæг-режиссертæ Магкаты Али-
хан æмæ Гуыбиаты Георги.
Профессионалон театры байгомы хъуыддаг би-
13

рæ бæрцæй баххуыс кодта кационалон драматурги-
йы рæзтæн дæр. Кæрæдзи фæдыл фæзындысты
Хъæцмæзты Ильяйы пьесæ «Фацбай», Хъуылаты
Сикъойы пьесæ «Хъæу фенкъуыст», Беджызаты
Чермены пьесæтæ «Чи кæй» æмæ «20-æм аз», Име-
дашвилийьг пьесæ «Къоста» æмæ Саулохты Мухта-
ры пьесæ «Фиййæутты уæтæр».
Уымæй дарддæр ма ирон æвзагмæ тæлмац æмæ
сценæйыл æвæрд æрцыдысты уырыссаг æмæ дуне-
йои классикæйы пьесæтæй йу цалдæр.
1939 азы ирон гениалон фыссæг Хетæгкаты Къос-
тайы райгуырдыл 80 азы сæххæсты бон театрæн лæ-
вæрд æрцыд Хетæгкаты Къостайы ном.
Коммунистон парти æмæ Советон хицауады ау-
дындзинады руаджы Къостайы номыл Хуссар Ирыс-
тоны паддзахадон драмон театрæн хæрз чысыл æм-
гьуыдмæ йæ къухы бафтыд стыр сфæлдыстадон уæ-
лахиздзинæдтæ. Уыцы хъуыддаг та фæбæрæг 1940
азы Тбилисы Хуссар Ирыстоны литературæ æмæ
аивады фыццаг декадæйы рæстæджы. Театр рав-
дыста йæ репертуары хуыздæр пьесæтæ: Хетæгкаты
КъОстайы «Дуня»-йы, Саулохты Мухтары «Фий-
йæутты уæтæр»-ы æмæ Бердзенишвилийы «Зынг».
Нæ областы театралон аивад^мæ фыццаг æркаст
фенын кодта ирон националон театры цæрдхъом-
дзинад, уый стыр фидæн. Фенын кодта театр йæ
хæс намысджынæй кæй æххæст кæны фæллойгæ-
нæг адæмы раз. Зæрдæ æмæ тугæй баст кæй у йæ
адæмимæ:
Парти аккаг аргъ скодта ирон театралон аива-
ды курдиатджындæр минæвæрттæн. Уыдонæй Гуыр-
дзыстоны Республикæйы аивæдты сгуыхт архай-
14

джыты нæмттæ лæвæрд æрцыд: Мургъуля Викторæн,
Тугъанты Махарбегæн æмæ Галаты Барисæн. Гуыр-
дзыстоны Республикæйы сгуыхт артистты нæмттæ
райстой: Дзæхаты Дзæбидыр, Цæбиты Нинæ, Сау-
лохты Мухтар æмæ Мамиты Димитр.
Иу азы фæстæ, 1941 азы райдайæны Ленинградæй
æрыздæхгысты уæлдæр театралон ахуырдзинадимæ
ирон курдиатджын фæсивæд. Уыцы фæсивæд ахуыр
фесты стыр уырыссаг театралон аивады разагъта
дæсныты къухдариуæджы бын æмæ семæ æрхастой
сценæйы стыр культурæ æмæ дæсныйад.
Нæ театры сфæлдыстадон фыццаг профессиона-
лон фæлтæр — уæлдæр театралон ахуырдзинад чи
райста, уыдон уыдысты: Багаты Федыр, Гаглойты
Зинæ, Гаглойты Варя, Гæззаты Степан, Жажиты
Андрей, Джиджджойты Лидæ, Таугазты Гаврил, Те-
деты Андрей, Тедеты В., Къæбулты Гришæ, Хъайыр-
ты Владимир, Магкоты Наташæ, Мæргъиты Сослан,
Мæхъиты Владимир, Плиты Александрæ, Сланты
Григол, Цæбиты Варя, Цæбиты Залихан æмæ Цо-
циты Нинæ.
V. ТОХЫ БЫДЫРÆЙ НАЛ ÆРЫЗДÆХТЫСТЫ...
Гъе, фæлæ уыцы курдиатджын фæсивæдæй би-
рæтæн сценæйы сæ базыртæ сисын нæма бантыст,
цы стыр аивадæн снывонд кодтой сæ цард, уымæн
балæггад кæнын нæма бафæрæзтой, афтæ райдыдта
Стыр Фыдыбæстæйон хæст æмæ фæцыдысты хъазуат
тохмæ. Уыдон уыдысты Магкаты Алихан, Цхуырба-
15

ты Ясон, Тедеты Андрей, Тедеты Владимир, Алыг-
каты Хаджи-Мурат, Хаситы Алыксандр, Гæззаты
Степан, Мæргъиты Сослан æмæ æндæртæ. Уыцы
курдиатджын фæсивæдæй ма æрмæстдæр æртæйæ:
Гæззаты Степан, Мæргъиты Сосланæн (ныр Гуыр-
дзыстоны Республикæйы сгуыхт артисттæ) æмæ Те-
деты Владимирæн бантыст сæ уарзон театрмæ хæс-
ты цæхæрæй æрыздæхын. Иннæтæй бирæтæ. нал
федтой уæлахизы бон, нал сын бантыст сæ уарзон
сценæйæ адæмæн сæ зæрдæйы рæсугъд зæгъинæгтæ
зæгъын.
Чизоны сын цас бантыстаид саразын, цас æмæ
цас лæггæдтæ бакодтаиккой аивады уæлмонц æн-
къарæнтæй сæ иубæстон адæмæн, фæлæ сæ сау
рын хæсты быдыры басыгъта. Стъалытау ферттыв-
той сценæйыл æмæ уадидæгæн ахуыссыдысты.
Зынаргъ сты уыцы зынгхуыст актерты-салдæтты
нæмттæ нæ адæмæн, нæ аивад фесæфта йæ хуыз-
дæр цæрынхъуаг курдиаттæй æмæ сæ рухс нæмттæ
хъуамæ ма ферох ой.
VI. ХÆСТ ÆМÆ ХÆСТЫ ФÆСТÆ АЗТÆ
Хæсты уæззау бонты кæд театры сфæлдыста-
дон коллектив иуцасдæр бæрцæй фæкъахыр, уæд-
дæр театр йе сфæлдыстадон куыст нæ фæныллæг-
дæр кодта. Хæсты рæстæджы театры сфæлдыста-
дон коллектив кадимæ сæххæст кодта йæ хæс Фы-
дыбæстæйы раз. Аивадон æгъдауæй фидар æмæ
тыхджын спектаклтæй разæнгард кодта фæллойгæ-
нæг адæмы цыфыддæр знаджы ныддæрæн кæ-
16

нынмæ. Театр адæммæ сидтис уæлахизмæ, лæгдзи-
надмæ, фарн æмæ цардмæ.
Фæци Стыр Фыдыбæстæйон хæст. Театры сце-
нæйыл кæрæдзийы фæдыл фæзындысты, театрдзау-
ты домæнтæн аккаг дзуапп чи лæвæрдта, ахæм
спектаклтæ: В. Вишневскийы^ æмæ А. Кроны дра-
мæ «Æмвæтæнæй денджыз фæйлауы», А. Суровы
пьесæ «Сталинградæй дарддæр», Мдиванийы «Æв-
зонг адæймаг», Цоциты Резойы «Кавказы хох-
рæбынты»,1 Шекспир|Ь1 «Отелло», Плиты Гришы
«Чермен», Токаты Асæхы «Усгуртæ», Г. Мухтаро-
вы «Аланы бинонтæ», И. Чъавчъавадзейы «Отара-
ты идæдз», Джусойты Нафийы «Азау æмæ Тайму-
раз» æмæ æндæртæ.
Банысан хъæуы уый, æмæ иуцасдæр рæстæджы
бæрц театр *уæззау сфæл^ыстадон зындзинæдты
кæй бахауд. Иу рæстæджы æнæконфликтон теори
бæрæгбæрцæй нындзыг кодта театры сфæлдыстадон
хъуыдыйы. Йæ репертуары фæзындысты уæлæнгай,
схематикон спектаклтæ. Уыцы спектаклтæ аккаг
дзуапп нæ лæвæрдтой театрдзауты духовон æмæ
эстетикон домæнтæн.
Фæлæ уыцы уавæр бирæ нæ ахаста. Коммунис-
тон парти бацамыдта аивад æмæ литературæйы
фæстæзаддзинады аххосæгтæ æмæ æппæт бæстæйы
сфæлдыстадон хъуыдыйы бафтыдта раст фæндагыл.
Партийы уынаффæты фæстæ Хетæгкаты Къостайы
номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон драмон теа-
тры репертуары фæзындысты царды домæнтæн
дзуаппдæттæг спектаклтæ. Уыцы хъуыддаг фæтынг-
дæр кодта сфæлдыстадон кусджыты инициативæ.
1954 азы Хетæгкаты Къостайы номыл паддзаха-
2*
17

дон драмон театры сæххæстис фæндзай азы — æр-
дæг æнус. Театры сфæлдыстадон коллективæй дыу>
уæйæн: Мамиты Димитр æмæ Цæбиты Нинæйæн
лæвæрд æрцыд Гуырдзыстоны Республикæйы адæ-
мон артистты нæмттæ, нывгæнæг Гаглойты Та-
уырбегæн та — Гуырдзыстоны Республикæйы аивæд-
ты сгуыхт архайæджы ном. Гуырдзыстоны Респ}б-
ликæйы сгуыхт артистты нæмттæ лæвæрд æрцыд:
Гаглойты Зинæйæн, Гæззаты Степанæн, Гуыбиаты
Георгийæн, Къæбысты Гришæйæн, Цхуырбаты Бари-
сæн æмæ Дзадтиаты Сонайæн.
1957 азы Тбилисы уыд Хуссар Ирыстоны лите-
ратурæ æмæ аивады дыккаг декадæ. Уыцы декадæ
фенын кодта, фыццаг декадæимæ абаргæйæ, ирон
театралон аивадæн йæ бон кæй бацис егъау сфæл-
дыстадон акъахдзæф. Сырæзт театры сфæлдыста-
дон коллективы дæсныйад. Аивадон æгъдауæй фзе-
тыхджындæр театры репертуар.
Ирон театры сфæлдыстадон коллектив стыр
æнтыстытимæ равдыста Туаты Дауыты драмæ «Сл-
дзæргæс», Гаглойты Владимиры лирикон драмæ
«Зæлинæ», Къанделаки В. героикон комеди
«Цхънеттаг чызг Маиа».
Ирон театралон аивады сфæлдыстадон æнтысты-
ты тыххæй газет «Заря Востока» фыста: «Мах цы
спектаклтæ федтам, уыдон тыххæй фыццаджыдæр
зæгъын хъæуы уый, æмæ театр кæй тырны фæл-
гæндзты психологон æгъдауæй райхалынмæ. Театр
тырны драматикон архайды æдтагон хуыз равди-
сынмæ нæ, фæлæ адæймаджы миддуне, йæ психо-
логи, цардмæ йæ ахаст, йæ хъуыдытæ æмæ æнкъа-
рæнтæ, адæймаджы мид-зæрдæйы хъуырдухæн рав-
18

дисынмæ. Уьщы хъуыддагмæ сæ хъус дарынц актер-
тæ æмæ театры режиссертæ. Уый та нысан кæны
театры аивадон стиль».
Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны
драмон театры аивадмæ æркаст Тбилисы фæл-
лойгæнджытæн фенын кодта, ирон нациоиалон теа-
тр кæй ссардта йæхи сфæлдыстадон цæсгом. Теа-
тры кæй сырæзт диссаджы курдиæттæ, ирон на-
ционалон аивады кад æмæ намысы бæрзæндмæ
чи систа, ахæмтæ. Уыцы коллективы уæнгтæй дыу-
уæйæн: Гаглойты Зинæ æмæ Дзадтиаты Соняйæн
лæвæрд æрцыд Гуырдзыстоны Республикæйы адæ-
мон артисткæты нæмттæ. Гуырдзыстоны рсспубли-
кæйы сгуыхт артистты нæмттæ лæвæрд æрцыд
Гаглойты Варяйæн, Гелдыты Андрейæн, Мæргъи-
ты Сосланæн, Медойты Заретæйæн, Пæррæстаты
Димитрæн æмæ Таугазты Гаврилæн.
Фæстæдæр Гуырдзыстоны республикæйы аивæд-
ты сгуыхт архайæджы ном лæвæрд æрцыд театры
сæйраг режиссер Хъайырты Владимирæн.
VII. УЫДОН ТЫХХÆЙ ЗÆГЪЫН ХЪÆУЫ
Дзæвгар фæсивæд иста хайад театры фыццаг
сезонты спектаклты. Фæлæ уыдонæй иуæй-иутæ
сценæйыл бирæ рæстæджы нæ фесты. Иуæй-иутæ
бамбæрстой фаг курдиат æмæ сæм арæхстдзинад
-сæй нæ ис аивадмæ, æмæ рагацау ацыдысты теа-
тгрæй. Иннæтæ та, кæд цалдæргай азты йедтæмæ
нæ бакуыстой, уæддæр сæхицæн ном скодтой æмæ
уыдон тыххæй та æкæмæнг зæгъын хъæуы:
19

Уырысты Муссæ уыд Тбилисы фыццаг ирон
драмон къорды хайадисæг. Сæрмагонд театралон
ахуырдзинад æм нæ уыди. Фæлæ иттæг тынг уарз-
та аивад. Хуссар Ирыстоны профессионалон театр
куы байгом, уæд хайад иста театры фыццаг сезоны
спектаклты. Уыд театры сфæлдыстадон активон-
дæр архайджытæй сæ иу. Хъазыд «Хазбийы» — Биа-
йы фырты, Цагарелийы комеди «Ды цы федтай, уый
нал фендзынæ» — Кохтайы ролы æмæ æндæрты.
Джиджджойты Петрейы чызг Лидæ курдиат-
джын актрисæ уыди. 1931 азы хайад иста профес-
сионалон театры фыццаг спектакль «Тæфсæджы»,
хъазыд чызджы ролы. Уæдæй суангдæр Фыдыбæс-
тæйон хæсты фæудмæ уыд театры. 1933—1935 азмæ
ахуыр кодта Тбилисы Руставелийы номыл театры
студийы. Фæстæдæр та, 1941 азы, каст фæци Ле-
нинграды Островскийы номыл театралон институт.
Бирæ аив æмæ тыхджын фæлгæндзтæ сарæзта
сценæйыл Джиджджойты Лидæ, уæлдайдæр та
лирикон æмæ æвзонг чызджыты фæлгондзтæ.
Æвæццæгæн, Лидæйы хуызæн арæхстджынæй æв-
зонг чызджыты ролтæ нырма ничи æххæст кодта
нæ театры сценæйыл. Стыр фидæн уыд Лидæйæн
ирон сценæйыл, фæлæ йæ, бинонты царды аххо-
сæгтæм гæсгæ, театрæй ацæуын бахъуыд. Ныртæк-
кæ цæры горæт Тбилисы.
Нæ театры сценæйыл дзæвгар рæстæджы куыс-
та Цæгат Ирыстоны Республикæйы сгуыхт артист
Мæхъиты Владимир дæр. Курдиатджын комик,
стыр дæсны — характерон фæлгæндзтæ аразынмæ.
1941 азы каст фæци Ленинграды театралон инс-
титут.
20

Нырма дæр, æвæццæгæн, бирæты зæрдыл лæу-
уы Саулохты Мухтары комеди «Усгуры» Владими-
ры Уæхæнæз. Цыргъзонд, æрхъуыдымæ рæвдз, дио
саджы хъæлæс æмæ сценæйы техникæйы хицау у
Владимир. Владимир ныртæккæ кусы Цæгат Ирыс-
тоны музыкалон-драмон театры актерæй. У ирон
сценæйы номдзыддæр æмæ уарзондæр актертæй
сæ иу.
Къаддæр сценæйон курдиаты хицау нæ уыд
Сланты Григол дæр. 1941 азы каст фæци Ленин-
грады Островскийы номыл театралон институт. Уыд
характерон актер, уæлдай тынгдæр арæхст коме-
дион æмæ сатирикон ролты. Иттæг дæсны хъазыд
Гольдонийы «Дыууæ хицауы лæггадгæнæджы» —
Труфальдинæйы ролы. Уый æмрæстæджы йæ хъус
дардта режиссурæмæ. Сценæйыл сæвæрдта Магка-
ты Алиханы «Райгуырæн бæстæйы хæстонтæ».
Къорд азы фæкуыста Цхинвалы культурæйы хæ-
дзары аивадон къухдариуæггæнæгæй. Ныртæккæ
Григол кусы Ленинграды.
Бирæ рæстæджы нæ театры сценæйыл æнтыс-
гæйæ куыста Магкоты Наташæ дæр. Наташæ каст
фæци Ленинграды театралон институт. Æххæст
кодта драматикон æмæ лирикон ролтæ.
Бæрцæй бирæ нæ фæкуыста ирон сценæйыл
Хъороты Герасим. Хæрз æвзонг лæппуйæ æрбацыд
сценæмæ. Стыр ныфс дзы æвæрдтой ирон сценæ-
уарзджытæ. Фæлæ йæ курдиат, уалдзыгон диди-
нæгау, куы райхæлд, афтæ йæ сау низ бадомдта.
Жажиты Андрей каст фæци 1941 азы Ленин-
грады Островскийы номыл театралон институт. Не
сценæйыл сарæзта иукъорд тыхджын фæлгондзы.
21

Отелло — Шекспиры трагеди «Отеллойы»,, Ферди-
нард — Шиллеры «Уарзондзинад æмæ æнаккагдзи-
над»-ы, Труфальдино — Гольдонийы «Дыууæ хицауы
лæггадгæнæджы».
Театры сценæйыл æнтысгæйæ куыста Коцты
Хъазбег. Хъазбег сарæзта дзæвгар аив лирикон
æмæ героикон фæлгæндзтæ. Уыдрн ’хсæн банысан
хъæуы: Ацæмæз — Саулохты Мухтары «Нарты Бат«
радзы», Незнамов — Островскийы «Æнæаххосæй
аххосджынтæ»-йы, Цопаи -— Елбыздыхъойы «Амы-
раны», Æлдар — Къанделакъийы «Цхънеттаг чызг
Л^аиайы».
VIII. СЕ ’РМДЗÆФ ИРОН СЦЕНÆЙЫЛ ИС
Хуссар Ирыстоны профессионалон театр куы
байгом, уæд театры аивадон къухдариуæггæнджьгш
раз фарст цæхгæр æрывæрдæуыд: аивадон æгъда-
уæй чи фæлындздзæн спектаклты?
Хъуыд дæсны æмæ фæлтæрд нывгæнæг, афтæ Ту-
г ьанты Махарбегæн фехъусын кодтой сæ фæндон.
Уый стыр зæрдиагæй сразы. Æрхуыдтой йæ Цæгат
Ирыстонæй. 1931 азы Тугъанты Л1ахарбег аивадон
æгъдауæй сфæлындзыдта профессион(алон театры
фыццаг спектакль «Тæфсæг». Уæдæй фæстæмæ,
суангдæр 1946 азмæ æппынæдзухæй разамынд
лæвæрдта нæ театры спектаклты аивадон æгъда-
уæй фæлындзыны хъуыддагæн.
Æнæкæрон стыр сты Махарбеджы фæллæйттæ
ирон театры раз.
Æвæццæгæн ирон лæджы характер, ирон лæ-
22

джы зæрдæ æмæ цардуагон æгъдæуттæ Махарбе-
джы сисы хуызæн ирд æмæ колоритонæй равди-
сын ирон нывгæнджытæй нырма никæй бок баци.
Уæлдайдæр та ирон адæмон эпосы алæмæттаджы
фæлгæндзтæ Махарбеджы стыр курдиаты фæрцы
диссаджы хуызджын ахорæнтæй раудыгас сты.
Махарбсг иу рæстæджы йæхæдæг спектаклæн
эскнзтæ дæр арæзта æмæ уыцы эскизтæм гæсгæ
спектаклты дæр йæхæдæг йæхи къухæй фæлын-
дзыдта, нæ йын уыд æххуысгæнджытæ. Йæхæдæг-
иу сфыхта клей, байсæрста иу кæттаг æмæ афтæ-
мæй ныв кодта декорациты, йæхæдæг арæзта уæ-
лæдарæсы эскизтæ æмæ грим дæр. Иттæг ирд æмæ
оригиналон рауадысты, Махарбег аивадон æгъдауæй
ць! спектаклты сфæлындзыдта, уыдон.
Дæсны æмæ нывгæнæджы сфæлдыстадон стыр
фонтазийæ Махарбег сарæзта спектакль «Амыраны»
декорацитæ. Фыццаг хатт Елбыздыхъойы эпикок
драмæ æвæрд æрцыд сценæйыл эпикон фæлгæтты.
Сценæйы раззаг хайæ, фæстæмæ, хуылфы ’рдæм,
бæрзонд фæцыдысуы æвæджиау ’хæхтæ, æнæбык
арф кæмттæ æмæ æнусон цъититæ. Мигътæ хæх-
тæн сæ цъуппытæ ныббастой, цыма æгомыг хæхтæ
сæ алы фарс дунейы куы феной, уæд райхъал уы-
дзысты се ’нусон фынæйæ æмæ фезмæлдзысты сæ
бьжæттæй.
Уым, хæхты цъуппытыл, арф лæгæты, æфсæн
рæхыстæй къæдзæхыл баст у Амыран. Йæ фарсмæ
æнæхъæн айнæг къæдзæх — æвирхъау цыдæр. Къæ-
дзæх базмæлыд æмæ хæхтæ сызмæлыдысты. Уый
уьгд Бæстыхицау, Амыраны хъахъхъæнæг.
Афтæ зынди, цыма сценæмæкæсджытæ бахауд-
23

той æртхæрæйнаджы аргъæутты бæстæм, æмæ сæ
цæсты раз раудæгас сты таурæгъты бæстæ, таурæгъ-
ты хъæбатыртæ.
Махарбег спектаклы декорацитыл æттийæ баны-
хæста марылæ æмæ цъæх гæххæтт. Сахуырста сæ
хуызджын ахорæнтæй æмæ спектаклмæкæсджыты
æфтыдтой стыр дисы.
Махарбег кæддæриддæр архайдта ахæм типаж-
тæ аразыныл, —- спектаклы архайæг цæсгомæн йæ
мид-зæрдæ ирддæр чи равдыстаид, характерондæр
ын цы миниуджытæ уыдаиккой, спектаклы хъуыды
бæрæг-бæлвырддæрæй чи равдыстаид.
Цас фантази, цас стыр курдиат æмæ арæхст-
дзинад бавæрдта Махарбег спектакль «Нарты Ба-
тырадзы». Алæмæтон адæм, алæмæтон дуне. Спек-
таклы хъуыды æмæ декорациты аивадон фæлысты
хъуыды кæрæдзи хуылфы ауадысты. Нывгæнæджы
нæртон ахорæнтæ, архайджыты удыхъæд, хъæба-
тырдзинад æмæ æхсар æвдисджытæ фестадысты.
Кæнæ «Хазби»-йы, гъе, «Ос-Багъатыр»-ы æмби-
сонды декорацитæ. Цас хъуыды, цас реалон детал-
тæ æмæ хуымæтæгдзинадæй арæзт сты!
Тугъанты Махарбег нæ театры сценæйыл аива-
дон æгъдауæй сфæлындзыдта спектаклтæ: «Хъæу
фенкъуыст», «Хазби», «Овод», «Таймураз», «Царды
аргъау», «Райгуырæн бæстæ», «Ныхæй-ныхмæ фем-
бæлд», «Дуня», «Хъайтарты фæлтæр», «Колхозон
чызг», «Чындзæхсæв», «Фиййæутты уæтæр», «Тимур
æмæ йæ командæ», «Нарты Батырадз», «Уарзондзи-
над æмæ налатдзинад», «Пæсæйы фæндон» æмæ æн-
дæртæ.
Тугъанты Махарбег сценæйыл фæкуыста, цалын-
24

мæ театрæн нывгæнджыты ног кадртæ нæ бацæттæ
кодта, уæдмæ. Уый канд спектаклты аивадон æгъ-
дауæй фæлындзыны хъуыддаг не ’ххæст кодта, фæ-
лæ ма консультацитæ лæвæрдта аивадон къухдари-
уæггæнджытæн искæцы сфæлдыстадон, гъе, аивадон
æнæмбæрст фарстыты фæдыл. Махарбег уыд аивады
хъуыддаджы æнæхъæн энциклопеди. Бирæ зыдта,
стыр культурæ æмæ йæм зонындзинæдтæ уыди.
Нарты кафт, Нарты алæмæтон дуне сценæйыл ра-
удыгас кæныны хъуыддаг Махарбеджы æнтыст у.
Иттæг хорз æмбæрста музыкæ, ирон кæфтыты рав-
зæрд æмæ се ’ххæст кæныны æгъдæуттæ.
Тугъанты Махарбег иттæг арæхстджын уыд ре-
жиссурæйы дæр. Уый сценæйыл сæвæрдта Бры-
тъиаты Елбыздыхъойы «Дыууæ хойы» (1939 азы),
Мольеры комеди «Мæнг рынчын» æмæ æндæртæ.
Нæ профессионалон театры фыццаг сезоны
(1932-—33 азты) Тугъанты Махарбеджы инициати-
вæмæ гæсгæ театрмæ æрбахуынд æрцыд Тбилисы
нывгæнæн Академийы студент Зассеты Алыксандр.
Æвзонг курдиатджын нывгæнæг фыццаг хатт сце-
нæйыл сфæлындзыдта Л. Циновскийы «Расправа-
йы» декорацитæ. Бирæ тых æмæ арæхстдзинад ныу-
уагъта Алыксандр ирон сценæйы аивадон фæлын-
дзыны хъуыддаджы.
Зассеты Алыксандр у, ирон нывгæнджытæй про-
фессионалон ахуырдзинад чи райста, уыцы фыццаг
фæлтæрæй. Уыд дæсны декоратор.
1936 азы Зассеты Алыксандр йæ дæсныйад фæ-
бæрзонддæр кæныны тыххæй ацыд Мæскуымæ.
Ахуыр кодта театралон декоративон аивады зын-
гæ дæсны, профессор В. А. Шестаковмæ.
25

Шестаковы хъусдарды бын Алыксандр сфæлын-
дзыдта дзæвгар спектаклтæ Мæскуыйы театрты
сценæтыл. Уыдонæн сæ хуыздæртæй иу у Шилле-
ры драмæ «Абырджытæ». Уыцы спектаклы аивадон
æгъдауæй сфæлындзыны тыххæй газет «Советское
искусство» стыр аргъ скодта Алыксандры кур-
диатæн.
Зассеты Алыксандр кæддæриддæр тырныдта,
цæмæй декорацмтæ уыдаиккой хуымæтæг, æмæ уьш
æмрæстæджы æххæстæй дзуапп лæвæрдтаиккой
спектаклы идейон хъуыды ирддæрæй равдисынæн.
1939 азы Алыксандр æрыздæхт Мæскуыйæ æмæ
та цæстуарзонæй хайад исын райдыдта театры
сфæлдыстадон царды.
Дзæвгар сты, Зассеты Алыксандр цы спектакл-
тæ сфæлындзыдта, уыдон. Уый Тугъанты Махарбег
æмæ Гæздæиты Цопанимæ бындур æрывæрдта нæ
театры спектаклты аивадон фæлындзынады хъуыд-
дагæн.
Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны
’ паддзахадон драмон театры сценæйыл Зассеты
Алыксандр цы спектаклтæ сфæлындзыдта, уыдонан*
сæ зынгæдæртæ сты: Карло Къаладзейы «Хатъи-
дже», Карло Гольдонийы «Дыууæ хицауы лæггад-
гæнæг», спектакль «Павел Греков», С. Клдиашви-
лийы «Графы идæдз ус», Магкаты Алиханы «Тохы
бонтæ», Ф. Вольфы «Профессор Мамлок», Туаты
Дауыты «Фатимæ», Мдивани æмæ Кировы «Æвзонг
адæймаг». Цоциты Резойы «Кавказы хохрæбын-
ты», Мольеры «Адвокат Патлен» æмæ æндæртæ.
Тугъанты Махарбеджы фæстæ, æвæццæгæн, нрок
театры спектаклты аивадон фæлындзыны хъуыдда-
26

джы Гæздæнты Цопаны бæрц ничима сарæзта.
Уый курдиаты онг ничима схызти. Алыфарсон уыд
Цопаны курдиат. Дæсны æмæ колоритон уыд йе
’рмдзæф. Уæрæх æмæ масштабон — йæ авнæлд.
Хъæздыг æмæ ирд — йæ фангази. Арф æмæ мидис-
джын — йæ декорацитæ. Цопан ирон сценæйыл аи-
вадон æгъдауæй цы бирæ спектаклтæ сфæлындзыд-
та, уыдон стыр ахъаз фесты, ирон театры аивадон
фæлындзыны райрæзты хъуыддагæн.
Цопаны куыстытæй ма абоны онг баззадис æр-
мæстдæр цалдæр макеты. Уыдонæй сæ иу у спек-
такль «Зынджы» макет.
Уыцы макетæй бæрæг у Цопан цы стыр мону-
менталон спектакль сарæзта æмæ куыд тыхджын
уыдис йæ аивадон тых, куыд арф уыдис спектак-
лæн йæ идейон хъуыды:
1920 аз. Хæххон хъæу. Æнæсæр хæдзæрттæ,
фыдæлты мæсгуытæ. Зæронд лæг Сергийы хæдза-
ры кæрт. Сценæйы дыккаг планыл ставд тулдз
бæлас. Цыма æнусты дæргъы хæххон æвирхъау уад-
тымыгътимæ тохы ныкъæдз, бафæллад æмæ æрфы-
нæй. Ныр райхъал, атыдта йæ рæхыстæ æмæ атын-
дзыдта хурмæ, бæлас стыдта айнæг къæдзæхы
сæрæй æмæ, цыма йæ фидар цæнгтæ хæрдмæ йæ
ыыфыддæр знæгтæм тилы, уыйау лæууы фидарæй,
æнæбасæттонæй.
Фæстейæ арф кæмттæ, тызмæг æмæ гоби хæхтæ.
Хъуынтъыз — мæстджынæй лæууынц. Кæмдæртк
æрцыдысты æнусон зæйтæ. Аннæ ран хохы бæр-
зонддæр фахсыл схъызыд уад. Фенкъуыст стыр зæй
амæ рафсæры коммæ.
Стыр символикон идейон хъуыды бавæрдта Цо-
27

пан уыцы дыууæ деталы. Схъызыд революцийы
уадтымыгъ, фенкъуыст стыр зæйау адæмы æнусон
фыдæх æмæ афсæрста размæ, йæ разæй йе нусон
знæгты арф, сæрсæфæн коммæ фæхæссы, афтæ-
мæй.
Кæнæ куыд тызмæг сты Зикъарайы æфцджытæ.
Лидзæг адæм хизынц хохыл - Цæгатмæ. Схъызыд
уадтымыгъ. Афтæ зыны, цыма уый у адæмы æвир-
хъау фыдæбæттæнсæ фæстаг удисæн бон. Кæмдæр
хъызт æмæ миты фæлдзæгъдæны æхсæнты æхсæ-
вы тар гуыбыны, цыма рухсы цъыртт ахызт, афтæ
хæхты фæстæ фæзынд рухсы тын. Куыдфæстагмæ
рухсы тын тынгдæр кæны, уадтымыгъы сæттын
райдыдта, сау мигътæ тайынц æмæ хæхты сæрты
фæзынд сæрибары хуры тын, Ленины Сырх ты~
рыса.
Стыр аргъ скодтой 1940 азы Тбилисы Хуссар
Ирыстоны литературæ æмæ аивады декадæйы рæс-
тæджы Тбилисы зынгæдæр аивады кусджытæ Гæз-
дæнты Романы фырт Цопаны куыстæн. Ирон аива-
ды стырдæр æнтыстытæй сæ иуыл банымадтой Цо-
паны куыст. Цопан ирон сценæйыл цы спектаклтæ
сфæлындзыдта, уыдонæй иууыл зынгæдæртæ сты:
«Зынг», «Усгур», «Бега», Æлгъыст», «Капитан
Бахметев», «Æнæ аххосæй аххосджынтæ». «Æм-
вæтæнæй денджыз фæйлауы», «Тимур æмæ йæ ко-
мандæ», «Хъайтар», «Æнхъæлмæ мæм кæс»,
«Хъæд» æмæ æндæртæ.
Бирæ бауыдаид Гæздæнты Цопаны курдиатæн
йæ бон саразын, фæлæ йæ æгъатыр низ уæгъд нал
суагъта. Æгæр раджы бабын æмбисонды курдиат-
джын нывгæнæг.
28

Тугъанты Махарбег, Зассеты Алыксандр æмæ
Гæздæнты Цопаны фæстæ Хуссар Ирыстоны пад-
дзахадон драмон театры спектаклты аивадон фæ-
лындзыны хъуыддаджы Гаглойты Тауырбеджы
бæрц ничи балæггад кодта. Тауырбег специалон
ахуырдзинад нæ райста, фæлæ йæм ис æрдзон
курдиат, диссаджы фантази, у, йæ дæсныйад иттæг
чи уарзы, ахæм нывгæнæг. Тугъанты Махарбег
æмæ.Гæздæнты Цопанау, Тауырбегæн дæр ис йæ-
хи индивидуалон æрмдзæф, йæхи сфæлдыстадон
цæсгом. Тауырбег цы спектаклтæ сфæлындзыдта,
уыдон хицæн кæнынц сæ колоритон ахорæнтæй
æмæ сæ монументалондзинадæй. Спектаклтæ фæ-
лындзынады хъуыддагмæ Тауырбег цы ногдзинæдтæ
бахаста, уыдон уæлдай бæрæгдæрæй зынынц спек-
таклтæ «Чермен»-ы, «Фатимæ»-йы, «Сидзæргæс»-ы,
«Сæниат»-ы, «Бæтæйы фыртт»-ы, «Азау æмæ Тай-
мураз»-ы, «Аргъау»-ы, «Отараты Идæдз»-ы,
«Цхъкеттаг чызг Маиа»-йы æмæ бирæ æндæрты.
Тауырбеджы ирд фантази æмæ арæхстдзина-
дыл дзурæг сты спектакль «Чермен»-ы монумента-
лон декорацитæ. Сценæйы бæрæг астæу æвæджйау
бæлас, æнахуыр" æздыхтытæ æмæ зыкъуыри уидæг-
тимæ. Уæззау, æвирхъау рæстæг, цыма, йæ быны
ныцъист кодта хурмæ, сæрибармæ тырнæг бæласы.
Бæлас ныкъæдз, ныммæстæг, Черменау, бæласæн
дæр нæй «зæххыл лæджы бынат». Айнæг къæдзæх-
тæ йын бар нæ радтынц сæрибарæй йæ уидæгты
зæххы хуылфы ауадзынæн. Фæлæ Тлаттаты уæз-
дæтты раз Чермен йæ сæр куыд нæ æркъул код-
та, афтæ бæлас дæр лæгдыхæй тох самадта айнæг
къæдзæхимæ æмæ йын сæттын нæ комы.
29

Бæласæн иннæ фарсы ’рдыгæй та Тлаттаты
Бестолы мæсыг, йæ быны йæ кæвдæсард Чермены
мыккæнд. Раст цыма мæсыг йæ хицауимæ æгасæй
дæр æрынцад йæ кæвдæсардыл æмæ йæ цъист
кæны йæ быны. Трагеди йæхæдæг цы ныхмæ-
иæрдты контрастыл амад у, афтæ арæзт сты спек-
таклы декорацитæ æгасæй дæр. Декорацитæ спек-
таклæн дæдтынц героико-патетикон хуыз. Æххуыс
кæнынц трагедийы стыр социалон идейон хъуыды
ирддæрæй равдисынæн.
Оригиналон æгъдауæй аскъуыддзаг кодта Та-
уырбег спектакль «Сæниат»-ы дæр. Спектаклы нæй
иунæг уæлдай детал дæр. Сценæ æгасæйдæр æмбæрзт
у сатæг-сау кæттагæй. Къуымтæ-къуымтæ, цыма æт-
тæг-мидæг ауадысты, ахæм дуртæ. Социалон ных-
мæдзыдтæ æмæ тохты рæстæг. Сау мылазон мигъ-
тæй æмбæрзт у дуне. Сæниаты хæдзары цы стыр
трагеди райдыдта, уыцы трагеди бæстондæрæй рай-
халынæн æвæджиау æххуыс кæнынц спектаклы де-
корацитæ.
Æмæ цал æмæ цал сты Тауырбеджы иттæг аяв
фæлындзыдгонд спектаклтæ!
Тауырбегмæ ис алыфарсон æрдзон курдиат.
Арæхстджын у драматургийы, музыкæйы, скулпту-
рæйы, режиссурæйы, у курдиатджын артист.
Советон æфсады офицер, Гаглойты Тауырбег
Фыдыбæстæйон хæсты йæ хъæбатырдзинады ты\-
хæй хорзæхджын æрцыд «Сырх стъалыйы» орде
ьæй.
1954 азы йын лæвæрд æрцыд Гуырдзыстоны рес~
публикæйы айвадты сгуыхт архайæджы ном. 1957
азы та Тбилисы Хуссар Ирыстоны литературæ æмæ
30

аивады декадæйы рæстæджы ирон аивады рæзты
хъуыддаджы стыр лæггæдтæ кæй бакодта, уый тых-
хæй хорзæхджын æрцыд «Кады нысан»-ы орденæй.
Тугъанты Махарбег бацæттæ кодта цалдæр теа-
тралон нывгæнæджы, фæстæдæр сæ ахуыргæнæгæн
аккаг фæдонтæ чи разынд æмæ сæ курдиаты руа-
джы сæхицæн ном чи скодта, ахæмтæ. Уыцы теат-
ралон нывгæнджытæй æртæ: Кокойты Уасил,
Дзассохты Шамил æмæ Хъоцыты Сослан бирæ
рæстæджы дæргъы активон хайад истой театры
епектаклты аивадон æгъдауæй фæлындзыны хъуыд-
даджы.
Уыцы æмбæлттæй алкæмæн дæр уыд йæхи инди-
видуалон æрмдзæф, йæхи сфæлдыстадон цæсгом.
Уæлдай тынгдæр æмæ фылдæр æнтыстытæ уыд
Хъоцыты Сосланæн.
Фæстæдæр фæзындысты -ног кадртæ: Тыбылты
Иван„ Церадзе Виктор, Гаглойты Батрадз æмæ
Козаты Пауле. Уыцы æвзонг нывгæнджытæй алкæ-
мæн дæр бантыст иу-цалдæр хæрзгъæдджын спек-
таклы сфæлындзын.
IX. ТЕАТРЫ ПРОФЕССИОНАЛОН КАДРТЫ
ДЫККАГ ФÆЛТÆР
1956 азы Мæскуыйы Аивадон Академион театры
цур Немирович-Данченкойы номыл театралон сту-
димæ æрвыст æрцыд нæ областы æвзыгъд фæсивæ-
дæй дыккаг къорд. Уыцы æвзонг фæсивæд, фаг те-
атралон ахуырдзинад райсгæйæ, 1981-æм азы æрыз-
дæхтысты æмæ кусын райдыдтой театры сценæйыл.
31

Уыдон сты: Абайты Маирбег, Бекъойты Георги,
Галуанты Людмилæ, Гойаты Нателæ, Гугкаты Эве-
линæ, Зæгъойты Руслан, Джыгкайты Иван, Джиоты
Зауыр, Джусойты Хасан, Еналдыты Вахтанг, Цо-
циты Къæдзæхмæт, Цæбиты Руслан, Тедеты Али-
хан, Цхуырбаты Светланæ, Годжыцаты Исахъ,
Дзбойты Зоя, Харебаты Федыр, Козаты Пауле,
Куымæридтаты Донарæ, Тыбылты Сæлимæт æмæ
Плиты Бекыз. Гæбæраты Дауыт та каст фæци Тби-
лисы Руставелийы номыл паддзахадон театралон
институт.
Уыцы фæсивæд кæд се ’ппæт нæ, уæддæр сæ
бæрæг фылдæр хай аккаг фæдонтæ разындысты теа-
тры сценæйы хистæр фæлтæрæн æмæ арæхстджынæй
дарддæр кæнынц ирон театры фæзминаг традицитæ.
Театралон ахуырдзинад чи нæ райста, фæлæ йе
’рдзон курдиатæй йæхицæн ном чи скодта, уыдонæй
цыппар адæймаджы: Гелдыты Андрей, Медойты За-
ретæ, Мадзаты Мæхæмæт æмæ Гасситы Рая æн-
тысгæйæ кусынц театры сценæйыл.
X. ТЕАТР ÆМÆ БЫНÆТТОН АВТОРТÆ
Хуссар Ирыстоны профессионалон театры бай-
гом цасдæр бæрцæй фадат радта драматургийы
рæзты хъуыддагæн. Уæлдайдæр та бынæттон автор-
ты драмон уацмысты фæзынды хъуыддагæн.
1931—32 азты театралон сезоны сценæйыл æвæрд
æрцыд Хъуылаты Сикъойы пьесæ «Хъæу фен-
къуыст». Фæстæдæр кæрæдзи фæдыл фæзындысты
32

Хъæцмæзты Ильяйы «Фацбай», Беджызаты Черме-
ны «Чи кæй» æмæ «20-æм аз».
Цыппар азы дæргъы, ома 1935 азæй 1939-æм
азмæ бынæттон авторты пьесæтæй театры сценæйыл
ницыуал фæзынд. Театры репертуары уыдысты
(æрмæстдæр Елбыздыхъойы «Дыууæ хойы» йедтæ-
мæ) тæлмац пьесæтæ.
Тæссаг уыд, театр йæ националон цæсгом куы
фесæфтаид* уымæй. Уый стыр сагъæсты ныппæрста
театры аивадон къухдариуæггæнджыты æмæ облас-
ты партион разамонджыты.
Театры коллектив йæхи ’хсæнæй раразмæ кодта
арæхстджын авторты: Магкаты Алихан, Саулохты
Мухтар æмæ Хъæцмæзты Ильяйы.
1939—40-æм азты театралон сезоны сценæйыл
фæзынд Алиханы пьесæ «Тохы бонтæ», 1940—41-æм
азты — Саулохты Мухтары «Фиййæутты уæтæр»
æмæ Магкаты Алиханы «Фембæлд», 1942—43 азты
сезоны та — Хъæцмæзты Ильяйы «Исахъ».
Магкаты Алихан æвзыгъд драматург уыди, фæ-
лæ йæ фыццаг къахдзæфтæ куыд акодта, афтæ
райдыдта Фыдыбæстæйон хæст æмæ хъæбатырæй
мард фæци тохы быдыры.
Стыр фидæн уыд Саулохты Мухтарæн. Йæ царды
фæстаг азты ацыд театрæй æмæ бындуронæй æрæ-
внæлдта пьесæтæ фыссынмæ. Бантыст ын иу цал-
дæр драмон уацмысы ныффыссын: «Бега», «Нарты
Батрадз», «Усгур», «Хандзериффæ», «Знауыр» æмæ
«Хæхтæ сдзырдтой». Уыцы драмон уацмыстæ уы-
дысты хæсты рæстæджы, гъе, стæй хæсты фæстæ
азты ирон театры репертуары национ драматурги-
йы бындурондæр уацмыстæ. Саулохты Мухтар йе
3*
33

сфæлдыстадон тæмæнмæ куы бахæццæ, уæд
1946-æм азы 6-æм январы мард фæци трагнкон æгъ-
дауæй.
Саулохты Мухтары фæстæ ирон сценæйыл фæ-
зындысты Цоциты Резойы пьесæтæ «Кавказы хох-
рæбынты», «Нæ уынджы бæрæгбон», «Комулæфт»
æмæ «Хурыскасты размæ», Гæззаты Степаны «Леш-
кæ» æмæ «Скъола», Санахъоты Уасойы «Джиоты
Тъатъе», «Цæуыл зарыд фиййау» æмæ «Сыхæгтæ»,
Гаглойты Владимиры «Æнæбасæтгæ адæм», Хацыр-
ты Сергийы «Хæлæрттæ» æмæ «Дудар æмæ йæ хæ-
лæрттæ», Гуыцмæзты Михалы «Къæдзæх ныннæ-
рыд», Джиоты Дауыты «Пухаты Иликъо».
Кæд æмæ ирон профессионалон театр куы бай-
гом, уæд йæ фыццаг азты сезонты театры репертуар
бынтон мæгуыр уыд бынæттон драмон уацмыстæй,
уæд абон уый зæгъæн нал ис.
Театры сфæлдыстадон коллективимæ сырæзт, теа-
трæн хæрзгъæдджын пьесæтæ чи фыссы, уыцы ав-
торты нымæц. Театры сценæйыл фæзындысты бы-
нæттон драматургийы рæзтыл дзурæг пьесæтæ:
Джусойты Нафийы «Азау æмæ Таймураз», Гафезы
«Бæсты фарн», Хацырты Сергейы «Æхсарджынты
кадæг», «Тулгæ дур», «Ичъи», Гаглойты Владимиры
«Уарзондзинады кадæг», «Зæлинæ», «Ныййарæджы
кадæг», Гуыцмæзты Михалы «Хæхты дидинæг», «Би-
рæгътæ», Хъайырты Владимиры «Бæтæйы фырттæ»,
Мадзаты Мæхæмæты «Фидтæн» æмæ æнд.
Театры аивадон къухдариуæггæнджытæ æнгом
баст сты бынæттон авторимæ æмæ сын прак-
тикон æгъдауæй æххуыс кæнынц се сфæлдыстадон
куысты.
34

XI. ÆМБÆРЗÆН БАЙГОМ ВÆЙЙЫ
УÆЛТÆМÆН МУЗЫКÆЙЫ ЗÆЛТИМÆ
Музыкæ æххуыс кæны спектаклты идейон хъуы-
ды райхалынæн. Стæй иу кæнæ иннæ фæлгондзы
ирддæрæй бамбарынæн.
Фыццаг ирон спектаклты музыкалон æгъдауæй
фæлындзыны хъуыддаг баст у композитортæ Ко-
койты Тæтæрхъан æмæ Галаты Барисы номимæ. Би-
рæ лæггæдтæ бакодтой сæ дыууæ дæр ирон аива-
дæн. Уæлдайдæр та Галаты Барис дзæвгар рæстæг
уыд театры музыкалон хайады сæргълæууæг. Барис
музыкæ ныффыста фыццаг ирон музыкалон коме-
ди «Усгурæн». Уый æмрæстæджы музыкалон æгъ-
дауæй сфæлындзыдта цыппор спектакльг бæрц.
Нæ театры сценæйыл райгуырд фыццаг ирон
опереттæ «Хандзериффæ». Опереттæйы музыкæйы
автор у курдиатджын композитор Хаханты Дудар.
Хаханты Дудар цæстуарзон куыст кæны спектаклтæ
музыкалон æгъдауæй фæлындзыны хъуыддаджы.
Ирон театры спектаклты музыкалон æгъдауæй
фæлындзыны хъуыддагæн зæрдиаг æххуыс бакодта
композитор Плиты Христафор дæр. Христафор му-
зыкалон æгъдауæй сфæлындзыдта иукъорд спекта-
клы. У музыкалон комедитæ «Тулгæ дур» æмæ
«Хæхты дидинæджы» музыкæты автор.
Ирон театры спектаклтæн музыкæтæ фыссынц
композитортæ Гæбæраты Илья æмæ Æлборты Фе-
ликс.
Театры оркестры бирæ рæстæджы фæкуыстой
Гудиашвили Н., Дурглишвили Нинæ, Мазинг Екате-
ринæ æмæ Андриашвили К. Ныртæккæ оркестры
35

æнувыдæй кусынц Джыгкайты Ростик æмæ Гæбæра-
ты Виктор.
ХИ. ТЕАТРЫ СЦЕНÆ КÆЙ ÆРМДЗÆФÆЙ
СФИДАУЫ
Цал æмæ цал хатты байгом Хуссар Ирыстоны
театры сценæ йæ райгуырды бонæй фæстæмæ, уал
æмæ уал хатты æхцондзинад радтой театрдзаутæн
сценæйы æттагон фæлыст, алæмæты декорацитæ,
спектаклты архайджыты уæлæдарæс, бутафори, рек-
визит, сценæйы декорациты рæстæгыл æмæ аив
равæрд.
Спектаклты æнтыст канд режиссертæ, актертæ
æмæ нывгæнæгыл баст нæу, фæлæ ма баст у, спек-
таклты афишæтыл сæ ном фыст кæмæн нæ вæййы,
театрдзаутæ æрмæстдæр сæ куысты фæстиуджытыл
кæмæн фæцин кæнынц, фæлæ цæстæй кæй нæ фæ-
уынынц, уыцы адæймагыл дæр. Уыдон сты декорати-
вон цехы раздæры хицау Шеразадишвили Ясон æмæ
Зæгъойты Владимир, буатфори аразæг Кривцова
Наташæ, реквизиты гæс Мелкуева Тамарæ, парик-
тæ аразæг Ромелашвили Митъо, уæлæдарæс хуыйæг
Хъотайты Петре, дзабыртæ хуыйæг Джирквелишви-
ли Гриша, электроцехы хицау Саламадзе Гиви, Ра-
дист Гаглойты Мурат, сценæйы машинист Теде-
ты Григол, уæлæдарæсы цехы хицау Къæбулты
Заирæ, Тедеты Нежна æмæ æндæртæ.
Бирæ рæстæджы театры фæкуыстой Томайты
Маня (уæлæдарæсы цехы хицау), Намшуридзе Сан-
36

дро (дзабырхуыйæг), Сланты Тембол æмæ æн
дæртæ.
XII. ТЕАТРЫ СФÆЛДЫСТАДОН ЦÆСГОМ
ÆВДИСÆГ СПЕКТАКЛТÆ
Фæстаг дæс азы Хетæгкаты Къостайы номыл
Хуссар Ирыстоны паддзахадон драмон театрæн кад
æмæ намыс чи кæны, ахæм спектаклтæ сты: Флет-
черы «Испайнаг сауджын», Гоголы «Ускурын», Горь-
кийы «Егорь Булычев», Уыримæгты Езетханы «Сæ-
ниат», Хъайырты Владимиры «Бæтæйы фырттæ»,
Гаглойты Владимиры «Уарзондзинады кадæг», «Ный-
йарæджы кадæг», Гаглойты Федыры «Бæсты фарн»,
Шекспиры «Гамлет», Погодины «Кремлы куранттæ»,
Хъайтаты Сергейы «Мады зæрдæ», Гаджиты Георги-
йы «Нæ усгур алыгъд», Хуыбецты Раяйы æмæ Хуы-
гаты Георы «Софьяйы зарæг», «Брытъиаты Елбыз-
дыхъойы «Хазби», Хацырты Сергейы «Тулгæ дур»,
«Ичъи», Гуыцмæзты Михалы «Хæхты дидинæг», «Би-
рæгьтæ» æмæ æндæртæ.
* * *
Æртиссæдз азæй чысыл фылдæр сæххæст ирон
театры райгуырдыл. Зынтæй райгуырд. Фæлæ кад
æмæ намысы фæндагыл рацыд. Арфæйаг у, сырæзт,
ссардта йæхи бæрæг-бæлвырд сфæлдыстадон æрм-
дзæф, йæхи цæсгом. Ныр театры сфæлдыстадон кол-
лективæн йæ бон у канд националон нæ, фæлæ ду-
нейон классикæйы вазыгджьшдæр драмон уацмыстæ
сценæйыл æвæрын. Уымæн та нын æвдисæн у Пого-
37

дины «Кремлы курантты» В. И. Ленины фæлгондз
не сценæйыл арæзт кæй æрцыд. Театр йæ ныфс ба-
хаста Шекспиры æнæамæлгæ трагеди «Гамлеты»
сценæйыл сæвæрынмæ.
Ныртæккæ ирон театр ис йæ рæзты фæндагыл.
Хорз фидæн ын ис. Рæсугъд фидæн. Кад æмæ на-
мысы фидæн.

ХЕТÆГКАТЫ ВЛАДИМИР
Гуырдзыстоны республикæйы сгуыхт
артист Хетæгкаты Михаилы ф’ырт
Владимир райгуырдис 1902 азы Хус-
сар Ирыстоны Цъунары хъæуы.
Владимиры фыд Михаил, хъæууон ахуыр-
гæнæг, хайад иста 1905 азы революцион
змæлды. Уый тыххæй йæ паддзахы хæд-
хæцæгад ахаста Сыбырмæ. 1909 азы Миха-
ил æрыздæхтис хастæй æмæ йæ бинонтимæ
алыгъд Тбилисмæ. Владимир ахуырмæ ба-
цыд Тбилисы нæлгоймæгты гимназмæ æмæ
йæ каст фæци 1920 азы. 1922 азы Тбилисы
бакодта кавказаг кæфтыты студи. Фæстæ-
дæр æрбаздæхт Хуссар Ирыстонмæ æмæ
кусын райдыдта Знауыры фæскомцæдисон
райкомы секретарæй. Дыууæ азы фæстæ,
1925 азы, Хетæгкаты Владимир ахуырмæ
ацыд Мæскуыйы паддзахадон кинематогра-
39

фийы институтмæ æмæ йæ каст фæци 1928
азы. Ахуыр куы фæци, уæд куыста «Вос-
ток кино»-йы киноисджыты къорды дирек-
торæй, уый фæстæ та куыста «Союз кино»-
йы.
Хетæгкаты Владимир хæрз æвзонг лæп-
пуйæ райдыдта йæ тыхтæ аивЬды фæлва-
рын. 1914 азы 12 аздзыд лæппуйæ хайад
исын райдыдта Тбилисы Зубаловы Адæмон
театры ирон драмон къорды. Уый æмрæстæ-
джы хайад иста хихъæппæрисон кафджыты
къорды дæр.
Хетæгкаты Владимир уыд йæ рæстæджы
курдиатджын æмæ дæсны кафæг. 1914 азæй
1922 азмæ уый райста 27 призы, кавказаг
кæфтытæ дæсны æмæ аивæй кæй æххæст
кодта, уый тыххæй. 1923 азы Хетæгкаты
Владимир хайад иста Æппæтцæдисон Хъæу-
уонхæдзарадон равдысты. Владимир кафыд
Мæскуыйы стыр театры сценæйыл. Йæ
диссаджы рог темпераментон кафтæй йæ-
химæ æркæсын кодта сценæмæкæсджыты.
Мæскуыйы Владимир сорганизаци код-
та кавказаг кæфтыты ансамбль. Уыцы ан-
самбль йæ концерттæ лæвæртта Мæскуыйы
æмæ Мæскуымæ хæстæг горæтты.
1930 азы Хетæгкаты Владимир æрыз-
дæхтис Тбилисмæ æмæ кусын райдыдта
Гуырдзыстоны госкинойы культфильмы ха-
йады сæргълæууæгæй.
1931 азы Хуссар Ирыстоны партийы об-
ком^ Хетæгкаты Владимиры’ æрбахуыдта
40

Цхинвалмæ, цæмæй баххуыс кодтаид Хус-
сар Ирыстоны паддзахадон драмон театр
сорганизаци кæнынæн.
Æвæджиау хъару æмæ арæхстдзинад
равдыста Владимир уыцы хъуыддаджы ми-
дæг. Владимир æрбахуыдта театрмæ иу-
уыл арæхстджын æмæ фæлтæрддæр сфæл-
дыстадон кусджыты, йæхæдæг уыд театры
аивадон къухдариуæггæнæг, йæ фыццаг ре-
жиссер æмæ директор.
1931 азы 29 июлы Хетæгкаты Владимир
профессионалон театры сценæйыл сæвæрд-
та Цъеретелийы пьесæ «Тæфсæг». Уыцы
спектаклæй байгом æмæ абоны онг кусы
Хуссар Ирыстоны профессионалон театр.
Уыцы аз сценæйыл Владимир сæвæрд-
та «Дæластæрдонтæ», фæстæдæр та: «Адæй-
маг идеятимæ», Киршоны драмæ «Хор», Ка*
рло Каладзейы «Рогор», Тандуты Н. пьесæ
«Таймураз» æмæ æндæртæ. Уыды спекта-
клтæ уыдысты нæ абоны театрæн йæ фыц-
цаг сезоны спектаклтæй, ирон профессио-
налон театры сфæлдыстадон фæндагæн йæ
фыццаг къахдзæфтæ.
1933 азы ХетæгкатьГ Владимиры акод:
той Грузфилармонийы директорæй. Фæстæ-
дæр та уыд Азербайджаны паддзахадон
театры директор.
1935 азы Хетæгкаты Владимир нысап
æрцыд гуырдзиаг кафджыты ансамблы
къухдариуæггæнæгæй æмæ æрвыст æрцыд
Англисмæ æппæт дунейон кæфтыты фести-
41

валы хайад райсынмæ. Уыцы фестивалы
Хетæгкаты Владимирæн, куыд хуыздæр каф-
джытæй иуæн, лæвæрд æрцыд оæрмагонд
майдан.
1936 азы Хетæгкаты Владимир нысан
æрцыд Хуссар Ирыстоны Централон æх-
хæстгæнæг Комитеты цур аивады хъуыддæг-
ты управленийы хистæрæй.
1937 азы хайад иста Мæскуыйы гуыр-
дзиаг литературæ æмæ аивады декадæйы.
Стыр арæхстдзинад æмæ курдиат кæй рав-
дыста, уый тыххæй хорзæхджын æрцыд
«Кады ныоан»-ы орденæй.
1938 азы та ногæй кусын райдыдта Гуыр-
дзыстоны кафджыты ансамблы. Уыцы ан-
самблимæ гастролты æрзылд Советон Цæ-
дисы горæттыл.
Уæдæй фæстæмæ дзæвгар бæрнон бынæт-
ты куыста Хетæгкаты Владимир.
1957 азы йын лæвæрд æрцыд Гуырдзы-
стоны республикæйы аивæдты сгуыхт ар-
хайæджы ном.
Бирæ тых, энерги æмæ арæхстдзинад
радта ирон аивадæн Владимир. Ныртæккæ
исы пенси. Фæлæ уæддæр йе стыр тых
æрынцой нæ ары. Кусы Цхинвалы горæты
Культурæйы хæдзары директорæй.

МУРГЪУЛИЯ ВИКТОР
Хуссар Ирыстоны паддзахадон
драмон театр йæ фыццаг къахдзæф- ■
тæ куы акодта, уæд æй æдæрсгæ
аивады фæндагыл чи фæбалц код-
та, уыцы фæндагамонджытæй сæ иу уыд
зынгæ гуырдзиаг режиссер Мургъулия Ле-
уаны фырт Виктор.
1935 азы Хуссар Ирыстоны обком Мур-
гъулия Викторы æрбахуыдта Хуссар Иры-
стонмæ, цæмæй сфæлдыстадоп æгъдауæй
баххуыс кодтаид профессионалон театры
куыстæн. Мургъулияйы агъоммæ ирон теа-
тры аивадон къухдариуæггæнджытæ уы-
дысты, æрмæстдæр аивадыл æнувыд чи
уыд, ахæм æрдæгпрофессионалон, кæнæ
та режиссурæйы хъуыддаджы фаг арæхст-
дзинад кæмæ нæ уыдис, ахæм адæймæгтæ.
Мургъулия Леуаны фырт Виктор уыд,
43

фыццаг профессионалон режиссер фаг
теоретикои цæттæдзииад æмæ организаци-
он арæхстдзинад кæмæ уыд, нæ театрæн
ахæм къухдариуæггæнæг,
1935 азæй суангдæр 1942 азмæ Мургъу-
лия уыд театры директор æмæ сæйраг ре-
жиссер. Ирон театры сценæйыл 1935 азы
сæвæрдта йæ фыццаг спектакль Карло Къа-
ладзейы пьесæ «Хатидже». Уыцы спекта-
клы тыххæй бынæттон газет «Ленинон»'
1935 азы 18 номыры фыста, зæгъгæ,
спектакль «Хатидже» ирон сценæйыл æв~
æрд кæй æрцыд, уый ууыл дзурæг у æмæ
театрæн арæхстджын къухдариуæггæнæг
куы уа, уæд йæ бон у æмæ суа нæ бæстæ-
пы раззагондæр театрты хуыздæртæй.
Мургъулия Викторы къухдариуæджы
бын ног сезоны райдайынмæ сæрды мæйты
актертæ ахуыр кодтой зарын, кафыи, рит-
микæ, фехтование, сцеиæйон техникæ æмæ
æндæр ахæмтæ.
1935 азы 1 ноябры театр йæ ног сезон
байгом кодта Брытъиаты Елбыздыхъойы
трагеди «Хазби»-йæ. Спектакль сценæйыл
сæвæрдта Мургъулия Виктор. Театрдзаутæ
æмæ бынæттон мыхуыр стыр’аргъ скодтой
уыцы спектаклæн.
«Хазби» сценæйыл æвæрд куы æрцыд.
}ын сЬæстæ спектаклы фæдыл арæзт æрцыд
стыр диспут. Хайад дзы истой фысджытæ,
зонадон кусд^кытæ æмæ нæ областы раз-
загондæр интеллигенцийы минæвæрттæ. Уы-
44

дон хорз аргъ скодтой Мургъулияйы зæр-
диаг æмæ арæхстджын куыстæн. Диспу-
ты дзырдæуыд, зæгъгæ, Хуссар Ирыстоны
театры хорздзинæдтæй сæ- иу уый у, æмæ
театр кæй архайы йе сфæлдыстад æгасæй
дæр реалистон аивады бындурыл рацара-
зынмæ.
Виктор Мургъулия стыр ахъаз бакодта
1940 азы Тбилйсы ирон литературæ æмæ аи-
вады декадæмæ бацæттæ кæныны хъуыдда-
джы. Декадæйы спектаклтæй сæ иу/ Бер-
дзенишвилийы трагеди «Зынг» сæвæрдта
Мургъулия. Уыцы спектаклæн фаг аргъ
скодта Тбилисы театралон æхсæнад æмæ
централон прессæ,
Мургъулия Виктор ма ирон сценæйыл
коджы дæр сæвæрдта Беджызаты Чермены
«Чи кæй» æмæ «1920 аз», Шкваркины
«Кæйдæ-р сывæллои», Корнейчукы «Пла-
тон Кре-чет», Рамишвилийы «7 боны»,
Андерсены «Царды аргъау», Горькийы
«Царды бын», И. Имедашвилийы «Къоста»,
Шаншиашвилийы «Арсен», Магкаты Ллиха-
ны «Тохы бонтæ» æмæ «Фембæлд», Къа-
къабадзейы «Колхозоны чындзæхсæв»,
С. Клдиашвилийы «Хъайтарты фæлтæр»,
«Графы идæдз» æмæ æндæртæ.
1940 азы ирон театралон аивады раз йæ
бирæ лæггæдты тыххæй Мургъулия Викто-
рæн лæвæрд æрцыд Гуырдзыстоны Респуб-
ликæйы аивæдты сгуыхт архайæджы ном.

ЦÆБИТЫ ЗАЛИХАН
Гуырдзыстоны республикæйы
сгуыхт артисткæ Цæбиты Михакъа-
йы чызг Залихан райгуырди 1914
азы Цхинвалы. 'Фыццаг ахуыр кодта
Тбилисы ирон фæллойадон скъолайы, фæс-
тæдæр та Цхинвалы. 1935 азы каст фæци
рабфак. 1936 азы Залихан ахуырмæ ацыд
Ленинграды Островскийы номыл театралон
институтмæ æмæ йæ каст фæци 1941 азы,
Уыцы аз кусын райдыдта Хетæгкаты’ Къос-
тайы номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон
драмон театры артисткæйæ..
Цæбиты Залихан бирæ рæстæджы уыд
театры сæйраг режиссер æмæ аивадон къух-
дариуæггæнæг.
1946 азы Цæбиты Залихан нысан æрцыд
Хуссар Ирыстоны облæххæсткомы аивæдты
хайады сæргълæууæгæй, фæстæдæр та,
1956 азмæ куыста Хуссар Ирыстоны облæх-
46

хæсткомы Культурæйы хайады сæргълæу-
уæгæй. 1956 азы Залихан нысан æрцыд
партийы Хуссар Ирыстоны обкомы агитаци
æмæ пропагандæйы хайады сæргълæууæ-
джы хæдивæгæй-
Уыцы аз Залиханы снысан кодтой Хус-
сар Ирыстоны Бæстæзонæн музейы дирек-
торæй, фæкуыста дзы 1964 азмæ. Ныртæккæ
та кусы Хуссар Ирыстоны облæххæсткомы
культурæйы хайады сæргълæууæджы хæ-
дивæгæй.
Цæбиты Залихан уыд, героикон-роман-
тикон æмæ арф социалон ролтæ хорз чи æх-
хæст кодта, ахæм артисткæ. У аивадон
дзырды дæсны. Залихан сценæйыл цы фæл-
гондзтæ сарæзта, уыдон æхсæн банысан
хъæуы Брытъиаты Елбыздыхъойы «Амы-
ран»-ы Ныфсы фæлгондз. Залихан дæс-
ны æмæ арф психологон æикъарæнтæй рав-
дыста Ныфсы стыр тых, — йæ сæрибармæ
тырнæг бæллицты.
Цæбиты Залихан сценæйыл цы фæл-
гондзтæ сарæзта, уыдонæй аивдæртæ сты:
Софья — Горькийы «Последние»-йы, Косер-
хан — «Нарты Батрадз»-ы æмæ бирæ æн-
дæртæ. Раппæлинаг у Залихан Катеринæйы
фæлгондзы (Островскийы «Тæркуад»-ы).
Катеринæ — Залихан фыццаджы дæр у
хуымæтæг, растзæрдæ уырыссаг сылгоймаг.
Цæбионæн йæ бон баци Катеринæйы ва-
зыгджын характеры бирæфарсон миниу-
джыты равдисын. Цæбион арф драматикон
47

æнкъарæнтæй æвдисы Катеринæйы зæрда;-
йы уаг Барисимæ фембæлды сценæты. Уæл-
дайдæр та Катеринæ Барисæн хæрзбон кæм
зæгъы, уыцы сценæйы актрисæ йæхи æп-
къары моралон æгъдауæй бынтон иунæг.
Цæбиоп Катеринæйы фæлгондзы фенын
кодта паддзахы рæстæджы æвирхъау чцар-
ды уавæрты талынг арвыл стъалы куыд
ферттивы æмæ йæ æхсæ^’ы тар уадидæгæн
куыд ахуыссын кæны, ахæмы, цардмæ, рухс-
мæ æмæ сæрибармæ тырнæг æвзонг сылгой-
маджы,
Залиханы курдиат уæлдай >тынгдæр фæ-
бæрæг режиссурæйы. 1944 азы йын Æппæт-
цæдисон æвзонг режиссерты сфæлдыстадмæ
æркасты лæвæрд æрцыд 1-аг категорийы
режиссеры ном. Залихан арæхстджын уыд
спектаклты композицион арæзт, идейон
хъуыды æмæ характеры бæрæг-бæлвырд
ф’æдыл акæнынмæ. Фыццаг хатт Залихан
сцепæйыл сæвæрдта Саулохты Мухтары
иьесæ «Нарты Батрадз»-ы, спектаклæн уыд
стыр æнтыст. Уæлдайдæр та режиссеры
фантази æмæ арæхстдзинады руаджы ар-
гъæутты дуне райгас йæ алæмæтон хъай-
тарон цаутæ æмæ героикон хъуыддæгтимæ.
Спектакль фæзынд Советон паддзахады
историйы иууыл уæззаудæр æмæ тæссагдæр
бонты ■— 1942 азы. Цæбиты Залихан театры
æппæт сфæлдыстадон коллективимæ ба-
цархайдта спектаклы цауты бындурæн ны-
рыккон мидис æмæ идейон хъуыды радты-
48

ныл: Сæрибаруарз адæмы тох тыхгæнджы-
ты ныхмæ. Уый та æнæмæнг хъуыд хæсты
æвирхъау бонты адæмы стыр тохмæ сра-
зæнгард кæныны хъуыддагæк.
Героикон адæм, героикон хъуыддæгты
фæлдисæг, сæ сæр никуы æркъул кæн-
дзысты тыхгæнæджы раз. Кардимæ чи ныб-
бырса сæрибаруарз адæммæ, уый кардæй
йæ мæлæт ссардзæн, ахæм хъуыды бавæрд-
та Залихан спектакль «Нарты Батрадз»-ы.
Цæбиты Залихан сценæйыл сæвæрдта Шил-
леры «Уарзондзинад æмæ мæнгарддзи-
над»-ы, Мольеры «Скапены митæ», Æфсы-
мæртæ Туртæ æмæ Шейнины «Капитан»
Бахметьев», Хъуысаты Хъасболаты «Æл-
гъыст», А- Кроны æмæ В. Вишневскийы
«Æмвæтæнæй денджыз фæйлауы», Саулох-
ты Мухтары «Хандзериффæ» æмæ æндæртæ.
Залихан кæны тæлмацы куыст дæр. Ирон
æвзагмæ раивта Суровы «Цъæх уынг»,
С. Михалковы «Мæн фæнды нæхимæ»,
Бердзенишв^лийы «Фидыдады бæлæттæ»,
Симоновы «Уырыссаг адæймæгтæ», В. Ви-
шневскийы æмæ Кроны «Æмвæтæнæй ден-
джыз фæйлауы», Чичинадзейы «Ирыстоны
историйæ».
Цæбиты Залихан йæ хъус зæрдиагæй да-
ры театралон æвзонг кадрты хъомыл кæ-
иыны хъуыддагмæ.
Ирон театралон аивады рæзты хъуыдда-
джы Цæбиты Залихан дзæв’гар лæггæдтæ
кæй бакодта, уый тыххæй йын лæвæрд æр-
4*
49

цыд Гуырдзыстоны республикæйы аивæдты
сгуыхт артисткæйы ном. Хорзæхджын у пад-
дзахадон хæрзиуджытæ æмæ грамотæтæп.

ХЪАЙЫРТЫ ВЛАДИМИР
Æрыдон — Ирыстоны зынгæдæр
æмæ фæрнджындæр къуымтæй сæ
иу. Æрыдоны семинар каст фесты
Ирыстоны интеллигенцийы хистæр
фæлтæрæй бирæтæ. Æрыдоны семинары
фыццаг хатт 1904 азы байгом ирон дра-
мон къорд. Æрыдоны райгуырдысты, схъо-
мылысты æмæ Ирыстонæн кад кодтой æх-
сарджын революционертæй, тохты æмæ
фæллойады «хъæбатыртæй, зонады зынгæ
адæймæгтæй æмæ аивады стыр дæснытæй
бирæтæ.
1913 азы Æрыдоны райгуырд æмæ йе
’взонгад арвыста ирон курдиатджын артист
æмæ дæсны режиссер, Гуырдзыстоны рес-
публикæйы аивæдты сгуыхт архайæг, Хе-
тæгкаты Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны
паддзахадон драмон театры сæйраг режис-
51

сер Хъайырты Зауырбеджы фырт Владимир
дæр.
Владимир хæрз æвзонгæй бауарзта аи-
вад. Ирон театры корифей Тæбæхсауты Ба-
лоимæ иумæ Æрыдоны хъæуы клубæй рай-
дыдтой сæ балц аивады дунемæ.
Зын æмæ дæрзæг уыд уыцы фæндаг.
— Хъуыды ма кæнын, — арæх æрымысы
Хъайырты Владимир, — сценæмæ куы ра-
хызтæн æмæ мæм залæй сæдæгай цæстытæ
куы нымдзастысты, уæд фырадæргæй мæ
сурхид акалд. Æвзаг истуг бамыри ком-
арынджы. Куыддæрты зæгъын сфæрæзтон
мæ фыццаг репликæ, стæй феуæгъдысты æф-
сæртæ... Нæ йæ хъуыды кæнын, хорз сæх-
хæст кодтон мæ роль æви æвзæр. Æрмæст
уыцы æхсæв, спектаклы фæстæ куы рацыд-
тæн нæхимæ, уæд фæлыгъди хуыссæг. Бан-
къардтон, сценæйæ адæмимæ ныхас кæнын,
уыдон зæрдæтæм аивады рæстдзинадæй
фæндаг ссарын æнцон хъуыддаг кæй нæу,
курдиат, фаг зонынад æмæ дæсныйад кæй
хъæуы.
Владимирæн фыццаг хатт аивад бауар-
зын кодта йæ хистæр æфсымæр Темырбо-
лат (ныртæккæ зынгæ дохтыр). Темырбо-
лат иттæг аив цагъта музыкалон инстру-
менттæй æмæ Владимиры ахуыр кодта
цæгьдын, кафын æмæ зарын. Стæй Влади-
мир драмон’къорды хайад исын куы рай-
дыдта, уæд Темырболат уыд Владимиры
52

хъазтæн йæ фыццаг аргъгæнæг æмæ разæк:
гардгæнæг.
1936 азы Хъайырты Владимир ахуырмæ
ацыд Ленинграды Островскийы номыл теа-
тралон институтмæ æмæ йæ иттæг хорз бæ-
рæггæнæнтимæ каст фæци 1941 азы. Уыцы
аз æрыздæхтæмæ кусын райдыдта Хетæгка-
ты Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны пад-
дзахадон драмон театры артистæй.
Фæстæдæр, 1957 азы, Хъайырты Влади-
мир каст фæцис, уæлдæр кæйжой ракодтам,
уыцы институты режиссерон факультет
æмæ уæдæй фæстæмæ кæны режиссеры
куыст.
Куыд актер, афтæ у ирон сценæйы зын-
гæдæр архайджытæй. Хъазы героикон-ро-
мантикон, социалон, æмæ трагикон рольты.
Иттæг дæсны у сценæйы фæлгондзы мидду-
не райхалынмæ, уæлдайдæр та, арф социа-
лон конфликт æмæ вазыгджын психологон
æнкъарæнтæ кæм ис, ахæм ролты. Влади-
мир сценæйыл сарæзта таурæгъты фантасти-
кон Мукарайы фæлгондз. Актер уыцы фæл-
гондзæн ссардта аргъæутты алæмæтон ми-
ниуджытæ, куыд æддагон, афтæ мидæгга-
гон ахорæнтæ, адæм се знæгты цы гипербо-
лон æвæрццаг миниуджытæй æвдисынц,
ахæмтæ.
Хъайырты Владимир у ирон сценæйыл
легендарон хъайтартæ Хазби æмæÆфхæрд-
ты Хæсанæйы ирд фæлгæндзтæ саразæг.
Владимиры Хазби у сæрибары сæрыл ирон
53

адæмы тохы æвидигæ æхсар æмæ тыхы сим-
вол. Æфхæрдты Хæсанæ та у адæмы герои-
кон романтикæйы символ. Ирон сценæйы
стыр актер Таутиты Соломаны фæстæ,
æв/æццæгæн, Хæсанæйы ролы Владимиры
хуызæн нырма ничи ахъазыд.
Ирон патриархалон æхсæнады райгуырд
æмæ схъомыл Бæтæйы фырт Аслæмбег дæр
(Хъайырты Вл. пьесæ «Бæтæйы фырттæ»).
Æндæр уыдысты йæ уавæртæ, фæлæ уыцы
æртæ фæлгондзы:*Хазби, Хæсанæ æмæ Ас-
лæмбеджы дæр сæ кæрæдзийыл бæтты иу
хъысмæт. Сæрибары сæрыл тохы хъысмæт.
Хазби тох кæны æддагон знæгты ныхма*.
Канд йæхи сæрибардзинадыл нæ, фæлæ
æппæт йæ хъæубæсты, Хъобангомы цæр-
джыты сæрыл. Хæсанæ растад патриарха-
лон этикæ æмæ царды æвирхъаудзинады
иыхмæ. Аслæмбег та — Бæтæйы кæвдæ-
сард, тох кæны йæ мыггаджы уæздæтты
æмæ патриархалон æгъдæутты ныхмæ, агу-
ры йæхи хуызæн кæвдæсæрдтæн зæххыл
лæджы бынат.
Бынтон æндæр тип у Сафа (Уыримæгг
ты Е. «Сæниат»). Æввахсдæр’ рæстæджы
æхсæнадон уавæрты архайы, æниу Тæгиа-
ты уæздæттæ æмæ Мулдарты Хъуыдайнаты
æнæфсис, æлгъаг мондæгтæ ис Сафайы зæр-
дæйы дæр. Фæлæ кæд Тæгиаты уæздæттæ
æмæ Мулдарты Хъуыдайнат сæ чъизи
фæндтæ æмæ нæфсис мондæгтæ патриарха-
лон этикæйы бын æмбæхсынц, уæд Сафайы
54

кæрæф æм<æ æлгъаг цæсгом та паддзахы
закъон хъахъхъæны. Хин — рувасау, зыд —
бирæгьау.
Хъайырты Владимир Сафайы ролы са-
рæзта революцийы хæдразмæйы тыхджын
æмæ æнæфсис знаджы фæлгондз. Равдыста,
къласон знаг цы социалон уидæгтыл сы-
рæзт, уыдон кæд нырма фидар сты, уæд-
дæр уыцы уидæгтæ æмбийын кæй райдыд-
той, кæй æрхæстæг кæны революцийы уад-
тымыгъ æмæ кæй ныккæлдзæн, Сафайы
хуызæттæ йæ бындур кæмæн сты, уыцы
æмбыд æхсæнадон цардæвæрд. Сафайы
фæлгондз у, Владимир сценæйыл цы фæл-
гæндзтæ сарæзта, уыдоны хуыздæртæй.
Хъайырты Владимир канд актер нæ,
фæлæ у арæхстджын æмæ лæмбынæг хъуы-
дыгæнæг режиссер. Ис ын йæхи æрмдзæф,
йæхи сфæлдыстадон цæсгом. йæ курдиат
бæрæг тынгдæр райхæлд героикон-ромаи-
тикон æмæ арф социалон спектаклты, уæл-
дайдæр та националон драматургийы. Вла-
димир кæддæриддæр йе спектаклты тырны
уæлмонц æнкъарæнтæм, спектаклы иумиаг
композици æххæстæй равдисынмæ. Арæхст-
джын у спектаклы архайджыты характер-
ты бæлвырд фæлгæтты равæрынмæ.
Хъайырты Владимир Хетæгкаты Къос-
тайы номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон
драмон театры сценæйыл фыццаг хатт сæ-
вæрдта Мольеры комеди «Скапены митæ»
1942 азы, уæдæй нырмæ сценæйыл цы спек-
55

таклтæ сæцæрдта, уыдонæй сæ тæккæ тых-
дж’ындæртæ сты: «Мастисджытæ», «Сæ-
ниат», «Хæтæнхауæг фырт», «Кремлы ку-
ранттæ», «Уарзондзинады кадæг», «Бæсты
фарн», «Мады зæрдæ», Биноиты хъæлæба»,.
«Дыууæ хойы», «Дыууæ хицауы лæггадгæ-
нæг» æмæ æндæртæ.
Хъайырты Владимир кæны литературон
куыст дæр. Ныффыста æмæ сценæйыл
æвæрд æрцыд ирон драматургийы хуыздæр
пьесæтæй сæ иу — «Бæтæйы фырттæ», кук-
лæты театрæн та — ирон таурæгъты бынду-
рыл — «Ацæмæз».
Владимир зæрдиагæй кусы бынæттон
драматургтимæ. Цæстуарзон æххуыс сын
кæны се сфæлдыстады. Зæрдиагæй кусы
сценæйæн æвзонг кадртæ хъомыл кæньЪ-
ныл дæр.
Ирон театралон аивады раз цы лæггæдтæ
бакодта, уый тыххæй Хъайырты Владими-
рæн лæвæрд æрцыд Гуырдзыстоны Респуб-
ликæйы аивæдты сгуыхт архайæджы ном.

КЪÆБЫСТЫ ГРИШÆ
Гуырдзыстоны Республикæйы
сгуыхт артист Къæбысты Арсены
фырт Гришæ райгуырдис 1914 азы
Хуссар Ирыстоны Чеселты. Каст
фæци Ногиры астæуккаг акъола æмæ куыс-
та Кавцинчы. 1933 азы æрцыд Хуссар Иры-
стонмæ. Куыста «Сырх Дзуар»-ы комитеты.
1941 азы Къæбысты Гришæ каст фæци
Ленинграды Островскийы номыл театралон
институт æмæ куыста Хетæгкаты Къоста-
йы номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон
драмон театры фыццаг актарæй, >стæй та
режиссерæй. Бирæ рæстæджы дæргъы уыд
театры аивадон .къухдариуæггæнæг.
Къæбысты Гришæ нæ театры сценæйыл
бирæ фæлгондзтæ сарæзта, фæлæ ирон теа-
тралон аивадмæ йе стыр хуынтæ бахаста
57

режиосурæйы хъуыддаджы. 1941 азæй фæс-
тæмæ сценæйыл сæвæрдта дæс æмæ æртис-
сæдз спектаклы. Уый æвæджиау офæлдыс-
тадон фæллой у. Уый бæрц ’спектаклтæ
сценæйы сæвæрын нырма стæмтæн бантыст
ирон режиссурæйы.
Къæбысты Гришæ кæд специалон ре-
жиссеры ахуырад нæ райста, уæддæр æм
ис сценæйон фаг зонынад, ирд æмæ хъæз-
дыг фантази, куысты фæлтæрддзинад.
Гришæ, куыд нывгæнæг, къæрццхъус у сцар-
ды фæзындтæм.
Опектаклы æнтыст, гъе, та йæ лæмæгъ-
дзинад фыццаджы-фыццаг режиссерыл
баст у. Стыр -симфонион оркестры кæцы-
фæнды музы.калон инструмент раст æмæ
хъæуæг зæл куынæ радта, уæд æгасæй дæр
хæлы музыкæйы иумиат симфони. Афтæ у
спектаклы хабар дæр- Алы ттер дæр у
спектаклы кæцыдæр музыкалон хай. Æмæ
уыцы хæйтты кæрæдзийыч фæдыл алкæй
дæр йæ бынаты куыд æмбæлы, афтæ куы
рывæрдæуа, уæд оæ рауайы æнæхъæн спек-
такль. Уый та режиссеры арæхстдзинад у.
Ахæм арæхстджын, кæрæдзийы фæдыл
дæсны æвæрд хæйттæй конд спектаклтæ
бирæ сарæзта Къæбысты Гришæ. Уыцы
спектаклтæй бирæтæ бæлвырд-бæрæгæй
равдыстой нæ театры сфæлдыстадон цæс-
гом. Цы спектаклтæ сæвæрдта, уыдонæй ра-
кæндзыстæм иу цалдæры кой: Шиллеры
«Уарзондзинад æмæ налатдзинад», Туа-
58

ты Д.. «Пæсæйы фæндон», «Мæрдтæйдзæ-
уæг», «Аргъау», «Хæрзойты Фатимæт», «Си-
дзæрд^ес», Хацырт’ы С. «Дудар æмæ.йæ хæ-
лæрттæ», Джиоты Дауыты «Иликъо», Илья
Чъавчъавадзейы «Отараты идæдз», Минко-
йы «Мыггагæй сæ ма фæрс», Канделакийы
«Цъхънеттаг чызг Маиа», Хуыбецты Р.
æмæ Хуыгаты Г. «Софьяйы зарæг», Б. Ну-
шичы «Философийы доктор», А. Парнисы
«Афродитæйы сакъадах», Гæджиты Г. «Нæ
усгур алыгъд», Гуыцмæзты М- «Къæдзæх
ныннæрыд», «Хæхты дидинæг», Хуькгаты Г.
«Мæ усы лæт» æмæ æндæртæ.
Къæбысты Гришæ куыд режиссер-æвæ-
рæг, афтæ дæсныдæр у комедион опектакл-
ты æвæрынмæ. Адæмон юмор, цыргъ æмæ
хъæлдзæг ныхас кæддæриддæр улæнтæ кæ-
нынц’ Гришæйы спектаклты. Дæсны у ми-
зансценæтæ аразынмæ. Спектаилы компози-
цион арæзт вæййы йæ гаччы æвæрд. Уыцы
хъуыддаг та иууыл ирддæрæй фæбæрæг
спектаклтæ «Сидзæргæс», «Мæрдтæйдзæ-
уæг», «Фило’софийы доктор», «Нæ усгур
алыгъд», «Хæхты дидинæг» æмæ «Мæ усы
лæджы».
Арф идейон хъуыды бавæрдта Гришæ
спектакль «Сидзæргæсы». Уыцы спектакль
у ирон сценæйыл Къæбысты Гришæйы
стырдæр æнтыст. Спектаклы уæлдай ирд-
дæр æмæ æххæстдæрæй райхæлд Гришæйы
курдиат, йæ фантази, йæ арæхстдзинат,.
Къæбысты Гришæйы комедион опектакл-
59

тæй иу стæмтæй фæстæмæ ахæм нæй, цал-
дæргай азты театры чи нæ фæцæуы. Сæ
тых, сæ популярондзинад ис сæ оптимизм
æмæ аивадон рæстдзинады.
Къæбысты Гришæ ирон аивады цæст-
уарзон лæггæдтæ кæй (бакодта, уый тыххæй
йын лæвæрд æрцыд Гуырдзыстоны респуб-
ликæйы сгуыхт артисты ном. Хорзæхджын
у паддзахадон хорзæхтæ æмæ кады гра-
мотæтæй-
Ныртæккæ Къæбысты Арсены фырт
Гришæ исы пенси, фæлæ уæддæр нæ рох
кæны йæ уарзон театры, активон хайад исы
театры сфæлдыстадон царды.
60

МАГКАТЫ АЛИХАН
Малкаты Тимофейы фырт Алихан
райгуырдис 1911 азы Тырсыйы ко-
мы Цоцолтайы хъæуы мæгуыр хо-
хаджы хæдзары. 1918 азы Алиханы
•ныййарджытæ цардагур алыгъдысты хохæй
æмæ æрцардысты Дзæуджыхъæуы.
1924 азы Алихан ахуырмæ бацыд Дзæу-
джыхъæуы фыццаг скъоламæ. 1931 азы
каст фæци аст къласы æмæ æрцыд Хуссар
Ирыстонмæ. Уыцы аз октябры мæйы ку-
сын райдыдта паддзахадон драмон театры
актерæй. Таатры бирæ рæстæг нæ акуыста,
афтæ йæ ирон театралон фæсивæдимæ ах-
уырмæ арвыстой Тбилисы Руставелийы
театры студимæ. Фæлæ йæ æххæстæй каст
нæ фæци. Фæрынчын æмæ фæстæмæ æрбаз-
дæхт Цхинвалмæ. Ногæй та райдыдта теа-
тры кусын.
61

1936 азы Алихан ацыд ахуырмæ Ленин-
грады театралон институтмæ. Фаалæ та йын
уыцы институт дæр кæронмæ фæуын нæ
бантысти-
Ногæй та райдыдта театры кусын. Куыс-
та фыццаг актерæй, стæй та режиссер-
æвæрæгæй.
1941 азы телтры æвзонг фæсивæды
къордимæ Алихан ацыд фронтмæ. Хъæба-
тырæй тох кодта. немыцаг-фашистон абыр-
джыты ныхмæ. йæ хъæбатырдзинады тых-
хæй хорзæхджын æрцыд цалдæр хæстон
хорзæхæй.
Алиханæн нал бантыст уæлахизы бон-
мæ фæцæрын. 1944 азы Ооветон æфсады
капитан Магкаты Тимофейы фырт Али-
хан мард фæци фыдгул знаджы нæмы-
гæй.
Цыбыр уыдис Алиханы офæлдыстадон
фæндаг ирон сцеиæйыл. Æгасæй дæр 16"
азы. Уыдоеæй дæр цалдæр азы уыдысты
ахуыры азтæ. Фæлæ уыцы цыбыр рæстæ-
джы Алиханы курдиатæн йæ бон бирæ баци
саразын. Цхинвалы паддзахадон прлфес-
сионалон театр куы сырæзт, уæдæй Фыды-
бæстæйон хæсты райдайæнмæ Алихан йæ
тых, йæ зонд нæ ба^хæлæг кодта ирон аи-
вадæн. Уыд принципиалон- Куыд йæхицæн,
афтæ йе ’мбæлттæй дæр никæмæн хатыр
кодта аивады мæнгдзинад, аслам æмæ уæ-
лæнгай офæлдыстадон æнтыст, мæнг теат-
ралон пафос.
62

Алихан æиауæрдон уыд, аивады сæйраг-
дæр хæс — рæстдзинады принцип чи хæлд-
та, уыдон ныхмæ.
Иттæг аив æмæ арæхстджынæй Алихан
æххæст ,кюдш Бердзенишвилийы трагеди
«Зынджы» меныневик Тасолтаны роль.
Хъæзныг лæджы фырт, мæгуыр адæмыл ту-
джы зæй рауадзынмæ чи хъавы, ахæм
къуыдипп æмæ тæссаг знагæй равдыста
Алихан Тасолтаны.
Иæ хъуыддагыл æнувыд, хъæлдзæг,
цыргъзонд æмæ цардбæллон уыд Алиханы
Садуллæ (’Саулохты Мухтары пьесæ
«Фиййæутты уæтæр»-ы). Фæлмæн зæрдæ-
йыл царвау тайæг юморимæ æххæст кодта
Алихан Мазиловы роль Хетæгкаты Къос-
тайы «Дуня»-йы.
Алиханы курдиат тынгдæр райхæлд ре-
жисоурæйы.Сценæйыл сæвæрдта Саулохты
Мухтары «Фиййæутты уæтæр», Остров-
скийы «Хъæд». В. Мургъуляимæ сценæйыл
сæвæрдта Бердзенишвилийы трагеди «Зынг»
æмæ æндæртæ.
Магкаты Алихан уый æмрæстæджы код-
та литературо.н-сфæлдыстадон куыст дæр.
Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар Ирыс-
тоны паддзахадон драмон театры сценæйыл
æвæрд æрцыдысты Алиханы дыууæ пьесæ-
йы: «Тохы бонтæ» æмæ «Фембæлд». «Тохы
бонтæ» фыст у Стыр Октябры социалистон
революцийы æмæ -мидхæсты цаутыл. «Фем-
бæлд»-ы та æвдыстæуы Ирыстоыы коллек-
63

тивизацийы рæстæджы къласон тохы ныв«
тæ. Алиханы пьесæты æмбырдгонд мыхуы-
ры рацыдис 1941 азы Хуссар Ирыстоны
паддзахадон рауагъдады.

ДЗАДТИАТЫ СОНА
Тæхудиаг вæййынд уыцы ныййар-
джытæ сæ зæнæг царды рæсугъд
фæндагыл 1кæмæн рацæуынц. Сæ
зонд, сæ хъуыддæгтæ арфæйаг кæ-
мæн фæвæййынц.
Арфæйат ’фесты Дзадтиаты Михелы зæ-
нæг дæр Иры дзыллæйæн. Цæргæсы лæн-
пынтау, фарны бон стахтысты хæххон хъæу
Сыбайæ, бæр1зонд мигъты æмбæрц сæ ба-
зыртæ систой æмæ атахтысты. Атахтысты
æмæ адæмы сагъæстæ, адæмы ристыл,
адæмы цинтыл сайау батадысты. Михелы
дьиууæ фырты Дзадтиаты Алыксаидр æмæ
Антъон —разагъта революционертæ. Иван —
зынгæ дохтыр, Сона — ирон сценæйы кад
æмæ намыс, Натъо — хъæубæсты уарзон,
адæмæн уд æмæ дзæцц.
Бæллицаг æмæ арфæйаг зæнæг!
5!-"
65

Сона райгуырдис 1896 азы. Æвзонг
чызг ма уыдис, афтæм<æй бауарзта театра-
лон аивад. Бауарзта й.æ зæрдæйæ, зондæй,
æмæ йын цырагъдарæй фæлæггад кодта
æрдæг æнусы бæрц.
Сонайы фыд Михел куыста Калачы æф-
оæнвæндзджы. Калачы уæды ирон интел-
лигенцины раззагондæр минæвæртты руа-
джы 1906 азы фæзынд ирон драмон къорд.
1910 азы Сона ссис уыцы къорды хайад-
исæг.
Æвзонг Сонайæн йæ царды фæндаджы
хъысмæт аскъуыддзаг кæнынæн иттæг бах-
хуыс кодтой уыцы драмон къорды хайадис-
джытæ: йе ^фсымæр Алыйсандр æмæ йæ
фыды æфсымæртæ Тома æмæ Пъауле.
Зубаловы Адæмон Хæдзары ирон дра-
мон къорд сценæйыл цы пьесæтæ æвæрдта,
уыцы спектаклты активон хайад исын рай-
дыдта Сона дæр. Аив æмæ зæрдæмæхъарæг
фæлгæндзтæ сарæзта Сона Хетæгкаты
Къостаиы пьесæ «Дуня»-йы сæйраг ролы,
Ца1гарелийы комедийы «Ды куыд федтай,
афтæ нал у, нæ»-йы Текълейы ролы. Бо-
нæй-’бонмæ рæзтис æмæ арæхстджындæр
кодта Сонайы дæсныйад. Иу ролæй иннæ-
мæ сценæйыл, уарди дидинæгау, райхæлдис
йæ курдиат. Драмкъорды хайадисдл^ытæй
гуырысхо ничиуал кодта, Сона сомбон
ирон сценæйы дæсны кæй суыдзæн, ууыл.
Æмæ, æцæгдæр, Сона нæ фæсайдта, ирон
театры фидæны хъысмæтыл чи тыхстис, уы-
66

дон ныфсытæ. Сона иттæг арæхстджынæй
сæххæст кодта Брытъиаты Елбыздыхъо-
йы драмæ «Хазби»-йы Нанайы фæлгондз,
Цагарелийы комеди «Ды куыд федтай, аф-
тæ нал у, нæ» Текълейы ролы, зынгæ гуыр-
дзиаг фыссæг Ниношвилийы пьесæ «Кри-
стинæйы» Кристинæйы ролы, Мамытаты
Степаны пьесæ «Налхъуытæ»-йы Нал-
хъуытæйы ролы, Мольеры комеди «Æлгъи-
ны» Люциндæйы ролы, Арысханы фыр-
ты пьесæ «Ирæды» Хангуассæйы ролы, Ел-
быздыхъойы драмæ «Дыууæ хойы» Аси-
аты ролы- .
Ирон драматургийы иууыл тыкджындæр
сылгоймæгты фæлгæндзтæй сæ щ Тладта-
ты Хазбийы мад Нанайы фæлгондз. Уæдьг
мыхуыры цы рецензитæ фæзынд Калачы
газетты фæрстыл, спектакль йæхи цæстæй
чи федта, уыдон хъуыдымæ гæсгæ Сонл йæ
диссаджы арæхстджын хъазтæй йæхимæ
æркæсын кодта адæмы. Стыр зæрдæ, рæ-
дау æмæ хъæбулуарзаг мад йæ адæмы сæ-
рибардзинады сæрыл йæ иунæг фырт Хаз-
бийы æрвиты тохмæ хæдхæцæг паддза-
хады ньгхмæ. • Стыр драматизм æмæ ный-
йарæг мады зæрдæйы арф æнкъарæнтæй
сæххæст кодта Сона Нателайы роль. Гуыр-
рысхойаг нæу Нанайы фæлгондз стыр фæд
кæй ныууагъта Сонайы дарддæры сфæлдыс-
тадыл.
Драмон къорды Сона цы фæлгæндзтæ
сарæзта, уыдон æхсæн бæрæг-бæлвырд бы-
67

нат ахсы Бырытъиаты Елбыздыхъойы дра-
мæ «Дыууæ хойы» Асиаты ’фæлгондз.
«Рагуалдзæджы цъитайы бътæи йæхи
рухсмæ, ■хуры хъæрммæ чи ивазы, æмæ цъи-
тийы ирдгæ, какосындзау, кæй буар су-
дзы, фæлæ иæхи æрдзы æвирхъау тыхты
амæттаг чи нæ уадзы, ахæмæй равдыста
Сона Асиаты. Асиат — Сона хайджын у
ирон чызджы рæоугъддæр миниуджытæй.
Æнæхин, цардбæллон. Æнувыд уарзт кæны
Асиат. Фæлæ йыл фыдæлтыккон æвирхъау
талынг ^æгъдæу.ттæ æрынцадысты. Асиат иæ
уавæрæй Хансиаты халдих — кæд йæ хойæ
æвæлтæрддæр æмæ æдьихдæр у, уæддæр нæ
фæтасыд... Æрлæууыд йæ хойы фарсмæ
æмæ карз мæлæтдзаг тох расидт, фосау æй
зындонмæ ирæдыл чи уæй кодта, уыдонæн.
Хансиат уыцы тохы бацис сау тьихты амæт-
таг, фæлæ Аоиат лæгдзинадæй йæ амонд
•ссары.
Сона нæ бавгъау кодта иæ рæзгæ кур-
диатыл æмæ кæд йæхæдæг зæронд патри-
архалон бинонты æхсæн нæ хъомыл кодта,
кæд йæ чызгон хъыомæт æндæр уыдис, уæд-
тæр хорз зыдта, йе ’мцахъхъæн чызджытæ
Ирыстоны алы кæмтты цы æвирхъау у(а-
вæрты уыдысты, уый. Æмæ сдзырдта уы-
дон сæрыл, сдзырдта барджынæй, йе ’взонг
курдиат æй !цас амыдта, уый «бæрц.
Гуырдзыстоны Советон хицауад .муы фæ-
уæлахиз, уæд Дзадтиаты Сона ацыд Мæс-
куымæ. Фæлæ 1923 азы фæстæмæ æрыз-
68

дæхт æмæуыцы азæй оуангдæр 1960 азмæ
æдзухæй давр куьюта театры сценæйыл.
Фæци раздæры драмон къордты рæстæг.
Сырæзт ирон профессионалон театр. Сæх-
хæст Сонайы стыр бæллиц. Раздæры дра-
мон къордты сценæ къуындæг æмæ æн-
тъыснæг уыдис Сонайæн. Ныр ын фадат
фæцис йе стыр курдиатæн парахатæй дæр
райхæлынæн. Фæтынгдæр йæ бæрндзинад
ног еоциалистон æхсæнад аразæг адæмы
раз- Æндæр домæнтæ, æндæр хæстæ æры-
вæрдта Советон хицауад аивады куоджы-
ты раз. Уыцы стыр домæнтæ æмæ ,ног хæ/с-
тæ бамбæрста Срна æмæ профессионалон
театры сценæйыл фыццаг хатт куы фæзынд,
уæдæй фæстæмæ нæ «бавгъау кодта æппæт-
йæ тых, йæ курдиат йæ иубæстон адæ-
мæн.
Стыр уарзондзинад, пыййарæг мады зæр-
дæйы хъарм æмæ адæймагуарзондзина-
дæй æвдисы Сона Туаты Дауыты комеди
«Пæсæйы фæндон»-ы Госæйы фæлгондзы.
Ирон ’мады иууыл рæсугъддæр æмæ харак-
терондæр миниуджытæ Сонайы дæсны
хъазты руаджы фестадысты Госæйы |фæл-
гондзы туг æм<æ стæг.
Дзадтиаты Сона арæхстджын у канд
националон драматурги нæ, фæлæ гуыр-
дзиаг, уырыссаг æмæ фæсарæйнаг драма-
тургийы хуыздæр драмон уацмысты фæл-
гæндзтæ аразынмæ дæр. Иттæг аив фæл-
гæндзтæ сарæзта немьщаг шпионкæ —-
69

спектакль «Капитан Бахметьевы», Æхсин-—
«Æлдары идæдзы», Машенкæ — спектакль
«Павел Греков»-ы, Мамлокы — ус «Профес-
сор Мамлок»-ы, Сергеевы ус — «Инженер
Сергеевы» æмæ бир,æ æндæрты.
Дзадтиаты Сона ирон сценæйыл сарæз-
та 200 фæлгондзы бæрц. Сона у нæ театры
аразджытæй сæ иу йæ ра’йдианæй фæстæ-
мæ. Уыд Тбилисы ирон литературæ æмæ
аивады декадæйы хайадисæг дыууæ хатты
дæр. Стыр тых, стыр зæрдæйы хъарм рад-
та Сона ирон сценæйæн æвзонг курдиаттæ
схъомыл кæныны хъуыддаджы. Никуы сын
бахæлæг кодта йæ зонд, йæ дæсныйад.
Ахуыр сæ кодта йе ’нтыстыты юусæгдзи-
нæдтыл. Ирон мады рæдау, аудæг, æфоæрм
æмæ уарзæгой зæрдæ ис Сонайæн. Мад йæ
альифарс сабиты куыд æрбатьгмбыл кæны,
зонд -сын куыд фæамоны, раст фæндагыл
сæ куыд фæцардауы, афтæ уыд Сона дæр.
Йæ фарн, йе ’фсæрм стыр уыди театры кол-
лективыл. Уый та фæзминаг у театры ны-
ры «фæлтæрæы. Сонайы фарн, Сонайы рæ-
дау æм’æ аудæг зæрдæйы хъарм хъуамæ ма
байсыса нæ театры сценæйы къуымты.
Стыр сты Сонайы лæггæдтæ ирон аи-
вады раз. Парти æмæ Советон хицауад ак-
каг аргъ скодта Сонаиы цæстуарзон кур,-
диатæн. 1954 азы йын лæвæрд æрцыд Гуыр-
дзыстоны республикæйы сгуыхт артисткæйы
ном, 1957 азы та Гуырдзыстоны реопубли-
кæйы адæмон артисткæйы ном. Хорзæх-
70

джын у майдантæ æмæ кады грамотаг
тæй.
Дзадтиаты Сона ныртæккæ исы пенси.
Курдиатджын фæсивæды къухмæ радта,
фæндзай азы дæргъы ирон сценæйыл зæр-
диагæй кæмæн лæггад кодта, кад æмæ на-
мысимæ кæй фæхаста, уыцы аивады- Сона
кусын райдыдта, ирон театр ма, авдæны са-
бийау, фыццаг ;къахдзæфтæ куы кодта, уæд.
Ныр ирон театр сфидар, бацыд «йæ лæджы
кары æмæ нæ ныфс ис Сонайы ’фæдонтæ
^сæ фидар æрмтты кæй ахæсдзысты ирон
театры кад аивады стыр бæрзæндмæ.

ЦÆБИТЫ НИНÆ
Сценæ байгом. Кафы ныййарæг
мад. Кафы йæ иунæг хъæбулы ’мар-
ды алыфарс. Оудзæггаг цæссыгтæ
гæрчгæрæй згъорынц рустыл, æмæ
афтæ зыны, цыма уыцы цæссыгтæ тоттпы
нæмгуытæ фестынц, рустæй феохъиуынц
æмæ æмбæлынц, йæ хъæбулы йын чи амард-
та, фæлæ уыцы æвирхъаумаст фаг кæмæ
нæ фæкаст æмæ йын фыддæр ;митæ чи æры-
мысыд, уыцы æлгъыстаджы сæрибары хурх-
гæнджыты зæрдæтыл. Адæм залы баурæд-
той сæ п<омулæфт. Фæтынгдæр сты сæ
зæрдæты цæфтæ. Цæстытæ разылдысты
хæрамдзинады денджызы, афтæмæй æн-
хъæлмæ кæсынц, цæуыл фæуыдзæн уыцы
æвирхъау фæбыцæу.
Гуырд ног дуне, ног цард. Гуырд хъи-
зæмæртты, туджы лæсæн æ-мæ арты зын-
72

гæй. Гуырд æмæ йæ цæхæртæй мæлæты
тас æфтыдеа фæллойгæнæг адæмы стджы-
тыл амад æлдарады æлгъыстаджы дугыл-
Цыд карз æвирхъау тох. Æмæ уыцы токы
ныййарæг мад йæ цыфыддæр знаджы раз
нæ бакуымдта йæ зонгуытыл æрлæууын.
Сæрыстырæй комкоммæ ныккаот йе зна-
джы цæстытæм, аныхъуырдта, тæвд здыйы
донау, æвирхъау маст, афтæмæй кафы.
Нæрынц залы къултæ. Æмдзæгъд кæ-
нынц, уыцы æвирхъау хабæрттæн 1920 азы
йæхæдааг æвдисæн чи уыд, уыдон. Арфæ
кæнынц ныййарæг мадæн — Мзевинарæн.
Уыцы диасаджы сылгоймаг, сценæйыл
йе отыр курдиаты руаджы царды рæстдзи-
надæй театрдзауты зæрдæтйе чи ныз>мæ-
лын кодта, уыд Цæбиты Нинæ, ирон сценæ-
йы кад æмæ намыс. Райгуырд ног дуг.
Райгуырд ирон профеосионалон театр.
Ирон театры равзæрдимæ райгуырд æм-
бисонды æрдзон курдиат, нæхи Цæбион
Нинæйы арфæйаджы курдиат æмæ, сæу-
уон стъалыйау, ирон театралон аивады
жодта йæхи фæд.
Цæбиты Хъасболы чызг Нинæ райгуырдис
1908 азы Хуссар Ирыстоны Дзауы хъæуы.
1918 азы ахуырмæ бацыд Дзауы окъоламæ-
Фæстæдæр, 1921 азы, ацыд Тбилиомæ. Ах-
уыр кодта Тбилисы 104 фæллойадон скъо-
лайы. Уый æмрæстæджы хайад иста Тби-
лисы ирон драмон къорды. Авд къласы
каст куы фæци, уæд æрбаздаахт Ирыстон-
73

мæ æмæ куыста ахуыргæнæгæй Дзагъина-
йы скъолайы. Иу азы фæстæ иолæй ацыд
ахуырмæ Тбилиомæ. Бонæй ахуыр кодта
музыкалон а’хуыргæнæндоны, нзæрæй та’
куыста хъуымацуафæн фабрикæйы. 1930
азы музыкалон техникумæй йæхи аивын
кодта химико-технологон рабфак-мæ.
Афтæ иу ранæй-иншæ ранмæ йæхи æн-
пæрста Цæ’бионы цæхæр зæрдæ. Фæлæ дзы
иу ран дæр йæ уд æнцой ие ссардта, цалын-
мæ 1933 азы Тбилисы Р-уставелийы театры
ирон студи нæ байгам æмæ Нинæ уырдæм
ахуырмæ нæ бацыдис, уæдмæ.
1935 азы гсаст фæци театралон студи
æмæ кусынмæ æрбацыд Цхинвалмæ, Хетæг-
каты Къоотайы номыл дра’мон театрмæ.
Гъе, афтæ райдыдта Цæбиты Нинæйы
офæлдыстадон фæндаг.
Уæдæй нырмæ рацыд дыууа<дæс æмæ
осæдз азы. 150 фæлгондзæй фылдæр сарæз-
та Цæбион ирон сценæйыл. 150 хицæн
къæртты сыфтыдта йæ зæрдæйæ Иинæ æмæ
сæ царвау байсæрюта йæ адæмы цинтыл,
йæ адæмы хъыгтыл. Елбыздыхъайы загъ-
дау, амыдта сын рæстдзинад, амыдта сын
адæмы уарзын, уыдон зондыл æфтауын, уы-
донæн стыр хъуыддæгтæ, нагдзинад хазс-
сын.
Цæбиты Нинæ сценæйыл цы фæлгондз-
тæ сарæзта, уыдонæн стыр у ирон национа-,
лон культурæйы сæ эстетикон æмæ аивадон
нысаниуæг. Театры историфысджытæ уы-
74

дон тыххæй æвæццæгæн сæ хъуыды зæгъ-
дзысты. Зæгъдзысты уымæн, æмæ Цæбионы
сфæлдыстад ссис ирон театралон куль-
турæйы иу хай. Æмæ театры историфыс-
джытæй йæ бон никæмæн бауыдзæн Нинæ-
йы сфæлдыстады иуфæрсты ахизын.
Нинæйы офæлдыстад у æнæхъæн скъо-
ла нырыккон рæзгæ ирон театралон фæси-
вæдæн. Уый у ирон сценæйы стыр драма-
тикон актрисæ- Оденæйыл цы æмбисонды
тыхджын фæлгондзтæ сарæзта, уыдон ит-
тæг фæхъæздыг кодтой ирон театралон
аивады.
Цæбионы Отараты идæдз у стыр тых,
стыр хъаруйы хицау. Зындзырд, фæлæ
зондджын, йæ иу фæкастæй æмризæджы
кæ>мæн ризынц, фæлæ сæрбахъуыды рæс-
тæджы алкæуыл аудæг чи у, ахæм сылгой
маг. Æвæджиау драматизм <æмæ арф эмо-
ционалон æнкъарæнтæй æвдисы Цæбион,
Отараты идæдзæн йæ фырт куы амæлы,
уыцы сценæ. Ныййарæг мадæн æвирхъау
марщ акæны йæ иунæг бындар. Банымæг
хæдзары артдзæст. Дзæгъæлы баззадис йæ
уæзæг. Стыр трагикон цау! Цæбион — Ота-
раты идæдз йæ цæсты сыг нæ калы, æр,мæст
окъуыны йæ зæрдæйы уидæлтимæ иугай
ныхæстæ, æмæ афтæ зыны^ цыма уыцы ны-
"хæстимæ, райсомы стъалыйау, чысылгай
фæ^уыссы цард йæ удвидар зæрдæйы ми-
дæг. Нæ калы йæ цæсты сыг, фæлæ уый
хыгъд, <цыма ’кæуы æрдз, дуне æгасæй дæр.
75

Æндæр пъланыл арæзт у Сæниаты фæл-
гондз Уыримæгты Езетханы драмæ «Сæ-
ниат»-ы. Æндæр ахорæнтæ æмæ деталтæ
ссардта Цæбион Сæниаты фæлгондзæн.
Сæниат йæ цард æгасæй дæр радта мулк
æмæ хъæзныгадæн, скодта стыр бынтæ,
фæлæ кæмæн? Æвæстаг у Сæниат. Фæмард
йæ иунæг фырт- Хæдзарч æнæбындур баз-
зад. Иуæй, Сæниатæн йæ царды стыр тра-
геди, аннæмæй, йæ мулкмæ йын, бирæгъау,
фæхæппæввонгæй чи лæууы, уыдонимæ
æвирхъау тах...
Цæбион æвдисы Сæниаты зæрдæйы тра-
гикон æнкъарæнтæ. Уый сарæзта зонд-
джын æмæ тыхджын сылгоймаджы фæл-
гондз.
Трагикон у Хадзыгуассæйы фæлгондз
дæр Темыраты Дауыты драмæ «Мастие-
дл^ыты».
Хадзыгуассæ —моладзан, «хуыцауы ми-
нæвар», адæмыл мæлæты тас чи ’фтауы
æмæ æрмæст йæ иунæг нььхасæй дæр та-
льшг адæмы сæрсæфæны былмæ чи тæры,
ахæм у Цæбиты Нинæ-Хадзыгуассæ. Æгъа-
тыр у Хадзыгуассæ. Æхсæвы тарау — тар
йæ зонд, тар — йæ .митæ. Уый хыгъд фидар,
тыхджын æмæ уæндон сылгоймаг! «Хуыца-
уы минæвар» йæхи адæммæ оыгъдæг æмæ
на’мысджьшæй æвдиоы, афтæмæй та йæхæ-
дæг чъизи æмæ сæфт сылгоймаг у куыд
духовон, афтæ моралон æгъдауæй дæр.

Бирæ дзурæн ис, Нинæ цы драматикон
æмæ трагикон фæлгæндзтæ сарæзта, уыдо-
ныл.
Фæстаг азты Нинæ йæхи равдыста кур-
диатджын комедион актрисæйæ дæр. Ит-
тæг арæхстджынæй сарæзта Зæрæдайы
фæлгондз Саулохты Мухтары комеди «Ус-
гур»-ы, Сальфетжæ — Хуыгаты Геор æмæ
Хуьибецты Раяйы комеди «Софьяйы зарæ-
джы» æмæ æцдæрты.
Парти æмæ Советон хицауад стыр аргъ
скодтой Цæбиты Нинæйы стыр курдаатæн.
1940 азы Тбилисы ирон литературæ æмæ
аивады декадæйы рæстæджы Нинæйæн лæ-
вæрд æрцыд Гуырдзыстоны Республикæ-
йы сгуыхт артиоткæйы ном, 1954 азы
Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар Ирысто-
ны паддзахадон драмон геатры райгуыр-
дыл 50 азы юбилейон цыты ^бонмæ та йын
лæвæрд æрцыд Гуырдзыстоны Республи-
кæйы адæмон артисткæйы кадджын ном.
Цæбиты Нинæ хорзæхджын у Гуырдзысто-
ны Сæйраг Советы, Цæгат Ирыстоны авто-
номон республикæйы Сæйраг Советы æмæ
Хуасар Ирыстоны автоно^мон областы æх-
хæсткомы кады грамотæтæй.
Цæбиты Нинæ хорзæхджьш у «Кады
нысаны» орденæй, «Кавказ (бахъахъхъæ-
ныны тыкхæй» æмæ «Стыр Фыдыбæстæйон
хæсты 1941 — 1945 азты на’мысджын куысты
тыххæй» майдантæй.
Цæбиты Нинае; канд офæлдыстадон куыст
77

нæ кæны, фæлæ ма у активон æхсæнадрн
кусæг дæр.
, Хуссар Ирьистоны фæллойгæнджытæ иу
æмæ дыууæ хатты нæ раразмæ кодтой сæ
уарзон ажтрисæйы областон Советмæ депу-
татæй.
Цæбиты Нинæ у Ленинон партийы уæнг.
Гуырдзыстоны Республикæйы театралон
æхсæнады уæнт.
Цæбиты Нинæ ныртæккæ исы пенси.
Фæлæ йæ уарзон театр æмæ йæ цард æга-
сæй дæр цы аивадæн радта, уьгй рохуаты
нæ уадзы. Ивгъуыд аз ногæй æрбацыд
театрмæ æмæ та ирон театрдзаутæ æвдисæн
уыдзысты Нинæйы стыр курдиатæн спек-
такль «Стыр азымы» Соломонидæйы фæл-
гондзы.
Цæбиты Нинæ у ирон националон теа-
трысæрыстырдзинад. Нæ театрмæ кæсджы-
ты уарзондæр артисткæтæй сæ иу.

МАМИТЫ ДИМИТР
Хъæуы сæр’мæ, къуылдымыл, гом-
гæрццæй йæ лæдзæджы æнцой лæу-
уы æвзон’Г лæппу æмæ йæ хъæлæ-
сы дзагæй зары Антъоны зарæг. За-
ры æмæ афтæ зыны, цыма лæтшу йæхæдæг
дæр зарæджы мыртæй фестад, атахт кæмт-
ты сæрты æмæ адæмы зæрдæты царвау та-
йы. Зары фиййау. Рагуалдзæджы хъарм
дымгæйы уддзæф ын цыдæр æхцон дæтты
йæ бæгънæг зæнгтæн. Зарæг нæма ахæццæ
кæрон/мæ, афтæ фалæрдыг^ей æрбайхъуыст:
— Гъе, лæппу, дæ фос хуым бахордтой!
Зарæг аскъуыд. Лæппу, цæф сæгуытау,
иу схъиуд фæкодта æмæ йæхи аппæрста
хуымы ’рдæм.
Уый уыд сценæйы фидæны дæсны, ирон
театрдзауты уарзондæр æмæ намысджын-
дæр артисттæй сæ иу — Мамиты Димитр.
79

Мамиты Илойы фырт Димитр райгуырд
дис 1909 азы Хуосар Ирыстоны Ма^миты
хъæуы. Мæлуыр уыдысты лæппуйы ныййар-
джытæ. Уыи тьишæй йæ рæстæг æгæр ра-
джы æриста йæ хъæбысæй æмæ йæ арвыста
царды уæззау æмæ дæрзæг фæндагыл. Ди-
митр цыд фиййау. Хызта хъæубæсты фос.
Сæрдыгон тæрккъæвдатæ æмæ йын дзæ-
гæрæггæнæг хуры тынтæ цъæхснаг уисæй
йæ буар сонтæй фæнадтой. Куы фырæххор-
маг, куы фæллад-фæлмæцыд æмæ бæгъ-
’нæгчбæгъæмвадæй цыд фосы фæдыл. Ни-
*куы ницæмæ батæхуды кодта æвзонг лæппу,
æрмæстдæр изæры нартхоры кæрдзынæй
фаг /куы бафсæдид æмæ райсом зæрдæйы
фæндиаг куы бафынæй кæнид. Фæлæ
уыцы бæллиц йæ къухы не ’фтыди: Бон-
иу дзир-дзур райдыдта, афтæ-иу æй йæ мад
рæвдаугæ райхъал кодта, Мад бæргæ тыхст
йæ хъæбулыл, фæлæ цы гæнæн уыд. Хъуыд
афтæ. Æндæр хуыздæр ницы амал
ардта.
Зæрдæргъæвд æмæ алцæмæ цымыдис
уыд Ди’митр. Зымæгон бонты-иу уыдон хæ-
дзармæ æртымбыл сты хъæубæсты хистæр-
тæ. Цынæ таурæгъ, цынæ кадæг-иу ракод-
той. Æвзонг лæппу къæрццхъусæй хъуыста
таурæгъгæнджытæм æмæ-иу /цы фехъуыста,
уый-иу бæстон-бæлвырдæй радзырдта йе
’м’кар сабитæн. Мад æмæ фыд фæфшшайд-
той, Димитрмæ цыдæр арæхстдзинад кæй
ис æмæ сфæнд кодтой, цыфæнды тæригъæд
80

даг сты, уæддæр сæ лæппуйæн ахуырдзинад
радтын.
Сæхи хъæуы та скъола кæм уькдис, фæ-
лæ йæ 1919 азы Гуфтайы хъæуы скъоламæ
радтой. Кæ<м ма уыдис 1кæрон чысыл лæп-
пуйы цинæн. Райдыдта акуыр кæнын. Фæ-
лæ йæ цин бирæ нæ ахаста. 1920 азы мень-
шевиктæ æрбабырстой Хуссар Ирыстонмæ
æмæ туджы зæй рауагътой æнæуи дæр
тыхст æмæ æвæрæз адæмыл- Адæм ныу-
уагътой €æ уæзгуытæ æмæ лыгъдысты Цæ-
гатмæ. Димитры фыд Ило дæр галтæ сиф-
тыгъта, цы чысыл муртæ уыд йæ хæдзары
къуымты, уыдон уæрдоныл сæвæрдта æмæ
араст æрхæидæг æмæ мæстджын зæрдæи-
мæ Цæгатмæ.
'Фæндагыл зын æмæ æвирхъау уыдис лигъ-
дæтты хъысмæт. Стыр тухитæ бавзæрстой
адазм. Уыцы фыдæбæттæй цух нæ базза-
дысты Илойы бинонтæ дæр. Цалдæр боны
фæцыдысты. Сæ тых, сæ хъару асаст.
афтæмæй тых æмæ амæлттæй ахызтысты
æфцæгыл æмæ ныххæццæ сты Буронмæ,
дарддæр сæ бон нал уыд, Ило уым йæ
бинЬнтИхмæ Чъуалы баззад. Раздæр Чъуа-
лы æфсæддон хай — хъахъхъæнджыты
æрдонг бадти. Сæ къазарматæ баззадысты.
Ило йæ бинонтимæ æрцардис уыцы къа-
зарматы. Сырхаутæй, зæгъгæ, иу хъæздыг
лæгмæ æххуырст ныллæууыд. Фæлæ Ило-
йæн йæ зæрдæ æхсайдта фæстæмæ йæ
уазæгмæ. Фосы йæ чысыл фырты бæрн
6*
81

ныууагъта æмæ фæетæмæ раздæхт. Раз-
дæхт, фæлæ нал фæзынд, меньшевиктæ йæ
æрцахстой æмæ йæ амардтой.
Фыд куынæуал фæзынд, уæд мадæн игь
зæрдæ рахсайдта. 1920 азы фæззæджы кæ-
рон йæ сабитыл’ схæцыд æмæ æфцæгыл æр-
фардæгие йæ лæджы уæзæгмæ. Фæлæ ма
цæй уæзæг. Æртхутæг фестадис хъæу æга-
сæй дæр. Фынддæс хæдзарæй ма фæсфæд
аззад иу зæронд скъæт æмæ уиеæй быд
зыгуымдон.
, Бинонтыл цы фыд æрцыд, уый фехъуыс-
та Димитры мады æфсьшæр. Уый Талькы
хъæуы цард. Æрбацыд æмæ сæ акодта йæ-
хи-мæ.
1921 азы Сырх Æфсад ныппырх код-
га меньшевикты- Фæуæлахиз Советон хи-
цауад Гуырдзыстоны. Цæгатæй здæхын
райдыдтой лигъдæттæ. Димитры мад дæр
йæ сабитимæ æрбалыгъди фæстæмæ. Йе
’фсымæры æххуысæй мад уисæй каукъултæ
сбыдта. йæ сæр ын хъæмлæй бамбæрзта,
къултæ та æлыгæй байсæрста æмæ уым æр-
цардысты.
Мадæй нæ рох кодта йæ хъæбулы сом-
боны хъысмæт. Ныуурæдта йæ зынтæ æмæ
ногæй йæ фырты барвыста ахуырмæ. Фæ-
цис æвзонг лæппуйы хъизæмæртты фæы-
даг æмæ райдыдта ног, амонд æмæ цины
фæндаг.
Димитр каст фæцис Цхинвалы дыууæ-
азон ахуыргæнджыты курсытæ. Кусын рай-
82

дыдта ахуыргæнæгæй. Куыста Теделеты, Ко-
тантойы æмæ Сарабучъы хъæуты. 1931 азы
Димитр кусынмæ бщыд газет «Хурзæ-
рин»-ы редакцимæ. Уыцы аз Хетæгкаты
Владимир ирон курдиатджындæр фæсивæ-
дæй кæйдæрты æрбахуыдта театрмæ- Уы-
донимæ уыд Димитр дæр.
Мамиты Димитр у ирон профессионалон
театры аразджытæй.
1936 азы Ленинградмæ театралон инс-
титутмæ ахуырмæ æрвыст æрцыдысты ирон
театралон фæсивæдæй иу хай. Уьщы къор-
ды хисдæрæй æрвыст æрцыд Мамиты Ди-
митр. Фæлæ дыууæ азæй фылдæр нæ фæ-
цис Димитр институты. Фæрынчын æмæ
йæ ^бакъуыд фæстæмæ раздæхын. Куы
æрыздæхт, уæдæй баурæдтой Хуссар Ирыс-
тоны облæххæсткомы аивадтыхайады хистæ-
рæй. Уыцы бынаты фæкуыста суанг 1942 азы
онг. Уый æмрæстæджы куыста театры
сценæйыл дæр. 1943 азæй 1945 азмæ та
уыд Хуссар Ирыстоны радиокомитеты
хистæр редакторæй. Мамиты Димитр 1948
азæй суангдæр 1961 азмæ æппынæдзухæй
уыд Хуссар Ирыстоны паддзахадоп ан-
самблы солист æмæ конферансье.
Стыр æхсæнадон æмæ сфæлдыстадон
куыст бакодта Димитр ирон театр, ирон
аивады рæзты хъуыддаджы. Димитр сце-
нæйыл цы тыхджын æмæ ирд фæлгондз-
тæ сарæзта, уыдон иттæг фæахъаз сты
ирон профессионалон театры рæзтæн.
83

Уæлдайдæр та: Хъæссæйы фæлгондз—Ел-
быздьпхъойы трагеди «Хаз1би»-йы, Бат-
радз — Саулохты Мухтары трагеди «Нар-
ты , Батрадз»-ы, инженер Сергеев — спе-
ктакль «Инженер Сергеев»-ы, Паддзах —
Туаты Дауыты пьесæ «Аргъау»-ы, Æх-
сарбег — Туаты Дауыты комеди «Пæ-
сæйы фæндон»-ы, Бибо — Бердзенишви-
лийы драмæ «Зынджы», Дзантемыр —
Саулохты Мухтары комеди «Усгур»-ы,
Æлдар — Джиоты Дауыты трагеди «Или-
къо»~йы, Майор — Симоновы пьесæ «Æн-
хъæлмæ мæм кæс»-ы, Бахметьев — спекта-
кль «Капитан Бахметьев»-ы æмæ æндæрты.
Мамиты Димитр у сценæйон темлера-
мепты хицау, дæсны артист. Ис ын иттæг
аив драматикон хъæлæс. йæ - курдиат
уæлдай тынгдæр райхæлд Плиты Гришы
трагеди «Чермен»-ы ~ Даккойы ролы.
Цас тых, цас хиндзинад æмæ æнæуынон-
дзинад ис Димитр — Даккойы зæрдæйы.
Йæ иунæг фезмæлд, йæ иунæг сиыхас
дæр, айнæг къæдзæхау, цъист кæны æп-
пæт, цыдæриддæр тырны хурмæ, сæри-
бармæ, цардмæ. Æвæццæгæн, æрдз цыдæ-
риддæр æнæуынондзинад æмæ дурзæрдæ-
дзинадæй/ (офæлдыста^ иууылдæр .сты
Даккойы зæрдæйы. Æвæджиау эмоциона-
лон тых æмæ арф драматизмæй æххæст
кæны Димитр, Чермен Тладтаты уæздæт-
ты зæххытæ тыхæй куы бахуым кæ-
ны, æмæ Чермены амарын кæм сфæнд
84

кæнынц, уыцы сценæтæ. Димитр ссардта
Даккойы фæлгондзы арфдæр æмæ ирд-
дæрæй равдисынæн аив деталтæ. Дæсны
къухæй фæхæ^т Дацскойы зæрдæйы æм-
бæхст хъуыдытæ æмæ миниуджытыл.
Кæрцы дысау, рафæлдæхта Даккойы зæр-
дæйы, æмбæхст хъуыдыты. Сарæзта па-
триархалон æхсæнады этикæйы бын йæ
цæсгом æмæ йæ сау фæндтæ чи æмбæхсы,
рæсугъддзинад, лæджы бартæ чи цъист
кæны, ахæм тыхтонагæнæг деспоты фæл-
гондз.
Ма’миты Дим,итры сфæлдыстадон æн-
тыстытыл нымад цæуы Гаглойты Влади-
миры драмæ «Зæлинæ»нйы Уасджейы
фæл(Гондз дæр. Ам дæр хин æмæ кæлæн
у Димитры саразгæ Уасдже. Æттийæ ба-
кæсгæйæ йæ хуымæтæгдзинад æмæ лæг-
уарзондзинады бын уый æмбæхсы йæ
сау зæрдæ. Æргомæй йын фадат нæй ,йæ
ницæйаг зæрдæйы ’мондæгты бафсадынæн.
Æмæ йæ уæлæ æркодта гамхуд, фæлæ
^æрбадьшдта д|ьшгæ„ фелвæста <гам>худы
æмæ æгасæй дæр разындис йæ хъæстæ
зæрдæ.
’ 1957 азы Тбилисы ирон литературæ
æмæ аивады декадайы рæстæджы газет
«Заря Востока» фыста, зæгъгæ, «Аивадон
такт бахъахъхъæдта æмбисонды дæсны
актеры, Гуырдзыстоны ССР адæмон ар-
тист Мамиты Димитры ссæст фæнда^гæй.
Мамиты Димитр Уасджейы фæлгондзы
85

æххæстгæнгæйæ, сценæмæ йæ фыцщаг фæ-
зындæй йæ миддуне нæ раргом кæны.
Уасдже — Мамиты Димитр, цыма, афтæ
æвзæр лæг нæу. Ис æм æрдзон юмор, у
хин, куыд алы знаг, афтæ, уый æмрæстæ-
джы Уасдже у хъæлдзæг — цыргъзонд.
Куы æрдæг хъæлæсæй ныззары, куы йæ
хъæлæс фæбæрзонддæр кæны, цæмæй
адæм феной, ц’ыма Уасдже сыгъдæгзæр-
дæ адæймаг кæй у, уый тыххæй æппындæр
ницæуыл хъыг кæны, афтæмæй та сусæ-
гæй йæ зæрдæйы æмбæхстæй нывæнды <йæ
сау хъуыдытæ. Бирæ рæстæджы нæ фе-
рох уыдзæн театрдзаутæй ’ Уасджейы ро-
лы, театры хистæр фæлтæр дæснытæй сæ-
иу, Мамиты Димитр цы курдиатджын аи-
вадон хъазт кодта, уыцы хабар».
Мамиты Димитр иттæг арæхстджы-
нæй æххæст кодта канд драматикон-геро-
икон ролтæ нæ, фæлæ дæсны уыд лирикон
æмæ комедион ролты дæр. Нырма дæр
театрдзаутæй нæ рох кæны, Димитр Туа-
ты Дауыты пьесæ «Аргъау»-ы цы комеди-
он фæлгондз сарæзта Терк-Турчы паддза-
хы ролы, уый. «Пæсæйы фæндон»-ы Æх-
сарбеджы лирикон фæлгондз, кæнæ Сау-
лохты Мухтары комеди «Усгур»-ы Дзан-
темыры фæлгондз, уыцы фæлгондзтæ сты
Димитры комедион фæлгондзты хуыздæр-
тæй.
Мамиты Димитрæн ис аив музыкалон
хъæлæс. Бирæ ирон адæмон зарджытæ
86

пленкæтыл, грампластинкæтыл фыст æр-
цыдысты Димитры аив хъæлæсы руаджы.
Ирон театралон аивады раз йæ лæг-
гæдтæ бирæ кæй сты, уый тыххæй Дими-
тр хорзæхджын æрцыд паддзахадон хор-
зæхтæй: «Фæллойады Сырх Тырысайы ор-
ден» æмæ медалтæй.
1946 азы Мамиты Димитрæн лæвæрд
æрцыд Гуырдзыстоны ССР сгуыхт артис-
ты ном, 1954 азы та — Гуырдзыстоны
ССР адæмон артисты кадджын ном." Ма-
миты Димитр фæд-фæдыл цыппар хатты
æвзæрсг æрцыд горæххæсткомы дапута-
тæй. Ныртæккæ исы пенси.
Гъе, афтæ у^цыбыртæй кæддæры бæгъ-
нæг, æххормаг, æвзонг фиййау, ныр
ирон театралон аивады зынгæ дæснытæй
сæ иу — Мамиты Димитры сфæлдыста*
дон фæидаг.

ГАГЛОЙТЫ ЗИНÆ
Ирон сценæйы зынгæдæр дæсны-
тæй сæ иу, Гуырдзыстоны республи-
кæйы адæмон артисткæ Гаглойты’
Александры чызг Зинæ райгуырдис
1915 азы Хуссар Ирыстоны Къусджыты
хъæуы.
Зын æмæ уæззау уыдысты Зииæйы са-
бион бонтæ. Хæрз æвзонгæй фæцух йæ ный-
йарджытæй. Фаг нæ банкъардта мад, фы-
ды рæвдыд. Нæ бавзæрста ныййарæджы
зæрдæйы хъарм. Чизоны куыд уыдаид Зи-
нæйы сомбоны иарды хъысмæт, Октябры со-
циалистон революцийы размæ нæ, фæлæ би-
рæ раздæр æнæхай куы фæуыдаид, йæ уарзон
ныййарджытæй, уæд. Æвæццæгæн, ивгъуыд
заманы, йæхи хуызæн сидзæр сабитау, уый
дæр бампылдаид, рагуалдзæджы малусæг
цъитийы хъæбысы куыд бампылы, афтæ
88

царды æвирхъау æмæ уазал къухты
быи.
Фæлæ ног рæстæг йæ фæлмæн хъæбыс-
мæ æрбайста сидзæр сабийы, ныййарæг ма-
дау аай барæвдыдта æмæ йæ бафтыдта цар-
ды рæсугъд фæндагыл. Æвзонг Зинæ хъо-
мыл кодта сидзæрдоны. Алцæмæ уыд æв-
зыгъд, ныфсджын æмæ хъæлдзæг. Сидзæр-
доны сабиты æхсæн бæрæг хидæн кодта йе
гъДа’у, й’æ уагахастæй. Зарынмæ, кафынмæ
та йын æмбал нæ уыди.
Дзæбидыры сæныккау, гæппытæгæнгæ,
азгъордтой бонтæ. Рæстæг рæвдаугæ йæ
хъæбысы ахаста Зинæйы æмæ мæнæ кæд-
дæры æдых, ’бæрзæйкъул сидзæр саби уар-
дидидинæгау райхæлд, бацыд йæ чызджы
кары. Хæрзконд, нарæгастæу, гуырвидыц.
Цыма йæ æрдз царды цинтæн, царды рæ-
сугъддзинæдтæн сфæлдыста, уыйау.
-Фесты сидзæрдоны хъомыладоп азтæ.
Фæстейæ баззадысты йæ срщзæры судзæггаг
цæссыгтæ, æххормаг бонтæ, æнкъард, æр-
хæндæг æхсæвтæ. Разæй стыр фæндаг, чыз-
джы сæнттæ, чызджы бæллицтæ.
Кæцæйдæр, азты сæрты йæм йæ мидбыл-
ты худтис цавæрдæр бæллицаджы стъалы
æмæ æвзонг чызджы зæрдæйы, кæлæнгæнæ-
гау, сайын райдыдта йæхимæ.
Ногæй та знæт сагъæстæ, æгъуыссæг æх-
сæвтæ...
Æмæ мæнæ иубон Зинæ федта æмæ бæл-
вырд-бæрæгæй банкъардта уыцы .кæлæнгæ-
89

нæг стъалы аивады уæлмонц дуне кæй у
æмæйæм æвзонг чызджы зæрдæ уацары кæй
бахауд. Зинæ бамбæрста йæ дарддæры царды
фæндаг аивадыл акæнгæ кæй у. Бамбæрста
йæ, равзæрста йæ æмæ ,йыл фидарæй ныл-
лæууыд. Нырма бæстон не ’мбæрста аивады
фæндаг та адæмы зæрдæтæм арæзт кæй
у, æмæ, адæймаджы зæрдæмæ фæндаг сса-
рын та — адæймагæн йæхи зæрдæйы алæ-
мæтон æнкъарæнтæй аргæ кæй у. Уымæп
та стыр зæрдæ, стыр æнкъарæнтæ, арæхст-
дзинад кæй хъæуы. Æрдзон курдиат кæй
домы.
Зинæмæ æрдзæй курдиат кæй уыд,
ууыл йæ зæрдæ дардта. Нæ йæм уыд æр~
мæст дæсныйад. Дæсныйад та адæймаг ма-
ды гуыбыиæй нæ рахæосы. Дæсныйад рай-
сынæн фæндондзинад, æвæллайгæ куыст
æмæ уанæртæ хъæуы. Æмæ Зинæйæн фæ-
ци уыцы дæсныйад æмæ аивады сусæгдзи-
нæдты зонынад райсыны фадат.
1936 азы æрозыст æрцыд Ленинграды
Островскийы номыл театралон ^институт-
мæ. Зинæ бахызт, кæлæнгæнæг аивады су-
сæгдзинæдтыл кæм ахуыр кæнынц,. уыцы
алæмæты галуаны .къæсæрæй. Бахызт æмæ
аивадмæтырнæг æвзонг, цæхæрзæрдæ чыз-
гыл зæрдæйы хъарм æмæ райгондæй сæм-
бæлдысты нæ дуджы аивады стырдæр лæг-
тæ Л. Вивьен, Мейерхольд, А- Соколов
æмæ ноджы бирæ æндæр кады æм’æ зонды-
къуыбар адæймæгтæ.
90

Ленинград. Смолнийы талуан. Револю-
цийы авдæн. Нæ дуджы раззагондæр идея-
тæ æмæ хъуыдыты сæр. Алы дур, алы хæ-
дзар, алы уынджы фæзилæн дæр дыууы-
нæм æнусы ног дуджы райгуырдæн æвди-
сæн кæмæн у, уыцы зынартъ горæт, ный-
йарæг мадау, барæвдыдта æм,æ йæ хæрзтæ
дыууæ .къухæй ньжкалдта æвзонг Зинæйыл.
Фондз азы... ахуыр æмæ æнæхуыюсæг æх-
сæвтæ. Æнцонæй йæ къухты не ’фтыдысты
аивады сусæгдзинæдтæ. Мынæг рухсы
цъырттау-иу куы ферттывтой, куы фæтары
сты. Фæлæ æнæрынцой чызджы зæрдæ сæ
фæдыл бафтыд. Уыгъта сæ мургай æмæ сæ
арф ран æвæрдта йæ зæрдæйы мидæг. Аф-
тæ фондз азы дæргъы Зинæ базыдта æмæ
йæхи цадæггай схотыхджын кодта аивады
дæсныйадæй æмæ 1941 азы ,марты мæйы
æрыздæхтис Хуосар Ирькстоны паддзаха-
дои драмон театрмæ.
Уæдæй фæстæмæ рацыд дзæвгар рæстæг,
Æхсæз æмæ юоæдз азы. Афтæ зыны, цыма
уыдон бирæ дæр не сты. Фæлæ Зинæйы
царды, ирон театралон аивады уыцы азтæ
æнусы бæрц рæстæг ахсынц. Æхсæз æмæ
ссæдз азы размæ Цхинвалы профеосиона-
лон театры сценæйыл фыццат хатт цы æв-
зонг курдиат ферттьшта, уыцы курдиат
ныр æххæст æмæ бæстонæй райхæлд.
Нæ театры зынгæдæр архайджытау, Зи-
нæйæн дæр ис йæхи бæрæг-бæлвырд сфæл-
дыютадои æрмдзæф. йæхи индивидуалон
91

фæндаг. Алыфарсон у Зинæйы курдиат,
фæлæ иууыл дæсныдæр у героико-эпикон
.ролты, драматикон æмæ социалон ролты,
Зинæ иттæг хотыхджын у сценæйы техни-
кæйæ. Æвæццæгæн яæ театры сфæлдыста-
дон кусджытæй Зинæйы хуызæн рæвдз ни-
чи у сценæйы техникæйæ. Цы фæлгæндзтæ
сарæзта, уы’дон хицæн кæньгнц сæ инди-
видуалон æрмдзæф æмæ эмоционалон æн-
къарæнтæи.
Зинæйы юфæлдыстады зынгæ бынат чп
ахсы, уьщы фæлгондзтæй сæ иу у Цъхънет-
таг чызг Маиайы фæлгондз (Канделакийы
пьесæ «Цъхънеттаг чызг Маиайы»)., Стыр
темперамент æмæ арæхстдзинад равдыста
Зинæ уыцы ролы. Зинæ — Маиа, хуымæтæ-
джы гуырдзиаг зæхкусæджы чызг уæвгæйæ,
сырæзы хъæбатыр хæстон раздзоджы уонг.,
Зииæйы Маиа у рæсугъд удыхъæды хицау.
Зинæ —Маиа фыццаджы-фыццаг дæр у
сылгоймаг, æхсидгæ уарзондзинад кæй ри-
уы абухы, кард нæ, дидинджытæ æмæ бу-
лæмæргъы зарæг æхцондзинад кæмæн хæс-
сы, ахэзм хуымæтæджы хъæууон чызг, фæ-
лæ кард йæ къухмæ райста, уыцы стыр
уарзт æмæ йæ царды уавæртæ дæлдзиныг
кæй цæуынц æмæ сæ лæджыгъæдæй ба-.
хъахъхъæнын кæй хъæуы, уый тыххæй.
Цас цин, зæрдæйы хъарм æмæ хуымæтæг-
дзинад ис Зинæйы хъазты. Маиа — Зинæ
бирæ рæстæджы лæппуйы дарæсы фæстæ
92

чызджы къаба куы скæны, уæд цыдæр фæ-
вæййы Маиа — Зинæйы «лæгойдзинад» æмæ
фесты фæлмæн, рæдау æмæ уарзæгой зæр-
дæйы хицау.
Гаглойты Зинæ ирд, з1æрдæмæхъарæг
фаалгондз оарæзта Хъайырты Владимиры
пьесæ «Бæтæйы фыртты» Цæлоны ролы
дæр. Сатанайау зшдджын, хиуылхæцæг,
зындзинæдты ныхмæ айнæг .къæдзæх —
ахæ.м у Зинæ Цæлюны ролы. Арф эмоцио-
налон æнкъарæнтæй Зинæ æвдисы, Цæлон
йæ фыртты сæрыл йæ лæг Бæтæ æмæ Тæ-
гиаты уæздан мьмтаджы ныхмæ куы рацæ-
уы, уæд. Зинæ—Цæлон у хуьшæтæг, рæ-
дау, æфсæрмдзæстыг ирон мад. Фæлæ
дзырд йæ хъæбулты царды хъысмæтыл
куы ’рхауы, уæд мады фæлмæн зæрдæ ай-
нæг.дур фесты. Мад цард дæтты зæххыл
æмæ’ цард кæмæн дæтты, уыдонæн та хъуа-
мæ уа зæххыл бынат цæрынæн. Кæннод
цард ахуьлсдзæн, баньгмæг уыдзæн. Цæрæд-
дзаг гуырдтæ та райгуырынц канд уæздаи
мыггаджы сылгоймæгтæй нæ, фæлæ патри-
архалон этикæйы закъæттæм гæсгæ дæл-
дæр æмæ номылусы ном чи хæосы, уыцы
сылгоймæгтæй дæр. Фæстæгты зæмæг æцæг
у царды хицау. Цард уыдон размæ кæ-
нынц. Цард уыдонæй фидауы, ахæм идейон
хъуыды банæрдта Зинæ Цæлоны фæл-
гондзы.
Фæлæ сæр <куы бахъæуа, уæд ныййарæг
мад йæ хъæбулы арвиты царды сæрыл мæ-
93

лæтмæ дæр. Арвиты йæ, уымæн æмæ лæгæн
йæ сæрибардзинадæй зынаргъдæр зæххыл
ницы ие. Арвыста Нана дæр Тладтаты /
Хазбийы (Брытъиаты Елбыздыхъойы тра-
гедй «Хазби»-йы) йæ комбæсты, йæ адæмы
сæрибардзинады сæрыл паддзахы хæдхæ-
цæгады æфсæдты ныхмæ мæлæтдзаг тох-
мæ. Зинæ — Хазбийы Нана, æндæр уды-
хъæды хицау у. Зоны йæ фырт Хазби уды-
гааæй кæй нæ уал æрыздæхдзæн тохы бы-
дырæй йæ Нанамæ. Зоны йæ, фæлæ йæ
уæддæр æрвиты. Æрвиты йæ, кæд йæ зæр-
дæ кæрдихгай «æны, маст хъуырмæ схæц-
цæ вæййы, уæддæр. Хазбийы раз стыр хæе
лæууы. Адæм се ууæии ууыл бафтыдтой.
Æмæ адæмы æууæнк та иууыл стырдæр
хæрзиуæг у лæгæн йæ царды мидæг. Æмæ
æххæст хъæуы уыцы хæс. Зинæйæн бан-
тьист «Хазбийы» Нанайы зæрдæйы стыр
трагизм равдисын. Иуæй хъæбулы уарзон-
дзинад, й,æ фырты амарды хабар развæл-
гъау ,кæй зоны æмæ уыцы судзæггаг мас-
тыл мидхъуырдухæн кæй кæны, аннæмæй
та адæмы æууæнк, адæмы сæрибардзина-
ды хъуыддаг, уыцы дыууæ кæрæдзи ныхмæ
æвæрд фарстæн, йæ хъæбул æви адæмы
æууæнк, йæ бон дзуапп радтын нæу ный-
йарæг мадæн. Фæлæ адæмы фарн æмæ æу-
уæн,к фæуæлахиз сты. Мад, æрвиты йæ
хъæбулы тохмæ.
Зæрдæмæдзæугæ мады фæлгондз Зинæ
сарæзта Ранеты пьесæ «Хæтæнхауæг
94

фырт»-ы дæр. Цас фæлм^æн æмæ уарзон-
дзинад ис Ленæмæ—Зинæмæ. Ленæйæя
йæ фырт у гадзрахатæй цæуæг. Ног ашза-
дон ахорæнтæ æмæ æндæр миниуджытæй
æвдисы актрисæ Ленæйы фæлгондзы. Мад
куы базоны йæ фырт уæйгæнæг у, уæд,
изæры зæрæхсиды фæлмæн рухс тьшау,
цадæггай ахуыссы риуы мидæг зæрдæйы
хъарм. Скъуыйынц хъæбулмæ уарзондзи-
нады æнкъарæнтæ.
Арф эмоционалон æнкъарæнтæй арæзт
у Зинæйы Гертрудæ Шекспиры «Гамлеты».
Иттæг вазыгджын æмæ психологон у Гер-
трудæйы фæлгондз. Уьгй фæлгондз æххæст-
гæнæг актрисæйæ домдæуы дæсныйад,
сценæйон технипкæ æмæ зæрдæйы эмоцио-
налон æикъарынад, æмæ Зинæйæн уый йæ
къухы бафтыд.
Гаглойты Зинæ <аив фæл^гондзтæ сарæзта
комедион æмæ сатирикон ролты дæр. Чи
нæ фæхудт, кæй зæрдæ нæ бацагайдта
цыргъзонд, цæрдæг, æмбисонды чызг Сæ-
лимæт спектакль «Пæсæйы фæндон»-ы.
Кæй нæ фæхудын кодта рогзонд, фæлæ
худæджы къæцæл Зæрæда спектакль
«Усгур»-ы. Чи нæ бауарзта æмæ уæлмонц
æнкъарæнтæ кæй зæрдæйы нæ сæвзæрын
кодта Зинæйы Биатриче — Гольдонийы
«Дыууæ хицауæн лæггадгæнæг». Биатриче-
йы фæлгондз Зинæйы сфæлдыстады ахсы
/бæрæг-бæлвырд бынат. Гаглойты Зинæ
ирон сценæйыл цы фæлгондзтæ сарæзта.
95

туыдонаан сæ аивдæртæ сты: Косер--Гаг-
лойты Владимиры пьесæ «Зæлинæ»1йы,
Оофья — Хуыгаты Геор æмæ Хуыбецты
Раяйы комеди «Софьяйы зарæджы», Маг-
да — Туаты Дауыты пьесæ «Аргъау»-ы,
Æхсин — Джиоты Дауыты трагеди «Или-
къо»-йы, Æфсин — Шамхаловы комеди
«Æфсин»-ы æмæ бирæ æндæртæ. Гаглойты
Зинæ цы офæлдыстадон фæндагыл рацыд,
уый стыр фæндаг у. Зын æмæ вазыгджын
уыд-уыцы фæндаг. Актрисæйы къухы æр-
йылхатт уæлахиздзинæдтæ не ’фтыд. Фæлæ
Зинæ дæс æмæ ссæдз азы размæ цы алæ-
мæты аивады галуаны нъæсæрæй бахызт
зонынад райсынмæ, уыцы галуанæй ра-
хаста^ адæмæн арфæйаджы дæсныйад, аи-
вады цырагъ. Æмæ йæ уал æмæ уал азы
цæхæркалгæ, намысджынæй хæссы ирон
сцснæйыл. Рухс кæны йæ курдиатæй йæ
иубæстон адæмы зæрдæ. Уый тыххæй йын ах-
æм стыр кад дæр уымæн скодтой æмæ йыи
пæ хицауад Гуырдзыстоны Республикæйы
адæмон артисткæйы ном дæр уымæн радта.
Зинæ хорзæхджын у паддзахадон хорзæх-
тæй æмæ кады грамотатæй.
Æнкъард, æрхæндæг уыдысты Зинæйы
сабион бонтæ, фæлæ рæсугъд æмæ арфæ-
йаг сты йæ кары бонтæ.

ДЗÆХАТЫ ДЗÆБИДЫР
Ирон театры ’бындурæвæрджьь
тæй сæ иу, Гуырдзыстоны Респуб-
’ликæйы сгуыхт артист Дзæхаты
Афанасы фырт Дзæбидыр рай-
гуырдис 1887 азы Тырсыйы комы Базилæны
хъæуы.
Нæ батавта, нæ барæвдыдта æвзонг саби-
йы йæ райгуырæн уæзæг. Мæгуыр, æдыхст
æмæ æвадат уыд. Гъе, уый тыххæй Дзæ-
бидьгр хæрз æвзонгæй ныууатъта йæ рай-
гуырæн уæзæг æмæ 1895 азы цардагур фæ-
цыд Тбилисмæ. Уым æй йæ хæстæджытæ
æххуырсты радтой иу хъæздыг лæг Азизов-
мæ. Цалдæр’ азы бакуыста цумайы лæппу-
йæ. Уый фæстæ ахуыр кодта Тбилисы го-
рæтон ахуыргæнæндоны. Фæлæ йæ æххæс-
тæй каст нæ фæци. Царды уавæртæ йын нæ
7*
97

фаг кодта æмæ 1899 азы бынтондæр йа^
ахуыр ныууагъта.
Уæдæй фæстæмæ цыыæ куыст кодта
Дзæхаты Дзæбидыр, «юæмыты нæ фæра-
хау-бахау кодта. Алцы дæр федта, алцы
дæр бавзæрста.
1918 азы хайад иста Душеты районы
фæллойгæнджыты растады. 1909—1915 аз-
мæ та уыд Тбилисы болыневикон прокла-
мацитæ хæлиугæнæг.
Дзæхаты Дзæбидыр уыд, ирон театры
фыццаг хатт аразын чи райдыдта, уыдони-
мæ, Стыр активон хайзд иста фыццаг ирон
драмон къордты куысты Тбилисы Зубало-
вы Адæмон Хæдзары.
Фæстæдæр, 1931 азы, Хуссар Ирыстоны
профессионалон театр куы сырæзт, уæдæй
суангдæр 1950 азмæ Дзæхаты Дзæбидыр
æнувыдæй куыста Хуссар Ирыстоны пад-
дзахадон драмон театры а^ктерæй.
Æнæццæгæн, Дзæхаты Дзæбидыры бæрц
бирæ зонд, арæхстдзинад, тых æмæ æнæниз-
дзинад ничи радта ирон театрæн. Дзæбидыр
кавд арæхстджын артист нæ уыд, фæлæ
ма уыд арæхстджын организатор дæр. Уыд
хæларзæрдæ, сабырзонд адæимаг. Иттæг
бирæ уарзта аивад æмæ йын йæ цард æга-
сæй дæр снывонд кодта.
Дзæхаты Дзæбидыр диосаджы аив фæл-
гондз сарæзта Брытъиаты Елбыздыхъойы
трагеди «Хазби»-йы Исл<амы ролы. Дзæби-
дыр — Ислам уыд зондджынты зондджын-
98

дæр, æгъдауджынты æгъдауджындæр,
хъæубæсты кад æмæ намыс. Цас æгъдау,
фыдæлты хиуыл хæцгæ зонд уыд Дзæби-
дыр — Исламмæ. Нывыл йæ алы фæзылд,
уæззау æмæ арф йæ алы ныхас. Кæнæ
Нарты Уырызмæджы фæлгондз Саулохты
Мухтары пьесæ «Нарты Батрадз»-ы. зонд-
джын, тыхджын æмæ Нарты уæздан
хистæр Уырызмæджы фæлгондз уыд
Дзæбидыры сфæлдыстады иууыл тыхджын-
дæртæй.
Дзæбидыр хорз зыдта ирон адæмы фы-
дæлты æгъдæуттæ. Уыд аив дзырды дæсны.
1940 азы Дзæхаты Дзæбидыры арæхст-
дзинадæн стыр аргъ скодтой Тбилисы ирон
литературæ æмæ аивады декадæйы рæстæ-
джы Тбилисы театралон æхсæнад. Декадæ-
йы спектжлты се ’ппæты хайад иста Дзæ-
бидыр. Спектакль «Зынджы» хъазыд Дада
Сергийы ролы, «Фиййæутты уæтæры» - -
Тугъаны ролы, «Дуня»-йы та — Трубадуро-
вы ролы.
Дзæхаты Дзæбидыр ирон сценæйыл са-
рæзта 250 фæлгондзы бæрц. Зæгъæм: Отар
Рамишвилийы «Авд бон»-ы, Монтанелли —
Войничы «Туджы бæрæгбон» («Оводы»),
Пичхула — Цагарелийы комеди «Иыр рæс-
тæджытæ æндæр сты», Гулбатæ — К. Кала-
дзейы «Хатидже»-йы, Восьмибратов—Остро-
вскийы пьесæ «Хъæды», Егор — Мдивани-
йы «Райгуырæн бæстæ»-йы, Кочкарев —
Гоголы «Ускурын»-ы æмæ бирæ æндæртæ.
99

Дзæхаты Дзæбидыр уыд аив таглмацгæ-
нæг. Ирои æвзагмæ ратæлмац кодта æмæ
сценæйыл æвæрд æрцыдысты Цагарелийы
«Ханума», Бердзенишвилийы «Зынг», Шан-
шиашвилийы «Арсен», Имедаш^зилийы
«Къоста», Кълдиашвилийы «Хъайтарты
фæлтæр» æмæ «Графы идæдз», Шиллеры
«Уарзондзинад æмæ æнаккагдзинад».
Дзæхаты Дзæбидырæн 1940 азы лæвæрд
æрцыд Гуырдзыстоны республикæйы сгуыхт
артисты ном. Хорзæхджын æрцыд майдан-
тæ æмæ кады грамотæтæй.
Дзæхаты Дзæбидыр амард 1964 азы
Цхинвалы.

ТУЫБИАТЫ ГЕОРГИ
Гуырдзыстоны республикæйы
сгуыхт артист, сценæмæкæсджыты
уарзондæр артисттæй сæ иу, Гуы-
биаты Григолы (Гакайы) фырт Ге-
орги (Джиуæр) райгуырдис 1894 азы
Цæгат Ирыстоны дæллаг Сан и б а й ы
хъæуы.
Сабийæ æппæтмæ цымыдис уыд Георги.
Хъомыл кодта диссаджы рæсугъд æрдзы
хъæбысы. йе взонджы бонтæ арвыста сæ-
Хи хъæуы, стæй ахуырмæ бацыд Дзæуджы-
хъæуы реалон скъоламæ.
Реалон окъолайы уыд хихъæппæрисон
дра’мон къорд. Георги уыд уыцы къорды
активондæр хайадисæг. Фыццаг хатт Геор-
ги сценæйыл ахъазыд Фонвизины комеди
«Недоросль»-ы.
101

1914 азы Г-еорги фæци реалон ахуыргæ-
нæндон æмæ ахуырмæ бацыд Новочеркас-
скы политехникон институтмæ.
Фæуæла<хиз Октябры Социалистон рево-
люди. Гуыбиаты Георти 1922 азы кусын
райдыдта Дзæуджыхъæуы. Хайад иста дра-
моя къордты.
1930 азы Георги æрцыд Хуссар Ирыс-
тонмæ. Фыццаг куыста Хуссар Ирыстоны
облколхозцæдисы æмæ зæхкуысты Адæмон
комиссариаты. Стæй, 1931 азы Хуссар
Ирыстоны паддзахадон профессионалон
драмон театр куы байгом, уæд та кусын-
мæ бацыд театрмæ.
Цыппæрдæс æмæ ссæдз азы дæргъы Гуы-
биаты Георги фæкуыста ирон сценæйыл.
Уыд ирон профессионалон театраразджы-
тæй.
Стыр сфæлдыстадон бынтæ ныууагъта
Джиуæр. Уыд ирд куырдиаты хицау,
классикон æмæ нырыккон дунейон драма-
тургийы хуыздæр уацмысты тæлмацгæнæг,
арæхстджын æмæ дæсны режиосер.
Гуыбиаты Георги ирон сценæмæ æрба-
хаюта цардбæллон оптимизм, цыргъ æмæ
уæнгтæ роггæнæг юмор, сценæйон стыр
культурæ. Уыд, аивад иттæг хорз чи æм-
бæрста, ахæм.
Зыдта дунейон классикæйы. Уыд аивадон
дзырды дæсны. Хæдæфсæрм, æгъдауджын
адæймаг.
Сценæйыл цы фæлгандзтæ сарæзта, уы-
102

данæй бирæтæ, æвæццæгæн, дзæвгар рæс-
тæджы иæ ферох уыдзысты адаамæй.
1940 азы сценæйыл æвæрд æрцыд Бер-
дзенишвилийы трагеди «Зынг». Уыцы спек-
таклы Георги хъазыд меныпевикты раздзог
Брдзелийы ролы. Актер стыр арæхстджы-
нæй равдыста меньшевикты политикæйы
гадзрахатдзинад, се ’нæуынондзинад æп-
пæт прогрессивондæр æмæ демократоидæр
цардмæ, се ’лгъаг æмæ сьгрдон цæстæнгас
фæллойгæнæг сæрибаруарз адæммæ.
Джиуæр аивадон æгъдауæй тыхджы.н
фæлгæндзтæ сарæзта: Чермен — епежтакль
«Чермеи»-ы, Кречет — Корнейчукы пьесæ
«Платон Кречеты», Суйков — Хетæгкаты
Къостайы пьесæ «Дуня»-йы, инженер Ди-
митрий — спектакль «Хъæбатырты фæл-
тæр»-ы. Ларсоние — спектакль «Еленайы
скъæфт»-ы, профессор Вадель — спектакль
«Кæрон уыдзæн»-ы.
Гуыбиаты Георш уыд курдиатджын ко-
.медион а.ктер. Ирон театрдзаутæй никуы
ферох уыдзæн, Саулохты М. комеди «Усгу-
ры» Джиуæр цы диссаджы фæлгондз са-
рæзта, уый, Гаци, зæгъгæ. Аив фæлгондз
сарæзта спектакль «Аргъауы» Пехлеваны
ролы дæр.
Гуьибиаты Джиуæр (Георги) уыд нæ
профессионалон театры режиссурæйы фыц-
цаг æвзартæй. Ирон сценæйыл сæвæрдта
дзæвгар спе’ктаклтæ, уыдонæй бирæтæ:
Хетæгкаты Къостайы «Дуня»-:йы, Остров-
103

скийы «Хъæд»-ы, Суровы «Сталинградæй
дарддæр»-, Мдиванийы «Æвз’онг адæймаг»,
Остропскийы «Æнæаххосæй аххосджынтæ»,
Гайдары «Тимур æмæ йæ -командæ», Бе-
джызаты Чермены «Чи «кæй», Войничы
«Овод», Г. Мдиванийы «Райгуырæн бæс-
тæ», æмæ бирæ æндæртæ сты ирон театры-
спектаклты хуыздæртæй. Джиуæры спек-
таклтæ хицæн кæнынц сæ культурæ æмач
сæ .идейан тыхæй. Джиуæр сценæйыл цы
спбктакльтæ сывæрдта уырыссаг клаосикæ-
йæ, уыдоныл зыны уырыссаг сценæйон
культурæ æмæ удыхъæд, уырыссаг адæй-
маджы зæрдæйы гакк. Хатт националол
театры сценæйыл æндæр национ адæмы
драмон уацмыстæй исты æвæрд куы æрцæ-
уы, уæд надион драмон спекта^клтæй хи-
цæн кæны æрмæстдæр актерты æттаг ба-
каст, грим æмæ уæлæдарæсæй. Дзырд цы
адæмы цардыл фæцæуы, цы адæмы харак-
тертæ дзы вæййы, уыдон та национ адæ-
мы царды цаутæ æмæ характерты джиппы
агæпп кæныиц. Джиуæры спектанлтæ хызг
сты ахæмтæй. Джиуæр архайдта национ
хара’ктер, миддуне, зæрдæйы уаг, хъуыды-
ты здæхт æмæ æмткæй цы æхсæнадон
уавæрты цæуы спектаклы архайд бæлвырд-
бæрæгæй равдисынмæ. Уымæн гга йын æх-
хуыс кодта, йæхæдæг иттæг хорз кæй зыд-
та канд ирон адæмы зæрдæ æмæ царды
уавæртæ нæ, фæлæ æндæр адæмты национ
мид-зæрдæйы ’фæзилæнтæ:
104

* Гъе, уымæ гæсгæ 1940 азы Тбил-исы ирон
литературæ æмæ аивады декадæйы рæстæ-
жды спектаиль «Дуня»-йæн ахæм стыр
аргъ дæр уьшæн скодта централон крити-
кæ.
Гуыбиаты Джиуæр уыд дæсны тæлмац-
гæнæг. Уырыссаг классикон драматурги-
йæ ирон æвзагмæ раивта Островскийы
«Æиæ аххосæй аххосджынтæ», «Тæркуад»,
«Хъæд», Войничы «Овод» æмæ æ’ндæртæ.
Уыцы пьеоæтæ æвæрд æрцыдысты ирон
сценæйыл æмæ бæрæг фæхъæздыгдæр код-
той театры репертуар.
1951 азы Гуыбиаты Джиуæрæн (Георги-
•йæн) ирон сценæйыл йæ бирæ лæггæдты
тыххæй лæвæрд æрцыд Гуырдзыстоны
Республикæйы сгуыхт артисты ном.
1966 азы Гуыбиаты Джиуæры (Георги-
йы) цæхæрзæрдæ банцад йæ куыстæй.

ТУАТЫ ЗУРАБ
Гуырдзыстоны республикæйы
сгуыхт артист, ирон профессионалон
театры бындурæвæрджытæй сæ иу
Туаты Зурабы фырт Зураб рай-
гуырди 1900 азы Душеты уезды Къобы
хъæуы.
Зын æмæ æвадат уавæрты арвыста Зу-
раб йæ сабион бонтæ. Æвæдза, мæгуыр уыд
йе ’взонгад. Къобы дзыхъхъы айнæг къæ-
дзæхты æхсæн, Терчы æрра доны былтыл
райдыдтой йæ хъизæмартæ.
Æвзонг лæппу хæхты ’цъассæй тырныдта
рухсмæ, тырныдта цардмæ. Фæлæ йын ай-
нæ,г хæхтæ тæлыйау æрбалвæстой йæ бæл-
лицты æмæ сæ атæхын никуыдæм уагътой.
Лæппуйæн ахуырмæ ацæуыны фадат нæ
■фæци, фæлæ хæхты рæхысæй йæхи ас-
къуыдта æмæ Терчы донвæдыл ныллæууыд.
106

Ахæццæ быдырмæ æмæ 1913 азы Архонкæ-
йы станицæйы хъæзныг Малышевмæ æх-
хуырсты бацыд. ,
Цыппар азы фæкуыста Малышевмæ.
Фæлæ йæ уавæр нæ фæхуыздæр. Ныууагъ-
та æххуырсты куыст æмæ та дарддæр хъæ-
уи-хъæу цардагур ацыд. Ныххæццæ Зилгæ-
мæ. Хуыздæр цардыл н.æ фæхæсти ам дæр.
Æндæргæнæн нал уыд. Ногæй та æххуырс-
ты лæдзæг йæ 1къухмæ райста.
Æрбалæууыд Октябры социалистон ре-
волюци. 1920 аз. Цæгат Кавказы фæуæла-
хиз Советон хицауад æмæ Зураб зæронд
æлгъыстаджы дуджы фæдыл фехста йе
’ххуырсты лæдзæг. Æрбаздæхт -сæхимæ,
Къобмæ. Кодта зæххы куыст. Фæстæдæр
1924 азæй 1926 азмæ уыд районы милиди-
йы хицау, стæй та Къобы хъæуы зæхкус-
джыты комитеты сæрдар. 1929 азæй 1933
азмæ куыста базарады хаххыл. Уыцы аз
Зураб æрцыд Цхинвалмæ æмæ кусын рай-
дыдта Хуссар Ирыстоны паддзахадон дра-
мон театры актерæй. Уæдæй фæстæмæ йæ
царды хуыздæр æмæ рæсугъддæр азтæй
дæс æмæ ссæдз азы бæрц радта ирон сце-
нæйæн.
Туаты Зураб сцеиæмæ æрбацыд, йæ лæ-
джы кары куы уыд, уæд. Уыдис æм царды
стыр фæлтæрддзинад. Зыдта нын аргъ кæ-
нын.
Зын уыд фыццаг азты сценæйыл Зура-
бæн, фæлæ куыстуарзон, зæрдæргъæвд
107

адæймаг нæ фæтарстис зындзинæдтæй.
Куыста æнувыдæй йæ дæсныйадыл. Ахуыр
кодта фæлтæрддæр æмбæлттыл сценæйон
техникæ, дзырды рæсугъддзинадыл. Цыбыр
æмгъуыдмæ Зураб слæууыд театры курди-
атджын актерты æмрæнхъ.
Ирон лæджы æфсæрм, æгъдау, рæст-
дзинадыл дзурæг, æнæхин, адæмуарзон
а*мæ лæгдзинад — ацы хорз миниуджытæ
æрдзæй рахаста Зураб. Æмæ æнæгуырыс-
хойæ зæгъын хъæуы, уыцы диссаджы, ми-
ниуджытæ кæй фæзындысты æгасæй дæр
Зурабы сфæлдыстадыл. Гъе, уый тыххæй
ирон лæджы фарн æмæ намыс бæлвырд-бæ-
рæгæй зыны, Зураб сценæйыл цы фæлгондз-
тæ сарæзта, уыдоныл. Ахмæт — Елбызды-,
хъойы драмæ «Худинаджы бæсты мæлæт»-ы,
Хъамболат — Елбыздыхъойы «Дыууæ хо-
йы», Тохти — Саулохты Мухтары драмæ
«Бега»-йы, Хадзы — Плиты Грисы траге-
ди «Чермен»-ы, Хуго — Бердзенишвилийы
драмæ «Зынджы» аэмæ æндæрты.
Уый æмрæстæджы Туаты Зурабæн æнæ>
уынон уыдысты, ироп лæджы удыхъæды цы
талынг, патриархалои этикæйы æвирхъау
миниуджытæ уыд уыдон.
Зураб йæхæдæг зьидта уыцы талынг æгъ-
дæутты, зыдта цас зиан хастой адæмæн.
Куыд мынæг кодтой л-æджы рухс хъуыды-
йы, æгады бынатмæ куыд æппæрстой адæй-
магæн йæ лæгдзинад, куыд дъист кодтой
лæджы зæрдæйы рæсугъд фæндты, уæл-
108

монц бæллицты. Зураб æгъатыр уыд зæ-
ронд патриархалон этикæйы бын йæ зæр-
дæйы ницæйаг фæндтæ æмæ мондæгтæ
æмбæ’хсаг фæлгæндзты.
■ Курдиатджын «актер кæддæриддæр ард-
та рæстдзæф æмæ характерондæр деталтæ
æмæ-иу, йе ’ппæрццаг хъайтары миддунс-
йы хурмæ ракалдта, рахаста-иу æй театр-
дзауты карз тæрхонмæ.
Ахæм тыхджын фæлгæндзтæй сæ иу Зу-
раб сарæзта Туаты Дауыты драмæ «Хæр-
зойты Фатимæ»-йы Тохы ролы. Стыр æнæуы-
нондзинад æвзæрын к-æны театрдзаутæм
Зураб — Тохы фæлгондзмæ. Патриархалон
æгъдæутты хъуынатæй актер стыхта йæ
хъайтары. Зураб — Тохы зæрдæйы ис æхсон
дуры къæртт. Дур сæмбæлы йæ рæстæджы
мæста&г æгъдæуттыл æмæ стъæлфæнтæ æп-
пары. Фæстагмæ цæхæртæ акалдта æмæ
дзы басыгъдысты йæ бинонты æмæ хъæу-
бæсты хуыздæр фæсивæдæй цалдæр.
Гудæты Хадзы кæд Хæрзойты Тохæй
бирæ цæмæйдæрты хицæн кæны, уæддæр
•сæм ис иу миниуæг. Сæ дыууæйæн дæр сæ
зæрдæйы рæсугъд æнкъарæнты дæлимонтæ
ахастой, æмæ сæ зæрдæты æрбынат кодтой
æлгъин æмæ кæрæф.
Æлгъин у Зура’б — Хадзы (Саулохты
Мухтары комеди, «Усгур»-ы), йæ фыр
чъындыйæ, æгæрмæгуыр, йæ иунæг фыр-
тæн ног хæдон балхæнын йæ цæст ликуы
бауарзта. Хъæздыг лæг у Хадзы. Фæлæ
109

йæ мулк йæ фыртæн удæнцойад нæ, фæдæ
фыдбылызы хос у. Лæппуйæн йæ фыды кæ-
рæф зæрдæйы мондæгтæ æмæ йе ’взонгад
пьщъист кодтой. Иæ зонд, йæ бæллицтæ
йын скъæты фосы цурæй дарддæр атæхын
никуыдæм бауагътой. Æмæ лæппу гуымы-
дза фысау д-æлдзипыгæй баззад. Дæены
æмæ арæхстджынæй æххæст кæны Зураб
Хадзыйы ролы. Уæлдайдæр та Хадзы йæ
лæппуйæн ирæды тыххæй æхцадонæй дыу-
уæ сомы куы сисы, уыцы сценæ у тынг дæс-
ны арæзт. Зураб — Хадзы æхцатæ систа...
æмæ зыр-зыр кæнынц жъухтæ, цæстытæ
æндæгъдæй баззадысты æхцатыл, ратоныи
нал комьшц... ризы лæг... Ризы æмæ афтæ
зыны, цыма йæ зæрдæйы уидæгтæ сыс-
къуыдысты уыцы дыууæ сомимæ.
Тох æмæ Х^адзыйæ хицæн кæны Агор
дæр (Саулохты М. пьесæ «Фиййæутты у.æ-
тæр»). Агор æндæр рæстæджы, æндæр адæм
æмæ æндæр уавæрты бахауд. Фæлæ ’уый
дæр Хадзы æмæ Тохау хин æмæ кæлæн у.
Æрмæст йæ зæрдæйы сау хъуыдытæ æм-
ахст сты. Сусæгæй архайы ногдзинады ных-
мæ. Æндæр аивадон ахорæнтæй ныв кæны
Зураб Агор — къулачы фæлгондз. Тох æмæ
Хадзыйæн кæд сæ бындур фидардæр уыд,
фыдæлты æгъдæуттæ сæ хъахъхъæдтой,
уæд Агор та æнæбындур у. Ног рæстæг ын
ныккалдта йæ мæсььг. Хъуынаты бын ма
йæхи æмбæхсы, ф«æлæ нал.
Туаты Зурабы сфæлдыстады аккаг бы-
1)0

нат ахсынц: Сомовы фæлгондз — Хетæг-
каты Къостайы пьесæ «Дуня»-йы, Сыр-
дон —Саулохты Мухтары пьесæ «Нарты
Батрадз»-ы, Сыбыраг — Цагарелийы пье-
сæ «Сыбыраджы», Лука — Горькийы пьесæ
«Царды бын», Миллер — Ф. Шиллеры пье-
сæ «Уарзондзинад æмæ налатдзинад»-ы,
Солтанбег — Туаты Дауыты пьесæ «Аргъа-
уы», Хъазбег — Хацырты Сергейы «Дудар
æмæ йæ хæлæрттæ»-йы æмæ ’ бирæ æн-
дæртæ.
1950 азы Туаты Зурабæн лæвæрд æрцыд
Гуырдзыстоны Республикæйы сгуыхт арти-
сты ном. Хорзæхджын у майдантæ æмæ ка-
ды грамотатæй.
Туаты Зураб ныртæккæ исы пенси, фæ-
лæ нæ рох кæны йæ уарзон театры. Арæх
фембæлы театры æвзонг фæсивæдимæ. Ах-
уыр сæ кæны йæ дæсныйадыл.
Зураб кæны литературон-сфæлдыста-
дон куыст дæр. Фыссы радзырдтæ, таурæгъ-
тæ, баснитæ æмæ пьесæтæ. Цалдæр азы
размæ Хуссар Ирыстоны драмтеатры сце-
нæйыл .æвæрд æрцыд йæ пьесæ «Мисурæт»
Фарон ын Хуссар Ирыстоны рауагъда-
ды чингуыты сектор мыхуыры рауагъта йæ
чиныг «Æхсæрфарсы цъыччытæ».

ГУГКАТЫ АЛЕКСАНДРÆ
(Сашæ)
Хæларзæрдæ адæймаг у Гугка-,
ты Александрæ (Сашæ). Фырбу-
цæн æй фæхонынц «нæхи Нана».
Райгуырдис 1888 азы Хуссар Иры-
сгоны Хуыцъейы хъæуы. Аст азы йыл
куы сæххæст, уæд йæныййарджытæ цæрын-
мæ алыгъдысты Тбилисмæ. Сашæйы ахуыр-
м-æ радтой Тбилисы сылгоймæгты æртык-
каг гимназмæ. Фæлæ йын гимназ кæронмæ
фæуын нæ ;бантысти, фæрынчын æмæ 6-æм
къласы йæ ахуыр ныууагъта.
Цыппæрдæсаздзыдæй æвзонг чызг йæ
ныййарджыты сусæг-æй цæуын райдыдта
ирон драмкъордмæ.
1910 азы Сашæ <ацыд Цæгат Ирыстонмæ.
Цард Хъæдгæроны. Уым дæр хайад иста
драмон къорды суанг 1920 азы онг.
112

1920 азы кусын райдыдта Цæгат Ирыстоны
Адæмон Рухсады Комиссариаты хызæджы.
Адæмон Рухсады Комиссариаты кус-
гæйæ, Сашæ сорганизаци кодта сывæллæт-
ты цæхæрадоны драмон къорд.
1924 азы Гугкаты Сашæ æрыздæхт Хуо
сар Ирыстонмæ æмæ кусын райдыдта Та-
марашены сывæллæтты хæдзары. Уым дæр
та Сашæ сорганизаци кодта драмон къорд.
Уыцы драмон къорды жъухдариуæггæнæгæй
фæкуыста 1930 азмæ.
1930 азы нысан æрцыд Цхинвалы саби-
ты Хæдзары хистæрæй. Хуссар Ирыстоны
профессионалон театр аразынмæ куы ’рыв-
нæлдтой, уæд Сашæйы кусынмæ æрбахуыд-
той тёатрмæ. Æмæ уæдæй суангдæр, ца-
лынмæ пенсийы ацыд, куыста Хетæгкаты
Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны драмон
театры сценæйыл.
Гугкаты Сашæ æм’бисонды ирон сылгой-
мæгтæ Рæмонты Зинæ, Гаглойты Педе,
Мстиаты Оля, Дзампалты Раисæ, Байа-
ты Залихан, Хъазиты Нинæ, Дзадтиаты
Сона, Джиоты Нинæ, Уанеты Маро,
Абайты Соня, Бестауты Тоня æма:
æндæртимæ сценæйыл иумæ фыццаг хатт
крон сылгоймагæн фæндаг айгæрста рух-
смæ, аивады дунемæ. Æнцон нæ уыд
ирон цæхæрзæрдæ чызджытæн фыдæл-
ты талынг æгъдæутты ныхмæ æгъатыр
тох расидын. Фæлæ ирон интеллигенцийы
уæды прогрессивон минæвæрттæ сæ фарс
3*
113

балæууыдысты æмæ сæ хотæн баххуыс код-
той сæ тохы мидæг.
Гугкаты Сашæ дзæвгар спектажлты ха-
йад иста Тбилисы ирон фыццаг драмон
къорды. Фæлæ, куыд профессионалон ак-
трисæ, йæ курдиат райхæлд, Цхинвалы
театм^ кусынмæ куы ’рбацыд, уæдæй
фæстæмæ. ’ •?<
Сашæ сценæйыл сарæзта Нарты Сата-
найы алæмæтон фæлгондз спектакль «Нар-
ты Батрадз»-ы. Саша-Сатана бæрзонд, фи-
дауцджын, йæ зонд оемæ йæ зæрдæйы бæр-
кад фæйлауæнтæ хæссы денджызы улæн-
тау. Адæм ныййарæг мады, зæххыл цард
æмæ фарн хæссæг сылгоймаджы иууыл
хуыздæр миниуджытæ бахай кодтой Сата-
найæн сæ фонтазийы. Сашæ уыцы алæмæ-
гон миниуджытæй снывæзта йæ фæлгон-
дзы, актрисæ сценæйыл Сатанайы удыгъæ-
ды бауагъта стыр зонд, зæрдæйы бæркад,
сылгоймаджы фæлмæн «æмæ рæдау зæрдæ-
йы æнкъарæнтæ.
Къаддæр æнтыст нæ уыд Сашæйæн
«Дыууæ хо»-йы Мусоны ролы, «Дуня»-
йы — Евдокия Ивановнайы ролы, «Фий-
йæутты уæтæры» — Хъызмыдæйы ролы,
«Усгур»-ы — Чабæйы ролы æмæ бирæ æн-
дæр ролты.
Гугкаты Сашæ ныртæккæ исы пенси.
Фæлæ уд æмæ зæрдæйæ баст у, бирæ хæрз-
тæ, бирæ лæггæдтæ, зæрдæйы хъарм кæм
ныууагъта, уыцы уарзон театримæ.
114

ЦОЦИТЫ НИНÆ
, Гуырдзыстоны республикæйы
сгуыхт артисткæ Цоциты Захары
чызг Нинæ райгуырдис 1916 азы
Хуссар Ирыстоны Стыр Комы хъæуы.
Æнæзивæг æмæ ныхджын уыди Нинæ
йе ’взонджы бонты. Кафынмæ, гъе, зарын-
мæ йыл сæ хъæуы æвзонг фæсивæдæй ничи
тых кодта. Хъæубæсты мидæг алкæмæн дæр
сæ цумагæнæн.
1923 азы Нинæ ахуырмæ бацыд Уанаты
скъоламæ. Æртæ а^н дзы фæцахуыр код-
та, стæй, 1926 азы, р^цыд Цхинвалмæ æмæ
ахуыр кодта ирон фæллойадон скъолайы.
Уый æмрæстæджы куыста типографийы
æфснайæгæй дæр.
1931 азы Хетæгкаты Владимир театрмæ
æрбахуыдта æвзонг Ничæйы. 1934 азы Ни-
нæйы ахуырмæ арвьг~той Тбилисы Руста-
115

велийы номыл театры студимæ. Студи каст
куы фæци, уæд ^æрбаздæхт фæстæмæ. Куыс-
та театры артисткæйæ. 1937 азы ацыд
Ленинграды театралон институтмæ æмæ йæ
каст фæци 1941 азы. Уæдæй нырмæ Нинæ
æдзухæй дæр кусы Хуссар Ирыстоны пад-
дзахадон драмон театры.
Цоциты Нинæ у æрдзон курдиаты хицау.
Æнæхъуаджы дзы нæ З’агъта Ооветон Цæ-
дисы аивæдты сгуыхт архайæг зынгæ ре-
жиссер æмæ театрзонæг Вивьен, зæгъгæ,
«Хуыцау зæгъæд, цæмæй н/æ театрæн уа
Цоциты Нинæйы хуызæн Федосия — ды-
джызæ ирон театрæн /куыд ис, афтæ». Æмæ
æц’æг дæр, Нинæ разынд ирон сценæйы
худæджы цырв. Нинæйы курдиаты миниу-
джытæй сæйрагдæр у сценæйыл йæ хуымæ-
тæгдзинад. Уыцы хуымæтæгдзинад ис йæ
алы репликæйы, йæ .алы фезмæлды, йæ алы
фæзынды. Нинæйæн спектаклы иунæг
репликæ дæр куы ,нæ вæййы, уæддæр йæ
фæзындæй худæджы ныппары æнæхъæн
залы.
Уарзынц Нинæйы театрдзаутæ. Уарзынц
æй уымæн, æмæ Нинæхызт у аивады мæнг-
дзинедæй. Йæ аивад удæй, зæрдæйæ хæс-
тæг у театрдзаутæн. Хатт афтæ дæр фæзы-
ны, цыма, Нинæ сценæйы нæ, фæлæ кæм-
дæр æмгæртты ’хсæн бады æмæ сæ фырх.у-
дæгæй бикъскъуыдтæ кæны.^
Арфæйаджы курдиат! Вивьены загъдау,
хуыцау зæгъæд, цæмæй, Нинæйы курдиа-
116

тау, алкæмæн дæр йæ (курдиат суа æппæт-
адæмон.
Цациты Нинæ афтæ тагъд не сси ахæм
популярон актрисæ. Бирæ тых, бирæ рæс-
тæг æмæ æнæхуыссæг æхсæвтæ арвыста,
цæмæй йæ къухы бафтыдаид аивады стыр-
дæр домæнтæй сæ иу — царды рæстдзинад
æмæ хуымæтæгдзинад. Нинæ фыццаг хатт
1931 азы сценæйыл ахъазыд дæсныйы ро-
лы спектакль «Тæфсæджы». Уæдæй нырмæ
сценæйыл сарæзта дыууæ сæдæ фæлгондз-
мæ ’ввахс. Хъазыд Хъуылаты Сикъойы
пьесæ «Хъæу фенкъуыст»-ы, Цагарелийы
пьесæ «Цы федтай, уый нал фендзынæ»,
Гольдонийы «Дыууæ хицауы лæггадгæнæ-
джы» æмæ æндæрты. Уыцы пьесæты Нинæ-
йы курдиат æххæстæй нæма райхæлд, нæ-
ма иæм уыд фаг дæсныйад, сценæйон тех-
никæ. Фæлæ, фæстæдæр, Нинæ йе сфæл-
дыстады кары куы бацыд, куы сфидар, куы
райста сценæйон дæсныйад, уæд райхæлд
йæ арфæйаджы курдиат.
Цоциты Нинæйæн кад æмæ ном чи скод-
та, уьщы фæлгондзтæ бирæ сты. Фыцца-
джыдæр Нинæ-Мысылхан (Туаты Д. коме-
ди «Пæсæйы фæндон»-ы). Уыцы ролы Ни-
нæ афтæ ирд æмæ курди-атджын хъазт
акодта, ’афтæ йæ æрбахæстæг кодта театр-
дзауты зæрдæхмæ, æмæ уæдæй нырмæ Ни-
нæйы фырбуцæн Мысылхан фæхонынц.
Кæнæ Нинæ-Дзего (Туаты Д. комеди
«Мæрттæйдзæуæдж»-ы). Нинæйы — Дзего,
117

æвæццæгæн, бирæ азты ничи баивдзæн не
сценæйыл! Æмæ канд уыдон нæ! Нинæ-
Къулбадæг ус (Туаты Дауыты «Ар-
гъау»-ы), Нинæ-Сопи (Гаглойты Вл. коме-
ди «Сыгъзæрин фæткъуы»-йы), Нинæ-Уар-
дис (Гаглойты Вл. «Уарзондзинады ка-
дæг»), Нинæ-Хабучъа (Гаджиты Г. комеди
«Нæ усгур алыгъди»-йы) æмæ бирæ æн-
дæрты.
Цоциоц рæвдз у канд комедион ролты
нæ, фæлæ драматикон ролты дæр. Стыр
арæхстджынæй хъазы Хадзыгуыссæйæ
Шартановы «Хадзыгуссæйы».
Нинæ æмбисонды арæхст кæны чысыл
лæппуйы ролты дæр. (Дзего — «Мæрт-
тæйдзæуæджы»), Харитон («Сидзæргæс»-ы).
Цоциты Нинæ бирæ азты зæрдиагæй
лæггад ’кæны ирон фæллойгæнæг адæмæн.
Бауарзтой <йæ адæм, баууæндыдысты йыл
æмæ йæ дыууæ хатты сæвзæрстой горæх-
хæсткомы депутатæй. Ныртæккæ та — обл-
æххæсткомы депутат у.
Цоциты Нинæйæн йæ куысты æнтысты-
ты тыххæй 1957 азы лæвæрд æрцыд Гуыр-
дзыстоны республикæйы сгуыхт артисткæ-
йы ном. Райста кады грамотатæ Цæгат
Ирыстоны æмæ Гуырдзыстоны культурæйы
министрадæй. Хорзæхдл^ын æрцыд «Фæл-
лойадон сгуыхтдзинад»-ы æмæ «Кавказы7"
бахъахъхъæныны тыххæй» майдантæй.

АБАЙТЫ ОЛЯ
Хетæгкаты Къостайы номыл Хус-
сар Ирыстоны паддзахадон драмои
театры зæронддæр артисткæтæй сæ
иу Абайты Иваны чызг Оля. Рай-
гуырди 1906 азы Душеты уезды Къобы
хъæуы.
1925 азы каст фæци Дзæуæджыхъæуы
астæуккаг скъола. Фæстæдæр ахуырмæ ба-
цыд Тбилисы хъæууонхæдзарадон инсти-
тутмæ.
Институт каст фæци 1930 азы æмæ ку-
сын райдыдта Фæскавказы бæмбæджы зо-
над-иртасæг институты Азербайджаны ССР
Ганджайы горæты. 1934 азы ’фæстæмæ æр-
баздæхт Тбилисмæ æмæ хайад исын рай-
дыдта Тбилисы Сырх Æфоады театры сту-
дийы. 1936 азы Абайты Оля ахуырмæ ацыд
Ленинлрады театралон институтмæ. Фæлæ
119

институт кæронмæ каст нæ фæци. Фæрьш-
чын æмæ 1937 азы æрыздæхт фæстæмæ.
Уæдæй, 1943 азмæ, куыста Хусоар Ирьгсто-
ны драмон театры арти-сткæйæ.
Фæстæдæр Абайты Оля ацыд Дзæуæ-
джыхъæумæ æмæ куыста Цæгат Ирысто-
ны музыкалон-драмон театры.
1951 азæй 1961 азмæ та Абайты Оля
куыста Цæгат Ирыстоны хъæууонхæдзара-
дон институты.
Абайты Оля у лирикон актрисæ.
Хетæгкаты Къостайы «Дуняйы» сæйраг
ролы фыодаг хатт ирон æвзагыл уый ахъа-
зыд. Уьщы ролы Оляйæн хорз аргъ скодта
централон прессæ 1940 азы Тбилисы ирон
литературæ æмæ аивады декадæйы. Бирæ
аив æмæ тыхджын фæлгондзтæ сарæзта
Оля ирон сценæйыл. Уыдонæй иууыл ирд-
дæртæ -сты: Мяро — Клдиашвилийы «Хъæ~
батыр фæлтæр»-ы, Валентинæ — спектакль
«Еленæйы скъæфт»-ы, Натела — Мдивани-
йы «Намыс»-ы. Асиат — Брытъиаты Ел-
быздыхъойы «Дыууæ хойы». Глашæ — Ос-
тровскийы «Тæр,куад»-ы, Верæ — Горькийы
«Последние»-йы, Гедвичы хо — Вольфы
«Профессор Мамлокы», Косер — Саулохты
Мухтары «Нарты Батрадзы», Шурæ —
К. Симоновы «Уырыссаг адæймæгтæ»-йы.
Верæ — Роккы «Йнженер Сергеев»-ы, Со-
пи — Саулохты М. «Усгур»-ы, Фекла —
Гоголы «Ускурын»-ы, Магдæ — Туаты Д.
«Аргъау»-ы, Горностаева — Тренева «Лю-
120

бовь Яровая»-йы, Айсæду — Туаты Д. «Фа-
тимæ»-йы.
Абайты Оля хорзæхджын у «Фæллойады
хъæбатырдзинады» тыххæй майдан æмæ
Кады грамотатæй. Ныртæккæ исы пенси.

САУЛОХТЫ МУХТАР
Гуырдзыстоны республикæйы
сгуыхт артист, ирон зынгæ фыссæг,
Саулохты Пъаулейы фырт Мухтар
райгуырдис 1915 азы Хуссар Ирыс-'
тоиьт Дæллаг Згъуыбиры хъæуы. 1930 азы
каст фæци Згъуыбиры хъæуы райдиан
скъола æмæ æрцыд Цхннвалмæ. Ахуыр
кодта Цхинвалы ФЗУ-йы, уый æмрæста*-
джы куыста Цхинвалы паддзахадон театры
сценæйы кусæгæй.
Уыцы’азтæ уыдысты ирон профессиона-
лон театры рæзты фыццаг къахдзæфтæ.
Æвзонг Мухтар фьиццаг хатт сцеиæйыл
федта ирон профессионалон аистерты хъазт
æмæ йæ зæрдæмæ арф айста актер суæвы-
ны хъуыды.
Театры уæды къухдариуæггæнджытæ
122

бафиппайдтой Мухтары цы’бæлдзицад аи-
вадмæ æмæ йын ’бахæс кодтой спектаклты
фæрсат ролтæ. Мухтар иттæг арæхстджы-
нæй йæхи равдыста. Баууæндыдысты йын
йæ курдюатыл, æмæ йæ 1933 азы арвыстой
Тбилисы Руставелийы номыл театры сту-
димæ. Фæстæдæр та 1936 азы ирон равзар-
гæ фæсивæдимæ æрвыст æрцыд Ленингра-
ды театралон институтмæ.
Театралон институт каст куы фæци,
уæд Мухтар кусын райдыдта Хетæгкаты
Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны паддза-
хадон драмон театры артистæй.
Стыр Фыдыбæстæйон хæсты азты Мух-
тар куыста Хуссар Ирыстоны фысджыты
цæдисы сæрдарæй. 1946 азы йæ тæккæ
сфæлдыстадон тæмæнмæ куы бахæццæ, аф-
тæ’ мард фæци трагикон æгъдауæй.
Стыр сты Мухтары лæггæдтæ ирон те-
атр, ирон драматургийы.
Мухтар уыд темпераментон артист, цæ-
хæр зæрдæйы хицау. Уый сценæйыл цы
фæлгондзтæ сарæзта, уыдон хицæн кæнынц
сæ эмоционалон ахорæнтæй. Мухтар-актер,
æвидигæ фантази æмæ цыргъзонд адæй-
маг, кæддæриддæр дисы æфтыдта куыд
театры аивадон ’къухдариуæггæнджыты,
афтæ театрдэауты. Рæзт Мухтары курдиат
бонæй-бонмæ, иу спектаклæй-иннæмæ.
1941 азы Тбилисы ирон литературæ æмæ
аивады декадæйы стыр æнтыст уыд Мух-
тары курдиатджын хъазтæн. Мухтар æх-
123

хæст кодта Бердзенишвилийы трагедиг:
«Зынджы» ДанеЛы рол, Хетæгкаты Къос-
тайы комеди «Дуня»-йы Перишкины рол,
йæхи фыст пьесæ «Фиййæутты уæтæр»-ы
Карумы рол. Тбилисы театралон æхсæнад.
æмæ критикæ иттæг хорз аргъ скодта Мух-
тары курдиатæн.
Уыцы аз Гуырдзыстоны Республикæйы
Сæйра.г Советы Указмæ гæсгæ Мухтарæн
лæвæрд æрцыд Гуырдзыстоны республикæ-
йы сгуыхт артисты ном. Хорзæхджын æр~
цыд паддзахады хорзæхтæй.
Мухтар аржхстджын уыд режиссурæйы
одæр. Сценæйыл сывæрдта йæхи фыст тра-
геди «Бега». Спектаклæн уыд хорз æнтыст
æмæ цалдæр азы фæд-фæдыл цыд сценæ-
йыл. Мухтарæн бантыст дзæвгар поэтикон^
æмæ драмон уацмыстæ сфæлдисын.
йæ пьесæтæ «Фиййæутты уæтæр», «Ус-
гур», «Нарты Батрадз», «Бега», «Хæхтæ
сдзырдтой», «Хандзериффæ» æмæ æндæр-
тæ бирæ азты дæргъы уыдысты нæ театры
репертуары. йæ комеди «Усгур» ныр фондз
æмæ ссæдз азы дæргъы æптысгæпæ æвдысг
цæуы сценæйыл.

ТАУГАЗТЫ ГАВРИЛ
Гуырдзыстоны республикæ æмæ
Цæгат • Ирыстоны Автономон Рес-
лубликæйы сгуыхт артист, ирон
сценæйы зынгæ дæсны, Таугазты
.Данелы (Дянозы) фырт Гаврил райгуыр-
дис 1918 азы Цæгат Ирыстоны Нары комы
Зыруджы хъæуы.
Фæсреволюци Гаврилы фыд йæ бинон-
тимæ ралыгъд хохæй быдырмæ æмæ æр-
цард Кировы хъæуы. Фæлæ Гаврилы ный-
йарджытæн ног дуджы ацæрын бирæ нæ
бантыстис, 1929 азы амардис йæ фыд, йæ
хæд ’фæстæ, 1930 азы та — йæ м-ад.
* Гаврил скъоламæ бацыд 1927 азы. Фæ-
лæ йæ ныййарджыты амарды фæстæ йæ
лхуыры уавæртæ фæзын сты. Р1æ ахуыр
ньгууагъта æмæ кусынмæ ацыд Ростовмæ.
1Фæлæ йæ ахуыры хъуыды нæ хицæн кодта
125

йæ сæрæй æмæ бацыд Новочеркасскы тех-
никуммæ. Дыууæ азы дзы ацахуыр кодта..
Йæ фадæттæ йæ не еамыдтой. Ныууагъта
йæ æмæ 1933 азы бацыд Беслæны маисон
комбинатмæ хуымæтæг кусæгæй.
1936 азы Мæскуыйы уыд Æппæтцæди-
сон хъæууонхæдзарадон кусджыты Олим-
пиадæ. Гаврил дæр уырдæм ацыд. Дисса-
джы сгуыхтдзинад равдыста. Уым базонгæ
зынгæ ирон композитор Кокойты Тæ-
тæрхъанимæ æмæ йæ уый æрхуыдта Хус-
сар Ирыстонмæ. Иу афæдз бакуыста Гав-
рил театры, стæй йæ арвыстой Ленингр-ады
театралон институтмæ. 1941 азы Гаврил^
каст фæци институт. 1945 азы онг куыста
Хуссар Ирыстоны драмон театры. Стæй
ацыд Цæгат Ирыстоны драмон театрмæ.
1957 азы фæстæмæ æрыздæхт æмæ уæдæй
нырмæ кусы Хетæгкаты Къостайы номыл
Хуссар Ирыетоны паддз-ахадон драмон
театры сценæйыл.
Бирæ ’цинтæ, уæлахиздзинæдтæ æмæ
ныхдуртæ уыд Гаврилы сфæлдыстады.
Хохæи цы къада дон рацæуы æмæ стæй
стыр фурд чи фесты, ахæм уыд ирон сцена-
йы номдзыддæртæй сæ иу Гаврилы сфæл-
дыстадон фæндаг.
Цагарелийы комеди «Ды цы федтай,
уый нал фендзынæ», зæгъгæ, Къохтайы
фæлгондз уыд йе сфæлдыстады райдиан.
Стæй «Зынлжы стъæлфæн»-ы Мителойы
ролы. Афтæ феггуырст æмæ абалц рæсугъд
126

фæндагыл Гаврилы зæрдæхцонхæссæг кур-
диат. Уæдæй фæстæмæ ирон сценæйыл
Гаврилæн ’ бантыст 100 оценæйон фæлгон-
дзы саразын. Æндæр ’ æмæ æндæртæ сты
сæ идейон тых æмæ аивадон ахадындзина-
дæй уыцы фæлгæндзтæ. Сæ «ахсджиагдæр-
тæ сты: Скапен — Мольеры «Скапены ми-
ты», Шпигельберг — Шиллеры трагеди
«Абырджыты», Яго — Шекспиры трагеди
«Отелло»-йы, Благо — Г. Нушичы «Фило-
софийы доктор»-ы Полони — «Гамлет»-ы,
Незнамав — Островскийы «Æнæаххосæй
аххосджынтæ»-йы, Труфальдино — Голь-
донийы комеди «Дыууæ хицауы лæггадгæ-
нæджы».
Гаврилы арфæйаджы курдиат райхæлд
æмæ, сæууоы стъалыйау, сценæйыл сæрт-
тывта национ фæлгондзты. Гаврилмæ ис
æвæджиау курдиат ирон характертæ, ирон
лæджы миддуне æвдисынмæ. Уæлдай тынг-
дæр та героико-романтикон ролты, коме-
дион, социалон æмæ сатирикон ролты.
Гаврил Нарты Ацæмæзы^фæлгондз дис-
саджы тыхджын сарæзта, æнæкæрон ли-
ризм, æгæрон уарзт ;æмæ йын уæлмонц па-
фос р-адта. Науæд Габе Туаты Д. «Сидзæр-
гæс»-ы. Гаврилы курдиаты бын баци уыны
фæлгондзы аивады иууыл равсугъддæр ахо-
рæнтæй сфæлындзын, ирон мæгуыр лæджы
мид-зæрдæ равдисын æмæ уыцы фæрсаг рол
ссис спектаклы сæйраг ролтæй. Габейь^
фæлгондзы Гаврил систа аивады бæрзонд-
127

дæр къæпхæнмæ. Ахæм ирд^ фæлгондз у
Уырьгймæгты Е. «Сæниат»-ы Мухтары фæл-
гондз дæр. Уыцы чысыл фæрсаг рол дæр
Гаврилы дæсны æмæ арæхстджын хъазты
руаджы сырæзт спектаклы сæйраг фæл-
гæндзты онг.
Ирон сценæйыл Гаврил сарæзта нæ адæ-
мон хъайтар Таймуразы фæлгондз. Аивады
тых æмæ æнк(ъарына(дæй йæ систа ахæм бæр-
зонд ранмæ, адæм æй куыд уынынц, æмæ йæ
сæ фантази, сæ уырнынады кæй онг систой,
сæхæдæг ын цы фæлгондз скодтой, уый онг.
Уый стыр æнтыст у Гаврилæн-
Чысылдæр æнтыст нæу Гаврилы сфæл-
дыстады Хазбийы фæлгондз дæр Брытъиа-
ты Елбыздыхъойы «Хазби»-йы. Бирæ ном-
дзыд ирон артисттæ бафæлвæрдтой сæ кур-
диат Хазбийы ролы. Хазбийы тыхджын
фæлгондз чи оарæзта, уыдонæй сæ ’иу у
Таугазты Гаврил дз^р. Æвидигæ темпера-
мент, цæхæр зæрдæ, сценæйон техникæ,
аив нывгæнæг — ахæм у Гаврилы сценæ-
йы курдиат.
Таугазты Гаврилы сфæлдыстады стыр
æнтыстыл банымайын хъæуы уый дæр æмæ
фыццаг хатт Хуссар Ирыстоны наддзаха-
дон театры сценæйыл Гаврил кæй сарæзта
гениалон Ленины фæлгондз. Уый та уый
нысан кæны æмæ Гаврилы курдиат, кæд-
дæры къадайы донау, ныр аивады стыр
фурд кæй фестад, æмæ йæ бон кæй у, стыр
фурды донау, стыр æргъом ахæссын.
128

Таугазты Гаврилæн йæхи сæрмагонд
сфæлдыстадон фæндаг ис, ирон театра-
лон аивады йæхи бæрæг-бæлвырд бынат
ахсы.
Таугазты Гаврилæн лæвæрд æрцыд Цæ-
гат Ирыстоны Автономон Республикæйы
æмæ Гуырдзыстоны республикæйы сгуыхт
артисты ном, Хорзæхджын у паддзахадон
хорзæхтæ æмæ кады грамотатæй.
9*

ГАГЛОЙТЫ ВАРЯ
Гаглойты Алекоандры (Тъотъо-
йы) чызг Варя райгуырдис 1919
азы Хуссар Ирыстоны Ручъы хъæ-
уы. Иæ фыд уыд зынгæ революцио-
нер, 1920 азы меньшевикты ныхмæ акти-
вондæр тохгæнджытæй сæ иу.
1920 азы меньшевиктæ Хуссар Ирыс-
тонмæ куы æрбабырстой, уæд чысыл Варя-
йы йæ ныййарджытæ семæ ахастой Цæтат
Ирыстонмæ. Варя фыццаг ахуыр кодта Но-
гиры скъолайы, фæстæдæр та, 1931 азы,
ахуырмæ бацыд Цхинвалы педагогон тех:
никуммæ. 1936 азы уыд пединституты дæл-
курсы студент.
1936 азы Хуссар Ирыстоны паддзаха-
дон драмон театрмæ истой æвзонг курдиат-
джын фæсивæды. Варя кусынмæ бацыд
театрмæ. 1938 азы Варяйы театры дирекци
130

арвыста Ленинлрадмæ театралон институт-
мæ. Ахуыр ’куы фæци, уæдæй нырмæ кусы
Хетæгкаты Къостайы номыл хуссар Ирыс-
тоны паддзахадон драмон театры артист-
кæйæ.
Гаглсйты Варя у ироп сценæйы дæсны-
дæр артисткæтæй сæ иу. Ис æм сценæйон
культурæ аив пластикæ, у иттæг эмоциона-
лон артисткæ.
Дæс æмæ ссæдз азы дæргъы Варя сце-
нæйыл сарæзта 100 фæлгондзы бæрц. Уыцы
фæлгондзтæй бирæтæ аккаг бынат æрцахс-
той ирон театралон аивады. Уыны фæл-
гæндзтæй сæ иу у Зорианы фæлгондз Туа-
ты Дауыты трлгеди «Сидзæр)гæсы>>. Арф
драматизм æмæ эмоционалон æнкъарæн-
тæй æххæст кæны Варя Зориаиы ролы.
Варяйы Зориан у революцийы агъоммæйы
ирон меды рæсугъддæр æмæ фæзминагдæр
идеял. Иттæг вазыгджын æмæ психо’логон
у Зорианы фæлгондз. Стыр драматикон
ахорæнтæй æвдисы Варя — Зорианы тох
царды æвирхъау тыхты ныхмæ. Ныийарæг
мады зæрдæйы арф æнкъарæнтæ, сылгой-
маджы сæрыстырдзинад æмæ адæймаджы
намыс сты Варя — Зорианы стырдæр хæ-
цæнгарз — æвирхъаудзинад, налатдзинад
æмæ чъындыдзинады ныхмæ.
Зорианы йæ лæджы амарды фæстæ йæ
сидзæр сабитимæ, æнæфсис кæрæф бирæгъ-
тæ Амырхан æмæ /йæ хуызæттæ се ’хсæн
скодтой. Лæбурынц æм, аныхъхъуырынмæ
131.

йæ хъавынц. Фæлæ Зориан — Варя лæгдьь
хæй сæ ныхмæ æрлæууыд. Æрлæууыд, фæ-
лæ сау тыхтæ сæ кæнон бакодтои. Зориан
сæ амæттаг баци. Æвæджиау драматизм
арæхстдзинад, æнæбасæтгæ тых æмæ дæс-
ныйад — равдыста Варя, Зориан хахуыр
æвзаджы амæдтаг куы баци æмæ талынг
æгъдæутты <сæ кæнон куы ’ба.кодта, уыцы
сценæты. Зориан йæхи былæй ’аппары.
Аплары, фæлæ актрисæйы -курди-атджын
хъастæй афтæ зыны, цыма, Зориан мæлгæ
нæ кæны, фæлæ фестади мæнгдзинад æмæ
талынгдзинады дунейы æрттиваг цырагъ
æмæ йæ хъысмæты хуызæн сылгоймагæн
фæндаг амоны сæ барты сæрыл тохмæ.
Варя арæхстджынæй æххæст кæны Хæ-
рзойты Фатимæиы фæлгондз дæр (Туаты Д.
«Хæрзойты Ф.атимæ»-йы). Варямæ æрдзæй
ис ирд лирикон курди<ат. Актриоæ Фатимæ-
ты фæлгондзы баиу кодта романтикон уæл-
монц лирикæ социалон драматикон æн-
къарæнтимæ æм,æ сарæзта диссаджы лиро-
эпикон фæлгондз.
Аккаг бынат ахсы Варяйы сфæлдыстады
Хетæгкаты Къостайы «Фатимæт»-ы Фати-
мæйы фæлгондз. Фатимæйы рол вазыг-
джын æмæ арф психологон у. Варя ссардта
йæ хъайтарæн хъæуæг æмæ хуызджын ахо-
рæнтæ æмæ сæ пайда кæны арæхстджынæй
йæ хъайтары миддуне ирддæр æмæ æх-
хæстдæрæй равдисынæн.
Дзæвгар сты Варя сценæйыл цы тых-
132

джын æмæ аив фæлгондзтæ еарæзта уы-
дон: Хансиат — Брытъиаты Елбыздыхъо-
йы драмæ «Дыууæ х’ойы», Нана — Елбыз-
дыхъойы драмæ «Хазбийы». Люциндæ —
Мольеры .комеди «Æнæбяры хосгæнæг»,
Варварæ — Островскийы драмæ «Тæркуа-
ды». Ацырухс — Саулохт>ы Мухтары «Нарты
Батрадзы», Минæт — Саулохты Мухтары
«Гæцийы», Фидар — Саулохты Мухтары
пьесæ «Бегайы», Мара — Нушичы коме-
ди — «Философийы докторы», Афасæ —
'Хуыгаты Г. æтæ Хуыбецты Р. комеди «Со-
фьяйы зарæджы», Джыга — Хацырты Сер-
гейы комеди «Тулгæ дуры», Уардис — Га-
фезы драмæ «Бæсты фарны», Гулдзифир —
Туаты Д. пьесæ «Артъауы», Разиат — Те-
мыраты Д. драмæ «Мастисджыты», Зали-
нæ — Гаглойты Вл. комеди «Зæлинæйы»,
Азау — Плиты Гришы трагеди «Черме-
ны». Госкæ — Джусойты Нафийы трагеди
«Азау æмæ Таймуразы» æмæ бирæ æн-
даэртæ.
Гаглойты Варя уыд Тбилисы ирон ли-
тературæ æмæ аивады фыццаг æмæ дык-
каг декадæты хайадисæг. Стыр аргъ ын
скодтой йæ диссаджы курдиатæн централон
преосæйы. 1957 азы йын Гуырдзыстоны
Республикæйы Сæйраг Советы Указмæ гæс-
гæ лæвæрд æрцыд нæ Республикæйы сгуыхт
артисткæйы ном. Хорзæхджын у майдаи-
тæ æмæ кады грамотатæй.

ЦХУЫРБАТЫ БАРИС
Ирон сценæйы дæсны, Гуырдзы-
стопы республикæйы сгуыхт артист,
Цхуырбаты Александры фырт Барис
райгуырдис 1911 азы Хуссар Ирыс-
тоны Мхслебы хъæуы. Фыццаг ахуыр кодта
Дзауы, стæй та Цхинвалы. 1931 азы каст
фæци æнæххæст астæуккаг скъола æмæ йæ
ахуыр адарддæр кодта Дзæуджыхъæуы
рабфакы.
1933 азы кусынмæ бацыд Хуссар Ирыстсь
ны паддзахадон драмон театрмæ. Фæстæ-
дæр æй арвыстой Тбилисы Руставелийы
театры студимæ æмæ йæ каст фæци 1935
азы. Уыцы аз* æрбаздæхт æмæ кусын рай-
дыдта Хуссар Ирыстоны зарджыты æмæ
кафджыты ансамблы фæндырдзæгъдæ-
гæй.
1942 азы та Барис ногæй æрбацыд теа-
134

трмæ æмæ уæдæй пырмæ кусы театры ар-
тистæй.
Цхуырбаты Барис ирон сценæйыл цы
фæлгондзтæ сарæзта, уыдонæй бирæтæ сты
ирон националон аивады сæрыстырдзинад.
Цхуырбаты Барисмæ ис æвидигæ курдиат.
Хъæзныг миддуне, стыр куыстуарзондзинад.
Барис алы фæлгондзы дæр æнкъары
зæрдæйæ, уырзæй, уыны йæ цæстæй, хъусы
йын йæ алы фезмæлд, йæ алы сулæфт,
фæлгъауы йын йæ зæрдæйы иууыл арфдæр
бынæттæ, иууыл æмбæхстдæр хъуыдытæ.
Барис сценæйыл кæддæриддæр йæхи æн-
къары, базырджыц цæргæсау, сæрибарæй,
æдас æмæ ныфсджынæй. Нæма уыд нырма
ахæм хабар æмæ Барис йæ ролы фæкъуых-
цы. Нæ йæ сарæзта, кæнæ нæ бакуыста, йæ
курдиаты бон саразын æмæ бакусын цы у,
уый.
Цхуырбаты Барисæн ирон сценæйыл ис
йæхи сфæлдыстадон цæсгом, йæхи инди-
в(идуалон æрмдзæф. Уыцы æрмдзæф стыр
ирдæй райхæлд героикон-эпикон ролты,
социалон-психологон ролты, комедион-са-
тирикон ролты. Алыфарсон у Барисы кур-
диат — æнæхъæн скъола ирон æвзонг теа-
тралон фæлтæрæн.
Барис ирон сценæйыл цы фæлгондзтæ
сарæзта, уыдонæй алкæуыл дæр стыр зона-
дон куыст ныффыссæн ис, цыбыр уацы *сæ
нæ ранымайдзынæ, ауадзæн, гъе аппарæн
дзы никæмæн ис. Алы фæлгондзæн дæр дзы
135

йæхи бæрæг бæлвырд бынат æмæ ныса-
ниуæг ис нæ театры сфæлдыстадон рæзты
историйы. Уыдон сты: Чермен — Плиты Г.
трагеди «Чермен»-ы, Бега — Саулохты
Мухтары трагеди «Бегайы», Тъатъе — Са-
нахъоты Уасойы трагеди «Джиоты Тъатъе»-
йы, Мукара — Саулохты Мухтары драмæ
«Нарты Батрадзы», Б-айрæм — Мухтаровы
пьесæ «Аланы бинонтæ»-йы, Георги — Чъав*
чъавадзейы пьесæ «Отараты идæдз»-ы, Кас-
сио — Шекспиры трагеди «Отелло»-йы, Ба-
рон — Горькийы пьесæ «Царды бын», Пу-
пæ — Елбыздыхъойы драмæ «Дыууæ хо»-
йы, Бесæ — Елбыздыхъойы трагеди «Амы-
раны», Муров — Островскийы пБесæ «Æнæ
аххосæй аххосджынтæ», Иликъо — Джиоты
Дауыты трагеди «Пухаты Иликъо», Бибо —
Гаглойты Владимиры драмæ «Уарзондзина-
ды кадæджы», Доддо — Гафезы драмæ
«Бæсты фарн»-ы, Монтанели — Войничы
драмæ «Овод»-ы, Забелин — Погодины пье-
сæ «Кремлы курантты», Бæтæ — Хъайыр-
ты Владимиры трагеди «Бæтæйы фыртты»,
Исахъ — Гаглойты Никъалайы трагеди
«Исахъхъ»-ы, Сафа — Уыримæгты Езетха-
ны «Æлгъыст хæдзар»-ы.
Цхуырбаты Барисы сфæлдыстады сæр-
магонд бынат ахсынц комедион æмæ арф
сатирикон фæлгондзтæ. Барис иттæг арæхст-
джынæй пайда кæны юморæй, мимикæйæ,
ныхасы рæсугъд æмæ цыргъ ахорæнтæй,
пластикæйæ. Нырыккон комедион ролты
136

хуыздæр æххæст кæныны сæраппонд Цхуыр-
баты Барисæн лæвæрд æрцыд республикæ-
йы культурæйы министрады сæрмагонд пре-
ми «Софьяйы зарæджы» Майрæмы рол
ахъазыиы тыххæй. Æмæ канд Майрæмы
рол нæ! Барис стыр арæхстдзинад æмæ
дæсны хъазт кæны Саулохты Мухтары
комеди «Усгур»-ы Гацийы ролы. Флетчеры
комеди «Испайнаг сауджын»-ы Лопесы
ролы, Нушичы комеди «Философийы док-
торы — Животайы ролы, Гаглойты Вл.
комеди «Сыгъзæрин Фæткъуы»-йы — Хæ-
бæрццы ролы, спектакль «Худæджы ха-
бар»-ы Филибертайы ролы, спектакль «Хо-
джа Носредни»-ны Эмиры ролы, Гольдони-
йы комеди «Уазæгдоны хицау»-ы Кавалеры
ролы, Моллеры комеди «Скапены митæ»-йы
Леандры ролы æмæ æндæрты.
Цхуырбаты Барис у ирон номдзыддæр
фæндырдзæгъдджытæй. Йæ фæндыры уæл-
монц мелоди кæддæриддæр æхцондзинад
хæссы ирон музыкæ уарзджытæн. Барисы
«Ханты цагъд» аккаг бынат ахсы ирон му-
зыкæйы. Барисы «Плиты Иссæ»-йы зарæ-
джы мелоди æмæ æндæртæ сты иры геро-
нкон зарджыты мелодиты æмсæр.
Парти æмæ хицауад аккаг аргъ скод-
той Цхуырбаты Барисы стыр курдиатæн.
Барис хорзæхджын у «Фæллойады Сырх
Тырысайы» орден æмæ майдантæй, цалдæр
хатты райста кады грамотатæ æмæ арфæ-
тæ.
137

Гуырдзыстоны республикæйы Сæйраг
Советы Указмæ гæсгæ Барисæн лæвæрд
æрцыд Гуырдзыстоны Республикæйы
сгуыхт артисты кадджын ном.
Стыр лæккад, стыр хæрзты бацыд Барис
ирон театралон аивадæн. Хæларзæрдæ, æм-
гæртты уарзон, æнæхии æмæ йæ хъуыдда-
гыл æнувыд адæймаг у.

МÆРГЪИТЫ СОСЛАН
Мæргъиты Таджийы фырт Сослан
райгуырдис 1914 азы Хуссар Ирыс-
ТОНЫ ХæхХОН ХЪæу ТЛИЙЫ. % д*&*кяшш
1920 азы Хуссар Ирыстоны исто-
рийы уæззаудæр бонты Сосланы сидзæргæс
мад дæр йæ сабитимæ алыгъдисфæсхохмæ.
Афæдзы фæстæ " рыздæхтис йæ уæзæгмæ,
фæлæ ма цæй уæзæг, æгъатыр меньшевиктæ
сын цъыбыртты сыгъд бакодтой сæ мæгуыр
къæс. Сабитæ æххормаг, æвæрæзæй базза-
дысты. Чысыл Сослан хæрз сабийæ ш-
къухмæ райста æххуырсты лæдзæг æмæ
1929 азмæ цыд фыййау. Стæй фынддæсаз-
дзыд лæппуйæ ацыд Садонмæ æмæ куыста
шахтты.
Уыцы аз æрзæткъахджыты ногарæзт
клубы сценæйыл фæсивæд хъазыдысты Ел-
быздыхъойы пьесæ «Худинаджы бæсты
139

мæлæт». Зал йæ тæккæдзаг уыд. Нысса-
быр сты адæм.
Разæй сценæмæ схизæны цур, бамыр Сос-
лан, аценæйы цы удæгас царды нывтæ æвды-
стæуыд, уыдон афтæ тынг йæ зæрдæмæ айста
æмæ дзы ферох залы кæй бады, уый дæр.
Мæнæ дыууæ æвзонг фыййауы Газакк
æмæ Айтеджы сценæ. Сосланы цæстытыл
ауадысты, хъæзныджыты фосы фæдыл кæи-
.мæ цыд, уыцы фыййæуттæ.
Уалынджы абырæг Хъырым хинæй ра-
цыд Ахмæты æфсымæр Газаккыл. Сбаста
йын йæ къухтæ, хъуамæ атæра Берды бæх,
Сосланæн фырмæстæй йæ цæстытæ цæ-
хæртæ акалдтой, йæхи нал баурæ’дта, уы-
цы иу тæррæст скодта сценæмæ æмæ фе-
уæгъд кодта Газаккы къухты баст.
—Тагъддæр, Газакк, Берды бæх фæда-
вы, уыцы налат! — райхъуыст Сосланы фæ-
дисы хъæлæс.
Сценæмæ кæсджытæ хъæрæй, ныххуд-
тысты, нымдзæгъд кодтой.
Сослан фæкомкоммæ залмæ. Æрæджи-
ау бамбæрста, сценæйыл цы федта, уый
æцæг кæй фенхъæлдта. Фефсæрмы æмæ
ралыгъдис клубæй.
Уыцы æхсæв ссыгъди æвзоиг лæппуйы
зæрдæйы аивады цырен арт, нал бафынæй
суанг боны цъæхтæм.
Дыккаг бон клубы хихъæппæрисон дра-
мон къорды къухдариуæггæнæг Нанийы
фырт фæсидт æвзонг Сосланмæ æмæ йæ
140

айста драмон къордмæ. Уæдæй фæстæмæ
курдиатджын артист Мæргъиты Сосланы
сагъæстæ нал хицæн кодтой ирон театрæй.
1935 азы Сослан æрыздæхт Цхинвалмæ
æмæ кусын райдыдта паддзахадон драмон
теацры. Иу азы фæстæ нæ областы курдиат-
джын театралон фæсивæдимæ Сослан дæр
æрвыст <æрцыд Ленинграды театралон инс-
титутмæ. 1941 азы марты мæйы каст фæци
театралон институт æмæ æрыздæхтис фæс-
тæмæ.
Стыр хъару æмæ зонындзинадимæ æрыв-
нæлдта йæ куыстмæ, фæлæ райдыдта Стыр
Фыдыбæстæйои хæст æмæ Сослан ацыд
фронтмæ. 1943 азы сæрибар æрцыд хæцæг
æфсады рæнхъытæй æма? æрыздæхт фæс-
тæмæ. Уæдæй нырмæ кусы Хетæгкаты Къос-
тайы номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон
драмон театры сценæйыл. Сослан æппæт
йæ тых, йæ курдиат нæ хæлæг кæны ирон
театралон аивадæн. Æнувыдæй лæгкад кæ-
ны йæ адæмæн.
Æртын æртæ азы дæргъы Сослан ирон
сценæйыл сарæзта 135 фæлгондзы. Уыцы
фæлгондзтæй уæлдай зынгæдæртæ сты:
Плиты Гришы трагеди «Чермен»-ы —Бес-
тол, Туаты Дауыт{ы драмæ «Сидзаргæс»-ы—
Габе, Джусойты Нафийы трагеди «Азау
æмæ Таймураз»-ы — Хазби, Голдонийы
«Дыууæ хицауы лæггадгæнæджы» — Пата-
лони. Островскийы дра>мæ «Тæркуады» —
Тихон, Токаты Асæхы комеди «Усгур»-ы —
141

Сауджен, Гаглойты Владимиры «Уарзон-
дзинады кадæджы» — Бибо, Гуыцмæзты
Михалы комедитæ «Къæдзæх ныннæрыд»-ы
—Къынтъул, «Хæхты дидинæджы» — Дадо,
«Бирæгъты» — Дзæха.
Мæргъиты Сосланы арæхстдзинад тынг-
дæр фæбæрæг комедион ролты, уæлдайдæр
та социалон-цардуагон комедиты.
Сослан цы бирæ комедион фæлгондзтæ
сарæзта, уыдоныл бæлвырд бæрæгæй зыны
актеры индивидуалои курдиаты гакк. Сты
ирд, æххæст зæрдæскъæф юморæй.
Мæргъиты Сослан тынг арæхсы эпизо-
дон ролты дæр. Не сценæмæ кæсджытæй
никуы ферох уыдзæн Сосланы арæхстджын
хъаст Туаты Дауыты пьесæ «Аргъауы» ви-
зиры эпизодон ролы.
Бады паддзахы къæлæтджыны цур Сос-
лан — йизир. Бады иу минут... дыууæ... æр-
\ тæ. Ницы дзуры, фæлæ фырхудæгæй ри-
зынц залы къултæ. Зæрдиаг æмдзæгъд ын
кæнынц иууылдæр.
Сослан у нæ театры хисдæр фæлтæрæй,
фæлмæнзæрдæ, адæмы уарзон, хæдæфсæрм
адæймаг. Йæ дæсныйад нæ хæлæг кæньг
нæ театры æвзонг фæсивæдæн.
Ирон театралон аивады цы стыр сгуыхт-
дзинæдтæ равдыста, уый тыххæй Мæргъи-
ты Сосланæн лæвæрд æрцыд нæ республи-
кæйы сгуыхт артисты ном. Сослан хорзæх-
джын у сæрдарады хорзæхтæй æмæ кады
грамотатæй.

ПÆРРÆСТЛТЫ ДИМИТР
Гуырдзыстоны Республикæйы
сгуыхт артист Пæррæстаты Уасильт
фырт Димитр райгуырдис 1908 азьг
Хуссар Ирыстоны Хуыцъейы хъæ-
уы. 1925 азæй 1930 азмæ ахуыр кодта Дза-
уы скъолайы. Уый фæстæ куыста Сарабу-
чъы хъæуы ахуыргæнæгæй. 1932 азы ахуыр-
мæ бацыд Цхинвалы рабфакмæ. Каст æй
фæци 1935 азы. Пæррæстаты Димитр ахуыр
кодта Тбилисы Руставелийы номыл театры
студи æмæ Ленинграды Островскийы но-
мыл театралон институты, фæлæ институт
кæронмæ ,каст нæ фæци. 1938 азы æрыз-
дæхт æмæ уæдæй нырмæ кусы драмон теа-
тры артистæй.
Пæррæстаты Димитр у характерон ар-
тист. Царды фæзындтæм лыстæг йæ хъус
чи дары, æмæ адæймаджы зæрдæйы æнкъа-
143

рæнты мидлогикон ивддзинæдты арæхст-
джынæй чи хаты, ахæм нывгæнæг. Димитр
цы фæлгæндзтæ сарæзта, уыдон хицæн кæ-
нынц сæ колоритондзинадæй, фæлгæндзты
ирд нывтæй. Дæсны у хуызджын ахорæнтæ
æмæ деталтæй пайдакæнынмæ. , ’
Пæррæстаты Димитр арæхстджын у канд
характерон ролты нæ, фæлæ социалон æмæ
сатирикон ролты дæр. Уæлдайдæр та коме-
дион ролты. Димитры курдиат иууыл ирд-
дæр æмæ æххæстдæрæй фæбæрæг Туаты
Дауыты пьесæ «Пæсæйы фæндон»-ы Цола-
йы ролы. Димитр-Цола у хъæубæсты зонды
къуыбар, худæджы хал. Иу ран бада, кус-
гæ кæна, æви фæндагыл цæуа — хорз æм-
балау йемæ цæуы йæ цыргъ æмæ хъæлдзæг
зæрдæйы уаг. Юмор — лæджы зæрдæйæн
иууыл æнæниздæр хос. Æвæццæгæн нæ фы-
дæлтæ æдзух сæ мæгуырдзинадыл сагъæс-
ты амæттаг куы фæуыдаиккой, уæд масты
денджызы фæхуыдуг уыдаиккой. Фæлæ пы
фæнды мæгуырæй дæр се уонг никуы
ауагътой. Хъазты, гъе, цинты-иу сæ мæ-
гуырдзинады уæззау сагъæстæ ферох сты.
Алы комы, гъе, стæй алы хъæуы дæр уыд
цыргъзонд, худæджы лæгтæ, исты анекдот,
гъе, æмбисонд, кæнæ худæджы ныхасæй адæ-
мы уæззау зæрдæйы сагъæстæ чи сырдта.
Ахæм у Цола — Димитр дæр. Актер раст
бамбæрста^ йæ хъайтары фæлгондзы, раст
ын бамбæрста йе ’хсæнадон нысаниуæг.
Гъе, уымæ гæсгæ, чысыл характерондæр
144

деталтæй снывæзта Цолайы — иронлæджы-,
зæрдæйæн æхцондзинаддæттæг адæймаджы
фæлгондзы. Димитр Цолайы фæлгондзы
ноджы алыфарсондæрæй снывæндыны охыл
бахайджын кодта æндæр миниуæгæй дæр.
Ома Цола — зондамонæг, тыхст лæджы
фарсхæцæг, кафынмæ, зарынмæ æмбисонды
адæймаг.
Колоритон æмæ <царды реалистон цау-
ты бындурыл амад у Аланы фæлгондз дæр
Г. Мухтаровы оьесæ «Аланы бинонты»,
Димитр — Алан туг æмæ стæгæй, зонд æмæ
зæрдæйæ ис адæмимæ. Уый у ног дуджы,
ног царды аразæг, ног царды хицау. Адæ-
мы цинтæ — йæ цинтæ, адæмы хъыгтæ —
йæ хъыгтæ. Æрдуйы бæрц дæр нæй йæ зæр-
дæйы иунæг сау тæпп. Гъе, уымæ гæсгæ нæ
хатыр кæны йæ фырт Байрамæн дæр, мил-
лионер колхозы сæрдарæн, æртæ фысы ха-
бар. Нæ йын сæ хатыр кæны, уымæн æмæ
сты æхсæнадон исад.
Димитр, дæсны нывгæнæгау, хъавгæ
æмæ арæхстджынæй фев’зæрста аивдæр
ахорæнтæ, фæхæст Аланы мидлогикон фал-
зилæнтыл æмæ сабыргай, сисамайæгау,
самадта нæ дуджы царды хицау Аланы
монументалон фæлгондз.
Фæстаг азты Пæррæстаты Димитры
курдиаты æнтыст у Приходкойы фæлгонд^
спектакль «Стыр азымы».
Æрмæстдæр иу хатт фæзыны Приходко-
Димитр сценæмæ. Фæлæ сценæйыл ныууа-
10*
145

дзы, ферохгæнæн кæмæн нал вæййы, ахæм
фæлгондз. Уый та актеры дæсны хъастыл
дзурæг у.
Пæррæстаты Димитр сценæйыл цы хорз
фæлгондзтæ сарæзта, уыдонмæ хауынц:
Хъæвдын — Брытиаты Е. «Хазбийы», Кобе-
зов — Г. Мдиванийы «Æвзонг адæйма-
джы», Родтиго — Шекспиры «Гамлеты»,
Сильвино’— Гольдонийы '«Дыууæ хицауы
лæггадгæнæг», Хетæг — Гаглойты Вл. «Зæ-
линæ»-4ш, Илас — Хацырты Сергейы «Ду-
дар æмæ йæ хæлазртты», Цъицънакидзе —
«Æхсарджынты кадæджы». Арчил — Чъав-
чъавадзейы «Отараты идæдз»-ы æмæ æн-
дæрты.
Пæррæстаты Димитрæн 1957 азы лæ~
вæрд æрцыд Гуырдзыстоны республикæйы
сгуыхт артисты ном.

БДГАТЫ ФЕДЫР
Гуырдзыстоны Республикæйы
сгуыхт артист Багаты Матейы
фырт Федыр райгуырдис 1914 азы
Хуссар Ирыстоны Хъемултайы хъæ-
уы. 1927 азæй 1930 азмæ ахуыр кодта Цæ-
гат Ирыстоны Ногиры хъæуы скъолайы,
1930 азы Федыр æрцыд Хуссар Ирыстон-
мæ æмæ ахуыр кодта педагогон техникумы.
1932 азы Федыр ахуырмæ бацыд Тбили-
сы геологон-сгарæн куыстгæиджыты тех-
никуммæ. Уыцы техникумы фæцахуыр
кодта 1934 азмæ, стæй æрбаздæхт Цхин-
валмæ.
1936 азы Багаты Федыр ахуырмæ ацыд
Ленинграды театралон иеститутмæ æмæ
йæ каст фæци 1941 азы. Уæдæй суангдæр
1961 азмæ куыста Хетæгкаты Къостайы пс
мыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон драмои
театры артистæй.
!47

Багаты Федыр у характерон артист.
Арæхстджынæй æххæст кæны сæйраг æмæ
фæрсаг ролтæ, уæлдайдæр та социалон
æмæ психологон ролтæ. Федыр ирон сце-
нæйыл цы фæлгондзтæ сарæзта, уыдонæй
сæ иууыл ахадгæдæртæй иу у Туаты Да-
уыты драмæ «Сидзæргæс»-ы Габейы фæл-
гондз. Царды уæз йæ быны ассæста мæ-
гуыр Габейы. Тыхкуыст, æххормаг æмæ
бæгьнæг лæг ницы фæрæз ары йæ мæгуыр-
дзинадæй фервæзынæн. Æттийæ бакæсгæ-
йæ йæ фыр гæвзыккæй цъиуты тæрсæны
хуызæн. Фæлæ уый æрмæст æттаг дарæ-
сæй. Габе—Федыр сценæмæ «куы фæзыны,
æмæ йæ фыццаг репликæ куы зæгъы, уæд
цæстыты разæй айсæфынц йе ’ттаг, бырæгъ-
тæ дзаумæттæ, ома разыны йе ’фхæрд, фæ-
лæ рæсугъд зæрдæ. Стыр тых æмæ фидæмы
кыфсытæй æфсæст зæрдæ. -
Артиет иттæг арæхстджынæй æвдисы
Габейы миддунейы мæгуыр, æфхæрд, фæ-
лæ фынтæй хъал зæрдæиы миниуджытæ.
Уæззау æмæ цыргъзонд у Федыр — Габе.
Габе царды зындзинады дъысымæй рухсмæ
цы фæндаг агуры, уыцы фæндаг уæззау
æмæ -æвирхъау у, нæма хаты йæ фервæзы-
ны тохы амæлттæ. Федыр уыцы фæлгондзы
цæуы пьесæйы цауты фæдыл æмæ æвдисы,
рæхджы кæй райхъал уыдзысты Габейы
оæрдæйы сæрибары сæрыл тохы идеалтæ.
Багаты Федыр аив фæлгондз сарæзта
Саулохты Мухтары комеди «Усгур»-ьг Ха-
148

дзыйы ролы. Зыд æмæ кæрæф у Федыр —
Хадзы. йæ фезмæлд, йæ цæстæнгас æмæ
йæ гуырымыхъ ахаст какосындзау ныхсынц
хæдзары бинонты зæрдæты.
Багаты Федыр сценæйыл цы фæлгондзтæ
сарæзта, уыдонæй иууыл ахадæндæртæ сты:
Флориндо — Гольдонийы жомеди «Дыууæ
хицауы лæггадгæнæджы», Хæмæт — Сау-
лохты Мухтары оп’ереттæ «Хандзериффæ-
йы», Касалы фырт —Брытъиаты Ел. «Дыу-
уæ хойы», Мызыхъ — Туаты Дауыты пье-
сæ «Аргъауы», Дзиу — Плиты Гришы
«Чермен»-ы, Мæхæмæт — Елбыздыхъойы
«Хазби»-йы, Кваши — Гайдары «Темур
æмæ йæ командæ»-йы, Дзибыл — Хащыр-
ты Сергейы комеди «Хæлæртты», Джа-
фар — опектакль «Ходжа Насредин»-ы
æмæ æндæртæ.
Багаты Федырæн лæвæрд æрцыд Гуыр-
дзыстоны Реопубликæйы сгуыхт артисты
ном. Хорзæхджын у майдантæ æмæ кады
грамотатæй.
Багаты Федыр ныртæккæ исы пенси.
149

ГÆЗЗАТЫ СТЕПАН
Гуырдзыстоны Республикæйы
сгуыхт артист Гæззаты Уанайы
фырт Степан райгуырдис 1918 азы
Хуссар Ирыстоны Ципраны хъæуы.
Нырма ахуыр кодта Уанелы райдиан скъо-
лайьг, стæй 1935 азы каст фæци Цхиивалы
ирон фæллойадон скъола.
1936 азы Гæззаты Степан ирон театра-
лон фæсивæдимæ иумæ ахуырмæ ацыд Ле-
нинграды театралон институтмæ., Уыцы
курдиатджын фæсивæдæй иууыл æвзонг-
дæр уыдис Степан. Лæппу зæрдиагæй æрæв-
нæлдта ахуырмæ. Цымыдисæй хъуыста Со-
&етон аивады стыр дæсныты амындтæм.
Ахуыр кодта уыдон дæсныйадыл.
1940, азы Тбилисы ирон литературæ æмæ
аивады декадæмæ цæттæ кæныны рæстæ-
джы Ленинграды институты цы ирон фæси-
150

вæд ахуыр кодта, уыдонæн сæ журдиат-
джындæртæй- цалдæр студенты æрхуындæ-
З’ыди декадон спектаклты хайад райсынмæ.
Уыдонимæ уыд Степан дæр.
Степанæн декадон спектаклты бахæс
кодтой тынг вазыгджын æмæ бæрнон рол-
тæ. -Бердзенишвилийы «Зынджы» — Гола-
йы рол æмæ Саулохты Мухтары пьесæ
«Фыййæутты уæтæры» — фыййауы рол. Æв-
зонг артист арæхстджынæй сæххæст кодта
дыууæ ролы дæр.
1941 азы Гæззаты Степан каст фæци
театралон институт. Марты мæйы æрыз-
дæхтис фæстæмæ æмæ кусын райдыдта теа-
тры акгерæй. Йæ курдиат фыццаг къах-
дзæфтæ куыддæр сарæзта сценæйыл, афтæ
райдыдта Стыр Фыдыбæстæйон хæст æма.*
Степан ацыд фронтмæ. Суанг дæр хæсты
,' фæудмæ æппынæдзух хайад иста тохты.
Хæсты фæстæ æрыздæхт æмæ та ногæй ку-
сын райдыдта Хетæгкаты Къостайы номыл
Хуссар Ирыстоны паддзахадон драмон теа-
тры актерæй.
Фæсхæст фыццаг хатт ахъазыд Саулох-
ты Мухтары пьесæ «Нарты Батырадзы»
Мæликк’ æлдары ролы. Немыцаг фашистон
тыхæйисджытæм цы хæрамдзинад æрхаста
тохы быдырæй, уыцы хæрамдзинад æгасæй
дæр нывæрдта тыхгæнæг Мæликк æлдары
зæрдæйы. йæ арæхстджын хъастæй йып
скъахта йæ зæрдæйы тар хъуыдытæ, рахас-
та сын карз тæрхон.
151

Гæззаты Степан у, сценæйы темперамент
кæмæ ис, ахæм актер. Тынг арæхсы арф
психологон, драматикон æмæ комедион
ролты. Уæлдай дæсныдæр у фæлгæндзты
миддуне райхалынмæ. Ис æм сценæйон тех-
никæ, аив æвзаг, зæрдæмæдзæугæ дикци.
Степан хорз æмбары аивадон дзырды ны-
саниуæг. Гъе, уымæ гæсгæ цы фæлгондзтæ
сарæзта, уыдон уæлдай ирддæр, уæлдай
аивдæр уымæн сты.
Гæззаты Степан сценæйыл цы фæл-
гæндзтæ сарæзта, уыдон хицæн кæиыыц сæ
аин(адон тых æмæ нысаниуæгæй. Уыцы фæл-
гæидзтæ та сты: Булат — Туаты Дауыты
драмæ «Хæрзрйты Фатимæты», Визир —
Туаты Д. «Аргъауы», Платон Кречет —
Корнейчукы «Платон Кречет»-ы, Амырхан—
Туаты Д. «Сидзæргæс»-ы, Уари — Токаты
Асæхы комеди «Усгуры», Фердинанд —
Шиллеры «Уарзондзинад æмæ æлгъаг-
дзинад»-ы, Сандро — Джиоты Дауыты
трагеди «Иликъойы», Сильвио — Гольдо-
нийы «Дыууæ хицауы лæггадгæнæджы»,
Яго — Шекспиры «Отеллойы», Кочубей —
Минкойы «Мыггагæй сæ ма фæрс»-ы, Дю-
валь — Дюбайы «Гайти»-йы æмæ æндæртæ.
Гæззаты Степан арæхстджынæй йæхи
равдыста режиссурæйы дæр. Хетæгкаты
Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны паддза-
хадон драмон театры сценæйыл сæвæрдта
Суровы пьеоæ «Сталинградæй дарддæр».
Санахъоты Уасойы трагеди «Тъатъе»,
152

Шекспиры трагеди «Отелло», Цоциты Ре-
зойы пьесæ «Нæ уынджы бæрæгбон», Пли-
ты Гришы трагеди «Чермеп», Туаты Зура-
бы пьесæ «Мисурæт», Хацырты Сергейы
комеди «Хæлæрттæ», Гольдонийы «Хæлар-
дзинады ускуырд», Минкойы «Мыггагæй
сæ ма фæрс», Хетæгкаты Къостайы «Фати-
мæ», Цопанты Хаджумары драмæ «Æфсы-
мæртæ»? Санахъоты Уасойы драмæ «Цæ-
уыл зары фыййау» æмæ æндæртæ.
Гæззаты Степан кæны литературон
сфæлдыстадон куыст дæр. Ныффыста цал-
дæр егъау гуырахстджын пьесæйы. Уыдо-
пæй дыууæ «Скъола» æмæ «Лешкæ» æв-
дыст æрцыдысты нæ театры сценæйыл.
1954 азы ирон театрыл 50 азы куы сæх-
хæст, уæд Гæззаты Степанæн лæвæрд æр-
цыд Гуырдзыстоны Советон Социалистон
Республикæйы сгуыхт артисты ном. Степан
хорзæхджын у паддзахадон хорзæхтæй
æмæ кады грамотæтæй.
^ 1961 азы Гæззаты Степан рацыд теа-
трæй æмæ кусын райдыдта горæт Цхинва-
лы Пионерты хæдзары хихъæппæрисон
драмон къорды аивадон къухдариуæггæнæ-
гæй. Уыцы.драмон къорд бацæттæ кодта
æмæ сценæйыл сæвæрдта цалдæр спекта-
клы. Спектаклтæ иттæг фæцыдысты горæты
скъоладзаутæ æмæ аскар театрдзауты
зæрдæмæ. йе спектаклтæ цалдæр призы
райстой областон æмæ республикон хи-
хъæппæриеон драмон къордты сфæлдыста-
153

дмæ æркастысты рæстæджы. Ныртæк-
кæ Гæззаты Степан кусы Хуссар Ирыс-
тоны адæмон офæлды-стадон Хæдзары
директорæй.

Ц Æ Б И Т Ы ВАРЯ
Цæбиты Хъасболы чызг Варя рай-
туырдис 1911 азы Хуссар Ирыстоны
Дзауы хъæуы. 1921 азы Хъасбол йæ шшшшзайжет^ ’яяям
бинонтимæ ацыд Тбилисмæ, æмæ - • ]
æвзонг Варя ахуырмæ «бацыд Тбилисы ирон
фæллойадон скъоламæ. Фæстæдæр Варя
ахуыр кодта ФЗУ-йы. Ахуыр куы фæци, уæд
куыстаТбилисы хуыйæн фабрикæ «Мкера- \ •
ли»-йы уæлæдарæс хуыйæгæй.
1934 азы Цæбиты Варя æрбацыд Дг$ау-
мæ æмæ кусын райдыдта Дзауы партийы
райкомы партион кабинеты хицауæй, фæс-
тæдæр. та куыста Дзауы клубы гæсæй.
1936 азы Варя ахуырмæ ацыд Ленингра- |
ды Островскийы номыл театралон инсти- , ’
тутмæ æмæ йæ каст фæци 1941 азы. Уыцы
аз æрыздæхт фæстæмæ æмæ уæдæй суанг-
дæр 1961 азмæ куыста Хетæгкаты Къоста-
155

йы номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон
драмон театры артисткæйæ.
Цæбиты Варя бирæ фæлгæндзтæ сарæз-
та ирон сценæйыл. Хъазыд арф драматикон
æмæ лирикон ролты. Варяйы сфæлдыста-
дон æнтыстытыл банымайын хъæуы Остро-
вскийы драмæ «Тæркуады» — Кабанихайы
фæлгондз, «Æнæ аххосæй аххосджынты»—
Кручинæйы фæлгондз, Шекспиры «Отелло»-
йы Эмилияйы фæлгондз, спектакль «Хо-
джа Насредин»-ы — Отун Бибийы фæл-
гондз, Саулохты Мухтары «Нарты Ба-
традз»-ы Сатанайы фæлгондз, Мольеры
«Мæнг рынчын»-ы Анжеликæйы фæлгондз,
Гусеин Мухтаровы драмæ «Аланы бинон-
тæ»-йы — Зинæйы фæлгондз, Джусойты
Нафийы трагеди «Азау æмæ Таймураз»-ы
Саучызджы фæлгондз, Гуыцмæзты Миха-
илы комеди «Къæдзæх ныннæрыд»-ы Маг-
дайы фæлгондз æмæ æндæртæ.
Цæбиты Варя аив фæлгондз сарæзта
Туаты Дауыты комеди «Пæсæйы фæндон»-ы
Пæсæйы ролы. Æнæхин, цæсты сьм*ау сыгъ-
дæг æ-мæ цардбæллонæй æвдисы Варя
Пæ.сæйы.
Цæбиты Варя арæхстджынæй æххæст
кæны Туаты Дауыты Драмæ «Сидзæргæсы»
Досырийы ролы дæр. Хъæбулуарзаг у Ва-
ря — Дбсыри. Мад царды рæстдзинадыл
сахуыр кодта йæ иунæг фырт Аттойы, йæ
зæрдæйы йын ныв|æрдта æнæуынондзинад
мæнгдзинады ныхмæ. Мад нырма æххæс-
156

тæй не ’мбары, йæ фыртцы стыр тохы фæн-
дагыл ныллæууыд, уыцы хабар. Тæрсы йын,
фæлæ йæ мидзæрдæйы разы у йæ фырты
хъуыддагыл. Досыри хаты Атто мæгуырты
с&рхъызой кæй у, уыдон рухс амондыл
йæхи нывондæн кæй хæссы. Амырхан æмæ
паддзахы хъузæтты ныхмæ адæммæ тохмæ
кæй сиды. Варя раст бамбæрста Досырийы
рол, æмæ арф драматикон æнкъарæнтæй
сныв кодта революцийы хæдразмæйы рæ-
дау æмæ хъæбатыр ирон мады фæлгондз.
Цæбиты Варяйæн лæвæрд æрцыд Гуыр-
дзыстоны республикæйы сгуыхт артисткæ-
йы ном. Хорзæхджын у майдаитæ æмæ ка-
ды грамотæтæй. Ныртэаккæ исы пенси.

МЕДОЙТЫ ЗАРЕТÆ
Гуырдзыстоны Республикæйы
сгуыхт артисткæ Медонты Степаны
чызг Заретæ райгуырдис 1926 азы
Цæгат Ирыстоны Захъхъайы хъæ-
уы. Райдиан скъола каст фæци Къостайы
хъæуы. Астæуккаг ахуыр та райста Орджо-
нижидзейы горæты 2-аг скъолайы.
1940 азы Медойты Заретæ «ахуырмæ ба-
цыд Мæскуыйы Чайковскийы номыл кон-
серваторимæ (вокалон курсмæ), фæлæ йæ
кæро-нмæ каст нæ фæци, фæрынчын æмæ
æртыккаг курсы фæстæ йæ ахуыр ныу-
уагъта.
1947 азы Медойты Заретæ æрцыд Цхин-
валмæ. Æмæ уæдæй фæстæмæ кусы Хетæг-
каты Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны
г1гадлзахадон_ драмон театры артисткæйæ.
Ссæдз азы кусы Заретæ ирон сценæйыл.
158

Уыцы азтæ Заретæйы цардæн сты иууыл
хуыздæр æмæ амондджындæр азтæ, сфæл-
дыстадон хъыгты æмæ цинты азтæ. Чысыл
чызг ма уьщ Заретæ, афтæ фьщцаг хатт сæ
хъæуы клубы сценæйыл федта Цæгат Иры:
стоны Музьгкалон-Драмон • театры спек-
такль, æмæ ’уæдæй фæстæмæ æрынцой нал
ардта æвзонг чызджы зæрдæ. Йæхимæ йæ,
кæлæнлæнæгау, сайдта аивады уæлмонц
тых.
Заретæ æрдзæй рахаста диссаджы фæл-
мæн — лирикон хъæлæс. Чизоны абоны
ирон нОлМДзыд зарæггæнджыты номхыгъды
уыдаид Заретæйы ном дæр. Фæлæ йын
æгъатыр низ уый фадат нæ радта.
Фæл’æ уæддæр Заретæйы аивадмæ тыр-
нæг зæрдæ йæ -бынат ссардта ирон драмон
сценæйыл.
’ Медойты Заретæйы драматикон актрис-
сæйы курдиат р:айхæлдис Хетæгкаты Къос-
тайы номыл паддзахадон драмон театры
сценæйыл. Заретæ арæхстджынæй æххæст
кæны лирикон æмæ ирд характерон ролтæ.
Дæсны у комедион æмæ карз сатирикоь
ролты дæр.
Медойты Заретæйæн абоны онг сценæ-
йыл цы фæлгæндзтæ оаразын бантыст, уы-
донæй сæ иу у Азауы фæлгондз — Джусой-
ты Нафийы трагеди «Азау æмæ Таймура-
зы». Азаучтырны рухс цардмæ. Фæлæ æгъ-
дæутты раз æдых сты йæ къабæзтæ, рæ-
хыстæй баст сты йæ сæнттæ, æнæ фидæн
159

сты йæ зæрдæйы рæсугъд бæллицтæ. Æв-
зонг зæрдæйы æнкъацæнтæн. сæ бон баци
-æвирхъау æгъдæутты сæрты ахизын. Фæ-
лæ сау тыхтæ зæйау рафсæрстой æмæ сæ
быны ньщъист ’кодтой уалдзыгон малусæ-
гау Азауы дæр.
Азауы трагеди уыд ивгъуыд дуджы æ-п-
пæт ирон æвзонг фæсивæды трагеди, æмæ
актрисæ сарæзта, Азауы фæлгондзæй уыцы
фæсивæдæн иумиаг чи у, ахæм фæлгондз.
Цæстысыгау хыгъдæг у Азау — Заре-
тæ, сабиау æнæхин. Сæгуытау рог, цæр-
гæсау базырджын. йæ хъайтарæн радта
романтикои ахорæнтæ, арф драматикон
æнкъарæнтæ. Æмæ уымæй Азауы ’фæлгон-
дзы ^бахызта сентиментализмы тæфагæй.
Бынтон «контрастон фæл-гондз сарæзта
Заретæ Гаглойты В. драмæ «Зæлинæ»-йы.
Азау æмæ Зæлинæ кæрæдзимæ дард лæу-.
уынц. Æндæр сты сæ уавæртæ, æндæр сты
сæ тырнындзинæдтæ. Аэауы фæлгондз кæд
у ивгъуыд дуджы ирон фæсивæдæн иумиаг
фæлгондз, иумиаг трагеди, уад Зæлинæ та
у, нæ абоны цардбæллон фæсивæдæн иу-
миаг чи ,у, ахæм фæлгæндзтæй. Уæрæх æмæ
уæгъдибар сты Заретæ — Зæлинæйы бæл-
^шцтæ, йæ тырнындзинæдтæ. Кæд рæстæ! мæ
йæ равзæрдыл фыдæлты талынг миниу-
джытæй цыдæр ахæм фæзынди, уæддæр
гыхджын у, йæ къухы ис царды рæстдзи-
нады хотых æмæ сæ æнцонæй аиу.фарс кæ-
ны. Рæсугъд лирикæ, уæлмонц бæлли’цтæ
160

æмæ зæрдæйы арф æнкъарæнтæй æххæст
кæны Заретæ Зæлинæйы ролы.
Бынтон æндæр характер, æндæр уавæр-
тæ æмæ ситуациты архайы Онай — Заре-
тæ Гафезы драмæ «Бæсты фарны». Заре-
тæ — Онай бахауд дыууæ зынджы æх-'
сæн. Судзы уарзты цæхæры, фæлæ йе стыр
уарзт нывондæн хæосы æндæрæн, Джетæ-
йы уарзтæн аккаг дæр чи у, уыцы æрдхæ-
рæйнаджы рæсугъд Уардисæн. Адæймаджы
гуманистон уæлмонц зæрдæйы рæсугъдхор^
раконд! Цы ма уа уымæй арфæйагдæр!
Заретæ иттшг дæсныйæ таерæдзи фæдыл
халы Онайы драматикон миниуджытæ,
уынын кæны йæ хъайтары миддунейы
хъуырдукæн. Мургай æвзары Онайы зæр-
дæйы рæсугъддзинæдтæ æмæ уымæй йæ
хъайтары фæлгондз систа бæрзонддæр
ранмæ.
Медойты Заретæ -аив фæлгондзтæ сарæз-
га Туаты Дауыты пьеоæ «Аргьауы» — Ами-
нæты ролы, Саулохты Мухтары комеди
«Хандзериффæйы» — Хандзериффæйы ро-
лы, Губарьевы пьесæ «Зилын кæсæны пад-
дзахады» — Ялойы ролы, Нушичы комеди
«Филсоофийы докторы» — Кларæйы ролы,
Саулохты Мухтары комеди «Усгуры» —
Минæты ролы, Хуыбецты Р. æмæ Хуыга-
ты Г. комеди «Софьяйы зарæджы» — Са-
фиаты ролы, Хацырты Сергейы комеди
«Тулгæ дур»-ы — Азауы ролы, Штокы
пьес!æч «Хæйрæджыты .куыройы» Качæиы
11*
161

ролы, Гаджиты Г. комеди. «Нæ усгур алыгъ-
ди»-йы Зæлийы ролы, Азау — Хуыгаты
Георы водевиль «Мæ усы лæджы» æмæ
бирæ æндæртæ.
Медойты Заретæйæн иран театралон аи-
вады йе нтыстыты тыххæй 1957 азы Гуыр-
дзыстоны Республикæйы Сæйраг Советы
Указмæ гæсгæ лæвæрд æрцыд нæ респуб-
ликæйы сгуыхт артисткæйы ном. Актрисæ
цалдæр хатты хорзæхджын æрцыд Кады
грамотатæй.

ГЕЛДЫТЫ АНДРЕЙ
Гуырдзыстоны Республикæйы
сгуыхт артист Гелдыты Иляйы
фырт Андрей райгуырдис 1927 азы
Хуссар Ирыстоны Квернеты хъæ-
уы. Андрей хæрз æвзонгæй баззадис си~
дзæрæй. йæхи æмбарын хъом куы фæцис,
уæд цыдис родгæс. Фæстæдæр Андрейы
айстой Куртайы-сидзæр сывæллæтты хæ-
дзармæ (уым хъомыл кодта йæ хистæр
æфсымæр дæр).
Андрей сидзæрдоны бацыд скъоламæ. Ха-
йад иста скъолайы мидæг хихъæппæрисон
кафт æмæ драмон къордты. Уыцы къорды
хайадасджыты æхсæн уæлдай тынгдæр
фæбæрæг Андрейы курдиат. Уый æнæба-
фиппайгæ нæ фесты, къордты къухдариуæг-
гæнджытæ, уы’мæ гæсгæ-иу æвзонг лæппу-
йы кæддæридцæр бакодтой областон олим-
163

пиадæйы хайадисджыты къордмæ. Уыцы
олимпиадæты Андрейæн алы хатт дæр
уыд стыр æнтыст.
Гелдыты Андрей фарастæм кълас каст
куы фæци, уæд ацыд Абхазы АССР-мæ.
Куыата æфсæввæндаджы тоннелы. Уыцы
рæстæджы цыд Абхазы Автшомон Респуб-
ликæйы хихъæппæрисан къордты респуб-
ликæйон æркаст. Андрей хорз арæхстдзи-
над кæй равдыста, уый тыххæй хорзæх-
джын æрцыд сахатæй.
1941 азы Андрей æрыздæхтис Цхинвал-
мæ. Æмæ фæстæмæ бацыд ахуырмæ. Уый
æмрæстæджы хайад иста Цхинвалы Куль-
турæйы Хæдзары драмон къорды. Драмон
къорд сценæйыл оæвæрдта Хъуысаты Хъас-
болаты пьесæ «Зауырбег». Уыцы спек-
таклы Андрей ахъазыдис Псийы ролы.
Драмон къорды къухдариуæггæнæг
Сланты Григолы зæрдæмæ иттæг фæцыд
æвзонг лæппуйы арæхстджын хъазт æмæ
йæ æрбахуыдта Хуосар Ирыстоны паддза-
хадон драмон театрмæ.
1945 азы Андрей кусын райдыдта театры
æхсæвы хъахъхъæнæгæй. Уый æмрæстæджы
хайад иста театры спектаклты массон сце-
нæты. Театры дæсны актертæ æмæ аивадон
къухдариуæггæнджытæ Андрейы æвзыгъд-
дзинад æнæбафиппайгæ нæ фесты æмæ æв-
зонг лæппуйы ахуыр кодтой сæ дæаныйа-
дыл.
Театры сценæйыл фыццаг хатт Ачцре-
464

йæн лæвæрдтой .къаннæг эпизодикон ролтæ.
Рæзт æмæ тыхджындæр кодта Андрейы
дæсныйад. Куъютуарзат æмæ зæрдæргъæвд
лæппу зæрдиагæй ахуыр кодта хисдæр
фæлтæрыл. Æнувыдæй куыста æ’мæ хуыз-
дæр кодта йæ дæсныйад. Бирæ рæотæг нæ
рацыд, Андрейы курдиат æмæ арæхстдзи-
надыл театры яивадон къухдариуæггæн-
джытæ куы баууæндыдыоты æмæ йын
спектаклты сæйраг рол .куы бахæс кодтой,
ууыл.
Гелдыты Андрейæн фьлщаг хатт цы бæр-
нон рюл бахæс кодтой, уый уыди Труфал-
динойы рол Гольдонийы комеди «Дыууæ
хицауы лæггадгæнæджы». Арæхстджынæй
сæххæст кодта Андрей уыцы ролы. Гуырыс-
хойаг нал уыд сценæйыл кæй фæзынд кур-
диатджын, хара,ктерон æмæ хорз фидæн
каэмæн ис, ахæм актер.
Гелдыты Андрейы. сфæлдыстады ахъаз-
заг æнтыстытыл нымад цæуы Уæхæнæзы
фæлгондз Саулохты Мухтары комеди «Ус-
гуры». Цыргъзонд, æрхъуьгдымæ рæвдз,
кафынмæ-зарынмæ та æмбал кæмæн нæй,
ахæм у Андрей — Уæхæнæзы фæлгондзы.
Йæ хъæлдзæг ныха-с, уæнгтæ роггæнæг
юмор — цьима адæмтæн сæхи зæрдæтæй
гуырынц.
Гелдыты Андрейы хъазт сценæйыл у
хуымæтæг, æнæ дæлæ-уæлæ .къæлæс митæ,
æнæуæлдай фезмæлдтытæ. Сценæйыл йæхи
æнкъары сæрибарæй. Уыцы хуымæтæгдзи-
165

над Андрейы хъаст кæны тыхджындæр,
зæрдæмæдзæугæдæр. Гъе, уый тыххæй йæ
уарзынц сценæмæкæсджытæ. Уый тыххæй
сæм хъары йæ хъазт, гъе, уый тыххæй йын
фæкæнынц æмдзæгъд дæр.
Гелдыты Андрей иу хуызон арæхстджы-
нæй æххæст кæны куыд сæйраг ролтæ,
афтæ спектаклты фæрсаг ролтæ дæр. Нæ
театрдзаутæй абон дæр нæ рох кæны Анд-
рей Туаты Дауыты дрямæ «Сидзæргæсы»
Писыры ролы цы диссаджы аив æмæ ирд
фæлгондз сарæзта, уый. Писыры рол хæрз
чысыл у спектаклы. Æрмæстдæр иу хатт
фæзыны йæ папкæимæ, æрм-æстдæр ын иу
репликæ ,ис спектаклы мидæг. О, фæлæ
стыр бынат ахсы Андрейы курдиатджын
хъазтæй Писыры фæлгондз æнæхъæн спек-
таклы. Актеры курдиаты бон бадис Писы-
ры иу фæзындæй паддзахы лæггадгæнæ-
джы бюрократ æмæ гæртамисæджы æнæ-
хъæн тип саразын. Æдзух йæ службæйæ
расыг *чи вæййы, арахъхъы сьькъайы йæ
намыс чи банызта, тæригъæд чинæуал зо-
ны — сидзæргæсы уæззау трагакон угзæр
мурмæ дæр чи нæ дары, зонд æмæ хъуыды
кæмæ нал ис, æмæ машинæйау йæ куыст
чи æххæст кæны, ахæмæй æвди-сы Андрей
Писыры фæлгондзы.
Аив æмæ зæрдæмæ хъарæг фæлгондз са-
рæзта Гелдыты Андрей Гаглойты Влади-
миры драмæ «Зæлинæйы» Айтеджы ррлы.
Андрей чысылæй йæхæдæг фыййау цыд.
166

Бавзæрста æмæ арф банкъардта фыййауы
уæззау, фæлæ намысджын куыст. йæ зæр-
дæмæ хæстæг уыдис Айтеджы фæлгондз
æмæ ачстер нæ бангшу кодта йæ кур-
дюатыл.
Гелдыты Андрей Хетæгкаты К/ьостайы
номыл Хуосар Ирыстоны паддзахадон дра-
мон театры сценæйыл сарæзта аивадон
æгъдауæй дзæвгар фидар æмæ ирд фæл-
гондзтæ: Дзибыл — Хацырты Сергейы коме-
ди «Æрдхæрдтæ», фыййау — Санахъоты
Уасойы драмæ «Цæуыл зары фыййау»,
Бындз — Гаглойты Владимиры пьеса;
«Сыгъзæрин фæткъуы»-йы, Цица — Сана-
хъоты Уасойы трагеди «Джиоты Тъа-
тъе»-йы, Тенгиз — Саулохты Мухтары пье-
сæ «Хандзериффæ»-йы, Датуа — Туаты Да-
уыты комеди «Мæрдтæйд?æуæг»-ы, Миха
— Къанделакийы тероикон комеди
«Цъхънеттаг чызг Маиа»-йы, Додти —
Гуыцмæзты Михалы пьесæ «Къæдзæх
ныннæр!ыд»-ы, Сослан — Гуыцмæзты Ми-
халы музыкалоп -комеди «Хæхты диди-
нæдж»-ы, Ингæнкъахæг — Шекспиры тра-
геди «Га1млет»-ы æмæ æнд.
1957 <а'зъ1 Тбилисы Хуссар Ирыстоны аи-
вад æмæ литературæйы декадæйы рæстæ-
дж!ы Гелдыты Андрейæн лæвæрд æрцыд
Гуырдзыстоны Республикæйы сгуыхт ар-
тисты кадджын ном. Хорзæхджын у кадь:
гра(мотатæй.

ЕНАЛДЫТЫ УАХТАНГ
Байгом æмбæрзæн. Хуссар Иры-
стоны кафджыты æмæ зарджыты
ансамбль дæдты йæ радон концерт.
Конферансье <фехъусын 1кодта: «Ерысы
кафт». Æххæст æй кæнынц ансамблы са-
биты окъорд. Къорды къухдариуæггæнæг
Гæбæраты Гришæ.
Залы къултæ анæрыдысты къухты
’мдзæгъдæй. Райхъуыстысты фæндыры
зæлтæ. Уадау сценæйы фæмидæг сты са-
битæ. «Ерысы кафт» сцырын. Алчи дæр ар-
хайы йе ’взыгъддзинад равдисыныл. Сæ
иуæ,й се ’ннæ — цæрдæгдæр, сæ иуæй се
’ннæ — арæхстджындæр. Цъилау зилынн
сæ къахфындзтыл сценæйы зиллачы ал-
варс. Сабиты ’хсæн уæлдай арæхстджыи-
дæр у къæсхуыр, саулагъз, æлвæст лæппу.
168

Пуртмйау фесхъиуы, йæ къах-къухтæ æр-
садзы. Иу хатт... иннæ хатт... аинæ хатт..,
Залы нæ сабыр кæны къухты ’мдзæгъд.
Лæппу сæххæст кодта йæ номыр. Ногæй та
йæм расидтысты. Лæппу ныфсæрмы. Нал
ракуымдта. Кулисты фæстæ бамбæхст.
Уыцы æвзонг лæппу уыд фидæны курди-
атджын кафæг, ныртæккæ та Хуссар Ирыс-
тоны др’амтеатры артист Еналдыты Дауы-
ты фырт Уахтанг.
Ирон зынгæ кафæг Гæбæраты Гришæ
уыд, Уахтаюгæн аивад чи бауарзын ’кодта,
æмæ йæ аивады фæндагыл фыццаг хатт чи
абалц кодта, уый. Бирæ уарзта Гришæ йæ
хъомылгæнинаджы. Стыр ныфс дзы æвæрд-
та, æмæ Уахтанг дæр нæ фæхудинаг кодта
йæ ахуыргæнæджы. Æвзонг лæппу схъомыл
æмæ сфидар ансамблы. Уыд хуыздæр æмæ
курдиатджындæр кафджытæй. Фæстæдæр
та ссис ансамблы кафджыты къорды къух-
дариуæгяæнæг.
Дзæвгар тых, дзæвгар арæхстдзинад ба-
хардз кодта Уахтанг ирон националон каф-
джыты кадртæ бацæттæ кæныны хъуыд-
даджы. Уæлдайдæр та ирон хореографиоп
аивады райрæзты хъуыддаджы. Уый тых-
хæй йын лæвæрд æрцыд Гуырдзыстоны рес-
публикæйы аивæдты сгуыхт артисты ном.
Бирæ хæттыты хорзæхджын æрцыд кады
грамотæтæй.
.Еналдыты Дауыты фырт Уахтанг рай-
гуырд 1927 азы Хуссар Ирыстоны Тъбеты
169

хъæуы. Ахуыр кодта Цхинвалы астæуккаг
скъолайы. Уый æмрæстæджы куыста ан-
самблы дæр. 1956 азы ахуырмæ ацыд Мæс-
куыйы Аивадои Академион театры цур Вл.
Ив. Немирович-Данченкойы номыл театра-
лон студимæ. Студи каст ф>æци 1961 азы.
Уæдæй нырмæ кусы Хетæгкаты Къостайы
номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон
драмон театры.
Афтæ, Еналдыйы фырт аивады ссардта
йæ дыккаг професси — театралон артисты
професси. Бæрцæй нырма бирæ рæстæг нæ
кусы Уахтанг ирон сценæйы, фæлæ абоны
онг цы аивадон фæлгæндзтæ сарæзта, уы-
донæй бæрæг у, Уахтанг кæй нæ фæрæдыд,
уый. Куыд хореографион аивады, афтæ теа-
тралон аивады дæр йæ бон кæй у бирæ са-
разын. Дæсны у куыд комедион, афтæ дра-
мон æмæ ирд характерон ролты.
Уахтанг сценæйыл цы фæлгæндзтæ са-
рæзта, уыдонæй иууыл ирддæр æмæ тых-
джындæртæй сæ иу у Тодайы фæлгондз Га-
фезы драмæ «Бæсты фарн»-ы. Хин æмæ кæ-
лæн у Тодайы зæрдæ. Калмау æмбæхстæй
дары йæ хъæстæ æмæ иын фадат куы фæ-
в!æййы, уæд æй сусæгæй акалы æнæазым
æвзонг летшуйыл. Уый аххосæй ныккалди
туг. Дыууæ мыггаджы кæрæдзи ныхмæ фес-
ты. Хъуамæ æрцæуа стыр фыдбылыз. Чи-
зоны цæуыл фæуыдаид уыцы .æбуалгъы
хабар, Тодайы маргæйдзаг зæрдæ куы цæ
раргом чындæуыдаид, уæд.
170

Уахтанг арæхстджынæй халы Тодайы
Аъуыдыты æм.æ фæндиæгты къуыбылойы
æлхынцъ. Адæммæ йæхи сабыр, æнæазы-
мæй æвдисы, йæ мид-зæрдæйы та хæлуарæ-
джы тынау йæ сау фæндтæ нывæнды. Ак-
тер хорз бамбæрста Тодайы социалон бын-
дур æмæ уыцы социалон бындурыл самад-
та зæронд патриархалон æхсæнады æвир-
хъау фæзындтæ.
Уахтанджы сфæлдыстады ирддæр бæ-
рæггæнæнтæй сæ иу у Подкалесины фæл-
гондз Гоголы комеди «Ускурыны».
Тодайау Подкалесин дæр у æхсæнадон
фæзынд, цы ’хсæнадон кълас æй рафæл-
дыста, уый судзгæ тæппал. Актер раст бам-
бæрста йæ хъайтары миддуне, уый ницæ-
йагдзрнад. Ссардта йын бæлвырд хъæуæг
ахорæнтæ, нюанстæ æмæ йыл фæхудти кар-
зæй.
Актер карзæй фæхудт Хъæриуыл дæр
(Хуыгаты Георы комеди «Мæ усы лæ-
джы»). Æцæг Хъæриуæн социалон бындур
нæй, нæ дæр æхсæнадон фæзынд у, фæлæ
йæ раст фæндагæй арæдыд. Хъæуы йын йæ
рæдйддзинæдтæ хурмæ рахæссын, цæмæй
сыл фæхудой адæм, æмæ Хъæриу бамбара
йæ рæдыд æмæ фæстæмæ раздæха. Уыцы
хабар иттæг арæхстджынæй аразы Енал-
дыйы фырт. Уый та дзурæг у актеры кур-
дпатыл.
Уахтанг цы фæлгондзтæ сарæзта, уыдо-
нæй ма сæ хуыздæртыл банымаиæн ис
171

Асланбег — Хацырты Сергейы комеди «Тул-
гæ дуры», Аяз — М. Шамхаловы комеди
«Æфсин»-ы, Гæмæзи — Уыримæгты Езег -
ханы драмæ «Æлгъыст хæдзар»-ы, Пата-
тяс — Псафасы комеди «Хъæуы нæ фæ-
литой»-йы, Розенкранц — Шекспиры тр»а-
геди «Гамлет»-ы, Григорий Степанич —
Розовы пьесæ «Æнæмсæр тох»-ы, Трубæйæ
цæгъдæг — М. Горькийы пьесæ «Егор Бу-
лынчев»-ы, Годах — Гаглойты Вл. комеди
«Сыгъзæрин фæткъуы»-йы, Миланес —
Флетчеры комеди «Испайнаг сауджын»-ы
æмæ æндæрты.
Еналдыты Уахтанг арæхстджын у ка-
фын æмæ зарын’мæ. Ис ын алыфарсон кур-
диат. Актер ныртæккæ ис йæ рæзты фæн-
дагыл.

ГАЛУАНТЫ ЛЮДМИЛÆ
Галуанты Графы чызг Людмилæ
райгуырдис 1937 азы горæт Цхин-
валы. Цхинвалы горæтимæ баст
сты Людмилæйы цард, йæ цин-
тæ, йæ хъыгтæ. Йæ сабийы бонтæ зæр-
ватыччы лæппынтау атахтысты ацы ра-
нæй, ам бавзæрста царды ад, ацы горæтæй
ацыд йæ |фыд Фыдыбæстæйон хæстмæ, ацы
ран, 1945 азы чызг æнхъæлмæ касти йæ ба-
бамæ хæстæй æрыздæхынмæ. Фæлæ нал
æрыздæхт фыд йæ уарзон чыэгмæ. Фыццаг
хатт судзгæ цæсты сыгтæ æруадысты оонт
чызджы рустыл.
Фæлæ цыдысты бонтæ, рæстæг йæ фæл-
мæн армæй асæрфта æвзонг чызджы су-
дзатт-аг цæсты сыгтæ. Людæйы дыккаг
фыд, Фыдыбæстæйон хæсты саадат, ирон
сценæйы зынгæ актер Мæргъиты Сослан

баивта чызгæн йæ ныййарæг фыды, барæв-
дыдта йæ йæхи хъæбулау æмæ йæ арвыста
царды рæсугъд фæндагыл.
Сослан æвзонг Людмилæйæн бауарзын
кодта, йæхæдæг йæ цард кæмæн снывонд
кодта, уыцы .хъуыддаг — аивад. Людмилæ
1961-æм <азы каст фæци Мæскуыйы Аива-
дон Академион театры цур Немирович-
Данченкойы номыл театралон студи æма^
кусын райдыдта Хетæгкаты Къостайы но-
мыл Хуосар Ирыстоны драмон театры
актрисæйæ.
Фондз ,азы ахуыры азтæ аскъуыддзаг
кодтой Людмилæйы дарддæры царды фæн-
даг. Советон Цæдисы зынгæ театралон
дæснытæ сæ зонынад æмæ дæсныйад нæ
бах-æлæг кодтой фидæны æвзонг актрисæ-
йæн. Бæрдæй æхсæз азы йеттæмæ нæма
рацыд Людмилæ театры кусын куы рай-
дыдта, фæлæ уыцы цыбыр рæстæджы
Людмилæйы æвзонг ^курдиат парахатæй
райхæлд æмæ .ан’каг бынат æрцахста ирон
сценæйыл.
Людмилæ алы фæлгондзыл дæр рагацау
бæстон ахъуыды кæны, батавы йæ, стæй
дзы бауадзы уд æмæ зæрдæйы арф æнкъа-
рæнтæ. Артист цæмæй сценæйыл хорз
ахъаза æдылыйы роль, уый тыххæй йæхæ-
дæг иттæг зондджын хъуамæ уа, кæна цæ~
м-æй рынчын адæймаджы роль ахъаза, уый
тыххæй та хъуамæ йæхæдæг уа иттæг
æнæниз. Людмилæ хайджын у сценæйы
174

техникæ æмæ темпераментæй. Ис æм
арфæйаджы курдиат, зонд, æнкъа-
рæнтæ.
Зынтæй райхæлд Людмилæйы курди-ат
ирон сценæйыл. Æгæр стæмæй институты
йæ къухдариуæггæнджытæ, тъе, стæй фьщ-
цаг азты театры режиссурæ æнхъæл уы-
дысты, зæгъгæ, Людмилæ арæхстджын у
æрмæстдæр иппæрццаг фæлгæндзты кæнæ
та ко’медион ролты. Фæлæ хъуыддаг афтæ
нæ рауад.
Людмилæйы сфæлдыстад æнæхъæнæй
куы райсæм, уæд ын адихгæнæн ис æртæ
хайыл: комсдион, трагико-дра’млтикон æ,мæ
психологон хæйттыл.
Цькмыдисаг у актрисæйы сфæлдыстадоч
фæндаг. Людмилæ фыццаг хатт сценæйыл
ахъазыд Флетчеры ко-меди «Испайнаг сау-
джыны» Виолантæйы роль. Стыр æнæуы-
нондзинад æмæ хæрамдзинад йæ зæрдæйы
кæмæн ис, цæджджинагау йæ маст кæмæн
æхсиды æмæ цыфæнды фыдракæнд са-
разыныл дæр фæсмон чи нæ фæуы-
дзæн, ахæмæй æвдисы Людмилæ йæ
хъайтары.
Бынтон æндæр ахорæнтæй ныв кæны
Людмилæ Агафья Тихоновнайы фæлгои-
дзы Гоголы «Ускурыны». Актрисæ уыцы
фæлгондзы у æдых, тæргæйттæгæнаг чызг,
чысыл сабийау æууæндаг. Царды æцæгдзи-
над .æй æнауæрдонæй басыгьта æмæ йын
йæ зæрдæйы фæндиæгтæй æгъатырæй
175

схъазыд. Моймæ ацæуын æй фæнды, фæ-
лæ йын не нтысы, ахæм у Людмилæ
Агафья Тихоновлайы ролы.
Людмилæ сценæйон ахуырад райста
Мæскуыйы Аивадон Академион театры
хуыздæр æ>мæ зынгæдæр дæсныты къух-
дариуæджы бын æмæ уыцы зоцынадæн
арæхстджынæй пайда кæны йе сфæлдыста-
дон куысты.
Галуанты Людмилæ ирон сценæйыл цы
комедион ролтæ сарæзта, уыдон æхсæн
бæрæг тынгдæр хицæн кæнынц: Розовы
пьесæ «Æнæмсæр тохы» — Антанинæ, Са-
ламты Къола æмæ Брытъиаты Зариффæ-
йы комеди «Дыууæ чындзæхсæвы» — Розæ,
Шамхаловы ко^меди «Æфсины» — Афиат,
спектакль «Бинонты хъæлæбайы» — Мæди-
нæт, Псафасы комеди «Хъæуы нæ фæли-
тойы» — Дженни æмæ æндæртæ.
Фæлæ Людмилæйы курдиат иууыл тынг-
дæр æмæ парахатдæрæй райхæлд ирон на-
ционалон фæлгæндзты. Уæлдайдæр та арф
трагедион-драматикон æмæ психологион
фæлгæндзты æмæ уый æнæмæнгдæр афтæ
хъуамæ уыдаид. Актрисæ фæстаг театралои
сезонты ахъазыд æртæ ирон мады фæл-
гондзы: Гафезы драмæ «Бæсты фарны» —
Зæлон, Хъайттаты Сергейы «Мады зæрдæ-
йы» — Нинæ æмæ Гаглойты Владимиры
патетикон трагеди «Ныййарæджы кадæ-
джы» — Госæма.
Зын æмæ бæрнон хæс лæууыд æвзонг ак-
176

трисæйы раз, фæлæ уыцы хæс сæххæст кæ-
ныи бафтыд актриоæйы къухты.
«Бæсты фарн» ивгъуыд дуджы трагикон
цаутыл дзурæг у. Актрисæйæн фыццаджы-
дæр йæ бон бацис йæ хъайтары кар аиу-
варс кæнын. Зæлоны зондахаст æмæ дуне-
æмбарынад раст бамбарын æмæ йæ хъай-
тары архайды рæстæджы, гъе, стæй рагои
ирон патриархалон æгъдæуттæ æмæ этикæ-
мæ гæсгæ, бæрæг бæлвырд фæллæтты
равæрын.
Зын æмæ вазыгджын у Зæлоны фæлгондз.
Ныййарæг мадæн амарынц йæ фырты. Акт-
рисæ ссардта< аивидон тыхджын деталь—сы-
джыты мур, Æм,æ уыцы деталы алы фарс
цадæггай халы Зæлоны трагикон фæлгондзы
характерондæр миниуджытæ. Йæ фырты
амарды фæстæ фыдæлты æгъдæуттæ тынг-
дæр æрынцадысты Зæлоны уæхсчытыл. Йæ
уæзæг æнæ бындар баззад. Иуæрдыгæй йæ
фырты туг райсыны мондæгтæ хæлбурцъ кæ-
нынц сæры магъзы, аннæрдыгæй та фыдæл-
ты фарн, адæймаг уарзондзинады æнкъа-
рæнтæ. Дыууæ æнкъарæны фæбыцæу сты
æмæ куыдфæстагмæ адæймагуарзондзи-
нады æнкъарæн фæуæлахиз вæййы, мады
зæрдæйы стыр гуманизм æнкъарæнты
æвирхъау тохы абырсты æнæуынондзи-
нады.
Актрисæ арæхстджынæй æвдисы иæ хъай-
тары æнкъарæнты тох. Зæлоны зонд ца-
дæггай уæлахиз кæны йæ зæрдæйы æвир-
12*
177

хъау уæззау æнкъарæнтыл æмæ цард ас-
сæнды рæстæджы æвирхъау æгъдæутты.
Зæлоны фæстæ Людмилæ сарæзта Нинæ-
йы, ирон мады æндæр фæлгондз Хъайттаты
Сергейы драмæ «Мады зæрдæйы». Кæрæ-
дзиныхмæ æвæрд сты Зæлон æмæ Нинæйы
фæлгæндзтæ. Зæлон у трагикон, Нинæ та-
арф психологон. Зæлонау Нинæйæн йæ
зæрдæйы æнкъарæнтæ æддæмæ нæ зынынц.
Ацы фæлгондзæн нæдæр хъæлæсы уагæй,
иæдæр æддаг гуыры конд æмæ арæхстджын
фезмæлдтæй ис равдисæн. Людæ-Нинæйы
характер æмæ дунеæмбарынад райхалы йæ
архайд æмæ йæ хъуыдытæй. Людмилæ Ни-
нæйы фæлгондзы у фæлмæнзæрдæ, алцæ-
уыл аудаг мад.
Галуанты чызджы сфæлдыстадон ■ биогра-
фийы ахъаззагбынат ахсы Госæмайы роль
спектакль «Ныийарæджы кадæджы». Госæ-
майы фæлгондз у актрисæйы иууыл ахъаз-
загдæр æнтыст. Госæмайы ф^ёлгондзы
алфарс актрисæ стыхта ирон мады иууыл
хуыздæр æмæ характерондæр миниуджытæ.
Систа йæ бæрзонд патетикон æмвæзадмæ
æмæ сарæзта æмбисонды ирон мады ману-
менталон фæлгондз. Ниййарæг мад хæсты
быдырмæ фервыста йæ авд фырты æмæ йын
дзы фæстæмæ йæ уæзæгмæ иу дæр нал æры-
здæхт. Стыр æмæ æвирхъау трагеди. Царды
æцæгдзинады факт аивадон ахорæнты руа-
джы фестади нæ адæмы хъæбатрдзинад;
æхсар æмæ лæгдзинады символ. Мад-Фыды-
178

бæстæ иумæ баиу сты æмæ сæ рауади
манументалон скульптурон фигурæ. Хуымæ-
'1æг. хæлар æмæ рæдау зæрдæ у Госæма, аф_
.тæ зыны, цыма йæ фыррæдау зæрдæйæ
бындз дæр йæ къахы бын нæ фæкæндзæн.
Фæлæ йæ царды æвирхъау цаутæ ахæм
уавйерты æрæвæрынц æмæ райхæлынц мады
зæрдæйы иууыл арфдæр æмæ тыхджындæр
æнкъарæнтæ. Актрисæ стыр дæсны æмæ
арæхстджынæй æххæст кæны Госæмайы
кæсдæр фырт Ацæмæз фронтæй куы рали-
дзы, уыцы сценæ. Гъе, афтæ арф æмæ тых-
джын сты, йæ фыртты сау хабар куы фехъу-
сы, кæнæ йæ авд чындзы куы арвиты æмæ
йæ фырты фырт Алан куы фæзыиы, уыцы
сценæтæ.
Æнæгуырысхойæ зæгъын хъæуы уый,
æмæ ирон сценæйыл ,кæй фæзынд тыхджын
æмæ арф психологоы æнкъарæнтæ кæмæ ис,
ахæм трагикон-драматикон актрисæ. Гъе,
уымæ гæсгæ Советон Хицауадыл 50 азы сæх-
хæсты цытæн Галуанты Графы чызг Люд-
милæйæн лæвæрд æрцыдис Гуырдзыстоны
Республикæйы сгуыхт артисткæйы ном.

ПЛИТЫ АЛЕКСАНДРÆ
Плиты Нариманы чызг Александрæ
(Сашæ) райгуырдис 1919 азы Бакойы, ку-
сæджы хæдзары- Авд къласы ахуырдзинад
райста Бакойы. Уый фæстæ ахуыр кодта
медицинон техникумы, фæлæ йæ æххæстæй
каст нæ фæци, цыппæрæм курсы йæ ахуыр
ныууагъта æмæ æр,'цыд Хуссар Ирыс-
тонмæ.
Плиты Александрæ 1936 азы куыста
Хуссар Ирыстоны облæххæсткомы аивадты
хайады секретарæй. 1937 азы ахуырмæ
ацыд Ленинграды театралон институтмæ
æмæ йæ каст фæцис 1941 азы. Уыцы аз
æрыздæхт фæстæмæ æмæ кусын райдыдта
Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар Иры-
стоны паддзахадон драмон театры актри-
сæйæ.
Плиты Александрæ 1949 азмæ æппын-
180

æдзухæй куыста театры. Стæй уыцы аз ра-
цыд театрæй æмæ нысан æрцыд Цхинвалы
культурæйы Хæдзары хихъæппæрисон
къордты аивадон къухдариуæггæнæгæй,
стæй та — директорæй. Аст-азы бæрц ба-
куыста Плиты Александрæ культурæйы Хæ-
дзары, стæй йæ уый фæстæ раивтой Цхин-
валы ахуыргæнджыты Хæдзары хихъæппæ-
рисон ’ къорды аивадон къухдариуæггæнæ-
гæй. \
1958 азы Плиты Александрæ фæстæмæ
æрбацыд Хетæгкаты К/ьостайы номыл Хус-
сар Ирыстоны паддзахадон драмон театр-
мæ æмæ уæдæй нырмæ кусы режиссеры
æххуысгæнæгæй.
Хæрз æвзонгæй райдыдта Плиты Алек-
сандрæ аивадмæ цыбæл кæнын. Бакойы
ахуыр кодта Мирза Фатали Ахундовы но-
мыл оперæ æмæ балеты театры балетон
скъолайы. Каст дзы фæци фондз къласы.
Фæстæдæр, цалынмæ Ленинградмæ ахуыр-
мæ нæ ацыд, уæдмæ дæр хайад иста горæты
хихъæппæрисон къордты.
Александрæ хайадисæг уыд, Хуссар
Ирыстоны профессионалон театры куы бай-
юм, уæд уымæн йæ фыццаг спектаклты.
Плиты Александрæ у характерон актри-
сæ, уæлдай арæхстджындæрæй æххæсг
кæны фæрсаг ролты. Куысты мидæг у прин-
ципиалон æмæ куыстуарзаг, сценæйыл цы
фæлгондзтæ сарæзта, уыдонæй иууыл ирд-
дæртæ сты: Надеждæ — Горькийы пьесæ
181

«Последние», Глашæ — Островскийы пьесæ
«Тæркуад»-ы, Мамлокы ус — Ф. Вольфы
пьесæ «Профессор Мамлок»-ы, машини-
сткæ — Киршоны «Хоры», Фатимæ — Туа-
ты Дауыты пьесæ «Аргъау»-ы, Даухан —
Хацырты Сергейы комеди «Тулгæ дуры»,
Люциндæ — Мольеры комеди «Æнæбары
хосгæнæг», Маринæ — спектакль «Худæ-
джы хабар»-ы.
Плиты Александрæ Цхинвалы Культу-
рæйы Хæдзары æмæ ахуыргæиджыты Хæ-
дзары хихъæппæрисон къордæн куы къух-
дариуæг кодта, уæд зæрдиагæй архайдта
аивады хуыздæр уацмысты пропагандæ кæ-
ныныл. Уый тыххæй бирæ хæттыты райста
кады грамотатæ æмæ арфæйы ныхæстæ.
Фæстаг рæстæджы, театры режиссеры
æххуысгæнæгæй кусгæйæ, Сашæ зæрдиагæй
архапы, спектаклты аивадон гъæд цæмæй
бæрзонддæр уа, ууыл.

БЕКЪОЙТЫ ГЕОРГИ
Бекъойты Кудзийы фырт Георги рай
гуырдис 1930 азы Хуссар Ирыстоны Дже-
ры хъæуы. Райста астæуккаг ахуыр. 1961
азы каст фæцис Вл. Ив. Немирович-Дан-
ченкойы номыл Мæскуыйы Аивадон Акаде-
мион театры цур театралон студи.
Ныртæккæ кусы Хетæгкаты Къостайь
номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон дра-
мон театры артистæй.
Бекъойты Георги театры сценæмæ æр-
бацыд 1950 азы. Уæдæй нырмæ ирон сценæ-
йыл сарæзта дзæвгар аивадон фæлгондзы.
Уыцы фæлгондзты æхсæн уæлдай ирддæр
æмæ тыхджындæртæ сты В. Шекспиры тра-
геди «Гамлеты» — Фотинбрасы фæлгондз,
Брытъиаты Елбыздыхъойы трагеди «Хаз-
би»-йы Биайы фырты фæлгондз, К. Голь-
донийы комеди «Худæджы хабар»-ы — офи-
183

церы фæлгондз, И. Штокы пьесæ «Хæйрæ-
джыты куырой»-ы — Исидоры фæлгондз,
Гаджиты Г. музыкалон комеди, «Нæ усгур
алыгъд»-ы Бæдæлæджы фæлгондз, Л. Шей-
нины пьесæ «Стыр азым»-ы фæдагурæг
Каргины фæлгондз, Мамсырады Дæбейы
трагеди «Æфхæрдты Хæсанæ»-йы — Хæсанæ-
йы фæлгондз, Шекспиры комеди «Сæрды-
гон æхсæвы фын»-ы — Лизандры фæлгондз
æмæ æндæртæ.
Бекъойты Георги у курдиатджын актер.
Арæхсы куыд героикон-романтикои ролты,
афтæ лирикон æмæ сатирикон ролты дæр
Рæвдз у сценæйон техникæйæ. Ис ын аив
драматикоп хъæлæс. Йæ курдиат рæзы иу
ролæй-иннæмæ. Бекъойты Георги цы фæл-
гæндзтæ сарæзта, уыдон хицæн кæнынц са}
индивидуалон миниуджытæй. Актерæн йæ
полтирæ хъæздыг у æмæ уый тыххæй йæхи
фæлхатт никуы фæкæны.

ГАССИТЫ РАИСÆ
Гасситы Захары чызг Раисæ райгуыр-
дис 1939 азы Скакуны хъæуы Ставрополы
крайы; 1956 азы каст фæцис Цæгат Ирысто-
ньг Камбилеевкæйы хъæуы астæуккаг
скъола, 1960 азы та Цæгат Ирыстоны музы-
калон ахуыргæнæндон. Фæсаууонмæ ахуыр
кæны Цхинвалы педагогон институты. 1961
азæй фæстæмæ кусы Хетæгкаты Къостайы
номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон дра-
мон театры артисткæйæ.
Гасситы Раисæ нырма хæрзæрæджы æр
бацыд ирон сценæмæ. Фæлæ ныридæгæн
фæбæрæг, сценæйон рæсугъд курдиат æм
кæй ис, уый. Актрисæ арæхсы куыд лири-
кон, афтæ комедион æмæ драматикон рол-
ты. Ис ын аив музыкалон хъæлæс.
Гасситы Раисæ Хетæгкаты Къостайы
185

номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон дра^-
мон театры сценæйыл цы фæлгæндзтæ са"-
рæзта, уыдонæй иууыл ирддæр æмæ тых-
джындæртæ сты: Царды æвæлтæрд æмæ ал-
цæуыл æууæндаг Азауы фæлгондз (Цæлык-
каты Майырбеджы комеди «Мураты цуа-
ны»), нырма уарди дидинæгау æххæстæй чи
нæ райхæлд, афтæмæй йæ рæстæджы æвир-
хъау уавæрты амæттаг чи фæцис, сыгъдæг
æмæ æнæхин Офелияйы фæлгондз (Шекс-
пиры трагеди «Гамлеты»), хæсты æвирхъау
цæхæр, кæрдæджы халау, йæ уарзондзинад
æвзонгæй кæмæн басыгъта, уыцы Мæдинæт
(Гаглойты Владимиры драмæ «Уарзондзи-
нады кадæджы» сæйраг ролы), царды
лæгъздæр фæндæгтæ чи равзæрста, куыст
æмæ рæсугъддзинады иуфæрсты чи ахызт,
уыцы чызг Дзыкъынайы фæлгондз (Хацыр-
ты Сергейы комеди «Тулгæ дуры»), хъæл-
дзæг, цыргъзонд æмæ цардбæллон Кокойы
фæлгондз (Гаджиты Георы музыкалон ко-
меди «Нæ усгур алыгъд»-ы), æвзонг цæхæр-
зæрдæ геолог Уарзеты фæлгондзы Гуыц-
мæзты Михалы музыкалон комеди «Хæх-
хон дидинæджы» сæйраг ролы), Гермия —
Шекспиры «Сæрдыгон æхсæвы фын»-ы æмæ
æндæртæ.

ГÆБÆРАТЫ ДАУЫТ
Гæбæраты Пъетрейы фырт Дауыт рай-
гуырдис 1933 азы Хуссар Ирыстоны Куа-
тетрийы хъæуы. 1952 азы каст фæцис Зиу-
леты астæуккаг скъола. 1952 азæй 1954 аз-
мæ куыста ахуыргæнæгæй Куатетрийы
æнæххæст астæуккаг скъолайы.
Гæбæраты Дауыт 1956 азы ахуырмæ ба-
цыд г. Тбилисы Руставелийы номыл пад-
дзахадон театралон институтмæ æмæ йæ
каст фæци 1961 азы.
Уыцы рæстæджы Гæбæраты Дауыт,
1958—1959 азты, куыста Тбилисы Плехано-
вы номыл Адæмон Театры ирон драмон
къорды аивадон къухдариуæггæнæгæй.
Сценæйыл сæвæрдта Бырытъиаты Ел. «Дыу-
уæ хойы», Саулохты Мухтары «Усгур».
1961 азæй фæстæмæ кусы Хетæгкаты
187

Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны пад-
дзахадон драмон театры артистæй.
Гæбæраты Дауыт у характерон артист.
Хорз арæхсы драмон, арф социалон, коме-
дион æмæ сатир#икои ролты. Ис æм сце-
нæйон темперамент. Цы фæлгæндзтæ са-
рæзта, уыдон сты ирд, дæсны арæзт.
Гæбæраты Дауыт ирон сценæйыл цы
фæлгæндзтæ сарæзта, ,уыдонæй иууыл аха-
дæндæртæ сты: Хадзы — Саулохты Мух-
тары комеди «Усгур»-ы, Врасидас — Пса-
фасы комеди «Хъæуы нæ фæлитой»-ы, Гæ-
бул — Хацырты Сергейы комеди «Тулгæ
дур»-ы, Хъазбег — Хъайдтаты Сергейы дра-
мæ «Мады зæрдæйы», Хъæриу — Хуыгаты
Георы комеди «Мæ усы лæг»-ы, Мурат—Га-
глойты Вл. «Сыгъзæрин фæткъуы»-йы, Куы-
дзæг — Харебаты И. «Чи цы агуры, уый
ссары», Амилахвари — Хацырты С. «Хъæ-
батыры кадæджы», Князь — Уырыймæгты
Езетханы «Æлгъыст хæдзар»-ы, Инал —
Санахъоты Уасойы «Сыхæгты», Хан —Мам-
сыраты Д. «Хæсанæ»-йы, Бибо — Брытъиа-
ты Ел. «Дыууæ хойы», Аночкин — Гоголы
комеди «Усгур»-ы æмæ æндæртæ.

ГОЙАТЫ НАТЕЛА
Гойаты Никъалайы чызг Натела рай-
гуырдис 1934 азы Хуссар Ирыстоны Арце-
уы хъæуы.ч1961 азы каст фæцис Мæскуыйы
Аивадон Академион театры цур Вл. Ив. Не-
мирович-Данченкойы номыл театралон
студи. Уыцы аз кусынмæ бацыд Хуссар
Ирыстоны паддзахадои драмон театрмæ
актрисæйæ.
Уæдæй фæстæмæ Гойаты Нателайæн
саразын бантыст иукъорд ирд æмæ аив
фæлгондзы. Актрисæйы курдиат уæлдай
тынгдæр фæбæрæг характерон æмæ коме-
дион ролты.
, Гойаты Нателамæ ис импровизацийы
курдиат, ссары ахæм штрихтæ æмæ нюанс-
тæ, кæцытæ йын æххуыс кæнынц фæл-
гæндзты ирддæрæй райхалынæн.
Гойаты Натела сарæзта ахæм фæлгæндз-
189

тæ: Маринæ — Гольдонийы комеди «Худæ-
джы хабар»-ы, Онай — Гаглойты Федыры
драмæ «Бæсты фарн»-ы, Садагят — М.
Шамхаловы комеди «Æфсин»-ы, Кула —
Псафасы комеди «Хъæуы нæ фæлитой»-ы,
Агафия Тихоновнæ — Тоголы «Ускурын»-ы,
Тамарæ — Розовы «Æнæмсæр тох»-ы, Ро-
зæ — Брытъиаты 3. æмæ Саламты Къ.
«Дыууæ чындзæхсæв(»-ы, Багты — Мухта-
ровы «Хъæлдзæг уазæджы», Заремæ —’
Мамсыраты Дæбейы «Хæсанæ»-йы, Заре-
тæ — Хуыгаты Георы комеди «Мæ усы лæ-
джы», Фэя — Шекспиры комеди «Сæрды-
гон æхсæвы фын»-ы.

ГУГКАТЫ ЭВЕЛИНÆ
* Гугкаты Лентъойы чызг Эвелинæ рай-
гуырдис 1937 азы Хуссар Ирыстоны Еды-
сы хъæуы. 1957 азы каст фæцис астæуккаг
скъола Орджоникидзейы горæты æмæ уы-
цы аз ахуырмæ ацыд Мæскуыйы Аивадон
Академион театры цур Вл. Ив. Немирович-
Данченкойы номыл театралон студимæ.
1961 азы каст фæцис театралон студи æмæ
уæдæй фæстæмæ кусы Хетæгкаты Къостайы
номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон дра-
мон театры актрисæйæ.
Тугкаты Эвелинæ у курдиатджын дра-
матикон актрисæ. Иæ курдиат уæлдай
тынгдæр фæбæрæг героикон æмæ арф со-
циалон ролты. Гугкаты Эвелинæ арæхст-
джын у фæлгæндзты миддунейы миниуджы-
тæ райхалынмæ. Дæсны у сценæйон техни-
19!

кæйæ. Арæхстджынæй æххæст кæны коме-
дион æмæ сатирикон ролтæ дæр.
Гугкаты Эвелинæ сарæзта иукъорд зæр-
дæмæхъарæг фæлгондзы. Уыдон ’хсæн уæл-
дай тынгдæр банысан хъæуы: Кэт — А. Пар-
нисы драмæ «Афродитæйы сакъадах»-ы,
Минæвар — Гоголы комеди «Ускуырды»,
Амарандæ — Флетчеры комеди «Испай-
наг сауджыны», Гертруда — Шекспиры
трагеди «Гамлет»-ы, Джеммæ — Войничы
трагеди «Кардиналы фырт»-ы, (Овюды),
Джени — Псафасы комеди «Хъæуы нæ фæ-
литой»-ы, Ханиффæ — Брытъиаты Елбыз-
дыхъойы трагеди «Хазбийы», Мæдинæт —
Гаглойты Владимиры драмæ «Уарзондзи-
нады кадæджы», Уардис — Гафезы драмæ
«Бæсты фарн»-ы, Мелания — Максйм Горь-
кийы пьесæ «Егорь Буличев æмæ æндæр-
тæ»-йы, Севда — Шамхаловы комеди «Æф-
сины», Иппалитæ — Шекспиры комеди
«Сæрдыгон æхсæвы фын»-ы æмæ æндæртæ.
Гугкаты Эвелинæ иугъуызон арæхст-
джынæй æххæст кæны куыд националон,
афтæ уырыссаг æмæ дунеон драматургийы
классикон æмæ нырыккон ролтæ.

ДЖИОТЫ ЗАУЫРБЕГ
Джиоты Арсены фырт Зауырбег рай-
туырдис 1930 азы Хуссар Ирыстоны Цхин-
валы горæты. Каст фæцис Мæскуыйы Аи-
вадон Академийы театры цур Вл. Ив. Не-
мирович-Данченкойы номыл театралон
•студи.
1961 азæй фæстæмæ кусы Хетæгкаты
Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны паддза-
хадон драмон театры актерæй.
Джиоты Зауырбег у характерон актер.
Йæ курдиат уæлдай тынгдæр фæбæрæг æп-
пæрццаг ролты. Ис æм актеры темпера-
мент. ’Æххæст кæны куыд драматикон, аф-
тæ комедион æмæ сатирикоы ролтæ.
Джиоты Зауырбег цы фæлгондзтæ сарæз-
та, уыдонæй йууыл ирддæр æмæ хуыздæр-
тæ сты: Ник Джонсон — А. Парнисы дра-
13*
193

мæ «Афродитæйы сакъадах», Хæнкъæл —
Брытъиаты Зариффæ æмæ Саламты Къо~
лайы комеди «Дыууæ чындзæхсæв»-ьк
Хъасболат — Гаглойты Вл. лирикон драмæ
«Уарзондзинады кадæджы», Король —
Шекспиры трагеди «Гамлет»-ы, Рикард —
Карло Гольдонийы комеди «Худæджы ха-
бар»-ы, Панагис — Псафасы комеди «Хъæ-
уы нæ фæлитой»-ы, Агуыбечыр — Брытъиа-
ты Ел. трагеди «Хазби»-йы, Шаулох —
Хъайырты Владимиры трагеди «Бæтæйы
фыртты», Хъайла — Гоголы комеди «Уску-
рын»-ы, Роман Тимофеевич — Виктор Ро-
зовы пьесæ «Æнæмсæр тохы», Хъуыдай-
нат — Мамсыраты Дæбейы трагеди «Хæ-
санæ»-йы, Салихов — Г. Мухтаровы коме-
ди «Хъæлдзæг уазæджы», Ганс — Мадзаты
Мæхæмæты драмæ «Фидтæн»-ы, Благо-
вещенский — Шейнины пьесæ «Стыр
азым»-ы, Зосим Панфилич — «Уыримæгты
х Езетханы драмæ «Æлгъыст хæдзары», Обе-
рон — Шекспиры комеди «Сæрдыгон æхсæ-
бы фын»-ы æмæ æнд.

ДЖУСОЙТЫ ХАСАН
Джусойты Алексийы фырт Хасан рай-
гуырдис 1938 азы Цæгат Ирыстоны Ногиры
хъæуы. Каст фæцис Мæскуыйы Аивадон
Академийы театры цур Вл. Ив. Немирович-
Данченкойы номыл театралои студи.
Джусойты Хасан 1961 азæй фæстæмæ
кусы Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар
Ирыстоны паддзахадон драмон театры.
Джусойты Хасан у характерон актер.
йæ курдиат уæлдай тынгдæр фæбæрæг фæр-
саг æмæ характерон ролты. Арæхсы куыд
комедион, афтæ сатирикон фæлгондзтæ
аразынмæ.
Джусойты Хасан цы фæлгæндзтæ сарæзта,
уыдонæй иуыл ирддæртæ сты: Алекси — Мак-
сим Горькийы пьесæ «Егор Булчиев æмæ æн-
дæртæ»-йы, Коррехидор — Джон Флет-
195

черы комеди «Испайнаг сауджыны», Къос-
та — БрытъиатыЗариффæйы æмæ Саламты
Къолайы комеди «Дыууæ чывдзæхсæв»-ы,
Мак — Ремаркы драмæ «Фæстаг æрлæу-
уæн»-ы, Цæрай — Гагдойты Владимиры ли-
рикон драмæ «Уарзондзинады кадæджы»,
Цорæ — Брытъиаты Елбыздыхъойы траге-
ди «Хазбийы», Озрик — Шекспиры трагеди
«Гамлеты», Сослан — Ранэты драмæ
«Нуазæн æмæ калм», Контратюк — Шейни-
ны «Стыр азым»-ы, Деметри — Шекспиры
комеди «Сæрдыгон æхсæвк фын»-ы æмæ
æндæртæ.

ДЖЫГКАЙТЫ ИВАН
Джыгкайты Григолы фырт Иван ра,й-
гуырдис 1926 азы Хуссар Ирыстоны. Каст
фæцис Мæскуыйы Аивадон Академион теа-
тры цур Вл. Ив. Немирович-Данченкойы но-
мыл театралон студи.
’’ Джыгкайты Иван Хетæгкаты Къостайы
номыл паддзахадон драмон театры кусы
1943 азæй фæстæмæ. Уæдæй нырмæ Ива-
нæн бантыст аивадон æгъдауæй дзæвгар,
ирд æмæ тыхджын фæлгæндзтæ оаразын.
Джыгкайты Иван у курдиатджын дра^
матикон актер. Арæхстджын у фæлгæндз-
ты аивадон деталтæй ирдæрæй сфæлын-
дзынмæ. Рæвдз у сценæйон техникæйæ,
арæхстджынæй æххæст кæны куыд нацио-
налон, афтæ уырыссаг æмæ дунеон класси-
кон драматургийы фæлгæндзтæ дæр.
197

Джыгкайты Иван сарæзта 65 фæлгон-
дзы. Уыцы фæлгæндзтæй иууыл ирддæр
æмæ тыхджындæртæ сты:
Амыран — Брытъиаты Ел-быздыхъойы
трагеди «Амыран»-ы (сæйраг роль), Мæхæ-
мæт — Саулохты Мухтары трагеди «Бега-
йы», «Хъæссæй — Туаты Дауыты трагеди
«Хæрзойты Фатимæт»-ы, Горбачев — Мди-
ванийы пьесæ «Æвзонг адæймаджв1», Тай-
мураз — Туаты Дауыты пьесæ «Аргъауы»
(сæйраг роль), Цæразон — Саулохты Мух-
тары опереттæ «Хандзериффæ»-йы, Æх-
сарбег — Туаты Дауыты комеди «Пæсæ-
йы фæндон»-ы, Темырболат — Джиоты Да-
уыты трагеди «Иликъойы», Русуицъ — Гу-
баревы комеди «Зылын кæсæнцæстыты
паддзахад», Фидар — Гаглойты Вл. драмæ’
«Зæлинæ»-йы, Хъылцыхъо — Брытъиа-
ты Ел. драмæ «Дыууæ хойы», Егор Були-
чев — М. Горькийы пьесæ «Егор Буличев
æмæ æндæртæ»-йы, Король — Шекспиры
трагеди «Гамлеты», Хъуыдайнат — Мамсы-
раты Дæбейы трагеди «Хæсанæйы», Хъæс-
сæй — Брытъиаты Елбыздыхъойы трагеди
«Хазбийы», Будзи — Хъайырты Владимиры
трагеди «Бæтæйы фыртты», ЦК секретарь—•
Шейнины пьесæ <^Стыр азымы», Бындур —
Шекспиры комеди «Сæрдыгон æхсæвы
фын»-ы æмæ æндæрты. %

ЗÆГЪОЙТЫ РУСЛАН
Зæгъойты Георгийы фырт Руслан ра(й-
гуырдис 1930 азы. Каст фæци Мæскуыйы
аивæдты Академион театры цур Вл. Ив. Не-
мирович-Данченкойы номыл театралон
студи. 1961 азæй фæстæмæ кусы Хетæгкаты
Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны драмон
театры актерæй.-
Зæгьойты Руслан у курдиатджын актер.
Хорз арæхсы куыд драматикон, афтæ ли-
рикон æмæ комедион ролты. Арæхстджын у
сценæйон техникæйæ.
Цы фæлгæндзтæ сарæзта, уыдон сæ кæ-
рæдзийæ хицæн кæнынц сæ эмоциона-
лон æнкъарæнтæй, сæ удыхъæд æмæ сæ
фезмæлд, мимнкæ æмæ пластикæйæ. Зæ-
гъойты Русланы æнтыстдзинады сæйраг
миниуæг у, куыстуарзон кæй у, алы фæл-
199

гондзæн дæр иæхи бæрæг-бæлвырд миниу-
джытæ æмæ деталтæ кæи ссары.
Зæгъойты Руслан цы фæлгæндзтæ са-
рæзта, уыдонæн сæ ахсджиагдæртæ сты:
Баймæт — спектакль «Сыгъзæрин фæт-
къуы»-йы, Сæрмæт — спектакль «Уарзоп-
дзинады кадæджы» (Гаглтойты Вл. пьесæ-
ты), Биайы фырт — Брытъиаты Ел. траге-
ди «Хазбшмш, Хæсаиæ — Хацырты Серге-
йы комеди «Тулгæ дур»-ы, Лаэрт — Шекс-
пиры трагеди «Гамлет»-ы, Ацæ — Гаджиты
Георы музыкалон комеди «Нæ усгур
алыгъд»-ы, Тодорос — Псафасы комеди
«Хъæуы нæ фæлитойы» (сæйраг роль), Вла-
димир,— Уыримæгты Езетханы дра<мæ
«Æлгъыст хæдзар»-ы, инæлар . 'Фон Ти-
цель — Мадзаты Мæхæмæты драмæ «Фид-
тæны», Артур — Войничы драмæ«1<ардина-
лы фырты» (овод), Бартолус — Флетчеры
«Испайнаг сауджыны», Биайы фырт -— Ел-
быздыхъойы «Хазби»-йы, Шмитт — Ремар-
кы «Фæстаг æрлæууæн»-ы, Тарас æмæ
Дочче — Хъайырты Вл. «Бæтæйы фырт-
тæ»-йы, Тезей — Шекспиры «Сæрдысон
æхсæвы фын»-ы æмæ æнд.

МАДЗАТЫ МÆХÆМÆТ
Мадзаты Хъазмæхæмæты фырт Мæхæ-
мæт райгуырди 1929 азы Цæгат Ирыстоны
Алагиры. Каст фæци Цæгат Ирыстоны
театралон студи. Ахуыр кодта Мæскуыйы
театралон ииституты режиссерон факуль-
теты, фæлæ йæ æххæстæй >каст нæ фæцис.
Мадзаты Мæхæмæт 1944 азæй 1948 аз-
мæ куыста Алагиры драмон театры акте-
рæй/уыди режиссеры ассистент дæр.
1948 азæй 1949 азмæ куыста Цæгат Иры-
стоны музыкалон драмон театры актерæй.
1957 азæй фæстæмæ Мадзаты Мæхæмæт
кусы Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар
Ирыстоны! паддзахадон драмонтеатры ак-
терæй.
Мадзаты Мæхæмæт арæхстджынæй æх-
хæст кæны куыд характерон, афтæ социа-
201

лон æмæ комедион ролтæ. Сарæзта иукъорд
тыхджын æмæ аивадои æгъдауæй æххæс/1
фæлгондзы. Мадзаты Мæхæмæт иттæг тынг
уарзы аивад æмæ æппæт йæ тых, йæ зонад
æххæстæй дæдты аивады хъуыддагæн.-
Мадзаты Мæхæмæт Хетæгкаты Къоста-
йы номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон
драмон театры сценæйыл цы фæлгондзтæ
сарæзта, уыдонæй иууыл тыхджындæртæ
сты: Ляуш — Темыраты Дауыты драмæ
«Мастисджытæ»-йы, Хъылцыхъо — Бры-
тъиаты Ел. драмæ «Дыууæ хо»-йы, Мæхæ-
мæт — Брытъиаты Елбыздыхъойы трагеди
«Хазби»нйы, Милорад — Нушичы комеди
«Философийы докторы», Рыбаков — По-
годины /пьесæ* «Кремлы У| |куранттæ^-йы,
Инал — Гаглойты Вл. лирикон драмæ
«Уарзондзинады кадæджы», Дзодзæбе —
Уыримæгты Езетханы драмæ «Сæниаты»,
Мудыга — Хъаиырты Владимиры трагеди
«Бæтæйы фырттæ»-йы, Тятин — М. Горьки-
йы пьесæ «Егор Буличев æмæ æндæртæ»-
йы, Горацио — Шекспиры трагеди «Гам-
лет»-ы, Сольфернус — Штокы комеди «Хæй-
рæджыты куырой»-ы, Заза — Гафезы дра-
мæ «Бæсты фарн»-ы, Таймураз — Туаты Д.
пьесæ «Аргъау»-ы, Батырадз — Г. Мухта-
ровы комеди «Хъæлдзæг уазæджы».
Мадзаты Мæхæмæт у арæхстджын ре-
жиссер дæр. Хетæгкаты Къостайы номыл
Хуссар Ирыстоны паддзахадон драмтеа-
тры сценæйыл сывæрдта Санахъоты Уасо-
202

йы пьесæ «Сыхæгтæ», М. Шамхаловы ко-
меди «Æфсин», Войничы драмæ «Кардина-
лы фырт (Овод). Уымæй уæлдай ма хайад
райста «Бæтæйы фырттæ», «Гамлет»,
«Стыр азым» æмæ æндæр спектаклтæ сы-
вæрыны хъуыддаджы.
Мадзаты Мæхæмæт кæны литературон
куыст дæр. Йæ георикон драмæ «Фидтæн»
æвæрд æрцыд Хуссар Ирыстоны паддзаха-
дон драмон театры сценæйыл. Мадзаты
Мæхæмæт активон хайад исы театры æп-
нæт сфæлдыстадон хъуыддæгты. Цæстуар-
зонæй кусы театралон æвзонг кадртæ ба-
дæттæ кæныны хъуыддаджы дæр.

МУЛДАРТЫ ГРАФ
Мулдарты Симоны фырт Граф раЙгуыр-
дис 1924 азы Хуссар Ирыстоны Ортъеуьг ’
хъæуы. Ахуыр кодта, Ортъеуы райдиан ,
скъолайы, фæстæдæр та Уанаты астæуккаг
скъолайы.
1943 азы Мулдарты Граф кусыимæ æр-
бацыд Хетæгкаты Къостайы номыл Хус-
сар Ирыстоиы паддзахадон драмон театр-
мæ. Фыццаг куыста театры суфлерæй, фæс-
тæдæр та актер æмæ режиссеры æххуыс-
гæнæгæй.
Мулдарты Граф сценæйыл сарæзта иу
къорд фæлгоидзы. Иæ арæхстдзинад уæл-
дай тынгдæр райхæлд спектаклты фæрсаг
ролты, уæлдайдæр та характерон æмæ
социалон ролты.
Мулдарты Граф сценæйыл цы .фæл-
204

тæндзтæ сарæзта, уыдонæй банысанкæни-
наг сты: немыцаг салдат — Г-æззаты Сте-
ланы драмæ «Лешкæ»-йы, партизан —
Саулохты Мухтары драмæ «Хæхтæ сдзырд-
той»-ы, Пфак — спектакль «Ходжа На-
средин»-ы, Сашко — Минкойы комеди
«Мыггагæй сæ ма фæрс»-ы, Шакро — Джи-
оты Дауыты трагеди «Пухаты Иликъо»-йы,
адютант — спектакль «Гайти»-йы, Везир—
Туаты Дауыты «Аргъау»-ы, насилщик —
Голдонийы «Дыууæ хицауы лæгкадгæнæ-
джы» æмæ æндæрты.
Мулдарты Граф 1950 азæй фæстæмæ
кæны административон куыст. Фыццаг уыд
театры администратор, ныртæккæ та у ди-
^екторы хæдивæг.

ТЕДЕТЫ АЛИХАН
Тедеты Уасилы фырт Алихан райгуыр-
дис 1936 азы Цæгат Ирыстоны Ногиры
хъæуы. Каст фæци Мæскуыйы Аивадон
Академион театры цур Вл. Ив. Немирович-
Данченкойы номыл театралон студи. 1961
азæй фæстæмæ кусы Хетæгкаты Къостайы
номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон дра-
мон театры актерæй.
Тедеты Алихан у курдиатджын актер.
Иæ курдиат уæлдай тынгдæр райхæлд ли-
рикон æмæ комедион ролты. Ис æм актеры
темперамент æмæ цæхæр зæрдæ. Ис ын аиа
хъæлæс. Арæхстджын у кафын æмæ зарын-
мæ. Алихан ма уый æмрæстæджы хорз
арæхсы драмон æмæ трагедион ролты дæр.
Тедеты Алихан цы фæлгæндзтæ сарæз-
та, уыдонæй иууыл ирддæртæ сты: Бадзи—
206

Хацырты Сергейы комеди «Тулгæ дур»-ы>
Тодорос — Псафасы сатирикон комеди
«Хъæуы нæ фæлитой»-ы (сæйраг роль),'
Марцелл — В. Шекспиры трагеди «Г&мле-
ты», Тузар — Брытъиаты Елбыздыхъойы
трагеди «Хазби»-йы, Локо — Гаджиты Ге-
оргийы комеди «Нæ усгур алыгъди»-йы,
Дзанхот — Гуыцмæзты Михалы комеди
«Хæхты дидинæджы». Кох — Э. Ремаркы
«Фæстаг æрлæууæн»-ы, Дзантемыр — Сау-
лохты М. «Усгуры», Доди — Гафезы «Бæс-
тыфарн»-ы, Цæрай—Гаглойты Вл.«Уарзон-
дзинады кадæджы», Лаптев — Горькийы
«Егор Булычев»-ы, Алексей — Хъайтта-
ты Сергейы «Мады зæрдæ»-ы, Эльбрус —
Хуыгаты Георы «Мæ усы лæг»-ы, Слава —
Розовы «Æнæмсæр тох»-ы, Пэк — Шекспи-
ры «Сæрдыгон æхсæвы фын»-ы æмге æн-
дæртæ.

ХАРЕБАТЫ ФЕДЫР
Харебаты Григолы фырт Федр райгуыр-
дио 1930 азы Хус^ф И?рыстоны Исахъы хъæ-
уы. 1951 азы каст фæци астæуккаг скъола
Тбилисы горæты. Уыцы аз ахуырмæ бацыд
Цхинвалы педагогои институтмæ уырыссаг
æвзапæмæ литературæйы факультетмæ æмæ
йæ æнтысгæйæ каст фæци 1955 азы. Куыс-
та Цхинвалы фæскомцæдисы райкомы аги-
таци æмæ пропагандæйы хайады гæсæй.
1956 азы нæ областы курдиатджын фæ-
сивæды Мæскуыйы аивадон Академиои
театры цур Вл. Ив. Немирович-Данчен-
койы номыл театралон студимæ куы арвыс-
чой, уæд Харебаты Федыр дæр æрвыст æр-
цыд уырдæм. 1961 азы Федыр каст фæци
театралон студи æмæ кусын райдыдта
Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар Ирыс-
208

тоны паддзахадон драмон театры актерæн.
1963 азы Харебаты Федыр ацыд Тби-
лисмæ æмæ кусын райдыдта Тбилисы æв-
зонг театрдзауты уырыссаг театры (ТЮЗ).
Дыууæ азы дзы бакуыста актерæй,
стæй йæ 1965 азы снысан кодтой Хетæгка-
ты К’ьостайы номыл Хуссар Ирыстоны,
паддзахадон драмон театры директорæй,
Харебаты Федырмæ ис фаг театралон
цæттæдзинад, сфæлдыстадон куыст раст
фæидагыл бафтауын æмæ æппæт коллекти-
вæн разамынад кæныны арæхстдзинад.
Харебаты Федр у характерон актер.
Хорз арæхсы комедион æмæ сатирикок
ролты. Гоголы комеди «Ускурын»-ы Федыр
сарæзта аив фæлгондз Жевакины ролы.
Жевакины фæлгондз у, театры æвзонг
сфæлдысгадон фæсивæдæй абоны онг
хуыздæр æмæ ирддæр фæлгæндзтæ чи са-
рæзта, уыдонæй сæ иууыл хуыздæртæй иу.
Харебаты Федыр цы фæлгæндзтæ са-
рæзта, уыдонæй иууыл ирддæр æмæ тых-
джындæртæ сты: Джордж — Парнисы
«Афродитæйы сакъадах»-ы, Том — спек-
такль «Чи амардта Томы», Жан — спек-
такль «Гæды цырыхъхъыты», Сæрмæт «Уар-
зондзинады кадæджы», Уæфти — «Дыууæ
чындзæхсæвы æмæ æнд.
14*

ЦÆБИТЫ РУСЛАН
Цæбиты Михакъайы фырт Руслан рап-
гуырдис 1931 азы Хуссар Ирыстоны Дза-
уы хъæуы. Каст фæцис Мæскуыйы аивадон
Академион театры цур Вл. Ив. Немирович-
Данченкойы номыл театралон -студи.
Цæбиты Руслан 1961 азæй фæстæмæ
кусы Хетæгкаты Къостайы помыл Хуссар
Йрыстоны драмон театры актерæй.
Цæбиты Руслан хайджын у, сценæйыл
актеры æнæмæнг чи хъæуы, ахæм миниу-
джытæй. Ис æм сценæйон темперамент,
нухуызон арæхсы драматикон æмæ коме-
дион ролты. Уæлдай тынгдæр йæ курдиат
фæбæрæг карз сатирикон æмæ лирикон
ролты. Ис ып хорз сценæйон хъæлæс.
Арæхстджын у кафын æмæ зарынмæ.
Цæбиты Руслан 1946 азæй суангдæр
210

1952 азмæ куыста Хуссар Ирыстоны зар-
джыты æмæ кафджыты паддзахадон ан-
самбль «Симд»-ы. Йæ арæхстджын кафты
тыххæй цалдæр хатты хорзæхджын æрцыд
Кады грамотатæй. 1952 азæй 1955 азмæ
службæ кодта Советон æфсады рæнхъыты.
Цæбиты Руслан- Хетæгкаты Къостайы
номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон дра-
мон театры сценæйыл цы фæлгæндзтæ са-
рæзта, уыдонæй иууыл ирддæртæ сты:
Шмидт — Ремаркы драмæ «Фæстаг æр-
лæууæн»-ы, Октавио — Джон Флетчеры
комеди «Испайнаг сауджын»-ы Гæлæу —
Брытъиаты Зариффæ æмæ Саламты Къо-
лайы комеди «Дыууæ чындзæхсæв»-ы,
Æнæзонгæ — Мадзаты Мæхæмæты «Фид-
тæн»-ы, Гилденстерн — Шекспиры траге-
ди «Гамлет»-ы, Гæбул — Хацырты Серге-
йы комеди «Тулгæ дур»-ы, Гисо — Гаглой-
ты Федыры драмæ «Бæсты фарны», Дзан-
хот — Хъайырты Владимиры трагеди
«Бæтæйы фыртты», Хамбидта — Мамсы-
раты Дæбейы трагеди — «Хæсанæ»-йы,
Илгар — Шамхаловы комеди «Æфсин»-ы,
Бола — Гуыцмæзты Михалы комеди
«Хæхты дидинæджы», Хамырзæ — Сау-
лохты Мухтары комеди «Усгур»-ы, Ацæ—
Гаджиты Георгийы комеди «Нæ усгур
алыгъд»-ы, Комси — Шекспиры комеди
«Сæрдыгон æхсæвы фын»-ы æмæ æнд.
211

ЦОЦИТЫ КЪÆДЗÆХМÆТ
Цоциты Къолайы фырт К/ъæдзæхмæт
райгуырдис 1926 азы Хуссар Ирыстоны
Цхинвалы горæты. 1943 азы каст фæци
Цхинвалы ирон астæуккаг скъола æмæ
уыцы аз кусынмæ бацыд паддзахадон-
театрмæ. Уый æмрæстæджы ахуыр кодта
Цхинвалы педагогон институты дæр. Инс-
титут каст фæци 1948 азы. Куыста ахуыр-
гæнæгæй фыццаг Цхинвалы горæты,
стæй та Къостайы хъæуы астæуккаг скъо-
лайы.
’ 1952 азы нысан æрцыд Хуссар Ирысто-
пы облæххæсткомы цур культурæйы ха-
йады лекцион бюройы директорæй. 1954
азы фæстæмæ кусынмæ æрбацыд театрмæ.
1957 азы æрвыст æрцыд Мæскуыйы Аив,а-
ден Академийы театры цур Немирович-
212

Данченкойы номыл театралон студимæ
æмæ йæ каст фæцис 1961 азы. Театралон
студи каст куы фæци, уæд та куыста Цхин-
валы театры. Иу рæстæджы куыста Бах-
рушины номыл Централон театралбн музе-
йы, уыд зонадон кусæг. Куыста Уæрæсейы
Федеративон Республикæйы культурæйы
министрады культурон-рухсадон аппараты
дæр. 1965 азы Къæдзæхмæт æрыздæхт
Цхинвалмæ æмæ та ногæй кусын рай-
ды’дта Хетæгкаты Къостайы номыл
Хуссар Ирыстоны паддзахадон драм-
театры.
Цоциты Къæдзæхмæт у нрон сценæйы
дæсны. Сарæзта аивадон æгъдауæй дзæв-
I ар, тыхджын æмæ аив фæлгондзтæ. Ис æм
артисты цæхæрзæрдæ темперамент, арф
Ь’моционалон æнкъарæнтæ, аив драмати-
кон хъæлæс. Къæдзæхмæт иттæг арæхст-
джын у героикон-романтикон, арф социа-
’лон æмæ сатирикон ролты. ,
Цоциты Къæдзæхмæт! ирон сценæйыл цы
фæлгондзтæ сарæзта, уыдонæй иууыл ирд-
дæр æмæ тыхджындæртæ сты: Созыры-
хъо — Саулохты М. «Нарты Батрадз», За-
уырбег — «Хæхтæ сдзырдтой»-ы, Хъамбо-
лат — Елбыздыхъойы «Дыууæ хойы», Ис-
лам — «Хазби»-йы, Булатыхъо — Туаты
Дауыты «Хæрзойты Фатимæт»-ы, Амыр-
хан — «Сидзæргæс»-ы, Чермен — Плиты Г.
<Чермены», Хъæцлæу — Саулохты М. «Бе-
га»-йы, Мистъала — Джусойты Н. «Азау
213

æмæ Таимураз»-ы Лопес — флетчеры
«Испайнаг сауджын»-ы, Ферекис — Пса-
фасы «Хъæуы нæ фæлитой»-ы, Логи-
нов — Шейнины л «Стыр азым»-ы æмæ æн-
дæрты.

ЦХУЫРБАТЫ СВЕТЛАНÆ
Цхуырбаты Сардионы чызг Светланæ
райгуырдис 1937 азы Хуссар Ирыстоны
Мхслебы хъæуы. Каст фæцис Мæскуыйы
Аивадон Академийы театры цур Вл. Ив.
Немирович-Данченкойы номыл театра-
лон студи.
1961 азæй фæстæмæ кусы Хетæгкаты
Къостайы номыл Хуссар Ирыстоиы пад-
дзахадон драмон театры актрисæйæ.
Цхуырбаты Светланæ у лирикон актри-
сæ. Арæхстджын у куыд националон, афтæ
уырыссаг æмæ дунейон классикон дра-
матургийы сылгоймæгты фæлгæндзтæ æх-
хæст кæныимæ. йæ курдиат уæлдай тыпг-
дæр райхæлд нырыккон ирон драматур-
гпйы.

Цхуырбаты Светланæ сценæйыл цы фæл-
гæндзтæ сарæзта, уыдонæй иууыл ирддæр-
тæ сты: Констанция — Карло Гольдонийы
комеди «Худæджы хабар»-ы, Офелия — В.
Шекспиры трагеди «Гамлет»-ы, Фари —
Гаджиты Георгийы комеди «Нæ усгур
алыгъд»-ы, Сæниат — Брытъиаты Елбыз-
дыхъойы трагеди «Хазби»-йы, Аннæ — Э.
Ремаркы «Фæстаг • æрлæууæн»-ы, Ацы-
рухс — Брытъиаты 3. æмæ Саламты Къ.
«Дыууæчындзæхсæвы», Агуындæ — Мам-
сыраты Д. «Хæсанæйы», Глафирæ — Горь-
кийы «Егор Булычев æмæ эгндæртæ»-йы,
Джерен — Мухтаровы «Хъæлдзæг уазæ-
джы», Верæ — Хъайтаты С. «Мады зæр-
дæ»-йы, Фæрдыг — Гаглойты Вл. «Сыгъ-
зæрин фæткъуы»-йы æмæ æндæртæ.

КОЗАТЫ ПЪАУЛЕ
Козаты Горайы фырт Пъауле райгуыр-
дис 1928 азы Хуссар Ирыстоны Хъорнисы
хъæуы. Каст фæцис Цхинвалы Тугъанты
Махарбеджы номыл аивадои ахуыргæнæн-
дои. 1961 азы та — Мæскуыйы Аивадон
Академион театры цур Вл. Ив. Немирович-
Данченкойы номыл театралон студи æмæ
уæдæй нырмæ кусы Хетæгкаты Къоста-
йы номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон
драмон театры, спектаклты æвæрæг хайы
сæргълæууæгæй. Уый æмрæстæджы акти-
вон хайад исы спектаклты аивадон æгъда-
уæй фæлындзыны хъуыддаджы.
Козаты Пъауле у, сæрмагонд ахуырдзи-
над кæмæ ис, ахæм нывгæнæг. Хорз зоны
сценæ, театралон нывгæнæджы технологи
217

арæхсы режиссеримæ кусын æмæ спектакл-
гы’ оригиналон æгъдауæй фæлындзынмæ. \
Козаты Пъауле аийадон æгъдауæй сфæ-
лындзыдта ахæм спектаклтæ: Брытъиаты’
Ел. «Хазби», Штокы «Хæйрæджыты куы-
рой», Псафасы «Хъæуы нæ фæлитой»,
Шамхаловы «Æфсин», Гаджиты Георгийы
«Нæ усгур алыгъд», Шекспиры «Гамлет»,
Хацырты Сергейы «Тулгæ дур», Гольдони-
йы «Худæджы хабар», Мэйо æмæ Эккене-
ны «Бинонты хъæлæба». Хъайттаты Сер-
гейы «Мады Зæрдæ» æмæ æндæртæ.

КОЛЛЕКТИВ

//. Туырдзиаг профессионалон театр
равзæрдыл цыбыр афæлгæст
Цхинвалы горæты гуырдзиаг профессионалон
театр фæзынд 1937 азы июлы мæйы. Уæд, нæ облас-
ты уæлдæр партион æмæ советон органты уынаф-
фæмæ гæсгæ, Хуссар Ирыстоны ирон паддзахадон
драмон театры цур цы хæдархайгæ драмкъорд куыс-
та, уымæй рацарæзт æрцыд профессионалон-театра-
лон коллектив. Нæ областы культурон царды ацы
цауæн уыд стыр нысаниуæг.
Хуссар Ирыстоны автономон областы гуырдзиаг
профессионалон театры фæзынд баст у æртæ сæй-
раг факторыл:
Фыццаг: нæ областы бирæ нымæц гуырдзиæгтæ
кæй цæры æмæ уыдонæн культурон лæггадкæнын
кæй хъуыд, уый. Гуырдзиаг театр стыр ахъаз фæцис
нæ областы цæрджыты коммунистон идеалтыл
схъомыл кæныны хъуыддаджы.
Дыккаг: Хуссар Ирыстоны ирон паддзахадон
тёатр йæ цуры гуырдзиаг хæдархайгæ драматикон
221

къорд кæй дардта æмæ йыл тынг хæларæй кæй
аудыдта, уый.
Æртыккаг: Цхинвалы горæты гуырдзиаг хæдар-
хайгæ театрæн рагон традицитæ кæй ис, уый. Театр
популярон уыд революцийы агъоммæйы Цхинва-
лы, архайдта дзы цалдæр хæдархайгæ драматикон
къорды. 1910 азы адæмы фæрæзтæй Леуахийы бы-
лыл арæзт æрцыд сæрдыгон театр. Ацы театры сце-
нæйыл æвæрд æрцыд къорд спектаклы: Сумбаташви-
ли — Южины «Измена», Эриставийы «Райгуырæк
бæстæ», Цагарелийы «Ханума», Гаджибековы «Ар-
шин Мал-алан» æмæ æнд. Æппæт уыдæттæ фæа-
хъаз сты нæ горæты гуырдзиаг профессионалон те-
атрæн бындур бацæттæ кæнынæн.
Цхинвалы гуырдзиаг профессионалон театр кæй
фæзынд, уый у Стыр Октябры социалистом револю-
цийы хæрзиуæг, ирон æмæ гуырдзиаг адæмты æну-
сон хæлардзинады фæстиуæг.
Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны
паддзахадон драмон театры гуырдзиаг коллектив
йæ истори фыссын райдыдта зынгæ советон дра-
матург А. Корнейчукы пьесæ «Платон Кречетæй».
Спектаклы æвæрæг режиссер уыд Мургъулия Вик-
тор. Сæйраг ролтæ æххæст кодтой: Кречет — Г. Ива-
нидзе, Аркади — Даварашвили Р., Лизæ — Крис-
тесиашвили М., Мая — Мелкоева æмæ æвдæртæ.
Коллектив кæд æвæлтæрд æмæ æцæг профессио-
налон артисттæй цух уыд, æвзæрста зывдзинæдтæ,
уæддæр ирон коллективы æфсымæрон æххуысы фæр-
цы равдыста сгуыхтдзинад. Йæ фыццаг спектаклыл
стыр цинимæ сæмбæлдысты куыд гуырдзиаг, афтæ
ирон театрдзаутæ дæр. Стыр æнтыст ма уыд кол-
222

лектив фыццаг рæстæджы цы спектаклтæ рав-
дыста: «Хъæбатыры фæлтæр», «Разлом» æмæ æн-
дæртæ.
Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон дра-
мон театры гуырдзиаг коллективæн кæд райдианы
йæ къухты бафтыд иукъорд æнтыстытæ, уæддæр
йæ бон нæ уыд театрдзауты домæнтæн æмбæлон
дзуапп радтын. Коллектив æмбæлон сфæлдыстадон
кадртæй цух кæй уыд, уый æндæвта спектаклты
ндейон æмæ эстетикон ахадындзинадыл.
Гуырдзыстоны Компартийы Хуссар Ирыстоны об-
комы аудындзинады фæрцы коллектив бонæй-бонмæ
цыд размæ, хотыхджын цыд æмбæлон сфæлдыста-
дон кадртæй. Театрмæ æрбахуындæуыд театрало^
аивадмæ уарзондзинад кæмæ уыд, ахæм фæсивæд.
Уый бæрæг фæзынд йæ репертуарыл. Коллектив
æвæрдта æрмæст гуырдзиаг авторты спектаклтæ нæ,
фæлæ уырыссаг æмæ фæсарæйнаг классикон драма-
тургийы уацмыстæ. Фæзынд ног автортæ дæр. Бе-
джызаты Н., Крихели Тъ. Артистты гуырдзиаг кол-
лектив йæ равзæрдæй Стыр. Фыдыбæстæйон хæсты
уонг цы спектаклтæ бацæттæ кодта, уыдонæн ахс-
джиагдæртæ сты, уæлдæр кæй ранымадтам, уыдон,
стæй ма В. Шкваркины «Искæй сывæллон» (режис-
сер Мургъулия В., нывгæнæг Зассеты А.), Н. Шиу-
кашвилийы пьесæ «Сæрхъæн» (режиссер Мургъу-
лия В., нывгæнæг Гæздæнты Цопан), Беджызаты Н.
«Æнæмæлгæ Мадрид» (режиссер Г. Чъанчъалеи-
швили, нывгæнæг Зассеты А.) æмæ æндæртæ.
Ацы спектаклтæ бæлвырдæй æвдыстой коллектив
хæдархайгæ аивадæй профессионалон аивадмæ куыд
рахызт, уыцы процесс. Ацы период гуырдзиаг кол-
223

лективæн уыд фæндаг агурын æмæ йæ идейон-эсте-
тикон тырнындзинад сфидар кæныны рæстæг,
Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны
паддзахадон драмтеатры гуырдзиаг коллективы иде-
йон æмæ аивадон цæттæдзинад ирдæй фæбæрæг
1941—45 азты (ахсджиагдæр спектаклтæ: Г. Гаджи-
беков» Аршин Мал-алан», æфсымæртæ Туртæ æмæ
Л. Шейнин — «Генералон консул», Ш. Дадиани —
«Гегечкори», Г. Мдивани «Партизантæ», Б. Гамре-
къели — «Ладо Къецховели», И. Гедеванишвили —
«Амæттаг», Ф^ Шиллер — «Мæнгарддзинад æмæ
уарзондзинад» æмæ æндæртæ). Куыд нæ бæстæ-
йы æппæт сфæлдыстадон организацитæ, афтæ Цхин-
валы театры гуырдзиаг коллектив дæр уыцы азты
фыццаджыдæр архайдта фашизмы ныхмæ адæмы
сразæнгард кæныныл, æвæрдта тохмæ сидæг, геро-
икон-патриотикон спектаклтæ. Алчи дæр æнкъард-
та стыр бæрндзинад æмæ уый тынг фæзынд æнæ-
хъæнæй коллективы куыстыл, тыхджындæр кодта
спектаклты иумиаг ахадындзинад. Уыцы азты кол-
лективы аивадон-идейон разамонджытæ уыдысты
В. Мургъулиа, В. Пъачъкъориа, Г. Лагъидзе, Г. Ме-
бурнутов æмæ æндæртæ. Уыдонæй алчи дæр стыр
лæггад бакодта гуырдзиаг коллективы размæцыды
хъуыддагæн.
Хæсты хæдфæстæ (1945—46 азты) коллектив баз-
зад æнæ аивадон разамонæгæй æмæ æвзæрста стыр
зындзинæдтæ. Фæлæ областы партион æмæ советон
къухдариуæггæнджыты фæрцы ацы зындзинæдтæ
рæстæгыл аиуварс æрцыдысты æмæ та сбадт йæ
гаччы. Хæсты фæстæ азты коллектив тырныдта ног,
социализмаразæг адæймаджы миддуне равдисынмæ.
224

Йе спектаклты æвдыста фидыдады сæрыл адæм-
ты архайд, тох кодта ног хæстæндзарджыты ныхмæ.
Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон драмон
театры гуырдзиаг коллективы историйы фæндзайæм
азтæ нымад цæуынц хуыздæр рæстæгыл. Уæд уый
бацыд йæ тæккæ тæмæнмæ. Театры коллектив комп-
лектгонд æрцыд ног курдиатджын актертæй. Уæ-
дæй фæстæмæ коллектив лæггад кæны æрмæст нæ
областы театрдзаутæн нæ, фæлæ ма нæ республикæ-
йы цæрджытæн дæр. Йæ гастролон спектаклтыл ын
нæ республикæйы алы къуымы дæр æмбæлынц зæр-
диагæй.
1957 азы Хетæгкаты Къостайы номыл паддзаха-
дон драмон театры гуырдзиаг коллектив хайад райс-
та Тбилисы ирон аивад æмæ литературæйы декадæ-
йы. Декадон спектакль — Плиты Грисы «Черменæн»
(гуырдзиаг æвзагмæ йæ ратæлмац кодта Бестауты
Гиуæрги) стыр аргъ скодтой Тбилисы.
Фыдæлтыккон у гуырдзиаг театр, ис ын кадджын
æмæ стыр традицитæ. 30 азы дæргъы Цхинвалы
театры гуырдзиаг коллектив дæр улæфы ацы тради-
цитæй æмæ йæ хайбавæрд хæссы гуырдзиаг театры
хæзнадонмæ.
Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон драмон
театры гуырдзиаг коллективы сцæрдхъом кæныны
хъуыддагыл æндæр æмæ æндæр рæстæджыты уд-
уæлдай тох бакодтой:
Режиссертæ — В. Мургъулиа, В. Тъачъкъориа,
Г. Чъангъалеишвили (Чъанели), Г. Лагъидзе, Г. Пъа-
тъаридзе, Ш. Басишвили, М. Медзмариашвили,
Л. Шатъберашвили, П. Прангишвили, С. Ахала-
дзе, М. Даниелишвили æмæ æндæртæ.
15*
225

Артисттæ — Тъ. Крихели, М. Мелкоева, А. Май-
сурадзе, В Куртишвили, С. Яралова, Хъ. Кърихели,
В. Сванели, Цъ. Инцъкъирвели, М. Мебурнутова,
Т. Самадалашвили, Р. Ростьеванов,; Н, Нинони,
Т. Лоладзе, С. Тъхъемаладзе, Н. Микеладзе, Н. Ма-
чъавариани, В. Сачалели, Н. Къохтъашвили, Тедеты
(Тедиашвили) А., Хъазахашвили В. æмæ бирæ æн-
дæртæ.
Нывгæнджытæ — Тугъанты М., Гæздæнты А.,
Хохты А., Зассеты А., Дзассохты Ш., Кокойты У.,
Хаситы В., Дыгъуызты Г., Глушков В., Мирианашви-
ли Д., Гаглойты Т„ Мезурнов В., Коцты С, Тыбыл-
ты И. æмæ æндæртæ.
Уыдонæй алкæй ном дæр фидар баст у Хетæг-
каты Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны драмтеатры
гуырдзиаг коллективы сфæлдыстадон разамынды
историимæ.

ШАПТОШВИЛИ РЭМ
Шаптошвили Давиды фырт Рэм, |
нырыккон гуырдзиаг курдиатджын |
режиссер, райгуырд Гуырдзыстоны ^
столицæ Тбилисы 1929 азы. Астæук-
каг ахуырад дæр райста уькм. Шаптошвили
Рзм чысылæй фæстæмæ хъомыл кодта
культурон атмосферæйы æмæ цымыдис код-
та аивады алы, къабаз сахуыр кæнынмæ,
уæлдайдæр та театрмæ. Шаптошвили Рэм
астæуккаг ахуырад райсыны фæстæ Тбили-
сы Руставелийы номыл паддзахадон театра-
лон институты режиссерон фа’культетм’æ
кæй бацыд (1947 аз), уый æнæнхъæлæджы
нæ уыд. Уый режиссеры куыстмæ йæхи
цæттæ кодта йæ сабийы бонтæй. Æмæ уы-
мæ гæсгæ диссаг нæу, институты ахуыр кæ-
ныны рæстæджы иннæ студенттæй йæ теа-
227

тралон интерестæй бæлвырд кæй хицæн
кодта, уый дæр.
Театралон институт каст куы фæцис
(1952 аз), уæд режиссерæй кусын райдыд-
та Тбилисы æвзонг сценæмæкæсджыты уы-
рыссаг театры -æмæ чысыл рæстæгмæ ба-
цæттæ ’кодта цалдæр спектаклы: П. Мелю-
гины «Зæронд хæлæрттæ», И. Поповы «Би-
нонтæ», А. Афиногеновы «Машенькæ» æмæ
Кузнецовы «Легендæ дарддæр кæны». Ацы
апектаклты бæрæгæй разынд Шаптошвили-
йы режиссерон тырнынад, йе сфæлдыста-
дон æрмдзæф. Спектаклтæ хъæздыг уыдыс-
ты аив эффектон миз-ансценæтæй, уыди сын
рог формæ æмæ егъау сценикон культурæ,
уыдысты ахадгæ æмæ æнцон æмбарæн.
Шаптошвили Рэм æвæрæг-режиссерæй
куыста Ха’баровок æмæ Калининьг паддза-
хадон драмон театрты. Ацы театрты кусгæ-
йæ,'йæ къухты бафтыдстырфæлтæрддзинад.
Сæйраджы дæр куыста уырыссаг класси-
•кон æмæ нырыккон пьесæтыл.
1962 азы Шаптошвили æрыздæхт Гуыр-
дзыстонмæ æмæ уыцы азæй 1964 азмæ
куыста Хетæгкаты Къостаиы номыл Хуссар
Ирыстоны паддзахадон драмон театры
гуырдзиаг коллективы сæйраг режиссерæй.
йе ’рщыд уайтагъд фæзынд нæ театры
гуырдзиаг коллективыл — бæлвырд фæ-
бæрзонддæр йæ аивад, ссис авторитетджын
йæ репертуар: П. Когоут «Ахæм уарзондзи-
над», И. Чъавчъавадзе «Ауындзæн бынат»,
228

Мольер «Æнæбары хосгæнæг», В. Гогола-
швилийы «Хършгьуппытæ», Кусани «Цент--
ралон размæбырсæг амæлдзæн бонрæфгы»,
М. Рид «Æнæсæр барæг». Адон сты,
Шаптошвили Рэм нæ театры сценæйыл цы
спектаклтæ сæвæрдта, уыдон.
Шаптошвили Рэмæн ис оригиналон ре-
жиссерон æрмдзæф. Лæмбынæг ахуыр кæ-
ны, ныртæккæ дунейы театралон ашзады
цы ивындзинæдтæ цæуы, уыдон, иртасы
хицæн режиссерты сфæлдыстадон фæлтæрд-
дзинæдтæ æмæ сæ пайда кæшл оригиналон
æгъдауæй. йæ режиссерон тырнындзина-
дæй Шаптошвили иууыл æввахсдæр лæу-
уы интеллектуалон театрмæ. Кавказаг те-
атрмæ щасдæр бæрцæй æмхиц у псевдоро-
мантикон пафос, фæлæ Шаптошвилийæн
ницы иудзинад ис псеводоромантикæимæ.
Уый схъомыл уырыссаг æмæ гуырдзиаг
театры прогрессив’он традицитыл æмæ ца-
хæмдæр синтетикон æгъдауæй пайда кæ-
ны дыууæ театры фæлтæрддзинадæй дæр.
Ацы сфæлдыстадон хиад Шаптошвили
уæлдай ирдæй равдыста, И. Чъавчъавадзе-
йы «Ауындзæн бынатмæ» гæсгæ нæ театры
сценæйыл цы спектакль юæвæрдта, уым.
Куыд режиссер, афтæ Шаптошвили
кæддæриддæр архайы, цæмæй æмбæлон
дæгъæл ссара авторы уацмысæн, бахъахъ-
хъæна пьесæйы стил сценæйы (уымæн æв-
дисæн Хетæгкаты Къостайы номыл паддза-
хадон театры сценæйыл цы спектаклтæ ба-
229

цæттæ кодта, уыдон иууылдæр). Шапто-
швилийы спектаклты никуы вæййы стилон
æмæ жанрон хæццæдзинæдтæ. Режиесер
зæрдиагæй кусы, цæмæй алы мизансценæ,
алы сценæ уа аив ,йæ композицион равæр-
дæй, йæ формæйæ, йæ хъуыдыйæ.
1964—65~ æмæ 1965—66 азты сезоны
Шаптошвили Рэм куыста Тбилисы æвзонг
сценамæкæсджыты уырыссаг театры æвæ-
рæг-режиссерæй. Уым дæр ын бантыст
иу цалдæр вазыгджын уацмысы ефæлди-
сын. Ацы азты нæ театры гуырдзиаг кол-
лективæн нæ уыд дзæбæх аивадон къух-
дариуæггæнæг. Уый тыххæй Шаптошви-
ли Р. фæстæмæ æрбахуынд æр’ды-д нæ те-
атрмæ гуырдзиаг коллективæн сæйраг ре-
жиссерæй. Р. Д. Шаптошвили У СЦКП-йы
уæнг. Ис ын паддзахадон хорзæхтæ. 1967
азы йын лæвæрд æрцыд Гуырдзыстоны
ССР аивæдты сгуыхт архайæджы цытджын
ном.

ЦХВИРАШВИЛИ ИОСИФ
Курдиатд>кын артист, хæдæф-
сæрм æмæ бынтон хуымæтæг адæй-
маг. Асæй чысыл, фæлæ бæзæрхыг.
Бирæ йын бантыст театралон аива-
ды хъуыддаджы —: 200 фæлгондзы цыппор
азы дæргъы, фæлæ бирæ дзурын нæ уарзы
йæхиуыл.
Æппæтмæ кæны цымыдис, алкæуыл æу-
уæнды.
— Адæймагыл ма ууæнд, уый гæнæн
нæй, —фæдзуры.
Ахæм у республикæйы адæмон артист
Цхвирашвили Давиды фырт Иосиф.
Цард ыл хæрз чысылæй, оабийæ æр-
уагъта йæ уæз. Райгуырд революцийы
агъоммæ ныры Хашуры районы Чъалайы
хъæуы гæвзыкк зæхкусæджы хæдзары.
Æнакъомæй райдыдта кусын.
231

I
Октябры Зсур Гуырдзыстоныл куы скаст,
уæд æрцыд Хашуры горæтмæ æмæ кусын
райдыдта æфсæнвæндаджы хаххыл.
Уæд Хашурмæ арæх цыдысты гуырдзиаг
театры зынгæ дæснытæ Абашидзе Васо,
Гоциридзе Никъо æмæ æндæртæ. Æвдыс-
той спектаклтæ. Уыдонмæ арæх цыд Ио-
сиф дæр æмæ бауарзта актеры ’куыст,
сфæнд (кодта театрæн йæхи снывонд кæнын.
Йæ фæнд ын ничи бакъуылымпы кодта
æмæ бацыд Хашуры адæмон театрмæ артис-
тæй (1932—33 азты сезоны адæмон театрæй
рацарæзт æрцыд паддзахадон театр). Фæ-
куыста дзы Стыр Фыдыбæстæйон хæсты
райдайæны онг. 1941 азы ацыд хæстмæ.
Хæсты фæстæ (1945 аз) æрыздæхгг йæ рай-
гуырæн Гуырдзыстонмæ æмæ та адарддæр
кодта йæ уарзон хъуыддаг.
Цхвирашвили æввахсмæ зыдта æмæ
йын сфæлдыстадон бастдзинæдтæ уыд
гуырдзиаг сценæйы бирæ зьшгæ минæ-
вæрттимæ. Уыдонæй банысан хъæуы Васо
Абашидзе, Цаца Амиреджиби, Ал. Омиадзе,
Мих. Корели æмæ æндæрты нæмттæ. Уы-
дон сты.р ахъаз фесты Иосебы сфæлдыста-
дон фидæнæн.
Цхвирашвили Иосеб Хетæгкаты Къоста-
йы номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон
драмтеатры кусы 1951 азæй абоны онг. Цы
фæлгæндзтæ сарæзта, уыдонæй аивдæртæ
сты: Севасти æмæ Хахули — П. Къакъа-
бадзейы пьесæтæ «Хъвархъваре Тутабери»
232

æмæ «Колхозоны чындзæхсæвы», Шмага —
А. Островскийы «Æнæа(ххосæй азымджын-
тæ»-йы, Бекъина — Д. Кълдиашвилийы
«Саманишвилийы фыды ус»-ы, Бесо —
Оумбаташвили — Южины «Гадзрахатдзи-
над», Хуциа — С. Мтаварадзейы «Сурамы
фидар»-ы, Торникъе — М. Мревлишвили-
йы «Харатъаты уæзæг»-ы, Паддзах Ере-
къле — В. Къанделакъийы «Цхънеттаг
чызг Маиа»-йы, Сганарел — Мольеры
«Æнæбары дохтыр»-ы, Тошек — П. Къогоу-
ты «Ахæм уарзопдзинады», Антонио — Бо-
маршейы «Фигаройы чындзæхсæвы», Мазу-
тиани — А. Цагарелийы «Сыбыраг»-ы æмæ
бирæ æндæртæ.
Цхвирашвили Иосиф у уæрæх фанта-
зийы хицау, стыр мидивындзинад æмæ
егъау сценикон техникæ кæмæ ис, ахæм
жтер. Арæхстджын у алыгъуызон ролты
дæр. Фæлæ уæлдай аив сты Иосифы харак-
терон æмæ комикон фæлгæндзтæ. Комикон
ролты уæрæхæй æмæ уæндонæй пайда кæ-
ны контрасттæй, гротесчы æууæлтæй.
Цхвирашвилийы сфæлдыстады сæрма-
гонд бынат ахсы Даккойы фæлгондз (Пли-
ты Грисы «Чермен»). Ацы ролы концент-
рацигондæй æвдыст æрцыдысты актер^ы
драматикоп курдиаты фæлтæрддзинад, йе
стыр мид-ивындзинад, йæ егъау сценикон
техни’кæ, йæ аивадон хъуыдыйы æрфæнтæ.
1957 азы Тбилисы ирон аивад æмæ лите-
ратурæйы декадæйы рæстæджы ацы фæл-
2'33

гондзæн объективон, бæрзонд аргъ скод-
• той нæ республикæйы аивады зынгæдæр
авторитеттæ А. Пагъава, Д. Джанелидзе,
А. Хорава, В. Анджапаридзе, О. Эгадзе,
Э. Гугушвили æмæ æндæртæ.
Офæлдыстадон, куыстæй дарддæр ма
Цхвирашвили Иосиф у рæвдз æхсæнадан
куыстмæ дæр. Æвзæрст уыд депутатæй
Цхинвалы горæххæсткомы Советмæ. 1954
азы йын (ирон театры равзæрды 50 азы
сæраппонд) лæвæрд æрцыд республикæйы
сгуыкт артисты ном, Тбилисы ирон аивад
æмæ литературæйы декадæйы рæстæджы
(1957 аз) та Гуырдзыотоны ССР адæмоц
артисты иытджын ном.

ШЕРАЗАДИШВИЛИ ИРАКЪЛИ
Фæдзурынц зæгъгæ, да.м, сценæ-
йы рыг иу хатт чи аныхъхъуыры, йæ
ад ын чи базоны, уымæн, даод, теат-
рæй фæхицæнгæнæн нæй. Хуымæ-
тæг ныхæстæ не сты. Сценæйы рыг хæцгæ
низы бацилайæ хъауджыдæр нæу, фæхъæс-
тæ’дзы дæ — театры уарзондзинадæй дын
«æнæ фкзрынчынгæнгæ» нæй. Ацы «низæй»
чысылæй «фæрынчын» республикæйы адæ-
мон артаст Шеразадишвили Иракли дæр.
Иæ сабийы бонтæй бауарзта театралон аи-
вад æм-æ йын уæдæй фæстæмæ лæггад кæ-
ны уæхскуæзæй.
1' Шеразадишвили Иракъли, куыд актер
афтæ, йæ ахуыргæнæгыл нымайы стыр
гуырдзиаг -советон режиссер Ахметъели
Сандройы! Уый йын бауарзын -кодта афтæ
стыр уарзтæй сценæ. Уый кæддæриддæр
235

æууæндыд йæ ахуыргæнæгыл æмæ кæддæ-
риддæр архайдта гуырдзюаг сценæйыл ацы
стыр режиссеры сфæлдыстадон принциптæ
ныббиноныг (кæныныл.
Шеразадишвили Уасилы фырт Иракъли
райгуырд Оны горæты 1909 азы 2 январы
зæхкусæджы бинонты ’хсæн. Ахуыр кодта
Оны гцмназы, ,каст æ!й фæцис 1926 азы.
Уый фæстæ йæ ахуыр адарддæр кæныны
тыххæп рацыд Тбилисмæ. Тбилисы æввахс
базонгæ ис театралон архайджытимæ æмæ
йын уый ноджы сцыбæл кодта <йæ тырнын-
дзинад театралон аивадмæ. Бацыд Руста-
велийы номыл ладдзахадон драмон театры
студимæ æмæ йæ æнтысгæйæ каст фæцис
1933 азы. Уыцы аз кусьгн райдыдта Руста:
велийы номыл театры. Уæд театры аива-
дон къухдариуæпгæнæг уыд Ахметъели
Сандро.
Ахметъелийы удгоймаджы культы азар
куы басыгъта, уæд 1938 азы Шеразадишви-
ли дæр, куыд Ахметъелийы фæдон,/ сæри-
баргонд æрцыд театрæй.
Уæдæй фæстæмæ Шеразадишвили Ира-
къли сфæлдыстадон куыст кæны перифе-
рион театрты (Сухумы, Гуры, Телауы æмæ
а. д.) сценæтыл, фæлæ аивады раз уæддæр
нæ фæкъаддæр йæ бæрндзинад. Кæмдæрид-
дæр кодта у^уæлдай куыст æрмæст .куыд
актер, афтæ нæ, фæлæ куыд режиссер, аф-
тæ дæр. Йæ режиссерон репертуары ис 35
пьесæйы. Уыдонæй хуыздæртыл нымад цæ-
236

уынц: С. Шаншиашвилийы «Хевисбери Го-
ча». (А. Хъазбегийы уацмысмæ гæсгæ),
В. Пъатъараяйы «Донбыл,гæрон», Г. Наху-
цришвили æмæ В. Гамрекъелийы «Къомб-
ле», Пъ. Къакъабадзейы «Колхозоны чын-
дзæхсæв», Ал. Хъазбегийы «Арсен» æмæ
«Элеонорæ», Г. Эриставийы «Æлгъин»,
Важа Пшавелайы «Хъодыгонд», К. Голь-
донийьг «Дыууæ хицауы лæггадгæнæг»,
Г. Цъеретелийы «Фыццаг къахдзæф» æмæ
æндæртæ.
Шеразадишвили Иракъли Хетæгкаты
Къостайы номыл Хусса^) Ирыстоны пад-
дзахадон драмтеатры кусы 1949 азæй. 18
азы дæргъы уый хайад иста дæсгай спек-
таклты, сфæлдыста бирæ зынаргъ фæл-
гæндзтæ. Театрдзаутæн йæхи базонын код-
та курдиатджын æмæ бирæфарсон интерес-
ты хицау артистæй.
Уæрæх у Шеразадишвилийы актерон
диапазон. Уымæн æмхуызон æнтыстытæ ис
алы’жанры дæр. Æмхуызон сфæлдыстадон
хъару æвдисы "куыд рог комикон, афтæ æн-
дыгъд трагикон ролты, æмхуызон сгуыхт-
дзинæдтæ йын ис куыд национ, афтæ уы-
рыосаг æмæ фæсарæйнаг пьесæты. Уымæн
æвдисæн сты, Шеразадишвили цьшпор азы
дæргъы |цы 300-мæ æввахс фæлгондзы са-
рæзта, уыдон. Уыцы фæлгæндзтæй ахсджи-
агдæртæ сты: Хевисбери Гоча (С. Шаншиа-
швилийы «Хевисбери Гоча»), Арсен (Ал.
Хъазбегийы «Арсен»), Гегетеъори (Ш. Да-
237

диаыийы «Гегечкъори»), Уча Учардиа
(В. Патъараяйы «Уча Учардиа»), Къомб-
ле (Г. Нахуцришвили æмæ Б. Гамрекъели-
йы «Къомбле»), Апъракъуне Чъимчъпмели
(И, Вакъелийы «Апъра;къуне»), Баха
(В. Пшавелайы «Хъодыгонд»), Къорадо
(Джакометтийы «Фыдгæнæджы бинонтæ»),
Фердинанд (Ф.’Шиллеры «Мæнгарддзинад
æмæ уарзондзинад»), Отарбег æмæ Ананиа
(Сумбаташвили-Южины .«Гадзр’ахатдзи-
над»), Мантиджын лæг (П. ’Къогоуты «Ах-
æм уарзондзинад») æмæ а. д.
Шеразадишвили Иракъли, куыд актер,
’афтæ кæддæриддæр тырны фæл.гондзы
психологон миддуне рают æмæ 1пара,хатæй
равдисынмæ. йе сценикон фæлгæндзтæн
характерон сты романтикон-героикон аз-
дæхт æмæ æддагон формæйы дырысæп
миддунеимæ конкретон бастдзинад æвди-
сын. Хъайтары мидуавæр равдисыны хъуыд-
даджы Иракъли стыр нысаниуæг дæдты
фæлгондзы æддагон формæ ссарынæн.
Шеразадишвили Иракъли зындгонд у
куыд поэт (фыссы æмдзæвгæтæ) æмæ
куыд театры хъуыддаг иртасæг, афтæ дæр,
Уый йæ рецензиты, йæ уадты æнкъаргæйæ,
уарзгæйæ фыссы театры абоны уавæрыл,
йæ размæцыдыл. Стыр у Ираиълийы* хай-
бавæрд стыр гуырдзиа.г режиссер Ахметъе-
ли Сандройы офæлдыстадон бынтæ раир-
тасыны хъуыддаджы. йæ мысинæгты, хи-
цæн уацты уый æмбæлон аргъ кæны Ахме-
238

тъелийы аивадæн. Уыдон мыхуыр æрцы->
дысты республикон журналты æмæ газет-
ты, хицæн æмбырдгондты.
Гуырдзиаг советон культурæ райрæзы-
иы хъуыддаджы йе сгуыхтдзинæдты тых-
хæй Шеразадишвили Иракли хорзæхджын
æрцыд: «Хъæбатыр куысты тыххæй» меда-
лæй (1945 аз), Гуырдзыстоны ССР Сæйраг
Советы Президиумы кады прамотайæ
(1950 аз), «Кады нысаны» Орденæй (1957
аз). 1954 азы йрон адæм стыр цытимæ ба-
нысаи кодтой ирон театры равзæрды æр-
. дæг æнусон юбилей. Уæд Шеразадишвили-
йæн лæвæрд æрцыд республикæйы сгуыхт
артисты ном, 1961 азы, майы мæйы та —
Гуырдзьистопы ССР адæмон артисты цыт-
джын ном.

МЕЛКОЕВА МАРИЯ
Мелкоева Марияйы номимæ хорз
зонгæ сты цхинвайлæгтæ, æмæ æр-
мæст цхинвайлæгтæ нæ, фæлуæ ма
нæ областы цæрджытæ дæр. Уый
у, Цхинвалы горæты гуырдзиаг профессио-
налон театрæн бындур чи скодта æмæ йын
йæ цард-цæрæвбонтæм лæггадгæнæгæй чи
ныллæууыд, уыдонæй иу.
Ныр далдæр азы Марияйы нал федтам
сценæйыл.* Фæлæ нæ разы удæгасæй лæу-
уынц йе скæнгæ фæлгæндзтæ. Ныр цалдæр
азы нал кусы театры, фæлæ йыл арæх æм-
бæлæм уæддæр театры. <
, йæ цард уæддæр æнгом ’баст у теа-три-
мæ. Æрбацæуы театрмæ, цæмæй бабæрæг
кæна, куыст куыд цæуы, уый, цæмæй базон-
гæ уа йе ’взонг ашллегæты ног æнтыстыти-
мæ. Æрбацæуы театрмæ æмæ йыл алчи
240

дæр æмбæлы хи .мадау. Æмæ афтæ дæр
хъуамæ уа: йæ кæстæртыл мадау узæлыд
кæддæриддæр, йæ кæстæрты афæлдыста-
дон æнтыстытæ-иу ын хи хъæбулы сгуыхт-.
дзинæдтау уыдысты æхсызгон.
Театры нал кусы, фæлæ æнæ театр нæу
йæ бон уæддæр, уымæн æмæ йæ уарзы, уы-
мæн æмæ ам арвыста йæ цард. Кæд дзы
бирæ зындзинæдтæ бавзæрста, кæдын алы
хатт æнцон нæ уыд, уæддæр æй уарзы, йæ
ферох кæнын, уымæй йæхи ахицæн кæнын
нæу йæ бон.
Мелкоева Давиды чызг Мария райгуырд
1898 азы Цхинвалы. Каст фæцис Цхинва-
лы реалон ахуыргæнæндон. Театралон
аивадимæ базонгæ æмæ йæ бауарзта чысы-
лæй. Уый активон хайад иста хæдархайгæ
театралон «къордты. Хъазыд алыгъуызон
ролты. Йæ бæллиц уыд профессионалон
актрисæ суæвын, фæлæ йæ бæллицы ных-
мæ карзæй цыдысты йæ ,мад, йæ -фыд. «Кæ-
нæ ?еатр, кæнæ мах!» — фæдзæхстой йæ
карзæй хæдзары. Фæлæ Мария йæ кæнон
бакодта. Стыр Октябры социалистон рево-
люцины фæстæ йын йæ бæллиц сæххæст
кæнынæн фæцис фадат. 1923 азы бинонты
сусæгæй ахъуызыд Тбилисмæ æмæ ахуыр
кæнын райдыдта Гуырдзыстоны «Пролет-
культы» театралон студийы. Студи каст
куы фæци (1926 аз), уæд актрисæйæ куыс-
та Тбилисы «Сырх театры» (ныры офицер-
ты хæдзар). Фæлæ цасдæр рæстæджы фæс-
16*
241

тæ фæрынчын æмæ фæстæмæ æрыздæхт
Цхинвалмæ.
Уæд Цхинвалы гуырдзиаг нрофессиона-
лон театр нæма уыд. Марияйæн та йæ бон
æнæ театр цæрын нæ уыд. Уый уыд 20-æм
азты кæрон æмæ 30-æм азты райдианы.
Мелкоева Мария хайад иста, уæды рæс-
тæджы Цхинвалы популярон чи уыд, Сте-
па Къазаровы, Григол Мебурнутов æмæ
Абгар Тъер-Степановы уыцы хæдархай-
гæ театралон къорды. Фæстæдæр, Цхинва-
лы професеионалон театр куы байгом, уæд
Мелкоева Мария кусын райдыдта уым
актрисæйæ.
йæ дæргъвæтин сфæлдыстадон • цар-
ды Мелкоева Марияйæн бантыст бирæ-
нымæц реалистон фæлгæндзтæ саразын:
йе сфæлдыстадон царды дæргъы уый кæд-
дæриддæр уыд цæвиттойнаг куыд намыс-
джын, куыд куыстуарзаг æмæ æвæллайгæ
актрисæ, афтæ.
Мелкоева Мария сæйраджыдæр æххæст
кодта цардуагон-^характерон ролтæ, фæлæ
йын стыр æнтыстытæ уыд комикон-сатири-
кон фæлгондзтæ аразыны хъуыддаджы
Д^р:
Мелкоева Мария йе сценикон царды
дæргъы цы фæлгондзтæ сфæлдыста, уыдо-
нæй сæйраджы дæр ранымайын хъæуы:
Иадана — Шкваркины «Искæй сывæллоны»,
Майа — Корнейчукы «Платъон Кречеты»;
Ксения — Лавреневы «Разломы», Евдокия
242

Ивановна — Хетæгкаты Къостайы «Дуня-
йы», Мария —Даниэл Чъонкъадзейы «Су-
рамы фидары», Галчиха — А. Островскийы
«Æнæаххосæй аххосджынтæ»-йы,- Цацана—
Г. Келбакианийы «Хæдзармæ <бацæуæны
хъыхъхъаг куыдз», Софья — «Куырм музы-
канты», Аделанда — «Сæрхъæны» æмæ би-
рæ æндæрты. Ацы фæлгондзтæ хъæздыг
уыдысты сæ нывафыстæй, мимижæйæ, аив
сценикон жесттæй, интонацитæй.
Мелкоева Мария Давиды чызг хорзæх-
джын у Советон Цæдисы майдантæй. 1940
азы Тбилисы ирон аивад æмæ литературæ-
йы декадæйы рæстæджы хорзæхджын æр-
цыд Гуырдзыстопы ССР Сæйраг Советы
Президиумы Кады грамотайæ, 1954 азы та
йын лæвæрд æрцыд Гуырдзыстоны Реопуб-
ликæйы сгуыхт артисткæйы цытджын ном.

ХУЫБЫЛТЫ (БИЧЪИКЪАШВИЛИ)
ГРИГОЛ
Театралон аивадæн йæхи снывонд
кæнынмæ чи хъавы, уыдон развæл-
гъау куы зониккой, цы зындзинæд-
тæ сæм æнхъæлмæ кæсы, уый, уæд
цымæ сæ къух систаиккой сæ нысаныл?
Æвæццæгæн, нæ!
Театралон аивад адæймаджы йæхимæ
æлвасы судзгæ уарзондзинадæй, тæрсын дæ
чи кæны, алидзын дæ кæмæй фæнды, æмæ
дын алидзæн кæмæй иал и, акæм уарзон-
дзинадæй. Уый диссаг у!
А|ц,ы судзгæ уарзондзинад раджы бан-
къардта республикæйы сгуыхт артист Хуы-
былты (Бичъикъашвили) Григол. Фыццаг
хатт сценæмæ куы рацьцд, уæд дзы театр
бауагъта цахæмдæр стыр тас, тарстис дзы
цæрæнбонтæм, фæлæ йæм бырста уæддæр,
244

бырста йæм уæндонæй, тох кодта йемæ,
тырньидта йæ бæрзæндтæм.
— Æз бирæ хъизæмæрттæ бавзæрстон
театры, сценæйыл, зын у актеры куыст.
Фæлæ ацы хъизæмæртты уыд цахæмдæр
рæсугъддзинад, мæ зæрдæйæн лæвæрдта
стыр æхцондзинад. Æмæ уымæ гæсгæ æнæ
ацы хъизæмæрттæ цæрæн нæ уыд æмæ
нæдæр ныр у мæ бон цæрын, — зæгъы
Хуыбылы фырт.
Раст у! Ацы дзырдты ирдæй зыны æнæ
судзгæ уарзондзинадæй актерæн актер суæ-
вæн нæй. Театры ацы судзгæ уарзондзи-
над а’боны онг дæр йæ зæрдæйы æрфæнты
хæссы Хуы’былты (Бичъикъашвили) Гри-
гол.
Хуыбылты Иосифы фырт Григол рай-
гуырд 1908 азы Тбилисы, æфсæнвæндаджы
кусæджы бинонты ’хсæн. Театримæ базон-
гæ ис æнахъомæй: йæ хистæр æфсымæр
Хуыбылты Мишæ реквизиторæй куыста
Тбилисы Наддзаладевы театры (ныры Пле-
хановы номыл клубы). Григол йе фсымæ-
римæ арæх цыд театрмæ. Иу хатт спеж-
таклы архайджытæй чидæр не ’рбацыд,
æмæ уый бæсты (спектаклæн аивæн нæ уыд)
Григолы æнæнхъæлæджы сценæйы «сми-
дæг» кодтой. Уый уыд Хуьибылты Григолы
сфæлдыстадон фæндаджы райдиан. Уæдæй
фæстæмæ бирæ рæстæг рацыд. Уæдæй
фæстæмæ, йæхи загъдау, бирæ хъизæ-
мар æмæ æхцондзинæдтæ бавзæрста Гри-
245

гол, фæлæ дзы ацы цау нæ рох кæны
уæддæр.
20-æм æнусы райдианы Тбилисы фæ-
зынд хæдархайгæ драмон къордтæ. Тбили-
сы ирон драмон ’коллективы куыст уæл-
дайдæр сцырын, Гуырдзыстоны революцк
куы фæуæлахиз, уый фæстæ, 20-æм азты.
Хуьибылты (Бичикъашвили) Григол акти-
вон хайад иста ацы театралон чколлективы
иуысты.
1926—27 азты Григол ахуыр кодта
Гуырдзыстоны «Пролеткульты» театралон
студийы. (Ш. Агъсабадзейы къласы). Уый
стыр ахъаз фæцис Хуыбылы фырты фидæ-
ны сфæлдыстадон куыстæн.
1931 азы Хуссар Ирыстоны, Цхинвалы
горæты ирон паддзахадон-профессионалон
театр куы байтом, уæд Хуыбылты Григол
дæр, куыд курдиат-джын артист æмæ Тби-
лисы ирон адæмон театры куысты активон
хайадисæг, æрбахуынд æрныд артистæй
ирон паддзахадон театрмæ. 1936 азы та
уæлдæр театралон ахуырад райсыны тых-
хæй æрвыст æрцыд Ленинграды паддзаха-
дон театралон институтмæ.
1939 азы институт æххæстæй каст нæ
фæцис (III куроæй рацыд), афтæмæй
Григол æрыздæхт Цхинвалмæ. Уæдмæ
Цхинвалы ирон театры кусын райдыдта
гуырдзиаг сектор дæр. Уый /кæй зæгъын æй
хъæ.уы, уæды рæстæджы тынг мæгуыр уыд
профессионалон а’ктертæй, æвзæрста зын-
246

дзинæдтæ. Хуыбылы фырт сыгъдæг зыдта
гуырдзиагау æмæ йæ уымæ гæогæ рæстæг-
мæ барвыстой гуырдзиаг коллективмæ æмæ
цæрæнбонтæм баззад уым æмæ йын бан-
тыст бирæ, Хетæгкаты Къостайы номыл
паддзахадон драмон театры гуырдзиаг кол-
лективы историйы ахсджиаг бынат чи ба-
цахста, ахæм аив сценикон фæлгæндзтæ
саразын: Хевисбери Гоча — С. Шаншиа-
швилийы (А. Хъазбегимæ гæсгæ) «Хевис-
бери Гочайы», Брунич — Б. Гамрекъелийы
«Къецховелийы», Вали — Г. Гаджибековы
«Аршин мал-алан», Нестор Девидзе —
Дж. Карчхадзейы «Девидзейы бинонты».
Абдулшахил — А. Цъеретелийы «Баши-
Ачукийы», Китъе — В. Къанделакъийы
«Цъхънеттаг чызгМаиайы», Качал Ходжа — -
Гр. Нахуцришвилийы «Шайтан Хихойы»,
Сино — А. Гецъадзейы «Хæцæнгарз æмæ
уарзондзинады», Сыбыраг — А. Цагарели-
йы «Сыбыраджы» æмæ бирæ æндæртæ.
Ацы фæлгæндзты автор æвдыста стыр
мид эспреоси, актерон ахорæнты æмæ æу-
уæлты хъæздылдзинад. Хуыбылты (Бичи-
къашвили) Григолæн æмхуызон æнтысты-
тæ ис куыд трагикон-драматикон, афтæ ха-
рактерон-комикон ролты дæр. Иæ траги-
кон-драматикон курдиат иууыл æххæстæй
дæр разынд Хевисбери Гочайы ролы
(С. Шаншиашвилийы «Хевисбери Гоча-
йы»).
Хуыбылты (Бичикъашвили) Григол Хе-
247

тæгкаты Къостайы номыл паддзахадон
драмон театры гуырдзиаг коллективæн
стыр лæггæдтæ бакодта æрмæст куыд ак-
тер, афтæ нæ, фæлæ ма куыд æвæрæг-ре-
жиссер, куыд нывгæнæг-декоратор, афтæ
дæр (сæвæрдта цалдæр спвктаклы. А. Ца-
гарелийы «Ныр æндæр рæстæг æрлæууыд»,
А. Агъладзайы «Рухс бон»... декорацитæ та
сарæзта А. Цагарелийы «Цы федтай, уый
нал фындзынæ», Шаншиашвилийы «Хевис-
бери Гочайæн», Г. Бердзенишвилийы «Хæ-
рис бæласы бын», гуырдзиаг æвзагмæ ра-
тæлмац" кодта Хуыбецты Р æмæ Хуыга-
ты Г. «Софьяйы зарæг»).
Хуыбылты (Бичикъашвили) Григол у
Тбилисы ирон литературæ æмæ аивады
дыууæ (1940, 1957 азты) декадæйы хайад-
исæг, хорзæхджын у майдантæй, Гуырдзыс-
тоны ССР Сæйраг Советы Президиумы ка-
ды грамотæйæ. 1965 азы йын лæвæрд æр-
цыд республикæйы сгуыхт артисты цыт-
джын ном.
Азтæ сæхиуон кæнынц. Кæд йе 60-æм
азы бацыд Григол, уæддæр кусы æнувыдæй.
Уый пырма бирæ ног фæлгæндзтæй барухс
кæндзæн театрдзауты зæрдæтæ.

ДАРБУАШВИЛИ ИВАН
Хетæгкаты Къостайы номыл Хус-
сар Ирыстоны паддзахадон драмон
театры гуырдзиаг коллективы рав-
зæрд æмæ размæцыды хъуыддаг-
имæ æнгом баст у республикæйы сгуыхт ар-
тист Дарбуашвили Иваны сфæлдыстадон
цард. Иван ЗО.азы дæргъы æвæллайгæйæ
лæггад кæны театрдзаутæн, ссардта сын
сæ зæрдæтæм фæндаг, бауарзын сыи кодта
йæхи, йæ актерсш курдиат.
Дарбуашвили Сергейы фырт Иван (Ва-
но) райгуырд Цхинвалы горæты 1920 азы
26 июны. 1938 азы каст фæцис Цхинвалы
фьщцæгæм астæуккаг скъола æмæ бацыд
Тбилисы паддзахадон университеты фило-
логон фжультетмæ. 1940 азы йæхи раивып
кодта Хуссар Ирыстоны паддзахадон педа-
249

гогон институтмæ (гуырдзиаг æвзаг æмæ
литературæйы факультетмæ). йе студентон
азты Дарбуашвили И. хайад иста куыд
институты, афтæ Цхинвалы литературон
царды дæр. Фыста æмдзæвгæтæ. Зындгонд
уыд куыд рæвдз спортсмен, афтæ. Активон
хайад иста, уæды рæстæджы рог атлетикæ-
йæ цы республикон ерыстæ уагъд цыдис,
уыдоны. Хетæгкаты Къостайы номыл пад-
дзахадон театры кусы 1937 азæй (Тбилис-
мæ ахуыр кæныны тыххæй ацæуыны онг).
Стыр Фыды’бæстæйон хæст куы рай-
дыдта, уæд Иван дæр ацыд йæ райгуырæн
бæстæ бахъахъхъæнынмæ. Бирæ хæттыты
фæцæфтæ, фæлæ цалынмæ немыцаг фа-
шисттæ сæ гæрзтæ æркалдтой, уæдмæ нæ
ныууагъта йæ тох.
Стыр Фыдыбæстæйон хæсты хæдфæстæ
та Дарбуашвили райдыдта кусын Хетæг-
каты Къостайы номыл Хуосар Ирыстоны
паддзахадон драмон театры артистæй.
’ Хъæздыг у Дарбуашвиди Ванойы ак-
теорон политрæ, бирæфарсон у йе сфæл-
дыстадон репертуар. Йæ курдиат рæвдзæй
æвдисы диаметралон æгъдауæй ныхмæ-
лæуд образты.
йæ дæргъвæтин театралон-аивадон цар-
ды дæргъы Ванойæн бантыст бирæ аив
фæлгондзтæ саразын.* Уыдонæй бирæтæ
бахаудтой Хетæгкаты Къостайы номыл
Хуссар Ирыстоны паддзахадон драмон
театры гуырдзиаг коллективы историйы
250

сыгъзæрин фондмæ. Ахæмтæ сты: Дже-
мал — И. Мосашвилийы «Фæдæлдонгонд
дуртæ»-йы, Гела — А. Хъаэбегийы «Хе-
висбери Гоча>нйы, Батура — А. Корнейчукы
«Мыртгæджын къох»-ы, Хъæссæй — Плиты
Грисы «Чермен»-ы, Мэн — Хи-Тхай-Диан-
Чуны «38 параллелæй хуссарварс», Баха —
Важа Пшавелайы «Хъодыгонд»-ы, Ами-
ран Раинаули — М- Мревлишвилийы «Зæ-
йы», Осман гАгъа — Д. Чъонкъадзейы
«Сурамы фидар»-ы, Касиус Кол’’ъаун —
М. Риды «Æнæсæр барæджы» æмæ æн-
дæртæ.
Дарбуашвили Вано сæйраджыдæр ха-
рактерон-психологон ролтæ æххæстгæнæг
у. йæ аютерон тырныидзинад, йе сфæл-
дыстадон хъару уæлдай бæлвырдæй æвди-
сы гуырдзиаг национ пьесæты. Уым актер
йæхи хаты сæрибардæр, аразы, уæрæх, иу-
миагон миниуджытæ кæмæн ис, ахæм фæл-
гондзтæ.
Фæстаг рæстæджы цы фæлгондзтæ са-
рæзта (Шайтан Хихо — Г. Нахуцришвили-
йы «Шайтан Хихойы», Милан Стъибор —П.
Когоуты «Ахæм уарзондзинады», Отъиа —
Тхъешелашвили А. Гецъадзейы «Хæцæн-
гарз æмæ уарзондзинад»-ы, Чермен (Хуын-
дæг),—Хуыгаты Г. æмæ Хуьгбецты Р. «Со-
фьяйы зарæджы», Манучар — Пъ- Къакъа-
бадзейы «Колхозоны чындзæхсæв»-ы), уы-
донæй ирдæй зыны, Дарбуашвили Вано ныр-
ма стыр актерон энергийы хицау кæй у, уый,
251

Дарбуашвили Вано у Советон Цæдисы
Коммунистоп партийы уæнг. Йæ лæггæд-
тæн ын егъау аргъ скодта нæ хицауад:
хорзæхджын у майдантæй, Гуырдзыстоны
ССР Сæйраг Советы Президиумы кады
грамотатæй (одыппар хатты), Гуырдзысто-
ны Сæйраг Советы Президиумы 1965 азы
13 январы Указмæ гæсгæ йын лæвæрд æр-
цыд республикæйы сгуыхт артисты цыт-
джын ном.

КОКОЙТЫ ГРИГОЛ
Уæд фыдцаг ’хатт рахызт профес-
сионалон сценæмæ. Æвзонг уыд,
ничи йæ зыдта. Иæ роль дæр уа-
.диссаг нæ уыд — æххæст кодта
цьшпæрæм матросы фæлгондз Б. Лаврене-
вы пьесæ «Разломы». Иу дзырд нæма
схауд иæ дзыхæй, æрмæст æрбазынд, фæлæ
-йе ’рбазынд дæр дæргъвæтин æмдзæгъд
расайдта залы. Фæтыхст, йæ бон улæфын
дæр нал уыд. Йæ мад, — фæлтæрд актри-
сæ, *— фæскулисты лæууыд, уый дæр фер-
гъуыйау, йæ лæппуйыл театрдзаутæ афтæ
æвиппайды, афтæ æнæнхъæлæджы цинимæ
кæй сæмбæлдысты, уый тыххæй. Гришæ
сценæйæ ралидзынмæ хъавыд, фæлæ йæ
хъустыл ауад йæ мады чъæлæс: Ма
тæрс».
— Ма тæрс, хорз дæ, архай уæндонæй! —
253

амыдта йын спектаклы режиссер Мургъу-
лиа Виктор.
( Æппæт дæр дзы æрбайрох, афтæмæй
фæуыи кодта йе сценæ. Ахызт сценæйæ
æмæ та йæ æмдзæгъдимæ афæндараст код-
той театрдзаутæ.
Уьгй уыд 1939—40 азты сезоны, рес-
публикæйы сгуыхт артист Кокойты Гаври-
лы фырт Григол Хетæпкаты Кьостайы нр-
мыл паддзахадон драмон театрмæ <куы
’рбацыд, уаад.
1946 азæй у СЦКП уæнг.
Амоидджыи актер у Кокойты Григол,
сценæйыл æй йæ фыццаг фæзындæй фæс-
тæмæ бауарзтой сценæмæ кæсджытæ. Ба-
уарзтой йæ æмæ сын уарзонæй 5аззад кæ-
ронмæ... 1942 аз. Хæст. Хæсты рæстæджы,
дам, музæтæ фынæй фæкæнынц. Фæлæ нæ.
Стыр Фыдыбæстæйон хæсты рæстæджы
тыхджындæр скуыстой музæтæ^. Советон
театрау Хетæгкаты К’ьостайы номыл
Хуссар Ирыстоны паддзахадон драмтеатр
дæр кодта удуæлдай куыст. Уыцы аз нæ
театры гуырдзиаг коллектив равдыста пат-
риотикон пьесæ «Æртындæс». Уым Коко-
йы фырт хъазыд Сикъо Къаландадзейы
ролы æмæ дзы хъазыд æрмæст иунæг
хатт — премьерæйы фæстæ театрдзаутæ
фронтмæ афæндараст кодтой сæ уарзон
артисты, театрæй иууылдæр йемæ ацьщыс-
ты вокзалмæ. Уæд бæлвырд фæбæрæг, Гри-
гол сиенæмæ кæсджытæн иттæг, зынаргъ
254

кæй уыд, уый.. Фæндараст æй кодтой æн-
къардæй, зын сын уыд Григолимæ фæхи-
цæн кæнын.
Кокойты Гаврилы фырт Григол рай-
•гуырд 1923 азы 26 декабры Цхинвалы го-
рæты. ’ Астæуккаг скъола каст куы фæцис,
уæд 1939 азы кусын райдыдта Хетæгкаты
Къостайы номыл паддзахадон драмон теа-
тры /гуырдзиаг коллективы артистæй. 1942
азы ацыд фронтмæ. Хъæбатыр тох кодта
немыцаг лæгмарджытæй райгуырæн бæс-
тæ ссæрибар кæныны тыххæй. Хæсты рæс-
тæджы хорзæхджын æрцыд «Сырх Стъа-
лыйы орденæй», медæлттæй- 1943 азы
уæззау цæф фæцис, æрыздæхт йæ райгуы-
рæн горæтмæ æмæ та йæ куыст адарддæр
кодта театры.
Кокойты Григол йæ цардæй 25 азы
снывонд кодта театралон аивадæн. Уьщы
дæстæджы Григолæн бантыст дæогай фæл-
гондзтæ сфæлдисын æмæ дзы алчи дæр
ахсджиаг бынат ахсы нæ театры гуырдзиаг
•коллективы историйы:,Фердиианд—Ф. Шил-
•леры «Мæнгарддзинад æмæ уарзондзина-
ды», Онисе — С. Шаншиашвилийы «Хевис-
бери Гочайы» (А. Хъазбегимæ гæсгæ), Са-
дул — Плиты Грисы «Чермены», Морис Дже-
рольд’ — М. Риды «Æнæсæр барæджы»,
Петр Петрус — П. Къргоуты «Ахæм уар-
зондзинады», Майрæм *- Хуыгаты Г. æмæ
Хуыбецты Р. «Софьяйы зарæджы», Иере-
миа Цъарба — Г. Цъеретелийы «Фыццаг
255

къахдзæфы», Баши-Ачуки —А. Цъерете-
лийы «Баши-Ачукийы», Дурмишхан —Д.
Чъонкъадзейы «Сурамы фидары» æмæ би-
рæ æндæртæ дзурæг сты, Кокойы фырты
сценикон фæлгæндзты галерейæ хъæздыг
•кæй у, ууыл. Адонæй алчи дæр сæрмагонд
бынат ахсы Григолы офæлдыстадон био-
графийы.
Кокойты Григол йæ алы сценикон фæл-
гондзты дæр æвдисы бæрзонд артистизм
(ацы дзырды иууыл хуыздæр нысаниуæгæй
пайдагæнгæйæ), уæрæхæй пайда кæны
романтикон æууæлтæй. Бæрцдзинад хъахъ-
хъæны, уавæртæ æнкъары, дзырды æмæ
архайды иудзинадыл æнувыд у.
Кокойты Григол активон хайад исы
Хуосар Ирыстаны радиойы æрвылбонон
куысты дæр, ссæдз азы дæргъы дзы кусы
дикторæй.
Гуырдзиаг советон театралон аивады
размæцыды хъуыддагæн дæргъвæтин æмæ
на,мысджын лæггад кæй фæкодта, уый тых-
хæй ’цалдæр хатты ’хорзæхджын* æрщыд.
Гуырдзыстоны ССР Сæйраг Советы Пре-
зидиумы кады грамотатæй. 1965 азы та
йын лæвæрд æрцыд реопубликæйы сгуыхт
артисты «цытджын ном.
Кокойты Григол ныртæккæ кусы Хуссар
^Ирыстоны кинопрокаты областон .канторæ-
йы сæргълæууæгæй.

ВАШАКИДЗЕ ЭТЕРИ (НЕЛЛИ)
Зын æмæ уæззау сфæлдыстадон фæнда-
•гыл рацыд Гуырдзыстоны республикæйы
-сгуыхт артисткæ Вашакидзе Пармены чызг
Этери (Нелли).
Хæрз æвзонгæй бауарзта театралон аи-
’вад, бауарзта йæ зæрдæйæ æмæ йын або-
ны> онг радта йæ царды хуыздæр æмæ рæ-
сугъддæр æнкъарæнтæ. ’
Вашакидзе Этери> царды мидæг раст
равзæрста йæ фæндаг. уымæн та йын бах-
хуыс кодта Тбилисьг~раззагондæр театра-
лон æхсæпад.
Фæлмæн, лирикон курдиаты хицау у
Этери. Хатт, уалдзыгон ног хæрисы къали-
уау, тасгæ фæкæны, хатт, булæмæргъы за-
рæгау, зæрдæйæн æхцондзинад фæдæтты,
хатт та лæджы, маргъы базыртау, хæрдмæ
сисы. Æмæ канд лирикæ нæу Этерийы кур-
17 *
257

диаты бындурондæр- миниуæг. Нелли
арæхстджын у арф социалон драмон фæл-
1æндзты даер. Лиризм æмæ драматизм, æф-
сæнвæндаджы дыууæ хаххау, кæрæдзи
фæрстæм цæуынц Этерийы сфæлдыстады.
Этерийы драматикон фæлгæндзтæ кæддæ-
риддæр вæййынц удыгас ирд ’ахорæнтæй
фæлыст, вæййы сын арф социалон бындур.
Этерийы хъайтартыл театрдзаутæ куы
цин фæкæнынц, куы сæм мæсты свæййынц,
куы та сæ бафтауынц арф хъуыдытыл.
Гъе, уый тыххæй уарзынц нæ театрдзау-
тæ Этерийы курдиаты. Актрисæ йæ алы ног
фæлгондзæй кæсджытæн æрхæссы ног эсте-
тикон æхцондзинад.
Æмæ æнцонæй нæ бафтыдысты Этери-
йы къухты уыцы сфæлдыстадон æнтысты-
тæ. Уæлдæр куыд загътам, афтæмæй бирæ
зындзинæдтæ, сфæлдыстадон къуыхцытæ
æмæ ныхдуртæ аиуварс кодта, бирæ æнæ-
хуыссæг æхсæвтæ арвыста, цæмæй йын йæ
курдиатæн аккаг аргъ скодтаиккой театр-
дзаутæ, уый тыххæй.
Вашакидзе Этери (Нелли) райгуырд
1923 азы горæт Тбилисы. 1938 азы ахуыр-
мæ бацыд Тбил’исы эстрадæйы студимæ.
Фæстæдæр уыцы студийы бындурыл ба-
конд æрцыди Тбилисы театралон институт.
Уыцы институт Этери (Нелли) каст фæ-
ци 1942 азы æмæ кусын райдыдта Тбилисы
паддзахадон филармонийы эстрадæйы.
Куыста эстрадæйы алы жанры дæр: аи-

вадон куыст, зарын, .кафын, конферансье,
æххæст кодта юмористон æмæ сатирикон
скетчтæ.
Фæстæдæр, 1950 азы, кусынмæ бацыд
Гуры драмон театрмæ. Иу афæдзы фæста*
йæхи аивын кодта Телауы С. Орджоники-
дзейы номыл паддзахадон драмон театрмæ
æмæ дзы фæкуыста 1958 азы онг. Уыцы аз
æрбацыд Цхинвалмæ æмæ уæдæй нырмæ
кусы Хетæгкаты Къостайы номыл-Хуссар
Ирыстоны паддзахадон драмон театры ак-
трисæйæ.
Цхинвалы драмон театры бындурона^н
райхæлд Этерийы курдиат. Абоны онг цы
фæлгæндзтæ сарæзта, уыдон аккаг бынат
ахсынц гуырдзиаг коллективы сфæлдыста-
ды. .
Вашакидзе не сценæйыл сарæзта гуыр-
дзиаг классикон æмæ нырыккон драматур-
гийы хуыздæр уацмысты сылгоймаг хъай-
тарты фæлгæндзтæ: Мзевинар — Важа
Пшавелайы др-а-мæ «Хъодыгонд»-ы, Нуну— I
А. Хъазбегийы драмæ «Фыдымарæджы»,
Эсма — Цъеретелийы пьесæ «Фыццаг къах-
дзæф»-ы, Леила — Бердзенишвилийы дра-
мæ «Хъæз дымгæмæ»-йы, Мери—Думбадзе
æмæ Лордкипанидзейы комеди «Æз, Нана,
Иликъо’æмæ Илларион»-ы, Гулкани æмæ
Маро — А. Цъеретелийы пьесæ Баши-Ачу-
ки»-йы, Вера — Кутателадзейы пьесæ «Ны-
хæй-ныхмæ»-йы, Лаура — Девидзейы дра-
мæ «Харатинты -артдзæсты», Мад —
259

И. Чъавчъавадзейы драмæ «Ауындзæныл»,
Машикъо — «Цагарелийы драмæ «Сыбыра-
джы» æмæ æндæрты.
Вашакидзе арæхстджын у канд нацио-
налон драматургийы фæлгæндзтæ ара-
зынмæ нæ, фæлæ уырыссаг æмæ дунейон
классикæйы хуыздæр фæлгæндзты дæр.'
Аив фæлгæндзтæ сарæзта: Луизæ Мил-
лер — Шиллеры «Уарзондзинад æмæ на-
латдзинад»-ы, Маро — Шкваркины комеди
«Кæйдæр сывæллоны», Луизæ — Маин
Риды драмæ «Æнæсæр барæджы», Лидæ
Матисова — Когоуты драмæ «Акæм уар-
зондзинад»-ы æмæ æнд. •
Вашакидзе Этерийы сфæлдыстадон æн-
тыст фыццаджыдæр баст у, йæ куыстыл
æнувыд кæй у, уый, æмæ аивады та уы»й у
ахсджиагдæр хъуыддæгтæй иу, аннæмæй
та йæ хъуыддагмæ серьезон цæстæй кæй
кæсы æмæ иу фæлгондзæй иннæмæ кæй рæ-
зы. Гъе, уый тыххæй йын лæвæрд æрцыд
Гуырдзыстоны республикæйы сгуыхт ар-
тисткæйы кадджын ном.

ГАСАНОВА ТАМАРÆ
Гасанова Гасаны чы’зг Тамарæ рай-»
гуырдис 1918, азы горæт Тбилисы. Хæрз-
æвзонгæй а’мардис йæ фыд æмæ йæ йæ
мад йемæ цæрынмæ ракодта г. Цхинвал-
мæ. Ахуыр кодта фæллойадон ирон скъо-
лайы. Каст фæци Тбилисы .киноактерты
скъола, уый æмрæстæджы ма ахуыр кодта
Тбилисы Палиашвилийы номыл музыкалон
ахуыргæнæндоны.
Гасанова Тамарæ 1941 азы кусынмæ ба-
цыд Хетæткаты Къостайы номыл Хуссар
Ирыстоны паддзахадон драмон театрмæ
антрисæйæ æмæ уæдæй нырмæ кусы гуыр-
дзиат поллактивы.
Тасанова Тамарæ. арæхстджынæй æх-
хæст кæны героикои, драматикон æмæ пси-
хологон’ролтæ. Алы фæлгондзæн дæр ары
лæхи сæомагонд индивидуалон ахорæнтæ.
"261

Ис ын аив драматикон хъæлæс. Дæсны у
зарынмæ, кафынмæ. Фылдæр хатт æххæст
кæны спектаклты сæйраг ролтæ. Активон
хайад исы театры сфæлдыстадон -’куысты.
У хорз инищиатор. йæ арæхстджын ,æмæ
цæсгомджын куысты тыххæй хорзæхджын
у паддзахадон хорзæхтæй æмæ кады гра-
мотатæй.
Гасанова Тамарæ Хетæлкаты Къостайы
номыл Хуосар Ирьютоны паддзахадон
драмтеатры сценæйыл сарæзта 160 фæл-
гондзы бæрц. Уыцы фæлгондзтæй иууыл
тыхджындæртæ сты: Натела _ Джинджи-
хашвилийы пьесæ «Профессор Моро-
зов»-ы, Татьянæ — Лавреневы драмæ
«Асаст»-ы, Марине — Мосашвилийы дра-
мæ «Станцы хицау»-ы, Лейли — спекта’кль,
«Лейли æмæ Медждун»-ы, Саломе (Кинтъо)
--Цъеретелийы комеди «Къинтъо»-йы, На-
на — Ебралидзейы драмæ «Нана»-йы, Ни-
но — Чъавчъавадзейы драмæ «Ауындзæ-
ныл», Мариам — Ак. Гецъадзейы пьесæ
«Хур цæсты сыджы», Марфуша — спекта-
з<ль «Ки1квидзе»-йы, Стиборова — Кочоу-
ты драмæ «Ахæм уарзондзинад»-ы, Мзе-
винар — Бердзенишвилийы драмæ «Зынг»-ы,
Тамар — Перадзейы драмæ «Хæхты леген-
дæ»-йы, Флоринда — Маин Риды драмæ
«Æнæсæр барæг»-ы, Æлдары чызг — До-
лидзейы пьесæ «Рагон фыдæлтæ»-йы, Ма-
риамæ — Бердзенишвилийы пьесæ «Къуа-
ры был хæристæ»-йы æмæ æпд.

ГАССИТЫ ИВАН
Гасситы Уасилы фырт Иваи (Зауыр)
райгуырдис 1936 азы Гуырдзыстоны рес-
публикæйы Хашуры. Ис æм астæуккаг ах-
уырдзннад.
1954 азæй фæстæмæ кусы Хетæгкаты
Къостайы номыл Хуосар Ирыстоны пад-
дзахадон драмон театры гуырдзиаг кол-
лективы.
Гасситы Иван у курдиатджып æвзонг
■актер. Иттæг æнувыд у иæ дæсныйадыл.
Æ’ххæст кæны 1куыд лирикон, афтæ социа-
лон æмæ героикон пъланыл арæзт ролты.
йæ ^курдиат уæлдай тынгдæр фæбæрæг æв-
зонг хъайтарты фæлгондзты. Ис ыы йæхи
индивидуалон сфæлдыстадон фæндаг. У
куыстуарзон.
ГаоситычИван сценæйыл цы фæлгæндз-
203

тæ сарæзта, уыдонæй иууыл ирддæр сты:.
Коцо — Нахуцришвилийы «Ком*бле»-йы,.
Дзиу — Плиты Гришы трагеди «Чермен»-ы,
Нодар — Бердзенишвилййы лирикон дра-
мæ «Хъæз дымгæмæ»-йы, Иван Иванович
Иванов — æфсымæртæ Тур æмæ Шеины
драмæ «Æрымдзых»-ы, Зурюкела — Н.
Думбадзейы комеди «Æз, Нана, Иликъо
æмæ Иларион»-ы, Крал — Когоуты драмæ
«Ахæм уарзондзинад»-ы, Борис Дзнела-
дзе — Нахудришвилийы историкон драмæ
«Борис Дзнеладзе»-йы, Диас -— Маин Ри-
ды драмæ «Æнæсæр барæг»-ы, Джокиела
—Гецъадзены пьесæ «Хæцæнгарз æмæ уар-
зондзинад»-ы, Абесолом — Урджумела-1
швилийы пьесæ «Лымæнтæ»-йы, Гоги —
Нимошвилийы пьесæ «Кристине»-йы, Тамаз-
Шаварднадзе — Журулийы пьесæ «Про-
куроры чызг»-ы, Николо — Цагарелийы
Сыбыраг»-ы, Валер — «Æнæбары хосгæ-
нæг»-ы, Гамлет — Кусины пьесæ «Центра-
лон размæбырсæг амæлдзæн сæумæ-
райсом», Цийу — Т. Церадзейы драмæ «Хæх-
ты легендæ»-йы, Самсон — А. Цъеретели-
йы комеди «Къинтъо»-йы, Бежан —*
И. Чъавчъавадзейы драмæ «Ауындзæныл»-
,æмæ æпдæрты. . ■

ГОГИЧАШВИЛИ ДИМИТР
Гогичашвили Михаилы «фырт Димитр
. райгуырдис 1914 азы Хуссар Ирыстоны
Цхинвалы горæты. 1939 азæй фæстæмæ
. кусы Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар
Ирыстоны паддзахадон драмон театры
гуырдзиаг коллективы.
Гогичашвили Димитр спектаклты æх-
хæст кæны куыд социалон, афтæ характе-
рон æмæ комедион ролтæ.
Гогичашвили Димитр у Хетæгкаты Къос-
тайы номыл Хуссар, Ирыстоньг гуырдзиаг
коллективы рагондæр сфæлдыстадон кус-
дл<ытæй. 28 азы дæргъы кæны сфæлдыста-
дон куыст. У хæдæфсæрм æмæ æгъдау-
’джын ажтер.
28 азь1 дæргъы Гогичашвили Димитр
сценæйыл сарæзта 100 фæлгондзы бæрц.
I
йоадчамг
265

Уыцы фæлгæидзтæй иууыл ирддæртæ сты:
Мухатъа — Ал. Хъазбегийы драмæ «Фы-
ды марæджы»-ы, Хъахъхъæнæг—Кусины
пьесæ «Централон размæбырсæг амæл-
дзæн сæумæрайсом», Лукъа ■— Т. Пера-
дзейы драмæ «Хæхты легендæ»-йы Ха-
сан ~ Нахуцришвилийы комеди «Шайтан
Хихо»-йы æмæ æндæртæ.

ГОДЖЫЦАТЫ ГУРАМ
Годжыцаты Иваны фырт Гурам рай-
гуырдис 1936 азы Хуссар Ирыстоны Арчъ-
неты хъæуы. 1958 азы каст^фæци сæ хъæ-
уы астæуккаг екъола, 1962 азы та —* Тби-
лисы культурон-рухсадон ахуыргæнæндоны
театралон хайад. 1962 азæй фæстæмæ ку-
сы Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар
Ирыстоны паддзахадон драмон театры
гуырдзиаг коллективы актерæй.
Годжьщаты Гурам у арæхстджын а^ктер,
фылдæр хатт æххæст кæны æвзонг адæй-
мæгты фæлгæндзтæ. Хорз арæхсы куыд ли-
ритон, афтæ драматикон ролты.
Годжыцаты Гурам Хетæгкаты К/ьоста-
йы номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон
драмон театры сценæйыл цы фæлгæндзтæ
сарæзта, уыдонæй тыхджындæр æмæ ирд-
267

дæртæ сты:' лейтенант Спенелер-Маин
Риды др-амæ «Æнæсæр -. барæг»-ы, Го-
гиа — А. Девидзейы «Уæзæг»-ы, Самсон —
Карчхадзейы пьесæ «Девидзейы бинонтæ»-
йы, Сикис — В. Гоголашвилийы «пьесæ-
«Хърихъхъуппытæ»-йы, Гизо — А. Белиа-
швилийы пьесæ «Куары >былыл хæристæ»-
йы, Ганс Кипер — Витмингеры пьесæ
,«Стъалытæй æрыздæхæг адæймаг», Шал-
ва — Нахуцришвилийы историкон драмæ-
«Барис Дзнеладзе»-йы, Паписи — А. Хъаз-
бегийы драмæ'«Фыдымарæг»-ы, Рамаз Ло-
ладзе — В. Канделакийы пьесæ «Æвæрд
хъæды», Таймураз — А. Журулийы «Про-
куроры чызг», Джансуа — А. Гецъадзейы
пьесæ «Хæцæнгарз æмæ уарзондзйнад»-ы
æмæ æнд. , .

ГОЧАШВИЛИ ДЖЕМАД
Гочашвили Михаилы фырт Джемал
райгуырдис 1941 азы Хуссар Ирыстоны
Дхинвалы горæты. 1965 азы каст фæци
Тбилисы культурон-рухсадон ахуыргæ-
нæндон æмæ уæдæй нырмæ кусы Хетæг-
каты Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны
паддзахадон драмон театры.
Гочашвили Джемал у æвзонг, рæзгæ
актер. Хапджын у сценæйыл æнæмæнгхъæ-
уæг миниуджытæй. Ис æм музыкалон ритм,
рæвдз у кафынмæ æмæ зарынмæ.
Хетæлкаты Къостайы номыл Хуссар
Ирыстоны паддзахадон драмон театры
сценæйыл сарæзта ахæм фæлгæндзтæ: Ра-
маз — Канделакийы пьесæ «Ивары», хис-
тæр лейтенант — Журулийы драмæ «Про-
куроры чызг»-ы, англисаг генерал — На-
^уцришвилийы драмæ «Барис Дзнеладзе»-
269

йы, Уахтъаиаг — Урджумелашвилийы пье-
сæ «Лымæнтæ»-йы, Тариел — Вачнадзейы
пьесæ «Дæрддаг фыдæлтæ»-йы, Сандро-—
ГецъадзейьГ драмæ «Хæцæнгарз æмæ уар-
зондзинад»-ы, Морис Джеральд — Маи-1
Риды драмæ «Æнæоæр барæг»-ы, Ари-
ан — Какабадзейы комеди «Колхозоны
чындзæхсæв»-ы æмæ æндæрты.

ГРИГОРЬЯН — ПЛИТЫ РАИСÆ
Григорьян — Плиты Раисæ Григолы
чызг райгуырдис 1919 азы Тбилисы. Ахуыр
кодта киностудийы. Каст фæци дыууæ
курсы Тбилисы музыкалон техникумы. 1943
азæй фæстæмæ кусы Хетæгкаты Къостайы
номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон дра-
мон театры гуырдзиаг коллективы актри-
сæйæ. \
Плиты Раисæ у курдиатджын актрисæ.
Иттæг арæхстджынæй æххæст кæны драма--
тикон-героикон æмæ лирикон ролтæ. У
гуырдзиаг театры ахъаззагдæр архайджы-
тæй иу. Цы фæлгæндзтæ саразы, уыдон сты
индивидуалон, æххæст, ирд. Опектаклты
фылдæр хатт æххæст ’кæны сæйраг ролтæ.
Активон хайад исы театры сфæлдыстадон
куысты. Иæ "куысты мидæг у принципиа-
лон, хæларзæрдæ адæймаг.
271

Плиты Раиоæ Хетæкгаты Къостайы но-
мыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон драмон
театры сценæйыл сарæзта 150 фæлгондзæй
фылдæр. Уыцы фæлгæндзтæй иууыл ирд-
дæр æмæ тыхджындæртæ сты: Русудан —
М. Джапаридзейы пьесæ «Джамтаборы
чызджы», Луиза —Шиллеры трагеди «Уар-
зондзинад æмæ мæнгарддзинад»-ы, Мари-
не — И. Мосашвилийы драмæ «Станцы
хистæр»-ы, Гаянэ — Сумбаташвилийы дра-,
мæ «Гадзрахатдзинад»-ы, Маринэ-— Мари-
къо Бараташвилийы комеди «Цъырщъыра-
джы», Ин-Сен — спектжль «38 параллел
Хуссар ’рдæм», Маро — С. Мтварадзейы
«Сурамы фидары», Маиа — В. Канделаки-
йы )КОмеди «Цъхънеттаг Маиа»-йы, Гра-
финя — Бомаршейы комеди «Фигаройы
чындзæхсæв»-ы, Нана — Плиты Гришы
трагеди «Чермен»-ы, Нато — Мревлишви-
лийы драмæ «Харателийы бинонтæ»-йы,
Донна Исидора — Маин Риды драмæ
«Æнæсæр барæджы», Сафиат —Хуыгаты Г.
æмæ Хуыбецты Р. • комеди «СофьяйьГза-
рæджы», ИликъО’— В. Гоголашвилийы
пьесæ «Хърихъхъуппыты», Маиа — А. Ге-
цъадзейы пьесæ «Хæцæнгарз æмæ уарзон-
дзинады», Зухра Банум — Нахуцришвили-
йы «омеди «Шайтан Хихойы» æмæ æндæртæ.
Григорьян — ’Плиты Раисæ хорзæхджын
æрцыд Куысты хъæбатырдзинады тыххæй
майдан æмæ ГССР Сæйраг Советы Кады
грамотатæй.

ДОЛИДЗЕ ТИНА
Долидзе Аксентийы чызг Тина райгуыр-
дис 1936 азы Гуырдзыстоны ССР Махара-
дзейы районы Джимиаты хъæуы. Каст фæ-
ци Тбилисы Руставелийы номыл театралон
институт. 1964 азæй фæстæмæ кусы Хетæг-
каты Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны
паддзахадон драмон театры гуырдзиаг кол-
лективы жтрисæйæ.
Долидзе Тина у драматикон а-ктрисæ.
Арæхстджын у лирикон æмæ герои’кон рол-
ты, спектаклты фылдæр хатт æххæст кæ-
ны сæйраг ролтæ.
Сценæйыл цы фæлгæндзтæ сарæзта, уы-
донæй иууыл ирддæр сты: Нана — Т. Пера-
дзейы драмæ «Хæхты легендæ»-йы, Нино
— Нахуцришвилийы драмæ «Барис Дзне-
ладзе»-йы, Дареджан — 3. Журулийы дра-
18*
273

мæ «Прокурор_ы чызджы», Дариа — А. Ге-
цъадзейы драмæ «Хæцæнгарз æмæ уар-
зондзинад»-ы, Ирине — Какабадзейы пье-
сæ «Колкозоны чындзæхсæв»-ы, Лаура —
Ак. Девидзейы пьесæ «Уæзæджы», æл-
дары чызг — Вачнадзейы пьесæ «Дæрд-
таг фыдæлтæ»-йы æмæ æнд.
I

ДЖИГОЛАТЫ ЛЕНÆ
Джигрлаты Савелийы чызг Ленæ рай-
гуырдис 1936 азы Хуссар Ирыстоны. Каст
фæцис Тбилисы Руставелийы номыл теат-
ралон институт. 1960 азæй фæстæмæ кусы
Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар Ирыс-
;тоны паддзахадон драмон театры гуыр-
дзиаг коллективы актрисæйæ.
Джиголаты Ленæ .спектаклты æххæст
кæны æндæр æмæ æндæр планыл арæзт
ролты. Зæрдиагæй ’кусы йæ дæсныйад фæ-
бæрзонддæр кæныныл. Джиголаты Ленæ
цы фæлгæндзтæ сарæзта, уыдонæй иууыл
ирддæртæ сты: Хиа — Ал. Хъазбегийы дра-
мæ «Фыдымарæджы», Дохтыр — Джемал
Карчхадзейы пьесæ «Девидзеты бинон-
тæ»-йы, Зухра Ханум — Нахуцришвилийы
комеди «Шайтан Хихо»-йы.
275

ДЖИОШВИЛИ НЕЛЛИ
Джиошвили Иваны чызг Нелли рай-
гуырдис 1941 азы Хуссар Ирыстоны Цхин-
валы горæты. Каст фæцис астæуккаг
скъола, хайад иста хихъæппæрисон дра-
мон къордты. 1961 азæй фæстæмæ кусы
Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар Ирыс-
тоны драмон театры гуырдзиаг коллективы
актрисæйæ.
Джиошвили Неллимæ кæд сæрмагонд
театралон ахуырдзинад нæй, уæддæр æм ис
артисткæ-йы ;курдиат. Арæх æххæст кæны
спектаклты æвзонг чызджы ролтæ. Аив
хъазы æвзонг лæппуйы ролтæ дæр.
Хетæгкаты Къостайы номыл Хуссар
Ирыстоны паддзахадон драмон театры
сценæйыл цы фæлгæндзтæ сарæзта, уыдо-
нæй иууыл аивдæртæ сты: Варо — Цагарели-
276

йы драмæ «Сыбыраджы», Гиацинтæ—Молье-
ры комеди «Скапены митæ»-йы, Лусиндрæ —
Мольеры комеди «Æнæбары хосгæнæджы»,
Дона Исидорæ-Маин — Риды драмæ «Æнæ-
сæр ’барæджы», Тина — Т. Перадзейы дра-
мæ «Хæхты легендæ»-йы, Тамар^æ —
Дж. Канчхадзейы ньесæ- «Девидзейы би-
нонтæ»-йы, Тина — Г. Нахуцришвилийы
драмæ «Барис Дзнеладзе»-йы, Небиер
Ханум — Г. Нахудришвилийы комеди
«Шайтан Хихо»-йы, Ладинкæ — Хуыгаты Г.
æмæ Хуыбецты Р. комеди «Софьяйы зарæ-
джы», дидинджытæ уæйгæнæг — Когоуты
драмæ «Ахæм уарзондзинад»-ы, дидин-
джытæ уæйгæнæг — 3. Журулийы пьесæ
«Прокуроры чызджы», Гогиа — А. Гецъа-
дзейы драмæ «Хæ’цæнгарз æмæ уарзондзи-
над»-ы.

МУРДЖИКНЕЛИ КЕТЕВАН
Мурджикнели Иосебы чызг Кетеван
райгуырдис 1921 азы Хашуры районы Шро-
мы хъæуы. Астæуккаг ахуыр куы райста,
уæд 1941 азы кусын райдыдта Хашуры
культурæйы Хæдзары. Уый æмрæстæджы
хайад иста, «культурæйы Хæдзары сценæ-
йыл цы спектаклтæ æвæрдтой, уыдоны дæр.
1950 азы Мурджикнели Кетеван кусын-
мæ ацыд Ахалцихы паддзахадон драмои
театрмæ, фæкуыста дзы 1951 азы онг. Уы-
цы аз æрбацыд Хетæгкаты Къостайы но-
мыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон драмон
театрмæ æмæ уæдæй нырмæ кусы гуыр-
дзиаг коллективы актрисæйæ.
Мурджикнели Кетеван иухуызон арæх-
сы, æндæр æмæ æндæр хара^ктертæ кæмæа
ис, ахæм ролты. Уæлдай тынгдæр йæ кур-
278

диат райхæлд æвзонг чызджыты ролты. Ке-
теван æнувыд у йæ профессийыл, кусы зæр-
диагæй. Уый театры сценæйыл сарæзта 100
фæлгондзæй фылдæр. Уыцы фæлгæндзтæй
нууыл ирддæртæ сты: Марине — Мосашви-
лийы -пьесæ «Станцы хистæр», Гулкани —
А. Цъеретелийы «Баши-А>чуки»-йы, Маши-
ко — Ериставийы ньесæ «Нырма амардыс-
ты, стæй счындзæхоæв кодтой»-ы, Каба-
тъо — Цагарелийы пьесæ «Ханумайы»,
Хришутка — ’спектакль’ «Киквидзейы», Ме-
чи— Бердзенишвилийы драмæ «Фидыдады
бæлæтты», Омералдинæ — Гольдонийы
«Дыууæ хицауы лæггадгæнæджы», Сона —
Сундукяны пьесæ «Пепо»-йы, Саломе —
Г. Цъеретелийы пьесæ «Фьщцаг къах-
дзæф»-ы, Гаиане — Сумбаташвилийы пье-
сæ «Гадзрахатæй цæуæджы», Зураб —
Д. Чъонкъадзейы драмæ «Сурамы фи-
дар»-ы, Ека — Бердзенишвилийы пьесæ
«Къуарьибылыл хæристæ»-йы, дохтыр—спек-
такль Девидзейы бинонт»~ы, Пъело —■ спек-
такль «Æвæрд хъæды», Текъле — спектакль
«Лымæнтæ»-йы, Марианæ — спектакль
«Прокуроры чыздлс»-ы æмæ æндæртæ.

МКЪРТЧИЯН ТАЙМУРАЗ
Мкъртчиян Андрийы фырт Таймураз
райгуырдис 1939 азы Хуссар Ирыстоны
Цхинвалы горæты. Кас;т фæци Тбилисы
паддзахадон театралон институт. 1960 азæй
фæстæмæ кусы Хетæгкаты Къостайы но-
мыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон драмон
театры.
Мкъртчиян Таймураз у театры сфæл-
дыстадон æвзонг фæсивæды ^курдиатджын-
дæртæй. Æххæст кæны соцаилон æмæ ге-
роикон ролтæ. Актеры курдиат рæзы иу
фæлгондзæй иннæмæ.
Мкъртчиян Таймураз цы фæлгæндзтæ
сарæзта, уыдонæй аивдæртæ сты: Сосо —
Бердзенишвилийы драмæ «Хъæз дым.гæ-
мæ»-йы, Сосана — А. Цъеретелийы <коме-
ди «Кинто»-1Йы, Поручик ~ Г. Цъеретели-
280

йы пьесæ «Фы-ццаг къахдзæф»-ы, Приход-
ко — Тур æмæ Шейнины пьесæ «Ныхæй-
ныхмæ»-йы, Фæдагурæг ,— Кежерадзейы
«Аххооджын»-ы, шофыр — Думбадзейы ко-
меди «Æз, Нана, Иликъо æмæ Иларион»-ы,
Парна — Лорткипанидзейы «Урс хæлын-
бы!дтыр»-ы, Георли Харатели — Мревлишви-
лийы «Харателийы артдзæст»-ы, Клесов —■
А. Цагарелийы драмæ «Сыбыраджы», Ок-
тав — Мольеры комеди «Æнæбары хоогæ-
нæджы», Леандр—Мольеры комеди «Скапе-
ны митæ»-йы, ’ Чуча Хевисбери — Важа
Пшавелайы драмæ^Хъодьигоада-ы, Краль—
Когоуты драмæ «Ахæм уарзондзинад»-ы,
Нугзар—И. Чъавчъавадзейы драмæ «Ауын-
дзæныл»-ы, Зеб Стумп-Маин — Риды дра-
мæ «Æнæсæр барæджы», Григола —
А. Хъазбегийы драмæ «Фыдымарæджы»,
Вахгъанг Девидзе — Карчхадзейы пьесæ
«Девидзейы бинонтæ»-йы, Омар — Нахуц-
ришв’илийы комеди «Шайтан Хихо»-йы,
Хоры раздзог — Перадзейы драмæ «Хæхты
легендæ»-йы, Къотъе — Гецъадзейы пьесæ
«Хæцæнгарз æмæ уарзондзинад»-ы, Хари-
тъон П. — Капкабадзейы «Колхозоны чын-
дзæхсæв»-ы æмæ æндæрты.

ТАРАЛАШВИЛИ ЕЛИСАБЕД
Таралашвили Уасилы чызг Элисабед
райгуырдис 1915 азы Гурджааны районы
Велисцихейы хъæуы. Астæуккаг ахуыр
райста Тбилисы, уый фæстæ ахуыр кодта
3. Палиашвилийы номыл музыкалон ахуыр-
гæиæндоны. 1937 азы кусын райдыдта Ве-
лисци’хейы театры. 1948 азæй фæстæмæ та
кусы Хетæлкаты Къостайы номыл Хуосар
Ирыстоны паддзахадон драмон театры
гуырдзиаг коллективы а>ктрисæйæ.
Таралашвили Елисабед 30 азæй фыл-
дæр кусы сценæйыл. Арæхстджынæй æх-
хæст кæны хара<ктерон ролтæ. Уæлдай тынг-
дæр арæхсы æппæрццаг фæлгæндзтæ ара-
зынмæ. Активон хайад исы театры сфæл-
дыстадон куысты мидæг.
Таралашвплп Элисабед хорзæхджын у
282

-«Куысты сгуыхтдзинады тыххæй» майдан
^емæ Гуырдзыстоны Республикæйы Сæйраг
Советы Кады грамотатæй.
Таралашвили уыд Хуссар Ирыстоны
областон æххæстгæнæг Комитеты депутат.
Таралашвили Элисабед Хетæгкаты Къос-
тайы номыл Хуосар Ирыстоны паддзахдон
драмон театры оценæйыл цы фæлгæндзтæ
сарæзта, уыдонæй иууыл ирддæртæ сты:
Кетеван — Ериставийы пьесæ «Райгуырæн
бæстæ»-йы, Дзидзиа — А. Хъазбегийы
дра’мæ «Хевисбери Г-оча»-1Йы, Рукаиа —
Сумбаташвилийы «Гадзрахатæйцæуæджы»,
Валида — Цъеретелийы пьесæ «Фыццаг
къахдзæф»-ы, Луизæ — Шиллеры трагеди
-«Уарзондзинад æмæ мæнгарддзинад»-ы,
Гулнара — Гаджибековы «комеди «Аршин-
^Мал-Алан»-ы, Луизæ — Маин Риды пьесæ
«Æнæсæр 'барæг»-ы, Русудан — Джапари-
дзейы пьесæ «Джамтаберы бинонтæ»-йы,
Фати — Накашидзейы драмæ «Чи у аххос-
джын»-ы, Марине — Гуниайы «Хо æмæ æф-
сымæр»-ы, Алиандра — Ебралидзейы пьесæ
«Нана»-йы, Марине — М. Бараташвилийы
пьесæ «Марине»-йы, Вардо — Чъонкъадзе-
йы драмæ «Сурамы фидар»-ы, Кристине —
Ниношвилийы пьесæ «Кристине»-йы æмæ
^ендæрты.

ХЪОРАНАШВИЛИ ДИМИТР
Хъоранашвили Димитры фырт Димитр*
раигуырдис 1927 азы Хуссар Ирыстоны
Цхинвалы горæты.
1955 азæй фæстæмæ кусы Хетæпкаты
Къостайы номыл Хуссар Ирыстоны паддза-
хадон драмоп театры гуырдзиаг коллекти-
вы актерæй.
Хъоранашвили Димитр у театрдзауты
уарзондæр актертæй сæ иу. У характерон
актер. Фылдæр хатт æххæст кæны комедйон
ролтæ. Актер йæ хъус дары дардуагон,
факттæм æмæ сæ арæхстджынæй пайда-
кæны фæлгæндзтæ аразыны хъуыддаджы..
Иу фæлгондзæй иннæмæ рæзы йæ дæсны--
йад. У хæдæфсæрм, æгъдауджын æмæ хуьь
мæтæг зæрдæйы хицау.
284

Хъоранашвили Димитр Хетæгкаты Къос-
тайы номыл Хуссар Ирыстоны паддзаха-
дон драмон театры сценæйыл ’цы фæлгæндз-
тæ сарæзта, уыдонæй иууыл ирддæр <сты:
Чысыл лæппу^— спечктакль «Баши-Ачуки»-
йы, Гуревич — А. Цъеретелийы драмæ
«Фыцдаг къахдзæф»-ы, Шакро — Г. Цъе-
ретелийы драмæ «Кристине»-йы, Тæрхоны-
лæг — И. Чъавчъавадзейы драмæ «Ауын-
дзæныл»-ы, Дуканийы хицау — А. Хъазбе-
гийы драмæ’ «Фыдымарæджы», Закро —
Бердзенишвилийы драмæ «Куары был хæ-
ристæ»-йы, Марта — Т. Перадзейы драмæ
«Хæхты легендæ»-йы, Ромул — Думбадзе-
йы комеди «Æз, Нана, Иликъо æмæ Ила-
рион»-ы, Арчил — Канделакийы пьесæ
«Ивар»-ы, Чутала — Журулийы пьесæ
«Прокуроры чызджы», Никуча — Гецъадзе-
йы драмæ «Хæцæнгарз æмæ уарзондзи-
над»-ы, Михо — Канделакийы комеди
«Цъхънеттат чыэгМаиа»-йы, Лæггадтæнæг
лæппу — Цагарелийы драмæ «Сыбыраджы»,
Пируза — Мревришвилийы драмæ «Хара-
телийы артдзæст»-ы, Гига — Сум’баташви-
лийы црамæ «Гадзрахатæйцæуæг»-ы, Ва-
жа—Какабадзейы комеди «КолхОзоны чын-
дзæхсæв»-ы æмæ æндæртьь

ЦХУЫРБАТЫ ШЕРМАДИН
Цхуырбаты Иракълийы фырт Шерма-’.
дин райгуырдис 1929 азы Хуссар Ирысто-
ны Цхинвалы горæты. 1950 азы каст фæ-
цис Цхинвалы педагогон техникум. 1952
азæй фæстæмæ кусы Хуссар Ирыстоны
паддзахадон драмон театры гуырдзиаг
коллективы антерæй.
Цхуырбаты Шермадин у драматикон
актер. Иæ курдиат ирддæрæй райхæлд
социалон æмæ характерон ролты.
Цхуырбаты Шермадин цы фæлгæндзтæ
сарæзта, уыдон’æй хуыздæртæ сты: Бичъи-
ко — Бараташвилийы пьесæ «Марине»-йы,
Гигол — Сундукианы пьесæ > «Пе1ПО»-йы,
Сауджын — Чъонкъадзейы драмæ «Сурамы
фидар»-ы, Гугуна — Канделаиийы комеди
«Цъхънеттаг чызг Маиа»-йы, Кæсгон æл-
2Й6

дар — Плиты Гришы трагеди «Чермен»-ы,
Хъараман — Накъашидзейы драмæ «Чи у
ахяосджын»-ы, Гоча — . Мревлишвилийы
драмæ «Зæй»-ы, Тенгиз — Чубабрияйы пье-
сæ «Æмбæлттæ»-йы, Мырзæ — Цъерете-
лийы драмæ «Баши-Ачуки»-иы, Мераб —
Журулийы драмæ «Прокуроры чызг»-ы, То-
тибадзе — А. Девидзейы пьесæ «Уазæджы»,
Степан Макарич — Цагарелийы драмæ
«Сыбыраг»-ы, Уа-сил — Нахуцришвилийы
драмæ «Борис Дзнеладзе»-йы, Ианвара —
Важа Пшавелайы драмæ «Фыдьш,арæг»-ы,
Ломкац —- Какабадзейы комеди «Колхозо-
ны чындзæхсæв»-ы æма^ æндæрты.

ПАПЕЛИШВИЛИ ЕЛЕНÆ
Папелишвили Леуаны чызг Еленæ рай*
гуырдис 1923 азы Хуссар Ирыстоны. Ас-
тæуккаг ахуыр райста Цхинвалы фыццаг
гуырдзиаг астæуккаг скъолайы.
Хæсты уæззау азты куыста Хеиты кол-
хозы колхозонæй. Æххуыс /кодта жолхозæн
уæззаудæр æмæ ахсджиагдæр быдырон
куыстыты. Фæци Стыр Фыдьибæстæйон
хæст. 1948 азы Еленæ фæстæмæ кусынмæ
æрбацыд театрмæ. Уæдæй фæстæмæ кусы
гуырдзиаг секторы техникон режиссерæй.
Папелишвили Еленæ у йæ ^куыстыл
æнувыд æмæ иузæрдион адæймаг. У прин-
ципиалон æмæ æгъдауджын. Театры кол-
лективы ’хсæн ын ис хорз авторитет. Хорз
зоны йæ куыст. Уый тыххæй дзы райгонд
сты йæ куысты æмбæлттæ.
288

Саулохты Клавдя Тæбæраты Виктор
Литературон хайады Музыкалон хайады
сæргьлæууæг. сæргълæууæг

Джыгкайты Ростик Крывцова Наташа
Оркестры солист Бутафорон цехы
сæргьлæууæг

Мелкуева Тамара Шеразадашвили Ясон
Реквизитон цехы Декорацитæ аразæн
сæргьлæууæг цехы сæргълæууæг

Зæгъойты Владимир Саламадзе Гиви
Декорацитæ аразæг Сценæйы рухсытæй
фæлындзæг

Гаглойты Мурат Къæбулты Замирæт
Радист Уæлæдарæсы цехы
сæргълæууæг

Ромелашвили Димитр Хъотайты Бетъре
Гримгæнæг Уæлæдарæсхуыйæг

Джирквелашвили Гриша Тедеты Григол
Къахыдарæсхуыйæг Сценæйы хистæр инспектор

ЧИНЫДЖЫ ИС:
I. Ирон профессионалон театры равзæрдыл цыбыр
афæлгæст 5
I. Фыццаг хæдархайгæ ирон драмон къордтæ 5
II. Фыццаг ирон профессионалон театр 9
III. Уыдон нæмттæн ферохгæнæн нæй 10
IV. Театры профессионалон кадрты фыццаг
фæлтæр 13
V. Тохы быдырæй нал æрыздæхтысты 15
VI. Хæст æмæ хæсты фæстаг азтæ 16
VII. Уыдон тыххæй зæгъын хъæуы 19
VIII. Се ’рмдзæф ирон сценæйыл’ис 21
IX. Театры профессионалон кадрты дыккаг
фæлтæр х 31
X. Театр æмæ бынæттон автортæ 32
XI. Æмбæрзæн байгом вæййы уæлтæмæн музыкæ-
йы мыртимæ 35
XII. Театры сценæ кæй æрмдзæфæй сфидауы - 36ч
XIII. Театры сфæлдыстадон цæсгом æвдисæг спек-
таклтæ .- г 37
Хетæгкаты Владимир 39
Мургъулия Виктор 43
Цæбиты Залихан 46
Хъайырты Владимир • '51
Къæбысты Гришæ 57
Магкаты Алихан 61
Дзадтиаты Сона, 65
Цæбиты Нинæ 72
Мамиты Димитр
Гаглойты Зинæ 88
Дзæхаты Дзæбидыр 97
296

Гуыбиаты Георги
Туаты Зураб
Гугкаты Александрæ
Цоциты Нинæ
Абайты Оля
Саулохты Мухтар
Таугазты Гаврил
Гаглойты Варя
Цхуырбаты Барис
Мæргъиты Сослан
Пæррæстаты Димитр
Багаты Федр
Гæззаты Степан
Цæбиты Варя
Медойты Заретæ
Гелдыты Андрей
Галуанты Людмилæ
Плиты Александрæ
Бекъойты Георги
Гасситы Раисæ
Гæбæраты Дауыт
Гойаты Натела
Гугкаты Евелипæ
Джиоты Зауырбег
Джусойты Хасан
Джыгкайты Иваи
Зæгъойты Руслан
Мадзаты Мæхæмæт
Мулдарты Граф
Тедеты Алихан
Харебаты Федыр
Цæбиты Руслан
101
106
112
115
- 122
125
130
134
139
143
147
150
155
158
163
173
180
183
185
187
189
191
193
195
197
199
201
204
206
208
210
297

Цоциты Къæдзæхмæт
Цхуырбаты Светланæ
Козаты Пауле
II. Гуырдзиаг профессионалон театры
зæрдыл цыбыр афæлгæст
Шаптошвили Рэм
Цхвирашвили Иосиф
Шеразадишвили Иракли
Мелко^ва Мария
Хуыбылты (Бичикъашвнлн) Григол
Дарбуашвили Иван
Кокойты Григол
Вашакидзе Этери
Гасанова Тамара
Гасситы Иван
Гогичашвили Димитр
Годжыцаты Гурам
Гочашвили Джемал
Григорьян-Плиты Раисæ
Долидзе Тина
Джиголаты Ленæ
Джиошвили Нелли
Мурджикнели Кетеван
Мкъртчян Таймураз
Таралашвили Элисабед
Хъоранашвили Дпмитр
Цхуырбаты Шермадин
Папелашвили Еленæ
212
215
217 ’
рав-
221
227
231
235
240
244
249
253
257
261
263
265
267
269
271
273
275
276
278
280
282
284
286
288

Владимир Михайлович Гаглойти
Таймураз Семенович Мулдаров
ЮГО-ОСЕТИНСКИЙ ТЕАТР
творческие справки
Книжный сектор Юго-Осетинского издательства
Цхянвали — 1968
^с^с>сооЗд<^ ЭоЬдос^оЬ с)д ^оСГ0^0000
оодоЗ’Д&оЪ ЬоЭспбоЬ с)г) Ээд ^^0(^0030
ьбзьАэæ гоьоæоь шоббдо
^оЗсо^З^срО^оооо Зсософсодфдоо
ЬйЗЬсодоо соЬдоооЬ зйЗсоЗ^дЗс^соооЬ ^о^БоЬ Ьд^фсосоо
(З’бо&з^СГ0 — 1968
Фото — А. М. Прекратич и А. С. Нор
Редактор-— М. В. Гучмазов
Художник — С. Минасов
Худредактор —- А. Д. Ванеев
Техредактор — В. А. Тедеева
Корректор — А. И. Техов

Сдано в набор 26. VIII. 1967 г. Подписано к пе-
чати 24. IV. 1968 г. Формат бумаги 60x84716 см. Изд.
листов 9,5. Печат, листов 16. Заказ №1034. Эт 00314.
Тираж 1000 экз. Цена 45 коп.
Цхинвальская типография Хлавполиграфпрома,
г. Цхинвали, ул. Московская, 5.