Я. ГАШЭК
ЧАСТКА ТРЭЦЯЯ
3 рускае мовы пераклаў М. Л у ж а н і н
і
ДЗЯРЖАЎНАЕ ВЫДАВЕЦТВА БЕЛАРУСІ л і м
1 9 3 2
М Е Н С К
Тэхрэдактар К. Пуроускі Корэктар А. Перская Здана ў друкарню 20-Ш—32 г. Гіаднісана да друку 22-V— 32 г.
Вокладка мастака І. Давідовіча
Заказ № 688.	5.000 экз.
Уп. Галоўлітбелу № 2766.
Друкарня імя Сталіна.
ПРАЗ УСЮ ВЭНГРЫЮ.
Нарэпгце надышоў момант, калі ўсіх пазаліхалі ў вагомьг, з разьліку 40 чалавек ці васьмёра комяй. Праўда, коням было выгадней, як людзям, таму што яны ўмеюць спаць стоячы,—н / ды гэта ўсёроўна! Вайсковы цягнік зноў павёз на з'бойства Галіцыю партыю тарматнага мяса.
Наогул-жа гэта прынесла ўсім гэтым стварэньням толькі вядомую аіалёігку. Прынамсі, было штосьці пэўнае, калі цягнік адышоў ад станцыі: перад гэтым было толькі цяжкае няведаньне, ці паедуць сягоньня, ці заўтра, ці пасьлязаўтра. Некаторыя ад-чувалі сябе, як асуджаныя на сьмерць, што з жахам чакаюць, калі па іх зьявіцца кат. I вось зьяўляецца некаторае заспака-еньне, бо зараз ўсё павінна скончыцца.
3 гэтай прычыны адзін салдат закрьгчаў з вагону, як дурка-ваты.—Едзем! Едзем!
Каптэнармус Ванэк меў рацыю, калі казаў Швэйку, што сыіяшацца няма куды. .
Шмат дэён прайшло да тэй хвіліны, калі пачалі грузіцца ў вагоны. За гэты час шмат гаварылі пра консэрвы, і Ванэк, што быў і на кані і пад канём, сьцьвярджаў, што гэта адна нікчэмная трызьня. Якія такія консэрвы?! Вось малебен перад дарогаю, тэта так, таму што малебен служылі і ў папярэдняй маршавой роце. А калі былі-б консэрвы, дык ня варта было-б правіць малебну. Ну, а цяпер давядзецца консэрвы замяніць малебнам...
1 вось, заместа мясных консэрваў, зьявіўся старэйшы фэльд-курат Ібль, які адразу забіў тры зайцы. Ен адправіў малебен адначасова тром маршаівым батальёнам, блаславіўшы два з іх на перамогі над сэрбамі і адзін—над расійцамі.
Пры гэтым ён зьвярнуўся да ваякаў з гарачаю прамоваю, і льга было заўважыць, што матэрыял для яе ён заіпазьгчыў з вайсковых календароу. Яна была наістолькі расчуленая, што Швэйк, які 'знаходзіўся разаім з Ванэкам у імпронізаванай у ва-гоне канцылярьгяй, калі яны ехалі ў Візэльбург, успомніў гэтую прамову і сказаў каптэнармусу:
— Ах, як гэта будзе цудоўна, як гаварыў пан фэльдкурат, калі дзень будзе сыходзіць у надвячорак і залатыя праменьні сонца схаваюцца за гарамі, а на іполі бойкі, як ён казау, будуць чутны апошнія ўздыхі параненых, хрыпеньне коняй, што зды-хаюць, і голас мясцовых жыхароў, калі над іхнымі галовамі яскрава будуць палаць саламяяыя стрэхі халуп! Ах, я стра-шэнна люблю, калі людзі вярзуць такую лухту!
Ванэк сьцьвярджаючы матнуў галавою.
— М-так, гэтая прамова расчульвала да д’ябла,—сказаў ён. — Яна бьгла дужа добра і навучальна,—казаў далей Швэйк. Я яе добра запомніў і, калі вярнуся з вайны, канечне перадам яе ў «Поўнай чашы». Пан фэльдкурат, калі ён нам усё гэта рас-тлумачваў, зрабіў такую прыігожую паставу, шот я спало-хаўся, каб ён не пасьлізнуўсяі і ня ўпаў на складаны алтар і не пабіў мазгаўкі аб дарахавальніцу. Ён расказаў нам такія пры-гожыія прыклады з гісторып нашае армііі, калі ў ёй служьгў яшчэ Радэцкі, і пра тое, калі гарэлі хлявы на полі бойкі—як быц-цам-бы ён сам гэта бачыў.
А у тон-жа самьт дзень фэльдкурат Ібль быў ужо ў Вене і падносіў другому маршаваму батальёну тую-ж самую чульлівую гісторыю, пра якую успамінаў Швэйк і якая так яму ўпадабалася.
Дарагія ваякі,—казаў фэльдкурат Ібль,—ўявеце сабе, што бойка каля Кустоццы скончылася перамогаю, калі італь-янскаму каралю Альбэрту пасьля дзесяцідзённага ўпартага зма-гаяьня давялося пераступіць залітае крывёю поле бою нашаму айцу-камандзіру маршалу Радэцкаму, які яшчэ на восемдзесят чацьвертым годзе жыцьця меў такую бліскучую перамогу. Пагля-дзеце, дарагія ваякі! На ўзгорку перад узятаю штурмам Кустоц-цаю спыніўся ўшанаваны маршал. Вакол яго—ягоныя верныя ваеначальнікі. Сур ёзнасьць моманту глыбока ўсывядомлівалаоя ўсімі гэтымі людзьмі, бо, дарагія ваякі, недалёка ад фэльдмар-4
тпала льга было бачыць аднаіго з яіго салдатаў, які змагаўся сд сьмерцю. Лежачы з патрушчанымі рукаміі і нагамі на полі гонару. паранены ваяка адчуў, што маршал Радэцкі глядзіць на яго. Слаўны паранены унтэр-афіцэр сударгоіва заціскаў у здрантвелай руцэ свой залаты мэдаль «за адважнасьць». Пабачыўшы ўлюбё-ната фэльдмаршала, у ім яішчэ раз успыхнула гатовае ўжо згас-нуць жыцьцё, і паміраючы з нечалаівецкімі натугамі папрабаваў падпаўзьці да фэльдмаршала. «Супакойся, ня муч сябе, мой ад-важны ваяка!»—выгукнуў маршал, саскочыў з каня і падаў яму руку. «Не магу вам падаць рукі, пане фэдьдмаршал,—сказаў па-міраючы,—таму што ў мяне абедзьве рукі адарваў знарад. Але я вас прашу пра адно, толькі пра адно. Скажэце мне ўсю праўду, ці мы перамаглі?»—«Так мы маем поўную перамогу, дарагі брат,—ласкава прамовіў фэльдмаршал.—Як шкада, што тваю радасьць засьціць гэтая цяжкая рана!»—'«Сапраўды, пане фэльд-маршал, я ўжо, мабыць, не ачуняю»,—абазваўся гэрой плухім голасам, прыветліва ўсьміхаючыся.—«Табе, мусіць, хочацца піць?»—з-апытаў Радэцкі.—«О, так, пане фэльдмаршал, увесь дзень была сьпека, да трыццаці градусаў у цяню» Тады Ра-дэцкі схапіў пляшку ў аднаго з сваіх ад’ютантаў і працягнуў яе паміраючаму.—«Памажы вам, 'божа!»—выгукнуў ён, мерачыся пацалаваць руку свайго ўлюбёяага начальніка.—«Колькі год ты праслужыў?»,—запытаў яго фэльдмаршал.—«Больш за сорак год, іпане фэльдмаршал. Каля Аспэрну я атрымаў залаты мэдаль і пад Ляйпцыгам я быў і вайсковы мэдаль таксама ў мяне ёсьць... Пяць разоў быў я цяжка паранены, а вось цяпер надышюў мой канец! Але якая радасьць, якое шчасьце, што я яшчэ дажыў да гэтага дню! Я не баюся сьмерці, таму што на нашым баку бліску-чая перамога і наш імпэратар атрымае ізноў свае землі». У гэты момант, дарагія ваякі, з лягеру дакаціліся велічныя гукі нашага народнага гімну: «Божа ахавай, божа абарані», магутна і горда луналі яны па-над полем бойкі. Ваяка, што разьвітваўся з жыць-цём, яшчэ раз папрабаваў узьняцца. «Няхай жыве Аўстрыя!— узьнята крыкнуў ён.—Няхай жыве Аўстрыя!—сьпявайце, сьпя-вайце наш цудоўны гіімн! Няхай жыве наш улюбёны найвы-шэйшы правадыр, няхай жыве армія!» Паміраючы яшчэ раз пры>-.оаў да рукі фэльдмаршала і пацалаваў яе, а пасьля схіліўся на
зямлю і апонпгі ціхі ўздых вы’рваўся з яго шляхетных грудзей. Найвьппэйшы правадыр зьняў шапку перад труіпам аднаго з сваіх адважнейшьгх салдатаў. «Гэтаму цудоўнаму канпу сапраўды можна пазайздросьціць»,—сказаў усхваляваны фэльдмаршал. апусьціўшы галаву на маліцьвена складзеныя рукі...
— Дарагія ваякі,—дакончыў сваю прамову Ібль,—жадаю вам, каб і ва ўсіх івас 'быў ігэткі-ж слаўны, прыігожы канец!
Калі Швэйк успомніў ігэтую прамоіву, ён з поўным правам, ні кропелькі не пераболыпваючы, мог называць фэльдкурата Ібля ідыётаім, якіх іяпгчэ сьівет ня бачыў.
Пасьля Швэйк пачаў гавіарыць пра ўсім вядомыя загады, якія прачыталі ім перад пасадкаю ў вагоны. Адзін з іх быў пад-пісаны Францам-Іозэфам загад па арміі, другі—загад Эрцгэр-цога Іозэфа-Фэрдынанда і абодва датычылі здарэньняў на Дуклінскім перавале ад 3 красавіка 1915 г., калі два батальёны 28-га пяхотнага палка разам са сваімі афіцэрамі і з музыкай на чале перайшлі на бок расійцаў.
Абодва загады чыталіся з дрыжыкамі ў голасе і спавяшчалі:
ЗАГАД ПА АРМІІ АД 77 красавіка 1915 г.
‘ 3 пачуцьцём глыбокага смутку загадваем Мы выклю-чыць са складу Нашае арміі 28-мы пяхотны полк за тру~ сасьць і дзяржаўную здраду, адабраць у яго сьцяг і пера-даць ў вайсковы музэй. Гісторыя палка, які накіраваўся на фронт з атручаным усьведамленьнем сваіх абавязкаў, лічыцца ад гэтага часу спыненай.
Франц-Іозэф (уласнаручны подпіс).
ЗАГАД ПА АРМІІ ЭРЦГЭРЦОГА ІОЗЭФА-ФЭРДЫНАНДА.
3 красавіка ў часе цяжкіх боёў на Дуклінскім перавале два батальёны 28-га пяхотнага палка, разам са сваімі афі-цэрамі бяз ніводнага стрэлу здаліся аднаму батальёну ра-‘ ціу>аУ> і ачарнілі сябе, такім чынам, вечнаю ганьбаю.
7 3-му пяхотнаму палку разам з германскімі часьцямі ў^ало'.я, не зважаючы на цяжкія страты забітымі і пара-ненымі, утрымаць позыцыю пакуль прышлі падмацаваньні.
28-мы пяхотны полк назаўсёды выключаецца са сьпісаў аўстрыйскіх палкоў, а рэшта ніжэйшых чыноў, як і афіцэ-раў, будзе разьмеркавана па другіх часьцях арміі ды ф/іё-ту, каб акупіць уласнаю крывёю гэту цяжкую віну.
Чэскія палкі на працягу ўсяе кампаніі, асабліва-ж у часе апошніх баёў, неаднокраць паказвалі ненадзейнасьць, у 'тірыватнасьці пры абароне ^цобра падрыхтаваных і даўно 'ўжо занятых намі позыцый. 3 прычыны акопнага харак-'тара вайны, ворагу звычайна вельмі хутка ўдаецца завяз-ваць зносіны з нявартымі элемэнгамі, і ён пры судзеяньні гэтых здраднікаў накіроўвае свае атакі на вучасткі фронту, занятыя менш пэўнымі войскамі. Ворагу часта ўдаецца надзвычайна хутка і бяз жаднага супраціўленьня завалод-'ваць гэткімі вучасткамі фронту і браць у палон вялікую колькасьць людзей. Ганьба і сорам і пагарда тым нясу-мленным нягоднікам бяз гонару, якія здраджваюць 'свайму гасудару і бацькаўшчыне і ганьбяць слаўныя штан-дары нашай адважнай арміі, а разам і гонар усяе нацыі. Рана ці позна іх налучыць куля ці вяроўка ката. Абавя-зак кожнага чэха, у якога захавалася пачуцьцё гонару, да-носіць сваім бліжэйшым начальнікам пра ўсіх агідных провокатараў і здраднікаў, што знаходздцца ў іхным ася-родзішчы. А хто гэтага ня робіць, той такі-ж падлюка і .здраднік!
Загад гэты прачытаць ва ўсіх ротах, экскадронах, ба-*гарэях ды экіпажах, а ў чэскіх палкох чытаць двойчы.
Эрцгэрцог Іозэф-Фэрдынанд.
— Крыху лазнавата яны нам гэта прачыталіі,—сказаў Швэйк Ваініэку.—Я толькі дзіўлюся, што яны іпрачыталі яго толькі ця-пер, калі я.го імпэратарская вялікасьць івыдаў свой загад япгчэ 17 красавіка. Ды гэта-ж падобна на тое, быццаім іяны з якіх-небудзь імеркаваньняў не хацелі абвясьціць нам гэты загад адразу. Калі-б я’ быў імпэратарам, я-б не дазволіў, кам мяне
гэтак лапіхалі. Калі я 1 7 красавіка выдаў заігад, дык трэба, каб» яго 1 7 кірасавіка і прачыталі ўсюды, дзе трэба, нават к^лд~б па-чаўся канец сьвету.

У другім канцы вагону, насупраць Ванэка, сядзеў кухар-окультыст з афіцэрскае кухні і штосьці пісаў. Ззаду яго сядзеў дзяншчьгк паручыка Лукаша, барадаты волат Балун, і прыкоман-дыраваны да 11 міаршаівае роты тэлефоніст Хадынскі. Балун чомрыў ікавалак чэрствага салдацкага хлеба і спалохана тлума-чыў Хадынскаму, што ён, бач, не вінаваты, што ў гэтай сумятні пры яасадцьг не патрапіў у штабньг вагон да свайго паручыіка.
Хадынскі палохаў яго, што на вайне кепскія жарты і што-
за гэты ўчынак яму належыць куля.
— Ах, вось каб гэтыя пакуты хутчэй скнчыліся!— скогліў Балун.
— Аднюйчы мне ўжо давялося папрабаваць штосьці падоб-нае, гэта было ў час паходных манэўраў пад Ваціцамі. Там налв давялося рабіць пераходы ня піўшы, ня еўшы, і калі да нас зья-віўся батальённьг ад’ютант, я крыкнуў: «Дайце нам хлеба 2 вады!» Ён адвярнуўся да мяне і сказаў, што, каб гэта было на пачатку вайны, мне-б давялося выйсьці наперад і ён-бы зага-даў мяне расстраляць, але з прычыны таго, што цяпер не вайна^ дык ён загадае пасадзіць мгяне ў карцар. Але мне вельмі пашанца-вала, таму шгго, калі ён паехаў конна з данясеньнем у штаб, ён скінуўся з каня і скруціў сабе шыю.
Балун глыбока ўздыхнуў і кавалак хлеба засеў у яіго горле.. Калі ён крышачку ачуняў, ён прагавіта тлянуў на дзьве дарож-ныя торбы паручыка Лукаша, якія яму было загадана сьцерагчы.
— Эх, добрую пайку атрымалі паны афіцэрыГ—з зай-эдрасьцю прамовіў ён:—паштэт з пячонкі і вэнгерскую саля^іі. Вось каб паспытаць кавалачак!
Пры гэтым ён так ласкава паглядаў на дарожныя торбы свайго пана, быццам бяздомны сабачіка, галодны, як воўк, пгто сядзіць перад дзьвярыма кілбаснае, адкуль смачна пахне сьве-жаю кілбасою.
— Так, няблага было-б,—згадзіўся Хадынскі,—каб нас дзе-небудзь пачаставалі добрьгм абедам. Вось, ведаеце, калі нас на пачатку ваймы везьлі ў Сэрбію, мы на кожнай станцыі наяда.-
ліся як 'прэ'ба, да адказу. Ах, як нас тады частавалі! 3 гусіньгх палаткоў мы вырэзвалі кубікп леттшага мяса і гулялі імі на шоко-лядных плітках у ваўкі і авечкі.—У Эосэгу ў Кроацыі два члены саюзу вэтэранаў прынесьлі нам у вагон вялікую бляху з смажа-яымі зайцамі, ну, тут мы ўжо болей ня вытрымалі і вывалілі ім тэтых зайцоў на галовы. Усю дарогу мы нічога іншага не рабілі, як толькі жэрлі ды жэрлі, а пасьля бляівалі з вакон. Капрал Мацейка, у нашым вагоне, гэтак набрауся, што мы мусілі пала-жыць яму на чэрава дошку і скакаць на ёй, і тады толькі яму палягчэла, зьверху і спадыспаду... Калі мы праяжджалі іпа Вэн-грыі, нам на кожнай станцыі ў вагон кідалі смажаных курэй, і імы з іх елі толькіі адны мазгі. У Капошфальве мадзьяры накі-далі нам амаль што цэлыя сывіныя тушы, а аднаму майму та-варышу так стукнула ў галаву смажанаю сьвіною мазгаўнёй, што ён пагнаўся за шчодрым ахівяравальнікам, каб адпісажыць яго оваёю папругаю. Затое ў Босьніі нам не давалі больш нават вады, а замест вады, хоць гэта і было забаронена, нас паілі, колькі ўлезе, рознастайнымі гарэлкамі, наліўкамі, ды віном. Помню, на аднэй станцыі, апраненыя ў белае дзяўчаты папраба-валі пачаставаць нас півам, дык мы іх гэтак пгутанулі, што яньг кінуліся ад нас хто куды.
— Такім чынам,—гаварыў ён далей,—мы ўсю дарогу былі сытыя і п’яныя, так што я нават масьці ў картах не разьбіраў, і не пасьпелі мы ачухацца і дакончыць пульку, як прышоў за-гад, і нас усіх высадзілі з вагону. Нейкі капрал, я ўжо ня помню, як яго звалі, пачаў крычаць на сваіх людзей, каб яны сьпявалі: «няхай усе сэрбы знаюць, што аўстрыйцы перама-гаюць!» Але хтосьці ззаду даў іяму нагою штурхаля, і ён браз-нуўся на зямлю, пасьля ён піачаў крьгчаць, каб саставілі стрэльбы ў козлы, і цягнік зараз-жа завярнуў назад і пашоў пусты, але толькі, як бывае заўсёды, выкарыстаўшы сумятню, забраў з сабою ўсё наша харчаваньне на два дні. I івось на такой адлегласьці ад нас, як адсюль да тых дрэў, пачалі разрывацца шрапнэлі. Аднекуль зьявіўся на кані наш батальённы камандзір і склікаў усіх на вайсковы савет, а пасьля зьяўляецца Мачэк, чэх, хлапчына з сажань росту, і гаворыць па-нямецку, .што далей ехаць нельта, што шлях папсаваны выбухам і што сэрбы
нерайшлі раку і абьгшлі інаш левы флянг, але што гэта яшчэ далёка ад нас. Да нас, іяк кажуць, паслана падмацаваньне, і мы гэтым сэрбам яшчэ накладзем у ікарак. I каб ніхто не здаваўся ў палон, калі-б да гэтага дайшло, таму што сэрбы адразаюць у палонных насы і івушы ды выколваюць ім вочы. 1 што хоць тут у нас па суседзтву і выібухаюць шрапнэлі, але што нам няіма чаго непакоііцца, бо ігэта проста прыстрэльваецца нашая артылерыя. Раптам дзесьці за гарамі пачулася: та-та-та-та-та-та. І гэта, бач, таксама глупства—гэта прыстрэльваюцца нашыя кулямёты! А пасьля мы пачулі зьлева каманду і залеіглі, і над намі праляцелі гранаты і падпалілі станцыю, пачалі Піась'ВІстваць кулькі, і здалёку пачуліся ізалпы і бразгатня стрэльбаў. Паручык Мачэк загадаў разабраць стрэльбы і заладасваць іх. Тады дзя-журны пашоў да яго і сказаў, што гэта немагчыма, таму што ў нас няма ладункаў, і што вядома, што нам павініны былі выдаць ладункі толькі на наступным этапным пункце, і што цягнік з баявымі прыпасамі ішоў наперад наішага і, імусібыць, трапіў у рукі да сэрбаў. Паручыік Мачэк на некалькі хвілін зусім аслупянеў, а пасьля закамандаваў: «Прымкнуць іптыхі!», сам <ня ведаючы навошта,— проста з адчаю, каб што-небудзь рабіць. Мы яш^э крыху пастаялі вось гэтак, падрыхтаваныя да бою, а пасьля папаўзьлі ўздоўж чыгункі, таму што вылецеў аэроплян і афіцэры закамандавалі: «За насыпы». Ну, пасьля ўжо, вядома, высьветлі-лася, пгго гэта быў наш, калі яго зьбіла нашая-ж артылерыя. Тады мы ,зноў узьняліся на ноігі, хоць і ня было каманды: «Устаць!» 3 флянгу да нас ляцеў нейкі кавелерыст і яшчэ здалёк крычаў: «Дзе ў вас |Туг батальённы?» Батальённы выехаў яму насустрач, і той перадаў яму нейкую паперку ды паляцеў на-права. Батальённы прачытаў яе ,яшчэ па дарозе і, як быццам зьехаў з глузду, выхапіў шаблю, кінуўся да нас і зароў на офі-цэраў: «Назад назад! Кірунак на лагчыну, перабежка па ад-ным!» І воюь тут яно пашло і пашло. 3 усіх бакоў, быццам гэтага толькі і чакалі, па наю пачалі шпарыць. Па левую руку было кукурузнае поле і там было сапраўднае пекла! Мы на карачках спаўзьлі ў лагчыну, а ранцы так і пакідалі на гэтым праклятым чыгуначным насыпе. Паручыку Мачэку куля трапіла аднекуль з боку проста ў галаву, так што рн і войкнуць не пасьпеў. Перш
чым мы дайпілі да лагчьпны, у нас так і валііліся забітыя і пара-неныя. Іх давялося пакінуць на волю лёсу ды бегчьг да самага вечару. Увесь раён быў ужо абчышчан нашымі войокамі і мы засталі там толькі разрабаваны абоз. Нарэшце, мы дабраліся да нейкае станцыі, дзе былі атрыманы новыя загады: садзіцца на цяігнік ды ехаць назад у штаб палка. Але мы не маглі гэтага зрабіць, таму што ўвесь штаб трапіў на дзень раней у палон, пра што мы даведаліся толькі на наступную раніцу. Ну, і заста-ліся мы тады, быццам сіроткі якія, і ніхто не хацеў нас знаць і нас прыкомандыравалі да 73 палка, каб мы накіраваліся з іім у тыл, што нас, самі разумееце, дужа ўэрадавала. Але спачатку нам давялося цэлыя суткі шлёпаць па гразі, пакуль мы знай-шлі гэты 73-ці полк. А пасьля...
Ніхто яго ўжо болып ня слухаў, таму што Швэйк і Ванэк гулялі ў шэсьцьдзесяць шэсьць, кухар-окультыст з афіцэрокае кухні пісаў падрабязны ліст жонцы, якая пачала пад час ягонай адсутнасьці выдаваць тэософскі часопіс, а Балун задрамаў на лаўцы, так што тэлефоністу Хадынскаму нічога не заставалася, як сьціхнуць.	>
Ён устаў і пачаў паглядаць у карты.
— Хоць-бы ты мне люльку падаў, ці што,—ласкава заўва-жыў яму Швэйк,—калі ты ўжо нічога ня робіш! Гульня ў шэсьцьдзесят шэсьць—справа пасур’ёзьней, іяк уся гэтая вайна і ваш няшчаоньг эпізод на юэрбскай мяжы... Эх, і дурань-жа я! Вось-жа спракудзіўся! Трэба было пачакаць яшчэ хадзіць з караля, і вось цяпер у мяне туэ піне. Эх, дурань я, дурань!
Тымчасам кухар-окультыст дакончыў ліста і яшчэ раз прачы-таў ^іго, як відаць, эдаволены, што, помнячы пра вайсковую цэнзуру, так ёмка злажыў яго.
Дарагая мая жоначка!
Калі ты атрымаеш гэтыя радкі, я буду ўжо некалькі дзсн знаходзіцца ў цягніку, таму што мы едзем на фронт. Гэта мяне не асабліва радуе, бо мне тут даводзіцца лынды біць. Афіцэрам зараз асобна не гатуюць, а яду яны атрымліваюць на этапах. Мне дука хацелася зготаваць нашым паном афіцэріч у час пе-
расзду праз Вэнгрыю гуляш па-сэгедынску, але, нажаль, з гэ-тага нічога ня вышла. Можа, калі прыедзг^ у Галіцыю, мнс пашэньціць сасмажыць сапраўдны галіцыйскі шолет. г. ё. вара-нага гуся з ядрыцаю ці рысам. Дай веры, мая дарагая, што я на ўсю сілу прагну па магчымасьці зрабіць Лягчэйшымі паном афі-цэрам іхную працу ды клопат. Мяне перавялі з палка ў мар-шавы батальён, таму што гэта было маё самае найбольшае жа-даньне—абслугоўваць, хай сабе вельмі сьціпла, афіцэрскую кухню на фронце. Помніш, калі мяне ўзялі на прызыў ў дзею-чую армію, ты пажадала мне, каб мне патрапіліся добрыя на-чальнікі? Ну, дык вось тваё жаданьне ажыцьцявілася, і мне ня тое каб на што-небудзь скардзіцца, а, наадварот, усе афіцэры мае сапраўдныя сябры і абаронцы, і асабліва да мяне ставяцца, як родныя бацькі. Пры першай магчымасьці я паведамлю табе ну-мар нашае палявое пошты»...
Гэты ліст зьявіўоя ўвынікуасобных абставін. Справа ў тым, што кухар-окультыст страціўзусім прьгхільнасьць палкоўніка Шрэ-дэра, які спачатку рабіў яму даволі вялікую протэкцыю, але пасьля таго, як па ягоіным недаглядзе палкоўніку не засталося смажанага мяса на разьвітальныім абедзе, дадзеным афіцэрам маршавага батальёну, ён накіраваў бедака-кухара з маршаваю ротаю на фронт, даручыўшы афіцэрскую кухню палка якомусьці міізэірнаму настаўнічку з інстытуту сьляпых у Празе.
Кухар-окультыст яшчэ раз прабсг вачыма, што ён напісаў, ліст здаўся яму даволі дыплёматычным, каб утрымаць аўтара падалей ад перадавое лініі, бо, што там ні кажы, і на фронце даводзіцца выкручвацца.
Праўда, калі ён быў яшчэ да прызыву рэдактарам і выдаў-цам окультнае часопісы па вывучэньні патагобаковага сьвету, ён напісаў падрабязны артыкул пра беспадстаўнасьць страху сьмерці і артьпкул пра перасяленьне душ. Але цяпер была зу-сім іншая справа!
Ён падышоў бліжэй, каб паглядзець у карты Швэйку і Ва-нэку. Між тулыцоў не было зараз жаіданае розьніцы ў чьгнох. Яны гулялі цяпер утраіх з Хадынскім у прэфэранс.
Ордынарац Швэйк з апошніх слоў лаяў каптэнармуса Ванэка.
— Дззулюся,—мармытаў ён,—як тэта вы маглі гэтак па-дурацку захадзіць! Вы-ж бачыце, пгго ён гуляе на рэнонсах. У мяне хрысьцей няма, а вы пашлі не васымёркаю, а як апошні ідыёт—званковьгм івалетам. Вось, ён іі пры сваіх!
Варта падымаць >гэтахіі гвалт з-за ненікае паршывае біткі!—пачуўся ветлівы адказ каптэнармуса.—Самі вы гуляеце, як бот! Што-ж загадаеце мне выссаць хрысьценную васьмёрку з пальца ці што? Калі ў мяне зіроду ня было хрысьцей, а толькі адны старэйшыя вікі і звонка. Разумееце, боўдзіла цара нябес-нага?
— Тады вам варта было гуляць бяз козыру, разумнік вы гэтакі,—з усьменікаю абазваўся Швэйк.
— Якраз вось гэткі-ж вьппадак быў у тракціры Валыпа. Там вооь таксама ў гэткага дзівака, япк вы, была на руках гульня без казыроў, а ён усё толькі скідаў найболып дробныя картьг і ўсім даваў гуляць распасоўку і паглядзелі-б вы толькі, што ў яго былі за карты! Ад усіх масьцей—усе самыя вьппэй-шыя! 1 таксама як мне і зараз ня было рахубы, каб вы гулялі без казыроў, дык мне і тады ня было жаднае карысьці, дый наогул ніікому, а кожны раз нам даводзілася плаціць ды пла-ціць. Нарэшце я яіму кажу: «Пане Герольд, будзе ласкавенькі, гуляйце бяз козыру і не валяйце дурня!» А ён пачаў на мяне крычаць, як я наважваюся, ды тое, ды гэта, ды іпто ён унівэр-сытэт скончыў, ды іншае да таго падобнае. Але гэта яму дорага каштавала. Гаспадар быў мой знаёмы, кельнэрша з намі таксама была блізка знаёма, дык вось мы заявілі поліцэйскаму патрулю, што ў нас усё ў парадку і што, па-першае, з яго боку подласьць выклікаць патруль і парушаць грамадзкую цішыню і спакой з тае прычыны, што ён дзесьці перад тракцірам пасьлізнуўся і пабіў сабе нос. I, па-другое, што мы яіго нават пальцам не кра-нулі, калі ён змахляваў у картах, і, па-трэцяе, што калі гэта высьветлілася, ён так хутка пакінуў нас, што праз нейкі выпадак пакаціўся на парозе. Гаспадар і кельнерша падцьвердзілі, што мы сапраўды абышліся з ім па-джэнтльмэнску і што лепшага абыходжаньня ён і не заслужыў, бо праседзеў ад сямі гадзін вечару да дванаццаці за адным кубкам ігіва і бутэлькай содавае вады, а ўдаваў сабе за няведама якога важнага пана, бо ён, бач,
профэсар унівэрсытэту, хоць у прэфэрэнсе разуменыне ня болып, як сьвіньня на апельсынах... Ну, каму-ж ікартаваць?
— Давайце, згуляем у свае казьгры,—запіраігтанаваў кухар-окультыст: па пяць хэлераў вока.
— Расказалі-б нам лепей, —зьвярнуўся да яго каптэ-нармус,—пра перасялеіньне дуіп. Помніце, вы расказвалі буфэт-чыцы ў палкавым буфэце тады, калі разьбілі сабе ўвесь твар,
— Пра перасяленьне душ мне таксама даводзілася чуць,— заўважыў Швэйк.—Некалькі год перад гэтым я раптаім наду-маўся, як кажуць, падвысіць сваю адукацыю, каб не аставацца ад іншых, і накіраваўся ў чытальню Рамесьніцкае Управы ў Празе, але таму што я быў блага апранены і ў нагавіцах ззаду былі дужаватыя дзіркі, заняцца самаадукацьгяй мне не давялося, бо мяне туды ня пусьцілі, а, наадварот, нават вывелі адтуль, таму што падумалі, што я прышоў красьці чыжыя футры. Тады я апрануў свой лепшы гарнітур і пашоў у бібліотэку музэю, дастаў з таварышам кніігу пра перасяленьне душ і прачытаў там, яік адзін індыйскі цар пасьля сьмерці зрабіўся сьвіньнёю, а калі закалолі сьвіньню, перакінуўся ў малпу, а пасьля малпы—у са-баку, а з сабакі ў міністра. Пасьля, калі я трапіў на вайсковую службу, я пераканаўся, пгго ў гэтыім павінна быць крыху праўды. таму што кожны, хто-б ён там ні быў, у каго была хоць адна зорачка, лаяў салдатаў або сьвіньнямі, або якою-небудзь іншаю жывёлаю, з чаго вынікае, што ніжэйшыя чыны, тысячу год пе-рад гэтым былі, мусіць, славутнымі палкаводцамі. Але вось, калі пачынаецца вайца, гэткае перасяленьне душ робіцца дужа капасною штукаю. Чорт яго ведае, колькі ператварэньняў давя-лося вытрымаць чалавеку, пакуль ён не зрабіўся тэлефоністам, кухарам ці радавым пяхотнага палка! I раптам яго разарве зна-радам і яго дуіпа пераселіцца ў артылерыйскую клячу! А ў батэ-рэю, калі яна будзе ўзьяжджаць на якую-небудзь пазыцыю. бахне вялізны чамаданішча і заб е каня, у якога толькі што перасялілася душа забітага салдата, і гэтай душы адразу-ж да-івядзецца зноў перасяляцца, скажам у якую-небудзь карову ў абозе, з якое на раяіцу будуць варыць гуляш для нашае роты. так што душа ізноў ляціць вон і перасяляецца, прьгкладам, у тэлефоніста, а тэлефоніста...
— Л4яне дзівіць, што вы якраз мяне выбралі за мішэнь для сваіх няўдалых жартаў,—перапыніў яго, як відаць, пакірыўджаны тэлефоніст Хадынскі.
— Скажэце, ці не сваяк вам адзін Хадьгнскі ў Празе, улась-нік прыватнага дэтэктыўнага бюро?—нявінна запытаўся Швэйк.—Я вельмі люблю прыватных іштэгаў. За некалькі год перад гэтым я служыў у палку вось з гэткім іштэгам, з якімсьці Штэндлерам. У гэтага тьгпа была такая завостраная дагары га-лава, што наш фэльдфэбель заўжды гаварыў, што яму даводзі-лася пабачыць за свой век пгмат брыдкіх салдацкіх галоў, але гэткае дулі ён яшчэ ня бачыў. «Слухайце, Штэндлер,—казаў ён таму часамі:
— Каб у нас ня было манэўраў, вашая сыпчастая мазгаўня быланб ні да чога, ну, а так, дык хоць, артылерыя здолее пры-стрэлывацца па ёй, калі здарыцца патрапіць у гэткую мясцо-васьць, дзе не знойдзецца іншае «вытарклівае» рэчы, апрача вашае дулі». Так, шмат бедаку давялося ад яго пацярпець. Ча-самі пры маршыроўцы, вьшпле ён яго, няптчасьнііка, на пяцьсот мэтраў наперад, а пасьля закомандуе: «Кірунак—на вострую мазгаўню!» І наогул гэтаму пану Штэндлеру не шанцавала, хоць-6ы і ў яго прыватным жыцьці. Часта-густа ён расказваў нам у буфэце, яікія пакуты яму даводзілася часамі вытрымліваць. На-прыклад, яму даручылі дазнацца, ці ня трэплецца жонка якога-небудзь кліента з кім-небудзь іншым, і ікалі трэплецца, дык з кім, дзе і як. Ці, наадварот, рэўнівая жонка хоча канечне даве-дацца, за кім менавіта валочыцца яе муж, каб закаціць яму дома вялікі скандал. Саім-жа ён быў вельмі адукаваны чалавек, гава-рыў пра парушэньне сямейнае вернасьці толькі ў самых вьгшу-каных выразах і заўсёды ладзь ня плакаў, калі расказваў нам. што ўсё гэтыя людзіі патрабавалі ад яго, ікаб ён канечне засьпеу «яго» ці «яе» на месцы злачынства. Іншы можа быць толькі-б радаваўся, калі-б засьпеў якую- небудзь парачку на месцы зла-чынства, і вочы-б усе свае праглядзеў, але пан Штэндлер на гэта страшэнна абураўся. Ён вельмі інтэліігентна тлумачыў нам, што яму нават проста прыкра глядзець на ўсю гэтую брыдоту. А ў нас сьлінкі цяклі, як у сабакі, калі патрымаць у яго перад носам кавалак варанае вэнгліны, калі ён апісваў нам розныя паставы,
у явіх ён засьцігаў тую ці іншую парачку. Калі нас пакідалі без пабыўкі, ён заўжды маляваў нам абразка. «Вось у гэтакім вы-гллдзе,—казаў ён—я захапіў паню такую-та з панам такім-та». 1 адрасы ён нам паведамляў. А сам усё такі сумны. «Вы не дась-цё веры,—панура казаў ён,—якія поўхі мне даводзілася атрым-ліваць ад абодівых удзельнікаў! I гэта мяне ня так прыгнечвае, як тое, што я браў хабары. На адзін гэтакі івыпадак я ніколі не забудуся. Вы сабе толькі ўяівеце: ён—у чыім маці нарадзіла, яна—таксаіма, у нумары гасьцініцы і не замкнуліся на ключ. Ах, ідыёты! На ложіку яны ня здолелі зьмясьціцца, таму пгго былі абодва таўстыя, дык яны валтузіліся на дыіване, як ікацяняты. А дыван той быў увесь атаптаны, пыльны, у недакурках. Калі я увайшоў, абодва ўскочылі і ён стаў перада мною, прыкрыва-ючыся заімест фігавага лісьціка ірукою, а дама адвярнулася да імяне сьпіною, і на скуры яе быў значны адбітак рысунка ды-вану і недакурк, што прыліп да яе. «Выбачайце, пане Зэмэк,— сказаў я,—я црьгватны шпэг Штэндлер з бюро Хадынскага, і мне офіцыйна, па заяве вашае жонкі, даручана засьпець вас на месцы злачынства. А гэтая пані, з яікою івы знаходзіцеся ў незаконай сувязі, ёсьць пані Грот». Ніколі ў жыіцьці не страчаў я гэтага спакойнага грамадзяніна. «Дазвольце, сказаў ён, як быццам справа датычылася самае звычайнае рэчы,—я зараз апрануся. А вінна ва ўсім толькі імая жонка, што сваёю беспад-стаўнаю рэўнасьцю ппурхнула мяне на гэтую незаконную сувязь і з неўгрунтаванага падазрэньня абражае мяне, свайго мужа, уткамі ды недавер’ем».—«На жаль, гэтая ганьба ня можа болып заставацца таемнаю...»—пачаў я. «Дзе мае споднікі?» спа-койна перапыніў ён мяне. «На ложку». Нацягваючы споднікі, ён працягваў свае тлумачэньні. «Што-ж, калі гэтая ганьба ня можа болып заставацца таемнаю, дык давядзецца ўзяць разлуку з ёю».—«Майце на ўвазе, што ад гэтага ганьба ня зьменшыцца». «Што-ж, разлука—гэта наогул, ведаеце, даволі няпрыемная рэч,—гаварыў ён далей, апранаючыся,—і лепей за ўсё бывае, калі жонка ўзброіцЦа цярплівасьцю і не падае прычыны для грамадзкага скандалу. Нарэшце, рабеце, что вам хочацца, а я пакідаю вас з гэтаю дамаю ўдвох». Тымчасам пані Грот неяк умасьцілася на ложак, а пан Зэмэк паціснуў мне руку і пашоў.
Я ўжо болыш добра ня поміню, што яшчэ расказваў нам пан Штэндлер, але толькі ён вельміі інтэлігентна размаўляў з дамаю што ляжала на ложку. Напрыклад, ён гаварьгў, што шлюб ство-раны не на тое, каб рабіць усіх шчасьлівыіміі, і што абавязак кож-нага—заглушаць у оямейным жыцьці сваё жаданыні ды ачысь-ціць, апрыстойніць грэшнае цела. «Пры гэтым,—расказваў нам Штэндлер,—я пакрысе пачаў распранацца, і калі ўжо амаль зу-сім распрануўся і раэгарэўся, як алень у расходцы, у пакой раптам увайшоў мой добры знаёмы Стах, таксама прыіватны шпэг з бюро Штэрна, якое конкур’авала з намі, куды зьвярнуўся па дапаімогу пан Грот, каб выкрыць жонку, якая, на яго думку, з кімсьці важдалася. Гэты Стах толыкі сказаў: «Ага, пане Штэн-длер іп На^гапіі 3 паняю Грот! Вітаю!—ціхенька зачы-ніў дзьверы і вышаў. «Ну, цяпер ужо усёроўна,—прамовіла пані Грот,—цяпер вам ужо ня варта апранацца, а каля мяне месца яшчэ хапае! «Ды мне шмат месца і ня трэба, панечка»,—адказаў я, а пасьля у ўжо і сам ня помню, што казаў. Помню толькі, што я сьцьвярджаў, што калі паміж жанатых няма згоды, дык ігэта дужа ўпльгвае на выхаваньне дзяцей. Пасьля ён яшчэ нам расказаў, што пасьля гэтага ён засьпяшаўся, каб як можна хут-чэй далажыць пра здарэныне свайму шэфу, пану Хадынокаму, але што ён спачатку надумаўся крыху падмацавацца, а калі зья-віўся ў бюро, дык там ужо заварылася цэлая гісторыя. Справа ў тым, што гэты няшчасны Стах пасьпеў пабыць там па дару-чэньні свайіго шэфа, пана Штэрна, каб паведаміць пана Хадын-скага, якія ў яго служачыя ў ягоным дэтэктыўньгм бюро. Ну, а Хадынскі не надумаўся 'нічога лепшага, яік паслаць па ягоную, Штэндлеравую, жонку, каб яна сама разьлічылася за тое, што яго паслалі па службовыхі абавяізках, а ён даў сябе злавіць на месцы злачынства агенту конкурэнта. «I вось, з гэтага часу.— заўсёды упэўняў пан Штэндлер, калі пра гэта пачыналіся раз-мовы,—у мяне ігалава яшчэ бо^ьш завастрылася»... Ну, дык як-жа, гуляем мы па пяці ці па дзесяць хэлераў?
Яны селі за карты.
Цягнік спыніўся на станцыі Візэльбург. Ужо сьцямнела і нікога не выпускалі з вагону.
Калі цягнік рушыўся далей, з аднаго вагону пачуўся гучны
2. Пыгоды ІПвэмка, ч. ,11.
голас, што як быццам меірыўся заглушыць стук і грукат колаў, Нейкі салдат з Бэргрэйхеінштэй'ку, расчуліўшыся, страшныім го-ласам пачаў аліяваць ноч, што насоўвалася на вэнгерскую даліну-
Добрай ночы! Добрай ночы!
Хто прыстаў, хай сплюшчыць вочы.
Скончан дзень наш бесклапотны,
Спачывай пасьля паходу...
Аж да .раньня сплюшчце вочы.
Добрай ночы! Добрай ночы!
— Заткніся, няшчасны!—ікрыкнуў хтосьці на сантьгмэнталь-нага сьпевака, які адразу-ж змоўк.
Яго адцягнулі ад вакна.
Але спрытныя рукі не адпачывалі аж да рагніцы. Як амаль і ва ўсім цяігніку пры сьвеце недагаркаў, таік і тут, але толькн над маленькаю газоівачкою, ішла далей гульня ў свае казыры^ і кожны раз, калі хто-небудзь піраігульваў, Швэйк абвяшчаў, што гэтая самая справядлівая гульня, таму што кожньг можа шрыкупіць сабе столькі картаў, колыкі яму ўздумаецца.
— У гэтай гульні,—сьцьвярджаў Швэйк,—трэба толькі купіць туза і сямёрку, а пасьлія іх можна вылажыць. Астатніх картаў дакупляць ня варта. Гэта—рызыка.
— Даівайце, вып’ем можа,—запрапанаваў пры ўсеагульнай згодзе Швэйк.
— Сям^ёрка чьгрвей,—абвясьціў Швэйк, здымаючы карты. Кожны плаціць пяць хэлераў, і прьпкупка чатьгры карты. Ану, жівавей, каіб справа не стаяла.
На ўсіх тварах адлюстроўвалася такое здавальненьне, як быц-цам ня было ніяікае вайны і людзіі ехалі не ў цягніку, што вёз іх на фронт, на крывавую бойню, а сядзелі за столікамі ў якім-небудзь парыскім кафэ.
— Вось не чакаў,—сказаў Швэйк пасьля аднаго розы-грышу,— што атрымаю яшчэ аднаго раза, калі я пашоў з нічым і дакупіў яшчэ чатыры ікарты. Што-ж вы маіглі зрабіць мне з вашым каралём? Я-ж бы яго пабіў ад першага ходу.
1 ў той час, калі тут білі каралёў тузамі, дзесьці яа фропце каралі білі адзін аднаго сваімі падданымі.
У штабньгм вагоне, дзе сядзелі афіцэры маршавата баталь-ёну, панавала спачатку нязвычайная цішыня. Большасьць афі-цэраў паглыбілася ў чытаньне маленькай, у (картуновай аправе, кніжачкі пад назіваю «'Грахі бацькоў», роіман Людвіга Гантхо-фэра і ўважліва вывучала старонку 161-ю. Батальённы каман-дзір, капітан Затнэр, стаў каля івакна і трымаў у руках гэткую-ж кніжачку, таксама разгорнутую на 161-й старонцы.
Ён глядзеў на ляндшафт, што прабягаў паўз яго і абмяркоў-ваў, лк-бы яму найлепш растлумачыць, што рабіць паном афі-цэрам з гэтаю кнігаю. Уласна кажучы, уся гэтая справа мела суроіва конфідэнцыйны характар.
Тымчасам афіцэры пачыналі меркаваць, ці не звар’яцеў кан-чаткова палкоўнік Шрэдэр. Праўда, ён даўно ўжо быўяк быц-цам крыху ікрануўшыся, але ўсё-ж такі нельга было чакаць, што гэта здарыцца із ім гэтаік раптоўна. Перад адыходам цягніка ён склікаў іх на надзвычайную нараду, абвясьціў ім, піто для кож-нага з іх падрыіхтаваны паасобнік кнігі «Грахі бацькоў» Люд-віга Гантхофэра і што ён загадаў адправіць гэтыя кніті ў канцы-ліярьпо батальёна.
— Панове,—гаказаў ён з таемным выіглядам,—ніколі не за-бывайцеся старонкі 161-й.
Паглыбіўшыся ў гэтую старонку, афіцэры ўсё-ж не маглі ні-чога зразумець. На гэтай старонцы нейкая Марта падыходзіла да пісьмовага стала, даставала адтуль нейкую ролю і ў голас спакмячала, што публіка павінна будзе адчуваць опачуваньне да выканаўца гэта ролі. Пасьля, на гэтай-жа старонцы, зьяўляўся яшчэ нейкі Альбэрт, які канечне тужыўся кпіць, але ягоныя кпіны бяз сувязі з папярэднім тэкстам здаваліся гэткімі недарэч-ныміі, што паручыік Лукаш ад злосьці перагрыз свой янтарны папяросьнік.
«Стары дарэшты іздрэйфіў,—думалі ўсё,—і з ім справа сташь зусім блата. Цяпер ужо, напэўна, яго прызначаць у Вайсковае міністэрства». Капітан Загнэр адышоў да вакна, злажыўшы, нарэшце, плян свайго маленькага дакладу. У яго ня было асаб-лівага пэдагогічнаіга таленту, і таму так доўга і цягнулася, па-
куль ён управіўоя з сваім заданьнвм—растлумачыць значэньне 161-й старонкі.
— Ну і так, панове,—пачаў ён і паведаміў, што ўчора ўве-чары атрымаў ад палкоўніка інструкцыю датычна 161-й старонкі романа Людвіга Гантхофэра «Грахі бацькоў».
— Дык, вось панове,—урачыстым тонам казаў ён далей,— я павінен пазнаёміць вас з сакрэтнаю інструкцыяй з прычыны новай сыстэмы іпыфраваныня данясеньняў і загадаў у час бая-вых дзеяньняў.
Кадэт *) Біглер выцяігнуў запісную кніжку і аловак і сказаў поўным службовае стараннасьці тонам:
— Я гатоў, пане капітан.
Усе пагліядзелі на гэтага дурня, стараннасьць якога, што вы-яўляў $н ва ўчэбнай камандзе, межавалася з крэтынізмам. Ён пайшоў на вайсковую службу добраахвотнікам і пры першыім-жа выпадку заявіў начальніку вучэбнай камандьг, калі той знаёміўся з сямейньгмі абставінамі вучняЗў, што яіго продкі, уласьне, піса-лііся «Бюглер-фон-Лейтхольд» і на іхным гэрбу былі намаляваны. буслава крыло і рыбіны хвост.
3 таго часу яго называлі па фамільным гэрбе «бусел з ры-біньгм хвастом». Яго жорстка цьвялілі, і ён раптам зрабіўся ўсім дужа несымпатычны: бо ўсё гэта ніякіім чынам нельга было-пагадзіць з ганаровым гандлем заечымі ды трусовымі шкур-камі, якім займаўся яго бацька, хоць романтычна настроены за-хоплены сын шчыра імкнуўоя засівоіць усе вайсковыя навукі і вылучаўся ня толькі стараннасьцю і веданьнем усяго, што вы-кладалася на курсах, але і сам ад сабе ўсё больш паглыбляўся ў выівучэньне адмысловых твораў па вайсковым майстэрстве і вайсковай гісторыі, пра якую ён заўсёды пачынаў гаварыць, па-куль яго не перапынялі. Ён задаваўся, што паміж афіцэраў ён на роўнай назе з вышэйшымі чынамі.
*) К а д э т ам і ў аўстрыйскай арміі называлі маладых асоб, якія мелі па сваёй адукацыі права на малодшы афіцэрскі чын. але офіцыйна яшче не прыаначаных за афіцэраў. Яны карысталіся некаторымі правамі афіцэраў (насілі афіцэрскую кукарду, маглі наведваць афіцэрскае сабраньне і г. д.) ды выконвалі абавязкі малодшых афінэраў у роце. (Заўв. пер.)
— Пане кадэт,—адрэзаў каггітан Затнэр,—пакуль я не да-зволіў вам гаварьп$ь, нрашу вас маўчаць, 6о вас ніхто ні пра вошта ня пытаўоя. 3 рэштьг, вьг нязвычайна спрытны на розум чалавеас Я зьбіраюся паведаміць вам сакрэтныя весткі, а вы зьбіраецеся заггісаць іх сабе ў кніжку. Вы ведаеце, што, калі вы згубіце гэтую кніжіку, вас чакае палявьг суд.
У 'кадэгга Біглера была япгчэ адна благая эвьгчка заўсёды тужыцца пераканаць іншых, што ў яго былі самыя найлепшьгя намеры.
— Дазвсхльце далажыць, пане каггітан,—адказаў ён,—што нават пры магчымай страце мае запісаное кніжачкі ніхто ня здолее разабраць, што я напіюаў, таму што я стэнографую і ніхто ня ўздужае прачытаць мае скарачэньні. Справа ў тым, што я карыстаюся ангельскаю сыстэмаю стэнотрафаваньня.
Усе з пагардаю паглядзелі на яго, а капітан Загнэр толькі матнуў рукою і загаварыў ізноў:
— Я ўжо гаварьгў вам пра новы спосаб шыфраваньня дэпеш падчас баявых дзеяньняў. Вам, можа быць, здавалася незра-зумелыім, чаму я рэкомэндаваў зьвярнуць увагу менавіта на старонку 161-ю роману Людвіга Гантхофэра «Грахі бацькоў», але гэтая старонка, панове, зьяўляецца ключом новага мэтоду шыфраваньня, зацьверджанага загадам генэральнага штабу тэй арміі, у склад якое мы ўваходзім. Як вам вядома, існуе не-калькі мэтодаў шыфраваньня важных данясеньняў. Навейшы, якім карыстаемся мы, грунтуецца на сыстэме дадатковьгх ліч-баў. Такім чынаім, касуюцца даныія вам на мінулым тыдні ў штабе палка шыфры ды мэтоды іхнага расшыфраваньня.
— Ага, сыстэма эрцгэрцога Альбэрта,—праімармытаў сабе пад нос старанны кадэт Біглер.—Ведаю, ведаю—запазычаная ў Гронфэльда, № 8922/р.
— Гэтая новая сыстэма надзвычай простая,—разьлягаўся па вагоне голас капітана Запнэра.—Я асабіста атрыімаў ад пана палкоўігіка другую частку романа разам з інструкцьпяй. Калі мы, напрыклад, атрымалі-б гэткі загад: «пад вышынёю 228 накіра-ваць кулямётны агонь лявей», дык, панове, дэпеша чыталася-б гэтак: «Рэч, з, мы, якая, нас, на, бачаць, у, якое, абіяцае, якіх^ Марце, мы, гэтага, нам, дзякуй, вядома, рэжысэр, канец; мы,
абяцаньне салраўды, думаю, думка, вельмі, пануе, голас, апош-няе». Як бачыце, усё ігэта вельмі проста і бяз усякіх лішніх ком-бінацый. Дэпеша перадаецца па тэлефону са штабу ў батальён. а адтуль па тэлефону-ж у роту. Атрьгмаўшы такую шыфрава-ную дэпешу ротны ікомандзір расшыфроўвае яе наступяым чы-нам. Ён бярэ «Грахі бацькоў» і пачынае шукаць зыверху на су-межяай староінцьг слова «рэч». Вось, калі ласка, панове. Перш за ўсё слова «рэч» на старонцы 160-й знаходзіцца ў шэрагу слоў на 52-м месцы; значыць, трэба шукаць па наступнай ! 61-й старонцы 52-ую літару зьверху. Зьвярнеце ўвагу, што гэтая літара «П.» Наступнае слоіва ў дэпешы «з». На ютаронцы 160-й яно па ліку 7-е слова, якое адпавядае на старонцы 161-й 7-й літары, г. ё. літары «а». Пасьля ідзе слова «мы», а гэта,—прашу івашае ўівагі, панове!—зьяўляецца 88-м словам, якое адпавядае 88-й літары на наступнай старонцы 161-й, г. ё. літары «д». Такім чынам мы расшыфравалі слова «пад». Мы працягваем нашу працу, пакуль не атрымаецца ўвесь загад: «Пад вышынёю 228 накіраваць ікулямётны агоінь ляівей». Ці-ж ня драўда, панове, дужа дасьціпна і проста, і да ўсяго ігэтага не абыдзешся без патрэбнага ключа, г. ё. старонкі 161-й романіу Людвіга Гантхофэра «Грахі бацькоў».
Усе імоўчікі ўтаропіліся іна апрыкрыія старонкі і цяжка ўздых-яулі. 3 хвіліну панавала поўнаія ціішыня, пакуль кадэт Біглер з уздрыгам у голасе ня выгукнуў:
— Езус-Мар’я, пане капітан, імаю гонар далажыць тут штосьпі ня тое.
І на самай рэчы, тут было штосьці ня тое.
Як ні тужыліся паны афіцэры, але ніхто апрача капітана Заг-нэра не знаходзіў на старонцы 160-й тых слоў, якім адпавя-далі-б на старонцы 161-й літары, што окладалі ключ дэпешы.
— Панове,—зьбянтэжаяа прамовіў ікапітан Загнэр, пера-канаўшыюя, што выгук адчаю, які вырваўся ў ікадэта Біглера, быў зусшм праўдзіівы,—што тут здарылася? У маіх «Грахох бацькоў» Гантхофэра ігэтыя слоівы ёсьць, а ў вашых няма?
— Дазвольце, пане капітан,—зноў узьняўся Біглер,—я да-зволю сабе зьвярнуць вашую ўвагу, што роман Людвіга Гантхо-фэра окладаецца з дзьвюх частак. Будзьце ласкаівы самі ўпэ-22
ўніцца—на вокладцы надруікавана: «Роман на дзьве часткі»^ Ну, дык вось, у нас 1-я частка, ,а ў вас 2-я частка, і з гэтай прычыньг ясна, як дзень, што нашыя 160-ія і 161-я старонкі не супадаюць з вашымі. Першае слова расшыфраванае дэпешы атрымліваецца ў вас «пад», а ў нас—«рак»!
Усім цяпер врабілася зусім зразумела, што Біглер мусіць быў ня зусім такі дурань.	'
— Я атрьпмаў другую частку з пгтабу брыгады,—сказаў ка-пітан Загнэр.—Тут, як відаць, здарылася якоесьці непара-зуменьне. Пан палікоўнік выпісаў для вас 1-ю частку. <Мусі-быць,—гаварыў ён далей, як быццам-бы ўсё было зусім зразу-мела і ён ужо даўно ўсё ведаў, яішчэ да таго, яік пачаў овой да-клад пра самьг просты мэтод шыфраваньня,—наблыталі янгчэ і ў пгтабе брыгады. Палку не паведаміілі, што трэ’ было выпісаць другую частку, вось і завязалася гэтая блытаніна.
Тымчасам Біглер пераможна пазіраў на прысутных і пад-паручык Дуб шапянуў паручыку Лукашу, што «бусел з рыбіным хвастом» ёміка такі пад’ехаў на капітане Загнэры.
— Дзіўны івыпадак, панове,—зноў пачаў капітан Загнэр, быццам зьбіраючыся пачаць размову, бо вакол яго былі пнгб-лівая цішыня.—Значыць, і ў канцылярыі брыгады сядзяць разявы.
— Дазвольце заўважыць,—ізноў падняўся няўцішны кадэт Біглер, які захацеў пахваліцца сваімі ведамі,—што паведам-леньні на гэтулькі конфідэнцыйнага характару не павінны былі-б прахюдзіць праз канцылярыю брыгады. Загады, якія датычацца самых сакрэтных спраў арміі, павінны былі-б аб-ряпгчацца сурова конфідэнцыйнымі цыркулярамі толькі дьвві-зыйным ды брыгадным начальнікам. Я іведаю адзін шыфр, які ўжываўся ў часе войнаў *за Сардынію і Савойю, у англа-фран-цускай каміпаніі пад Севастопалем, у час боксэрскага паўстаньня ў Кітаі і ў апошнюю расійска-японскую вайну. Згодна гэтай сыстэмы...
— Як жа-ж, дужа яна патрэбна нам, вашая сыстэма!—-па-гардліва і з нездавальненьнем абазваўся капітан Загнэр.—Ва ўсякім выпадку, бязумоўна, што сыстэма, пра якую ішла раз-мова і якую я вам растлумачыў, зьяўляецца ня толькі аднэю з
'леіппых, але і, можна .сказаць, недасяжнаю. Ёй зусім ня страшны жніякія вымудры контрразьведкі вораіга. Хоць разьдзярыся, ^вораг ня здолее прачытаць наш шыфр. Гэта штосьці зусім но-вае. Гэты шыфр ня мае прэцэдэмтаў.
Старанны кадэт Біглер многазначна кашлянуў.
— Я дазволю сабе,—сіказаў ён,—зьвярнуць вашую ўвагу, шане капітан, на кнігу Кернкхофа пра шыфры ў вайсковай справе. Гэтую кнігу кожны можа заказаць у вайскова-тэхнічным выдавецтве. У ёй дакладна апіоаны мэтад, пра які я гаварыу вам, пане капітан. Вынаходцам ято зьяўляецца палкоўнік Кір-лэр, які служыў пры Наполеоне I у саксонскай арміі. Кніга гэ-тая называецца «Шыфраваныя дэпэшы Кірхэра». Кожнае слова дэпэшы расглумачвэецца ключом, надрукаваньгм на наступнай старонцы. Гэтая сыстэма была удасканалена паручыкам Флёйс-нэрам у го «Падручніку вайсковае таемнапіісі», якія кожны можа купіць у выдавецтве пры вайсковай акадэміі ў Вене. Вось, да-звольце, пане капітан.
Біглер пакапаўся ў сваім чамаданчыку, дастаў кнігу, пра якую гаварыў, і казаў далей.
— Флейснэр дзе нават гэтакі самы прыклад. Вось, проша ўсіх пераканацца. Той-жа самы прыклад, які мы толькі што чулі. Данясеньне: «Пад выішынёю 228 накіраваць кулямётны агонь лявей». Ключ: Людвіг ГантхофЭір, «Грахі бацькоў». Частка 2. I вось, проша вас далей. Шыфр: «Рэч з, мы, якая, нас, на, бачыць, у, якое, абяцае, якіх, Марце» і г. д. Якраз тое, што мы когадзе чулі.
Супроць гэтага нельга бьгло пярэчыць. Гэты сапляк, гэты «бусел з рыбіныім хвастом» гаварыў праўду.
У штабе арміі хтосьці з паноў афіцэраў надумаўся спрасьціць сабе работу. Ён проста разгарнуў кнігу Флейснэра пра вайско-выя шыфры і—скончана справа.
На працягу ўсіх гэтых размоў можна было заўважыць, што паручнік Лукаш тужыўся перамагчы некае дзіўнае душэўнае хваляваньне. Ён кусаў сабе вусны, хацеў штосьці сказаць, але пасьля пачынаў гаварыць пра што-небудзь іншае.
Ах, ня варта праз гэта так хвалявацца,—праімовіў ён дужа зьбянтэжаны.—Вось калг мы знаходзіліся ў лягеры пад Брукам,
у нас хацелі прыстасаваць цэлы шэраг сыстэм шыфраваньня дэпеш і пакуль мы даедзем да фронту, прыдумаюць яшчэ і но-выія. Але мяе здаецца, што пад час бою зусім ня будзе часу расшыфроўваць гэткія таемнапісы. Раней, чымся хто-небудзь здолее разабрацца ў шыфраваным данясеньні, паляціць да ўсіх чарцей ня толык/і рота ці батальён, але і ўся брыгада. Так што
на практыцы гэтае сцравы не прыстасуеш.
— На практыцы,—неахвотна згадзіўся капітан Загнэр,— прынамсі што датычыць маіх нагляданьняў на сэрбскім тэатры вайны, ні ў кога яя было часу займацца расшыфроўкай. Я ня буду сьцьвярджаць, што піьгфры ня маюць значэньня, нават і ў позыцыйнай вайне, калі войскі стаіяць па ўмацаваных позыцыях і чакаюць моманту. А што шыфры ўвесь час зьмяняюцца, дьпк
гэта таксама праўда.
Капітан Загнэр гатоў быў адступаць па усёй ліяіі.
— Значную частку вайны, пгго нашыя штабы на фронце ўсё
менш і менш карыстаюцца шыфрамі, трэба шукаць у тым, што-
нашыя тэле
Ііігг
іы невыстарчальна ўдасканалены і асабліва падчас
канонады нявыразна перадаюць асобныя склады. Папросту—у іх
нічога нячутно, і такім чынам атрымлііваецца непатрэбны хаос. Ну,
а хаос ды бязладзьдзе—гэта саме горшае, што можа здарыцца пад час бою, панове,—праракаючы прамовіў ён і змоўк.
— Хутка,—зноў пачаў ён, глянуўшы ў вакно,—мы будзем у Рабе. Людзям выдадуць па 1 50 грам вэнгерскай кілбасы. Мы пастаім там з паўгадзіны.—Ён глянуў на расклад. У 4 гадз. 12 хвілін цягніік. адыходзіць. У 3 г. 58 хв. пасадка ў вагоны. Высадка—па-ротна. 11 -ая рота выходзіць па разьдзелах да харчовата магазыну № 6. Контролёрам пры раздачы прызна-чаецца кадэт Біглер.
Усе паглядзелі на Бітлера, як быццам хочучы сказаць: «ча-кай, пя салодка табе будзе, блазнота!».
Алс старанны кадэт дастаў ужо з чамаданчыка аркуш па-перы і лінейіку, разьлінаваў паперу, расьпісаў на ёй маршавыя роты і апытаў начальнікаў часьцей пра колькасьць іхных людзей. Ніхто ня ведаў дакладных лічбаў і ўсе сказалі Біглеру патрэбныя яму весткі па прыблізных запісах у памятных кніж-
ках.

Капітан Загнэр узяўся ад нуды чытаць «Грахі бацкоў» і, •каліі цягнік спыніўся ў Рабе, загарнуў ікнігу і заўважыў:
— А гэты-ж Гантхофэр зусім ніяблага іпіша.
Падручнік Лукаш першы выскачыў са штабнага вагону і на-кіраваўся да таго, дзе знаходзіўся Швэйк. »
*

Швэйк і ято таварышы ўжо даўно скончылі рэзацца ў карты, і Балун, дзяншчык паручыка Лукаша, пасыпеў так выгалада-вацца, што нават пачаў дакараць сваё начальства і пачаў такую размову, што, ён, бач, цудоўна ведае, яік напакоўваюць сабе чэ-рава афіцэры, і што гэта горай^як за прыгонам, і што раней гэткага бязладзьдэя на вайскоівай службе ня было, і што, як расказваў яіму дома іягоны дзед, афіцэры ў вайну 66-га <году дзялілі з сваіімі салдатаміі і курэй і хлеб. Ён скогліў да таго часу, пакуль Швэйк не палічыў за патрэбнае ўзяць пад абарону вай-сковую ўладу сучаснае вайны.
— Ну і малады-ж твой дзед,—ласкава сказаў Швэйк, .калі яны ужо пад’яжджалі да Рабу,—ікалі ён помніць вайну 66-га году. Вось я ведаю аднаго Раноўскага, дыік у яго быў дзед, што быў у Італіі янгчэ за Наполеонам 1 -м, адслужыў там дванаццаць год і вярнуўся дамоў капралам. Ну і не знаходзіў ён ніякай ра-боты, дык яго узялі да сябе за парабка ягоны сын. Вось паехалі яны аднойчы на працу, вазіць бярвеньні, і было там такое бер-вяно,—як расказваў той дзед, што парабкаваў у свайго сына,— на два абдымы, так што яго нельга было зрушыць з месца. 1 ады стары, сказаў: «хай застаецца тут, хто будзе з ім валэн-дацца!» А лясьннчы, як гэта пачуў, пачаў лаяцца і замахнуўся кіем, каб ён канечне ўзлажыў на воз і гэтае бервяно. Дзед на-шага Раноўскага нічога іяшага не сказаў, як толькі: «Ты—шча-нюк, а я—стары, заслужаны іваяка!» А праз тыдзень прыішла павестка, і яму давялося ізноў ісьці ў Італдю і заставацца там яппчэ дзесяць год, а дамоў ён напісаў, што ён гэтага лясьнічага, калі вернецца, лузяне сякераю па мазгаўні. I ўжо гэта лясьні-чаму пашанцавала так, што ён тымчасам памёр.
Тут у дзывярах вагому зьяюіўся паручык Лукаіп.
— Швэйк, іпадыдаеце аджо сюды,—оказ-аў ён.—Кіньце ва-шыя дурныя разважаныні ды растлумачце мне лепей адну рэч,
— 1 ак точна, у момант, <пане паручьпк.
Паручык Лукаш павеў Швэйка, кідаючы на яго дужа пада-зроныя пюгляды.
Паручык Лукаш пад час дакладу капітана Загнэра, што скончыўоя ігэткіім фіаоко, прышоў да некаторых вьгнікаў дэтэк-тыўнага парадку, на што не патрабавалаоя асабліва дасьцііпных комбінацый, бо яішчэ да ад’езду Швэйк неіяік далажыў яму:
— Пане паручык, у батальёне ёсьць нейкія кніжачкі паяам афіцэрам. Я прьгнёс іх з палковае канцылярыі.
3 гэтай іпрычыны паручык Лукаш, калі яны перайшлі другую лінію чыгунікі і опыніліся каля няпаленага паравіка, што ўжо цэлы тыдзень чакаў цяпніка я баявымі прыпаса/міі, запытаўся на-прасьцяк:
— Ну, Швэйк, як была спраіва з гэтымі кнігамі?
— Дык івось дазвольце далажыць, пане паручьгк, гэта дужа даўгая гісторыя, а вы заўжды гэтак хвалюецеся, калі я вам яшчэ падрабязна расказіваю. Вось, як тады, калі вьг хацелі даць мне па мордзе, каліі вы разарвалі адозву наконт падпіскі на вайсковую пазыку, а я вам пачаў расказваць, што я неяк чытаў у аднэй кнізе, што іраней, калі была 'вайна, людзей прымушалі плаціць з кожнага вакна ну, прыкладам, з кожнага вакна па дваццаць ма-нэт, ці з гусей столькі...
— Гэтак вы ніколі ня скончыце, Швэйк!—сказаў паручык Лукаш, пірадягваючы допыт і парашыўшы ня згадваіць пра справу іх конфідэнцыйных размоў з капітанам Загнэрам, каб гэты абэлтух, гэты Швэйк ізноў не нарабіў якое-небудзь гісторыі.
— Вы ведаеце Гантхофэра?
— А піто гэта за ён?—зацікавіўоя Швэйк.
— Нямецкі пісьменьніік, дурань, вы гэтакі,—адказаў паручык Лукаш.
— Дальбог, пане паручык,—з пакутніцкім вьгглядам сказаў , Швэйк,—я асабіста ня ведаіо ніводнага нямецкага пісьменьнік-а. Асабіста я ведаў толькі аднаго чэскага пісьменьніка Ладыслава Хаека з Таўсу. Ён быў рэдактар «Сьвету жьгвёлін», і я неяк прадаў яму звычайнага сабачугу за завадзкога шпіца. Гэта быў
1
дужа аясёлы і сьпмпатычны пан. Ён заўсёды црььходзіў у рэста-,ран і чытаў таім уголас свае апавяданьні, такія суміныя, што ўсе сьмяяліся, а сам ён пад час гэтага плакаў і плаціў за ўсах, хто знаходзіўся ў рэстаране, а мы яму павінны былі сьшпваць:
Горад Таўс! Хто пазалотай Маляваў твае вароты, Хто ўвесь век-бы маляваў Ды дзяўчатак цалаваў— Дык яму канец няўзнак: У зямлі ён сьпіць мярцьвяк!
— Вы-ж не ў тэатры, Швэйк! Чаго-ж вы галосіце, як опэр-«ы сыпявак,—спалохана сказаў паручык Лукаш, калі Швэйк дасыіяваў аттоіпнія строфы.
— Ды я-ж вас не пра гэта пытаўся. Я толькі хацеў ведаць, ці заўважылі вы, што ікніігі, пра яікія вы самі мне даікладвалі, былі творы Гантхофэра? Дыік вось, што было з гэтьпмі кнігаміі?—сяр-дзіта выпаліў ён.
— 3 тымі, якія я прынёс з палкавое канцылярыі ў батальён? запытаўся Швэйк:—Так точна, пане паручык, яны сапраўды былі натсаны тьпм панам, пра якога вы запыталі, ці ведаю я яго. Я атрьпмаў тэлефонограіму проста з палкавое канцылярьпі. Гэтыя кніЖкі трэ’ было паслаць у іканцылярьпо батальёну, але там ужо ніікога ня было, нават дзяржурны пашоў, таму пгго ім хацелася пасядзець у буфэце, бо яны-ж зьбіраліоя вььяжджаць на фронт і ніхто ня ведае, ці давядзецца яму калі-небудзь пасядзець у бу-фэце. Дык вось, пане паручык, яны ўсе былі там і пілі, і нідзе ў ніводнай маршавай роце нельга было таксама нікога дазваніцца. Ну, а вы-ж мне загадалі, ікаб я як ордынарац увесь час быў пры

дынскага, дык я сядзеў і чакаў пакуль мяне адменяць. 3 палка-вое канцылярып лаяліоя, што ім ніікога нельга дазваніцца і што прышла тэлефонаграма, каб каяцылярыя маршавага батальёну прыняла з палкавое канцылярыі нейкія кніжкі для паноў афіцэ-раў усяго маршавага батальёну. А яік мне вядома, пане паручык, пгго на вайне трэба дзейнічаць хутка, дьпк я адказаў, што я саім зьяўлюся па гэтыя кнігі і занясу іх у батальённую канцылярыю. Мне навалілі такую гару кніжак, што я ледзьве дацягнуў іх да
нас. Калі я разглядаеў іх, дыік адразу падумаў, каб гэта чаго ня здарьглася! Справа ў тьгм, што іпалкавы фэльдфэбэль у палікавой канцылярыі сказаў мне, што мяркуючы па тэлефонограме з палка, у батальёне ўжо будуць ведаіць, я кія ім кінігі браць, ме-навіта—я кую частку, таму што гэтыя кнігі былі ў д з ь в ю х частках і кожная частка сама па са€е: першая частка асобна, другая частка асобна. Ніколі ў жыцьці я яшчэ гэтак не сьмяяўся, таму што я ўжо ішмат чьгтаў ікяіжак, але яшчэ ніколі не пачынаў адразу з другое часткі. А фэльдфэбэль мне яшчэ раз кажа: «Вось вам першая частка і івось вам другая. А я к у ю частку па-вгнны чытаць паны афіцэры, гэта яны ўжо і самі ведаюць». Ну, я тады падумаў, што гэта ён, мусіць, оп’яну так гаворыць, таму што кнігу трэба чытаць спачатку, асабліва-ж гэтакі роман, які я прынёс, цра грахі бацьжоў. Бо я таксама-ж разумею па-нямецку 'і ведаю, што трэба пачынаць з першае часткі, таму што мы не якія-небудзь кітайцы, каб чытаць ззаду наперад. Таму вось, пане паручык, калі вьг вярнуліся з казіно я і далажыў вам па тэле-фону, ці не пачалася ў вайсковай службе новая мода чытаць кнігі шьпварат навыварат—спачатку другую, а пасьля першую частку. А вы мне яшчэ былі ласкавы адказаць, што я, муоі-бьгць, п’яньг, калі я нават ня ведаю, што ў маліцьве спачатку гаворьгцца: «ойча наш», а пасьля ўжо «амін»!.. Што з вамі, пане паручык? Вам блага?
Зьбялелы, як палатно, паручык Лукаш схапіўся за падножку паравіка. На яго твары ня было аднак гневу. На ім адбіваліся адчай дьг безнадзейнасьць.
— Кажэце, кажэце, Швэйк... усёадно... я ўжо як-небудзь...
— Вось я і кажу,—зноў пачуўся на закінутай лініі мяккі Швэйкаў голас, што я і сам трымаўся гэтага-ж погляду.
Неяк аднойчы я купіў сабе такі страшны роман нейкага вэн-герокага ппсьменьніка, і ў гэтым роімане нехапала ўсяе першае часткі, дьвк мне давялося самому прыдумаць пачатак, бо нават і ў гэтакай гісторыі пра розных душагубаў не абыйсьціся бяз пер-шае часткі. Мне было зразумела, што, уласна кажучы, зусіім ні да чога, каб нашы афіцэры пачалі перш чытаць другую частку, а пасьля яе—першую, і яікая дурната была^б, калі-б я перадаў у эатальён тое, што мне сказалі ў палкавой канцылярыг, быццам
памы афіцэры самі ведаюць, я к у ю частку ім трэба чытаць. Наогул, пане ларучьвк, ўся гэтая гісторьпя з кнігамі здалася мне страіпэнна таемнаю і сьмеапнаю. Я-ж ведаю, што паны афіцэры наогул мала чытаюць, а пад час бою...
— іПакіньце вярзьці нісянешніцу, Швэйк,—прастатнаў па-ручык Лукаш.
— Дыік я-ж вас адраізу з.апытаў па тэлефону, пане паручык, ці жадаеце вы атрымаць абедзьве часткд, і вы мне адказалі, як і зараз, каб я пакінуў вярзьці нісянепвніцу, таму што каіму-ж успадзе на думку цягнуць за сабою ікнігі. Ну, я і падумаў, пгто калі такі ваш погляд, дьвк так мяркуюць і іншыя паны афіцэры. Я нават янгчэ і нашага Ванэка пытаўся, які сам ёсьць чалавек спрак-тыкаваны і пабыў на фронце. Ён імне растлумачыў, што спачатку ўсе паны афіцэры думалі, што ігэтая вайна так сабе—глупства і вазілі з сабою ў паход цэлыя бібліотэкі, быццам на летніцу. Ім наіват даравалі цэлыя зборы твораў розных пісьменьнікаў, ікаб ня нудзіліся ў паходзе, так што дзяншчыкі жьвваты падрывалі і клялі свой лёс. Ванэк кажа, што гэтыя кнігі зусім ня вартыя былі на раокурку, ні на вошта іншае, бо былі надрукаваны на раскошнай таўстой паперы. Чытаць іх ня бьгло часу, таму што ўвесь час даводзілася хутка адступаць, ну іх і пакідалі к ліху. А пасьля гэта зрабілася звычкаю, каб дзяншчыкі, як толькі пач-нецца канонада, зараз-жа вьвкідалі ўсю літаратуру. Пасьля ўсяго, што мне давялося пачуць, я захацеў яшчэ раз даведацца пра ваш погляд, пане паручык, і калі я вас запытаў, што зрабіць з гэтымі кнігамі, дьвк вы былі ласкавы адказаць, што калі ўжо нгго-небудзь узбрыдзе ў маю дурную галавеіігку, дьгк я ўжо не адчаплюся, пакуль не зараблю як належыць па мордзе. Дык вось, пане паручык, я прынёс ў батальён толькі п е р ш у ю частку, а другая частка засталася ў палкавым складзе. У мяне • быў такі разьлік, каб пасьля таго, як паны афіцэры прачытаюць першую частку, ім выдалі і другую, зусім як ў бібліотэцы. Але раптам прышоў загад ехаць і тэлефонограма па батальёне, каб усё непатрэбнае здаць у палкавую канцылярыю. Дык я нават пытаўся пана Ванэка, ці лічыць ён гэтую другую частку чымсьці непатрэбным, ці не, а ён мне сказаў, што пасьля сумнае спробы ў Сэрбіі, Галіцыі ды Вэнгрыі ніякае літаратуры на фронт ня
зозяць і што адзіна прыемная рэч—гэта вялікія скрымкі ў гара-дох, куды кідаюць прачытаныя газэты для адсылкі ў армію, таму нгто ў газэтьг добра закручваць тытун ці сена, якое салдаты кураць у акопах. Першую частку гэтага роману мы ўжо разь-меркавалі на батальён, а другую, значыцца, занесьлі ў палкавы склад.
Швэйк змоўк, але здраз-жа зноў дадаў:
— А там, на складзе, пане паручык, дазвольце далажыць ёсьць розныя дужа добрьпя рэчы, і нават цыліндр будвэйскага кантара, які зьявіўся ў ім на коміісію і...
— Паслухайце, Швэйк, што я вам скажу,—глыбока ўздых-нуўшы, перапыніў яіго паручык Лукаш.—Вы зусім не аддаеце сабе справаздачы пра вынікі вашага ўчынку. Мне ўжо самому да д’ябла апрыкрыла назыіваць вас ідыётам. Вашай бязьмежнай дурасьці наогул няма імені, і калі, я вас заву ідыётам, дык гэта яіігчэ ласкавае слоўца. Вы начвіірылі чагосьці такога, што ўсё вашы жахлівыя злачынствы, у якіх вы былі вінаваты за той час, калі я знаёімы з вамі, здаюцца ў параўнаньні з гэтым музы-кай анёлаў. Ах, Швэйк, калі-б вы ведалі, што вы нарабілі!.. Але вы ніколі не даведаецеся! Калі, можа быць, зойдзе гутарка пра гэтьгя кнігі, дык сьцеражьг вас божа боўтнуць, быццамнбы я за-гадаў вам па тэлефону ўзяць першую частку... А калі часам пач-нецца размова пра першую і другую частку, дык вы проста не зварочвайце ўвагі. Вы, маўляў, нічога знаць ня знаеце і ведаць ня ведаеце і нічога ня помніце, а то вы мяне ўблытаеце ў якую-небудзь гісторьпо... Разумееце?..
Паручьвк Лукаш гаварьгў такім голасам, быццам яго калаціла трасца. Швэйк выкарыстаў момант, калі той змоўк, і з нявінным выглядам сказаў:
— Вось, пане паручык, выбачайце, дазвольце запытаць, чаму я ніколі не даведаюся, чаго я такога страшнага нарабіўў. Гэта я, пане паручык, толькі да таго дазволіў сабе запытаць, каб дру-гога разу ўнікнуць гэткае гісторыі, бо-ж наогул гаворыцца, што чалавек вучыцца на сваіх памылках, ды гэта здарылася і з лі-цейшчыкам Адамэкам на заводзе Данэка, калі ён памылкаю .выпіў саляное кіслаты...
Ён не дагаварьгў да канца, бо паручык Лукаш перарваў ягоны прыклад слосвамі:
— Вы—ідыёт! Разумееце? Тлумачыць я вам нічога ня буду. Лезьце назад у вагон і скажэце Балуну, каб ён мне прынёс у штабны вагон яшчэ да Будапешту францускую булку і ліверны чашггэт, што ляжыць у мяне ў чамадане загорнуты ў станіёлевук> 'паперу. А пасьля скажэце Ванэку, што ён асёл! Тры разы я ад яго патрабаваў, каб ён даў мне дакладныя лічбы пра колькасьць людзей у батальёне, а калі сёньня мне гэтыя лічбы былі па-трэбны, дык вьппла, што гэта старьпя даныя з мінулага тыдню.
— Так точна, слухаю, пане паручык!—раўнуў Швэйк і па-вольна накіраваўся да свайго вагону.
Паручык Лукаш, пахаджаючы ўзад і ўперад па чыгунцы, па-думаў:
— Вось трэ’ было-ж надаваць гэтаму ёлупу, як сьлед, па мордзе; а я замест гэтага размаўляю з ім, як з таварышам!
Швэйк з сур’ёзныім выіглядам палез у вагон. Ён адчуваў па-вагу да самога сябе, таму што ня кожны дзень даводзіцца нара-біць такіх жахаў, што нават ніколі не даведаешся, у чым справа.
*
— Пане каптэнармус,—сказаў Швэйк, сядаючы на сваё месца.
— Пан паручык Лукаш сёньня як быццам у дужа добрым гуморы. Ён загадаў мне пераказаць вам, што вы асёл, таму што ён ужо тройчы загадваў вам даць дакладныя весткі пра склад людзей у батальёне.
— Ах, д’ябал!—узгарэў Ванэк.—Гэта я ўжо прытадаю ка-імандзірам разьдзелу. Ці-ж вінен я, што кожны брадзяга каман-дзір разьдзелу робіць што яму ў галаву ўзбрыдзе і не дае мне ніякіх вестак пра свой разьдзел? Што-ж мне гэтыя «дакладныя весткі» з пальца высмоктваць, ці што? Ну і парадак у нашай роце! Другога такога, апрача як у нас у 11-й, і ня знойдзеш! Але-ж я так і ведаў, так і адчуваў! Я ні аднэй хвіліны не сумня-ваўся, пгго ў нас будзе хаос. Тю нехапае чатырох дзялянак, то выстаецца тры... Калі-6 гэтыя абармоты зрабілі ласку хоць да-
кладваць, што вось столькі-та людзей адбыло ў шпіталь! Вось яшчэ і мінулым меояіцы ў мяне ў сыіісах лічыцца нейкі Нікодэм, і толькі выдаючы пэінсію я даведаўся, што гэты Нікодэм памёр ад раптоўных сухотаў у Будвэйскім шпіталі. А ва яго-ж увесь час хтосьці браў пайку! 1 абмуіндыраваньне за яго атрьгмалі, і бог яіго ведае, дзе яно падвелася. А пан паручыік мне яіпчэ аа-гадвае, перакаваць, што я—асёл, калі ён ня ліожа падтрымаць па-радак у сваёй роце.
Каптэнармус Ванэк узбуджана захадзіў узад і ўперад па вагоне.
— Вось каб я быў ротньг камандзір. Тады-б усё ішло, як па масьле. Кож.чы ніжэйіпы чын у мяне быў-бы на воку. Унтэр-афіцэры павінны былі-б падаваць мне рапорты двойчы на дзень. Ну, а што-ж зробі'ш, калі унтэр-афіцэрскі склад нікуды ня варт! Горш ад усіх у нас гэты камандзір разьдзелу Жыка. Заўжды тужыцца кпіць, заўжды расказвае анэкдоты, але калі ія яму кажу, што Каварчык з яго разьдзелу пераведзены ў абоз, дык ён агне назаўтра падае рапорцічку на тую-ж колькасьць людзей, як, быццам, Каварчыік усё яшчэ лічыіцца ў роце і ломіць гультая ў ггоным разьдзеле. Дык вось, калі гэткія справы робяцца дзень у дзень, а пасьля мне яшчэ гавораць, што я асёл, дык пан пару-чык ня прыдбае сабе сяброў! Ротны каптэнармус—гэта вам не які-небудзь яфрэйтар, з якога кожны можа зьдзеквацца, як захоча!
Балун, які слухаў з разяўленым ротам, падмацаваў Ванэкаву думіку моцным слоўцам, якога той сам не адважыўся сказаць.
— Эй, вы там, памаўчалі-б!—злосна крыкнуў каптэнармус.
— Слухай, Балун,—зьвярнуўся да яго Швэйк,—табе я па-вінен пераказаць, каб ты прынёс пану паручыку яшчэ да таго, як мы прыедзем у Будапешт, булку і ліверны паштэт, што ляжыць у пана паручыка ў чамадане загорнуты ў станіёленую паперу.
Болат Балун у адчаі зьвесіў даўгія, як у гарылы, рукі, увесь згорбіўся ды так і застыў ў гэтакім станоівіішчы.
— 1х у мяне ўжо болып няма,—сказаў ён віялым голасам, утаропіўся на брудную падлогу вагона.
— Няма іх у мяне,—парыўніа паўтарыў ён,—я... думаў... я іх толькі разгарнуў перад ад’ездам... толькі хацеў панюхаць ці
2 ГІрмжо^і «э2м, ч. Ш.
не сапсаваліся ямы... Ну, а пасьля і паспытаў!—даксхнчыў ён з такім шчырым адчаем, што усё зрабіласія зразумела.
______ Ды вы іх проста зжэрлі разам са статгіёлеваю паіпераю,— сказаў каптэнармус Ванэк і спыніуся перад Балунам, радуючыся, 'што яму больш ня трэ будзе даводзнць, што не адзін ён асёл, яж, мусібыць, думаў паручык, і што прьгчына ўсіх гэтых непаладкаў хаваецца ў яікойсьці тншан галтне. Разм'оіва перашпла на Балуіна, які аб’еўся, і на ўсё трагічныя вынікі ягонага ўчынку.
Ванэку дужа хацелася прачыта-ць Балуну суровую і няпры-емную мораль, але яго папярэдзіў кухар-окультыст ЬОрайда, які адлажыў у бок сваю улюбёную кнігу, пераклад старажыт-ных індыйскіх параміт, і зьвярнуўся да зьбянтэжанага Балуна, што яішчэ больш згорбіўся пад ударамі лёсу.
— Вам варта было-б, Балун, самому наглядаць за сабою, каб ня страціць пэўнасьці да самаго сябе, а таксама і да лёсу. Вам ня трэ’ было-б прыпісваць сабе тое, што зьяўляецца за-слугаю іншых. I кожны раз, калі вам давядзецца стаяць перад гэтакай праблемаю, калі вы нешта зжэрлі, заўсёды пытайцеся сябе: «У якіх суадносінах знаходзіцца лііверны паштэт са мною?»
Швэйку здалося мэтазгодньвм дапоўніць гэтае меркаваньне практычным прыкладам.
— 'Вось ты мне гэтымі дніямі сам расказваў, Балун, што ў вас будуць калоць сьвіньню і адразу-ж, калі мы прыедзем на месца і ты паіведамііш нумар палявое попгты, табе пашлюць вэн-джаную шынку. А цяпер уяві сабе, што гэтую шынку пашлюць на адрас роты, і вось мы разам з панам каптэнармусам адрэ-жам сабе кожны па кавалачку, вэнгліна нам упадабаецца і мы адрэжам яшчэ па ікавалачку, пакуль з шынкаю ня здарыцца тая-ж гісторыя, як з адным маім знаёмым лістаносцам, прозь-вішча яго—Коцль. У яго быў костаед, дьгк яму сьпярша адрэ-залі нагу па шчыкалатку, пасьля па калена, пасьля па сьцягно, і каб ён ў 'часе не памёр, дык яіго-б увесь час і стругалі, як зло-маны аловак.
Ну, дык вось, уяві сабе, Балун, што мы зжэрлі-б тваю вэнг-ліну такім-жа парадкам, як ты зжор у пана паручыка ягоны лі-вэрны паштэт.
Волат Балун сумнымі вочыма глянуў на яго.
— Толькі дзякуючы маёй абароне,—сказаў Балуну каптэнар-мус,—вы засталіся за дзяннгчыка ў пана паручыка, бо вас хацелі прызначыць у санітарны атрад і вам-бы давялося пад кулямі цягаць парайеных. Пад Дуклаю нашьгя санітары тройчы хадзілі па аднаго параненага прапаршчыка, які перад самымі загаро-жамі калючага дроту быў паранены куляю ў жывот, і ўсе яны засталіся з прастрэленымі галовамі. Толькі чацьвертай пары пашанцавала яго вьгнесьці але перш чым яны дайшлі да пера-вязачнага пункту, прапаршчык памёр.
Балун ня мог болей утрЬгмацца і голасна хліпнуў.
— Як табе ня сорамна!—пагардлііва прамовіў Швэйк,— а яшчэ хочаш быць салдіатам.
— А іпто-ж я імагу зрабіць,—заскаголіў Б глун,—калі я ня створаны для вайны! Ну, па праўдзе-ж, я нілк не магу пад’есьці як трэба, таму што мяне адарвалі ад майго рэ улярнага жыцьця. Гэта ўжо ў нас на раду напісана. Мой нябожчык бацька неяк у тракціры ў Працівіне пабіўся аб заклад, што ён за адзін раз зьесьць трыццаць кілбас і дзьве буханкі хлеба, і выйграў за-клад. Я таксама зьеў аднойчы на заклад чатыры гусакі і дзьве міскі клёцак і капустьг. Дома я, калісьці, успомню пасьля абеду, што трэба яшчэ чаго-небудзь зьесьці на вячэру, пайду ў кла-доўку, адрэжу сабе кавалачаік мяса, пашлю па кубачак піўка і няўзнак зьем два кілё кілбаскі ці вэнглінкі. Дома ў нас быў стары парабак Вамела, які заўсёды гаварыў, каб я не задаваўся і не напакоўваў сабе чэрава, і што ён помніць, яік яму расказ-ваў ягоны дзед пра гэткага-ж пражэру і хціўца, і як тады пасьля аднае вайны цэлых восемь год быў неўраджай, так што хлеб пякл'і з ільняное мякіны і што лічылі за сьвята, калі шан-цавала здабыць хоць крышачку тварагу, бо хлеба зусім ня было, і што гэты селянін, калі пачаўся голад, за адзін ты-дзень памёр, таму што ягоны жывот быў ня звучаны да гэт-кага галадаваньня... Але я мяркую, што наш бог карае людзей і ўсё-ж не пакідае іх,—закончыў Балун, падымаючы дагары свой засмучаны твар.
Пан-бог стварыў пражэр і пан-бог пра іх паклапоціцца,— заўважыў Швэйк.
Аднойчы цябе ўжо лрывязалі, а цяпер ты-б хацеў схадай-нічаць сабе, каб цябе паслалі ў перадавыя акопы. Калі я быў за дзяншчыка ў пана паручыка, ён ва усім мог спадзяівацца на мяне, і яму нават і ў думікі <ня прыходзіла, каб я пачаў падтля-даць ягоныя запасы. Калі ён атрымліваў што-не'Зудгіь асаблівае, ен заўжды гаварыў: «Пакіньце гэта сабе, Швэнк», ці: «Ну, што-ж, гэта мяне імала цікавіць. Дайце мне кавалачак паспы-таць, а з рэшткаю рабеце, што хочаце!» А калі мы былі ў Празе і ён часамі пасылаў мяне на абед у рэсторан, дык я, каб ён не падумаў, што я яіму прыношу маленькую дзялянку, таму што, я сам зьеў палавіну дарогаю,—дык я сам купляў на свае апошнія трошы яшчэ адну дзялянку, ікалі яма мне здавалася задужа ма-ленькаю, каб іпан пдручыік іня быў ігалодны і ня думаў пра мяне нічога благога. Нарэшце ён гэта заўважыў. Я заўсёды павінен быў прыносіць яму з рэсторану карту патраў і ён заказваў па ёй. Вось аднойчьг ён заказаў фаршырованага голуба. Калі мне далі палавіну іголуба я надумаў, што пан паручык можа паду-маць, што я зжэр другую палавіну, і купіў яму за свае црошы яшчэ адну дзялянку і прынёс гэткую раскошную страву, што Пан паручык Шэба, які хацеў у той дзень навесьці экономію і якраз перад самым абедам прышоў у госьці да майіго пана, так-сама пад’еў як трэба. Але калі ён пад’еў, дык і кажа: «Не, ты ўжо мяне не упэўняй, што гэта адна дзялянка. Ва ўсім сьвеце ты не атрымаеш на адну дзялянку а Іа сагіе цэлага фаршырованага голуба. Калі імне сёньня пашанцуе дастаць гро-шай, я пашлю ў твой рэсторан па абед Лепей ужо скажы проста, што гэта была дубальтовая дзялянка». Тады пан паручык зага-даў мне ў ягонай прысутнасьці пацьвердзіць, што ён мне даваў грошы толькі на адну дзялянку, бо ён нават і ня ведаў, што ў яго будзе ігосьць. Я пацьівердзіў, іпгто ён даваў імне грошы толькі на адну дзялянку. «Ну, вось бачыш!-—оказаў мой паручык.— Але гэта яішчэ ішто! А вось гэтыімі дняімі Швэйк прынёс мне на абед цэлых два гусіных палаткі! Ты толькі ўяві сабе: крупнік 3 вэрмтшэлем, бэф-бульі з пакантным сосам, два гусіных па-латкі, цэлую гару клёцак і капусты і пончкі!»
— Тц-тц-тц... ліха на вас!—прыцмоікунуў Балуа.
— Вось тут і была лісіца закопана,—гаварыў далей
Швэйк.—Пан паручык Шэба сапраўды паслаў свайго дзян-шчыка назаўтра па а/бед у наш рэсторан, і той яму прынёс на другую гэткую маленькую кучку пілаву з курьшы, быццам шасьцімесячны дзіцёнак нарабіў у пялюшікі—ну, так дзьве ма-ленькіх лыжачкі. Ну, пан паручьгк Шэба на яго і наваліўся, быццам ён зьеў палавіну, а той прысягаецца, што не вінават, а пан іпаручык Шэба як дасьць яіму ў іморду ды выстаўляе мяне за прыклад. Вось, кажа, гэта дізялянкі, дык дзялянкі, што прыно-сіць паручыку Лукашу ягоны дзянмтчыік! Тады задарма набіты салдат назаўтра, калі яго паслалі іпа абед у рэсторан, пра ўсё распытаўся і далажыў пасьля свайму пану, а той у сваю чаргу паведаміў майго пана. Вось сіяджу я ўвечары пры газэце і чы-таю сабе ціхенька паведамленьні штабу галоўнакамандуючых варожых армій, як раптам уваходзіць мой паручык белы-белы, І проста да мяне, і каб я яму зараз-жа оказаў, колькі гэткіх дубальтоівых дзялянак я пераплаціў у рэстоіране, і што ён даўно ўжо іведае, што я ідыёт, але што я вар’ят, гэта яму і думак ня •грывожыла, і што я яму ўчыніў та'кую няпрыемнасьць, што яму хочацца застрэліць спачатку мяіне, а пасьля і сябе. «Пане паручык,—сказаў я яіму,—ікалі івы ўзялі мяне да сябе, вьг ад-разу-ж з месца наўзавадкі заявілі, што ма ваш поігляд кожны дзяншчык злодзей і нягоднік. Калі-б я атрымліваў у рэсторане такія маленькія дзялянкі на другую страву, вы, напэўна, па-думалі-б, што я і на справе належу да гэткіх нягоднікаў, і што я аб’ядаю вас»...
— Ах, ты мой божа!—прашаптаў Балун, нагнуўся на чама-^ан паручыка Лукаша і адышоў з ім у бок.
— Тады паручьгк Лукаш пачаў пгукаць у сябе па ўсіх кішэ-няіх. 3 тэй прычыны, што гэта было дарэмна, палез у жылетны кішэнь і даў мне свой срэбраны гадзіньнік—гэтак ён расчу-лііўся! «Пакуль я атрыімаю пэнсію, Швэйк,—сказаў ён,—вы мне ўсё напішэце і падлічэце, колькі я вам запазычыўся... А гадзінь-нік вы пакіньце сабе на прыдачу... На другі раз сьцеражэцеся быць гэтакім вар’ятам!» А пасьля ў нас аднойчы надышоў гэткі крьгтьгчньг момант, што лсне давялося зацяпнуць гадзіньнік у лёмбард... , • »
______ Што вы там робіце, Балун?—зальггаўся ў гэтую хвіліну 'каптэнармус.
Замест адказу, нянгчасны Балун закашляўся. Слра/ва ў тьеМі, што ён адчыніў чамадан паручьгка Лукаша і даіядаў ято апош-нюю булку....
*
Праз станцьпо прайіітоў, ня спыняючыся, другі воінскі цяг-нік, да адказу напакаваны дэйчмэйстэрамі, якіх іпасылалі на сэрбскі фронт. Яны знаходзіліся яшчэ пад уражаньнем узьнес-лых провадаў у Вене і ад саімае Вены да гэтага часу не пакідалі' гарлапаніць:
Наш шляхотны прынц Аўген
Імпэратару хацеў .
Цытадэль Белград вярнуць.
Загадаў моет збудаваць, Каб у горад прапусьціць Разам войска і гарматы.
Якісьці капрал з ёмк^ закручанымі дагары вусамі, усьпіраю-чьгс.я локцем на салдатау, яікія сядзелі у дзьверах вагонау, зьвесіўіпы нопі на двор, высоўваўся наперад, размахваў у такт рукамі і на ўсё горла роў:
Збудавалі мост цудоўны
Для абозу й для гарматаў —
Пераправу прзэ Дунай.
Каля гораду Зэмліну Мы разьбілі моцны лягер, Усіх сэрбаў выгнаць вон...
У гэты момант ён страціў роўнавагу, вылецеў з вагону і э усяго размаху напароўся жыватом на падважнік чыгуначнае стрэлкі, на якім і застаўся тырчэць, як жук на іголцы, у той час, як цягнік паімчаўся далей, а ў апошніх вагонах пачалі новук> песьню:
Граф Радэцкі добра біўся, Прагнпць ворагаў маніўся Ен з Лёмбардыі вясной. Мы ў Вэроне шмат чакалі... Падмацоўку нам прыслалі, Пачаў двейнічаць гэрой ...
Пранізаяы яейкім дурацкім ладважшкам стрэлкі, ваяўнічы капрал быў ужо мёртвы. Неўэабаве каля я го на варце стаў нейкі маладзенькі салдацік, з станцыйнай аховы. 3 прымкнутым да стрэльбы штыхам, ён стаяў, выцяпгуўшыся каля стрэлкі, з такім пераможныім выглядам, як быццам трагічная сьмерць ка-прала на стрэлцы была справаю ятоных рук.
3 тэй прычыньг, што бьгў ён мадзьяр, ён пачаў крычаць на ўсё горла, калі людзі 91 палка з маршавага батальёну захацелі глянуць на мерцывяка.
— Не падыходзіцьі Нельга! Начальства не дазволіла!
— Гэты, прынамсі, ужо ўсё адпакутваў,—заўважьгў удалы ваяка Швэйк, які таксаіма, вядома, быў паміж цікаўных,—і гэта мае сваю выгаду, таму што калд чалавек атрымаў сваю дзялянку жалеза ў жывот, дык, прынамсі, усе ведаюць, дзе яго пахавалі. Добра, што гэта здарылася пры самай станцыі і што не давя-дзецца шукаць ятоную магілу на ўсіх тэатрах вайны.
— Ён дужа акуратна ўзьбіўся,—-дадаў Швэйк з выглядам знаўцы, абглядзеўшы мёртвага капрала яшчэ і з другога божу.— У яго ўсё кішкі засталіся ў нагавііцах.
— Нельга, не падыходзь!—крьвкнуў малады мадзьярскі сал-дацік.—Начальства не дазволіла.
Рантам за Швэйкам атачуўся суровы голас.
Швэйк узяў пад казыроік. Перад ім стаяў ікадэт Біглер.
— Так точна, пане кадэт, мы глядзім нябожчыка.
— Ды якую вы тут разводзіце агітацыю? Якая вам да ўсяго гэтага справа?
— Ніікак нет, пане кадэт,—з адчуваньнем уласнай годнасьці адказаў Швэйк,—я нідзе не івяду ніякае агітацыі.
Ззаду-ж некалькі салдатаў засьмяяліюя і наперад вьппаў каптэнармус Ванэк.
— Пане кадэт, — сказа ён, — пан паручыж Лукаш паслаў сюды ордынарца Швэйка, каб той яго паведаміў, што тут зддрылася. Я толькі што бьгў у іштабным вагоне і чуў, што батальённы ордынарац Матушыч шукае вас згодна загаду ба-тальённага камандзіра, ікаб вы зараз-жа зьявіліся да пана капі-тана.
Неўзабаве пасьля гэтага быў дан сыгнал на пасадку ў ва -гоны і ўсё вярнуліся на свае месцы.
— Калі дзе-небудзь зьбярэцца некалькі чалавек,—сказау Ванэк, ідучы побач з Швэйкаім—дьгк івы кіньце свае дурныя раз-важаньна, Швэйк, бо вам будуць адны толькі няпрыемнасьці. Капрал-жа ж з дэчмэйстараў, а з гэтай прьгчыны льга было вы-тлумачыць вашыя словы так, як быццам-бы вы радаваліся яго-най сьмерці. Гэты Біглер—страшэнны чэхаед.
— Ды я-ж нічога не казаў,—адказаў Швэйк тояам, што выіключаў усякія падазрэньні,—апрача таго капрал гэтак аку-ратна ўзьбіўся, што нават кішкі засталіся ў нагавіцах. А ён-жа мог бы...
— А пакіньце вы, нарэшце гаварыць пра гэта, Швэйк! І ка-птэнармус Нанэк нават сплюнуў.
— Гэта-ж усё адно,—дадаў яшчэ Швэйк,—ці тут у яго будуць выпушчаны кішкі на славу іяго імпэратарскае вялікасьці, ці там. Ці так ці гэтак ён выканаў свой абавязак. А ён-жа мог-бы...
— Паглядзеце адно, Швэйк,—перапыніў яго Ванэк,—як батальённы ордынарац Матушыч горда крочыць да штабнага вагоіну. Дзіўлюся, як гэта ёя не спатыкнуўся аб рэйкі.
Незадоўга да гэтага паміж капітанам Запнэрам і старанным кадэтам Біглерам адбылася дужа няпрыемная размова.
— Дзіўна, пане кадэт Біглер,—гаварыў катгітан Загнэр,— што вы не далажылі мне адразу-ж, што належыць 150 грам вэнгерскае кілбасы ня выдалі, так іпто мне самому давялося пайсьці і паглядзець, чаму людзі варочаюцца з харчовага мага-зыну з нішчымінымі рукама і паны афіцэры таксама, як быццам загад ня ёсьць загад. Бо я-ж сказаў: «у магазын уваходзяць па разьдзелах, рота за ротаю». Гэта значыць, што і пасьля таго, іяк у магазыне нічога не атрьгмалі, трэ’ было варочацца ў вагоны па разьдзелах, рота за ротаю. А вам, кадэт Біглер, я загадаў наглядаць за парадкам, але вы не зрабілі ласкі гэта вы-канаць. Вы былі здаволены, што вам ня трэба валэндацца з адлічваньнем кілбасных дзялянак, і вы, як я бачыў з вакна, спаконна пашлі наўзірацца на праколатага стрэлкаю капрала з дэйчмэйстэраў. 1 калі я потьвм западаў вас паклікаць, вы ня
прыдіумалі нічога лепшага, як гарадзіць лухту, быццам вы ха-дзілі ўпэўніцца, ці не вядзецца каля трупа гэтага капрала якая-небудзь агітацьгя.
— Маю гонаір далажыць, што ордынарац 11 роты Швэйк...
— Дайце мне спакой з гэтыім Швэйкаім!—ікрыікнуў капітан Загнэр —Ня думайце, пане кадэт Біглер, што вы можаце бяокарна інтрьвгаіваць супроць паручьька Лукаша. Гэта мы туды наслалі Швэйка. Ну, чаго вы іглядізіцё на мяне, як быццам думаеіце, што я да вас чапляюся? Так, я да вас чаплюся, панс кадэт Біглер! Калі вы ня ўмееце ставіцца з належнаю павагаю да сваіх начальнікаў, калі вы будізеце імкнуцца іх скомпромэта-в-аць, дык я вас буду ігэтак цукаць, што вы сваіх не пазнаеце. Можаце выхваляіцца оваімі тэорэтычныімі ведамі, іна гэтае вы майстар! Але пачакайце, каліі мы (прыбудзем на фронт, я лры-значу вас у афіцэрскі патруль на вывеідку да самых драцяных загарожаў ворага... А дзе ваш рапорт? Нават рапорту я ня чуў калі вы вярнуліся! Гэта вам не тэорыія, пане кадэт!
— Маю гонар далажыць, пане капітан, што людзям было выдадзена замест 150 грам вэнгэрскае кілбасы па дзьве ілюстраваныія паштоўкі. Вось будзьце лаокавы, пане капітан?
Кадэт Біглер перадаў батальённаму ікамандзіру дзьве паш-тоўкі з сэрыі выданьняў вайаковага архіву ў Вене, начальнікам якопа быў пяхотны генэрал Вайновіч. На аднэй паштоўцы была намалёвана карыкатура расійскага салдата, у выглядзе бара-датага мужыка, якога абдымаў касьцяк. Пад карыкатураю быў зьмешчаны гэтакі тэкст: «Дзснь, калі здохне ад іголаду хцівая Расія, будзе дзень вызваленьня для ўсяе нашае монархіі».
Другая паштоўка была нямецкага паходжаныня і зьяўлялася падарункам Нямеччыны аўстэа-вэнгерскім салдатам. Пад зага-лоўкам „УігіЬііз ііпіііз* * быў намаляваны на шыбеніцы сэр Эдгард Грэй, а пад ім, весела ўзяўшы пад казырок, адзін аўстрыйскі, другі нямецкі салдат. Вершык на гэтай паштоўцы быў запазычан. з кнігі «Броняваны кулак» іГрэйнца, яікая зьяўля-лася зборнікам накіраваныіх сутпроць нашых ворагаў памфлетаў, пра якія ішгмецкія ігазэты ігісалі: «Вершы Грэйнца дзейнічаюць,
*) Аб'яднанымі сіламі.
як удар гарапнікам, і насьгчаны невьгчарпальньгм гумарам дьз бліскучыім досыціпам». Тэікст вершыка пад шыібе.н.іцаі-0 казауг
•	Г р э й.
Вось шыбеніііа паміж дрэў, На ёй вісіць сэр Эдвард Грэй, Калі-ж прыгледзімся —відно Там толькі пудэіла адно. Яго-б туды самога час, Ды адшукаць спрабуй у нас Такое дрэва ў хвойніку, Што ціха дасьць сябе зваліць. Каб гэткаму рабаўніку Надзейнай шыбеніцай быць.
Капітан Загнэр яшчэ ня іскончыў чытаць гэты вершык «на-сьгчаны невычарпальным гумарам ды бліскучым досьціпаім», калі ў вагон куліяю ўляцеў батальённы ордынарац Матушыч.
Капітан Загнэр паслаў яго на тэлеграф даіведацца, ці ня прышлі якія-небудзь загады і ён прынёс тэлеграму з брыгадьь Было зусім непатрэбна зварочвацца да іпыфру, бо тэлеграма была нешыфравана і спавяшчала: «Зараз-жа пакарміцы людзей і рушыць у Соікаль». Капітан Загнэр зьбянтэжана паківаў галавою.
— Маю гонар далаіжыць,—сказаў Матушыч,—што комэн-дант станцыі просіць вас наведацца да яго нп некалыкі хвілін. Там прышла яшчэ адна тэлеграміа.
І паміж камэндантам станцыіі і капітанам Загнэрам адбылася размова стрсяга конфідэнцыйнага парадку.
Тэлеграма павінна была бьгць перадан-а, хоць зымест яе быў надзвычайна дзіўны, бо батальён япгчэ знаходзіўся на станцыі Раб. Што гэта магло значьгць? Зараз-жа пакарміць людзей і ру-шыць у Соікаль»? Яна была адрасавана маршаваіму батальёну 91 палка, копія маршаваму батальёну 75 палка, іяікі ішоў пасьля першага. Под-піс быў сапраўдіны: барон фОіН-Гэрбэрт начальнік брыгады.
— Дазвольце зывярнуца да вас, п-ане капітан, зусім кон-фідэнцыйна,—таемна сказаў вайсковы комэндант станцыі.— Прьгшла сэкрэтнаія тэлеграма, -што камандзір вашае брыігады звар’яцеў. Яго накіравалі ў Вену, пасьля таго, як ён ужо раза-
слаў <ва ўсе бакі тэлеграімьт. У Будаатэшце вы, напэўна, знойдзеце новую тэлеграму. Зразумела, што ўсё ягоныія тэлеграмы павінну быіць ануляваны, але вы яшчэ не атрыімалі адпаведнага загаду. У міяне, паўтараю, ёсьць талькі загад з дывізіі ня лічыцца з не-апыфраваньпмі тэлеіграмамі .Перадаць вам яе я абавязаны, таму што наконт гэтага я яшчэ не атрьвмаў адказу ад м а й г о на-чальства. Праз м а ё начальства я іпаслаў запытаньне ў вышэй-шае вайокоівае камандаваньне і оправа атрьвмала законны кіру-нак...	л
— Пане капітан, дадаў ён пасьля невялікае маўчанкі,—я былы кадравы афіцэр піонэрнага палка, удізельнічаў у пабудове нашае стратэгічнае чыгункі ў Галіцыі і лічу, што на фронт трэба паслаць менавіта гэтакіх старых, як я, якія валаклі цягло ад самага пачатку. А замест гэтага на чыгунках служаць грама-дзянскія афіцэры, якія здалі экзамен на вольнапісанага! 3 рэшты праз чвэртку тадзіны івам давядзецца ехаць далей... А ведаеце, я іяк цяпер помню, што калі я быў яшчэ ў старэйшай клясе кадэцкага корпусу ў Празе, дык аднойчы падтрымліваў вас на роўналежных брусох па лекцьгі гімнастыкі. Нас яшчэ абодвых пакінулі без пабыўкі. Вы тады здораіва біліся з кадэ-таімі з немцаў. І Лукаш быў з івамі. Вьг з ім былі вялікія ся-бры... Дыік вось, ікалі я атрьпмаў тэлеграму са сьпісам афіцэраў маршавага батальёну, які павінен аіраяжджаць праз гэтую стан-цыю, я адразу-ж уопомніў... Так, шмат івады перабегла ад таго часу... А кадэт Лулаш заўжды быў мйе сьгмпатычны.
На капітана Загнэра ўся гэтая размова зрабіла дужа цяж-кае ўражаньне. Ёь адразу-ж пазнаў у комэнданце свайго былога таварыша па клясе, які ў кадэцкім корпусе быў душою анты-нямецкае опозыцыі, ад яікое ён потым, зіважаючы на кар’еру, адмовіўся. Больш за ўсё яго закрянула згадка пра паручыка Лукаша, якога заўжды і так чамугьці абьгходзілі пры павы-шэньні і пры ўзніаігародах.
— Паручык Лукаш,—<з інаціскаім прамовіў ён,—дужа добры офіцэр. Калі адыходзіць цягнік?
Комендант глянуў на гадзіньнік.
— Праз шэсьц хвілін.
— Ну, дык я пайду,—аказаў Загнэр.
— А я меркаіваў, што вы мне штолнебудзь акажаце, Загнэр.
— Скажу? Ну, добра: «На здар!» *)—адіказаў	Загнэр і
выйшаў з будынку комэндантуры.
Калі капітан Загнэр перад самьш цягніком вярнуўся ў штабны івагон, ён знайшоў усіх офіцэраў на сваіх мясцох. Яны разьгшліся на групкі ды гулялі ў карты, толькі кадэт Біглер ня гуляў. Ён капаўся ў кучы пачатых рукатсаў, што належалі да розных эпізодаў вайны, бо ён ня толыкі марыў быць (выдат-ныім на нолі бою, але яшчэ праславіцца ў якасьці літаратур-нага вундэркінда апісаньнем розных выпадкаў з паходнага ды баявога жыцьця. Адным словам «бусел з рыбіныім хвастом марыў зрабіцца выдатныім вайсковым тсьменьнікам.
Яго літаратурныя патугі пачыналіся крыклівьгмі загалоў-камі, якія, праўда, адлюстроўвалі мілітарызім эпохі, але застава-ліся нераспрацаваныя, так што на аркушах паперы былі на-пісаны толькі назвы твораў, яікія яшчэ павінны былі ўзьнік-нуць, прыкладам:
«Біографіі ўдзельнікаў вялікае вайны.—Хто пачаў вайну? Палітыіка Аўстра-Вэнгрыі і ўзьнікненьне сусыветнай вайны. Вайсковыя накіды.—Аўстра-Вэнпрьгя і сусьветная вайна.—Пра карысьць вайны.—Некалькі слоў пра прычыны вайны.—Ура-чысты дзень для Аўстра-Вэнгрыі.—Славянскі імпэрыялгзм і сусьветная вайна.—Дакумэнты сусьветнае вайны.—Матэрыялы для гісторыі сусьветнае вайны.—Дзеньнік сусьветнае вайны.— Першая сусьветная вайна.—Нашая дынастыя ў сусьветнай вайне.—Народнасьці аўстра-вэнгерскай монархіі і сусьветная вайна.—Хроніка мае кампаніі.—Як ваююць ворагі Аўстра-Вэнгрыі.—Чыя перамога?—Нашы афгцэры і салдаты.—СлаЎ-ныя ўчьгнкі маіх салдатаў.—3 эпохі вялікае вайны.—Баявы прыпар.—Паімяці аўстра-вэнгерскіх герояў.—Жалезная брыга-Да>—Аісты з фронту.——Героі наішага маршавага батальёну.— Падручнік для салдатаў пад час паходу.—Дні змаганьня і дні перамогі.—Што я бачыў і што вытрымаў у акопах.—На пера-
*) „На здар* (няхай жыве!)—чэскі нацыяналістычны лёзунг.
давых поаыцыяіх. — Апавяданьне афіцэра. — Наперад, сыіны Аўстра-Вэнгрыі.—Варожыя аэропляны і нашая тяхота.—Пасьля бою.—Нашыя артылерысты—цьвёрдая ахова бацькаўнічыны.— І калі-б увесь сьвет узьняўся на нас...—Вайна абароны і вайна наступленьня.—Кроў і жалеза.—Сьмерць ці нерамога!—На-шыя гэроі ў палоне».
Падышоўшы да Біглера і ўбачыўшы ўвесь гэты стос паперы. капітан Загнэр запытаўоя, навошта ён гэта напісаў і чаго ён хоча гэтым дасягнуць.
Кадэт Біглер са шчырым энтузіязмам адказаў, што кожны з гэтых загалоўкаў вызначае кнігу, якую ён напіша. Колькі загалоўкаў, столькі і кніжак.
— Мне хацелася--б, ікаб пра міяне засталася памяць, калі мне суджана загінуць у баі, пане капітан. Сьветлым прыкладам для міяіне зьяіўляецца нямецкі профэсар Удо Крафт. На сваім сорак пятым годзе жыцьця ён пашоў у арімію добраахвотнікам на гэтую сусьветную вайну і быў забіты 22 жніўня на фрач-цускім фронце, івыдаўшы яіпчэ напярэдадні свае сьмерці кніжку пад назваю: «Мы гатовы памерці за свайго кайзэра».
Капітан Загнэр адвёў кадэта Біглера да вакна і гіронічна сказаў:
— Ану, вось пакажэце, пане кадэт, што ў вас яшчэ ёсьць? Мяне дужа цікавіць вашая праца.. Які гэта вы сшытачак сха-валі сабе ў кішэнь.
— Ах, глупства, пане капітан,—адказаў, па-дзіцячаму па-чырванеўшы кадэт Біглер.—Зрэшты, калі ласка, паглядзіце самі.
На вокладцы сшытка было напісана:
«Схэма найболыіі выдатных і вядомых баёў аўстра-вэн-герскас арміі, [складзеная з афіцыйных крыніц афіцэрам Адольфам Біглерам, з заўвагамі ды тлумачэньнямі афі-цэра Адольфа Біглера.
Схэма гэтая была надзвычайна простая.
Ад бою пры Нёрдлінгене 6 верасьня 1634 г. яна перахо-дзіла проста да бою пры Зэнце 11 верасьня 1697 г., пасьля вялізным пераскокам—да бою пры Кальдзьере 31 кастрычніка 1805 г., бою пры Аспэрне 22 мая 1809 году і бойцы народаў
лры Лейпцыгу ў 1813 годзе, а паісьлія да баёў пры св. Лючыі ў маі 1848 іг. а пры Траўтэнаў 27 чэрвеня 1866 г. і канчалася заваяваньнем Сараева 19 жніўня 1878 г. Разьвіцьнё і оіляіны гэтых боеік былі ўсе на адвін ікапыл. Кадэт Біглар усюды на-маляіваў простатукнікі, яікія з адніаго боку былі заштрыіхаваны, што павінна было паказваць на сілы ворага. На тым і другім баку былі левае крыло, цэнтр і правае крыло. За лшіяімі вой-скаў быў паказаны ютрэлкаімі рух рэзэрваў. Бон прьг Нёрдлін-гене быў падобен, як дзьве кроплі вады на бой пры Сараеве, а абодіва разам нагадвалі тое, як разымяркоўваюцца гульцы на пачатку футбольнага матчу, і стрэлкі, здавалася, паказвалі, куды той ці інішы бок загоніць міячык.
Капітан Запнэр зараз-жа зьвярнуў увагу на гэтае падабен-ства і запытаў:
— Пане кадэт, вы, мусіць, гуляеце ў футбол?
Біглер япгчэ болей пачырванеў і нэрвова заміргаў івачыіма, так што нават, здавалася, быіццам ён ледзь стрымлівае сьлёзы.
Капітан Запнэр з усьмешкаю перагортаў сшытак і спыніўся на заўвазе да схэмы бою пры Траўтэнаў у часе пруска-аўстрьгй-скае вайны.
Кадэт Біглер напісаў: «Пачынаць бой пірьг Траўтэнаў ня варта было, таму што гарыістая мясцоівасьць перашкаджала раз-гортваньню дывізій гэнэрала Маццукелі, якіім пагражалі моцныя колёны прусакоў. Яны знаходзіліся на вышынях, якія абкружалі левае крыло аўстрыйскае арміі».
— Значыць, ваш погляд,—із усьмепгкаю заўважьгў капітан Загнэр, зварочваючы Біглеру сшытак,—бой пры Траўтэнаў варта было пачынаць толыкі ў тым выпадку, калі-б Траўтэнаў знахадзілася на роўнай мясцовасьці? Ці ня гэтак, маленькі Наполеон з Будвэйсу? Што-ж, паіне кадэт, дужа ёмка з вашага боку, што вы за такі кароткі тэрмін жыцьця ў арміі здолелі паояігнуць таяімніцы стратэгіі. Шкада толькі, што гэта ў вас атрымалася так, як быццам хлапчукі гулялі ў салдаты ці на-звалі оябе генэраламі. Вы падвьгсілі сябе гэтак хутка ў першы чын, што проста не нарадуешся! Маеце вось: афіцэр Адольф Біглер! Глядзі што, не пасьпеем мы даехаць да Будапэшту, як вы будзеце фэльдміаршалам, хоць-бы бяз году нядзелю перад
гэтым вы ігатункавалі з івашым бацькам рюзныя скуркі. Як-жа падпаіручык Адольф Біглер! Родненькі,- вразумейце-ж, што вы яшчэ не афіцэр! Вы—кадэт! Вы вісіце ў паветры па-між прапаршчыкам і унтэр-офіцэрам. Вы так-жа далёка ад таго, каіб быць офіцэрам, як калі-б дзе-небудзь у карчме які-небудзь ефрэйтар надумаўоя клікаць сябе «пане фэльдфэбэль».
— Слухай вось, Лукаш,—зывярнуўся ён да паручыка,— кадэт Біглер у цябе ў роце, дык ты пазюажай на яго, калі лаока, ды падцяпніі яго. Ён падпісваецца «афіцэр», дык няхай ён заслужыць гэтую ігоднасьць у баёх! Калі нам давядзецца пад наівалыным агнём ісьці ў атаку, мы пашлем яго наперад з яго разьдзелаім рэзаць драцяныя загарожы... Ах, дарэчы: вітае цябе Цыікан,—ён ціяпер ікоімэндант станцыі ў Рабе.
Кадэт Бітлер зразумеў, што гаворка з ім скончана, узяў пад казырок і чырвоны, як раік, адышоў у самы далёкі кут вагону.
Быцца-м лунатык, адчыніў ён дзыверы прыбіральні і, чы-таючы надпіс на нямецкай і вэнгерскай моівах: «забараніяецца карыістацца прыбіральняю ў часе прыпыініку цягнііка на станцыі», ціха і б^гучна заплакаў. Пасьля папяўся... і, .глытаючы сьлёзы, да рэшты выкарыстаў сшытачак з надпісам: «Схэма найбольш выдатных баёў і да т. п.». Сплям’лены ён паікрысе ўвесь зьнік у адтуліне і, падаючы на палатіко, закружыўся пад хуткім вай-скоівым цятніком.
Кадэт Біглер тут-жа ў прыбііральні памыў сабе чырвоныя ад сьлёз вочы і вышаў у ікалідоір, даўшы сабе слова быць непа-рушныім, па-д’іябальску непаірушныім. Ён накіраЕіаўся ў суседняе купэ, дзе батальённы оірдынарэц Матушыч гуляў з Бацэрам, дзяншчыіком батальённага камандзіра, у дурня.
Паглядзеўшы ў адчьгненыя дзьверы купэ, ён кашлянуў. Тыя былі азірнуліся, але зноў пачалі гуляць.
— Хіба вы ня іведаеце, што трэба?—вапытаўся кадэт Біглер.
— Я ня мог,—-адказаў Бацэр на сваіім жахлівым тыроль-скім дыялекце,—у мяне ня было ікозыра. Я сам ведаю, што трэ’ было гуляць з хрысьцей, а пасьля біць вінёвым каралём... Вось як трэ’ было гуляць!
Кадэт Біглер не прамовіў болып ніводната слова і зааныўся ў куток. Калі пасьля да яго падыішоў прапаршчьяк Плешнер і заіпрапамаваў яму каўтнуць каньяку з бутэлькі, якую ён кагадзе выгуляў у ікартьг, ён зьдзіві'ўоя, з якою стараннасьцю кадэт Біглер вьгвучаў кнігу Удо Крафта «Мы гатовы тгамерні за свайго кайзэра».
Яптчэ не даяжджаючы да Будапэшту, кадэт Бітлер гэтак на-лізаўся, што ледзь ня выкінуўся з вакна і бесыіерастанку кры-чаў:
— Налерад, хлоігцы, сьміялей! У імя боіга і чорта наперад!
Тады батальённы ордынарэц Матушыч уцягнуў яго згодна загаду капітана Загаэра ў ікуіпэ і палажыў з дапамотаю Бацэра на лаўцы. 1 кадэту Біглеру прысьніўся настуіпны сон.
Сон кадэтпа Біілера перад Будапэшпгам
У яго ўжо была вышэйшая вайсковая ўзнагарода—жалезны крьгж; ён імеў ужо годнасьць маёра і паехаў інсіпэктаваць да-ручаную яіму брыгаду. Праўда, ён яішчэ ня мог сабе растлума-чыць, чаму ён усё яшчэ быў маёрам хоць камандаваў цэлаю брыігадаю і меркаваў, апто ён даўно ўжо быў падвышан на генэ-рал-маёра, але што слова «генэрал» як-небудзь загубілася ў хаосе вайсковага тэлеграфу ды палявое пошты.
Таму ён у думках сьмяяўся, што ў цягніку, калі яны ехалі на фронт, капітан Загнэр пагражаў яму паслаць яіго рэзаць драцяныя загарожы. Зрэшты, капітан Запнэр не падставе яго-най, Біглеравай, атэстацыі ў штабе дывізі ўжо бьгў з паручыкам Лукашоім пераведзены ў другі полк, у другую дывізію, у другі армейскі корпус і хтосьці расказваў, быццам абодва гэтыя афі-цэры бясслауна згінулі пад час адступленьня ў якімсьці ба-лоце.
1 вось калі ён, Біглер, ехаў на аўтомобілі на фронт рабіць інспэктарскі агляд свае брыгады, яму ўсё зрабілася зусім зра-зумела. Яго, уласна кажучы, командыіравалі ад генэральната штабу арміі...
Паўэ яго лраходзілі салдаты і сьпявалі песыню, якую ён чытаў калісьці ў зборніку аўстрыйскіх салдацкіх песень:
Браты-салдаты, адоажна ва справу, На ворага ўсе мы ўдарым сьмела! Вышэй узьвівайся наш слаўны сьпяг.
Мясцо<васьць мела той-жа характар, як і на малюнках «Вен-окае ілюстраванае газэты».
3 праівага боку, каля некага хлява, стаяла батарэя, якая трымала пад агнём (варожыя аксхпы каля шосэ, на якім ён ехаў на аўтомібілі. зьлева быў дом, з якога лаблісквалі агенчыкі стрэлаў, у той час, як вораг тужыўся прьгосладамі выбіць ува-ходньея дзьверы. Амаль каля самага шосэ дагараў падбіты аэро-плян воірага. На даліяглядзе відаць былі конныя разьезды і за-паленая, уся ў полыімі, вёска, а таксама акопы маршавага ба-тальёну і невялікая вышыня, з якое вораг адістрэльваўся з ку-лямётаў. Крыху далей цягнуліся ўздоўж шосэ варожыя акопы. А шофзр вязе яго па шосе проста на іх!
Ён ікрычыць шофэру ў трубіку,
— Хіба ты ня бачыш, куды імы едзем? Там-жа вораг.
Але шофэр спакойма адказівае:
— Ваша мосьць, гэта адна толькі добрая дароіга. Шосэ доб-рае, а па прасёлкавых дарогах шыны ня вытрымалі-б.
Чым болып іяны набліжаюцца да варожае позыцыі, тым мацнейшы робіцца агонь. Па абодва бакі абсаджанага сьліва-вымі дрэвамі шосэ, каля самых акопаў выбухаюць знарады. Але шофэр спакойна заяўляе ў трубку:
— Гэта—цудоўнае шосэ, ваша мосьць, па ім едзеш, як па паркеце. А вось спрабуйма зьвярнуць на поле, у нас шыны ад-разу лопяуць.
— Гляньце, ваша мосьпь,—зноў жрьгчыць шофэр у труб-ку,—гэтае шосэ так добра збудована, што нават 30,5-санты-мэтравыя мортырьг нічога не могуць нам зрабіць. Шосэ гладхае, як ток, ну, а на камяністых дарогах і на палёх шыны ня вьг-трымалі-б. А варочацца нам назад ніяк нельга, ваша мосьць!
«Ба-бах»—чуе Біглер і аўтомобіль робіць страпгэнны пад-скок.
4. Прыгодм Шпуйкя ч. III.
49
— Ну хіба-ж я вам не казаў, вашая мосьць,—ікрьгчьгць у трубку шофэр,—што гэта чорт ведае якое добрае шосэ. Ба-чылі зараз перад намі вьгбухяуў 38-сантыімэтравы знарад» І ніякай выбоіны—нгосэ, як паркет! А ікалі-б зьвіярнуць на поле, дыік шыны-б ужо паляцелі-б да д’ябла. Цяпер нас абстрэль-ваюць з адлегласьці чатыіры кілёмэтры.
— Куды-ж мы едзем?
— Там івідаць будзе,—-адказвае шофэр.—Пакуль ідзе гэт-кае шосэ, я за ўсё адказваю.
Аўтомібіль надзвычйна падкінула ў гору і ён спыніўся.
— Ваша мосьць,—крычыць шофэр,—’ЦІ няіма ў вас карты. генэральнага штабу?
Генэрал Біглер запальвае электрычны ліхтарык і бачыць, што карта ляжыць у яіго на каленях. Але івыкодзіць, што гэта карта Гэльголяндзкага ўзьбярэжжа ў 1864 годзе і часе аўстра-прускае вайны з Данііяю за Шлезьвіг.
— Тут скрыжаваньне,—кажа шофэр,—і абедзьве дарогі вядуць да іварожых позыцый. Для мяне галоўная спраіва—доб* рая дарога, /каб шын не папсаваць, ваша мосьць... Я-ж адказваю за казённую машыну. I раптам—вы/бух, страшэнна гучны вы-бух, і сыплюцца зоры велічынёю з добрае кола. Млечны шлях густы, як сымятана. Вось ужо Біглер імчыцца ў міжплянэтным прасторы, учарэпіўшыся за сядзеньне разам з шофэрам. Аўто-мобіль за самыім сядзеньнем разрэзала напал, быццаім нож-намі, і ад яго засталася пярэдняя частка, што задзёрыста ірвецца наперад.
— Гэта яшчэ шчасьце,—кажа шофэр,—што вы мне пака-залі ікарту ззаду. Вас перакінула да мяне, а задніяя частка ма-шыны ўзьляцела ў паветра. Гэты быў 42-сантьпмэтравы знарад. Я так і ведаў, што ікалі пад’едзеш да скрыжаваньня, дык да-рога ўжо ні ік д’яблу ня варта... Ды пасьля 30-сантыімэтравага знараду толькі і мог быць 42-сантымэтравы. Больш буйных калібраў цяпер няма ў дзеяньні, ваша мосьць.
— Куды-ж мы цяпер едзем?
— Мы ляцім на неба, ваша мосьць, і нам даводзіцца аб’-яжджаць ксхмэты. Яны, мусіць, будуць горай, як 42-санты-мэтроўка...
— Вось глядзеце, пад намі плянэта Марс,—нпасьля другое маўчанікі прамовіў шофэр.
Біглер зноў супакоіўоя.
— А вы ведаеце гісторыю бойкі народаў пры Лейпцыігу?___
запытаў ён.—Як фэльдмаршал, князь Шварцэнбэрг 14 кастрьгч-ніка рушыў на Лібэртковіцы і як 16 кастрычніка ўзігарэўся бой каля Ліндэнаў? Вы ведаеце, якія баі давялосія весьці генэралу Мэрвельдту і як аўстрыйскія войскі прабіліся ў Вахаў і як 19 кастрьгчніка бьгў зможан Лейпцыг?
— Ваша мосьць,—урачыста таворыць у гэты моміант шо-фэр.—Мы якраз пад’ехалі да варот раю. Вылазьце, ваша мосьць! Мы ў гэтыя івароты ня ўедзем, бачыце, якая штур-хатня—усё вайсковыя!
— Задушы ікаго-інебудзь, каб настрашыць,—крычыць ён шофэру,—тады ўжо іншыя рассунуцца.
I выхіліўшыся з аўтомобілю, ён крыікнуў:
— Зважай, сволачы! Гэткія падшывальцы! Бачаць, што едзе генэрал і ня могуць зрабіць «вочы направа».
— Гэта цяжкая задача, ваша мосьць,—прабуе супакоіць ято шофэр.—У болышасьці-ж і галоў нямашака.
Генэрал Біглер толыкі цяпер заўважыў, што стлумленыя пе-рад варотамі раю былі спрэс інваліды: яны страцілі на вайне якую-небудзь частку цела і пягнулі ў торбах—хто галаву, хто рукі, хто ногі. Нейкі ўдалы артылерыст у разадраныім шынэлі, які пёрся ўсё прасунуцца наперад, акуратна злажыў у свой ра-нец жывот з усіімі ніжнгмі канцавінамі. 3 ранцу аднаго заслу-жанага апалчэнца на геінэрала Біглера глядзела палавііна зад-ніцы, якую той страціў пад Львовам.
— Гэта ўсё іробіцца для парадіку,—ізаўважыў шофэр, сіпрытна прадзіраючыся між густога натоўпу інвалідаў.—Як ві-даць, яны павінны прайсьці цраз нябесную комісію.
У вароты раю іпускалі толыкі па паролі: «За бога, цара і бацькаўшчыну!» На шчасьце, генэрал Біглер гэтата паролю не забыўся і аўтомобіль уехаў у рай.
— Ваша мосьць,—сказаў крылаты анёл-афіцэр, калі яны праяжджалі паўз казарму з анёламі-новабранцамі,—вам трэба зьявіцці да командзіра.
Яны паехалі далей каля пляц-этараду, што кіпімачкііпэў' анёламі-новабранцамі, якіх навучалі «алілуя».
Пасьля яны мінулі групу, дзе ў гэты момант рыжы анел-капрал «падцяпвау», разявяку анёла-новабраяцу, луігпў яго ку-лакамі ў жывот і роў:
—• Чаго ты вушамі лопаеш, сьвіньня віфліемская? Хіба-ж гэтак крьгчаць «алілуія»? Што ў цябе—-клёцкі у роце, ці што? Хацеў-бы я ведаць, я/кі асёл пусьціў цябе, быдляціну шэрую, у ірай... Папрабуй ты ў мяне яшчэ з раз крыкнуць «хахлілуя»! Што, нягоднік, ты і ў раі сапцы носам зьбіраешся? А ну па-ўтары ізноў, дубіна кедраліванокая!
Аўтомобіль ад’ехаў ужо даволі далёка, але ўсё яшчэ чуваць было, як прастуджаны анёл-новабранец, хлюпаючьг носам, пяўся на ўсю сілу: «хахлілуя», а анёл-капрал дзікім голасам крычаў на яго: «Ня гэтак, ня гэтак, карова іорданская, а а-лі-лу-я, а-лі-лу-я!» Разумееш!
Пасьля Біглер убачыў да болю бліскучае сьвятло вялізнага прожэктара ніад адным будынкам, такім вялікіім, як Марыін-ская казарма ў Будвэйсе; над будынкам плавалі два аэропляны, адзін з правага боку, другі з левіага, а пасярэдзіне між і п цягнучася вялізная палатняная шыльда з вялізарнымі літарамі
БОЖАЯ ГАЛОЎНАЯ КВАТЭРА
Два архангелы ў форме паляівых жандараў выцягнулі генэ-рала Біглера з аўтомобілю, схапілі яго за каўнер і павялі на першы паверх.
— Трымайце сябе прыістойна перад тоспадам-богам,—ска-залі яны перад уваходам і ўпхнулі яго ў залю.
Пасярэдзіне залі, дзе на сьценах віселі фотографіі Франца-Іозэфа, Вільгэлыма, эрцгэрцога Карла, забітага Франца-Фэр-дынанда, эрцгэрцота Фрыдрыха, генэрала Віктара Данкля і на-чальніка генэральнага штабу Конрада фон-Гецэндорфа, стаяў сам пан-бог.
— Кадэт Біглер,—з націскам сказаў пан-бог,—вы мяне ые пазнаеце? Я ваш былы капітан Загнэр в 11 роты.
Біглер скамянеў ад жаху.
— Кадэт Біглер,—зноў падвысіў голас пан-бог,_____на якой
падставе вы прыавоілі сабе годнасьць геінэрала-маёра? На якой падставе, вы, кадэт Біглер, праехалі па шосэ на іптабным аўто-мобілі паміж (позыцыяй ворага?
— Маю гонар далажыць...
— Замоўкніце, калі з вамі гаворыць пан-бог!
— Маю гонар далажыць,—яшчэ раз папрабаваў быў пачапь Біглер.
— Ах, дык вы ня хочаце маўчаць?—зароў пан-бог, адчы- 1 ніў дзьверы і клікнуў:—Гэй, хто там? Давай сюды двох архан-гелаў.
Увайшлі два архангелы з вінтоўкамі цераз левае плячо і Біглер пазнаў у іх Матушыча і Бацэра.
А з вуснаў пана-бога разьлёгся голас:
— Заніясеце яіго ў клёзэт!
1 кадэт Біглер праваліўся кудысьць у нявыіказны смурод.
*
Каля соннага кадэта Біглера сядзелі Матушьгч і дзяншчык капітана Загнэіра Бацэр, якія ўсё яшчэ ігулялі ў дурн^|
— Ну і сьмярдзіць-жа ад яго, як ад падлы,—заўважыў Бацэр, з цікавасьцю назіраючы, яік варочаўся праз сон юнкер.— ён мусібыць, гэтае...
— Што-ж, гэта з кожныім можа здарыцца,—па-філёзофсіку абазваўся Матушыч.—Дай яіму спакой, усёадно ты яго не пе-раробіш.
— Картуй вось лепей!
Пад Будапэштам відзён быў сьветлы воблак, і па Дунаі ва ўсе бакі сьлізгаўся прамень прожэктара.
Кадэту Біглеру сьнілася ўжо штосьці іншае, бо ён прамар-мытаў праз сон:
«Перадайце маёй слаўнай арміі, што яна стварыла сабе ў маім сэрцы нязрушны помнік замілаванасьці і ўдзячнасьці».
А з тае прычыны, што пасьля гэтых слоў ён ізноў пачаў варочацца, на Бацэра піхнула гэткім озонам, што ён нават плюнуў і заўважыў:
— Сьмярдзіць, як бочкавоз, дальбог, як бочкавоз.
А ікадэт Біглер вароч’аўся ўсё неспакойней і неспакойней, яго новы сон быў надввычай фантастычньг. Яму прыбачы-ласія, быццам ён бараніў Лінц у вайне за аўстрыйскую спад-чыну. Ён бачыў рэдуты, рэнтраншэмэнты ды палісады, яікія цятнуліся вакол гораду. Яго штаб-кватэра зрабілася вялізным шпіталем. Усюды качаліся хворыя, трымаючыся за жьгвот. Пад палі'садаімі гораду Лінну езьдзілі драгуны Наполеона I. А ён, начальнік, гарнізону, стаяў над усімі гэтымі людзьмі, так-сама трьгмаючыся за жывот, ды крьгчаў францускаму пар-ляманцёру:
— Перадайце вашаму імпэратару, што ія ня здаімся...
Пасьля яіму здалося, бьшцам гэты боль у жыіваце крыху ацішэў; ён кінуўся са сваім батальёнам з цытадэлі, праз палі-сады насустрач слаіве ды пераімозе, і ўбачыў, як паручык Лукаш засланіў яго сваймі ігрудзьмі ад удару шаблі францускага дра-гуна, прызначанага яму. Паручык Лукаш памірае каля яго іног з (выгуікам: «Такі чалавек, як вы, пане палкоўнік, патрэбней для арміі, чыімся ніікчэмны паручык!» Абаронца Лінцу, рас-чулены да сьлёз, адвярнуўся ад паручыка, як раптаім паляцела картэч і трапіла яму ў мяккія часткі ніжэй сьпіны.
Біглер міашынальна схапіўся за нагавіцы. Адчуўшы штосьці цёплае і ліпкае ён крыкнуў: «СанітараўІ Санітараў!» і скінуўся з каня. Бацэр і Матушьгч падяялі кадэта Біглера з падлогі, куды ён скаціўся з лаўкі, ды палажылі на старае месца. Пасьля Матушыч пашоў да капітаіна Затнэра і далажыў яму, што з кадэтам Біглерам творыцца нешта нядобрае.
— Гэта ўжо, напэўна, не ад каныяку,—-сказаў ён,—а хут-чэй, імусіць, халера. Пан кадэт Біглер на ўсіх станцыях піў не-перагатаваную ваду. У Візэльбургу я сам бачыў, як ён...
— Ну, халера гэтак хутка ня быівае,—<адазваўся капітан.— Зрэштьг скажэце доктару, няхай ёін яго агледзіць.
Пры батальёне быў «доктар вайсковага часу», стары мэ-дык і былі корпорант Вэльфэр. Ён умеў і любіў выпіць ды на-рабіць гармідару і быў знаўца свае спраівы. Пабыўшы на мэ-дыцынскіх факультэтах амаль ва ўсіх уніівэрсытэцкіх гарадох Аўстра-Вэнгрыі і прапрацаваўшы практыкантам у цэлыім шэ-рагу больніц ён ўсё-ж не здаваў экзамэнаў на ігоднасьць док-
тара мэдыцыны, з тае простай прьгчьшы, што згодна тэстамэнту. які пакінуў ягоны дзядзька, нашчадкі павінны былі выплач-ваць што'годную стыпэндыю студэнту мэдыцыны Фрыдрьгху Вэльфэру, аж да таго імоманту, калі ён атрымае доктарскі дыплём.
Між іншым гэтая стыпэндыя была ў чатыры разы боль-шая за пэнсію доіктара асыстэнта ў яікой-небудзь больніцы, і з гэтай прычыны Фрыдрых Вэльфэр, які знаходзіўся адна-часна амаль што ў дзесятку студэнцкіх корпорацый, мог на-ват займацца поэзіяй і выдаў некаількі зборнікаў ніштаваных вершаў у Вене, Лейпцыту ды Бэрліне. Ён зьяўліяўся супрацоў-нікам «Сымпліцьгсімуса» і лічыўся, як ні ў чым ня бывала, студэнтам.
Але вось пачалася вайна і Фрыдрыху Вэльфэру давялося пагана.
Аўтара зборнікаў: «Кругавы кубак і навукі», «Казкі і байкі» і г. д. прьгзвалі на вайсковую службу як самага звычай-нага сьмяіротнага чалавека, а адзін са спадчыньнікаў дзівака-дзядзыкі выстараўся, каб наш добры Фрыдрых Вэльфэр здаў экзамэн на «доктаріа вайскоівага часу». Экзамэн гэты быў пісьмовы. Вэльфэру давялося адказваць на цэлы шэраг пытань-няў, на яікія ён стэрыотыпна адказаў адным і тым-жа сказам: «А ну вас усіх к...!» Праз тры дні палкоўнік, старшыня экза-мэнацыйнай комісіі, абвясьціў, што ён варты годнасьці доктара па . ўсіх галінах мэдыцынскіх ведаў, што старэйшы доктар прызна-чыў яіго ў запасны шпіталь, што яго далейшая хуткая кар’ера залежыць ад ягонага трьвманьня, і што хоць у яго і здараліся ў розных уніівэрсытэцкіх гарадох дуэлі з афіцэрамі і усё гэта начальству івелымі добра вядома, але цяпер пад час вайны пра гэта можна ня згадваць.
Аўтар кнігі «Кругавы кубак і навукі», што нарабіла вялі-кага гармідару, прыкусіў губу ды ўзяўся служыць.
Пасьля некалькіх дыяпнозаў ён выказаў сябе за надзвычай спагадлівага да пэцыентаў з салдатаў і імкнуўся як лыга на-далей працяігнуць іхны тэрмін лячэньня ў шпіталі, хоць лё-зунг па ўсёй ліініі казаў: «Качацца салдатам у шпіталях ці здыхаць у акопах? Здыхаць ім у шпіталях ці ў стралковых лан-
цугох?» Доктаіра Вэльфэра накіравалі з 11 пяхотным маірша-вым батальёяаім на фронт.
Кадравыя афіцэры батальёну ўважалі яго за істоту ніжэ-шага параджу. Афіцэры 'запасу таксама не зважалі на <яго і не таіварышавалі з ім, каб прорва між імі і кадравымі афіцэраімі не зрабілася яптчэ глыбейшаю. Капітан Загнэр адчувау оябе куды воішэй за былога студэнта, які над час сваіх шматгадо-вых блуканьніяў па ўнівэрсытэтах засёк некалькі афіцэрау. Калі доіктар Вэльфэр, гэты «доктар вайсковаіга часу», прахо-дзіў каля яго, ён нават не азірнуўся на яго, а пачаў ізноў з па-ручыкам Лукашам пляівузгаць рознае глупства. Ён сьцьвярджаў, што ў Будапэшце старанна вытадоўваюць тыікву, а паручыік • Лукаш расказваў з гэтага выпадіку, як, ібудучы у трэцяй клясе кадэцкага корпусу, ён з некалыкіімі таварышаімі езьдзіў у Сла-вакію і траттіў на абед да аднаго эвангеліцкага пастара-славака. Той пачаставаў іх сьвініінаю са омажанаю тыкваю, а пасьля на-ліў ім віна, прымаўляючы:
Тыква ды сьвіньня Дужа ждуць віна,
што яго, маленькага кадэціка Лукаша, дужа пакрыўдзыла.
— У Будапэшце нам ня- шмат давядзецца пабачыць,—сказаў капітан Запнэр,—таму што мы будзем там толькі праездаім. Згодна маршруту, цяпнік пастаіць на вакзале дзьве гадзіны.
— Я мяркую, што будуць перачапляць вагоны,—абазваўся паручык Лукаш,—і нас усіх павявуць на разьмеркавальную станцыю.
Паўз іх прайшоў доктар Вэльфэр.
— Глупства!—сказаў ён, усыміхаючыся.—Маладых людзей, якія мараць з часіам выбіцца на афіцэры і яікія выхваляюцца сваімі гістарычнымі ды стратэгічныімі ведаміі, варта было-б папераджаць, што небясьпечна адразу зьядаць цэлы пакунак салодкіх ласункаў, пгто маткі прысылаюць ім на фронт. Кадэт Біглер, яік ён мне саім прызнаўся, зьеў пасьля ад’езду з Бруку трыццаць івялікіх шоколядных батонаў з крэмам і на ўсіх стан-цыях піў толькі гатаваную ваду. Гэта, пане капітая, нагадвае адзін радок у Шылера, дзе гаворыцца...
— Паслухайце, доктар,—аіерапьшаў яго капітан Загнэр,______
тут мова ідзе яе пра Шылера. Што, уласна кажучы, здарылася з гэтьгм Біглерам?
Доктар Вэльфэр усьміхнуўся.
— Пан (каадыдат іна афш,эрскую ігоднасьць, в а ш кадэт Біглер алраівіўся, як бы ваім аказаць, у нагавіны! Гэта не ха-лера і ня крываўка, а проста яго, так сказаць, правязло. Ён крышку перахапіў коньяку, і ўжо абрабіўся, як малое дзіііцянё. Зрэштьг, я мяркую, што гэта здарылася-б і без коньяку. Ён-жа зжор усе цукеркі, іякія .яму ласылалі з дому! Сапраўднае дзі-цянё! У афіцэрскім сабраньні, як мне івядома, ён выпііваў кожны раз толькі шклянку лімонаду... Значыцца, цьверазун. А тутака ён накуіпіў сабе на стаінцьгі бутэрбродаў...
— Значыць, нічога сур’ёзнага няма!— прамовіў капітан Загнэр.—Але тут-жа такая оправа... Калі гэта зробіцца вядома...
Паручык Лукаш ўстаў і зьвярнуўоя да Загнэра.
— Шчыра дзякую вам за гэткага начальніка разьдзелу.
— Я даў яму прыняць такую-сякую мікстуру,—сказаў, не пакідаючы ўсьміхацца Вэльфэр,—<а наконт далейшага даівя-дзецца ўжо загадваць вам, пане батальённы камандзір. Я здам кадэта Бііглера тут у шпіталь і выдам яму пасьведчаньне, што ён захварэў на крываўку і нават на цяжкую форму крываўкі, штс патрабуе суровае ізоляцыі, так што кадэт Біглер трапіць у дызэнфэкцыйны барак. Таму, што, я разумею, кадэту куды ганаровей захварэць на крываўку, чымся проста абрабіцца.
Тут капітан Загнэр службовыім тонам зьвяірнуўся да свайгс прыяцеля Лукаша:
— Пане паручык, кадэт Біглер, яікі знаходзіцца ў вашай роце, захварэў на крываўку і застаецца на лячэньне ў Буда-пэшце.
Капітану Заіпнэру здалося, бьвццам Вэльфэр з выклікам усьміхнуўся, але, глянуўшы «на доктара вайсковага часу» уваж-лівей, ён убачыў, што той глядзіць зусім абыякава.
— Дык вось, усё ў парадку, пане капітан,—спакойна адка-заў Вэльфэр, матнуўшы рукою.—Каядыдаты на афіцэрскую годнасьць такія-ж людзі, а пад час крываўкі ўсё пускаюць у нагавіцы.
Такім чынам здарылася, што адважны кадэт Біглер бьгў дастаўлен у івайсковы ізолятоір у Альтофэне. Яго шматпакут-яыя нагавіпы загубіліся ў віры сусьветнае вайны.
Мары кадэта Біглера пра вялікія пераімогі сталіся замкну-тыя ў іпалату ізоляцыйнага бараку.
Калі кадэт Біглеір даведаўся, што ў яго крываўка, ён прышоў у захапленьне. Ці-ж ня ўсё адно—бьгць параненым’ ці захварэць пры выкананьні сванго слаунага абавязку на славу яго імпэратарскае вялікасьці!!
Тыімчасам яго засьпела невялікая няўдача. 3 тэй пры-чыны, што ўсё імесцы для дызэнтэтыкаў былі запоўнены, дык яго зымясыцілі ў халерны барак.
Некі. мадзыярокі штаб-лекар паматаў галавою, калі кадэта Біглера выкупалі і іяму сунулі пад паху тэрмоімэтр. 37°. Раптоў-нае зыніжэньне тэмпэратуіры гэта самы пэўны сымптом захвор-ваньня на халеру! Хіворы робіцца апатычны, вялы.
На справе-ж кадэт Біглер ня івыказваў жаднага хваля-іваньня. Ён быў надзвычайна спакойны, у думках паўтараючы сабе, што ён-жа пакутуе за яго імпэратарскую вялікасьць, за свайго ўлюбёнага імонарха.
Штаб-лекар загадаў пастаівіць кадэту Біглеру градусьнік у тоўстую кішку.
— Апошняя стадыя халеры,—думаў штаб-лекар.—Сым-птомы агоніі, страшэнная слабасыць. Хворы не разумее, што адбываецца навокал, яго сывядомасьць прытупляецца. Ён усымі-
хаецца у прадсьмяротных курчах...
Сапраўды, на працягу ўсяе гэтае процэдурьг, калі яму сунулі градусьнік у тоўстую кішку, кадэт Біглер, разыгрыіваючы з сябе гэроя, усьміхаўся, як вялікамучанік. Але ён не зварухнуўся.
«Сымптомы,—працягваў свае назіраньні штаб-лекар,/—якія вядуць пры халеры да сьмерці—пасыўнасьць»...
Ён запытау старэніпага санітара пачмадзыярску, ці бляваў кадэт Біглер у ваньне і ці была ў яіго бягунка.
Атры'маўшы адмоуны адказ, ён наўсторч утаропіўся на Біг-лера. Калі ў час халеры хворы пакідас бляіваць і спыняецца бягунка, мы ізноу-такі маем малюнак таго, што адбываецца пры халеры ў апошнія гадзіны жыцьця.
мй|-.
Кадэт Біглер, якога прынесьлі на койку з цёплае ванны зу-сім іголага, страпгэнна мёрз і ляскаў зубам’і. Усё ягонае пела ўкірылася гусінаю скуіраю.
— Вось бачыце?—<па-мадзьярску ттраімовіў штаб-лекар._____
Яго дужа калоціць, халадзеюць рукі і ногі... Гэта канец.
Нахіліўся да кадэта Біглера, ён запытаў яго па-іня’мецку: — Ну, як вьг ся’бе адчуваеце?
— В-в-вельмі	д-до-ббра-а,—стукаючьг	зубамі адказаў
кадэт Біглер,—К-каб-б м-м-мне-е тольккікі ккі^оўдррдру...
— Сывядомасьць крыху іттарушана, крьгху яшчэ дзейні-чае,—іконстатаваў мадзьярскі штаб-лекар.—-Цела благога харчаванынм... Вуоны ,ды пазнопці павіімны бьглі-б пачарнець. Гэта ўжо трэці выпадак сьмерці ад халеры, калі вусны і пазногці не пачарнелі.
— Вось к-к-каб-б к-к-коў-дру-у мн-мн-е-е-е!—праляскатаў зубамі кадэт Біглер.
— Тое, што ён ігаворыць—іяго апошнія словы,—сказаў па-мадзьярску штаб-лекар старэйпіаму санітару.—Заўтра мы яго пахаваем разам з маёрам Кохам. Зараз ён страціць прытом-насьць... Ягоныя дакуманты ў канцылярыі?
— Яны будуць там,—спакойна адказаў старэйшы санітар.
— Каб-б к-коў-ідру мне!—прашалясьцеў кадэт Біглер усь-лед тым, што ады^одзілі.
У палаце на шаснаццаць коек было ўсяго толыкі пяць чалавек. Адзін з іх быў ужо мёртвы. Ён памёр за дзьве гадзіны ‘перад гэтым ды быў пакрыты белым прасьцірадлам і прозывішча яго было я;к таго вучоната, што знайшоў халерны вібрыём. Гэты быў маёр Кох, пра якота таварыў штаб-лекар, што яго трэ’будзе па-хаваць разам з кадэтам Біглерам.
Кадэт Біглер сеў на сваёй койцы і першы раз пабачыў, як *4І	*	•	*
людзі памграюць ад халеры на славу ято імпэратарскае вялі-касьці, бо яшчэ двое было іпры сьмерці. Яны задыхаліся; іхныя твары пасінелі, а з вуснаў выляталі нейкія адрыівістыя словы, прычым нелыга было зразумець, якою моваю яны гаварылі. Гэта бьгло хутчэй падобна да прыдушанага храпу.
Двое іншых надзівычайна бурнаю рэакцыяй ачуньваньня на-гадвалі людзей, ахопленых тыфусовай гарачкаю. Яны крычалі
штосьці зусім ніяўцямінае ды шалёна дрыгалі пад коўдраю сху-дзелымі натамі. Каля іх стаяў барадаты санітар, лкі тужыўся іх супакоіць, паўтараючы на сваім штырьгй'скім дыялекце:
— У мяне таксама была халера, залатыя вы мае, але я гэ-так ня дрыгаў, як вы. Цяпер івам ужо будзе добра... Пондзеце сабе на пабыўку... Ды ня брыкайся ты, чортава лялька!—нава-ліўся ён на аднаго хворага, калі той так напусьціў коўдраю, што яна абматалася наўкола ягонай галавы.—Гэтага ў нас нелыга, не належыць. Будзь здаволен, што ў цябе гарачіка, а то-б выпасажылі мы цябе з музыкаю. Няіма чаго з вамі валэн-
дацца.
Ён азірнуўся.	•
— Вось там тыя два памёрлі ўжо. Што-ж, мы гэтак і мерка-валі,—лаіскава дадаў ён.— А вы з гэтае бруднае тісторыі выле-зеце. Ну, трэба ісыці па прасьцірадлы.
Хутка ён вярнуўся з прасьцірадламі. Ён прыкрыу імі нябож-чыкаў, у якіх губы зусім пачарнелі, злажьгў ім накрыж рукі з чорнымі пазногцямі і шмат пазавіхаўся, каб ўціскаць ім у раты далёка высунутыя языікі, а пасьля стаў ікаля коек на калены да забубнеў: «Прасьвятая дзева Марыя, прачыстая багародзіца...
І стары санітар са Штырыі суросва ітаглядаў пры гэтым на сваіх пацыентаў, у якіх буйная гарачка сьведчыла зварот да новага жыцьця.
— Прасьвятая дзева Марыя, прачыстая багародзіца,— паўтарыў ён, калі нейкі зусім іголы чалавек 'лопнуў яго па плячы.
Гэта быў кадэт Бііглер.
— Слухайце,-—сказаў Біглер,—я купаўся... Ці то мяме выку-палі. Мне... тр-тр-эба коўдра... Я... зь-зьз-мёрз...
— I эта выключны выпадак,—жазаў з паўгадзіны пасьля таго той-жа нгтаб-лекар кадэту Біглеру, які адпачываў пад коўдраю.
— Вы на шляху да адужаньня, пане кадэт. Заўтра ыы пера-вядзем вас у запасны шпіталь у Тарноў. Вы—носьбіт халерных вібрыёнаў. Навука так далёка пашла наперад, пгто мы ўсё гэта можам добра пазнаваць... Вы з 91-га палка?
— 13-га маршавага батальёну,—адказаў за юадэта Біглера гтарэйшы санітар.—11 -й роты.
— Пішэце,—сказаў штаб-лекар: «Кадэт Біглер, 13-га мар-шавага батальёну, 11-й роты, 91-га пяхотнага палка, накіроў-заецца для наэіраіньняіў у халерны барак у Тарноў, як пада-зроны па халеры».
I вось, такім чынаім, удалы ваяка кадэт Біглер ператварыўся на «падазрояага носьбіта халерных вібрыёнаў». _____________
У БУДАПЭШЦЕ
На ваікзале ў Будапэіпце Матушыч падаў ікаіггітану Загнэру тэлеграму са штабу, якую паслаў няшчасны ікамандзір брыгады, накіраваны тымчасам у санаторыю. Тэлеграма была таго-ж самага зьместу, як і тая, што атрымалі на апошнім прыпынку: «Зараз-жа накарміць людзей, рушыць далей ў Сокаль». Аднак ў ёй быў яіпчэ такі дадатак: «Абоз уключыць іва ўсходнюю групу. Выведачная служба касуецца. 13-ы маршавы батальён будуе мост праз Буг. Падрабязнасьці ў газэтах».
Капітан Загнэр зараз-жа накіраваўся да комэнданта стан-цыі. Яго сустрэў з (Ветліваю усьмешкаю маленькі тоўсьценькі афіцэр.
— Ну, і наварыў-жа іваш брыгадны кашы,—сказаў ён, шырака ўсьіміхаючыся.—Аднак я мусіў перадаць вам гэтую лухту, бо з дывізіі яшчэ няма загаду не перадаваць іягоных тэлеграм адрэсатам. Вось, напрыклад, учора праходзіў тут 14-ы маршавы батальён 75-та палка, а на імя яго начальніка была атрымана тэлетрама, каб вьгдаць усім ніжэйшым чынам узнагароду за Перамышль па шэсьць крюн, і разам з тым загад, каб з гэтьгх шасьці крон ікожны ніжэйшы чын унёс у канцыля-рыю па дзьве ікроны на вайсковую пазыіку. 3 верагодных вестак, у вашага брыігаднага—прогрэсыўны паралюш!
— Пане маёр,—сказаў капітан Загнэр комэнданту стан-цыі,—-згодна палкавога загаду, мы едзем маршрутам у Гэдэллэ. Людзі павінны тут атрымаць па 150 грам эмэнтальскага сыру. На апошняй Станцыі людзі павінны былі атрымаць ігга 1 50 грам вэнгерскае кілбасы. Але яны нічога не атрыімалі.
— Як відаць, і тутака з гэтае справы нічога ня будзе,— адказаў маёр, не паікідаючы ветліва ўсьміхацца.—Мне нічога 62
невядома пра адлаведны загад для чэскіх лалкоў. Зрэшты гэта мяне і не датьгчыіць. Вам трэ’ будзе зьвярнуцна ў харчовую частку.
— А калі-ж мы накіроуваемся далей, пане маёр?
— Перад вамі стаіць цягнік з цяжкою артылерыіяй для Галіцыі. Яго мы адпраўліяем праз гадзіну, паіне капітан. На т*рэцім пуці стаіць санітарны цягнік, іякі пойдзе праз діваццаць пяць хвілія пасьля артьглерыйскага. На дванаццатым пуці у нас ёсьць цягнік з баяівыміі прыпасамі. Ён будзе адпраўлены праз дзесяць хвілін пасьля санітарнага, а праз дваццаць хівілін пойдзе -заш... Пры ўмове, што ня будзе ніякіх зьмен,—дадаў маёр, асабліва прыветна ўсьміхаючыя.
Цяпер ён здаўся .капатану Загнэру зусім несымпатычным.
— Дазвольце, пане маёр,—сказаў Загнэр,—ці не растлума-чылі-б вы мне, якім гэта чьгнам вам нічога невядома пра загад наконт івыдачы па 150 грам эмэнтальскага сыру салдатам чэсікіх палікоў?
— Гэта—сакрэтны запад.
«Значыць, я ўскочыў,—падумаў капітан Загнэр, выходзяч  ад комэнданта.—1 на якое ліха я загадаў Лукашу сабраць усіх аддзялённых начіальнікаў ды ісьці з імі атрымліваць з хар-човае часткі ігэты эмэнтальскі сыр!».
Але перш, чым ікамандзір 11 -й роты, паручык Лукаш зра-біў заахды згодна загаду капітана Загнэра накіраваць лгодзей у харчовы склад, дзе трэба было атрымаць эмэнтальскі сьгр з разьліку 150 грам на чалавека, перад паручыкам раптам вы-нырнуў Швэйк з гора-салдатам Балунам.
Балун дрыжэў усім целам.
— Дык вось, дазівольце пане паручык,—са сіваёй звычай-наю трапнасьцю сказаў Швэйк,—справа, пра якую будзе зараз мова, надзвычай важная. Я. хацеў-бы вас папрасіць, пане па-ручык, с ік о н ч ы ц ь з іг э т ы м дзе-небудзь па суседзтіву, як івыславіўся мой прыіяцель Шпаціна з Зхоржу, ікалі яму выпадкам давялося быць дружкам на вясель-лі, а ў царкве яму іраптам захацелася...
_____ Дык у чым-жа слраіва, Швэйк?—перапыніў яго паручык Лукаш, а ён пасьпеў ужо занудзіцца бяз Швэйка, як і той без яго.—Пройдзем крыху яаперад.
Балун ішоў, дрыжучы, усьлед за імі. Гэты волат зусім стра-ціў душэўную раўнавагу і ў безнадзейным адчаі матаў рукамі.
— Ну, дык у чым-жа справа, Швэйк?—паўтарыў паручык Лукаш, калі яны адышлі далей.
— Дык івось, дазвольце далажыць, пане ларучьпк,—сказаў Швэйк,—іпто заўсёды лепей прызнацца раней, як тады, калі ўсё паляціць дагары нагамі. Вы, пане паручык, былі ласкавы сурова загадаць Балуну, каіб ёін да прыезду ў Будапэшт прынёс вам папггэт з гусінае пячонкі і булку Кажы, было табе зага-дана, ці не?—зывярнуўоя ён да Балуна.
Балун пачаў яшчэ толыкі мацней матляць рукамі, быццам адбіваючыся ад нападу ворага.
— Гэты заігад,—гаварыў ізноў Швэйк,—з боскае волі ня можа быць выкананы, пане паручык. Я ваш паштэт зжор! Так, гэта я яго зжор,—упэўненым голасам паўтарыў Швэйк, штур-хануўшы ў бок перапалоханага Балуна,—таму што я меркаваў, што гэткі паштэт можа хутка сапсавацца. Мне не аднойчы да-водзілася чытаць у ігазэтах, што нават цэлыя сем’і труціліся паштэтамі. Адзіін такі выпадак быў і Пісэку, другі—У Бэраўне, грэці—у Табары, чацыверты—у Бунцлаў і пяты—у Пшы-браме. I ўсе ігэтыя івыпадкі скончыліся сьмерцю. Што-ж гэткі паштэт з гусінае пячонкі, гэта тая-ж трузна!..
Балун, што дрыжаў усіім целам, адступіў некалькі крокаў убок, сунуў палец у рот ды пачаў бляваць.
— Што з ваімі, Балун?
— Ой, імутарна, пане паручык, дужа мне, — выгукнуў Балун, выкарыстаўшы перадышку між двума прыступамі рво-таў.—Гэта-ж я яго ўмяў, гэты паштэт, зусім адзін.
3 роту пакутніка Балуна вылецелі нават кавалачкі станіё-лёвай абгорткі паштэта.
— Як вы самы бачыце, пане паручыік,—прамовіў Швэйк, аніколькі ня трацячы саімаўладаньня,—кожны гэткі зьедзены паштэт выходзіць ізноў назад, як масла з вады. Я хацеў усё ўзяць на слбе, а гаты дурань сам сябе ўдаў. Ён наогул, дужа 64	оН
прыстойны чалавек, але толькі ён абаюяэкова ўбярчЭ ўсе, што яму н/і дай... Вось я такоама ведаў аднаго такота чалавеіка. Ён быў за кур’ера ў банку а яму льга было даручьшь вялікіянвялі-кія грошы. Неяк адінойчы ён атрымлііваў грошы з др'-гога банку, і яіму вькдалі на тьгоячу ікрон болей, як налеткыла, дык ён зараз-жа занёс іх наізад. Ну, а жалі часамі загадаюць пры-неюьпі на пятнаццаць крэйцараў палямдвіцы ці кілбасы да гар-баты, дык ён палавіну ўбяірэ за дарогу. Страшэнна пражорлівы быў чалавеік! Ці калі яго пасылалі па ліверную ікілбасу, ён да-рогаю надрэжа кілбасу сьцізорыкам, сярэдзіну выесьць, а пась-ля залепіць дзіркі ангельскім пляйстырам, а гэта-ж на пяпь штук кілбас каштавала яіму даражэй, чым каштуе цэлая кілбаса.
Паручык Лукаш узды
<уу і
— Ці нія будзе ў вас яікіх нуў яму ўсьлед Швэйк, у той
пашоў ад іх.
загадаў, пане паручык?—<крыж-час, калі няшчасны Балун усё

саваў палец у рот.
Паручьпк Лукаш матнуў рукою і накіраваўся да харчовага складу і ў яго мазгох прамільгнула дзіўная думіка, што Аўст-рыя ня здолее выйграць вайну, таму што салдаты зьядаюць папггэты аваіх афіцэраў.
Тымчасам Швэйк адвёў Балуна на друпі бок вайсковае пляцформы. Пры ігэтьпм ён прабаваў суцешьгць яго абяцаньнем схадзіць з ім разам у торад і купіць пану паручыку дэбрэцын-скіх сасісак, а гэта быў той адмьгсловы гатунак кілбас, які ў Швэйка быў неяік пгчьгльна зьвязаны з уяўленьнем пра ста-
лоцу вэнігерскае дзяржавы.
— А як оаптам цяігнік пойдзе бчз нас?—пачаў скогліць Баліун, сікупы да тае-ж сіупені, як і пражэрлівы.
— Калі едзеш на фронт,—паважніа заўважьгў Швэйк,—ні-колі ня спозьнішся на ціягнік, бо нівсдзін цягніік не захоча за-весьці на месца іпрьгзначзньня толькі палавіну маршаівага ба-тальёну. Зрэшты, Балун, я цябе бачу насікрозь. Сжнара ты. вось што, браток. .
Але ім нікуды не давялося памсьці. бо ў тую-ж хівілшну па-чуўся гыгнал на пасадку. Пасланыя па пайкі людзі віярнулюя са складу ў вагоны з нішчьгмнымі рукаміі. Замест эмэнтальсікага сыру, які ім трэ’ было атрымаць, ім выдалі на чалавека па ад-
5. Прыгодн Шв&йка ч. 111,
65
ньвм пачку запалак і іпа аднэй паштоўцы выданьня «Комітэту па аіэдабленьні магіл згінуўшых ваякау» і вось замест 150 грам эментальскага сыру, кожны абаронца бацькаўшчымы трымаў у руках малюнаік Седлііцікаіга (у Заходнян Галлцыі) сал-дацкага могільніка з помнікам няшчасныім апалчэнцам, які быў зроблен згодна проекту скулыітара, а на той час старэйньага унтэр-офіцэра з вольнапісапых Штольца.
Каля штабнага вагону таксаіма панавала нязвьгчайнае ўзбу-джаньне. Афіцэры маршаівага батальёну стоўпіліся вакол катгі-тана Запнэра, які штосьці з запалам тлумачыў ім. Ён толькі 'што вярнуўся ад комэнданта станцыі з івелымі сакрэтнаю ўжо тэлеграмаю са штабу брыгады, у ігэтай даўжэзнай тэлеграме былі дадзены падрабязньвя інструкцыіі, як адносіцца да новага палаженьня, у якім апынулася ікраіна, пасьля 23 мая 1915 г.
Штаб брытады паведамляў, што Італія абвясьціла Аўстра-Вэнгрыі вайну.
Яшчэ ў Бруку на Лейце ў афіцэрскім сабраньні пад час полудню ці то івячэры заўсёды абмяркоўвалася пытаяьне пра дзіўныя паводзіны Італіі, але па сутнасьці ніхто не чаікаў, опраўдзяцца словы гэтага ідыёта кадэта Біглера, які неяк пад час нячэры, адсунуўшы ў бок сваю дзялянку ма-каронаў, з.гявіў:
— Іх я наемся, як сьлед, пад сьценамі Вэроны.
Капітан Загнэр, азнаёміўшыся з толькі што атрыманымі са штабу брыгады ііінструкцьгямі, загадаў трубіць трывогу.
Калі сабраліся ўсе людзі маршавага батальёну, іх вьгстраілі па ротах, і кадтітан Загнэр надзівычай усхваляваньгм голасам прачытаў ім атрыманы з брыгады загад:
«Асьлеплены нячуваным здрадніцтваім іі ненатоль-наю пратаівітасьцю, іітальянскі кароль эаібыўся на братэр-скія ісувязі, якія рабілі яго саюзьнікаім нашае монархіі. Ад самаіга пачатку вайны, калі яму належала стаць на бок ніашых слаўных армій, здрадлівы італьянскі кароль граў іролю маскаванага бандыта, вядучы ўвесь гэты час таем-ныя пераімовьг із нашымі іворагамі і падрыхтоўваючы сваю здраду, якаія закончылася ноччу з 22-га на 23-е іміаія аб-вяппчэньнем вайны ніашай дзяржаве. Наіп найвышэйшы
агравадыр гльвбока пераконаны, што наша слаўнае, неяіера-можнае войска адкажа на брудную здраду падступлівага воірага такім зьнішчальныім ударам, які прымусшь здрад-ніка прьгзнаць, што сваім ганебным і здрадніцкім уступ-леньнем у гэтую вайяу ён сам падпісаў сабе сьмяротны прысуд. Мы маем цывёрдую ўпэўненасьць, іпто з божаю дапамогаю хутка надыідзе дзень, калі італьянскія даліны зноў убгчыць пораможтгаў пры Саінта-Лючьгі, Вічэнцы, Навары і Кустоццы. Мы хочам перамагчы, мы павінньг перамагчы, і мы пераможам!»
Пасьля было заўсяігдышнае трохкратнае «ўра!», і салдаты, крыху зьбянтэжаныя, зноў паселі ў вагоны. Замест 150 грам эмэнтальскага сыру ім паднесьлі вайну з Італіяй.
У вагоне, дзе сядзела Швэйк, каптэнармус Ванэк, тэлефоніст Хадынскі, Балун і кухар Юрайда, пачалася цікавая размова з прычыны ўступленьня Італіі ў вайну.
— У Табарскім завулку, у Празе быў вось гэткі выша-дак,—твачаў Швэйк.—Жыў там адзін гандляр, прозьвіпгчам крама
гандляра Пажімурнага, а поруч, значыць—паміж абодвых, была крамка дробязяй (гандліяра Гаўлазы. Ну, вось Гарчайшы нейк т надумаўся, як нядрэнна было-б яіму аб’яднацца з Гаўлазам су-п.роць Пажмурнага, каб злучыць дзьве крамы пад фірмаю «Гарчайшы і Гаўлаза». А дробязьнік Гаўлаза зараз узяў ды пашоў да Пажмурнага ды кажа яму, што Гарчайшы дае яму тысячу дзьвесьце за яігоную, Гаўлазаву, крамку, каб толькі ўвайсьці да яго ў камшіанію, але што калі ён, Пажмурны, дасьць яму тысячу восемсот, дык ён ахватней ўвайдзе з ім у кампантю супроць Гарчайшага. На гэтьпм яны і зладзілі, а Гаўлаза адзін час такі круціўся каля гэтага Гарчайшага, якога ён абдурыў, усё ўдаваў, быццам ён яму найлешпы дружак і прыяцель. А калі той яго пытаўся, калі-ж яны аформяць справу, ён усё казаў: «Цяпер ужо нядоўга. Я толькі чакаю, каб кватаранты вярнуліся з летніцьг. I сапраўды, калі кватараны вярнуліся, ён
Гарчайшы. Крыху далей, амаль што насупраць яго, была
слраву -аформаў, як і абяцаў Гарчайшаіміу. Дььк вось, калі Гар-чайапы пашоў аднойчы адчыняць краму, дык убачыў на краме сгайго конкурэінта вялікую новую шыльду, а на іпыльдзе вы-ведзена новая фірма: «Пажмуріны і Гаўлаза».
— У нас,—заўважыў дуркаваты Балун,—быў таксама таікі зыіпадак: я хацеў /кутпць у суседіняй озёсцы цялушку, і мне яе ўжо абяцалі а імясьнік з Воціц перахаггіў яе ў міяне з-пад самага носу.
— Цянер, каліі ў нас ёсьць яшчэ адна івайна,—гаварыў да-лей Швэйк,—«калі ў нас ёсьць яшчэ адізін новы вораг і новы фронт, давядзецца ашчаджаць баявыя прыпасы. Чым болып дзяцей у сяім’і, тым болей выдатку на ро’згі, іяк таварыў стары Хаванэік у Матале, іякі за нейкую граішовую плату прыходзіў у сем’і сеч непаслухім'яных дзяцей.
— Аднаго я баюся.—сказаў Балун, дрыжучы ўсім целам,— што іпраз гэтую Італію нам будуць даваць іменшыя дзялянкі ежы.
Каптэнармус Ванэк іглыбока задумаўся і сур’ёзна прамовіў:
— Усё можа бьгць, бо цяпер перамога нашая крышку за-цягнецца.
— Вось калі-б нам спатрэбіўся новы Радэцкі!—-сказаў Швэйк.—<Ён, прынамсі, быў-бы ўжо ізнаёмы з тэю міясцоівасьцю і ведіаў-бы слабыя бакі італьянцаў, і іпгто атакаваць і з яікопа боку. Справа такая, што зусіім ня гэтак проста куды-небудзь далезьці. Гэта дык усякі здолее, а вось выікараокацца адтуль— гэта ўжо сапраўднае вайсковае майстэрства. Калі куды-небудзь пнешся, трэба ведаць усё, пгто адбываецца наўкол, каб ня тра-піць у такую ікашу, пгто называецца катастрофаю. Вось у на-шым доме, ведаеце, злавілі аднойчы на гары злодзея. Дык ён, калі лез туды, прыкмеціў, што штукатуры раімантавалі сывет-лавы діворык; ён вырваўся, зьбіў з ног тоўстую дворнічыху і на штукатуравай люльцьг сіпусьціўся на сьветлавы дворык, а ад-туль яму ўжо наогул нельга было нікуды выбрацца.
Але нашаму бацьку Радэцкаму былі вядомы ўсе шляхі, дык яго нііяк немагчыма было злавіць. Я нось чытаў кніжку пра ад-наго генэрала і там было наіпісана: як ён уцякаў ад Санта-Лючыі. і як італыянцы таксаміа ўцякалі, і як ён толыкі назаўтра
здападаўоя, што выйграў бой. А з тэй лрьгчьшы, што італьяч-цаў ёц не заўважыў нідзе, нават праз біноосль, дык ён вярнуўся і заняў пакінутую імі Санта-Лючыю. За гэтую справу яму далі годнасьць фэльдмаршала.
— А што Італія, па-мойму, дужа добрая ікраіна,______укруціў
сваё слоўца кухар Юрайда.—Я за сваё жыцьцё быў адяойчы ў Венэцыі а ведаю, што італьянцы ўсіх абзываюць сьвіньня. Як толысі італьянец зазлуе, зараз-жа абзаве вес ,рогсо таіесіеі-іо“ *).У яго нават і напа рыімскі сьвіньня, і мадонна—сывіньня.
У сваю чаргу каптэнармус Ванэк таксама дужа прыхільнз прыгадаў Італію. Да вайны ён вырабляў у сваёй лябораторыі ў Кралупе лімонны сок з ігнілых ліімюнаў, і самыя танныя і са-мыя гнілыя лімоны ён іатрьгмліваў з Італіі. Цяпер, мусіць, да-стауцы лімонаў з Італіі ў Кралуп—амэн.
Наогул вайна з Італіяй, як відаць, пацятне за сабою шэраг няпрыемных нечаканак, таму што Аўстрыя, напэўна, захона ад-помсьціць.
— Лёгка сказаць: адпомсьціць I—засьміяіяўся Швэйк.—Іншы раз думаеш, што помсьціш, а ўрэшце пакутуе менавіта той, каго абіраеш, таік сказаць, за зброю яомсты. Калі я за некалькі год перад гэтым жыў яшчэ ў Вінаградах, у нас на першым паверсе жьгў кіраўніж, а пакой у яго наймаў нейкі дробны чыноўнік. Гэты чыноўнік заўсёды хадзіў у адну карчомку на Крамэрож-савай вуліцы і палаяўся там з адным пак.ам, у якога дзесьці ў Вінаградах была лябораторыя на дасьледваньне мачы. Пан гэты наогул ні пра што іншае не казаў і ня думаў, як толькі пра мачу, і заўсёды інасіў з сабою бутэлечкі з мачою і ўсім тыкаў іх пад нос, каб і тыя далі іяму зрабіць аналіз мачы, бо, бач, ад гэткага аналізу залежыць шчасьце самога чалаівека і яго-нае сям’і, і таму снто каштуе ігэта так танна, уояго толькі шэсьць крон. Усе, хто хадзіў у гэту карчоміку, а таксама карчмар і яго-ная жонка давалі рабіць аналіз мачы, і толькі наш чыноўнік не здаваўся, хоць той пан хадзіў за ім па пятах у прыбіральню  выходзячы, заўжды заклапочана гаварыў: «Ня ведаю, пане Скаткоўскі, але чамусьці мне івашая мача не падабаецца. Па-
*) Паршывая сьв’чьня.
лгачэцеся вы на ласку ў гэтую бутэлечку, пакуль яшчэ ня позна! Нарэшце ён упэўніў іяго, Чыноўні/ку гэта каштавала шэсьць ікрон, а той пан кірыху сфасэфікаваў я.му аналіз, як гэта ён рабіў і з іншымі, не выключаючы карчмара і іягонае жонкі, якім ён, паміж іншым, нарабіў ці мальгх страт тыім, што кожны аналіз суправаджаўся заўжды гэткімі сказамі, што гэта, бач, сур’ёзны выпадак, што, бач, піць нічога нельга акрамя вады, піто, бач, курыць таксама нельга, жаніцца таксама нельга і есьці іможна адну толькі гародніну. Ну, вось, наш чыноўнж страшэнна зазлаваў на таго пана, як і ўсе іншыя ды выбраў за зброю свае помсты нашага дворніка, бо ведаў яго за грубага і жоірсткага чалавека. Неяк аднойчы ён і кажа таму пану, яікі займаўся аналізамі імачы, пгго наш двоірнік сябе блага адчувае і просапь яго заўтра зайсьці раніцай гадзіне а сёмай па мачуг каб зрабіць аналіз. Ну, той і папюў. Дворнік япгчэ спаў, калі той пан ветлівеныка яго пабудзіў і сказаў: «Маю гонар вітаць вас, пане Малек! Добрае раніцы! Вось вам бутэлечка, пама-чэцеся, ікалі ласка, туды, а мне атрымаць з вас шэсьць крон. Ну, і пашла пацеха! Дворнік, як быў у адных сподніках, саско-чыў з ложку, схапіў таго пана за горла ды бразнуў яго аб скрынку так, што той на ёй і павіс. А пасьля сьцягнуў яго са скрынкі, дастаў раменны гарапнік, якім паганяюць валоў, ды пагнаў таго пана, як быў, у адных сподніках, па Галякоўокай вул., і той пан скуголіў, яік сабака, яікому наступілі на хвост, а на Гаўлічзнкавай вуліцы ўскочыў у івагон траміваю, а нашага дворнііка затрымаў поліцэйокі. Ну, а з прычыны таго, што наш дворнік пачаў біцца і з поліцэйскім і акрамя таго быў у адных сподніках, дык яго за парушэньне цішыні і грамадзкага су-пакою і за спакусу пасадзілі ў каталажку, а ён, калі яго везьлі Ў поліцэйскім фургоне, роў, яік бык: «Сволачы, я вам пакажу. ях маю мачу аналізаваць!» Так ён сабе й нахадайнічау шэсьць месяцаў за буяінства ў публічным мссцы і за абразу дзеяньнем чыноў поліцыі пад час выікананьня службовых абавязкаў. А пасьля гэтага прысуду ён яшчэ дазволіў сабе абразіць дзе-каго з членаў імпэратарокага дому, дыік напэўна ён сядзіць яшч.ч-дагэтуль. Вось я і кажу, што калі іншы раз хочаш каму-небудзь адпомсьцшь, дык ваўжды паікутуе зусім нсвінаватьг чалавек!
Тымчасам Балун лра штосьці моціна задумауся і нарэшце са 'трахам запытаў:
— Дазвольце пацікавінца паіне каптэнармус, вьг, значыцца, так мяркуеце, што з прычьвны вайіны з Італіяй налі будуць ®ы-даваць мемшыія дзялянкі?
— Дык гэта-ж іясна, яік шоколяд,—адказаў Ванэк.
— Езус-Мар'я,—выгукяуў Балум, падпёр рукалгі галаву дьг тужлііва сеў у ікуток.
Гэтыім: і закончыліся ў гэтым вагоне дэбаты з прычыны ўступленьня італіі ў вайну.
*
У штабным вагоне, з прычыны адсутнасьці славутага вай-сковіага тэорэтыка, кадэта Біглера, гутарка пра ўступленьне Італіі ў вайну і стратэгічнае становштча, што стварылася ў су-вязі з ігэтым, была-б мусібьпць, дужа нудная і вялая, калі-б пад-
паручьск Дуб з 3-е роты не замяняў да вядомае стунені кадэта Біглера.
Падпаручык Дуб у грамадзян
ія жыцьці быў настаўнікам

аднае чэскае гімназіі і заўсёды нязвычайна старанна выяўляў сваю лёяльнасьць. Для пісьмовыіх прац ён заўсёды задаваў сваім
вучням тэму з гісторыі гаібсбурскаіга дому. У малодшых клясах выабражэньне дзяцей палохалі імпэратар Максімілііян, які
ўзьлез на некую скалу і ня здужаў адтуль зьлезьці, Іозэф II у ролі земляроба і Фэрдынанд добры. У старэйшых кліясах тэмы былі куды складаней, як напрыклад тэма для 7-й клясы, «Імгэ-ратар Франц-Іозэф, як прыхілынік навук і мастацтва». Праца на гэтую тэму выклікала звальненьне аднаго аямііклясьніка з
гімназіі бяз права паступленыня ў якую-небудзь сярэднюю на-вучальную ўстанову ў аўстра-вэнгерскай монархіі за тое, што ён нанісаў, пгго найлепшы ўчынак гэтага монарха была пабудова мосту імпэратара Франца-Іозэфа ў Празе.
Дуб заўжды меў няўхільнае нагляданьне, каб усе ято вучні з запалам сьпявалі народны ігімн у дзень нараджэньня імпэра-тара ці ў іншыя да гэтага падобныя дужа ўрачыстыя сьвяткі. У компаніі яіго ня любілі, бо вядома было, што ён даносіць, куды греба яа сваіх колеіг. У гюрадзе, дзе ён вььклддаў, ён быў чле-
нам маленькага гуіртка найьялікшых дурняў і боўдзілаў, куды ўваходзіў ён сам, пачальнік аікруговага кіраўкіцтва і дырэктар гімыазіі. У гэтым шчыльным гуртку ён навучыўся політыкан-стваваць з пунікту гледжанышя аўстра-вэнгеракае монархіі. Вось няпер ён пачаў голасам і тонам заўзятага пэдагога выкла-дань свае погляды.
— Урэшце, паводзіны Італіі мяне аніколькі ня зьдзівілі,— -гаварыў ён.—Я чакаў, што гэтак будзе, яшчэ тры месіяцы перад гэтым. ІЧя трэба забывацца, што Італія за апошні час пасьля свае перамсжнае вайны з Турцыяй за Трыполіс, дужа па/чала зэдавацца. Апрача гэтага, яна вельмі разьлічвае іна свой флёт і на настрой насельніцтва ў нашай берагавой івобласьці’ і ў паў-днёвым Тыролі. Яшчэ да вайны мне давялося гаварыць началь-ніку нашага акругоівага кіраўніцтва, што, на мой погляд, наш урад дарэмна аддае так мала ўвагі ірэндзіцкаму руху на поўдні. Ён цалкам згаджаўоя са мною, бо кожны разіважлівы чалавек. які шануе захаваньне адзінства нашае монархіі, даўно павінен быў зразумець, да чаго мы можам давеюьці аправу, дзяікуючы нашай надмернай спагадлівасьці да гэткіх элеімэнтаў. Я дужа добра помню, што два гады да гэтага я ў гутарцы з начальні-кам акруговага кіраўніцтва выказаў і такі погляд, што Італія— гэта было пад час балканскае вайны, адіразу-ж пасьля інцы-дэнту з нашым консулам Прахаакаю—толькі чакае зручнага вы-г.адку, каб па-здрадніцку напасьці на нас з тылу. А вось мы і да-чакаліся!—крыкнуў ён такім голасам, быццам з ім усе спраіча-ліоя, хоць усе прыісутныя кадравыя афіцэры пад час яго пра-мовы паставіліся да прамовы гэтага балбатуна «з штацкіх зусім абыякава.
— Праўда,——загаварыў ён ізноў больш спакойныім тонам,— у большасьці выпадкаў, нават у школьных іпрограмах ізабываліся пра нашы раненшыя дачыненьні з Італіяй дынаадважныя ўчынкі нашага слаўнага пераможнага івойска, як у 1848 г., гэтак і ў 1861 г. пра што гаварыцца у сёнепінім загадзе. Але я, заўсёды выкон-ваючы свой абавязак, задаваў у канцы навучальнага году, а апоішні раіз перад самым пачаткам вайны, сваім вучням працу
на тэму: «Нашьж гэроі ў Італіі ад Вічэ&гцы да Кустотдцы», ці___
чадттаручыік Дуб урачыста падвысіў голас:
... ці: «Кроў і жыцьцё за Габсбургаў! За Аўстрыю, вя-лікую, адзіную ды непадзельную!»
Ен злюўк, чакаючы, яік відаць, што і іншыя афіцэры, што ехалі ў штабньгм вагоне, выікаіжуць свой погляд, пасьля чаго ён яшчэ раз давёў-бы ім, што ён ужо за пяць гадоў тгерад гэтым прадбачыў паводзіньг Італіі ў дачыненьмі да саюзынікаў. Але ён страшэмна (памыліўся, бо капітан Запнэр, яікому ордынарац Матушыч якраз падаў вячэрні выпуск <гПэштската Льлёйду», сказаў, праглядаючы газэту:
— Вось як? Гэтая Вэйнэр, яікую мы бачылі пад час яе гастроляй у Бруку, выступала ўчора тут, на сцэне Малога тэатру!
На ігэтым закончыліся і ў штабным вагоне дэбаты пра Італпю.
Батальёніны ордынарэц Матушьгч і дзяншчык капітана Заг-нэра Бацэр, якія сядзелі ў апошнім купэ, абмяркоўвалі вайну з Італіяй з чьгста практычнага пункту гледжаньня, бо за многа год перад гэтым, яшчэ калі былі іяны на прьгзыўной службе, абодва бралі ўдзел у іяікіхсьці манэўрах у паўднёвым Тыролі.
— Нішто сабе будзе справа лазіць па гарах,—сказаў Ба-цэр.—калі ў капітана ў самога цэлая гара чамаданаў! Я хоць і горны жыхар, але гэта ўжо зусіім ня тое, яік схаваць сабе пад крысо стрэльбачіку ды пайсьці падстрэліць зайчыка ў Шварцэн-бэрскім запаведніку.
— Гэта ікалі нас накіруюць туды ў Італію, мне таксама зусім не ў ахвоту цягацца з загадамі па гарох ды па глетчэрах. Ды яшчэ, якая там будзе паскудная ежа: толькі палента ды аліўкавае масла,—абазваўся Матушыч.
— А чаму пашлюць у горы менавіта нас?—узбуджана вы-гукнуў Бацэр.—Наш-жа полк бьгў ужо і ў Сзрбіі і на Карпатах, і я ўжо цягаўся з чамаданаміі пана ікапітана і два разы губляу іх, адзін раз у Сэрбіі, друпі раз на Карпатах, а пры гэтакім бяз-ладзьдзі ігэта можа здарыцца са мною і на італьянскім фронце... Ну, а што датычыць тамтэйшага ежыва...
сплюнуў ды бліжэй падсуяуўоя да Матушыча.
— Вадаеш, у нас, у Бэртрэйтхэнштэйне робяць малень'кія такія галачкі з сьгрое булыбьг вараць іх, пасьля' пакачаіоць у яйцьг і ў сухарьпмах ды падамажваюць на чьвстым сьвіным сале.
Словьг «сьвіно сале» ён вымавііў таеАгна-урачысггыім тсннам.
— 1 лепш ад усяго іх есьці з іквашанаю капустаю,—мэлян-хслічяа дадаў ён.—-Супроць таікое справы ніяхія макароны нм ўстояць!
На гэтым і тут скончылася гаворка пра Італію.
3 тэй прычьшы, пгто цяпнік ужо дзьве гадзііны стаяў на сган цыі, у астатяіх вагонах узынікла цьвёрдае аднадушнае пора-(кзнаньне, што эшалён, як відаць, накіруюць па новым п.рьг-значэньні—у Італію.
За тэта сьведчыла і тое, што з эшалёнаім рабіліся неіпкія дзіўныя рэчы. Усіх людзсй зноў пагналі з вагонаў; зьявіўся санітарны нагляд з дызэнфыкцьгйным атрадам і апырскаў усс ваігоны зьверху да нізу лізолем, пгто было сустрэнута дужа ня-прыхільна, асабліва ў тых рагонах, дзе везьлі запасы хлебнае пайкі ды сухога харчаваньня.
. Але загад ёсьць загад, я санітарная комісія загадала дэзын-фікаваць усе вагоны эшалёну № 728, і таму кучы салдацкага хлеба ды імяхі з рысам былі спакойна абліты лізолем. 3 аднагэ гэтага льга было зразумець, пгго адбываецца пгтосьці зусім асаблівае.
Пасьля ўсіх зноў пагналі ў вагоны, а праз паўгадзіны—зноў назад, таму што прыехаў рабіць агляд эшалёну такі старэнькі генэрал, што Швэйку здалося зусім натуральныім назваць яго «дзядулька». Стоячы ззаду выстіраешае шэрэнгі, ён ціхеныка шапянуў каптэнармусу Ванэку:
— Ну і здыхляціна-ж!
А дзядулыка-генэрал, абыходзячы ў суправаджэньні капі-тана Загнэра фронт, спыніўся перад нейкім маладзенькш сал-дацікам і, каб так сказаць, натхніць увесь атрад, запытаў, ад-куль ён родам, колькі яму год і ці ёсьць у яго гадзіньнік.
Гадзіньнгк у гэтага салдата бьгў, але ён надумаўшыся, што атрымае ад старога яшчэ адзін, адіказаў, нгго ў ято няма гадзінь-еіка: на гэта дзядулька генэрал сіказаў <яму з гэткай-жа ідыёц-каю ўсь'мешкай, якая быівала ў імаіэратара Франца-Іозэфа, халі ен у якім небудзь горадзе адказваў на прыЕІтаньне бургомістра:
— Вось гэта добра, вельмі добра!
А пасьля літасьціва зьвярнуўся да капрала, што стаяў до-руч, ды запытаў, ці здарова яго жонка.
— Маю гонар далажьгць,—ігаркнуў капрал,—опто я не-жанаты.
1 на гэта генэрал меў лаоку гэтак-жа лдтасьціва ўсьміхнуцца зы заўважыць:	*
Вось гэта добра, вельма добра!
Нарэшце генэрал, нгто мусіць зьдзяцінеў ад старасьці, па-прасіў капітана Загнэра паказаць яму, як салдаты самі разьліч-ваюцца на «періпы-друта», і праз хвіліну пачулася ўжо:
— Перпгы!	і
— Друпі!
— Першы!
— Другі!
— Першы!
Гэткіх геяэралаў у Аўстрыі 'былю хоць гаць гаці.,
Калі агляд пгчасьліва скончыўся, прычым капатану Загнэру давялося выслухаць ад генэрала ці мала прыемных слоў, лю-дзям дазіволілі пагуляць, ня івыходзячы за межы івакзалу, бо 6о атрыманы былі весткі, што цягнік кранецца не раней, як праз тры гадзіны. Людзі пачалі спацыраваць узад і ўперад па пэроне, з зайздрасьцю паглядаючы ці нельга чьгм-небудзь па-жывіцца, а з тэй прычыны, што на вакзале панавала вялікае ажыўленьне, дык шімат каму пашанцавала выпрасіць папярос ці тытуну.
Рэзка кідалася ў вочы, што першаітачатковы запал, які вы-яўляўся ва ўрачыстых прыёмах эскадронаў на вакзалах, моцна апаў, так што наіват салдатам даводзілася жабрачыць.
Да юапітана Загнэра зьявілася дэпутацыя «Саюзу для прын аітаньня гэрояў»; яна складалася з дзьвёх страшэнна змучаных
пань, якія лерадалі прывначаны маршаваму батальёну падару-нак, а менаюіта: дваццаць пушачак мятных ляіпёшак, што зьяўляліся 'рэкляімаю вырабаў аднае пэшцкае цукерні. Бля-
шаныя пушачкі, у яікіх знаходзіліся гэтыя мятныя ляпёшкі, былі
вельмі прыгожыя. На накрыўцы бьгў
намаляваны
вэнте
говвэд, што паціокаў руку аўстрыйскаму апалчэнцу, над імі зьзяла карона сьв. Стэфана, а вакол ішоў надпіс на яямецкай дьг мадзьярскай мовах: «За імпэратара, за бога і бацьюаў-
шчыну!»
•»
Гэтая пэшцкая цукерная фабрыка была так лёяльна, што статіла імпэратара паперадзе за бога.
У кожнай іпушаццы было восемдзесят мятных ляпёшак, так што агулам прьыіадала на кожныя тры чалавекі па пяць ляпё-тпак.
Апрача гэтага, бедныя змучаныя пані прывезьлі вялікі па-кунак розных друкаваных малітваў, аўтарам якіх зьяуляўся будапэшцкі арцьгбіскуп фон-Сатмар-Будафал. Яны былі надру-каваны на нямецкай і мадзыярокай мовах і зьмяшчалі ў сабе са-мыя жахлівыя праклёны на ўсіх іворагаў.
Згодна гэтага паважанага арцьгбіскуіпа, бог павінен быў па-сеч расійцаў, ангельцаў, сэрбаў, французаў і япанцаў на катлету ды пашаткаіваць іх на дробныя каівалачкі. Найласкавейшы бог павснен быў куіпацца ў крыві ворагаў і перабіць іх усіх да ад-наго, як ігэта зрабіў цар Ірад з дзецьмі.
У малітвах шаноўнага будапэшцкага ўладыкі сустракаліся, прыікладам, гэткія сказы: «Няхай блаславіць бог вашыя штыхі, каб іяны глыбей праціналі чэрава вашых ворагаў. Хай накіруе ўсемагутны бог агонь івашых гарматаў проста на супа-ратавы штабы. Хай зробіць так усялітасны, найласкаўшьг бог, каб усе ворагі вашыя захлынуліся ў крыві сваіх уласных ран. ад вашай рукі!»
Такіім парадкам, трэба прызнацца, што ўсзм гэтым малітвам не хапала ў канцы толькі аднаго добрага трохпавярховага слоіўца. Калі абедзьве пані аддалі ўсё гэта капітану Затнэру, яны выіказалі сваё гарачае жаданьне прысутнічаць пры раздачы падарункаў. У аднэй э »х хапіла нават адвагі заявіць, што яна
ахвотна эьЕярмулася-б да салдатаў, якіх яна ўпарта называла «нашы слаўныя шэрыя шынэлі», з прачуты>м ударожным слоівам.
Абедзьве страшэнна пакрыўдз'іліся, калі каііітан Загн&р адмовіў здаволіць такую просьбу. Тымчасам падарункі былі ада-сланы ў вагон, дзе знаходзіўся склад.
Абедзьве паважаныя пані прайшлі праз шэрап салдатаў, прьгчьпм адна ня мтнула выпадіку палопаць аднаго барадача па нтчацэ. Гэта быў нейкі Шьнмэк з Будвэйсу, які ня меў нават уяўленьня пра высокіую місію гэтых пань і, як толькі яны ад-вярнуліся, голасна сказаў сіваім прыяцелям:
— Ну і нахабныя-ж тут бабы! Калі^б гэткая сьцерва была хоць да чалавеіка падоібна, а то адны косьці ды скура, і ноігі. як у чаплі, а морда,—як сем сьміяротных грахоў! А яшчэ гэтая старая кляча хоча прывабіць салдата!
На вакзале, яік была ўжо сказана, панавала вялікае ажыў-леньне. Выступленьне Італіі выклікала тут вядомую сумятню, талгу што затрымалі два эшалёны артылерыі ды накіравалі іх у Штырьпо. Тут-жа стаяў эшалён басьняікоў, ён тоўкся на вакзале ўжо двое сутак, і пра яго як быццам’ зусім забыліся Людзі двое сутак сядзелі без абеду і хадзілі ў Новьг-Пэпгг жабраваць. Наўкол толькі і чутна была мацярная лаянка за-бытых абураных басьтаякоў: так цябе, ды растак, ды перагэтак!
Нарэшце маршавы батальён 91-га палка ізноў сагналі і па-садзілі ў вагоны. Але хутка пасьля гэтага батальённы ордына-рац Матушыч вярнуўся ад комэнданта станцыі з паведамлень-нем, штэ цягнік пойдзе толькі праз тры гадзііны. Людзей зноў выпусьцілі з вагонаў. Перад саімым адыходам цягніка ў штаб-ны вагон зьявіўся дужа ўзбуджаны падпаручык Дуб і патра-баваў, каб капітан Загнэр загадаў арыштаваць Швэйка. Пад-пгр)чык Дуб, вядоімы абмоўца, яшчэ тады, кала быў настаўна-кам у гімназіі, любіў пачынаць гутаркі з ніжэйшьпмі чьгнамі, каіб выпытаць інхыя перакананьні і разам з тыім наівучьшь ды адукаваць іх, чаму і эа што яны ваююць.
Пад час свайго абходу ён заўважыў Швэйка, што стаяў каля лііхтара за будынкам вакзалу і з цікавасьцю разіглядаў плякат
якойсьці вайсжовай лётарэі. На гэтым плякаце быў натлалёваны аўстрыйска салдат, што странізаў і прыціснуў барадатага сал-дата пгтыхом да сьцяны.
Падпаручык
Швэйка па плячы і запытаў, як
яму гэта падабаецца.
— Дык вось, даэвольце далажыць, пане падпаручыік,—ад-казаў Швэйк,—што гэта лухта! Мне давялося бачыць шмат бязглуздых пляікатаў, але гэткага недарэчнага яшчэ не зда-
ралася.
— Што-ж вам у ім не падабаецца?—«запытаў падпаручык Дуб.
— Што мне ў ім не падабаецца, пане падпаручык? А вось што! Мне не падабаецца, яік ігэты салдат абыходзіцца з данай яму зброяй. Ён-жа можа зламаць штых аб гэтую сьцяну! А пасьля гэтага і наогул зусім ні да яаго, таму пгто яіго яшчэ і пакараюць, бо расіец падняў рукі ўгару і здаецца. Значыцца—ён тталонньг, а з палонным трэба абыходзіпца як сьлед, таму што ўсёадно гэта такія-ж людзі.
— Значыцца,—ізноў дапытваўся падпаручык Дуб,—зам шкада гэтага расійца, ці што?
— Тах точна, мне іх абодвух пгкада, пане падпаручыік. Ра-сійца—таму што яго пранізалі штыхам, а нашага салдата—таму што яго за гэта арыштуюць. Ён-жа зламаў пры гэтым овой штых; нічога ня зробіш—сьцяна, .куды ён яго прьппёр, відаць, каменная, а сталь, івядома, рэч крохкая. Вось у нас, дазвольце , далажыць, пгне падпаручыік, яшчэ перад вайну, на прызыўнай службс быу адзін пан падпаручыік у нашай роце, дык той гэтак лалуся, што нават якач-небудзь старая шжура—<і то гэтак ня ўмела. Але наогул ён быў дужа добры чалавек. Аднойчы на каляды ён раітгам звар’яцеў—узяў ды ікупіў для ўсяе роты воз какосівых арэхау. Ад таго часу я і ведаю, якая крохкая рэч— штых! Палавіна роты паламала штыхі аб гэтыя праклятыя арэхі, і наш ротны стасадзіў пад арышт усю роту, дык нават тры імесяць; нікога ня пускалі на пабьгўку, а пана падпаручыкэ пратрьжалі пад хатнім арыпгтам.
Падпаручык Дуб разьятрана глянуу на інявінную морду ўда-лага ваякі Швэйка і злоюна запытаў:
— Вы мяне ведаеце?
— Так то'чна, пане падпаручык, ведаю.
Падпаручык Дуб вырачыў во'чы і затупаў нагамі.
— А я вам кажу, што вы мяне яшчэ ня ведаеце.
Швэйк са зьнешняй супаікойінасьцю, быццам рапортуючы, ніаўтарыў:
— Ніяк нет, пане падпаручык, я вас нават дужа добра ве-даю. Так што вы ёсьць пан афіцэр з нашага маршавага ба-тальёну.
— Вы мяне яшчэ ня іведаеце!—зароў падпаручык Дуб.—Вы вадаеце мяне, іможа бьгць, з добраіпа боку, але пачакайце—да-знаецеся і з благога. Я вельмі суро®ы. Вы ў мяне яшчэ напла-чацеся, вось пабачыце. Значыць, як-жа гэта цяпер будзе: ве-даеце вы мяне ці не!?
— Так точна, пане падпаручык, ведаю.
— А я вам ікажу апошніі раз, што вы мяне ня ведаеце, асёл вы чоіртаў. У вас браты ёсьць.
— Нікак нет, пане падпаручык, братоў у мяне няіма.
ПадпаручыіК Дуб, бачачы нявінную Швэйкаву морду, нявы-казна раізьюшьгўся ды крыікнуў, ня маючы сілы болей стрым-лівацца:
— У таікім выпадку, ваш брат напэуна такая-ж быдляціна, як і вы. Кім ён быў?
— Профэсарам. пане падпаручык. Ён таіксама адбьпваў вай-аковую павіннасьць і вьггрымаў экзамэн на прапаршчыка.
Падпаручык глянуў на Швэйка, быццам хацеў праніізаць яго вачьпма. Швэйк з гонарам вытрьгмаў злосны падпаручыкаў зірк, і ўся гаворка пампж іім і падпаручыкам спыніілася на гэты раз клроткаю камандаю.
— Кругоім марш!
1 так вось коіжньг пашоў у сваю дарогу і кожны думаў сваю думу.
Падпаручык Дуб думаў, што ён патрэбуе ад капітана Заг-нэра арьгштаваць Швэйка, а Швэйк думаў, што ён бачыў ужо
німат дурных афіцэраў, але што гэтакі экзэмпляр, як падпару-
чык Дуб,—рэдкасьць інават у палку.
Падпаручык Ду6, які яюраз у гэты двеінь надумаўся за
няцца выхаваньнем салдатаў, знайшоў за вакзалам новыя ахвяры. Гэта былі два салдаты таго-ж самага палка, але ініпага разьдзелу, якія ламанаю нямсцкаю моваю таргаваліся ў цем-наце з двумя вулічнымі чараўніцамі, што десяткама круціліся
каля вакзалу.
Швэйк, адыходзячы, ьыразна чуў рэзкі голас падпаручыка
Дуба:
— Вы мяне ведаеце?.. А я ваім кажу, пгто вы мяне ня
ведаеце... Алс пачакайце, вы яшчэ пра мяне дазнаецеся... Можа
быць, вы мяне ведаеце з добрага боку? Кажу вам, што вы да-
знаецеся -яшчэ і з благога... Вы ў мяне наплачацеся, калі вы гэтакія... У вас браты ёсьць? Яны, мусіць, гэткае-ж быдла, як і вы! Кім яны былі?.. У абозе?.. Ну, добіра. Помніце, што вы салдаты... Вы—<чэхі? А вы ведаеце, што Палацкі сказаў, пгто
калі-б ня было аўстрыйокай монархіі, дык трэ’ было-б яе ства-рыць?.. Кругом марш!..
Аднаік абход падпаручыка Дуба ня даў агулам жадных да-датных вынікаў. Ён затрымаў тры групы салдатаў, але яго пэда-гогічныя спробы «іпрьнмусіць наплакацца» мелі поўную ня-ўдачу. Чалавецкі матэрыял, які веізьл/і на фронт, быў гэткае якасьці, што падіпаручык Дуб у вачох кожнага салдата мог іпра-чытаць, што той дуімае пра яго ня дужа іпто добра. Яго сама-любства было зачэплена, і нарэшце ён патрабаваў ад капітана Загнэра, у штабным ва/гоне, перад самыім адыходам цягніка, аірыштаваць Швэйка, мотыівуючы неабходнасьць ізоляцыі ўда-лага ваякі Швэйка яго бязымежна нахабнымі паводзітаамі і на-зваўшы шчЫ'рыя ШвэйікаіЕы адказы «нахабньгм зьдзекваньнем». Ён з заіпалам даводзіў, што калі гэтак будзе працягвацца, дьгк афіцэрстйа страціць усякі аўторытэт у вачох ніжэйшых чыноў. у чым, вядома, не суміняваецца нівоідзін з паноў афіцэраў. Саім ён япгчэ перад вайну казаў пану началыніку акруговага кіраў-ніцтва, што кожны начальннк павінен імкнуцца захаваць вядомы аўторытэт у вачох сваіх п^дначаленых. і пан начальнік акруго-вата кіраўніцтва з гэтыім зусім згадзііўся. Асабліва-іж, цяпер у час
вайны, перад ворагам трэба трымаць салдатаў пад вядомым страхам. 3 гэтай прьгчыны ён, падіпаручычс Дуб, патрабуе для Швэйка суровага дысцыплінараіага пакараныня.
Кашітан Заігнэр, яікі, будучы кадравыім афіцэрам, ня мог ба-чьгць усіх гэтых афіцэраў запасу, гэтьгх «пгпакоў», як ён іх называў, зьвярнуў увагу падіпаручыка Дуба на тое, што гэткага парадку патрабаваньне ан можа заяівіць толыкі ў пісьмовым рапоірце, а ніяікім чынам вусна, яік гэта робяць маклаікі на рьпнку, таргуючыся аб цане бульбы. Што-ж датычыць самога Швэйка, дык першаю інстанцьгяй ізьяўляецца для яго пан па-ручык Лукаш. Наогул-жа такая справа выраіпаецца пасьля ра-порту. 3 роты такая справа пераходзіць у батальён, што, мусіць, паіну падпаручыку вяідома. Калі Швэйк чаго-небудзь начворыў, дык яго справа будзе разіглядацца спачатку ў рапорце, а калі ён падасьць скаргу, дыік у рапорце па батальёне. Калі пан па-ручык Лукаш згодзен лічыць апавяданьне падпаручыка Дуба за офіцыйнае паведамленьне, дык ён, капітан Запнэр, не супярэ-чьгць супроць таго, каб зараз-жа прывесьці і дапытаць Швэйка.
Паручык Лукаш таксаіма ня меў нічога супроць тажога вы-рашэньня пытаньня і толькі з свайго боку заўважыў, што ведае, пгто Швэйкаў брат сапраўды профэсар і афіцэр запасу.
Падпаручык Дуб зьбянтэжыўся і заявіў, пгго ён патрабаваў кары толькі ў іпырокім сэнсе слова, бо вельмі магчыма, што згаданы Швэйк проста ня здолеў як трэба выказацца і таіму ягоныя адказы і зрабілі ўражаньне настырлівасьці, нахабнасьці ды непавагі да свайго началынікіа. Апрача гэтага, з ўсяго тры-маньня згаіданага Швэйка льга ўразумець, што ён прыдуркаіваты.
Такім чынам, навальніца, што сабралася была над Швэйка-ваю галавою. пгчасьліва разышлася, і бліакавіца ято не за-чапіла...
У вагоне, дзе зьмяшчаліся канцылярыя і склад батальёну, батальённы каптэнарімус Баўтанцле літасьціва адсыпаў дволг ба-тальёным пісарам па жмені мятных ляпёшак з пушачаж, прызма-чаных на ўвесь батальён. Што-ж, гэта была штодзенная зьява.
6. Пріігоды ПІвэіка ч. ІН.
81
што ўсё прызначанае на цэлы батальён праходзіла
гэткую-ж.
мавііпуляцыао, як і бяздолыныя мятньвя ля

На працяігу ўсяе вайны гэта зрабілася такою звьгчайнаю зьяваю, што калі дзе-небудзь пад час рэвізіі вынікала, пгго сал-датаў не абкрадалі, дык каптэнарлгус толькі зваірочваў на сабе падаізрэньне ў перавышэньні каштарысу ды ва ўчыненьні якіх колечы падробак з мэтаю хоць так-сяік упарадкаваць свае
сяіравы.
3 гэтай прычыны, калі ўсе панапіхалі ў рот гэтых міятных ляпёшак, бо не знашлося нічоіга ініпага, што-б льга было ўкрасьці ў салдатаў, Баўтанцль пачаў размову пра сумньпя ўмовы, у якіх праходзіла гэтая паездка на фронт.
— Мне давялося ўжо ехаць з двума маршавымі батальё-намі,—сказаў ён,—-але такой погані, яік зараз, мне яшчэ не зда-ралася бачыць. Так, браткі вы мае, тыя разы мы яшчэ не па-сьпелі даехаць да Эпэр’эсу, як мы ўжо атрьпмалі цэлыя горьг ўсяго, што нам належала. Мне пашэньціла прыхаваць дзесяпь тысяч штук папярос «Мэмфіс», два віялікія кругі эмэнталь-скага сыру і трыста іптук міясных консэрваў, а пасьля, як мы ўжо рушылі ў Бартфэльд займаць акопы, расійцы, з боку Эпэр-эсу адрэзалі нам сувяізь з Музіньгм...
Вось калі справы зрабіліся! Я для адводу вачэй пакідаў ад усяго адну дзесятую частку на маршавы батальён, як быцца.м гэта я ашчадзіў, а ўсю рэпгту продаў у абоз. Быў у нас там адзін маёр, Сойка—прозьвішча ягонае, дык гэта была, я вам далажу-гэткая сьвіньня, што... Ён быў ня надта што з адважных і ахват-ней эа ўсё аціраўоя ў нас у абозе, таму што там наперадзе пась-віствалі кулькі ды шраннэлі. Вось ён усё нас і даведваўся, быццам яму трэба, бэч, упэўніцца, ці добра гатуюць абед для людзей ягонага батальёну. Звычайна ён зыяўліяўся да нас, калі рабілася вядома. што пасійцы ізноў штосыці надумаліся. Дрыжучы ўсім целіам, ён выпіваў дабраватую чарчыну рому, а пасьля прызна-чаў прагляд усіх палкавых кухняў, што засталіся пры абозе, ’ таму што іх нельга было падвезьці да акопаў, і абед насілі туды ў пазы. У той час у нас адбыівалася гэткая катавасія, штс пра афіцэрскую ікухяю ігя было члго і думаць. Адзіны, што за-ставаўоя ў нас, шлях у тыл занялі немцы ды пачалі затрымлі-
ааць ухё лепшае на сваю кармсьць. Пасьглалі з тылу нам, а тг, бывала, самі зжаіруць, таік што на нашую долю нічоіхі не зэ-стаінецца. УХдн*ям слсшам^ сядізелі мы ў абозе без з^Іппэрсжата за(5есЬіпячэныія. -За увесь рэты час іМ'не (не патпанцавала эпуча*
дзіць для нас у канцыллрьп нічога, ацрача ніянгчаснае сьвіначю, якую мы зарэзалі ды вэндзілі для сябе. А каб не пранюхаў пра яе маёр Сойка, мы яе трымалі ў адлегласьці на гадзіну хады ад нас у артылерыйскім парку, дзе ў мяне быў знаёмы фэер<вэркер. Дык вось гэты маёр кожнага разу, як зыяівіцца да нас, пачынае каштаваць ежыва з катла. Праўда, мяса шмат
варыць не даводзілаоя, толькі тое, што знойдзеш у ваколічных сялян—худую кароўку ці сьвіньню. Гэта наім црусакі на-
кепсьцілі, таму што яны за жывёлу пад час рэквізыцый плацілі ўдвая болын за нас. Такім чынам, за ўвесь час, калі мы стаялі пад Бартфэльдам, мы зэконоімілі на мясе толькі якія-небудзь тысяча дзьвесьце крон, хоць мы і выдавалі пераважна замест грошай квітанцыі з батальённаю пячаткаю, асабліва пад канец,
калі даведаліоя, што расійцы на ўсход ад нас занялі Радваны, а на захад—Падол. I горш за ўсё мець справу з таікім народам, як там, пгго ня ўімее ні чытаць, ні ігісаць, а расьпісваецца толькі
трьгма крыжыкамі. Нашае інтэнданцтва гэта добра ведала, так
што калі мы пасылалі па грошы, мы не маглі пасьглаць яміу пад-роблены квііток, быццаім я выплаціў вось такую суму. Гэта льга рабіць толькі ў такіх мясцох, дзе народ асьвечаны і ўмее расыііс-вацца. А пасьля, як л ўжо казаў, прусакі плацілі больш за нас і плацілі зараз-жа, дык калі мы куды-небудзь прыяжджалі, на
нас глядзелі, як на рабаўнікоў, да таго-ж інтэнданцтва загадала, каб квіткі, падпісаныя трыма ікрыжыкамі, перадавалася ў ваенна-палявы кантроль. Ну, а там, вядома, выведнікаў, як сабак ня-рэзаных! Адзін гэтакі тьппус хадзіў да нас, хадзіў, піў ды еў па горла, а пасьля нас-жа і абмовіў. I маёр Сойка заўсёды тыц-каў свой нос ва ўсе катлы. Дальбоіг, аднойчы ён выціяпнуў з катла міяса, прыізначанае на ўсю чацывертую роту. Пачалося са сьвіное галавы; яму здалооя, пгто яна дрэнна ўварана, вось і за-гадаў яшчэ крышку паварыць. Праіўда, у той час, мяса шмат не ваірылі, на ўсю роту было прыікладам дванаццаць старых доб-рых дзіялянак, але ён усё ўвабраў, а пасьля яшчэ паікаштаваў
крупнік і нарабгў гармідару, што ён рэдкі, як вада, і што гэта за ларадкі, каб мясны крупнаік быў бяз мяса. Пасьля ён загадаў дадаць туды мукі на затаўіку дЬг засыпаць мае апошнія мака-роны, якія я ангчадзіў за ўвесь гэты час. Але гэта было яшчз нія так крыўдна, як тое, што туды-ж пашло і два кілё сьметан-ковага масла, якія засталіся ў міяне яшчэ ад тэй пары, як была афііцэракая кухня. Яны ў мяне хаваліся на палічцы над маёю койкаю і маёр лачаў на мяне крычаць, адкуль ў мяне гэтае масла. Я яму адказаў, што па раскладцы належыць на аднаго салдата па 1 5 грам масла ці па дваццаць адным граму тлупгчу, і што гэ-
тае масла, таму пгго яіго нехапае, мы ашчаджаем да ^аго часу, пакуль салдатам можна будзе выдаць усё, што ім належыць.
Маёр Сойка дужа расхваляіваўся і накрычаў на мяне, што я, му~ сіць, чакаю, пакуль прыдуць расійцы і адбяруць у нас апошнія.
два кілё масла, і што гэтае масла зараз-жа павінна быць пакла-дзена ў крупнік, калі таім яшчэ няіма масла. Такім чынам, я страціў усе свае запасы, і вы можаце сабе паверыць, што гэты
маёр, як толькі ён бывала
зьявацца у нас, заужды прыносау мне
ІІТІТГ
якое-небудзь няшчасьце. У яго пакрыюе выпрацаваўся гэтакі
нюх, што ён адразу знаходзіў усе мае запаюы. Аднойчы, калі я прыхаваў для сябе кавалак пячонкі і толькі што зьбіраўся яе
сьпіячы, ён палез проста пад маю койку ды выцягнуў яе адтуль. Я яму сказаў, што гэтую пячонку трэ” было-б закапаць у зямлю, што гэткі факт устанавіў адзін каваль з артылерыйскага парку, які вучыўся на вэтэрынарных курсах. Тады маёр узяў аднаго ніжэйшага чына з абоізу і разам з ім накіраваўся ў горы, і там пачаў смажыць гэтую пячонку, рАзлажьгўшы вогнішча, і гэта яго згубіла. Таму што расійцы заўважылі агонь і—бац! па ім і па воігнішчы восемнаццацісантымэтроўкаю... Пасьля мы ха-даілі глядаець, і нелыга было адрозьніць, ці то на каменьні па-раскіданы кавалікі бычынае пячонкі, пі то—пячонікіі самога пана
маёра...
Пасьля атрыімалг весткі, што цягніік пойдзе далей толькі праз-чатыры гадзіны, таіму што вучастак чыгункі на Гатван загружаны цяпнпсамі з ііараненьіімі. Аіпрача тато на вакзале пашырылісл
чуткі, што недалёка Ягру самітарны цягнік з хворымі і паране-ньгмі наскочыў на цяпніка са знарадамі і што з Пэтру адпраў-лены туды ціягнікі, каб даць якуючколечы даотамогу.
Хутка фантазія салдатаў разыоплаоя дарэшты. Называлі ўжо лічбу—дзывесьці забітых і параненых і казалі, што аварыія была выклікана наўмысьне, каб захаваць рознага парадку злоўжы-ваньні пры харчовым забесыіячэньні санітарнага цягніка.
Гэта зыяівілаоя прычынаю для жорсткае крытыкі непарадкаў у харчовай частцы і гэтага маршавага батальёну з ласкі розных зладзюг у канцылярыях да складах.
Большасьць трымалася погляду, што батальёмны канЦёр Баў-танцль двеліцца ўсім з афіцэрамі.
У штабным вагоне капітан Загнэр абвясьціў, што згодна маршруту ім, уласна кажучы, трэ’ было быць ужо на галіцый-скай мяжы. У Ягры належала атрымаць консэрвы і хлеб для людзей на тры дні, а да Ягру яшчэ дзесяць гадзін язды і там таіць столькі цягнікоў з параненымі пры наступленьні на Львоў, што, мяіркуючы па тэлеграмах, у Ягры нельга атрымаць нівод-най буханкі хлеба, ніводнай бляшанікі консэрваў. Ён, капітан Загнэр, атрымаў загад выдаць замест хлеба і консэрваў гта 6 крон і 72 хэлеры на чалавека, якія павінны бьгць вьгплачаны пры раздачы пэнсіі за дзевяць дзён, вядома, гэта ў тым вы-іпадку, калі ён да таго часу атрымае грошы са штабу брыгады, таму пгго грошай зараз у яго ёсьць якіх-небудзь дванаццаць ты-сяч крон.
— Аднак, якое гэта сывінства,—оказаў паручык Лукаш,— што нас паслалі на фронт зусім жабракамі.
Прапаршчьпк Вольф шапянуў на вуха паручыіку Коларшу, што, згодна ягоных вестак, палкоўнік Шрэдэр за апошніх тры тьгдні адаслаў на свой бягучы рахунак у адным венскім банку 16.000 крон.	і
Пасьля гэтага паручык Коларш расказаў, якім чынам дася-галася такая ашчаднасьць. Проста, у палка ўкрадуць, скажам, 6000 крон, паложаць іх ва ўласную кішэню, а пасьля пасьля-доўна і лёгічна загадаюць усім кухням штодзень выдаваць на кожнага чалавека па тры грамы сахару менш, як належыць.
На месяц гэта складае 90 гр мана чалавека, а на роту—пры-«налгсі 16 кілё гароху на каірьгсьць дасьціттнага начальства.
Паручык Коларш і прапаршчык Вольф расказ'валі адзін ад-наму ў агульных рысах тыя выпадкі, якія яньг самі назаралі, але ня было жаднага сумненыня, што ва ўсім івайскова-гаспадарчым кіраўнііцтве было вельлгі многа гэткіх выпадкау. Гэта сыстэма пачыналася ад каптэнармуса яікюй-небудзь роты і канчалася на злодзеі ў генэральскім мундзіры, што зьбіраў грошыкі на чорны дзень.
Вайна вымагала сьмеласьці і ў крадзежы.
Інтэнданты з любоўю паглядалі адзін на аднаго, быццам хо-чучы сказаць: «Мы—-адна шація! Мы крадзем, таварыш, мы шальмуем, братка, але што-ж зробіш—на ражоін не палезеш. Калі я не ўкраду, дык усёроўна ўкрадзе ііншы, ды яшчэ будзе гаварыць, што я ня ўкраў толькі таму, што ўжо даволі на-краўся».
У вагон увайшоў вайскоівьг з чырвоінымі лампасама. Гэты быў яшчэ адзін генэрал з тых, якія павінкы бьглі шспэктаваЦь усе вучасткі чыгункі.
— Сядайце, панове,—ласкаіва кіўнуў ён, радуючыся, што за-сьпеў неопадзеўкі адзін эшалён, пра які і сам ня ведаў, што знойдзе яго тут.
Капітан Загнэр хацеў зьявіцца да яіго з рэпортам, але ён толыкі матнуў рукою.
— У вашьгм эшалёне няма парадку,——«адрывіста загаварыў ён. Ва’іг эшалён яшчэ ня сьпіць. Ваш эшалён павінен быў-бы ўжо спаць. У эшалёнах, калі яны стаяць на станцыі, людзі павшны класьціся спаць, як у казарме, а дзевятай гадэіне. За векалькі хвілан да дзевятае людзен выводзяць у прьгбіралыні за ваікзалам, а пасьля людзі кладуцца спаць. Бо інакш людзі запаскудзяць уначы ўвесь вучастак чыігумкі. Разумееце, пане капітан? Паўта-рыце, калі ласка, тое, што я вам сказаў. Ці—пачакайце. Не паў-тарайце мне гэтага, а зрабеце, яік я хачу. Трубіць трьгвогу! Усіх папнаць у прыбіральні! Трубіць адступленьне. Класьціся спаць! Праверыць, хто ня сьтіць. Для прьгкладу паказаць! Так, так! Ну, усё, як быццам? Так, тячэру даваць а шостай гадзіне.
зб	9
Пасьля ён загаварыу ггра іптосьці, пгго было ў мінулым, лра штосьці, чаго ня было ці пгго адбылося, так сказаць, пад яекім мгшьгм кутом. Ён здаваўся прывідам са сфэр чацьвертага вымеру.
—- Вячэраць даваць а шостан гадзіне,—-гаварыў ен і зірнуу на гадзіньнік, пгго паказваў ужо дзесяць хвілін на дванаццатую начы.—А палове дзесятай—трывога, праходка ў прыбіральню, пасьля спаць. На вячэру а шостай гадзіне даецца гуляш з буль-баю заместа 1 50 прамаў эмэнтальсікага сьвру.
Пасьлія дадзен быў загад—падрыхтавацца. Капітан Загнэр зноў загадаў трубіць трывогу, і генэрал-інопэктар пачаў назі-раць, як строііцца батальён, пахаджваючы з афіцэрамі ўзад і ўперад, бесьперастанку тлумачачы іім адно і тое-ж, быццам яны . былі ідыёты і нічога не маглі ўцяміць, і тыцкаючы пальцам у цыфэрблят свайго гадзіныніка.
— Дык свось якая справа. А палове дзевіятае—у прыбіральні, а праз паўігадзны спаць. Гэтага зусім даволі. У гэты пераходны ‘ час салдата ўсёадно гонііць... А я асобнае значэньне надаю сну. Сон—гэта ёсьць падмацаваньне для далейшых пераходаў. IIа-куль людзі сядзіяць у вагонах, яны паівінны адпачыць Калі ў вагонах няма мес^а, людзі сьпяць па чарзе. Адна зьмеіна ўладж'ваецца на начлег як імага выгодней і сьпіць ад дзевятай гадзіны вечару, да дванаццатай ночы, а іншыя стаяць і глядзяць. Пасьлія першая зьмена, выспаўшыся, пераступае месца другой, якая сьпіць ад дванаццатай ночы да трэцяе гадзіны раніцы. Астатняя зьмена сыпіць ад трэцяй да шостай раніцьг. А шостай гадзіне ранішні сыгнал, і людзі пачынаюць мыцца і, галоўнае, каб у час руху цягнііка нія выскакваць з вагону. Паставіць перад эшалёнам патруль, каб людзі пад час руху не саскаківалі! Калі в о р а г зломііць нагу нашаму салдату (тут генэрал пало-паў оабе па назе), дыік гэта ізьяўляецца чыімсьці ганаровым, але ікалечыць сабе ногі, саскакваючы з цягніка—^злачынства і гэта павінна біязьлітасна карацца».
— Значыць, гэта і ёсьць ваш батальён?—сывярнуўся ён да капітана Загнэра, убачыўшы сонныя постаці людзей, з каторых шмат хто ня мог стрымацца і, трапіўшы са сну на сывежае нач-ное паветра, пазяхаў на ўвесь рот.—Тэта-ж батальён пазяхайлаў,
пане каітітан! Вось бачыце, людзіям трэба класьціся а дзевятай гадзіне.
Генэрал спыніўся перад адзінаццатаю ротаю, дзе на левьсм ф.мянгу знаходзіўся Швэйк. Ён страпгэнна ттазіяхаў, іпырока ра-зявіўшы рот і прыстойна прыкрываючы яго руікою. Але з-пад гэтае рукі разыходзіліоя гэткія гукі, пад-обньгя да зьвярынага рыіку, што паручык Лукаш задрыжэў ад страху, каб генэрал не зьвярнуў увагі на гэтае паходжаньне. Да таго-ж яіму здалося, пгто Шпэйк сумысьлія пэтак пазяхаў.
I сапраўды генэрал адвярнуўоя і, падьппоўшы да Швэйка, запытаў яго, быццам старога знаёмага.
— Чэх пі немеп?
— Так точна, чэх, пане генэрал-маёр.
— Добра,—сказаў генэрал,—ён сам быў паляк і крыху разу-меў па-чэсіку,—але чаігонж ты рьпкаеш, як карава? У прыбіральні ты ўжо быў ці не?
— Нікак нет, ня быў, пане генэрал-маёр.
— А чаму-ж ты з іншымі не хадзіў да ветру?
— Дык вось даізвольце, пане генэрал-маёр, на манэўрах у Пісэку пан палкоўнік Вахтль казаў нам, калі людзі на прывале залезьлі ў жыта, птто салдат не павінен увесь час думаць пра тое, як-бы схадзіць да ветру, а салдат павінен дуімаць пра бой... А тымчасаім, дазвольце далажыць, што нам рабіць у прыбі-ральні, калі, з дазволу сказаць, з сябе ўжо і выціснуць няма чаго. Згодна раскладу, наім ужо на некалькіх станцыях трэ’было атрымаць вогіэру, д атрымаць дык мы нічога не атрымалі. А з нішчымным чэравам я ў прыбіральню не палезу.
Расказаўшы генэралу ў гэтакіх простых выразах агульнае становішча, Швэйк так спагадліва гліянуў на яго, што той зра-зуімеў Швэйкаіву просьбу дапамагчы ім усім у іхным горы. Як хочаце, калі ўжо даецца загад ісьці агульнаю колёнаю ў прыбі-ральню, дьгк гэтакі загад павінен, так сказаць, і ўнутраньгм чы-нам на нечым грунтаваіцца.
— Паоадзіць людзей ізноў у вагоны,—оказаў гепэрал катп-тану Загнэру,—Якім гэта чынам людзі засталіая без вячэры? Ў се эшалёны, што праходзяць гэтую станцыю, павінны атрымлі-
ваць аячэру, таму што тут харчовы пункт. Іначай і быць ня можа. На гэта-ж існуе пэўны расклад.
1 , Усё гэта генэрал прамовіў з тэткаю рашучасьцю, якая адзна-чала, што зараз ужо дванаццатая гадзіна начы, што вячэра, як было зазначана, павінна была быць раздадзена а шостай гадзіне і што з гэтай прычыны не застаівалася нічога іншага, як затры-маць цягнік тут яшчэ на адны суткі да шасьці гадзін заўтраш-няга дню, каб людзі атрымалі належны ім гуляш з бульбаю.
— Няма нічога горіпі,—з нявымоўнаю сур’ёзнасьцю гаварыў ён далей,—як забываць у час вайны пад час перавоз'кі войскаў накарміць салдатаў. На маім абавязку ляжыць праконтроляваць, што, уласна кажучы, робіцца ў канцылярыі комэнданта станцыі. Бо, панове, часамі вінаваты са<мі начальнікі эшалёнаў... Пры рэ-візаваньні станцыі Забатка на босьнінскай чыгунцы, я дапэў-ніўся, што шэсьць эшалёнаў не атрымалі вячэры. Шэсьць разоў на гэтай станцыі гатавалі гуляш з бульбаю, і яіго ніхто не патра-баіваў, так што даводзілаая выкінуць на сьметнік цэлыія горы мяса і бульбы,—так, так панове!—а на трьг станцыі далей сал-даты тых самых эшалёнаў, яікія праехалі ў Забатцы паўз горы гуляшу, выклянчвалі ў публікі на божае імя скарыначіку хлеба. Тут ужо, як бачыце, вінна была не харчовая частка, а не на на-лежнай вышьгні былі начальнікі эшалёнаў. Пойдзем у канцыля-рыю!—закончыў ён, узбуджана размахваючы рукою.
Афіцэры пашлі за ім, пытаючыся самі ў сябе, чаму ўсе генэ-ралы павар’яцелі.
У комэндатурьг высьветлілася, што пра гуляш нічога невя-дома. Праўда, сягоньня меркавалі гатаваць гуляш на ўсе эша-лёны, што праяжджалі гэты пункт, але пасьля прышоў загад— замест вячэры крэдытаваць кожнага ніжэйшага чыіна 75 хэлс-рамі, выдаўшы людзям гэтыя грошы на рукі ў час бліжэйшай вьгплаты пэнсіі праз палявыя казначэйствы. Што датычыць хлеба, дык людзі павінны былі атрымаць па паўбуханкі на стан-цыі Вацьян.
Начальнтк харчовага пункту, як відаць, нічопа не баяўся. Ён сказаў генэралу проста ў твар, што загады зьмяняюцца кожную гадзіну. Іншы раз, напрыжлад, у яго падрыхтавана харчаваньне для такога-ж эшалёну і раптам прыходзіць санітарны цягнік. па-
казвае загад якогачнебудзь вышзйшаіга начальства, і вось нічога ня зробіш, даводзііцца здаволывацца пустымі катламі!
Гснэрал у энак згоды ківаў галавою, але ўсё-ж сказаў, што цяпер відаць зрух на леаішае, а на пачатку вайны справа была куды горай. Адразу-ж з уоім ня ўпраівішся! Тут патрэбна вялі-кая практычная дасьведчанасьць. Тэорыя, па сутнасьці, толькі тармозіць практьгку. А чым далей цягнецца вайна, тым болып усё належным чынам парадкуецца.
— Вось вам прыклад з мае ўласнае цраіктыікі,—сказаў ён у захапленьні, што яму пашэнціла прыдумаць гэткі адменны пры-клад:—за два дні перад гэтым эшалёны, што праходзілі праз станцыю Гатван, не атрымалі хлеба, дык яны атрымаюць яго там-жа заўтра... Ну, а цяпер пойдзем у буфэт.
У буфэце генэрал ізноў пачаў гутарку пра прыбіральні і да-даў, як неэстэтычна, калі па ўсім чыгуначным шляху раскіданы чалавецкія экскрэмэнты і ў час гэтага ён зусім спакойна еў за-казаны ім біфштэкс.
Прыбіральням ён надаваў гэткае значэньне, як быццам ад іх залежала перамога двуадзінай монархіі.
3 прычыны новага становішча ў сувязі з выступленьнем Італіі, ён заявіў, што менавіта з наладжэньня прыбіралень на-шае арміа вынікае наша бяізумоўй&я перамога ў італьянскай кам-паніі.
Так вось перамота Аўстрыі выцякала з... прыбіралень. Для гэтага генэрала ўсё было эгодаа рэцэпту: «А шостай гадзіне салдатам даецца гуляш з бульбаю, а палове дзевятае непера-можнае войска аслабаняе жываты ад непатрэбшчыны на раўкох, а ў дзевяць гадзін кладуцца спаць». Перад такою арміяй кожны вораг павінен уцякаць у панічным страху.
Генэрал задумаўся, запаліў сігару і доўпа-доўта разглядаў столь. Ён думаў, штоЧ> яшчэ такое сказаць, калі ён ужо тут, і чым-бы яішчэ пададукаваць афіцэраў маршавага батальёну.
— Ядро вашага батальёну—моцнае і здаровае,—раптам ска-заў ён, калі ўсе чакалі, пгго ён так і будзе глядзець у столь ці маўчаць.—Людзі ў вас, як відаць, цалкам усывядомліваюць свой абавязак. Радавы, з якіім я размаўляу, абуджае сваёй шчырасьцю
ды вай

іай выпраўкай найлеттшы логляд на сзой батальён
Я ўпэўнен, іпто ён будае біцца да апопшяе кроплі крьго»<
Ён эмоўк і ўсыіершыся на бакавіцу крэсла зноў утароліўся ў столь, а ггасьля, не зьмяняючы становішча, тгрычьгм толькі па-
ручык Дуб з уласьцівым яму падхалімствам таксама пачаў глядзець у столь, заігаварыў ізноў:
— Але вашаму батальёну патрэбна, каб ягоныя дзеі яя былі забыты. Іншыя батальёны вашае брыгады ўжо стварылі сваю гіісторыю, якую вашаму батальёну давядізецца працягваць. 1 вось, у вас яікраз ніяма такоіга чалавека, які-б рабіў дакладныя запісы і на грунце іх пісаў гісторыю батальёну. У ім павінны сыходзіцца ўсе ніці гэтае гісторыі. Яміу павінна бьпць вядома ўсё, што робіць ікожная рота ято батальёну. Гэта павінен быць інтэлігентны чалавек, не якая^небудзь шэрая жывёліна, быдла... Адным словам, пане капатан, вы павінны прызначыць каго-небудзь за гісторыёграфа вашага батальёну.
Пасьля ён зірнуў на насьценны гадзіньнік, стрэлкі якога нагадвалі асавелай каімпаніі, што час, нарэшце, разыходзіцца.
Інспэктарскі цягнік генэрала стаяў на самым вакзале, і генэ-рал запрасіў паноў афііцэраў да сябе ў салён-вагон. Комэндант станцыі ўздыхнуў. Генэрал і не падумаў заплаціць за біфштэкс і бутэльку івіна і комэнданту зноў трэ было плаціць за іх з свае кіптэні. Такія візыты трапляліся па некалькі разоў на дзень. Каб аплаціць іх, комэндант загнаў ужо два вагоны прасава-нага сена, іякія ён загадаў перавесьці на запасную лінію і прадаў фірме «Левэнштэйн і К-о, вайсковыя пастаўшчыкі. Пасьля казна зноў купіла гэтыя два вагоны ад «Левэнштэйн т К-о», але комэндант пакінуў іх стаяць на тэй-жа запаснай лшаз. Адкуль-жа вяідома, можа біыць, іх япгчэ раз трэ’ будзе прадаць тэй-жа саімай фірме.
Затое ўсе вайсковыя інспэктары, якія праяжджалі гэтую га-лоўную станцыю ў Пэшце, у адзін голас запэуніяла. што там У
камэнданта... цудоўна корміяць.
Раніцай эшалён усё яштчэ стаяў на станцыа. Пратрубілі р-а
нк
ІІН
п сыгнал і салдаты вьшплі са сваімі
бачкаімі
тіомпан. Генэрал яшчэ не паехаў і аюабіста аглядаў
мыцца пад. прыбіральні.
куды, згодна сутач’нага загаду па батальёне, людзі вадзілі па аддзяленьнях, пад каімандаю аддзялённых начальнікаў, каб зра-біць здаівальненьне пану генэрал-маёру.
А ка-б зрабіць гэтую-ж прьгемнасыць і падпаручыку Дубу, капітан Запнэр Пірызначыў яго на гэты дзень за дзяжурнага.
Дык вось, падпаручык Дуб, трыімай дзяжурства каля прыбі-ралень.
Н.ізеныкая, але вялжая мужчынская прыбіральня, каля вай-сковай пляцформы, з дзьвюма радамі раўкоў, магла зьмясьціць адначасна два аддвяленьні.
Салдаты садзіліся на кукішкі над выікапанымі раўкамі, адзін каля аднаіго, быццам ластаўкі на тэлеграфных правадох перад асеньнім адлётам у цёплыя краіны.
Ва ўсіх выглядалі голыя ляшкі са спушчаных нагавіц і ва ўсіх матляліся на шыі паясы, бьшцам кожны зьбіраўся вось-вссь паівесіцца і чакаў толькі адпаведнае команды. У гэтыім, саіпіраўды, адчувалася жалезная вайсковая дысцыпліна і органі-заванасьць.
На левьгм флянгу сядзеў Швэйк, які трапіў сюды зусім выпадкова, і з цікавасьцю чытаў абрывак старонкі бог ведае якім ветрам занесенага сюды роіману Ружэны Ясеньскай.
Адарваўшы івочы ад паперы, ён міжівольна глянуў у бок выхаду з прыбіралыні і абамлеў ад зьдзіўленьня. Там стаяў у поўнай параднай форме ўчарайшы ігенэрал-маёр са сваім ад'ютан-там, а поруч з ім падпаручык Дуб пгтосьці яму старанна тлу-мачыў.
іШвэйк азірнуўся наўкол. Усе спакойна засталіся сядзець, і толькі аддзялёняыя застьгглі, так сказаць, бяз руху.
Швэйк прасяікнуўся сур’ёзнасьцю моманту.
&н ускочыў, як быў са спушчанымі нагавіцамі і з поясам наўкол шыі, скарыстаўшы яшчэ ў апошнюю хвіліну свой кавалак паперы, і гаркнуў:
— Адставіць! Стройся! Зважай! Вочы на-пра-ва!
1 ўзяў пад казырок.
Два аддзяленьні са сігушчанымі нагавіцамі і з паясамі наўкол жіыі падняліся над раўкамі.
Генэрал-маёр ветліва ўсьогіхнуўоя і закомандаваў:
— Вольна! Працягваць!
Унтэр-афіцэр Малек падаў свайму аддзяленьню добрьг пры-клад і зараз-жа ўзяў старое становіпіча. Толькі ІПвэйк стаяў і ўсё трымаў пад казырок, бо з аднаго боку да яго падыходзіў грозньг падіпаручыік Дуб, а з другога генэрал-маёр, яікі ветліва ўсьміхаўая.
— Я бачыў вас сягоныня ноччу,—вымавіў генэрал, заўва-жыўіпы комічнае становіпгча Швэйка.
— Вінават, пане генэрал-маёр,—зьвярнуўся да генэрала ўсхваляваны падпаручык Дуб,—дазвольце далажьгць, што гэта чалавек слабага розуму і івядоімьг, яж ідыёт, як славутны дурань.
— Што вы за лухту гародзіце, пане падпаручык,—кінуўся ратггам на іяго генэ^ал і наўмысна голасна абвясьціў:—якраз на-адварот было-б пэўней. Ніжэйшы чын, які ведае, што трэба рабіць, убачыўшы начальніка, і унтэр-афіцэр, які яго як быццам не заўважае і нават іпноруе. Зусіім, як гэта бывае пад час бою— просты ірадавы прымае на сябе ў хвіліну небясьпекі команд-ваньне, а якраз-жа пану падпаручыку Дубу самому варта было-б закомандваць тое, што закоімаіндваў гэты просты сал-
дат—адставіць, стройся, змажай, вочы надіра-ва!
— А ты ўжо?—спытаў Швэйка генэрал^маёр.
— Так точна, пане генэрал-маёр. Усё ў парадку.
— Значыць, ты гэтае... скончыў.
— Так точна, пане генэрал-маёр, сікончыў.
— Ну, дык станавіся ізноў ва фронт.
3 прычыны таго, што генэрал вымавіў слозы «ва фронт» крыху галасьней, бліжэйшыя да іх людзі зноў пачалі ўздымацца над раўкамі.
Аднак генэрал ласкава матнуў рукой і сказаў ветлівым баць-каўскім тонам:
— Ды не-ж, волына, вольна, хлопцы! Рабіце сваю справу.
Швэйк стаў цяпер у поўным парадзе перад генэралам-маё-рам, і той зьвярнуўся да яго з кароткаю прамовай па-нямецку:
— Павага да чыну, веданьне статутаў і кемлівасьць, гэта ўсё, што патрабуецца на вайоковай службе. А калі да гэтага дадаць адважнасьць, дык няма такога ворага, якога-б нам давя-лося баяіцца.
Пасьля, папхнууіпьг Швэйка пальцам у жывот, ён зьвярнуўся да падларучыка Дуба:
— Заіпнігэце: гэтага чалавека пасьлія прыходу на фронт зараз-жа падвысіць у наступную годнасьць і пры першым-жа выпадку прадставіць да бронзавага мэдалю за дакладяае выка-наньне службы і веданьне... ну, вы самі ведаеце, што я хачу сказаць... можаце ісьці.
— Генэрал-маёр каб той яго чуў:
адый
ІІС»
ў, а падпаручык Дуб гаркнуў так.
— Першае аддзяленьне—канчай, стройся. Здубальтаваць шэрагі! Другое аддзяленьне...
Тымчасам Швэйк вышаў вон і, праходзячы каля падпару-
чыка Дуба, аддаў яму чэсьць, як належыць,- але падпаручык
усё-ж крыкнуў:
— Адстав.іць! Яшчэ раз!
Швэйку давялося яшчэ раз узяць пад казырок, а пасьля на яго зноў пасьшалісія сказы: «Вы міяне ведаеце? А я вам кажу.
што вы мяне яшчэ ня ведаеце!.. І вы ў мяне яшчэ наплачацеся»...
«ііп
це ПІвэйк дайшоў да свайго вагону, успалшнаючы, што
ў тыя часы, калі ён яшчэ служыў на прывыўнай службе у іх у Каролінэнталі быў адзін падпаручык, нейкі Худавы, які казаў ім, калі злаваў: «хлопцы, заўважце сабе, што стаўлюся да вас па-сьвінску і застануся такой сьвіньнёю, пакуль вы будзеце ў
міяне ў роце».
Кухар-окультыст Юрайда і каптэнармус Ванэк ўпэунялі яму пераказаць Балуну, каб той хутчэй прынёс яму кавы і не забыўся добра зачыніць бляшанку са згушчаным малаком, каб ішо не сапсавалася. Балун варыў каву свайму паручыку на ма-ленькай сьпарытусоўцы ў вагоне каптэнармуса Ванэка. Калі Швэйк пераказаў яму загад паручыка Лукаша, ён заўважыў. што ўвесь вагон педчас яго адсутнасьці пачаў ужо піць каву.
Бляшанкі эгупгчанае кавы і малака паручыка Лукаша былі ўжо напалову пустыія, а Балун, які піў каву са сподку, калупаў лыжкаю ў бляшанцы згунгчанага малака, каб падбяліць яшчэ
крыху сваю каву.
Кухар-акультыст Юрайда і каптэнармус Ванэк утпэўнялі •адзкн аднаіго, што бляшанка згушчанага малака паручыка. Лу-
каіша будзе яму зьвсрнута <пры атрыманыні пе,ршай-жа партыі згушчанага малака.
Швэйку таксама прапанавалі паласавацца каваю. але ён ддмовіўся і сказаў Балуну:
— Толькі што атрьгманы загад па арміі, каб у 24 гадзіны ттавесіць усіх дзяннгчыкоў, якія ўкралі ў свайго пана згушчанае малако ці каву. Пан паручык загадаў мне пераіказаць гэта табе, а таксама, каб тьг зараз-жа прынёс яму кавы.
Перапалоханы Балун овыхапіў з рук тэлеграфістага Хадын-скага порцыю кавы, якую ён сам толькі што наліў яму, падагрэў яе крыху на сьпірьгтусоўцы, падліў згушчанага малака і на ўсю сілу кінуўся ў штабны вагон.
Выкаціўшы ад стараннасьці вочы, ён падаў паручыку Лу-кашу каву, прычым .яго неадступна мучыла думка, што паручык па яго вачох павінен здагадацца, што ён зрабіў са згушчанай кавай і малаком.
— Так што я крышку затрымаўся,—заікаючьгся прамовіў Балун,—таму што я ня мог адразу іх адчыніць.
— Гавары ўжо проста—ты, мусіць, разьліў згушчанае ма-лако,—-сказаў паручык Лукапі, адпіўшы глыток кавы.—Ці чаго добрага, ты жор яго лыжкаю, як крупнік. А ты ведаеш, што табе яа гэта будзе?
— Так што ў мяне трое дзяцей, пане паручьпк. Пашка-дуйце,—ізарумзаў Балун.
— Ну, сьцеражыся-ж, Балун! Я цябе апошні раз папера-джаю, і раджу кінуць твае звьгчкі. Цінж табе Швэйк нічога яе казаў?
— Казаў, што імяне Павесяць у 24 гадзіны,—адказаў Балун, дрыжучы ўсім целам, яік у трасцы.
— Ды пакьнь ты калаціцца, дурыла,—з усьмешкаю сказаў паручык Лукаш,—і пастарайоя лепей паправіцца. Выікінь ты гэ-тыя думкі пра ежу з свае дурное мазгаўні і скажы Швэйку, каб ён пашукаў на вакзале ці поблізу што- колечы смачнага зьесьці. Дай яму вось гэтую дзесятку. Цябе я не пасылаю, а ты пой-дзеш тады, калі нажарэшоя досыту... А, тымчасам, ці кя зьеў ты маю бляішднку сардзін? Не, кажаш? А, му, орыняюі яе мче!
Балум пера'казаў Швэііку, што пам паручык пасылае яму дзесятку, каб ён Швэйк адшукаў на вакзале чаго-набудзь смач-нага пад’есыці. Пасьля ён, уздыхнуўшы, выцягнуў з чамадану паручыка Лукаша бляшанку сардзін і з цяжкім сзрцам панёс яе свайму пану.
Бядак так радаваўся, што паручык як быццам забыўся пра гэтыя сардзінкі, а вось цяіпер усе з»пінула. Паручык пакіне іх,. мусібыць у сябе ў вагоне, і Балун іх болып ня пабачьгць. Балун пачуваў сябе абявдоленым.
— Дык вось, дазвольце далажыць, пане паручык, вось яны, ваптыя сардзінкі,—горка прамовіў ён, перадаючы бляшанку яе ўласьніку.—Загадаеце адчыніць іх?
— Не, не, Балун! Ня трэба. Занясі яе зноў на месца. Я ха-цеў толькі ўпэўніцца, ці не запусьціў ты туды сіваю лапу, бо мне здалося, калі ты прынёс мне каву, што ў цябе губы, як быц-цам у масьле... А што, Швэйк пайшоў ужо?
— Так точна, пане паручык, пайшоў,—лягчэй уздыхнуўшьг адказаў Балун:—Ён скаваў, што пан паручык застанецца зда-волены і што ўсё будуць таану паручыку зайздросьціць. Ён пай-шоў кудысьці з вакзалу і сказаў, што ведае тут усе месцы да самага Ракош-Палота і што калі цягнік пойдве без яго, дык ён накіруецца ў аўтомобільную роту і дагоніць нас на аўтомобілі на бліжэйшай станцыі. I яшчэ ён скаваў, што няхай у нас нятры-вожацца, што ён ведае свой абавявак і дагоніць наш эшалён, калі-б яіму нават давялося наняць за свой рахунак рамізьніка да самай Галіцыі і што грошы за рамізьніка ў яго можна ўтрыімаць з пэнсіі. Дьпк вось вам ні ў яікім выпадку ня трэба пра яго непа-коіцца, пане паручык.
— Пайшоў вон!—памура прамовіў паручык Лукаш.
3 канцылярыі комэнданта прышло паведамленьне, што цяг-нік кранецца толькі а другой ігадзане дню на Гедэллэ—Ошод і што офіцэрам будзе выдадвена па два літры чырвонага віна і па аднэй бутэльцы коньяку. Казалі, што гэтае віно—нейкае ахвяра-ваньне на карысьць Чырвонага крыжу, што не дайшло па пры-значэньні. Як-бы там ня было, гэтае віно быццам з неба ўпала і ў штабным вагоне адразу зрабілася весела. Коньяк быў маркі «Тры зорачкі», а віно было—добры лафіт.
Толыкі паручык быу увесь час чьпмсьці засмучаны. Прайшло ўжо больш за гадзіну, а Швэйк уісё яшчэ не ваірочаўся. Прай-шло янітчэ паўгадзіны, а тады да штабнага ваіпону пачала наблі-жзхццз дзіутн&я ггроцэсія, якзя вьгншла з каяцьгляірьп ікомэн.да.інта станцыі.
Наперадзе крочыў Швэйк, сур’ёзна і дуіжа паважна, бьш,цам мучальніік хрысьціянства, якога вядуць на арэну цыіркіу.
Па абодвы баікі яго ішло па адным вэнгерскім гонвэдзе з прьгмкнутым да вінтоўкіі штыхом. 3 левага боку коміандзір разь-дзелу з коіманды, што вартавала вакзал, а за імі відны былі постаці жанчыны ў чырвонай спадніцы са зборкамі і мужчыны ў вэмгерскіх ботах, круглыім маленькіім капялюшы і з падбітым вокам; у руках у жанчыны спалохана сакатала курыца.
Уоя гэта компанія палезла ў штабны вагон, але коімандзір ргзгдзелу прыкрыкнуў на жанчыну з курыцай і на мужчыну, каб гны заставаліся на пляцформе.
Калі Швэйк убачыў паручыка Лукаша, ён многазначна пад-м-іргнуў яму.
Командзір разьдзелу папрасіў дазволу пагаварыць з началь-нікам 11 -й маршавай ,роты і перадаў паручыку Лукашу прото-кол, складзены ў комэндантуры, дзе паручык з жахам пра-чытаў:
Начальніку 11-й маршавай роты 91-га пяхотнага палка на далейшае накіраваньне. Пры гэтым накіроўваецца ра-давы пяхотнага \палка Швэйк Язэп, які знаходзіцца згодна ягоных слоў ордынарцам згаданае маршавай роты 91-га пяхотнага палка, па абвінавачваньні ў рабунку, учыненым у супругаў Іштван з Ішатарсы ў раёне станцыйнай комэн-дантуры.
Падстава: Радавы пяхотнага палка Швэйк Язэп сама-вольна заўладаў, за домам супругаў Іштван у Ішатарсе ў раёне станцыйнай комэндантуры, курыцаю, што бегала па двары і зьяўляецца ўласнасьцю згаданых супругаў Іштван, а таксама гэты Швэйк ударыў гаспадара курыцы. які прабаваў адабраць яе ў яго, пры супраціўленьні пс левым воку, з прычыны чаго быў эатрыманы патрулём
7. Прыгоўы ГЦвэіікэ, ч, Ш.
97
і накіраваны у сваю вансковую частку, а курыца зьвернута гаспадару.
Дзяжурны офіцэр (подтгіс).
Калі ларучык Лукаш расьпісваўся ў пры-няцьці Швэйка, ка-лены Яіго дрыжалі. Швэйк стаяў талс блізка ад яго, пгго бачыў, як паручык забыў паставіць дзень месяца.
— Дык вось дазвольце далажыць, пане паручык,—сказаў ён,-—што ў нас сягоньня 24-е. Учора было 23-е мая, калі Італія абігясьціла нам зайну. Калі я цяпер выходзіў за вароты, дьгк ніхто ні пра што іншае не гаварыў, як толькі пра гэта.
Гонведы і командзір разьдізелу адыйшлі, і засталіся толыкі супругі Іштван, якія ўсё прабавалі пралезьці ў штабны вагон.
— Калі-б у вас была яшчэ пяцёрачка, пане паручык,—аш-сальным тонам пачаў Швэйк,—вьнб, здолелі гэтую курачку ку-піць. Справа ў тым, што гэты рабаўнік хоча за яе 15 гульдэнаў. але тут ён ужо лічыць і 10 гульдэнаў за сваё пабітае вока. Але мне здаецца, пане паручык, што 10 гульдзнаў за нейкае паршы-вае вока занадта дорага. Вось у нас у ікарчомцы «Бабуля» вы-білі цэглінай усю сківіцу і шэсьць зубоў, і ўсе гэта каштавала ўсяго толыкі 20 гульдэнаў, а тут-жа грошы маюць зусім іншую вартасьць... Каб павесіць чалавеіка. дык і то ў нас у Празе пла-цяц.э кату толькі чатыры гульдэны, а тут...	'
— Ідзі ты сюды,—паклікаў Швэйк чалавеіка з падбітым во-кам і курыцай яа руках, якую ён узяў з рук свае жонкі,—а ты, старая, заставайся там.
Той увайшоў у вагон.
— Ён разуімее крыху па-нямецку,—заўважыў Швэйк,— і ведае ўсю лаянку і сам таксама ўмее даволі добра лаяцца па-няімсцку.
— Ну, дык вось, 10 гульдэнаў,—зьвярнуўся ён да яго.— 5 гульдэнаў за курыцу і 5 за пабітае вока. Зразумеў? Тут штабны вагон, валацуга, давай сюды курыцу!
Ё:і упхнуў у рукі ашаламоненаму чалавеку 10 гульдэнаў, узяў у яго курыцу, адкруціў ёй галаву і выпасажыў яго з вагону, а пры гэтьпм па-сяброўоку схапіў яго за руку і ад *душы патрос яе, сірымаўляючы:
— Ну, бьіівай, бывай, дружа! Валнвалі, адгэтуль. Лезь да слае старое, а то я цябе ў момант калі лагамю!..
— Дык івось бачыце, пане паручык, што ўсё можна лельмі нават добра ўлагодзшь,—чжазаў Швэйк паручыку Лукашу.— Леяіш за ўсё, віядсма, рабіць спраіву ціха, сіпакойна, бяз гвалту... А цяпер мы з Балуном зварым вам такі крупнік з курыцы, што ў Сяміітрадзьдзі пахнуць будзе.
Паручык Лукаш болей ня стрываў, ён выбіў няшчасную ку-рыцу з швэйканых рук і зароў:
— А вы ведаеце, Швэйк, чаго заслугоўівае салідат, які ў вайаковы час рабуе мірнае інасельніцгва ?
— Так точна, пане паручык, ведаю, ганаровую сьмерць праз расстрэляньне,—урачыста адказаў Швэйк.
— Ну, а івы-ж ва ўсякім выпадку заслужылі нія больш за вяроўку, Швэйк, бо вы першы пачалі рабаваць. Зладзюга вьг паганы, нятоднік!.. Я проста ня ведаю, як мне вас іянгчэ назваць. Ніяўжо, івы забыліся на сваю прыісягу? Не, у міяне галава можа лопнуць!
Шзэйк, пыгааочыся, паглядзеў на паручыка Лукаше і хугка сказаў:
— Нікак нет, пане паручык, на прысягу, якую павінны пры-няць усе нашы ваякі, я зусім не забыўся. Дык вось дазвольце далажыць, пане паручык, што я ўрачьгста прысягаў майму дзяржаў-неДшаму гасудару і ўладару ФранцуЛозэфу I быць верныім і бесь-пярэчна слухацца таксама і генэралаў яго аігостальскае вялікасьці і наогул бесьпярэчна выконваць загады ўсіх маіх начальнікаў і старэйшых, паважаць шх і абараняць, вьгконваць усе іх загады, па ўсіх службсмвых справах, ва ўсякі час і пры ўсякім выпадку. (Швэйк падняў курыцу з падлогі і гаварыў далей, выцягнуў-шыся па-вайсковаіму іі гледзячы паручыку Лукашу проста ў вочы) адважна і сьмела біцца з кожным ворагам, хто-б ён ні быў і дзе-б згодна волі яго і'мпэратаірскае і каралеўскае вялі-касьці ад мяне ні патрабаівалася, на вадзе, пад вадой, на сухазем’і, у паветры, удзень і ўночы, у баёх, наступленьнях, адступленьнях і ва ўоіх іншых вайсковых пачынаньнях, адным словам—у кожньвм месцы, ніколі не пакідаць мае вайсковае часьці, штандару і значкоў, ніколі не ўваходзіць ні ў які і
дачыненьні з варага'м, заусёды трымаіць сябе, як вайсковыя важоны ізагадівак>ць і суімленнаму ваяку 'належьгць і такім чы-нам, з гонарам пражыць і памерці, у чым ня/хай дапаможа мне бог! Амінь! А гэтае курыцы, дазвольце далажьгць, нане пару-чььк, ія не рабаваў і наоігул я трымаў оябе, (паміятаючы шрысяігу, іяк належыць быць.
— Кінь курыцу, зараз-іжа кінь яе, ж-жьввёліна!—-тістэрычна крыкнуў паручыік Лукаш, ударыўшы Швэйка іскручаным про-токолам па руцэ, у якой той трымаў мёртвую іптушку.—Ты толькі зірні на гэты протоікол, івось табе чюрным п.а бельгм: На-кіроўваецца радавы ляхотнага паліка Ш ів э й к Язэп, яікі знаходзіцца згодна яігоных слоў—ордынарцам... па абвінавачвамь-ні ў рабунку... А цяіпер скажьг імне, марадэёр, мяігоднік пра-кляты—<не, я цяібе яішічэ /каліі-небудзь ваб’ю, абавязкова заб’ю, разумееш!—скажы імне, на ласку, бессароімныя вочы твае, як гэта ты мог так забыцца?!
— Нікак нет,—мяікка адказаў Швэйк,—тут проста здарылася сумнае .непаразуменьяе, і больш нічога. Калі я атрьгмаў іваш загад адшукаць івам чаго-небудзь добрага зьесьці, ці ікупіць, я пачаў меркаваць, .што-б імне такое зрабіць. Тут ікалія івакзалу наогул нічога нельга было дастаць, апрача кілбасы з іканіны ды няле-нае ^сьляцііны. Дазівольце далажыць, пане паручык, я усё нелымі падрабязна абмеркаваў. На паходзе канечна трэба што-небудзь апаіжыўнае, >каб льта было лягчэй вытрыімліваць усе вай-сковыя ціяжкасьці. Ну, мне і ізахацелася ўзрадаваць вас—зва-рыць вам, пане паручык, курыны бульём.
— Курыны бульён?—паўтарыў за ім паручык Лукаш, ха-паючыся за галаву.
— Так точнаі пане паручыік, курыны бульёін. Я купіў і цы-булі і 50 грамаў вэрмчшэлі—вось, калі ласка. У ігэтай кішэіні ў мяне цыбуля, а ў гэтай—вярмішэль. Соль у нас ёсьць у іканцы-лярыі і перац таксама. Так што нехапала толь/кі самое ікурьгцы. Ну, і я вышаў із ваквалу дый пайшоў у Інгтарсу. Уласна ка-жучы, гэта івёска, іяік быццаім-бьг і нія торад, хоць там на пер-шай івуліцы інапісана «Ішатараса Варош»*). Я праходжу адну
%
*) Варош—па мадзьярску значыць горад.
вуліцу з садкамі, другую, трэцюю, чацьвертую, пятую, шостую сёімую, восьмую, дзевятую, дзесятую, адзінаццатую, дв-анац-цатую, і толыкі іна трыяаццатай вуліцьг, зусім у каінцьг, дзе за аіпошнім домам іпачынальоя ўжо палі, я ўбачыў курыны хлеўчык і куірэй, якіія гулялі каля япо. Я пады/шоў да іх іі ‘выбраў саімую вялікую, тлустую—’ВО’Сь калі лаока, паглядзеце, пане іпаручык, адно сала, так што іяе і мацаць ня трэба, а адразу відаць, што яна ці мала паела ўсякай збажыны. Вось я яе значыць, зусіім ня тоіячыся, пры ўсёй публіцы, яікая штосьці крычала на мяне па мадзьярску, узяў дый трымаю за ногі і пытаюся аднаго, другога, па-нямецку і па-чэску, чыія тэта курыца, каб я імог яе ў каго-небудзь купіць; а тут бягуць з апошняе халупкі імужчына і жанчына і давай мяне опачатку па-імадзьярску, а пасьля па-•нямецку лаяць, што я ў іх сяірод белага дня курыцу ўкіраў. Я яму кажу, каб ён на мяне нія крычаў, таму што мяне паслалі ў яго купіць курыцу для вас, і расказаў яіму, як была справа. А курыца, якую я трымаў за ногі, раптам залопала крыламі і пзярабавала ляцець. Ну, а з тэй тірычыны, што трьпмаў я яе ў руцэ лёгка, дык яна пацягнула маю іруку за сабой і села свайму гаспадару проста на нос. Ну, а той пачаў чагосьці га-ласіць, быццам я ўдарыў яго курыцай па мордзе і жанчына таксама ўсё ігаласіла і прычытвала: «мая курыца, ім-ая чубатачка, мая, мая». Тады нейкі вар’яты, не разабраўшы, у чым справа, нацкавалі на мяне патруль і я сам прапанаіваў яму пайсьці са мною на .вакзал у комэндатуру, каб мая непаівіннасьць вышла наверх, як імасла з вадьг. Але толькі з панам паручыкам, які там сягоньня дзяжурыць, і пагаварыць ладам не пашанцавала, нават калі я яго папрасіў папытацца ў івас, ці праўда, што івы паслалі мяне купіць вам што-небудзь дюбрае, ён яшчэ на мяне нават намрычаў, каб я і піснуць не адважыўся, таму што, бач, іпа маіх вачох відно, што <ра мне даўно ўжо тоўстая галіна ды моцная вяроўка плачуць. Ён, здаецца, быў у дужа благім гу-моры і сказаў мне, што ў яго ёсьць яшчэ некалькі скаргаў і што якраз пазаўчора ў кагосьціі поруч загіінуў індьгк, а калі я яму адказаў, што мы ў той час былі яшчэ ў Рабе, ён сказаў, што таікія адгаворкі ня маюць для яго жадніаіга значаньня. Вось ён і яакіраваў імяне да вас, а нейкі яфрэйтар таксама на мяне яшчэ
яакрычаў таму, што я іяго не заўзажыў і лаллытаўся, ці ведаю я хто ён такі. Я яму сказаў, што ён—яфрэйтар, а калі-б служыў’ у егерскім палку, дык называўоя-б колёнаважаты, а ў артыле-рыі—старэйшы каноінір.
— Швэйк,—іпрамовіў пасьля хвіліннае маўчанкі, паручыік Лукаіп,—-з вамі здарылася ўжо столькі інязвычайных выпадкаў і казусаў, столькі «памылак» і «непаразуменыняў», як вы маеце ласку казаць, што мусіць вам і сапраўды іможа дапамагчы ў ва-шых учынках толькі моцная вяроўка на шьп з вансконымі уша-на'ваньнямі пасярод карэ.. Вы мяне разумееце?
— Так точна, пане паручык, карэ, ці гэтак эваны замжнуіы батальён складаецца з чатырох, а часамі ў выгліядзе выклю-чэньня з трох ці з ліяці рот... А як в,ы загадаеце, пане паручьнк, ці не пакласьці ў крупнік з гэтай курыцы болып вэрмішэлі, каб ён быў гусьцейшы?
— Швэйк, я вам загаДваю зараз-жа выбрацца вон ад гэ-туль, разам з вашай курыцаю,. бо я вам так заеду ёю па мазгаўні, ідьгёт, вы няшчасны, што...
— Так точна, пане паручык, але толькі сэльдэрэю да-звольце далажыць, я нідзе не дастаў, і морквы таксама. Я па-кладу туды буль...
Швэйк не пасыпеў дагаварыць «бьі», як куляю вылецеў з курыцаю са пгтабінага вагоіну. Паручык адньгм духам выпіў
шклянку коньяку.
Швэйк аддаў чэсьць перад вокнамі вагсмну і адыйсьці.
засыпяшауся *
Пасьлія ўнутранага змаганьня, што шчасьліва скончылася, Балун якіраз зьбіраўся адчыніць бляшанку сардзін свайго па-ручьгка, калі раптам зьявіўся Швэйк з курыцай у руках, што. вядома, напалохала ўсіх, што сядзелі ў вагоне. Усе глядзелі на Швэйка, быццам пытаючыся: «дзе-ж ты гэта ўкраў?»
— Я яе купіу для пана паручыка,—адказаў Швэйк на іх нямое пытаньне, вьгцяігваючы з кішэні цыбулю і вэрмшіэль:— я вьбіраўся зварыць іяму з яе крупінік, але ён болей ня хоча і падараваў яе мне.
А што, яна ня была дохлая?——недаверлдва запьгтаўся жаптэнармус Ванэк.
— Дьт я-ж ёй сам галаву адкручваў,—адхазаў Швэйк, вы-нягзаючы з кішэні нож.
Балун удзячна і разам з тым лісьліва паглядзеў на Швэйка і моўчкі запаліў сьшгірытусоўку свайго пана, а пасьля, заха-піўшы накалькі бачікоў, пабаг па ваду.
Да Швэйка падышоў тэлепрафіст Хадынскі і, запрапана-ваўшы сваю дапамогу абскуіпсьці курьпіу, ціхенька запытаў яго:
— А гэта далёка адсюль? Трэба лезьці ў двор, ці яны хо-іэяць іпа вуліцы?
— Я яе купіў.
— Ды кінь-жа ты заліваць! А япгчэ таварыш называешся. Мы-ж бачылі, іяк цябе вялі.
Аднак ён усё-ж старанна дапамагаў аскубаць курыцу. Ва ўрачыстай падрыхтоўцьг ўдзельнічаў і кухар-окультыст Юрай-да, які рэзаў на кавалачкі бульбу і цыбулю.
Выкінутае з вагонаў пер’е абудзіла ўвагу падпаручыка Дуба, які хадзіў ўзад і ўперад ўздоўж усяго цягніка.
Ён крьпкнуў, каб той, хто аскубае курыцу, паказаўся яму. І ў дзьверы высунулася здаволеная морда Швэйка.
— Гэтл яшчэ піто такое?—наскочыў на яго падпаручык Дуб, падымаючы з зямлі адрэзаную курыную галаву.
— Так точна, пане падпаручык,—адказаў Швэйк,—гэта курыічая галава, курыцы байцовага заводу. Гэта завод добры і на яйкі, пане падпаручыік, і дае пры добрым доглядзе па 260 яек на год. Вы вось будзьце ласкавы паглядзець, які ў яе быў багаты яечнік.
I Шбэйк падсунуў падпаручыку хурыныя ваінтробы.
Падпаручык Дуб сплюнуў і пайшоў быў далей, а пасьля вяряуўся
— Каму гатуецца гэта курыца?
—— Так точна, пане падпаручык, нам. Вось, паглядзеце, якая яна тлустая.
Падпаручык Дуб рашуча завярнуўся і пайшоў мармьгчучы сабе пад нос:
— Пячакай, я да цябе яікчэ дабяруюя!
— Што ён табе ©казтў?—«зьг.т'-'нугся да Швэйка Юрайда.
— Ды сказаў, што мьг яшчэ дзеннсбудзь стрэнемоя. Вя-дома, гэтыя важныя паны—усё больш наконт аднародаваіга кахавьня.
Кухар-окультыст Юрайда з-аіявіў, што толькі эстэты 6ы-ваюць го(м,осэксуалістаміі бо гэта выпякае з самай сутнасьці эстэтыкі.
Тады каіптэнармус Ваінэік рассказаў пра згвалтаваньне ня-ноўнагодніх іхінымі інастаўнікамі ў гішпанскіх іклянгтарох.
1 пакуль закіпала вада ў кацялку інад сьпірытусоўкаю, Швэйк тым часам заў.важыў, што аднаму такому выхавальніку даручылі ў Вене цэлую колёнію бясцрытульных дзіяпей, а гэты пэдагог узяў ды ўсіх іх пагвалціў.
— Гэта, вядома, брыдкі пал, але горон за ўсё бывае, калі ўопадзе на жанчыну. У Празе за некалькі год пеірад гэтым жылі дзьве жанчыны, абедзьве раэводкі, таму што былі шлюхі, і аднае прозьвішча Маурэк, а другое—Шусэк. Дыік яны ў нры-садах Ростка, ікалі там цьвілі вішні, злавілі стагадовага імпо-тэнтнага дзяідка-катрынш’чыка, павялі ято ў бліжэйшы лясок ды там і згвалцілі. Чаго толькі яны з ім не зрабілі! У Жыжкове жыў адзін профэсар—Аксаміт прозьвішча ягонае, які рабіў там раскопкі і ўсё шукаў магілы нейкіх карлаў. Ён раскапаў у тым ляску некалькі магіл, а гэтыя жанчыны вось зацягнулі дзядка-катрыншчыіка ў такую раскапаную імагілу ды там яго згвалцілі. Назаўіра прыходзіць профэсар Аксаміт і бачыць—у магіле нешта ляжыць. Ён ібыў узрадаваўся, а пасьля івысьветлілася, што гэта змучаны дзьвюма жанчынамі дзядок-ікатрыншчык. На пяты дзень няшчасны пакутнік сканаў, а яньг, сьцервы, мелі яшчэ нахабнасьць зьявіцца на яіго пахаваньне. Гэта ўжо, на мой погляд, надзвычайная сапсаванасьць!
А ты яе пасаліў!—зьвярнууся Швэйк да Балуна, калі, вы-каррістаўшы агульную цікавасьць да швэйкавай заўвагі, папра-бавау запхнуць штосьці у сваю торбу для рэчаў.—А ну, па-кажы, што ў цябе там? Балун,—сур’ёзна гаварыў Швэйк,—што ты хочаш рабіць з гэтаю ікурынаю ножкаю? Зьвярніце ўвагу. хлопцы, ён украў у нас курыную ножку, каб зварьгць яс ціхенька сабе аднаму. А ты веідаеш, Балун, што ты зрабіў? Ты-ж 104
ведасш, як гэта каірасігна. згодма. зякоіпду вянсконаіга часу, кала на палодзе абкрадвагаць сваіх таварьпшаў. Такіх нятоднткаў пры-вязваюць да гарматы і расстрэльваюць карцэччу. Што-ж, цяпер (плзна ўздыхаць! Як толькі мы стрэзгем дзе-небудзь артыле-рьпо, ты ‘зьяіэішся да першага, яікі натрапіцца, феерверкера. А да гэтага часу ты ў пакараньне будзеш займацца ў мяне вучэньнем. Вьглазь з вагону!
Няшчасны Балун вылез, і Швэйк стоячы ў дзьвярох ва-гону, пачаў командваць:
— Зважай! Вольна! Зважай! Вочы напіра-ва! Зважай! Проста! Вольна! А цяпер, Балун, ты будзеш рабіць вольныя рухі на мегцы. Паварот напра-ва! Паслухаў, галубок, ды ты-ж і сапраўды ікарова, толькі што бяз рог. Вось ім там трэ’ было-б і расьці, дзе ў цябе раней было нравае плячо... Адставіць! На-пра-ва! Нале-ва! Паўзварот напра-ва! Ну, бачыш, дубіна, цяпер ужо ібыло лепш! Чысьцей, чысьцей! Паўззарот нале-ва! Налева, налева табе ікажуць, курачы сын! Ва фронт! Ва фронт! Ух, дурань! Ня ведаеш, што есьць ва фронт? Проста! Кругом! На калена! Кладізіісія! Садзіся! Устаць! Садзіся! Кладзіся! Устаць! Кладзіоя! Устаць! Садзіся! Устаць! Вольна! Вось ба-чыш, Балун, ігэта дужа карысна; так у цябе прытгамсі жыівот добра травіць будзе.
Вакол іх сабраліся кучкі гледачоў, якія весяліліся ад душы.
— А ну, адыідзеце,—крьгкнуў	Швэйк.—-Ён у нас зараз
будзе маршыраваць. А ты, Балупг, пастарайся, каб імне ня трэ’ было-б адстаўляць. Я ведаеш, ня люблю мурыжыць людзей да-рэмна. Дык івось: кірунак на вакзал. Заўважаць, куды я паказ-ваю... Шагам марш! Шарэніга—стой! Нарэшце-ж спыніўоя, дур-• ная твая галава! Шагам марш! Радзей, радзей! Ня ведаеш. пгго значыць радзей? Ну, дык я табс так пакажу, што табе сьвет ня л®іл будзе. Шырэй! У ноігу! На месцы! Ах ты, боў-дзіла, ты шэрае! Калі я командую «на месцы»!—дык ты абавя-зан капытамі таптацца на месцы!
Наўкола сабраліся ўжо мабыць са дзьве роты.
Балун абліваўся пютам і зусім .ашаламоніўйя, а Швэйк усё командваў:
— Шагам марш! Шарэнга—кругом марш! Шарвнга—стойг Шагрэмга, шагам марш! Бягом! Шагам! Шарэнга—сгой! Вольна! Зважай! Кірунак: ваікзал! Бягом—імарш! Стой! Кругос.! Кіру-нак: івагон! Бягом марш! Радзей! Шарэнга—стой! Напра-ва! Ну, цяпер хвілінку адпачні, а пасьля ізноў возьмемся. Цярплі-васьць і праца ўсё пеірайначаць.
— Што тут такое адбьгваецца?—пачуўся голас падпаручыка Дуба, які ўсхвалёвана сьпяшаўся да месца зборьгшча.
— Дыік вось дазвольце далажыць, пане паручык, аба-зваўся Швэйк,—што мы крыху практьпкуемоя, каб не забьгць вучэньне і ня губляць дарэмна дарапі час.
— Вылазьце з вагону,—загадаў падпаручык Дуб,—мне ўжо дужа напрыкрала валэндацца з вамі, я далажу пра вас баталь-ённаму командзіру.
Як толькі Швэйк зьявіўся ў штабны вагон, паручык Лукаш вьппаў з яго другімі дзьвярьгма яа пэрон.
Калі падпаручык Дуб далажьгў капітану Загнэру пра вельмі дзіўнае, як ён <ж.азаў, праводжаяьне часу ўдалага ваякі Швэйка, катгітан Загнэр быў якраз у дужа добры/м настроі, таму што лафіт быў сапраўды цудоўны.
— Значыць, вы не жадаеце дарэмна марнаваць дарагі час?—многазначна засымяіяўоя ён.—Добра! Матушыч, хадзеце сюды.
Батальённаму ордынарцу бьгў дадзены загад пазваць пудзіла 12-й роты і ўсяго батальёну, фэльдфэбэля Насаклу, і прынесьці, стрэльбу Швэйку.
— Гэты муж,—зьвярнуўся ікапітан Загнэр да фэльдфэбаля Насаклы,—не жадае дарам марнаваць дарагі час. Дык вы вазьмеце яго з сабой за вагон, ды прымусьце прарабіць з га-дзіну прыёмы са стрэльбай. Ды круцей, без перадышкі. Галоў-ны.м чынам, каб без перапынку:
агонь, адставіць, агонь, адставіць, агонь... і г. д.
— Пабачыце, Швэйк, іпто сумаваць вам не давіядзецца,— гэтак сказаў ён у дарогу Швэйку, калі той пайшоў з фэльд-фэбэлем.
I хутка за сьценкаю вагону пачуліся ігучныя словы іксманды. якія ўрачыста разьлягаліся на ўсю чытунку. Фэльдфэбэль На-
сакла, які якраз перад гэтьгм гуляў дваццаць адяо, і паввіен быў трымаць баяк, роў на ўсю сілу лёгкіх:
— Да нагі! На плячо! Да нагі! На плячо! • Пасьля ён на •хвілінку змоўк і тады іможна было разабраць, як Швэйк зда-воленьвм тонам спаважна гаварыў:
— Усё гэта я івучьгў япгчэ многа год перад гэтым, на пры-зыўнай службе. Пасьля команды «да нагі» стрэльба абапі-раецца аб правае сьцягно. Канец прыкладу знаходзіцца на аднэй простай лініі з наском нагі. Правая рука, зразумела, выцягнута а трымаё стрэльбу так, што вялікі палец ляжыць на рулі, а другья пальцы павінны абхапіць прьгклад у пярэдняй яго частцы; а па кснмандзе «на плячо» стрэльбу лёгка ўскідаюць на правае плячо, руляю дагары і прыкладам назад.
— Ну, годзе табе язьгкоім мяньціць,—пачуўся голас фэльд-эбэля Насаклы, а пасьля команда:—Зважай! Вочы напра-ва! Ах, д'ябал! Як ты гэта робіін!..
— У імяне яна «на плячы», і па командзе «вочы напра-ва»! мая рука сыходзіць па рэмяяі і я паварочваю галаву направа, а па командзе «зважай»!, мая галава глядзіць проста на вас.
Зноў пачуўся голас фэльдфэбэля:
— Нарукі! Данагі! На руку! Наплячо! Штыхі—прымкнуць. ІІІтыхі—адамкнуць! Стрэльбы на вагу! На малітву—шапкі да-лоў! Накрыйся! На малітву—діа жалені станавіся! Проста па мішэнях агонь—шарэнгай!—Шарэнга—плі! Паўзварот напра-ва—ішарэнга плі! Проста ў мэту—штабны вагон! Прыцэл 200! Рыхтуйся! Шарэнга—адстаў! Шарэнга—плі! Шарэнга— плі! Шарэнга плі! Адставіць! проста ў мэту, сталы, рэдка—па-чынай. Стой!.. Да нагі!.. Вольна!..
Фэльдфэбэль пачаў скіручваць сабе папяросу.
Тымчасам Швэйк з цікавасьпю разглядаў нумар сваёй він-тсўкі і, нарэшце, сказаў:
— Нумар 4268. Якраз гэткі нумар быў у аднаго цягніка ў Печку на 16-й лініі. Гэты цягнік трэ’ было завесьці ў Лісу на рамюнт, але гэта ня так проюта было, пане фэльдфэбэль, таму што ў машыніста, які павіінен быў весьці яго туды, была івельмі благая памяць на нумарьг. Тады начальнік дыстанцыі выклікаў яго да сябе ў канцылярыю і кажа яму: «на 16-й лініі стаіць
нятнік № 4268. Я ведаю, што ў вас благая памяць на нумары, а калі вам напісаць нумар на паперцы, дык вы паперку згубіпе. Ну, але калі ®ы ўжо таік слабы на нумары, дык пастарайцеся запомніць, што я івам зараз скажу, і вы ўбачыце, што можна лёпка запоімніць, які захочаце нуімар. Ну, дык вось. Цягнік, які вам трэба 'завесьці ў дэпо ў Лісу, значыцца за нумарам 4268. Вось вы і вазьмеце на ўвагу. Першы лік чацьвёрка, другі,— двойка. Запомніце значыцца 42. Гэта ёсьць двойчы два—ча-тыры, што дае нам першую лічбу, а калі падзялшь яе на два, дык атрыімаецца ізноў два і такім чынам у нас атрымаецца по-руч 4 і 2. Далей ужо проста. Колькі будзе дівойчы чатыры? Восем. Ці-ж нія праўда? Вось вы і ’захавайце ў сваёй паімяці. што васымёрка ў нашым нумары ізьяўляецца апошняй лічбай. Цяіпер вы ўжо з-апомнілі, што першая лічба чацьвёрка. Другая— 2, а апошняя—8, значыць вам ізастаецца толькі як-небудзь ямчэй 'запомніць ліічбу 6, якая стаіць перад васьмёркай. Дле і гэта зусіім проста. Першая-ж лічба ў нас чатыры, другая—два, а разам яны якіраз складаюць 6. Вось вам ужо і ня трэба сумнявацца, ішто другая із канца лічба ёсьць шасьцёрка, так што ўвесь парадак нашых лічбаў ужо ніяк ня выветрыцца ў вас з галавы іі нумар 4268 моцна засеў у вашай галаве. Ці вы імо-жаце прысьці да тагю-ж выніку ібольш простьгм шляхам, а ме-навіта...»
Фэльдфэбаль кінуў курыць, вырачыў вочы і толыкі пра-птаптаў:
— Зыняць галаўны ўбёр!
— Вось ён і пачаў яму тлумачыць,—сур’ёзна гаварыў далей Швэйк,—той найбольш просты апюісаб, якім можна было-б за-помніць, нумар цягні/ка 4268. «Ад 8,—ігаворьрць начальнік ды-станцьп,—адняць два—атрьгмаецца шэсьць. Запоімнгм: шэсьць. Ад шасьці адняць діва—атрыімаецца-чатыры. Значьгцна^ маем ужо чатыіры і 68. Цяпер трэба толыкі мпж гэтых двух лічбаў па-ставгць лічбу 2 і атрыімаем 4 2 6 8. Можна зрабіць і яшчэ іяачай, таксама вельмі проста, пры дапамозе множаньня і дзяленьня, тады атрымліваецца наступнае: ^запоімньце, што двойчы 42 роуна 84. У годзе 12 імесяцаў. Трэба адняць 12 ад 84; за-станецца 72, і ад 72 яішчэ раз адняць 12 месяцаў. Атры-
маецца 60. Вось у нас ужо ёсьць ша-сьцёрка. таму што «уль мы можам іпроста адкіагуць. Значыць, калі мы напішам 42—6—84 д адкінем, іяк перад гэтьгм нуль і апоішнюю чацьвёрку, дык аба-вязкова атрымаем лік 4268, менавіта нумар цяігніка, ягкі трэба завесьці ў Лісу ў дэпо. Як ія ўжо казаў, можна выкарыстаць і дзяленьне. Для гэтаха трэба ўзяць коэфіцыент па таможаньгм тарьгфе...» Што гэта, іпане фэльдфэбэль, у вас галава закіру-цілася, ці пгго? Калі івы хочаце, я магу пачаць залпаівы агонь. Рота—плі! Ліха яго бяры, пану капітану ня трэ’ было пасы-лаць вас займацца на сонцы. Давядзецца, мабыць. схадзіць па насілкі.
Доктар прышоў і констатаваў, што фэльдфэбэль самлеў ці ад сонечнаіга ўдару, ці ад вострага запаленыня мазгавое аба-лонкі.
Калі фэльдфэбэль апрытомнеў. Швэйк стаяў каля яго і га.варыў:
— Дьіік вось, каб даказаць ®ам да канца... Як вы дуімаеце, пане фэльдфэбэль, запоімніў іміашыніст гэтьг нумар? Не, ён усё пераблытаў і памножыў усё на тры, таму што ўсіпомніў сьвятую тройцу, ды так і не знайшоў цягніка, яікі і дагэтуль стаіць там на шаснаццатай лініі.
Фэльдфэбэль ізноў заплюшчыў івочы.
А калі Швэйк вярнуўся ў свой .вагон, ён адказаў на пьгганьне, дзе ён так доўга прападаў:
— Хто вучыць діругога хуткаму кроку, той са<м сто раізоў рсбіць «на плячо».
У далёкім кутку вагона дрыіжэў ад страху Балун. За час швэйкавай адсутнасьці, калі яігоная частка курыцы была ўжо зварана, Балун зжор палавіну яго дзялянкі.
*
Да адыходу эшалёну яго дагнаў мяшаны вайсковьг цягнік з рознымі часткамі войска. Там былі і тыя, што паастаіваліся, і салдаты са шпіталяў, пасланыя ўсьлед часткам, што пайшлі ўперад і ўсякія падазронныя суб’екты, як-ія варочаліоя з коман-дыровак ці з-пад арышту зноў на фронт.
3 гэтага цягніка ’вышаў і волынаіпісаны Марзк, якога ў свой чаіс абвгнавачвалі ў бунце, таіму іпто ён адмаўляўся чысьціць прьгбіральню, і я/кога дывізыйны суд апраўдаў. Справа яго была спынена, і таму вольнапісаны Марэк зьяівіўсія цяпер у ‘іптабны вагон да каягітана Загнэра, як да начальніка марпіавага батальёну. Справа ў тым, пгто Марэк зрабіўая, так сказаць, чалавекаім, пгто вісіць у па/ветры, 5о ўвесь час ён ня выходзіў з-пад арышту.
Калі капітан Загнэр убачыў вольнамісанагл Марэка і пры-няў ад яго накіравальную іпаперу з велымі сакрэтнай заўвагай: «політычна-неблаганадзейны! Рэкомэндуецца асьцярожнасьць!» ён ня надта ўзрадаваўся. На шчасьце, ён успомніў генэрала, які захапляўся прыбіралыііямі, які так настойліва прапанаваў яіму дапоўніць штат батальёну «батальённьі'м ігісторыёграфам».
— Вы дужа нестаранны, вольяапісаны,—міякка сказаў ён маладому чалавеку:—вы-ж сапраўдная ношасьць для тутэйшых месц. Замест таго, каб пастарацца выслужьгцца і атрымаць годнасьць, яікая належыць вам, згодна вашай асьвеце, вы трап-лялі з аднаго арышту ў другі. Палку даводзіцца чырванець праз івас, вольнапісаны. Але івы можаце вьшравіць свае па-мылкі, калі, дзяікуючы сумленнаму выкананьню сваіх абавяз-каў, вы зной уступіце ў ішэрапі сумленных ваяк^ў. Ахвяруйце свае сілы батальёну. Я папрабую дапамагчы вам. Вы-ж аду-каваны малады чалавек і напэўна масце здольнасьць добра і стыльна выкладаць свае думкі на паперы. Вось што я вам скажу: кожнаму батальёну на фронце патрэбен чалавек, які-б вёў летапіс усяіго, што датычыцца непасрэднага ўдзелу ба-тальёну ў баявых спіравах. Неабходна мець апісаньне ўсіх слаў-ных паходаў ды ўсіх значяых і слаўных здарэньняў, у якіх пры-маў удзел і граў галоўную ці выдатную ролю наш батальён, і неабходна пакрысе падрыіхтаваць матэрыялы для гісторыі нашай арміі. Вы імяне разумееце?
— Так точна, пане ікапітан, іразумею. Мова ідзе пра эпі-зоды з жыцьця ўсіх частак арміі. У батальёна ёсьць свая гі-сторыя, на падставе гісторыі батальёяаў складаецца гісторыя палка. Гісторыя палкоў дае матэрыял для гісторыі брыгад.
гісторыя брыгал—для гэсторыі дывізп і г. д. Я, вядома, пры-кладу ўсе свае сільг і веды, пане капітан.
I вольна'пісаны Марэк яават прылажыў руку да сэрца.
— Я са шчыіраю любоўю буду адзначаць слаўныя ўчынкі нашага батальсну, асабліва-ж цяпер, калі так пасьпешма разь-вінаецца наша агульнае маступленыне, ікалі набліжаецца раіігучы момаят і калі наш б-атальён рыхтуецца засеяць поле бою пеламі сваіх гэрояў-сыноў. Я добрасум.хе.нна буду адзначаць усе вы-падкі, якія павінны адбыцца, каб старсшкі гісторыі нашага ба-тальёну былі ўквечаны лаўрамі.
— Добра, сказаў капітан Загнэр.—Вы будзеце прыкомааі-дыраваньт да штабу батальёну, будзеце назіраць, каму пры-значаюцца ўзнагроды, будзеце адзначаць—праўда, згодна на-шых паказаньняў—тыя пераходы, якія асабліва дазваляюць мер-каваць пра ня звычайіную баяздольнасьць і жалезную дысцып-ліну нашага батальёну. Гэта іня так ўжо і лёгка, вольнапісаны, але я спадзяюся, што ў вас знойдзецца даіволі наглядальнасьці, каб узвысіць наш батальён над іншыімі часткамі палка, калі вы атрымаеце ад мяне адпаізедныя дырэктывы. Я зараз да-м тэле-граму ў полк, што я прызначыў вас за гісторыёграфа нашага батальёну. Зьявіцеся да каптэнармуса 11 -е роты Ванэка, каб ён даў вам месца ў сваім вагоне. Там вам будзе вальней, як дзе, і скажыце яму. каб ён прьшюў да міяне. Лічыцца вы будзеце, вядома, па штабу батальёна. Гэта будзе праведзена загадам па батальёне.
Кухар-окультыст ужо спаў. Балун так і не пакідаў дрыжаць, таму што ён адчьпніў бляшанку сардзін свайго паручыка. Кап-тэнарімус Ванэк пашоў да капітана Загнэра, а тэлеграфіст Ха-дынскі, як прыдабыў дзесьці на вакзале бутэлеч’ку ядлаўцовае гарэлкі, падпаў пад уладу сантьвмэнтальнага настрою і з па-чуцьцём сьпяваў:
У маладосьці палкі час
Я думаў: праўда ёсьць на сьвеце.
/	I супакой душы ня гас,
I неба промні слала ветла.
Ды убачыў я, што ўсё мана. Каханьне й вера сталі вгубай Я мусіў гэта ўсё пабачыць 1 эарыдаў таверыш любы.
Ласьл.я ён устаў, пады-шіоў да століка каяггэінармуса Ванэка і (вялікімі Л'ітарамп наапсаў на палерцы:
„Гэтым маю гонар пакорна прасіць прызначыц,ь мяне батальённым горністам з падвышэньнем у на-ступную годнасьцЬ'
Хадынскі, тэлеірафіст. 
Гутарк ікапітана Зэс^гэра з ікаптэнармусаім Ванэкалг цятнулася нядоўга. Капітан зьвярнуў каптэнармусаву ўвагу толыкі на тос, аігго вольнапісаны Марэк будзе знаходз'іцца ў ад-ныім вагоне са Швэйкам.
— Я магу івам сказаць толькі адно, што гэты Марэк, калі моіжна гэтак сказаць, політычіна неблаганадзейны... Божа мой! У наш час гэта не становіць нічога асаблівага. Пра каго гэта не «аворыцца! Ёсьць, ведаеце, столькі розных меркаваньняў... вы мяне разумееце? Ну, дык вось, я толькі 'зварочваіо вашу ўвагу, што вы павінны, як толыкі ён пачне што-небудзь такое гаварыць, зараз-жа прыімусіць яго сьціхнуць, каб, чаго добрага, і мне не налучылася якая-небудзь няпрыемнасьць.. Вы яму проста ска-жэце, ікаб ён лрыпыніў уоякія такога парадку размовы і гэтата. можа, будзе досыць. Але я не хачу сказаць, што вы давініны ад кожнае дробязі зараз-жа бегчы да міяіне. Скончыце з ім справу самі, па-добраму, таму што гэткая гаворка, па-добраму. заўжды лепш, чымся ігэтыя бязглуздыя абмовы і даносы. Сло-вам, я нічога не жадаю чуць, таму што... івы разуімееце? Такая справа заўжды кладзецца іплямаю на ўвесь батальён.
Дык вось, калі каптэнармус Ванэк вярнуўся ў свой вагон, ён адвеў Еольнапісанага Марэка ўбок ды заявіў яму:
— Слуханце, талубок, вы ў нас лтчыцеся за неблаганадзей-нага, але гьта нішто. Толькі не кажэце тут нічога непатрэбнага ў прысутнасьці тэлеграфіста Хадьштскага.
Ледзь толькі пасыпеў ён датаварыць да канца, як Хадьпнскі, пахістваючыся, падышоў да іх, кінуўся ў абдыдвку каптэнармусу
а л’яным голасам штосьці прарыдаў, што «авінна было, ыусіць быць якім-^небудзь чульсм ромаясам.
КалІ здрада ўсё забрчла. Да цябе я зірк схіліў. І на сэрцы тваім любым Я ад шчасьця сьлёіы ліў. Ты ўсьміхнулася спакусна 1 прышоў кзнец журбе, Бо сказалі твае вусны: — Не пакіну я цябе!
— Мы нікол'і не разьвітаемся, сябры,—крычаў Хадьгнскі,— і што ўчую ў талефон, буду вам рааказваць. Пляваць я хацеў на іпрыоягу.
У кутку Балун пачаў з аіерапалоху хрысьціцца ды маліцца ўголас:
— Прасьвятая багародзіца, іпрымі мае сьлёзнае маленьне і ўчуў мяне з вялікае літасыці свае. Дай мне ўтаймаіваньне і па-імажы м.не, найгоршаму рабу твайму, які ў гэтую пару смутку зварочваецца да цябе з вераю, цьв&рдаю надзеяю і гарачаю любоўю. Царыца нябесная, абарані мяне і зрабі, каб да астатку дзён маіх быў я пад абаронаю тваёю і пана бога нашага...
1 літасьцівая дзева Марыія заступілася сапраўды за яго, бо вольнапісаны выцяпнуў з свайго тонкага меха некалькі бляша-нак саэдзін і раздаў усім па бляшанцы.
Балун бяэбоязна адчыніў чаімадан овайго паручыка і пала-жыў туды пасланыя з неба сардзінкі.
Калі-ж потым усе адчынілі свае бляшанкі і з апэтытаім ўзя-ліся за сардзінкі, Балуна апанавала такая спакуса, што ён тзноў адчыніў чамадан і сардзінкі і прагавіта зжор іх.
Але тады міласэрдная і найсалодшая дзева Марыя адвяр-нула свой твар ад яго і ў тую самую хвіліну, калі ён даядаў апошнія кропелыкі масла з бляшанкі. перад вагонам зьявіўся батальённы ордынарац Матушыч і крыкнуў у адчыненыя дзьверы:
— Гэй, Балун, твой лфручык загадаў табе прынесьці яму сардзінкі.
8. Прыгоды Шпэйка, ч. 111.
113
_____ Ну, тут ужо без аплявух справа не абыдзецца,—заўва -жыў каяітэнармус Вааэк.
— Слухай, ня ідзі ты лепш з пустымі рукамі,—іпарадзіў Шсэйк,—а вазьмі з сабою хоць пяць штук пустых бляіпанаж.
— Чаго гэта вы такога начворылі, што вас бог гэтак ка-рае?—запытаў вольнапісаны.—Мусіць, у вашым мінулым ёсьць нейкі вялікі грэх. Можа вы абрабавалі царкву ці сьперлі ў ва-шага папа з вэнглярзіі шьгнку? Ці, можа, вы выхлебталі ў яго ў -падвале царкоўвае віно? Ці, можа, вы хлапчуксм лазілі ў ягоны сад па ігрушы?
Балуь са скрыўленым ад адчаю тварам, безнадзейна матнуў рукою. Увесь яго змучаны івыгляд расчульваючы казау: «Калі-ж скончыцца ўся гэтая пакута?»
— Усё гэта робіцпа таму,—сказаў вольнапісаны, які чуў словы няшчаснага Балуна,—што вы страцілі сувязь з богам. Вы ня дужа старанна моліцеся, каб бог як мага хутчэй узяў вас да сябе з гэтае юдолі смутку.
А Швэйк дадаў:
— Балун да гэтага уасу ня можа наважыцца сваё вайсковае-жыцьцё, свой вайсковы парадак думак, свае словы і ўчынкі ды сваю вайсковую сьмерць даручыць добрасьці многалюбас-нага сэрца ўсемагутнага, найдабрэйшага пана-бога, як любіў гаварыць мой фэльдкурат, калі ён пачынаў ужо хмялець і па памылцы чапляўся на вуліцы да іякога-небудзь салдата.
Балун, стогнучы прызнаўся, што, страціў веру ў бога, таму што ўжо многа разоў маліўся, каб бог надаў яму сілы і пры-мусіў ягоны жывот як-яебудзь сьціснуцца ды зьмекшыцца ў аб’ёме.
— I этая пражэрлівасьць сказалася ва мне не цяпер, ня ў гэтую івайяу,—ірумзаў Балун,—а яна мая даўнейшая хівароба. Праз яе і жонжа мая разам з дзецьмі хаідзіла ў Клёкоту на царкоўнае сьвята.
— Гэта месца мне знаёліа,—заўважыў Швэйк.—Гэта будзе нздалёка ад Табару. Там ёсьць багаты абраз дзевы Марыі з падлобленымі дыямэнтамі і нейкі царкоўны служка з Славажіі лрабаБаў яе абрабаваць. I эта быў дужа набожны чалавек. Вось ён туды прыехаў і падумаў, што справа яму ўдасца лягчэй, калі
ён сплчатку ачысьціцца ад усіх сваіх старых грахоў, а таму Зн пакаяўся і ў тым, што зьбіраецца назаўтра абрабалаць сьвятую дзеву. Але ён і азірнуцца не пасьпеў і далічыць да ханна трыста разоў малітву «Ойча наш», прызначаную яму з эпітьнмію ягго-ным духоўным айцом, каб ёя не пасьпеў схавацца, як яго, раба божага, яадхапілі пад рукі і пацягнулі проста ў жандарскую ўправу.
Кухар-окультыст Юрайда пачаў з тэлеграфістам Хадьшскім спрэчку, ці зьяўляецца гэта абураючым парушэньнем таамнасьці споведзі, ці пра гэта наогул ня варта гаварыць, таму што дыямэнты-ж падробленыя. Але Хадынскі нарэшце, давёў, што ўсё гэта ёсьць «Карма», гэта значыць загадзя яакановаяы лёс з далёкага невядомага мінулата, калі гэты няшчасны царкоўны прыслужнік з Славакіі быў, можа быць, антьпподам на якой-яебудзь іншай плянэце. 1 такім чынам лёс, мусіць, даўным даў-но, калі гэты клёкоцкі духоўнік быў дзікаабразам ці якім-небудзь вьгмерлым сысуяом наканаваў, што ён нямінуча павінен будзе парушыць тайну оповедзі, хоць з юрыдычнага пункту гледжаньня па канонічным праве і тады даецца падараваньне грахоў; калі гэтая справд датьгчыць кляштаровае маемасьці.
3 гэтай прычыны Швэйк зрабіў наступную маленькую за-ўвагу:
— Ну, вядома-ж, ніводзін чалавек ня ведае, што ён будзе рабіць праз некалькі мільёяаў год, а таму ні ад чаго не паві-нен адмаўляцца. Паручык Квасьнічка, калі яшчэ служьгў у Каролінэяталі ў запасяым батальёне, заўжды гаварыў па «сла-веснасьці»: «Вы, абармоты, гультаі, басурманы, не ўяўляйце, пгто гэтая івайна канчаецца для вас на гэтым сывеце. Мы з валті яшчэ стрэнемся і пасьля сьмерці і я вам наладжу ў пекле такую лазьню, што ў вас, у сволачаў, вочы на лоб павьгскаківаюць!»
Пасьля гэткага невялічкага адступленьня Бапун зусіім стра-піў розум і мяркуючы, што гавораць толькі пра яго і ўсё даты-чыць толькі яго, вёў далей сваё публічяае пакаяньне:
— Але нават і Клёжота не дапамагла ад мае пражзрлівасьці. Жостка варочіваецца дамоў са сывята і пачынае лічыць курэй. Зірк, дзьвюх ужо і нехапае! Але ппо-ж я м<*г зрабіць? Я і сам ведаю, што куры патрэбны ў гаспадарцы, каб несьлі яйжі. а як
выйду ды ўбачу іх, дык у мяне ў жыіваце быццам прорза ней-кая адчыініцца... Ну, а праз гадзіну ў мя’не на душы спакойна. бо курачка ўжо абскублена. Адяойчы, калі жонка з дзецьмі ізноў накіравалася ў Клёкоту паімаліцца, кабгасіпадар (гэта-жія!) не аб’еў сям’і і не нарабіў шкоды, я пэшоў панадворгсам, і рап-там трапляе .Міне на вочы наш індьвк... Тады гэтак справа траха мне не каштавала жыцоця. Адна ятоная костка засела ў мяне ў гоірле, і каб ня здарылася, паблізумайго парабка.маладогахлап-чука, які выцяіг яе адгэтуль, дык не даівялося-б мне сядзець тут з вамі і нават не давялооя-б прычакаць сусьветнае вайны. Вось як, браточкі... А парабок 'мой, хлапчыка вось гэты, быў у мяне спрытны. Такіі таўсмач, пузатьг, прысадзісты, тоўсты.
Да Балуна падышоў Швэйк:
— А н>, пакажы язык!
Балун вьгсалапіў языік і Швэйк зьвярнуўся да ўсгх Пірысут-ных у вагоне:
4
— Я-ж так і ведаў, што ён зжор нават і свайго парабка. Прызнавайся: 'калі ты іяго зжор? Калі твая сям’я ізноў уся выбралася ў Клёкоту?
Балун у адчаі зліажыў рукі і выгукінуў:
— Пакіньце мяне, браточкі! Да ўоято іншага яшчэ і пасьмі-ханкі ад сваіх!
— Мы вас за гэта не асуджаем,—сказаў вольнапісаны.
— Наадварот, з усяго відаць, што вы будзеце добры сал-дат. Калі пад час наполеонаўскіх войнаў французы зрабілі аблогу Мадрыіду, гішпанскі комэндант, каб ад голаду ня здаць цытадэлю, зжор овайго ад’ютанта, яік ёсьць, нават бяз солі. А ,гэта сапраўды вялікі ігэроізм, бо соленьг ад ютант быў-бьг ў кожныім іразе куды смачнейшы... Дарэчы, як зваць нашага батальённага ад’ютанта, пане каптэнарімус? Цыіглер? А гэта адзін з такіх худэчаў, з якіх нелыга зрабіць дзяліянкі нават на адну роту...
Гляньце, у Балуна ружанцы ў руках,—заўважыў каптэ-нармус Ванэк
Сап'рауды, Балун у вялікім смутку сваім шукаў патолі ў маленькіх калодачак ружанцаў—выраб фірллы «Морыц Левэн-штэйн і К у Вене.
— Гэтыія ружаінцы таксама з Клёкоты<уміна прамювіў Балунв Калі мне прьЕНссьлд іх, я якра-з ізарэзау пару маладьіх гуісей, але я вам скажу, гэты было ня мяса, проста—смаката!..
Хутка прышоў загад рыхта&ацна да адыходу цягніжа праз чвэртку гадзіны. А з тэй прычыны, што ніхто нг хацеў верыць, здарылаоя, ішто дзенхто, не зважаючы на ўсе зроібленыя захады, кудысьці сышоў. Каліі цяіпнвк, нарэшце, руішыў, не далічваліоя восемінаццаці чалавеік. Па&>Ьк іх быў і фэльдфэбэль Носакла з 12-й роты, які пасьля таго як цяпнік даўяо ўжо схаваўся за Ішатарсай, усё яшчэ тарігаваўся ў маленькім садку за вак-залам з нейкаю простытуткай, якая патрабавала за зробленую паслугу ляць крон, тады як ён прапаінаваў усяго адну крону ці пару атілявух. Коміпроьміснае рашэныне ў выглядзе пары апля-вух было выканана з такою сілаю і дакладінасьцю, што на адчайны скогат і піск жанчымы адусюль пачалі зьбятацца людМІ.
3 ГАТВАНУ НА ГАЛІЦЬІЙСКУЮ МЯЖУ
На працягу ўсяго пераезду па чьггунцы да Лаборчу ва Ўсход-няй Галіцыі, адкуль батальён паівшен быў накіравацца паход-ным парадкам на фронт, каб здабыць там івансковую славу, у вагоне, дзе ехалі вольнапісаны і Швэйк, пачаліся дужа дзіў-ныя гаворкі больш ні менш здрадніцкага характару. Зрэшты, мы мюжам сьмела сьцьвердізіць, што тое самае адбывалася і ў іншых івагонах іі нават у штабным вагоне панавала моцнае нездавальненьне, таму што на нейкай станцьгі была атрымана з паліка копья загаду па арміі, згодна якога вінная порпыя афіцэ-раў зьменшылаая на адну івасьмушку літра. Праўда, пры гэтым не забыліоя і пра ніжэйшых чыноў, якім скарацілі порцыю сато на 10 праім, што было яшчэ больш загадконыім, бо ніхто за ўсю вайну не атрымаў і ня бачыў ніводнага граіма ?аго.
У Фюзэш-Обсні заўважылі, што адна з рот зігубіла с®аю паляівую кухню, таму што на гэтым прыпынку павінны былі, нарэшце, варыць гуляш з бульбаю, на які «прьгбіральны» генэ-рал ускладаў гэткія івялікія надзеі. Пасьля таго як ізрабілі даведкі, высьветліласія, што тую палявую кухню , наогул ня ўзялі з Бруку і, як відаць, яна яшчэ і цяпер стаіць закінутая і забытая, дзе-небудзь за баракам № 186.
Кашавары, што даглядалі гэтую кухню, перад саімым ад’ездам з лягеру былі пасаджаны за буянства ў горадзе на гаўптвахту і злаўчыліся так уладзіцца, што яны ўсё яшчэ сядзелі на гаўпт-вахце ў той час, як іхная імаршаівая рота ўжо ехала па Вэнгрыі.
3 гэтай прычымы рста, што засталася бяз кухні, была пры-пісана на харчаваньне да друтое раты, прьгчым не абышлося
, бяз сьпіраньняў, таму што лрызмачаныія скірэбп.і бульбу людзі ад абедзьвюх рот (палаялдся і ледзь не лабіліся міжсобжу. бо і адны і другія ўпэўнялі, нгго яны згя гэткія дурмі, каб праца-ваць на іншых. Нарэшце выявілася, што варка гуляшу была толькі спрытным манэўрам. Салдаты проста павімны былі пры-выкапь, калі на позыцьгях бўдуць варьгць туляш і раптам пры-дзе загад адступаць,—івыліваць увесь гуляш на зямлю, не пась’пеўшы нават оіакаштаваць яго.
Таікім парадкам, гэта было так сказаць, ня надта пасьля-доўная, але ў кожныім выпадку даволі навучальная падоых-тоўка. Калі гуляш ўжо зьбіоаліся разьмяркоўваць, прышоў загад ізараз-жа грузіцца ў вагоньг і эшалап павеізьлі ў Міс-кольч. Але і там гуляшу не давалі, таму што на лініі стаяў цяг-нік з расійскімі вагояамі. 3 гэтай оп.рычыны люд^ей не выпускалі з вагонаў, даўшы поўную волю іхнай фантазіі. Людзі вырашылі, што гуляш будуць раздаваць на мяжы Галіцыі пры выгрузцы з цягніка, пасьля абвесьпяць, што гуляш тухлы і няварты на ўжываныне ды вьгкінуць вон.
Гэты самы гуляш павезьлі далей на Ціма-Лач і Самбор і калі ў>ко ніхто болей не чакаў, што яго раздадуць, цягнік спы-ніўся ў Нэйштадце іпоблізу Шаторал-Жаўжгелі, дзе зноў наклалі пад катламі агню, разагрэлі гуляш і, нарэшце-такі яго раздалі.
Станцыя была поўная да адказу. Спачатку павінны былі адысьці два цяпніка з баявыімі прыіпасамі, а пасьля два з арты-лерыяй і знарадамі і адзін з понтонньгм батальёнам. Наогул, можна сказаць, што тут сышліся вайсксівыя цягнікі ўсіх частак арміі і ўсіх парадкаў зброі.
За станцыяй ігонведзікія ігусары набілі двох польскіх яўрэяў, адабралі ў іх клунак, знайшлі таім бутэльку пэйсахоўкі і ўзя-ліся весела расьпіваць яе проста з рыльца, нават і ня думаючы плаціць за яе. Гэта, як відаць, было ў парадку рэчаў, таму што гут-жа недалёка стаяў іхны ротмістр і ветліва ўсьміхаўся ўсёй гэтай сцэне, у той час як за провіянцкім складам некалькі іншых гусараў прабавалі за>>езьці пад спадніцы чарнавокім дочкам набітых яўрэяў.
Тут-жа стаяў цягнік авіяцыйнай роты. На другой лінп стаялі таксама аэропляны на адмрытыіх пляцфоірмах, але паламаныя,
папсаіваньгя. Тут былі і свае і варожыя аэропляіны, зьбітыя аіртылеірыйск’і'м апнём, а пасьлія, пераважіна, палявыя гаўбіцы. Такім парадкам, з аднаго боку рушыласія ўсё сьвежае і новае, а з другога, із фронту везьлі ўсе гэтыя рзшткі разьбітае слаівы ў тыл, у рамонт, у паправу.
Праўда, падпаручык Дуб растлумачыў салдатам, яікія пазьбі-раліся паўкол, што ўсе гэтыя падбітыя аэропляны ды гар.матьг зьяўллюпца вайаковай здабычаю; пры гэтым ён заўважыў, што кірыху далей у групе салдатаў стаяў Швэйк і таксама штосьці тлумачыў. 3 гэтай прычыны ён ціхенька падышоў бліжэй і пачуў ласкавы пгвэйкаў голас.
— Ну, так, як ні крупі, а гэта ўсё-ж такі вайсковая зда-быча! Сапраўды, на першы погляд здаецца дзіўнавата, што вось тут на ляфэце, напрыклад, стаіць «Імпэратарска-каралеўская -ая артылерыйская брыгада». Але справа, па-мойму, тлуіма-чыцца так, што тэтая гармата траггіла ў палон да расійцаў, а пасьля імы ўжо адабралі яе назад, і гэткая івайско-вая здабыча, у шмат разоў каштоўней, бо...
— Бо,—урачыста прамовіў ён, заўважыўшы падпаручыка Дуба,—бо нічога нельга пакідаць у ворагавых руках. Ды вось вам прьпклад—Перамышль, ці овыпадак з салдатам, у якоіга пад час бою івораг выбіў із рук пляшку. Гэт абыло яшчэ ў час вайны з Наполеонам. Дык той салдат скрыўся ўначы ў варожы лягер і адшукаў сваю іпляшку і прьснёс яе назад і нават яшчэ зарабіў на гэтым, таіму што ў ворага яікраз выдавалі тае ночы віно.
— Слухайце, Швэйк, вымятайцеся вы куды-небудзь далей, . каб я вас тут болей ня бачыў,—сказаў падпаручык Дуб.
— Слухаю, пане падпаручык,-—«адказаў той і накіраваўоя да другога раду вагонаў. Але ікалі-б падіпаручык чуў, што Швэйк яшчэ дадаў, ён зьняпрытомнеў-бы ад злосьці, хоць гэта былі зусім мяівінныя словы з эвангельлія:
«Через малое время н івы узрнте іменя, а еіце через малое— м вы не узрнте іменя».
Пасьля таго як Швэйік пашоў, падпаручык быу настолькі дурны, што зьвярінуў увагу салдатаў ма ізьбіты аўстрыйскі аэроплян, на масянжовых частках якоіга можна было лёгка прачытаць; «Вінэр-Нэйштадт». *
— Гэты аэроплян мы адбілі ў расійцаў лад Львовам,—ска-заў ладпаручык Дуб. Гэтыя сло<вы пачуў паручык Лукаш, ён падышоў бліжэй і дадаў:
— Пры гэтым абодва расійсжія лётніікі згарэлі жыўцом.
Пасьля ён моўчкі пашоў далей, думаючы да оябе, што пад ііаручык Дуб надзівьгчайны асёл.
За другім вагонам ён сустрэў Швэйка і пастараўся хутчэй мінупь Яіго, бо па шівэйкавым абліччы льга было здагаданца, што ў гэтага чалаівака шмат сабралася на сэрцы, чым ён дужа хацеў-бы падзяліцца з сваім паручыікам.
Швэйк-жа ттроста падышоў да паручы/ка Лукаша і адра-яортаваў:
— Дык вось, дазвольце далажыць, пане паручык: ротны ордынарац Швэйк пакорна просііць, ці ня будзе якіх далейшых загадаў. Я ужо шукаў вас у штаібным ватоне, пане паручьіік.
— Слухайце, Швэйк,—чжазаў паручык Лукаш халодным няпрыязным іголасам,—ці івы яшчэ помніце, як вас зваць? Ці вы ўжо забылііся, як я вас называў?
— Нікак нет, пане паручык, я на такую справу нііяк не магу забыцца, таму што я-ж ня івольнапісаны Жалезны. Справа гэтая была ізадоўга перад івайною, ікалі я служыў ў іКаролінэн-талі, і быў там у нас у палку нейкі палкоўнік Фіідлер-фон-Бумэ-ранг, Цгі нешта накшталт гэтага...
Паручык Лукаш мііжвольна засьмяяўоя з гэтага «штосьці накшталт ігэтага», а Швэйк спакойна загаварыў далей:
— Дык вось дазвольце далажыць, пане паручык, наш пал-коўнік быў да прыкладу ў два разы іменшы за вас з росту і да таго-ж насіў бараду лапатаю, яік ікнязь Лабкоівіц, а /калі зла-ваўся, дык падскакваў удвая вышэй свайго роюту, аж празвал: мы яго гумоівы дзядуля. Ну вось, тады было яікраз першае мая. і дзіяжурства трымала нашая частка. Напярэдадні ён зывіяр-нуўся да нас на пляцы з вялікаю прамоіваю, што мы таму павінны ўсе заставацца ў казарме і ня івыходзіць з яе, што згодна найвышэйшага 'загаду, ікалі-б патрабавалася, мы павін-ны перастраляць усіх гэтых соцыялпстаў. Таіму, калі які салдат пратэріміінуе сягоньня пабыўку і прашвэндаецца да заўтрашніяга дню, той ёсьць здраднік свае бацыкаўшчыны. таім-у што гэткая
п’яная зяпа нават ні ў кага ля здолее паіцэліць, калі справа дой-дзе да залпаў і будзе толькі пуляць у паветрьг. Вось гэты воль-напісаны Жалезны влрнуўся ў казарму дый кажа: «Дзякуй гумо-ваму дзядулю, іігто навучыў! І саіпраўды: заўтра нікота з казар-мьг ня выпусьцяць, дык лепей ужо сягоньнія зусім не варочацца!» І гэтак ён дазвольце далажыць, пане паручык, сапраўды зрабіў, ды як чыста!
Але гэты палкоўнік Фідлер быў такі прайдзісьвет—упакой божа яганую душу!—што ён назаўтра пашоў бадзяцца па Празе ды шукаць людзей з нашага палка, якія наважыліоя пайсьці з казармы, і дзесьці каля Параховое вежы ён сапраўды напаткаў нашагл Жалезнага і адразу-ж узьеўся на ятю: «Я табе пакажу, я цябе навучу, ды я цябе падцягну!» нагаварыў таму няма-ведама чаго і пацяпнуў за сабою ў казармы і ўсю дарогу яму пагражаў ды ўсё пытаўоя, як яго прозьвішча. «Жалезны, Жалеэ-ны, ты ў мяне наседзішся! Вельмі рад, што ты мне натрапіўся, і я ўжо табе пакажу першае мая. Жалезны, Жалезньі, ты цяпер у маіх руках, я цв^бе у.агадаю пасадзіць пад арышт, у кірцар душа мая!» Ну, Жалезны бачыць, іпгго яму ўсёадно гінуць, і вось, калі ішлі яны цераз 1 ісршыч, каля самага рэсторану Роз-варжыла, ён раптам шмыгануў у пад’езд і праходным дваром на друтую вуліцу і сапсаваў такім манерам гумоваму дзядулю, што зьбіраўоя пасадзіць яго пад арышт, уоё здавальненьне. А пал-коўніка гэты выпадак так расхваляваў, што ён са злогьці забыў неслухава прозьвішча і ўсё пераблытаў. Прышоўшы ў казарму, ён пачаў падскакаць да столі (а столь была нізка), і дзяжурны яа батальёне ўсё дзівіўся, чаму гэта старьг раптам гаворыць ды выгуквае ламанаю чэскаю моваю: «Медніка пасадзіць пад арышт... «Не, ня Медніка, а як яго? Срэброўскага пад арышт... і зусім ня Срэб.роўскага, а Нікельмана пад арышт!» І так гэта стары блытаў, блытаў, дзень у дзень, і ўсё пытаўсія, ці знайшлі, яарэшце, гэтаіга Медніка, не, Срэброўската, не, Нікельмана, і нават загадаў усяму палку івыстраіцца на пляцы, але таварышы. якія ведалі ў чым справа, здагадаліся прыстроіць Жалезнага дры акалодку, бо ён быў зубны тэхнік.
Так ўсё і цягнулася, пакуль аднаму з нашых ня здарылася закалоць аднаго драгуна ў пасьцініцы ў Бруку, за тое, што той
адбіў ад яго дізяўчыну. А тут ужо нас вьгстраіла ў шарэнгу ўсіх да аднаго, ^аік што павінны былі ісьці з ажалодку, а хто быў зусім хво*ры, таго дваіх вяло пад руікі. Нічоіга дія зробіш, давялося і Жалезнаму выйсьці на двор, а там нам прачыталі загад па палку такога іпрыблізна зьместу, інто драгуны, бач, людзі і салдаты і пгго нельга іх калоць, таму што яны нашы баяівыя таварышы. Адзін воль'напісаньг перакладаў, а палкоў-нік глядзеў зьвер-ізьверам. Спачатку ён абышоў увесь фронт. пасьля зайшоў ззаду, пасьля япгчэ раз па фронце, і ралтам пазнаў гэтага Жалезнага што быў росту з гару, так што было дужа сьмешяа, пане паручык, як ён яго пацягнуу на сярэдзіну. Вольнапісаны, які перакладаў, прыпыніўая, а наш палкоўнік пачаў наскакваць на Жалеізнага, быццам шчанюк на каня і, раўці: «Вось бачыш, ты ад мяне не адкруціўся, ты нікуды ад мянс няўцёк, і цяпер ты ізноў будзеш упэўняць, што ты Жалезны, а я-ж усё гаварыў: «Меднік, Срэброўскі, Нікельман». Але ты ёсьць Жалезны, Жалезны, і я табе пакажу, яік цябе? Срэброў-скі, не, Меднйк, не, Нікельман, сывіньня, нягоднік, Жалезны!» А пасьля ўсырычыў яму трыццаць сутак ікарцару... Але праз два тыдні разбалеліся яіму зубы і ён успомніў, што Жалезны— зубны тэоснік. Вось ён загадаў прыівесьці ято з карцару ў аіка-лодак і загадвае вырваць яму зуб. Жалезны пачаў цягнуць. Цягнуў, цягнуў, з паўгадзіны ўсё цягнуў, так што старога разоў са тры вадою трэба было адліваць... Ну, а пасьля гэтага стары зрабіўся зусіім шоўкавы і падараваў Жалезнаму астатнія два тыдні... Вось як іздараецца пане паручык, калі начальнік забы-заецца прозьвішча свайго падначаленага, але падначаленьт ніколі ня можа забыць прозьвішча свайго начальніка, як і казаў нам заўсёды наш пан палкоўнік, што мы навек не забудземся, што ў нас быў такіі палкоўнік Фідлер. А пгто маё апавяданьне, можа. вам ужо дадзела, пане паручык?
— Ведаеце што, Швэйк?—сказаў паручык Лукаш—чым больш я вас слухаю, тым больш пераконваюся, што вы наогул аніяік не паважаеце сваіх начальнікаў. Салдат павінен гаварыць яра сваах начальнткаў выключна толькі добрае.
Паручык Лукаш, як відаць. зацікавіўся гэтаю гутаркаю.
— Дык вось даэвольце далажьгць, пане е пару'чьгк,—як-бы ал'раўдваючьгоя, пеіраіпыініў яіго Швэйк,—пан палкоўнік Фідлер даўно іпаімёр ужо, але, ікалі загадаеце, я буду гаіварыць пра яго івьгключна добрае. Ён, іпане паручьгк, быў проста, як бацыка родны для салдатаў, сапраўдны анёлак, божы ўтоднік, які адда-ваў апошняе бедныім ды ігалодным. Ён дзяліўся оваім абедам з афіцэрсікага сабраныня з першым салдатам, якога страчаў на дварэ. Калі мы аб’еліся клёцак, ён загадаў гатаваць нам сьві-нііну, а на іманэўрах ё.н асабліва вызначаўоя оваёю дабратою. Калі імы аднойчы тратгілі ў Ніжня-Кралёвіцы, ён загадаў нам выпіць за яіго іраіхунак усе запасы кралёвіцкага бровару, а ўжо ў дзень свайго нараджэныня ці імянін, ён заўжды частаваў увесь дтолк смажанымі ў сыміятане ізайцамі і галушкамі з ікменам. Ён быў такі добры да салдатаў, што аднойчы...
Паручык Лукаш лёгка лопнуў Швэйка па шыі і па-дружацку сказаў:
— Добра, добра, шэльма, не распаўсюджвайся! Ідзі!
— Слухаю пане, паручыік!
Швэйк, накіраваўся да сівайго вагону, у той час, як перад батальённым абозам, там дзе ў адзін вагон пагрузілі ўсе тэле-фонныя апараты і правады, адыігралася наступная сцэна.
Там стаяла варта, таму што загадам капітана Загнэра ўсё павтнна было рабіцца згодна статуту. Вартавых паставілі пааба-пал іі паведамілі ім ;з палкавое іканцылярыі пароль і лёзунг.
У той дзень пароль ібыў «касіка», а лёзуніг—«Гатван». Вар-тавы пры тэлефонных апаратах быў паліяк з Каломыі, які патра-піў 21-ы полк зусім выпадкова.
Ён і ўяўленьня ня меў, што ігэта «каска», але запомніў, што слова ігэтае пачынаецца на літару «к», таму, калі дзяжурны па батальёне падпаручыік Дуб запытаў у яго пароль, ён .горда адка-заў: «Кава»!
Гэта сапраўды ібыло даіволі іпраўдзііва, бо паляік з Каломыі ўсё яшчэ марыў іпра ранішнюю і івячэрную лягеры. Калі-ж паляк яшчэ раз крыкнуў:
чык Дуб. усё бліжэй і бліжэй надыіходзіў да яго, нячы прысяігу і тое, што ён стаіць на варце грозна гаркнуў:
— Стой!
.каву ў брукокім «Кава»!, а падпару-паляк, пом-
Падпаіручык Дуб зрабіў іяшчэ лва крокі і зноў латрабаваў ад яго паіроль. Тадьг івартавы злажыўоя, паўтараючы—<бо ён блага ўладаў нямецкаю могааю—на яжімсьці немагчымым жаргсхне:
— Бэндзе шы’ссэн, бэндізе стрэляць!
Падіпаручык Дуб зразумеў і паволына адступіў назад і ласьлія пачаў кліікапь началыніка варты.
Зыявіўся унцер-афіцэр Елінэік з раэводзячым, зымяніў паляка і сам пачаў дапытвацца ў яго пароль. Не сунімаўая і падпару-чы Дуб, і на іх настойлівыя пытаньні даведзены да адчаю паляк . з Каломыі не сваім голасам, а таік што раізьлеглаая на ўсю стан-цыю, залемантаваў:
— Кава! Кава-а-а!
3 усім, ішто стаялі там, вагонаў павыскаквалі салдаты са сваімі бачкамі, утварьглася жахлшвая сумятня, якая скончы-лаоя тым, што ад удалаіга паляка адабралі віінтоўку і, з&вялі яго ў арьгштанцкі вагон.
Але ў падпаручыка Дуба ўзынікала пэўнае падазрэньне су-проць Швэйка, яікі—ён заўважыў—выскачыў із ібачікам паперад ўсіх з івагону, і ён гатоў быў даць ігалаву пад ояікеру, што гэта Швэйк крыкнуў: «івыходзь з бачкамі, з бачікамі выходзь!»
Пасьля поўначьг ціятнік палоў далей на Ладовец і Трэбізаў дзе яму раным-рана была наладжана на станцыі ўрачыстая стрэча імясцоівым саюзам вэтэранаў. Як потыім высыветліласія, піаноўныя ветэраны зблыталі гэты эшалён з эшалёяам 14-іГа вэнтэрокага гонведнага *) палка, які прайшоў тут яшчэ ўяачы. Ва ўсякім выпадку ветэраны ўсе былі п’яныя і сваімі (крыкамі: «Няіхай жьгве кароль» пабудзіілі ўвесь эшалён. Найбольш сьвя-домыя салдаты высоўваліоя з вокан вагонаў і злосіна пасылалі да д’ябла і яшчэ далей.
На ігэта вэтэраны так дружна і голасна каркігулі: «няхай жыве 14-ты гонведны полк!», нгго ў станцыйных будынках задрыжалі шыбы.
Праз піяць хвілін поезд накіравалі далей у Хумену. Тут ужо яскрава івідаць былі сьляды нядаўніх баёў, калі расійцы прасу-
) Гонведны полк—запасыы
нуліся ў далкну раікі Цісы. На схілах цягнуліся прымітыўныя аксхпы, і ўсюдых былі параскіданы выпаленыя хутары, «а меодь’. якіх хутка зьбітыя хацінкі сьведчылі, нгго гасіпадары вярнуліся на оваё старое папялішча.
Пасьля, каля ітоўдня, калі эніалён прьвбыў на станцьпо і пачалі ігатаваць абед, людзл мелі імагчьгмасьць на свае вочы ўпэў-ніцца, як улада пасьля адыходу расійцаў абыходзіцца з мясцо-вым насельніцтвам, блізікім да расійскіх салдатаў па мове і веравызнаіньні.
На пэроіне абікружаная вэнгерскімі жандарамі стаяла група русінаў. Гэта былі папы, настаўнікі і сяляне з наўкольных. вёсак. Ва ўсіх рукі былі зьвязаны за сьпіною вяроўкамі і са.м’. яны былі зьвязаны іпа пары. Амаль ва ўсіх тівары былі ў крыві. а ўсе галовы на гузаках ды крьсвавых пісагох, бо пры арьппце іх жорстка білі жандары.
Кірыху далей мадзьярскі жіандар прыдумаў вясёлую забаўку. Ён прывязаў папу да левай нагі вяроўку і, трымаючы яе ў руцэ.. прымусіў яіго, паігражаючы' прыкладам, скакаць чардаш. Не пасыпеў той зрабіць некалькі па, яік мадзьяр тузануў вяроўку і поп шлёпнуўся носам аб землю, а з прычыны таго, што рухі ў яго былі зьвязаны, дьшс ён ня мог падняцца. Ён рабіў адчаяныя патугі перавярнуцца на сьпіну і такім парадкам ўстаць на ногіі. Жандар рагатаў з яго да сьлёз, а калі поп,. нарэшце, іпадняўся, зноў тузануў вяроўку так, што той ізноў паляцеў дагары нагамі. •
Нарэшце жандарскі офіцэр скончыў тэту забаўку, загадаўшы завесьці арыштаваных да прыходу цягніка ў пусты хлеў за стан-цыяй і біпь іх там, каб ніхто ня бачыў.
Пра ігэты эпізод зайшла тутарка нават у штабным вагоне і наогул, можіна сказаць, што болыпасьць да яіго ластаівілася адмоўна.
Прапарпгчык Краус заўважыў, што калі ўжо злавілі дзяр-жаўнага здрадніка, дык іяіго трэба павесіць на месцы бяз жад-нага зьдзеку. Наадварот, паручык Дуб вьгказаў сваю поўнукх солідарнасьць з жандарамі; ён паставіў гэты інцыдэнт у сувязь з замахам у Сараеве і растлумачыў учынак мадзярскіх жан-дараў на станцып Хумена такім парадкам, што яны хацелі 196
адломсыціць за сьмерць эрцгэрцага Франца-Фэрдынанда і яго. най жоаші. Каб надаць болыпую <вагу сваім слоіваім, ён сюазаў, што ў адньгм часопісе, на яікі ён быў абонаваны, яшчэ да вайны ў ліпнёвым нуімары пісалі, што гэтае нячуванае злачынства надоўга пакіне ў сэрцах людзей незгаёную рану, тыя больш хва-равітую, нгго пры гэтым зладзейскім учынку было зьніішчаіна ня толыкі жыцьцё прадстаўніка выіканаўчай дзяржаўнай улады, але і жыцьцё яго каханае жонкі, і што сьмерць гэтых двух людзей разбурыла шчасьлівае ўзорнае сямейнае жыцьцё і зра-біла агульных улюбёнцаў-дзяцей сіратамі.
Паручык Лукаш мармынуў штосьці накшталт таго, што, мусібыць, тутэйшыя жандары таксама былі абонэнтамі гэтага самага часопісу з яе чульлівымі артыкуламі. Яму раптам усё апрыкрала, і ён адчуваў толькі адяо жаданыне—напіцца да чор-цікаў, каб заглушыць свой сусьветны смутак. 3 гэтае прычыны ён вышаў з вагону і адшукаў Швэйка.
— Слухайце, Швэйк,—сказаў ён яму,—ці ня ведаеце вы дзе-б дастаць бутэлыку коныняку? Мне штосьці не па сабе.
— Дык івось, дазвольце далажыць, пане паручык, гэта ўсё ад зьмены паветра. Можа здарыцца, што вам будзе яшчэ горай перш, чым мы даедзем да тэатру вайны. Чым больш аддаляешоя ад першапачатковай вайаковай базы, тьм робіцца мутарней.
Адзін мой знаёмы, Язэп Календа, які быў за садоўніка ў Страшніцах, вось гэтак сама аддаліўся аднойчы ад свайго дому. Ен пайшоў са Страшніц у Віінаграды і крыху затрымаўся ў трак-•ціры «Спатканьне сяброў», але тут з ім яшчэ нічога ня здары-лася, але калі ён зайшоў у тых самых Вінаградах да Кароннае вуліцы ды да вадаправоднае станцыі, дык па ўсёй Кароннай вуліцы, што за царківою сьв. Людіміільг, пачаў накручваць з тракціру ў тракцір, дык ужо ён адчуў сябе быццам зусім разь-біты. Але толыкі гэта яго не спалохала, бо ён напярэдадні веча-рам паспрачаўся ў Страшніцах у тракціры «Стоп-сыгнал» з адным трамівайным кондуктарам, ішто за тры тыдні абьгйдзе пеха-тою наўкол сывету. Вось ён і пачаў усё болын і больш аддаляцца ад свае бацькаўшчыны, пакуль ня трапіў у «Чорную карчоміку» на Каралёвым пляцы, а адтуль па Малы бок у піўніцу «сьв. Та-маш», адтуль у рэсторан «Панядзелкі», а адтуль праз тракцір <Кароль Брабакукі» ў «Бэль-Вю», а адтуль карэш.цо ў гтгўшцу
Страхавага кля.штара. Але тут ужо яму зьмена ттаветра не пашла на карысьць. Дайшаў ён, значьгпца, да Лёрэтаівага пляцу, і рап-там ахапіла іяго такая ту.га па бацькаўпгчыне, што ён кшуўся » усяіго маху ды пачіаў качацца па тротуары ды крычаць: «Не пайду я далей, хлопцы! Чхаць я хацеў,—выбаічайце за выраз. пане паручык,—на вашае падаірожжа наўкол сывету!»
Але ікалі вьгжадаеце, пане паручык, я вам коньяк дастану ., толькі баюся я, каб цяігнтк як без імяне не пайішоў.
Паручык Луікаіп пачаў упэўняць ято, што цягнак пойдзе не раней, яік гадзіяы праз дзьве і што тут-жа адразу за вакзалам з-пад крыса прадаюць коньяк цэльгмі бутэлькамі і што капітан Загнэр пасылаў ужо Матушьгча, і той прынёс іяму даволі добрьг коньяік за 1 5 крон, а таму—вось 1 5 крон і гайда напеірад. Але нікому толькі не тавары, што гэты коньяк паручыку Лукашу ці што ято, Швэйка, паслаў паручык Лукаш, тему што гэта заба-ронена.
— Будзьце благанадзейны, пане паручыік,—прамовіў Швэйк,— усё абыйдзецца як трэба, таму што я дужа люблю забароненыя рэчы і нават я заўсёды раібсў што-небудзь забароненае, са/м таго не заўважаючы. Аднойчы неяк у Королінэнталыскай казарме нам забаранілі...
— Кругом—марш, марш!—перапыніў яго паручык Лукаш.
Дык івось, Швэйк пайшоў за вакзал, паўтараючы пра сяібе ўсё ўмовы яго цяперашняй командыроўкі: коньяк павінен быць добры, таму давядзецца ято пакаштаваць, і спраіва гэтая—заба-роненая, таму трэба быць асыпіярожным, каб не засыпацца.
Якраз, калі ён скіроўіваў ужо з пэрону, ён зноў сустрэўся зі падпаручыкам Дубам^
— Т ы чаго тут швэндаешоя?—спытаў той Швэйка.—Ты мяне вед аеш?
— Так точна,—адказау Швэйк, аддаючы яму чэсьць.— Дазвольце далажыць, што я не хацеў-бы ведаць вас з вашага благога боку.
Падпаручык укамянеў ад абурэныня, але Швэйк спакойна стаяў перад тм, тірыімаючы пад казьгрок і ігаварыў далей:
1 28
— Дык вось, дазвольце далажьшь, пане падпаручьгк. я ха-цеў-бы ведаць вас толькі з добрага боку, ікаб мне не давялося ў вас напла-кацца, як вы мелі лаоку гаварыць анадове.
У іпадіпаручыка Дуба закруцілася галава ад такой нахаб-насьці, але ён толькі з абурэньнем засыкаў:
— Валі, падлюка, мы з табой янгчэ пагутарыім.
Швэйк пайшоу на вакізал, а падпаручык Дуб, набраўшыся духу, пайшоў за ім. За вакзалам, тут-жа на івуліцы, стаяў шэраг пера-кінутых дагары дном іклункаў, на якіх былі расстаўлены плеце-ныя з саломы кошычкі з рознымі ласункамі, якія выглядалі так нявінна, быццам яны былі прыігатаіваны для дзяцей школьнікаў. Тут былі і цукровыя і шоколядныя батоны, і карамель, і вафлі, і монпасье; у некаторых кошычках было некалькі бутэрбродаў з чорнага хлеба з кілбасой, хутчэй за ўсё Конскаю. Але ўоярэдзіне гэтыя клункі мелі самыя рознастайныя гатункі сьпірытусоівых трункаў: бутэлькі коньяку, рому, ядлаўцовай гарэлкі ды іншых налівак і гарэлак.
Крыху далей за рог вуліцы знаходзілася маленькая крамка, дзе канчаўоя ўвесь гэты гандаль забароненым таварам. Салдаты таргавалі опачатку каля клункаў, а пасьля якьнебудзь яўрэй з доўгіміі пэйсамі выцягваў звычайную на выгляд бутэльку і нёс яе пад лапсардакам у крамку, дзе салдат няпрыкметна хаваў яе ў нагавіцы ці пад дзяжурку.
Сюды, значыцца, накіраваў свае шляхі і ІІІвэйк, у той час, як падпаручык Дуб з уласьціівым яіму шпэгаўоклім талентам назіоаў за ім з вакзалу.
Шзэйк выбраў цукерак, заплаціў іўкінуў іх укішэню, прычыім ягоны партнёр таемна шаіітянуў яму:
— Гарэлка ў іміяне такіоама ёсьць, пане салдат.
Яны хутка згаварыліся. Швэйк пайшоў у краміку і заплаціў толькі пасьля таго, як гандляр адкаркаваў бутэльку і Швэйк пакаштаваў коньяк. Ён застаўся здаволены коньяком і, схаваўшы бутэльку пад куртаю, вярнуўся на вакзал.
— Куды гэта ты хадзіў, нягоднік?—загарадзіў яму раптам дарогу падпаручык Дуб.
— Дык івось, дазвольце далажыць, пане падпаручык, што я хадзіў купіць сабе цукерак.—Швэйк палез у кішэню і выцягнуў
жменьку брудных запьгленыіх іцуікерак.—Калі пан падпаручык не пагрэбуе... 'Я іх ужо каштаваў, яіны неблагія. У іх такі прыемны дзііўны смак, накшталт павідла, пане п^ручык.
Пад яго дзяжуркаю выразна абмалёўваліоя круглыя абрысы бутэлькі.
Падпаручык Дуб хлопнуў Швэйка па дзяжурцы.
— Што гэта ў цябе тут, нягоднік? Дай адно сюды!
Швэйк пакорліва дастаў бутэлыку з жаўтаватаю жыжкаю і зусім выразнаю этыкеткаю «Коньяк».
— Дазвольце далажыць, пане падпаручык,—бязбоязна за-віў Швэйк,—гэта я ў пустую бутэлыку ад коньяку набраў крыху вады піць, таму што ад учарайшага гуліяішу мне страшна піць хочацца, толькі што івада з тэй помпы, як маеце бачыць, пане іпадпаручык, крышачку жаўтаватаія. Мусіць, у ёй ёсьць жалеза. Такая вада дужа карьгсная на жывот.
— Калі табе так хочацца піць, Швэйк,—праімоівіў з дябаль-скаю ўсьімешкаю падпаручык Дуб, жадаючы як можна болей працяігнуць сцэну, у якой Швэйк павінен быў быць канчаткова пераміожаны,—дык пі, ды як трэба. Выпі ўсё гэта адразу!
Падпаручык Дуб ужо маліяіваў сабе, як Швэйк некалькі ра-зоў каўтне і пасьля ня здолее болып, а ён, падпаручык Дуб, будзе імець над ім слаўную перамогу і скажа: «дай імне таксама бутэльку, каб і я крыху сагнаў сваю смагу». І як гэты нягодяік, гэты Швэйк, будзе трымаць сябе ў гэты страшны для яго момант і які будзе пададзен рапорт і г. д.
Швэйк, адкаркаваў бутэльку, прытуліў яе да роту і так глы-ток за глытком жыжка зьніікла ў ягоным горле. Падпаручык Дуб акамянеў. Швэйк выпіў на яго івачох усю бутэльку, не змар-гнуўшы, кінуў пустую бутэльку цераз плот у нейкую саджалку, сплюнуў і сказаў, быццам выпіў шкляначку мінэральнае вады:
— Дык вось, дазвольце далажыць, пане падпаручык, што вада гэтая ісапраўды з жалезістым смакам. Вось таксама ў Ка-мьгку на Малдаве адэін гаопадар рабіў для сваіх курортнікаў жалезістую ваду такіім парадкам, што кідаў у сдудню старыя цьвікі ад падкоў.
— Я табе даім, старыя цьвікі ад падкоў. А ну, пакажы мне студню, дзе ты браў ваду.
— Гэта зусім медалёжа адсюль, пане падпаручык. Зараз за крамкаю, на рагу.
— Ну, ідзі налерад, нягоднік, каб я бачьгў, як ты крочыш.
«Дзіўна! Неверагодна!—думаў падпаручык Дуб.—Які пад-люка, і выгляду не паказвае».
Пакорны свайму лёсу Швэйк пайшоў наперад; але штосьпі падказвала яму, што там павінен быць калодзеж і яго аніяк ня зьдзівіла, што калодзеж там сапіраўды быў. Пры калодзежы нават была помпа і ікалі яны падыйшлі і Швэйк пачаў качаць, палілася жаўтаватая <вада, так што Швэйк ІКюг урачыста заявіць:
— Вось вам жалезістая івада, пане падпаручык.
Да іх падыйшоў спалоханы гаспадар-іяўрэй і Швэйк сказаў яму па-нямецку, каб ён прынёс шклянку, бо пану падпаручыку хочацца піць.
Падпаручык Дуб ад усяго гэтага так ачмурэў, што выпіў цэлую шклянку вады, пасьля чаго ў роце ў яго разышоўся смак конскае мачы і жыжкі з гною; нічога ня кемячы, ён даў яўрэю за шклянку вады 5 крон і сказаў, зварочваючыся да Швэйка:
— Ну, чаго вочы вылупіў? Марш дамоў!
Пяць хвілін пасьля гэтага Швэйк зыявіўся ў штабным вагоне, таемнаю грымасаю выклікаў паручыка Лукаша ніа пэрон і адрапартаваў:
— Дык вось дазвольце далажыць, пане паручык, што праз пяць самае большае дзесяць хвілін, я буду зусіім п’яны, але я буду ляжаць у сябе ў вагсне і толыкі хацеў прасаць вас, каб вы прынамсі гадзіаы са тры не вьгкл'йкалі мяне да сябе, пане пару-чык, і не давалі мне ніяікіх даручэньняў, пакуль я не прасплюся. Усё ў парадку, але міяне злавіў пан падпаручык Дуб і мне давя-лося схлусіць яму, што гэта вада, а ён прымусіў мяне выпіць усю бутэльку кояьяку, каб давесьці яіму, што гэта сапраўды вада. Усё ў парадку і я нічога ня выіказаў, як вы загадвалі і асьцярожны я таксама быў... А толькі дазвольце далажыць, што я пачынаю ўжо адчуваць, пане паручык... нопі ня слухаюцца... хоць дазвольце далажыць, пане паручык, я прывык піць, таму што ў пана Фэльдкурата Каца...
— Пайшоў да дябла, няігоднік!—крыкнуў паручык, аднак без усялякае злосыці, але затое падпаручык Дуб зрабіўся яму

9 яінчэ на піяцьдізесят процантаў менш сымпатычны, як да гэтага
часу.
Швэйк асьцярожна пралез у овой вагон і выцягнуўшыся на шьгнэлі і падклаўшы ттад галаву овой мех, сказаў каптэнармусу ды іншым:*
_____ Гады ў рады чалавек нагаіўся і просіць, <каб яго ня будізілі...
3 гэтымі словаміі ён паівярнуўся на бон і захроп.
Газы, якія ён выпускаў пры адрыжцы, хутка запоўнілі ўсё памяшканьне, так што кухар-окультыст ІОрайда, яікі прагна ўды-хлў гэтую атмосфэру, заяівіў:
— Ліха яіго бяры, тут пахне коньяіком!
Пры складаным століку седзеў вольнапісаны Марэк, пры-значаны, нарэшце, пасьля гэтулькіх няўдач і пакут за батальён-нага ігісторыёграфа.
Якраз у гэты момант ён быў заняты складаньнем гэройскіх учынкаў батальёну ў запас і можна было заўважыць, што гэтае загляданьне ў будучыню давала яму вяліікае здавальненьне.
Каптэнармус Ванэк з цікавасьцю наглядаў, як шчыіра пісаў вольнапісаны, усьміхаючыся на ўвесь твар. 3 гэтае прычыны Ванэк устаў і схіліўся над вольнапісаныім, які пачаў тлумачыць
яму сваю работу.
— Ведаеце,—сказаў Марэк,—гэта-ж пякелына ц.яжкая за-дача, пісаць гісторыю батальёну наперад, у запас. Галоўная справа ў тым, каб сыстэматызаваць увесь матэрыял. Ва ўсім, ведаеце, павінна быць сыстэміа.
— Значыцца, сыстэматычная сыстэма?—з больш ці менш пагардлівай усымешкай запытаў каптэнармус Ванэк.
— Вось так, менавіта,—абыякава кінуў вольнапісаны,— сыстэматызаваная сыстэматычная сыстэма пры пісаньні гісторыі батальёну, бо нельга-ж ад самога пачатку выступіць з якою-не-будзь буйнаю перамогай. Усё павінна разгортвацца памаленьку, вгодна пэўнага пляну. Ня можа-ж, сапраўды, наш батальён ад-разу выйграць сусьветную вайну. Цярплівасьць, панове, цярплі-васьць. Галоўная сіправа для гэткага добрасумленнага гісторьгка, як я, гэта—перш за ўсё скласьці плян нашых перамог. Вось, напрыклад, тут я апісваю, як наш батальён—гэта адбудзецца,
мосяцы праз два лсдзь-лсдзь нс псраходзіць расійскае якую вартуюць вельмі вялікія сільг, ыу, скажаім, даінскія у той час, як некалькі ворагавых дьгвізій трапляе ў тыл
жавалкд. Але тут не
мусшь, мяжьг, казакі, нашага станавішча. На першы погляд, здаецца, што наш балаьан нямінуча загінуў і мы будзем пасечаны на і капітан Загнзр аддае па батальёну наступны загад: «Бог жадае, каб мы эгшгулі. Значыцца, уцякайма!». Дык вось наш батальён пачынае ўцякаць, але варожая дывізіія, якая абышла нас з тылу, бачачы, што ўлаона кажучы мы бжжым за ёю без адзінага стрэлу, .здаецца нашаму агульнаму рэзэріву арміі. Вось з гэтага і пачынаецца гісторыя нашага батальёну. 3 няізначнага інцыдэнту, гаворачы высокім стылем, пане Ванэж, разьвінаюцца потым справы, яжія маюць найвялікшае значаньне. Наш батальён ідзе ад перамогі да перамогі. Цікава будзе прачытаць, як наш батальён 'зробіць начны напад на соннага ворага, для чаго, праў-да, летапісец павінен мець стыль аўтара «Ілюстраваных корэс-пондэнцый з тэатру вайны», якіявыйшля ўчас расійока-японскай вайны ў выдавецтве Вілінэка іў Цразе. Дыік вось, наш батальён нападае зынячэўку на варожы лягер пад гчас сну. Кожны з нашых салдатаў выбірае сабе аднаго з ворагаў і з напружаньнем ўбівае свой штык ў ягоныя грудзі. Цудоўна навостраная сталь ува-хо.дзіць у людзей, як у імасла; толькі часаімі храбусьне рабрына. сонныя ворагі ўздрьггваюць усім целам, вырачваюць на момант вочы, якія нічога ня бачаць, хрыіпяць і вьгпростваюцца мёртвыя. На іх вуснах застывае кірывавая ропа... Гэтым справа канчаецца і перамога нашага слаўнага батальёну забясьпечана. Ці лепш будзе справа, прыкладам, меояцы праз тры, калі батальён захспіць у палон расійокага цара, але пра гэта ііагутары'М з вамі другі раз, пане Ванэж, а тымчасам я прьггатую ў запас пару-другую невялікіх эпізодаў. Давядзецца прыдумаць зусім новыя вайоковыя выразы. Адзін я ўжо прыдумаў: я буду гаварыць пра «ахвярную рашучасьць нашых салдатаў, ных аоколкамі знарадаў». Пры выбуху ворагавай міны аднаму з нашых командзіраў дазьдзелу, скажам дванаццаці ці трынац-цатай роты, начыста адрывае галаву.
— Дарэчы,—выгукнуў ‘раптам вольнапісаны і лопнуў сябе па ілбе,—ледзь-ледзь не забьгўся! Пане каптэнармус, ці кажучы
яшчэ
наіп
імы
лраніза-
г.рамадзянскаю мсмвай, пане Вамэк, вы аібавязкова паівінны даць мне сьпіс усіх асоб, іякія належаць да унтэр-афіцэрскага складу. Назавеце мне яікога-небудзь унтар-афіцзра і з дваніаццатай роты... Як? Хуска? Ну, добра... Значыць, гэтаму самаму Хуску выбухам іміньг адрыівае галаву, галава ляціць к чо<рту, а цела робіць яшчэ некалькі крокаў, нацэльваецца і зьбівае куляю ворагаў аэропляін... Зразумела, што гэтыя слаўныя перамогі сьівяткуюнца потьгм у Шэінбруне, у шчыльным сямейныім коле. У аўстрыйскай арміі пімат батальёнаў, але адзіны батальён, які так вызначыўся, гэта—наш, так што ў гонар яго наладжваецца пры царскйм двдры імаленыкая сямейная ўрачыстасьць. Як відаць з маіх нататак, я ўяўляю сабе гэтую справу такім парадкам, што для такога здарэньня сяім’я эрі^гэрцогіні Марыі-Валерыі пераяжджае э Вальяізе ў Шэнбрун. Урачыстасьць мае зусім інтымны характар і адбываецца ў залі, ікаля сіпачывальні нашага ўлюбёнага монарха. Спачывальня асьветлена белымі сьвечкамі, бо, яік івядома, пры двары ня любяць электрычнага асывятленьня з прычыньг магчымага каротката замыканьня, супроць якога ў старога монарха ёсьць штосьці на івоку. У 6 гадзін вечару пачы-наецца ўішанаваньне нашага батад^ёну. У гэты імомант у залюг яікая, уласна ікажучы, належыць да апартамаінтаў нябожчыцы імпэратрыцы, уводэяць унукаў яго імпэратарскае вялгкасьці... У мяне ўзьнікае яшчэ такое пытаньне-хто будзе прьгсутнічаць апрача членаў імпэратарскай фаміліі. Генэрал-ад’ютант імтгэр*-тара граф Паар, вядома, павінен і будзе прысутнічаць. Пасьля, бо на ігэтакдх сямейных і інтымньгх сьвіятах зівычайна каму-небудзь бывае блага (гэтьгм я зусім ня хочу сказаць, што графу Паару зноў будзе мутарна), дык неабходна прысут-насьць лейб-мэдыіка, профэсара Кэрцля. Для парадку, каб прьгдворныя лёкаі не дазвалялі сабе іволына трымацца з пры-сутнымі на парадным абеідзе дамамі, будуць запрошаны обэр-гсфмэйстэр барон Ледэрэр, камэргер граф Бэльград і статс-дама трафтня Бомбэль, яікая грае паміж ігрыдворньгх дам тую-ж ролю, што .мадам» у прасктм, доіме» Шухі. Калд ўсё гэтае лляхетяае таварыства зьбярэцца, пра гэта будзе даложана гасу-дару імцтэратару. Імпэратар будзе ласкавы выйсьці да іпасьцей у суправаджаньні сваіх упукаў, сядзе за стол і скажа тост у 134	'	’П?
гонар нашага батальёну. Пасьля імптэратара скажа слона эрц-гэрцогімя Марьпя-Валерыя. Слова, прысьвечанае галоўным чьпіам вам, пане коптэнар’мус... Праўда, згодна маіх натагак, наш батальён будзе .мець цяжікія страты, бо батальён без забі-тых—яе батальён. Даівядзецца іяшчэ напісаць асобны разьдзел пра нашых забітых... Але ігісторыя батальёну не павінна скла-дацца з адных сухіх голых фактаў, якіх у мяне сабрана напе-рад ужо штосьці каля 250 штук. Вось вы, напрыклад, пане Ванэк, будзеце забіты пры абароне пераходу праз маленькую рачулку, а Бал}тн, які так пацешна паглядае на нас, памірае зусім іншаю сымерцю—іне ад ікулі, шрапнэлі ці знараду. Ё.н будзе засілены арканаім, кінутым з ворагавага аэропляну якраз у тую самую хвіліну, ікалі бядак будзе есьці абед свайго паручыка Лмкаша.
Балун адступіўсЯ ,на некалькі ікроікаў, матнуў у адчаі рукою і панура прамовіў:
— Што-ж я маігу зрабіць, калі ў міяне такі ўжо характар, калі яшчэ служыў на прызыўнай служібе, я па тры разы на дзень бегаў на кухню па ежу, іпакуль мяне нарэшце не паса-дзілі. Аднойчы я злаўчыў сабе тры дзялянкі імяса на абед, за што мне і давялося адседзець цэлы месяц. Няхай будзе воля бО'Жая!
— Ды ня бойцеся, Балун,—пачаў суцяшаць яго вольнат-саны,—у гісторыі ’батальёну пра вас ня будзе гаварыцца, што івы згінулі пад час ежы, на шляху ад афіцэрскае кухні да акопу. Не. Вы будзеце прыгаданы: разам з астатнімі людзьмі нашага батальёну, якія злажыліі свае галовьг на славу нашай монархіі, напірыклад разам з катггэнармусам Ванэкам.
— А якую-ж сьмерць івы мне падрыхтавалі, Марэк!
— Чакайце, не сьпяшайце, пане каптэнармус. Так хутка справа ня робіцца,—задумліва сказаў волынапісаны,—Вы-ж з Кралупу, праўда. Ну, дык напішэце даімоў у Кралуп, згінулі бяз сьледу, але паведаміце рожней, ці іможа быць вам болып параненым і застацца ляжаць ікаля ляжьгце там з патрупгчанаю натою
асьвятляе нашы позыцыі прожэктарамі. Намацвае вас і, мяр-
што вы
пра гэта як можна асьпя-опадіабаецца бьтць цяж'ка драцяных загарожаў? Вы цэлы дзень. Уначы вораі»
кукучьг, іпто вы вышілг на івыведжу, пачынае асьытаць вас знара-дамі іі шрапнэльлю. Вы такім чынам робіце нашай арміі вялізар-ную паслугу, таму што варожая армія страціла на вас такук> вяілізарную колькасьць знарадаў і ладункаў, як на цэлы батальсн, а часткі вашата цела, пасьля гэтых выбухаў^ воль-на лятаюць у іпаветры, разіразаюць яго сваім рухам ды сыпя-ваюць гімін вялікай перамозе... Такім чынам чарга дойдзе да ўсіх і кожны із інашага ібатальёну (як-небудзь вызначыцца, так што слаўныя старонкі нашай гісторыі будуць суздром запоўнены перамогамі, хоць мне дужа яе хацелася-б перапаўняць іх. Але нічага ня зробіш. Усё павінна быць нраведзена ,як трэба. каб пра нас засталася памятка, перш чым ад нашата батальёну, скажам, у іверасьні, зусім нічога не не застаонецца, апрача гэтьгх слаўных старонак, якія раскажуць усёй Аўстрыі, што людзі, яікія ніколі больш ня ўбачаць сваёй цудоўнай бацькаў-шчыны, біліся ігэтак-жа слаўна, як і бясстрашна...
Самы канец, паіне Ванэк, ведаеце эпілёг—я ўжо злажыў. Вечная слаіва памяці згінуўшых! Іх любоў да бацькаўшчыны ёсьць найсьвяцейшая любоў, бо іяна венчаная сьмерцю. Няхай шануюцца іхныя імёны па век, як напрыклад вашае імя, пане Ванэк! І няхай тыя, каторых страта бацькі абяздоліла больш за ўсіх, асушаць сьлёзы свае з ігордаю сьвіядомасьцю, што іх дарапія нябожчыкі былі героямі нашага батальёну.
Тэлефоніст Хадынскі і кухар Юрайда з вялікаю цікавасьцю слухалі гэтае апісаньне падрьгхтаванае гісторыі батальёну
— Вось будзьце ласкаівы паглядзець, паноіве,—сказаў воль-напісаны, перагортваючы свае нататкі.—Старонка 15: «Тэле-фоніст Хадынскі забіты разам з батальённым кухарам Юрай-дам». Далей: «Надзвычайнае ігэройства. Тэлефоніст Хадынскі трре сутаік, не паікідаючы сванго наста каля тэлефону ратуе з небясьпекаю для жыцьція тэлефонньг дрот у сваім бліндажы. кухар гОрайда, заўіваіжыўішы, што вораг аібышоў батальён з флянгу, ккдаенца з катлоім гарачае поліўкі на тьгх, што насту-хіаюць, і сее між іх сумятню і ашпорвае іх страваю».. Цудоўная сьмсрць абодвых. Першы выбухае на фуігасе. Другі гіне ад агрутных газаў, яікія іяму (пускаюць у нос, калі ў няптчаснага ўжо больш нічог.а не засталося, чылі~«бы сн мог адбівацііх 136 ч. •	' ' ч СЧЙ 111
Абодва пампраюць са словамі: «Няхай жыве наш батальённы командізі(р!» Найвыішэйшае командваньне ня можа рабіць нічога іншага, як толькі прысьглаць нам штодзень сваю падзяіку ў выглядзе загадаў па арміі, каб і іншыія вайсковыя часьці даве-даліся пра слаўныя ўчынкі нашага батальёну і насьледівалі наш прыклад. Вось чакайце, я івам прачытаю вынятку з аднаго такога загаду па арміі і флёце, які быў прачытаны ва ўсіх ротах, эокадронах, батарэях і экіпажах. Ён дужіа падобен на загад эрцгэрцога Карла, які той выдаў у 1805 годве, калі стаяў са сваёю армііяй пад Падуяю і на наступны дзень насьля гэтага загаду атрымаў добрую пачостку... Дык вось проша паслухаць, што будзе пірачытана ва ўсёй арміі пра наш батальён, як пра ўзорна-ігэройскую вайсковую частьць: «...я ўпэўнен, што ўся армія возьме іза прыклад вышэйзгаданы батальён, асаб$іва-ж засвоіць той дух упэўненасьці ва ўласныя сілы, тую непарушнасьць і стойкасьць у небясьпечных становішчах, тое нячуванае гэройства, тую любоў і давер’е да сваіх началь-нікаў, адньгм словам усе тыя высокія якасьці, якімі вызначаецца гэты батальён і якія вядуць яго ад слаўнага ўчынку да ўчынку, ад перамогі да перамогі на славу нашае зброі. Яго прыкладу»...
3 таго імесца, дзе ляжаў Швэйк, пачулася моцнае пазя-ханьне і льга было чуць, яік Швэйк гаварыў іпраз сон:
— Гэта вы зусім правільна заўважылі, фраў Мюльлер, што людзі бываюць надзвычайна падобны адзін на іаднаго. У Кра-лупе жыў нейкі пан Ярош, які будаваў калодзежы і гэты пан быў як дзьве ікіроплі вады падобен да майстра гадзіньнікаў Лейханца з Пардубіц, а той—на пана Піскору, з Ічыну. А ўсе трое—на нейкага невядомага самагубцу, яікога знайшлі паве-шанага і які загінуў у сажалцы, недалёка ад Нэйгаўзу, якраз каля чыгуначнага насыіпу, дзе ён, муаібьгць, кінуўся пад цягнік.
І зноў галоснае пазяханьне, а пасьля заключныя словы:
— І вось усіх астатніх прысудэілі да буйнага грашовага спагнаньня, а заўтра, пане Мюльлер, вы мне прытатуйце, калі ласка, макароны.
Шзэйк перавярнуўся на другі бок, дый зноў захроп, ў той час, як паміж окультыстам Юрайдам і вольнапісаным пачалася спрэчка пра наступныя падзеі.
Кухар-окультыст Юрайда выказаўд1погляд, што на першь? погляд іяно яік быццам-бы недарэчна, што чалаівек на жарт піша пра тое, што яшчэ толькі 'здарьпцца ў будучым; але з дру-гога боку, гэтатеі жарт часта імае сілу прароцтва, ікалі духоўяы .зіірк чалавека, пад уплывам таемных сіл, прасякае отраз ішырьгнк> невядомага будучага. Пасьля гэтых слоў прамо/ва Юрайды была ўжо наскрозь імістычная. У кожным другім ято сказе адчыняла-оя іякая-небудзь заслона будучага, пакуль ён не ізывярнуў на рэгенэрацыю. ’Гэта ёсьць, аднаўленьне чалавецкага цела, пасьля чаго загаварыў пра ўласьцівасьць інфузорый аднаўляць часткі свайго організму' і закончыў сьцьвярджэньнем, што кожны чала-век можа адарваць у яшчарікі хвост, і ён у яе ізноў вырасьце.
На ігэта тэлефоніст Хадынскі заўважыў, што людзі імаглі-б усе пальчыкі сабе аблізаць, ікаб яны ўмелі рабіць гэткія штукі,. як яшчарка. Напрыклад, ка вайне, дзе ў людзей адрывіаюць галаву ці іншыія часткі цела, такая здольнасьць была-б дужа пажаданаю вайсковаму недамству, таму што тады ня было-б болей інвалідаў. Кожны аўстрыйскі салдат, у якога-б заўжды вьгросталі то новыя рукі то ногі, то галава, быў-бы шмат каш-тоўней, чымся цэлая цяперашняя брыгада.
Вольнапісаны паведаміў, што ў сучасны момант, дзякуючы высскаму разьвіцьцю івайсіковае тэхнікі, можна разрываць чала-вечае цела ў выпадку патрэбы на тры часткі па дыяганалі-Існуе закон размнажэньня бічаносцаў з клясы інфуэорый: кож-ная палавінка аднаўляецца, у яе зьяўляюцца новыя органы і яна івырастае ў цэлага бічаносца. Па аналёгіі, аўстрыйская армія пасьля ікожнага бою, у якім яна брала ўдзел, патройвалася-б> падзесяцяралася-б, і з кожнай адарванай на/гі вырастаў-бы новы, сьвежьг пяхотны салдат.
— Шкада, што івас ня чуе Швэйк!—заўважьгў каптэнармус Ванэік.—Ён абавязкова расказаў-бы нам які-небудзь прыклад.
Швэйк зараз-жа абазваўся на сваё прозьвішча, прамармы-таў:—Ёсьць!—і выказаіўцгьг гэтым адказам сваю вайсковую дысцыпліну, пачаў ізноў храпці.
Праз крыху адчыненыя дзьверы вагону прасунулася. галава падпаручыка Дуба.	‘	‘ . і 1 |
— Дзе Швэйк!—запытаў ён._
* ••
Маю гонар далажыць—сыпіць, пане падпаручьгк,—адка-заў вольнапісаны.
— Калі, я пытаюся яго! Мяне дужа дзівііць, што вы самі зара^-жа ўскочыць і паклгкаць яго.
— Ніяк немагчьгма, пане падпаручык. Ён сыпіць.
— Дык пабудзеце яго! Мяне дужа дзівіць, што вы самі. не здагадаліся, вольнапісаны! Вы павьнны былі выказваць як мага 'болып стараннасьці перад вашым начальствам, вы мяне .яшчэ ня ведаеце!... Але калі вы міяне будзеце іведаць...
Вольнапісаны пачаў будзіць Швэйка.
— ШвэГек, гарыім! Уставайце, жвава!
— Тады, калт гарэў млын у Адколеку,—прамарматаў Швэйк, пераварочваючыся на другі бок,—пажарнікі прыехалі нават з Высачан.
— Вось будзьце ласкавы самі пераканацца,—зьвярнуўся вольнапісаны да падпаручыка Дуба,—што я яго буджу, але іпто гэта тгіяк немагчыма.
Падпаручьгк Дуб раззлаваўся.
— Як ваш апрозьвіпгча, вольнапісаны? Марэк? А-а-х, вось яно што! Вы значыць і ёсьць той самы вольнапісаны Марэк, які эаўжды сядзеў па діарьшітам. Так, ці што?
— Так точна, пане падпаручык. Я прайшоў курс^ павольна-.пісанага, та оказаць, па кірымінальнай частцы і быў пазбаўлен годнасьці; ігэта значыць, пасьля апраўданьіня іміне дывізыйным судом, які засьведчыў імаю невінаватасьць, я быў прызначаны гісторыёграфам батальёну зноў з годнасьцю вольнапісанага.
— Ну, вы нядоўга 'ім будзеце!—раўнуў падпаручык Дуб, пачырванеўшы, як рак, што ірабіла ўражаньне, быццам яго шчокі апухлі ад некалькіх добрых аплявух.—Ужо я пра гэта паклапачуся!
— Прашу скласьці на мяне рапорт па батальёну, пане пад-паручык,^—сур ёзна ізаяівіў вольнапісаны.
— Супакойцеся, вы ў мяне не адкруціцеся,—жрыкнуў пад-«іаручык Дуб.—-Я вам пакажу рапорт! .Мы яшчэ з вамі палі-чымся, але вам ад гэтага будзе імала здавальненьня. Вы міяне яшчэ будзеце ведаць, калі да гэтага часу мяне ня ведалі.

Раззлаваны падпаручык Дуб адышоў зусім забыўшы, што з хвіліну та/му назад у яго быў мілы намер іпаклікаць Швэйка і западаць діму дыхнуць на яго, іяк апошні спосаб высьветліць, ці піў, не зважаючы на забароіну, ўдалы ваяка Швэйк, ці не. Цяпер, вядома, ібыло ўжо занадта позна, бо ікалі ён праз паў-гадзіны зноў вярнуўся да таго вагону, людаям пасьпелі раздаць чорную каву і ром. Швэйк пірачнуўся ужо і на выгук падпару-чыіка Дуба выскачыў, як сэрна, з вагоку.
— Ану, дьгхні на мяне!—гаркнуў падпаручык Дуб.
Швэйк выдыхнуў ўвесь запас сваіх лёгкіх, як быццам-бы гарачы віхор панёс у поле ўсе ттахі сьпіртаачышчальнага заводу,
— Чым гэта ад цябе тхне, нягоднік?
— Так точна, пане падпаручык, ад мяне тхне ромам.
— А-та! Злавіўся, братка!—сьвяткуючы перамогу, выгук-ную падпаручык Дуб.—Нарэшце я цябе злавіў!
— Так точна, пане падпаручыік,—абазваўся Швэйк, ня выказваючы ніякае трывопі.—Нам толькі што раздалі квау з ромам, а я выпіў увесь ром так, бяз кавы. Але калі ёсьць які-небудзь новы загад, што трэба спачатку выпіць каву, а пасьля ўжо брацца за ром, дыік пакорна прашу прабачэньня—другі раз ня буду.
— А чаму-ж ты дрыхаў, ікалі я паўгадзіны перад гэтым прыходзіў сюды? Цябе нават дабудзіцца не імаглі.
— Так ішто дазвольце далажыць, пане падпаручык, я ўсю ноч ня спаў, таму што ўсё ўспамінаў тыя часы, калі ў нас у Вэспрыме адбываліся манэўры. На той раз першы і другі армей-окія карпусы, што ігралі ролю варожае арміі, наступіалі праз Штырыю і абкружылі наш чацьверты корпус, які быў разьмер-каваны ў Вене і яе ваколіцах, дзе ў нас усюдьгх былі цытадэлі; але яны нас абыйшлі і падыйшлі ўжо да самага мосту, які наш понтонны батальён перакінуў праз Дунай з правага яго берагу. Нам быў дадзены загад перайсьці ў контрнаступленьне, а вой-скі з поўначьг, а таксама і з паўдня з Восека павііпны былі нас падтрымаць. 1 вось нам прачыталі загад, што нам на дапамогу гдзе з трэці армейскі корпус, каб мы ня былі раздушаны між во.-.ерам Балатон і Прэсбургам раней чымся наладзім зносіны з другім корпусам. Але толька ўсё гэта было ні да чаго, ’іаму

што калі мы восьнвось павпьны былі выйграць бой, затрубілі адбой і справу выйгралі «белыя іпавязікі».
Падпаручык Дуб не прамовіў ні слоіва і матаючы галавою пайшоў, але зараз-жа змоў вярнуўся і сказаў Швэйку:
— Заўважце сабе вы ўсе, што надыдзе час, калі вы ў мяне аж скавытацьмеце.
Больш ёй нічога ня імог прыдумаць, а таму зноў пайшоў у штабны вагон, дзе каіштан Загнэр якраз дапытваў нейкага няўдаліцу з дванаццатай роты, якога прывёў фэльдфэбэль Штрнат, таму што тэты адважны ваяка ўжо цяпер пачаў рабіць эахады, каб зусім уніікнуць небясьпекі ў акопах, украўшы на гэтую мэту абабітыя бляхай дзьверы з сьвінушніка. Ён стаяў перад командзііірам выірачыўшы ад страху вочы і апраўдваючыся тым, што хацеў узяць дзьверы <з сабой, каб зрабіць ахову ад шрапнэляй, каб было «надзейней».
Гэты інцыдэнт падпаручык Дуб выкарыстаў на вялікую пра-мову пра тое, як павінен трымаць сябе салдат і з чаго скла-даюцца яго абавязікіі ў дачыненьні да бацькаўшчыны і монарха, які ёсьць наш найвышэйшы вайсковы начальнік і найвышэйшы правадыр. А ікалі ў батальёне знаходаяцца таікія элемэнты, дык неабходна іх зьнішчаць, «караць і саджаць пад арыішт. Гэты слоўньг струмень быў такі недарэчны і недачасны, што капітан Загнэр палопаў вікіаватага салдата па плячьг і сказаў » яму:
— Ну што-ж, к<алі вы сапраўды шчыра думалі тое, што гаво-рьгце, дык зразумейце, што гэта—глупства, і больш гэтакіх рэчаў не рабіце. А цяпер занясеце даьверы туды, адкуль вы іх узялі і івымятайцеся да ўсіх чарцей!
Падпаручык прыкусіў губу, будучы пераконаны, што ўласна кажучы, ратунак парушанае дысцыпліны ў батальёне залежыць выключна ад яго аднаго. 3 ігэтае прычыны ён яшчэ раз абьг-шоў увесь раён станцыі. Недалёка ад аднаго складу, на яікім была вялікая дошка з абвесткаю на вэнгерскай і нямецкай . мовах, што тут забараняецца курыць, ён пабачыў салдата, які сядзе ўна зямлі. Салдат чьгтаў ігазэту, якая яго так закрывала, што ня відаць было пагонаў. Падпаручык крыкнуў яіму:
«Устаць»! Высьветліілаоя, пгго гэта быў салдат вэнгерскага. палка, яікі стаяў у рэзэрве ў Хумэне.
Падпаручык Дуб страсяінуў яго за плячо; тады мадзьяр ўстаў, запхнуў газэту ў кішэню і, ня лічачы нават патрэ'бным аддаць чэсьць, пайшоў у кірунку на вуліцу. Падпаручык Дуб быццам у тумане пайшоу за іім, але тон наддаў кроку, а пасьля адвярнуўся і зьдзекваючыся падніяу рукі дагары, каб падпару-чык Дуб ні хівіліны не сумніяваўся, што той адразу вызначыў прыналежнасьць яго, падггаручыка Дуба, да чэокага палка. Нарэшце мадзьяір прьгпусьціўся бегчы і зьнік сярод бліжэй-шых дамкоў.
Каб як-небудзь паказаць, што ён ня мае нічопа агульнага з ігэтаю сцэнай, падпаручык Дуб паіважна зайшоў у адну з кра-мак на гэтай^жа вуліцы, зьбянтэжана паказаў на маток чорных нітак, паклаў іх у кішэню, заплаціў і вярнуўся ў штабны вагон. Пасьля ён загадаў батальённаму ордынарцу паклікаць яго дзян-шчыіка Кунэрта і оказаў, перадаючы яму ніткі:
— Мне пра ўсё даводзіцца клапаціцца самому, вы-ж, напэўна, забыліся ўзяць з сабой ніткіі.
— Нікак нет, пане падпаручык, не забыуся. У мяне наза-паішана цэлы тузін.
— А ну, пакажэце мне, ды толькі зараз-жа. Ці вьг думаеце, што я вам веру?
Калі Кунэрт івярнуўся з цэлаю скрынкаю чсхрных і белых штулек, падпаручык Дуб сказаў:
— Ну, паглядзі, (якія ніткі ты купіў, і паглядзі, які маток куігпў я. Паглядзі, якія яны ў цябе тонкія і як лёгка рвуцца і, наадварот, як трэба тужыцца, каб разарваць мае. На паходзе нам дрэні ня трэба. На паходзе ўсё павінна быць самага пе,р-шага ігатунку... Забірай свае шпулькі іі чакай маіх далейшых загадаў, і запомнн: другі раз нічога не рабі ад сябе, на свой розум, а прыдзі, запытай мяНе, калі хочаш што-небудзь купіць. Я-б табе не пажадаў ведаць мяне, таму што ты з благога боку мяне яшчэ ня ведаеш...
Кунэрт пайшоў і падпаручык Дуб зьвярнуўся да паручыка Лукаша:
— Мон дзяншчыік—-дужа ікемліны чалавек. Часамі ён што-небудзь зро'біць і ня так, але наогул ён цудоўна опакмячае. А лепіп за ўсё ў ім яго абсолютная сумленнасьць. У Бруку я атрымаў ад свайго ішвапра з вёокі пасыліку, пару смажаных маладых пусей, дык ці паверыце—ён да (іх нават не дакрануўся. А з тэй прьгчыны, пгто сам я іх ня мог ігэтаік хутка зьесьці, дык ён лепей даў ім іпрасьмерднуць. Вось што значыць дысцыпліна. Праўда, кожны афіцэр павінен сам івыхоўваць сваіх салдатаў.
Каб паказаць, што ён зуоіім ня ціікавіцца балбатнёй гэтага ідыёціка, паручык Лукаш завярнуўся да іважна і оказаў:
— Ах, так, сягоньня-ж серада.
Адчуваючы патрэбу выказацца, падпаручык Дуб падышоў да ікапітана Загнэра і пачаў конфідэнцыяльным таварыокім тонам:	1
— Паслухайце, капзтан Загнэр. Якога вы погляду пра...
— Выбачайце, адну хвііліначку,—перапыніў яго капітан Загнэр і хутка івышаў з івагону.
Тымчасам Швэйік і Кунэрт размаўлялі пра сваіх паноў.
— Дзе гэта ты ўвесь час прападаў, што цябе зусім і ня відаць было?—запытаў Швэйк.
— Ды ты-ж ведаеш, што з імаім наравістым заўжды якая-небудзь калатня. Кожную хвіліну ён кліча іміяне ды пытаецца пра рэчы, да яікіх мне няіма жаднае справы. Між іншым, ён мяне ізапьгтаў, ці таварышую я з табою, а я яму адказаў, што мы амаль ня бачымся.
— А гэта дужа ласкава з ягонаіга боку, што ён пьгтаецца пра мяне. Я яго дужа люблю, гэта пана твайго. Ён такі добры і бярдэчны і да салдатаў ставіцца, як бацька,—оурёзна сказаў Швэйк.
— Ну, брат, у гэтьгм ты дужа памыляешся!—вапярэчыў Кунэрт.—Сьвіньня ён, і дурны, як абух. Мне ён дадзеў ужо горш іза горкую рэдзьку, так ён мяне дапяікае.
— Ды што ты?—ізьдзівіўся Швэйк.—А я-ж думаў, што ён сапраўды такі добры чалавек. Але, аднаік, ты вельміі дзіўна гаворыш пра свайго падпаручыка, хоць, зрэшты, у дзяншчыкоў
гэта зроду гэтак вядзецца. Вось, напрыклад, дзяніігчык маёра Вэнцля, ды кіначай ня окажа тіра свайго пана, як: «Сволач ідыёт паганы!», а дзяншчык палкоўніка Шрэдэра, ігаворачы пра сівайго пана, абзываў я/го тольікі «сьцерва», «падла хадзячая!» А робіцца гэта таму, што кожны дзяншчык вучыцца ад свайго пана. Калі-б пан нас ня лаяў, ды/к і дзяншчык не паўтаўраў-бы за ім. У Будвэйсе пад час <мае службы быў у нас адзін падпа-ручык, Прахаска—ягонае прозьвішча, дык той шмат ня лаяўся, а толькіі называў свайго дзяншчыка «шляхетнаю кароваю». Іншае лаянкі ягоны дзяншчык, некі Пбман, ад яго ня чуў. І так ён да гэтых слоўцаў прызвычаіўся, што калі пашоў у запас, дык пачаў называць і бацьку, іі маці, і сясьцёр «шляхет-ныя каровьг». А калі ён абазваў так і сваю нявесту, тая пакрыў-дзілася і падала на іяго ў суд за зьнявагу, таму што ён абазваў так яе, бацьку яе і маці яе на аднэй вечарынцы перад вочы ўсіх людзей. 1 ніяк не хацела яна яго прабачыць, а на судзе казала, што калі-б ён абазваў яе шляхетнай ікароваю» сам-на-сам, дьгк яна можа-б і даравала, а так гэта скандал на ўсю Эўропу... А праміж нас кажучы, Кунэрт, гэтага ад твайго пад-паручыка я ніяк не чакаў. На мяіне ён зрабіў ужо тады, калі я яшчэ першы раз з ім гутарыў, такое сымпатьгчнае ўражаньне, быццам кілбаса, якую кагадзе прынесьлі з івэнтлярні, а калі я паразмаўляў з ім другі ды трэці раз, ён здаўся ;мне такі начы-таны і нейкі асабліва душэўны... Ты, уласна кажучы, адкуль? Проста з Будвэйсу? Вось гэта я люблю, калі хто-небудзь «проста» адтуль ці адтуль. А дзе ты там жывеш? Ага! Ну, што-ж, улетку там дужа добра... Сямейны? Жонка, кажаш, і трое дзяцей? Эх, шчасьлівы ты, таварыш! Прынамсі ёсьць каму па табе паплакаць, як любіў гаварыць у сваіх казанях мой фэльдкурат Кац, ды гэта-ж і сапраўды так, таму што я чуў такую прамову і ў Бруку. Яе гаварыў адзін палкоўнік запасныім, што накіроўваліся на сэрбскі фронт, і казаў, пгго кожны салдат, які пакінуў дома сям’ю, парывае, піраўда ўсе сямейныя ланцугі... ці то ён казаў так; «Калі ён стане трупам, трупам для сям’і, дык сяімейныя ланцугі вядома парваны, але ўсё-ж ён гэрой, таму што аддаў жыцьцё за больш шырокую сям’ю, за бацькаўшчыну!» А жывеш ты, значыцца, на чацьвер-
тым паверсе? У мэзоніне?.. Так, так... Гэта ты праўду кажаш, я цяпер і сам ўспомніў, што там няма чатыро-хпавярховых Дамсу... 1 абе пара \жо? .-Хх, вось яно як. твон пан сташь перад ппабным вагонам ды гля дзіць у наш боас. Ну, дык май на ўвазе, што калі ён запытае ці гаварылі мы з табою пра яго, дык ты окажы проста, нгто я пра яго сапраўды гаварыў, ды не забудзьоя пераказаць іяму, як добра ія пра яго гаварыў, што я рэдка стра-чаў афіцэра, які-б так ласкава і па-^бацькаўску абыходзіўся з салдатамі. I япгчэ не забудзься пераказаць яму, што ён здаўся мне такі начытаны і скажы яму, што ён дужа разумны. 1 на-рэшце скажы яму яшчэ, што я цябе ўгаворваў трымаць сябе як належыць ды выконваць усе яго нават дробязньгя жаданьні. Ты нч пераблытаеш?
Швэйк палез да сябе ў вагон, а Кунэрт са сваімі ніткамі падаўся ў свдй бярлог.
Праз чвэртку гадзіны цягнік рушыў далей у Нодзь-Чаба, паўз спаленыя вёскі Брэстава і Вялікіх Радван. Відаць было, што тут справа пачыналася не на жарт.
Узбочыны і спады Карпатаў былі парэзаны акопамі, якія цягнуліся ад даліны да даліны ўздоўж чыгуначната палатна з новымі шпаламі. Паабапал чыгункі разьзявіліся вялікія яміны ад знарадаў. Над рэчкаю, што працякала да Лаборчу, за загі-бамі якое ішла чыгуначная лінія, віідны былі часовыя масты і абзугленыя стаякі ранейшьгх перапраў.
Уся даліна Мэзо-Лаборчу была ўзрыта і перакапана, бьш-цам тут працавала цэлая армія вялізных кратоў. Шосэ па той бок рэчкі была пакаверкана, а каля яго відны былі ўтоптанЫя плошчы—меспы прыпынкаў ворага.
Моцньгмі дажджамі і ветрам прыбіла да краёў утвораных зінарадамі ямін шкумацьцё аўстрыйскіх мундзіраў.
За Нодзь-Чабаю, на старой абпаленай сасьне, павіс у густым спляценьні галін бот аўстрыйскага пяхотнага салдата, з якога тырчаў кавалак галёнкі.
1 рапляліся лясы бяз ніводнага лістка, бяз ніводнай зялёнае голкі—такая рраімчалася тут навала артылерыйскага агню. І наўкол стаялі дрэьы з паламанымі верхавінамі. і прыдзіраў-леныя. як рэшата, сьцены хутароў.
10. Прыгоды Швэйкз, ч. 111,
145
Цягнік міарудна поўз па сьвежым інасьте. Такім, чынам, увесь баталён мог добра ўспрымяць і іттрадчупь усю асалоду вайньг і, бачачьі брацкія магілы з бельгмі крьгжамі, іпто цьмяна паблісквалі на даліне і на спустошаны хспадах ,паволі, але пэўна падрыхтаівацца да івыступлень'нія на поле гонару, вянцом якога служыла замызганая ў дарожчай гразі шапка, што мат* лялася на бедньгм непафарбаваным крыжы.
Немцы з Бэргенхэнштэйігу, што сядзелі ў апошніх вагонах ды сыпявалі яшчэ на папярэдняй станцыі свае ўлюбёныя іпесьні, цяпер крыху засмуцілііся. Яны сэрцам адчувалі, што шмат хто з тых, чые шапікі аздаблялі брацкія матілы, сьпявалі тую-ж песьню пра тое-ж, як добра будзе, ікалі яны вярнуцца дамоў ды будуць сядзець у сябе ў хаце разам са сваёю любаю...
Мэзо-Лаборч—быў прыпынак на ператворанай у руціны ды ўшчэнт спаленай станцыі, з закураных сьцен якое недарэчна тырчэлі ва ўсе бакі папнутыя жалезныя папярэчыны.
Новы даўгі драуляны барак, насьпех збудаваны замест ранейшага будынку станцыі, быў уікрыты плякатамі на усіх мовах: «Падіпішыся на вайсковую пазыку».
У суседнім такім-жа даўгім бараку зьмяшчаўся шпіталь Чыр-вонага крыжу, з якога якраз вьгшлі дзьве сястры і таўсты вай-сковы доктар. Сёстры клаліся з рогату ад таўстуна, які, каб расьмешыць іх, перакрыўляў галасы розньгх жывёл і даволі ня-ўдала прабаваў рохкаць.
Недалёка ад чыгуначніага палатна, бліжэй да рэчкі стаяла разьбітая знарадам палявая кухня. Швэйк паказаў яе Балуну і сказаў:
— Глчнь вось, Балун, што чакае нас у недалёкім будучым^ Толькі зьбіраліся выдаваць абед, як у тую-ж самую хвіліну наляцсла бомба і зось як гэтую кухню вырабіла.
— Жах, жах,—уздыхнуў Балун.—Я ніколі не ўяўляў сабе, што мяне чакае тнто-чебуд *»• падобнае да гэтата. але вінавата ў гэтым мая гардыня. Бо які-ж я быў асёл! Мінулаю зімою я купіў сабе ў Будвэйсе скураныя рукавіцьг. Мяе, бачыце, было ўжо няёмка насіць на сваіх імужыцкіх лапах старыя вяізаныя рукавіцы, якія насіў яшчэ мой нябожчык бацька і мяне ўсё так 146
падбівала ікупіць скураяыя рукавіцы, якія носяць у горадзе... Бацька мой жор гарох, а я, бачьгце, яе магу тароху—давай мнс курыцы ці гусаіка! 1 нават звьгчайная сьвініна была мне не да смаку, так што мая баба, каб мяне піярун засьвяппў, гатавала яе на піве...
! Балун, зусім расхваляваўшыся, пачаў каяцца ў сваіх грахох.
— Я бэсьціў у тракціры ў Мальшы нядобрымі словамі ўсіх бэжых угоднікаў, а ў Ніжня-Цяхаі набіў пана каплана. У бога я яшчэ веру, гэта я адмаўляць ня буіду, але наконт сьвятога Язэпа даўно ўжо пахіснуўся вох, даўно, у хаце ў сябе я цярпеў абразы ўсіх сьвятых, і толькі сьвятога Язэпа я выкінуў, і вось ’цяпер бог мяне і карае за ўсе імае грахі і маю бессаромнасьць. Колькі такіх грахоў я эрабіў у сваім млыне! Як часта лаяўся я з бацькам і не даваў яму спакойна дажыць свайго веку і як часта я дарма крыўдзіў жонку!
Швэйк эадумаўся.
— Ты-ж млынар, праўда?—запытаў ён Балуна.—Тады табе трэба было ведаць, што божыя млыны мелюць ціха ды затое чыста, калі праз цябе пачалася сусьветная вайна.
Да гутаркі далучыўся вольнаішісаны.
— Вашым баглайствам і няпрызнаньлеім усіх сьвятых вы, Балун, рашуча сапсавалі ўсю справу, бо вам павінна было быць вядома, што нашая аўстрыйская армія ўжо шмат гадоў зьяў-ляецца каталіцкаю арміяй, за найбольш выразнгог прыклад яікое служыць нам найвышэйшы правадыр. Як гэта вы наогул нава-жыліся ўступіць у армію, тоячы ў сабе атруту нянавісьці да не-каторых сьвятых угоднікаў, калі само вайсковае міністэрства ўвяло праз гарнізоніныя ўправы іезуіцкія экзэрцыцыі тганом афіцэрам і мьг зьяўляемся сьведкамі ўімацаваньня і росту кле-рыкаліэму ў арміі? Вьг мяне разумееце, Балун? Ці разумееце вы, што вы зрабілі злачынства супроць сьвятога духа нашае слаўнай арміі? А пасьля ігэты сьвяты Язэп, пра якога вы нам расказвалі, што яігоны абраз быў выкінуты з вашага дому. А ён-жа, як вя-дома, зьяўляецца заступнікам ды абаронцам усіх, хто хоча так ці іначай ухіліцца ад вайсковай службьг. Ён-жа быў цесьлем, а
вы ведаеце прыміаўку: «А ну паглядзіім, дзе цесьля пакінуў' шчыліну?» Колькі людізей аддалося ўжо з гэтым дэвізам у па-лон... калі яіны, абкружаныія з уоіх бакоў і ня бачачьг ніякага вьгйісьця, прабавалі, м’усібыць, выратавацца ня толькі ад аднаго эгоізму, але і ад пачуцьця солідарнасьці з арміяй, каб потым, вярнуўшыся з палону, мець магчымасьць сказаць яго аіпосталь-скай вялікасьці: «вось ізноў перад вамі і чакаем вашых далейшых загадаў». Вы мяне разумееце, Балун?
— Не, не разумею,—уздыхнуў Балун.—У мяне наогул цяж-кая мазгаўня. Мне ўсё трэба паўтарыць разоў дзесяць.
— Няўжо?—запьгтаўся Швэйк.—Ну дык слухай, я табе яшчэ раз растлуміачу. Ты толькі што чуў, які дух пануе ў арміі; і ты чуў, што табе давядзецца паверыць у сьвятога Язэпа, і што, калі тьг будзеш абкружаньг ворагам, ты павінен будзеш здага-даіцца, дзе цесьля пакінуў шчіыіліну, каб тьг мог захаваць сябе для свайго імпэратара і для новых войнаў. Вось цяпер ты, можа, зразумеў і табе было-б зусім ня так блага, калі-б ты нам пад-рабязьней пакаяўся, што за распуствы ты чворыў у сваім млыне. Але толькі не наідуміайся расказваць, як тая дзяўчына ў анэк-доце, што пайшла каяцца да папа, а пасьля, калі пакаялася ўжо ў розных грахох, раптам засаромелася і сказала, што кожную ноч раапусьнічала. Зразумела, калі поп гэта пачуў, у яго па-цякла сьліна і ён сказаў: «Не саромся, дачка мая, я-ж божы на-месьнік, дык ты раскажы падрабязьней, як ты грашыла». Ну, а яна яішчэ горай заплакала, што ёй сорамна, бо гэта такі стра-шэнны грэх, а ён, ёй ізноў чаўпе, што ён яе духоўны бацька. Нарэшце, пасьля ўпартага адмаўленьня, яна расказала, што яна заўжды распраналася голая і клалася на ложак. 1 зноў ён ня мог з яе слова выіціснуць і толькі яна яшчэ больш раўла. Ён ёй зноў паўтарае, што яна не павінна саромецца, што чалавек ад нараджэньня ёсьць пасудак грэху, а што літасьць божая нявы-мерна. Тады яна нарэшце яаважылася і пакаялася: «Калі я, зна-
чыцца, распраналася, ды клалася ў ложак, я пачынала калупаць паміж ггальцаў на нагак ды нюхаць». Вось вам і ўся распуста! Але я спадзяюся, Балун, што ня гэткімі справамі зайімаўся ў сябе ў млыне і раскажаш нам што-небудзь цікавае, сапраўды
распуснае.
Вьгсьзетлілася, што Балун, па яіго словах, дазваляў сабе гра-шыць з сялямкамі; грэх яго зьмяшчаўся ў тым, што сн падмень-ваў іхную муку і з іпрастатьг душэўнае называў гэта распустаю ці непатрэбствам. Больш за ўсіх расчараваны быў тэлеграфіст Хадынакі, які проста эапытаў бьглога млынара, няўжо-ж ён са-праўды ня балаваўся з сялянкамі на мяхох мукою, на што Ба-лун, ламаючы рукі, адказаў:
— На гэта я бьгў занадта дурны.
Людзям абвясьцілі, што за Палотаю ў горным праходзе Любка яны атрымаюць абед, і батальённы каптэнармус, ротныя кашавары і падпаручык Кайтхамль, які эагадваў харчоваю част-каю батальёну, сатграўды накіраваліся з патрулем, у якім было чатыры ніжэйшыя чьгны, у сяльцо Мэзо-Лаборч.
Праз паўгадэіны яны вярнуліся ў суправаджэньні трох зьвя-заных за заднія ногі, сывіней, сям’і русіна, у якой гэтыя сывіньні былі эрэквізаваны і якая галасіла з гэтай прычыны, ды тоў-стага вайсковага доктара са шпіталю Чырвоінага крыжу. Вай-сковы доктар штосьці горача даводзіў падпаручыку Кайтхамлю.
Перад штабньгм вагонам сьпіраньні дасягнулі свайго вышэй-шага пункту, калі вайсковы доктар абвясьціў капітану Загнэру, што гэтыя сывіньні прыэначаньг на патрэбы Чырвонага крьвжу, пра што русін таксама нічога не хацеў чуць, патрабуючы, каб сьвіньні былі зьверінуты яму, таму што яны—яго апошняя мае-масьць і ён нізавошта, і ўжо ва ўсякім выпадку, не за гэткую цану, якую яму эа іх заплацілі, ня эгодзен іх аддаць.
Прьг гэтым ён пхаў атрыманыя за сьвіней грошы ў руку ка-пітану Загнэру ў той чакс„ як яго жонка моцна трымала другую руку і цалавала яе з тэю пакорлівасьцю, якая заўжды была ха-рактарна для гэтых месц.
Капітан Загнэр зусгм зьібянтэжьгўся і тграйшло некалькг хвілін, пакуль яму пашанц^вала вьгэваліцца ад старое. Аднак гэта яму ані не дапамагло, бо замест старое за яго руку ўчаігп-ліся больш маладыія члены русінскае сям’і і ў сваю.. чаргу па-чалі абсыпамь яе папаллпякіамі.
Але падоаручнік Кайтхемль адрапартаваў:
— У гэтапа чалавека засталося яшчэ дванаццаць штук сьві-кей і заплачаіна Я’.му за рэквізаіваіных сьвіней поўнасьцю, згодна апошіняга затаду па харчовай частцы дывізгі за Лг 12420. Згодна § 16 гэтата загаду за сьвіней н’алежыць плаціць у мяс-цоізаюьцях, што не пацярпелі ад ьайсковых дзеяньняў, не дара-жэй за 2 ікроны 16 хэлераў, кілё жывое івагі; у мясцовась-цях-жа, што пацярпелі ад вай'сковых дзеяньняў, робіцца над-баўка 36 хэлераў на кіілё жьввое вагі; значыцца, за кілё нале-жыць плаціць 2 кроны 52 хэлеры. Увага: калі будзе высьвет-лена, што ў раёне вайсковых дзеяньняў сьвінагадоўля не па-цяірпела і ў інаісельншцтва ёсьць спакладаныя сьвіньні, якія мо-гуць быць выкарыстаны на хаірчаіваньне эшалёнаў, за сьвініну належыць плаціць, як у мясцоваісьцях, якія не пацяірпелі ад вайсковьгх дзеяньняў, з асобнаю надбаўкаю ў памеры 12 хэле-раў за кілё жыівое /вагі. У выпадку нявыразнасьці становішча, на імесцы зараз-жа складаецца камісія, куды ўваходзяць: заці-каўленая асоба, іначальінік адпаведнага эшалёну і той штаб-афі-цэр ці каптэнармус (калі справа датычыцца невялікіх атрадаў), якому даручана затадваньне харчоваю часткай.
Усё гэта падпаручнік Кайтхамль прачытаў утолас па копіі загаду па дывізіі, які ён заўсёды насіў пры сабе, дзякуючы чаму ён ведаў на зубок такія падрабязнасьці, як тое, што ў ра-ёне вайсковыіх дзеяньняў цана на моркву пастаўлена ад 15 да 30 хэлераў іза кілё, а цана на цьвятную капусту, якая адпус-каецца ў раёне вайаковых дзеяныняў толькі на афіцэрскі стол, падвькшана да 1 кіроны 75 хэлераў за кілё.
Тыя, хто вьтраціаваў у Вэне гэтыя стіаўкі, як відаць мерка-валі, што ў спустошаных вайной мясцовасьцях—морквы і цьвят-ной капусты хоць гаць гаці.
Падпаручык Кайтхамль прачытаў гэта ўсхвалёваяаму русіну паннямецк'у і запытаў яго пасьля, ці разумее ён прачытанае, а халі той адмаўляючы заківаў галавой, паручык зароў на яго:
— Значыцца, ты хочаш, каб была комісія?
Русін зразумеў слова «комісія» і матнуў галавой у знак згоды. Сьвіней ўжо даўно йаівялі да палявых кухяяў, а наўкол зх гаспадара стаялі прызначаныія ў рэквізыцыйны атрад салдаты
з прымікнёнымі да стрэльбы штыіхамі; нарэшне комісія рушыла ў да>рогу, каб вьгсьветліць іна меацы, г. эн. іна хутары, ці трэ’ было русіну атрымаць 2 кроны 52 хэлерьг ці 2 кроны 28 хэле-раў за кілё.
Але яны не пасыгелі яшчэ нават дайсьці да дарогі, якая вяла на хутар, як з боку палявых кухняў пачуўся трьгкраггны прад-сьмяротны піск няшчасных сьвінак.
Русін зразумеў, што ўсё скончаяа і ў адчаі выгукнуў:
— Надбаўце мне за кожную сьвіньню хоць па два добрых гульдэны.
Часцывёра салдатаў япгчэ шчыльней абкружылі яго, а ўся ятоная сям'я загарадзіла капітану Загнэру і падпаручыку Кайт-хамлю дарогу, кінуўшыся пасярод яе ў самы пыл на калені.
Старая і дзьве яе дачкі абхапілі калені абодвых афіцэраў, наіэыіваючы іх сваімі дабрадзеямі, але русін прымусіў іх змоў-чаць і яа русінскай мове загадаў ім устаць: няхай салдатьг жа-руць сьвіней і падохнуць ад іх!
Такім чынам, комісія не адбылася, а з тэй прычыны, што русін раптам чагосьці ўзьеўся і пачаў пагражаць кулакамі, адзін з салдатам лузянуў яго прыкладаім, які гулка ўдарыўся аб за-скарузлы мужыцкі кажушок. Пасьля чаго ўся сям’я перахрысь-чілася і са сваім гаспадаром на чале кінулася наўцёкі.
На дзесяць хвілін пазьней батальённы фэльдфэбэль ласа-ваўся ў сваім ваа’оне з батальёніным ордьгнарцам Матушьгчам сьвінымі мазгамі і фэльдфэбэль, напакоўваючы сабе ваінтробу, зласьліва сказаў піоа'ром:
— Што? Вам таікісаіма хочацца? Не, браткі, гэта толькі для паноў унтэр-афіцэраў. Кашаварам застануцца почкі і пячонкі, мазгі і лепшае мяса—іпаном .каптэнаірмусам, а пісаром толькі дубальтовая дзяляніка таго-ж мяса, што і ніжэйжіым чыінюм.
Капітан Загнэр у оваю чаргу ўжо загадваў адабраць на афі-цэрскі стол лепшае мяса, ня надта тлустае, і згатаваць ято з кменам.
Вось чаму ніжэйшыя чыны, калі быў раздадзены абед, знайшлі ў сваіх бачкох у порцьгі крупігіку толькі па два малень-кія кавалачкі сьвініны, а такія, якім яшчэ больш не пашанца-вала,—нават усяго тольхі па іадным кавалачку сьвіное скуры.
На кухні панавалі звычайнае кумаўство і падхалімства, якімі харысталіся ўсе, што стаялі бліжэй да ўлады. Дзяншчыкі зьяві-ліся на Лю&кінскім перавале з тваралш, якія блішчэлі ад тлушчу. Ва ўсіх ордынаірцаў жыіваты былі, быццам, барабаны Рабілася штосьці неверагоднае!
Волынаптісаны Маірэк выклікаў каля катлоў цэлы скандал, таму, што захацеў быць оправядлівыім. Калі кашавар са словамі: «гэта ніаша'му гісторыёграфу!» паклаў яму ў бачок дужавагы кавалак варанае грудзінкі, ён заявіў, што на вайне ўсе роўныя. Гэта выклікала агулынае здавальненьне і было сыгналам, каб усе пачалі лаяць кашаваіраў.
Вольнапісаньг -швыріган'уў свой кавалак мяса назад, пацьвер-дзіўшы гэтым, што ён не жадае карыстацца протэкцыяй. Але кашавар гэтага не зразумеў, і падумаў, што батальённы гісто-рыёграф застаўся нездаволены, а таму кашавар шапянуў я.му, каб ён прышоў пазьней, калі раздача скончыцца, і тады ён атрымае кавалак шынкі.
У пісароў морды так і зьзялі, санітары цяіжка аддзьмуваліся ад сытасьці, а навакол гэтай -вакхіаналіі ўсюдых яшчэ відны былі няпрьвбраныя сьляды апошніх баёў. Усюдых ляжалі парас-кіданыя пустыя ладункі, пустыя бляшанікі ад коясэрваў, зрыўкі расійскіх, аўстрьгйскіх і інямецкіх мундзіраў, разьбітыя фурм’анкі і двуколкі і даўгія палосы акрьызаўленых бінтоў і ваты.
У старой сасьне, каля былога касьцёлу, ад якога засталася толькі куча сьмяцьця, тырчала неразарваная граната. Усюдых бьглі расьсеяны аскабалкі знарадаў. Дзесьці недалёка былі, яік відаць, абы як закопаны трупы забітых, таму што наўкол пана-ваў цяжікі пах імерцывячыны.
I ўсюдых, дзе праходзілі і спыняліся на адпачынак войскі, відны былі кучы чалавецкіх экскрэімэнтаў міжнароднага па-ходжаньня ад усіх народнасьцяй Аўстрыі, Нямеччыны і Расіі. Экскрэмэнты салдатаў усіх нацыяпальнасьцяй ляжалі тут поруч ці наміножваліся ў кучы і гэтыя кучы спакойна жылі адча з аднэю.
Напалавіну разьбітая цыстэрна, будка чыгу.начнага вартаў-ніка і наогул усё, што зьяўлялася якой-небудзь аховаю, было 'Яаскрозь прабіта кулямі.
Каб дапоўніць малюнак наступнае баявое ўцехі, з-а недалё-каю «га-рою ўздымаўся густьг дьгм, быццам там гарэла вялікая вёска, якая зьяўлялася цэнтрам буйной вайсковай опэрацьгі. Там палілі халерныя і дызэнтэрыйныя баракі на вялікую оа-дасьпь тых паноў, якім была даручаіна іхная пабудова пад ахо-ваю эрцгэрцогіні Марыі і якія пры гэтым кралі, як хацелі, ды напакоўвалі сабе кішэні, окладаіочьг сьцьвярджальныя даку-манты на халерныя і дызэнтэрыйныія баракі, якія не існавалі.
А вось цяпер адна група таікіх баракаў была аддадзена. ў ахвяру за ўсе астатнія, і ў сьмярдзючым дыме падпаленых са-ламяных сянынікоў адляталі на неба ўсе сьляды вялізарных крадзяжоў пад протэктаратам эрцэрцогіні.
На скале за вакзалам немцы пасьпелі паставіць ўжо згі-нуўшым брандэнбурцам по.мнік з надпісам «Гэроям Любкінскага перавалу» і з вялікім масянжовым іміпэрскім арлом, прычым на цокалі было асабліва адзначан'а, што гэты помнік зроблен з расійскіх гармат, адбітых нямецкімі палкамі пад час вызва-леньн.я Карпатаў.
У тэтых няэвычайных і нязвычных да гэтага часу абстаіві-нах батальён адпачываў пасьля абеду ў оваіх вагонах, у той час, як 'капітан Загнэр усё яшчэ ня мог дамсвіцца са сваім ад ютантам з прычьгны атрыманьня шыфраіванае тэлеграмы са штабу брыгады пра далейшы рух батальёну. Дыіспозыцыя была такая нявыразная, што, здавалася, быццам батальсн зусім да-рэмяа быў наікіраваны да Любкінскага перавалу, а павінен быў ехаць ад Нэйштадту у зусім іншым кірунку, таму * што ў тэле-граме гаварылася пра такія пунікты, як Кап-Унгвард, Кіш, Бя-рэзна і Ужок.
Праз дзесяць хвілін высьветлілася, што штаб-афіцэр, які сядзеў у штабе брыгады, усё періаблытаў, бо прышла шыфрава-кая тэлеграма з запытаньнем, ці зьяўляецца атрымальніікам 8-мы маршавы батальён 75-та палка (вайсковы шыфр Г-3). Разьзява штаб-афіцэр у штабе брыгады быў надзвычай зьдзіў-лены адказам, што атрымальнік—11 -ты маршавы батальён 91-га палка, і зараз-жа паслаў запытаньне, хто загадаў ім ехаць у Мункач, калі іх маршрут гаворыць Любкінскі перавал—Санок
у Галіцьгі. Разьзява бьгў надзпзычай зьдзіўлены, пгго тэлегра-фуюць з Лк>бкініокага пераваілу і паслаў шыфроўку: «Маршрут бяз вьмен: Любкіяскі перавал—Санок, дзе чакаць далейшых загадаў».
Пасьля з’вароту капітаіна Загнэра, у штабным ватоне ўзьня-ліся дэбаты з прьгчыны некаторай бязладнасьці начальства, пры-чым рабіліся нагадкі, што ўсходняя армія зусім страціла-б га-лаіву, каб там ня было немцаў.
Падпаручык Дуб прабаваў бараніць разгубленасьць аўстрый-скага генэральнага штабу і пачаў вярзьці нейкую ініюянетніцу -.пра тое, што мясцовасьць дужа спустошана баямі, якіія былі там нядаўна, і шлях яшчэ не пасьпелі спарадкаваць.
Усе афіцэры глядзелі ініа яго спачуваючы, быццам жадаючы сказаць: гэты чалавек нявінен у тьгм, што ён такі дурны. Не зна|ходзяічьг падтрыманыня, падпаручык Дуб гаварыу далей пра цудоўнае ўражаньне, якое робіць на яго гэтая змучаная мясцовасьць, бо яна даводзіць, якая жалезная моц хаваецца ў нашай арміі. Яму ізноў ніхто нічога не адказаў. Тады ён яшчэ раз паўтарыў:
— Вядома, напэўна гэта так! Бо расійцы адступілі адсюль у поўнай паніцы.
Кагтітан Загнэр цьвёрда пастанаўляе паслаць падпаручьгка Дуба пры першым выпадку, калі становішча ў акопах будзе небясьпечнае, у афіцэрскую выведку варожых позыцый за дра-цяныя загароіжы і шэпча паручыіку Лукашу ў вачсно вагону:
— Гэтых шпакоў інам чорт насыпаў! I чым такі чалавек інтэ-лігентней, тыім ён больш асёл.
Здаецца, быццам паідпаручьпк Дуб зусім не пакіне гаварыць, ёп ізноў расказвае усім афіцэрам, што ён чытаў у газэтах пра баі ў Карпатах і пра змаганьпе ,за Карпацкія перавалы ў пэ-рыод аўстра-нямецкага наступленьня на Сане.
Ён расказівае так, як быціцам ён ня толькі сам удзельнічаў ~у гэтыіх баёх, але і сам кііраваў гэткімі опэраіцыямі.
Асабліва прыікра гучэлі такія сказьг, як:
— Пасьля мы прасунуліся на Букоўско, каб замацаваць эа сабой лінію Букоўско-Дынаў, ня губляючы сувязі з бардыжоў-
скгм корлусам, каля Старое Паланоа, дзе мы разыэілі самар-скую дывізію ворага.
Паручык Лукаш ня здолеў утрьгваць, і ён заўважыў падпа-ручыку Дубу:
— Пра ішто ты яшчэ'да вайны, мусіць, гаварыў з тваім на-чальнікам акруговае ўггравы.
Падпаручык Дуб «япры!знана зірнуў на паручьгка Лукашз-і вышаў з вагону.
Вайсковы цяігнік стаяў на насыпе, а ўнізе ў некалькіх мэт-рах ад ягонай падставы ляжалі параокіданыя роэныя рэчы, кі-нутыя расійскмі салдатамі, якія беглі адступаючы за канаіву, што цягнулася ўздоўж насьппу. Тут былі іржавыя імбрычкй кацялкі, падсумкі і да гэтага падобнае. Апрача таго, тут-жаг поруч з бунтамі калючага дроту, відны быілі палосы акрываў-леных бінтоў, закарэлыя ад крыіві павязкі і вата. У адныім месцы, над канавай, стаяла група салдатаў і падпаручык за-раз-жа скмеціў, што сярод іх быў і Швэйк і штосыці ім рас-казваў.
Таму падпаручык Дуб таксама накіраваўся туды.
— Што тут такое адбываецца?—суровьгм голасам запытаў ён, спыніўшыся проста перад Швэйкам.
— Дык вось, дазвольпе далажыіць, пане падпаручык,—адка-заў за ўсіх Швэйк:—мы тлядзімо.
— А што вы іглядзіце!—крыкнуў падпаручык.
— Так то’чна, пане падпаручык, глядзім уніз, у каінаву.
— А хто вам гэта дазволіў?
— Гэта, дазівольце далажыць, пане падпаручык, ёсьць жа-* даньне нашага пана палкоўніка Шрэдэра, які застаўся ў Бруку. Калі мы ад’яжджалі на фронт, ён, разывітв'аючыся з наіміі, ска-заў у сваёй прамове, што ікалі нам здарыцц.а праяжджаць па мясцовасьці, дзе адбываліся баі, дьпк мы павінны добра ўсё разгледзеіць, як, значьпц'ца, біліся і наогул, эначыцца, усё,. што можа бьшь нам карыюн'ьпм. ! вось, каля гэтае канавы, мы бачьпм, пане падпаручык, што салдат павінен выкінуць, калі ён УЦякае. Дык вось дазвольце далажыць, пане падпаручык, мы бачьпм гуг, як недарэчна, што салдат цягне з сабой розныя не-
матрэбныя рэчы. 'Ёін імі зусім дарэмна нагружаны. Ен ад іх толыкі дарэмна томіцца і калі яму даводзіцца цягнуіць на сабе такі цяжар, дыж ён ня можа як трэба іваяваць.
У падпаручыка рапта’м мільіпнула думіка, што ён мог-бы на-рэшце аддаць Швэйка пад ваеннанпалявы суд за здрадніцкую прапаганду, а таму ён хутка загтытаў:
— Значыіціца, вы мяркуеце, што салдат павінен пакінуць і ладункі, як вы бачьгце, вось у гэтай ямінцы, ці штьпхі, як вы бачыіце, еось таім?
— Нікак нет, пане падпаручык,—адказаў Швэйк, ветліва ўсьміхаючыся,—а вось будзьце ласкавы гляінуць на кінутьг тут-жа мэталёвьг іначны гаршчоік.
І сапраўды, каля самага насыпу, сярод чарапкоў, выклікагочьг тырчаў пераедзены іржою начны гаршчок з абабітаю паліваю. Мусіць гэтыя рэчы, якія аідслужылі ў гаспадарцы, былі • выкі-нуты сюды эагадам началыніка станцьгі, як матэрыял для вучо-ных спрэчак паміж архэолёгаў наступных вяікоў, якія будуць ці мала зьдзіўлены знаходкаю старажытнага становішча... А пасьля ў школе дзецям будуць гаварьгць пра эпоху паліваных яачных гаршкоў, што існавала кйлісьці!».
Падпаручык Дуб ня спускаў з вока гэтай пасудзіны, але ня мог зірабіць нгчога іншага, як проста ўпэўніцца, што гэта са-тграўды адзін з тых інвалідаў, якія праівялі сваю маладосьць пад ложкам.
Гэта зрабіла на ўсіх вялікае ўражаньне і, з прычыіны таго, што падпаручыік Дуб маўчаў, Швэйк ізноў загаварыў.
е — Дык вось дазвольце далажыць, пане падпаручык, з гэта-кім начным гаршком здарьглася ў курорце Падзібрадзе па-цешная гісторыя, якую раюказівалі ў нас у рэсторане ў Вінагра-дах. У той час у Падзібрадзе пачалі выдаваць газэту «Незалеж-нае слова» і галоўнаю пэрсонай,у гэтай справе быў падзібрадзкі аптэкар, а за рэдактара прызначылі нейкага Ладыюлава-Хаека Домажліцікага. Ну, а гэты аптэкар быў вялікі дзівак; ён зьбі-раў, напрыклад, старыя гаршкі і да таго падобныя дробязі, так што ў яго злажыўся цэлы музэй. Дык вось, Хаек Дамаж-ліцкі неяк запрасіў да сябе ў Падзібрад аднаго дружака, які
таксаім'а лісаў у газэтах і яны з гэтай прычыны здорава вы-пілі, бо ўжо больш за тыдзвнь ня бачыліся. Дружак і паабялаў Дамажліцкаму, што ў падзяіку за пачастунак, ён напіша яіму фэльетан для «Незалежнага слова», для незалежнае значыцца газэты, ад якое той залежаў. І сапраўды, напісаў яму фэльетон пра дзівака-колекцьгянэра, які энайшоў у пяску на беразе Эльбы мэталёвы начны гаршчок і вырашыў, што гэта шалом сьвятога Венцаслава, ды падняў такі гарміда'р, што сам біскуп з процэсіяй і пратэсамі прыехаў у КеніінггрэЯа паглядзець на энаходку... Ну, а п-адзібрадэікі аптэкар надумаўся, што гэта— каменчык у ягоны гарод і ад таго часу ў іх з Хаекам Дамаж-ліцкім і сяброўства прэч!
Падпаручык Дуб ахвотней за ўсё скінуў-бы Швэйка ў ка-наву, але стрьгмаўся і толькі зароў на ўсіх!
— Я вам кажу, што вьг не павіініны тут дарэмна швэндацца! Вы мяне яшчэ ня ведаеце, але калі даведаецеся...
— А вы Яастанецеся тут, Швэйк,—дадаў ён грозна, калі Швэйк хацеў разам з іншьпмі вярнуцца ў вагон.
Яны засталіся адны і падпаручык пачаў думаць, каб ска-заць што-небудзь страшнае.
Аднак Швэйк яго папярэдзіў.
— Дык во'сь дааволыце далажыць, паіне падпаручыік, каб толькі надвор’е ў нас пратрымалася. Зараз вось удзень ня душна і ночы таксама даволі прыемныя, • так што цяпер самьг час ваяваць.
Падпаіручык выцягнуў рэвольвэр і эапьгтаў:
— Ведаеш, што гэта такое?
— Таік точна, пане падпаручык. Ведаю. У пана паручыка Аукаша таксама такая штучка ёсьць.
— Ну, дык вось, эарубі сабе на носе, нятоднік,—сур ёзна і з адчуваіньнем уласнай годнасьці прамовіў падпаручы'к Дуб, хаваючы рэвольвэр,—каб ты ведаў, што з табою можа зда рыцца вялікая няпрыемнасьць, калі ты будзеш працягваць сваю пропаганду.
Падпаручык адыйшоў, паўтараючы пра сябе:
— Цяпер я яму дужа добра сказаў: «працягваць сваю про-паганду». Менавіта пропаганду...
Перш чым лезьці ў вагон, Швэйк яшчэ крыху пахадзіў пе-рад ім узад і ўперад, марсмьгчучы сабе пад нос:
— Куды-ж бы мне яго прылучыць?
І чым больш ён думаў, тыім выраізьней вызначалася ў яго розуме назва такога пдрадіку людзей: «паўшаіптун».
У вайсковым лексыконе заўсёды з вялікаю ахвотаю ўжы-валі слова «шаптун» *). Асабліва гэты ганаровы эпітэт да-ваўся палікоўнікам, паджылыім капітанам ды маёрам; ён стана-віў нейкую больп^ высокую ступень шырока ўжытковага вьгразу «сгарая пяюочніца». Ніжэйшаю ступеныню была мянушіка «дзя-дулька», якая зьяўлялася лаокальным эттэтам для старога палкоўяіка ці маёра, які ня супраць паюрычаць ды папяту-шыцца, але ішкадуе і любіць сваіх салдатаў і абараніяе іх ад сал-датаў ІВ..ШЫХ палкоў, асабліва, калі оправа датычала чужых па-трулёў, яікія затрымлівалі ягоных салдатаў, што пратэрміноў-валі пабыўку ў карчме. «Дзядулыка» клагтаціўся пра сваіх сал-датаў, ежа ў іх была ваўсёды добрая, але ў яго абавязксва быў які-небудзь «бзік», да чаго-небудзь у яго была асаблівая пры-хільнасьць і з гэтай прычыны ён быў «дзядулька».
Калі-ж «дзядулька» пры гэтым дарэмна мурыжыў людзей і унтэр-афіцэраў, прыдумляў розныя там трывогі ды заняткі ў начную пару, і да таго падобньгя рэчьг, дык яго ўжо назьгвалі «старая пясочніца».
Са «старое пясочніцы» разьвінаўся як вышэйшая ступень злоенае прыдзіірлівасьці, дробязнасьці і тупасьці гэтак званы «шаптун». Гэтае слова азначала ўсё, што хочаце, але розыніца яаміж штацкім «шаптуном» і вайсковым—вялікая.
Першы, гэта значыць шаптун на грамадзянскай службе, таксама зьяўляецца начальнікам і служкі ды малодшыя чьпноў-нікі ва ўстановах даюць яму такую мянушку. Гэта—бюрократ да мозгу касыцей, філістэр, які, напрыклад, чапляецца, чаіму яа-пісаньг даклад ня быў абсушаны клякспапірам і да гэтага па-добнае. Гэта—наогул абмяжованы, мала разьвіты, нудны чала-
*) У орыгінале ўжыта болып грубое слова. якое вызяачве чалавека». ніто з прычыны елабога жывата ня можа стрымлівацуа ад выпусканьня вятроў. (Зауваіа перакладчыка).
век, які, аднак, хоча граць ролю у грамадзтве і падкрэсьлівае сваю асаблівую сумленнасьць, уяўляе, што ўсё разумее і ўмее растлумачыць і на ўсіх і ўсё крьгўдзіцца.
Але хто пабыў на ‘вансковай службе, той лёгка зразумее розьніцу' між такім тьтам і «шаіггуном» у вайсковым мундзіры. Тут гэтая мянушка вызначае «дізядульку», які ёсыць саіпраўды прыдзіра ды чалавеканенавісынік, сапраўды жмот, які нікому не паатусьціцца, але ўюё-ж ткі іапыняецца перад кожнаю цяж-касьцю. Салдатаў ён ня любіць і заўсёды, хоць і дарэмна, ваюе з імі, ня ўмеючы, аднак, набыць у іх вачох такі аўторытэт, якім карыстаюцца «дзядулькі» і «старыя пясочміцы».
У некатоірых гарнізонах, напіры!клад у Трыснце, гэтакіх лю-дзей называлі «стары сарцір». У кожньнм выпадку справа ішла заўсёды пра паджыльгх людзей, і калі Швэйк у думках назіваў падпаручыка Дуба «паўшаптун», ён зусім правільна ўлічыў, што падпаручыку Дубу не хапала процантаў з пяцьдзесят да поўнага шаптуіна, як па ўзросгу, так і па годнасьці, дый наотул па ўоіх пунктах.
Паглыбіўшыся ў такія развагі, ён вярнуўся да свайго вагону і стрэў каля яго дзяншчыка падпаручыка Дуба. У дзяншчыка бьгў апухшы твар і ён нявыразна прамармытаў, што ў яго голькі што адбылася сутытна з ягоным панам, які, даведаў-шыся, што ён, Куінэрт, хаіўруоуе са Швэйкам, «абіў ято па мордах.
— У такім выіпадку,—спакойна прамовіў Швэйк,—<мы па-вінны рапортавацца. Аўстрыйскі салдат абавязан цярпець мар-дабой толькі ў вядомых выпадках. Але твой пан перайшоў усе межы, як казаў стары Аўген Савойокі: «адтэтуль—дагэтуль». Цяпер ты сам паівінен далажыцца па начальству, а калі ты гэ-тага ня зробіш, дык і я табе яшчэ надаю па мордзе, каб ты ведаў, што ёсьць дысцыпліна ў арміі. У каролінэнтальскіх ка-зармах быў нейкі падпаручык Хаўзнэр і ў яго быў таксама дзяншчыік, якота ён біў па мордзе ! штурхаў нагамі. Аднойчьг ён так набіў свайго дзяншчыжа, што той эусім ашалеў і рапор-таваўся, а пры рапорце растлумачыў, што яго набілі за тое, што ён усё пераблытаў. А на грунце гэтых слоў яго пан узяў дый давёў, ш.то дзяншчык хлусіць, таму што таго дня ён яго
па твары ня біў, а біў ногцам, так што ўрэшце хлопца паса-дзілі яшчэ на 20 сутак у карцар за непраўдзівы данос.
— Зрэшты,—гаварыў далей Швэйк,—гэта справы не мя~ няе. Гэта-ж якраз тое самае, пра што заўсёды гаварыў наш мэдык Гаўбічка, што, бач, у патолёгічным інстьггуце ўсёроўна пачынаюць рэзаць чалавека, ці павесіўся ён, ці атруціўся. Так што я пайду разам з табой. Пара-другая лішніх аплявух на вайсковай службе—рэч сур’ёзная!
Кунэрт ізусім ачмурэў і даў Швэйку павесьці сябе ў штабны вагон.
— Што вам тут трэба, сволачы?—зароў на іх падпаручык Дуб, высоўіваючыся з івакна.
— Тірымай сябе з гонарам,—шапяінуў Шзэйк Кунэрту і ўпхнуў яго ў вагон.
У праходзе зьявіўся паручык Лукаш, а за ім і капітан Загнэр.
Паручык Лукаш, якому ўжо так часта даводзілася мець справу са Швэйкам, быў дужа зьдізіўлен, таму што на гэты раз Швэйк ня трымаўся так просьценька, як звьгчайяа, а твар яго страціў сівой такі знаёмы, ласкавы выраз і прарочыў якіясьці ноівыія яяпрыемінась'ці.
— Дазвольце далажыць, пане паручык,—сказаў Швэйк,— м’ы хочаім рапортаваціца.
— Ня стройце дурня, Швэйк. Мне гэта нарэшце напры-крала.
— Нікак нет,—запярэчыў Швэйк,—дазвольце далажыць, пане паручык. Я-ж ордынарац вашае роты, а вы ротны каман-дзір 11 -й роты. Я ведаю, што гэта выглядае дужа сымешна, але ведаю, што пан падпаручык Дуб—ваш падначалены.
— Вы зусім з іглузду зьехалі, Швэйк,—перапыініў яго па-ручыпс Лукаш.—Ці вы п яны, і тадьг вам леггш за ўсё вымя-тацца вон адгэтуль, разумееш, боўдзіла, жывёліна.
— Нікак нет, пане падпаручыік,—адказаў Швэйк, штур-хаючы Кунэрта наперад.—Гэта зусіім падобна да таго, як ад-нойчы выпрабоўвалі ў Празе абарогтныя краты, якія павіняы былі перасьцерагаць, каб ня траіпіць пад трамвай. Пан вына-
ходпа сам ахвяраваў сабою для гэтага выпірабаваньня, а пасьля гораду давялося пла'цшь ягонай удаве ўсё жьгцыцё пэнсію.
Капіган Загнэр, ня ведаючы, што сказаць, ківау галавой, у той час як паручыіка Лукаліа, здавалася апанаваў адчай.
— Так што дазвольііе далажьшь, лане паручык,—ня-ўмолыга працяшваў Швэйк,—што ўсё павінна пайсьці па ра-порту. Япгчэ ў Бруку, пане паручгык, вы каізалі мне, што калі я буду за ротнага ордынарца, у мяме буідуць і іншыя абавяізасі, а ня толыа перадаваіць загады, і што я паванен бьшь у курсе ў’сяіго, (што адбькваеміца ў нас у роце. На падставе гэтага за-
гаду я дазволю саібе далажьпць вам, пане паручьгк, пгго пан ггадп ару чьпк Дуб нізавсшта адхвасгаў сгвайго дзяіншчыіка па мардасах. Я сам ад сябе, дазвольце далажьгпь, пане паручык, гэтага-б не далажыіў. Але калі я бачіу, што пан падпаручы'к Дуб знаходэіцца пад вапгьнм начальствам. дьпк я і надумаўся рапортавацца.
— Гэта нейкая дзіўная справа,—сказаў капітан Загнэр.— А чаіму вы прыіця'гнулі сюды гэтага Кунэірта?
— Дьпк вось дазвольце далажьшь, пане батальённы, што ўсё павінна ісьці па рапорту. Ён-жа дурны. Пан падпаручык адхвастаў ято па мордзе, а ён ня ўмее адзін пайсьці далажьпцца да начальства. Дазвольце далажыіць, пане/катгітан, каб вы былі ласкавы зірнуць на яго, яік у яго калені дрьгжаць і чалавек ледзь не памірае ад страху, што яму трэба далажыц.ца па яа-чальству. А каб ня было тут мяне, ён, мусіць, і зусім не па-ншоў-бы дакладваіша, як той Кудзеля з Бьггоухава, яікі на
прызыуінай службе да тато часу дакладваўся па нача.шству,
г.акуль яго не перавялі ва флёт, дзе ён выбіўся на мічмана і зра-біўся славуты як дэзэ.ртыр на аднэй з выспаў Ціхага акіяіну. Пасьля ён там і ажаніўся, і калі ігутарьвў з падарожнікам наўкол сьвету Гаўлагам, дык той ,ня мог адрозьнііць, што гэта ня тубылеіц. Паогул, вядома, дужа сумна, што даводзіцца праз
нейкія
МНІІ
гчасныя аплявухі дакіліадаацца па начальству. Але ў

тым-жа і справа, што ён не хацеў ісьці, бо сказау, што ня нойдзе Ёдг наогул такі затуканы чалавеік, што нават ня ведае, пра яяая пабоі ідзе мова. Таік пгто ён іня прышоў-бы сюды, зу-сьм-бы не пайшоў ратгортаваіцца, а даэволіў-бы сябе біць яшчэ
1). Прыгодн Швовха, ч. III.
161
болей, так што дазіволілцс далажыць, пзне каіптан, гляньце нд яго—ён-жа зутсім ужо адурнеупгы. А, з другога боху, яму грэба зараз-жа паокарідзгіцца, <што япо набілі, але ён не наважьгўся, таму што ведаў, што леіпей, як гаваірьгў іпоэт, «цьвісьці сьціп-лаю фіялкаю». Справа ў тым, што ён служыць за дзян'пгчыжа ў пана нгадп-аручьгка Дуба.
Падштурхваючьг перад сабой Кунэрта, Швэйк сказау:
— Ды -ня дрыжы ты, як асінавы лііст.
Капітан Загнэр запытаў Кунэрта, як была шрава.
Але Кунэрт, дрыжучы ў’сім целам, адказаў, што яяхай наін « •
капітан запытае хоць у пана падпаручыка, што той яго зуом і ня біў.
Дрыжучы, Юда-Кунэрт інават заявлў, што Швэйк проста прьгдумаў усю гэтую гісторыю.
Скончыў гэты цяжкі інцыдэнт сам падпаручык Дуб, які раптам адкульсьці зьявіўся і кінуўся да Кунэрта:
— Хочаш атрымаць яшчэ пару апляівух?
Такім чынам справа была зіразумелая і каітптая Затнэр про-ста заявіў падпаручьвку Дубу:
—- Ад сягонешняга дня Куінерт пераводзіцца ў кашавары, а па прьгзнаічэньні вам новага дзянішчыка будзьце ласкавы зывярнуцца да каптэнармуоа В-анэка.
Падпаручык Дуб узяў пад іказырок і адыходзячы засьгкаў:
— Іду аб заклад, што вы Швэйк яшчэ будзеце калі-небудзь матляцца на шьгбеніцы.
Калі падпаручык вышаў, Швэігк ласкавіа, сяіброўскім то-нам—зывярнуўся да паручыка Лу-каша:
— У Мюнхэнцрэцы -быў такісама адзгн такі пан і таксама Гаварьвў так з другім панам, а той яму адка-заў; «На эшафоце мьг з свамі яшчэ пагутарыім».
— Ну, Швэйк,—сказіаў паручык Лукаш,—і ідыёт-жа вы! Але толыкі не наважцеся адказваць, як вы ігэта звычайна ро-біце: «Так Ь'очна, пане паручык, я—ідьгёт».
—• Дзііўна!—заўважьгў капітан Загмэр, глянуўшы ў акно.
Ён ахзотна адыішоу-'бьг адсюль, але не пасыпеў, гаму што пад ваікном вынырнуў аднекіуль падпаручык Дуіб.
Падотаручык Дуб схазаў, што вельмі шкадуе, што капітан. Злпнэр наіішоў. ня вьпслухаўшы ято доооазаў на ікарысьць на-ступлен’ьаія на Ўсходншм1 фроніііе.
—. іКалі мы хочам зразумець вяілдізарм-ьг плян гэтаіга насгу-плсныня,—голасна сказаў у вакно падвіаручык Дуб,—мы па-вінньг ўяівіць сабе, як разьвіналася наступленьче ў канцьг кра-савіка. Нам інеабходіна было праірааць раюійюкі фрюнт і мы выра'шылі, што найболыіі апрыяльныім месцам для гэткага пра-рьгву зьяўляецца фронт паіміж Карпагтамі і Віслай.
— Ды я і ня дуімаю спрача'ціца з табой,—суха скаваў капі-тан Запнэр і ады’шоў ад вакна.
Калі піраз паўгадзіны пасьля гэтага эшалён прап,ягваў свой шлях у Саноік, капітан Загнэр выця'гнуўюя на лаўцы ды прыкі-нуўся, што сыттіць, каб падітаручык Дуб забыўся тымічасам на счае нудныя тлумачэньні «вялізманнага наступленьня».
У вагоне, дзе ехаў Швэйк, не далічіваліся Балуна. Справа ў тыім, што Балун атрымаў дазвол выюкрабіці кацёл, у якім ігата-валі гуляш. І вось ён тірапіў у вагсн, дзе б.ылі пагружаны па-ляівыя ікухні, у дужа яятдрыемнае станювіцгча, таму што ў той момант калі цяігніік крануўся, Балун галавой наперад паляцеу у вялізны кацёл, і толькі 'ногі яіго тырчалі ўгары. Аднах, ён хутіка ттрывык да гэтага нязівычайнага стансвішча; з катла па-чулася чмаканьне, яік бьгццам вожык лавіў тараканаў, а пасьля пачуўся з глыбіні голас Балуна:
— Браткі, на ласкіу, кіньце сюды міне акрайчык хлеба, тут яшчэ так многа поліўкі.
Гэтая' ідылія працяігвалася аж да наступнага прысіынку, куды 11 -ая ірюта прыбьгла з так добра вычышчаяыім катлом, што далуда блішчэла, як жар.
— Дай вам божа здароўя, браткі,—ад душы дзякаваў Балун.—Ад таго часу, як я на вайоковай сл-ужібе, перішы раз мме ўсьміхнулася такое шчасьце.
1 гэта было сапраўды так. На Любкінскім перавале Балуін атрыімаў цэлыіх дзыве дзялянкі гуляшу; паручык Лукаш быў так эдаволены, што Балун прьпнёс яму з афіцэрскага катла не-зачэпленую дзялянку, што аддаў яму за гэта добрую палавіну свайго абеду. Балун быў зусіім1 шчасьлівы, матляў нагаміі. зьве-
аіўпгы іх з вагоіяу;
гпам гэтая вайгна лдалася яму
ГСГЬІІ
ІЫМ,
чьлмсыці блізкім.
>^ПІ
• • Ротны кашавар пачаў быў яго цьвілгць,
упэўняючы, што
ямгчэ да ттрыезду ў Санок людзяы будзе раздадзена вячэра і другі абед, бо гэтая вяічэра і абед ім належаць за тьгя дна калі яны іх не атрымалі. Але Балун толькі згаджаючьгся кйваў га-лавою і шатгтаў:
— Вось пабачыце, браггкі, боіг нас не пакіне.
3 гэтага ўсе ад дупіы 'пасьмяяліся, а кашавар, седзячьс ш
сваёй
палл
й кухні, пачаў:
Гоп, гэй дыі Гоп, гэй ды! 3 намі сам пан-бог заўжды! Ён яас часта ў бруд кідае, Але й з бруду падымае; Чэрствы хлеб шле на палудзень, Спачувае усім людзям.
Гоп, гэй ды! Гоп, гэй ды! 3 намі сам пан-бог заўжды!
Пасьля станцыі Шчаўна зьявіліся ў далінах новьдя салдац-кія могілкі і брацкія магілы. 3 цяпніка відзён быў каменны крыж з хрыістом без галавы. Ё.Н страціў галаву пры абстрэле
чыгункі.
Цягнік наддаў ходу, сыпяішаючы ў даліну Санок. Далягляд зрабіўся шьгрэйшы і паабапал палатна разьлёгся малюнак на
цэлы ішэраг разбураіньЕх артьглерыйскім агнём вёсак.
Каля Кулашны ляжаў у рэчцы зусім разьбіты цятнік Чыр-
вонага крыжу, які скінуўся з нас
ГНІ
Балун дзіка вырачыў вочы, дзівячыся галоўныаг чьгналг ірас-
кіданым па даліне часткам паравіка. Труба паравіка ўелася ў насыіп і вьнглядала з яе бьвццам 28-сантымэтровая гармата.
Гэты малюнак эацікавіў і іншых швэйкавых спадарожнікаў.
Больш за ўсіх хваляваўся ІОрайда.
— Ды хіба-ж даэваляецца рассгрэлываць цжпнікі Чырвонага крыжу?—не разумеючы пьгтаўся ён.
— Дазваляецца яно не дазваляецца, а рабкць гэта моакна,— па-філёзофоку заўважьпў Швэйк.—Ва ўсяікіім выпадэсу гэта ёсьць добрае пападаныне і кожмы бок пасьля ацраўдваецца тым, што
лэрава была ўначы і што знакаў Чырвонага крыжу ня бьсло оідаць. Наогул на сывеце дужа шмат тлкога, што не дазва-ляоцца, але што можна рабіць. Галоўны сэагс у тьгм, каіб па* спрабаваць—а ну пройдзе нумар, а калі яе дазваляецца, дык ці ня можна так... Пад час вялікіх маінэўраў каля Пісэку вышаў теоаі загад, што на паходзе не дазваліяецца забіваць салдатаў у лоалодкі. Але наш капітан скмеціў, што такі загад проста сьыешньг, бо кожнаму зразумела, што забітьг ў калодкі салдат н.я можа ісьці паходным парадкам. Дык вось ён загаду, уласна кажучы, не парушыў, а проста заігадаў саджаць забітьгх у ка-лодкі салдатаў на абозныя фурманкі ды так з іімі прасоўваўся настерад...
Альбо вось такі выпадак, які быў на нашай вуліцьг гадоў з пягць перад гэтым. Жыў там на першым паверсе нейкі пая Карлік, а над ім дужа прыстойньг чалавек, вучань консэрвато-рыі, прозьвіпгчам Мікеш. Гэты Мікеш быў вяілікі бабнік і тьгм-часам пачаў шуры-муры з дачкою гэтата пана Карліка, у якога было і эк/спэдыцыйнае бюро і цукерня, а ў Моравіі—пераплёт-ная майстэрня, але толькі на зусім чужое імя. Дык вось, калі пан Карлік даведаўся, што нейкі івучань цягаецца за ягонаю дачкою, ён пайшоў да яго і сказаў: «Я вам не дазваляю жа-ніцца з маёю дачкою, галадранец вы няшчасны... Я вам яе яе аддам!»—«Добра,—адказаў яму пан Мікеш.—Што-ж я магу зрабіць, калі вы не дазваляеце мне з ёю жаніцца? Што міне— разарвацца, ці пгго?» А праз два месяцы пан Карлік зноў пры-шоў да ято, дьг разам са сваёю жонкаю і абое ў адзін голас га-вораць: «Нягоднік, івы абюарамацілі нашую дачку».—«Гэта праўда,—адказвае ён,—я зрабіў яе дамаю, шаноўная пані». Ну, жан Карлік пачаў выслаўляіцца рознымі няпрыстойнымі словамі дьг кірычаць, што ён-жа, Карлік, казаў яму, што не дазваляе яму жаніцца з ягонай даічікою, што не аддаісаць яе, але той зу-сім дарэчы адказаў, што ён аніяк і ня зьбіраецца жаніцца з ёю, а пра тое, што ён можа з ёю зрабіць, на той раз і гаворікі іня было. І яшгч’э сказаў, што справа ішла зусім не пра гэта, і ня-хаі шаноўныя бацька ня турбуюціца, і што ён яе аніяк ня хоча, « жгто ў яго такі характар, катогры ня хіістаецца, як травінка на ®*грьг, і што ён стрымае свае славы, і што калі ўжо ён што-
небудзь сказаў, дьпк гэта як сьвятое. 1 што, калі-б яго нават пачалі за гэта ўціскаць, яіміу будзе ўсёроўна, бо сумленыне яго нае чьпстае, а яго няібожчьгца маці перад сымерцю заклікала яго 'ніколі ў жьгцьці ня хлуісііць, і што ён пакляўся ёй у гэтым, і што гэткая ікляіцыба н,а век непарушна. І што ў ягонай сям і наогул нііхто ніколі ня хлусіў, і што ў школе ў яго з-аўсёды была вы-шэйшая адзнака за ўзаріныя павадзіны... Дык вось бачыіце, што шмат чаго ёсыць недазволеінага, але ўсё-такі гэта рабіць можна, і што шляхі мюгуць быць розіныя, а волю трэба мець адну.
— Дарагія дружакі!—сказаў вольнапісаны, які старанна запісваў штосьці ў свой блёкінот,—у кожньгм благім ёсьць і свой добры бок. Гэты зыніішчаны выібухам, напалавіну спалены са-нітарны цягніік узбагачае гісторыю нашага батальёну на новы наступны гэройскі ўчымаік. Я ўяўляю сабе гэтакі малюнак: 16 верасыня, яік я ўжо запіісаў у сябе, па некалыкі чалавек ад кожнае нашай роты, з эфрэйтарам на чале, добраахвотна пад-ручаюцца ўзарваіць варожы броняіцяпніік, які нас абстрэльвае і перашкаджае нам перайсыці раку. Пераапранутыя ў сяляінскае адзеньне, яны з гонарам вьгканалі сваю задачу...
— Але што я біачу?—зусім інакшьгм танам выгукнуў радтам вольнапісаны, капаючыся ў сваіх нататках.—Як трапіў сюды наш пан Ванэік? Слухайце, пане каптэнармуіс, яікі цудоўньг ар-тыкул будзе зьмешчаны' іпра вас у летапісе нашага батальёну! Я ўпэўнен, што вы і так траіпіце калі-небудзь на старонкі гісто-рыі, але тут гэта будзе болей і лепей...
! волынапіісаньг ўголас прачытаў:
Гэройская сьмсрць каптэнармуса Ванэка.
На адважную справу зьнішчыць выбухам варожы броняцягнік падручыуся ахвотнікам і каптэнармус Ванэк, пераапрануты, як і астатнія, селянінам. Ён быў аглушаны выбухам і, апрытомнеўшы, убачыў сябе абкружанага ва-рожымі салдатамі, якія зараз-жа павялі яго ў штаб свае дывізіі, дзе ёк, пазіраючы ў твар сьмерці, катэгорычна ад-мовіўся даць якія-колечы ^есткі пра разьмеркаваньне і колькасьць нашага войска. 3 прычыны таго, што ён быў
пераапрануты, яго асудзілі на шыбеніцу, як шпэга, а гэтая кара, з прычыны высокай яго годнасьці, была заменена яму расстрэлам. Прысуд зараз-жа .выканалі, каля сьцяны ма-гільніку, прычым слаўны каптэнармус Ванэк намогся, каб яму не завязвалі вачэй. На пытаньне, ці мае ён яшчэ якое-небудзь жаданьне, ён адказаў: «Перадайце праз пар-лямантэра майму батальёну маё апошняе прывітаньне і перадайце яму, што я паміраю з цьвёрдаю вераю, што наш батальён будзе працягваць свой непераможны шлях. Пасьля ‘скажыце капітану Загнэру, што мясная пайка згодна апошняга загаду па батальёне павялічзаецца да дзьвюх з палавінаю бляшанак на чалавека». \ Так памёр наш каптэнармус Ванэк. Сваім апошнім сказам ён зьбян-тэжыў ворага, бо той меркаваў, што, не дапускаючы на-шае пераправы цераз рэчку, ён адрэзаў-бы нас ад нашае харчовае базы і выклікаў-бы такім парадкам голад і дэ-моралізацыю ў нашых шэрагах. Пра спакойнае дачы-неньне Ванэка да сьмерці сьведчыць тая акалічнасьць, што ён аж да самага моманту кары гуляў з еарожымі штаб-афіцэрамі ў прэфэранс. «Грошы, што выгуляў, я прашу перадаць расійскаму , Чырвонаму крыжу»,—сказаў ён, стоячы ўжо пад накіраванымі на яго рулямі вінтовак. Гэтая шляхотнасьць вялікае душы кранула прысутных да
•• * • сьлез.
— Даіруйце, ттане Ваінэік,—гаіварыіў далей волыналісаіны,— што я даэволіў сабе іна свой погляд даць прызначэныне вашаму выйгрыішу. Сыпяіша я меркав.аў перадаць яго аўстрыйіскаму Чыірвоінам’у ікірыжу, але ўрэшце мне здаецца, што з пуінкту по-гляду замілава^ныня да людзей гэта аднолькава, абы перадаць грошы яікойчнебудзь добрачыіннай уістанове.
— Наш ніяібожчык пан каптэнар'мус,—заўважыў Шв.эйк,— мюг-бы ахвяіраваць іх на карысыць дармовае страўні ў гораідзе Празе, але так яно, мусібыць, лепей, таіму што ііна/чай паін бур-гомістр купіў-бы сабе за ўсе гэтыя грошы каівалак вантрабянта яа закуску.
— Ну, а што-ж—усюдых крадуць,—абазваўся тэлефоігісг Хлдььнскі.
— А асабліва ў Чырвоным крьгжы,—з запалам выгукнуў Юрайда.
— У Бружу ў мягне быў знаёмы кухар, які гатаваў для міла-сэрдньгх сясьцёр з бараку, дык той мне расказаў, як загадчыц® ды экономка адоылалі дадому пнжаляд дьг віно цэлымі скрын-калс. На гэта ваўжды трапляецца эручны вьгпадак... Лёс, так сказаць... Накановаінаіга ня мінеш. Кожны чалавек праходзіць у сваім бесканцовым жыцьці цэлы іпэраг ператварэныняў і вось, у вядолгьг пэрыюд свае чьвннасьці ў гэтым сьвеце, ён павінен пабыць і злодзеем. Сам я гэты пэрыод прарабіў ужо.
Окультыст Юірайда дастаў са свайто меха бутэльку коньяку.
— Вось глядзеце!—сказаў ён, адкаркоўваючы бутэлыку.— Вось вам найлепшае сьцьвярджэньне маіх слоў. Я сьцягнуў гэтую бутэльку перад ад’ездам з афіцэрскага сабраныня. Гэты коньяк найлепшага гатунку. Яго трэ’ было-б ужываць толькі для цукро'вага тлясэ на лінцкіх тортах, але было накансована, каб тэтую бутэльку уюраў я, таксама як мне наіканована было зрабіцца злодзеем.
— А было-б няблага,—укруціў сваё слоўца Швэйк,—каб нам наканована было зрабіцца вашымі хаўрусьнікамі. У кож-ным вьппадку мне здаецца, што гэта так.
1 сапіраўдьг наканаваньне лёсу зьдзейсьнілася. Бутэлька пашла наўкола, не зважаючы на протэсты каптэнармуса Ванэка, які заяівіў, што коньяк трэба піць з ба/чка і разьмеркаваць па-роўну, бо іх на бутэльку пяць чалавек, а таму, з прычыны ня-чотаага ліку, лёгка можа здарыцца, што хтоннебудзь каўтане на раз болей за іншых. На гэта Швэйк заўважыў:
— Гэта правільна, і калі пан Ванэк хоча мець цотны лік. дык няхан ен івыдзе з ком'паніі, каб ня было няпрыемнасьцен ды спрэчак.	. М | Н 1 •
Ванэк засыпяш'аўся ўзяць сваю прапамову назад і высуыуў яогаую болыш самаахвярную прапанх>ву, каб Юрайда як гаапс-дар. заняў у іх шэрагу такое месца, якое-б дазволіла яму двойчы прыкласьціся да бутэлькі, але і гэтаія прапанова выклікала 168
шумлдвы протэст, таму што Юрайда пасьпеў ужо забясьпе-

чыцца, калі каштаваў ксжья'к адааркоўваючы. Нарэпгце бьгла ўхвалена прапаінова вольнаапісанага піць радку, таму што згодіна яго слоў пэунде
у альфабэтным па-наканаваньне ёсьць
і ў тым, яік каго зваць.’
Ванэк, першы ад пачатку альфабэту, першы і прьглажыўся да бутэлькі, грозна паіглядаючьг на інііпых і вылічваючы, што яму, мусіць, усё-ж такі давядзецца глынуць эвыш нормьг. Але гэта была буйная матэматычніая памылка, таму што ў бутэльцы бьгло роўна на дваццаць раізоў глыінуць.
— Пане! Пакінь яе і на лета, пакуль я акапаю яе і абкладу пгсаны кожны раз, калі картавалі, прыгадваў яікі-інебудзь трапіны радок са сьвятога пісаньня. Так, дакупіўшы даіму, ён вы-гукмуў:
Пасьля гэтага яны селі гуляць у «жалезку», прычым вольна-гноем, ці нія дасьць яіна плоду.
Калі яму эрабілі заўвагу, што ён меў нахабнасьць ітабіць нават васьмёрку, ён паідівысіў голас і выславіўся:
— Ці-ж якая жаінчына і маючы дзесяць драхм, калі рубіць лдну драхму, не запаліць сьвечкі і не пачне падмятаць пакою
ды пгукаць пільна, паікуль ня знойдзе? А знайшоўшьг, скліча сябровак і суседаік і скажа: «Парадуйцеся са мпюю, бо я даку-піла да васымёркі караля і туза». Дыік вось давайце сюды жарты, усе вы ставіце рэмшз.
Вольнапісанаму Марэку сапраўды фэагомэнальна шакцаівала ў картах. У той час як яіго партнёры перакрывалі адзін адінаго. ён кожны раз кірыў іх больш выюокаю картаю, так што адзін
за адньгм прагульваўся, а ён браў бітку за біткаю, пры-маўляючы:
— 1 будізе плач і скрогат зу’боў і вялікі смутак, і ўбач:

«азднаюьць спусташэньня і голад і хваробьг і здрыганецеся.
Нарэшце ім гэта напрьгкрала і яны кінулі гуляіць, пасьля
тато, ях тэлефонктг Хадынюкі прагуляў сваю пэнсію на паўгода наперад. Ёя быў дужа засмучаны гэтым, тьгм больш, што
вольнаійсаны запатрабаваў ад яго пазьгчковую расьапску такога выместу, што каптэінарм'ус Ванэк павінен плаціць пэнсію Хадын-«клг* яму, Марэку.
— Ну, ну іня бойся,
Хадынскі,—пачаў суцяшаць
яго
Швэйк:—калі табе пашанцуе, цябе заб’юць пад час першага-ж
бою і тады Марэ.к ня ўбачыць твае пэнсгі,
як сваіх
ву
ІІІН
н.
Ганяй, пішы яму расьпііску.
Згадка пра тое, што яго могуць забіць, падзейнічала на Ха-дыінакага дужа няпрьгеміна, а таму ён рашуча заявіў:
— Не, мяне ня мсгуць забіць, таму
што я тэле
ст, а тэ-

лефоністьг заўжды зінаходзяціца ў бліндажы. Пракладка пра-
вадоіў і паіпсаваныіх месцаў заўсёды робіцца пасьля бою.
На гэта волынапісаньг запяірэчыў, што, наадваррт, тэлефо-ністы падліягаюць 'найболіьшай небясыпецы, таму што ворагава артылеры'я б е галоўным чынам на гэлефонісіах. Ніякі бліндаж ня можа ахаваць ад небясьпеікі. Калі ён нават быў зроблены на дзесяць мэтраў пад зямлёю, дык і тады воратава артылерыя трапіла-б туды. Тэлефоністы растаюць, як градзіны ў летні дзень. Найлепшы сьведка за гэта—тое, што ў Бруку, як-раз тады, калі ён выяджаў, адчьгнілі дваццаць восьмьгя курсы на падрыхтоўіку тэлефоністаў.
Хадыніскі зусім асмутінеў, што выклікала з швэйкавага боку
лаіскавую, сяброўакую заўваігу:
— Адным словаім, усё гэта страшэннае сьвінства!
На што Хадынокі таксаміа ласкава адказаў:
— Заткн іся, цётка!
— А вось я пагляджу ў маіх матэрыялах па гісторыі ніа-шага батальёну, што ў мяне ёсьць на літару «X»... Хадынскі... Хадынскі... Ага, вось, вссь, ёсьць: «Тэлефонтст Хадынсікі • засыпаіны зямлёю піры выбуху мініы. Тэлефонуе са свае маіпілы ў штаб: «Паміііраючы, вітаю батальён з перамогаю».
— Гэтага-ж з цябе досыць?—'заятьггаў Швэйж.—Пт тьг хочаш яшчэ што дадаць? Псмніш тэлефоініста з Тытакіка, які, калі параход папшоў ужо на дно, не пакідаў тэлефонаваць у затоітлены ікамбуз, калі-ж нарэшце, прыінясуць абед?
— Ну мне ўсёадно,—ласкава абазваўся вольнапісаны.— Апошінтя словьг Хадьпнскага могуць, зрэшты, быць дапоўнены такім чынам, што ён пад канец крычьгць у тэлефон: «Пеіра-дайце... Маё прыэгганьне... нашай... Жалезнай брыгадзе!»...
НАПЕРАД, МАРШ!
•
Пасьля нрыездіу ў Санок, вьпсыветлілася, што, уласяа кажучьг, у вагоіне з палявымі кухнямі 11-е роты, дзе Балун, што наеўся' ўдосыць, паікріэктаваў ад здавальненьня, наогул не памыліліся. Саіцраўдьг, замест усяго інедаатрыманага за гэтыя дні батальён павінеін быў атрыімаць яшчэ адіну вячэру звыш і, апрача вяічэры, яшчэ адіну пайку хлеба. Калі людзей выігру-зілі з ватонаў, зрабілася вядэма, што ў Санку знаходзіцца штаб «Жалезінае брыгады», да яікое належаў згодна папераў і маршавы батальйн 91-га іваілка. Хоць чыігуначныя зноісйны ня былі парушаны, усё-ж заставалася • загадкаю, чаму штаб усходняіга фроінту прыняў дыапоізыіцыю, каб «Жалезная бры-гада» юа сваім штабам зпрупавала свае маршавыя багальёны на сто пяцьдзесят ікілёмэтраў зізаду фронту, калі фронт ад-начасна з гэтьгм цяпнуўся ад Бродаў на Бугу і ўздоўж ракі ў паўночным кірунку да Сокалю.
Гэтае ў вышэйшай ступені цікавае стратэгічнае пытаньне раізьвязалася надзвычай проста, калі катгітан Загнэр, накіра-ваўся ў Санкіу па загады датычна разымеркаваныня маршавага батальёну.
За ордьонарца ібыў ад’ютаінт брыгады каптітан Тайрле.
— Я дужа зьдзіўлены, што вы не атрыімглі пэўных іяструкцый, — сказаў кіаіпітан Тайрле.—Ваш маршрут вы, вядома, павінны былі-б паведаіміць нам заўчасна. Згодна дыгапоэыцьгі найвыішэйшага ікаміаіндаваньня вы прыбылі сюды яа двое сутак іраней як належала.
Капітан Загнэр крыху па'чырванеў, але яму і ў думю нш ур'ьптт ло  паўтарьпць усе шыіфраван ыя тэлетрамы, якія ён атрым»ліваў пад час руху батальёну.
— Дык вось я дужа дзіўлюся, як гэта вы...—зноў вачаў ад’юта'нт. \ I
— Мне здаецца, што мы, афіцэры, усе адзін з .адным ты,—перапыніў яго каггітан Загнэр.
— На ты, дык на ты,—вгадзіўся капітан Тайрле.—Але. скажы ты кадравы ці са штацкіх? Кадравы? Ну, тады гэта зусім ііншая справа. Ліха яго ведае, адразу і не разьбярэ’ш!.. Тут у мяне праходзілі ўжо такія боўдзілы з запасу, што маё шанаваньне! Калі мы адступалі ад Ліманава і Красьніка, гэтыя «таксама—афіцэры» зусім гублялі галаву, уба/чыўзігы які-небудаь нянтчаоньг казачы разьезд. Адныім словам, мы штабныя гэных штафіра'к ня любім. I што горш за ўсё, вось такі зносак з інтэлігенцкім значком урэшце пераходзіць у кадр ці здае экзамэн на афііцэракую годнасьць, застаючыся і надалей падвойным шпаком, а ў выпадку вайны робйцца як-бы і сапраўдн’ым падпаручыкам хоць і засранцам.
Каготан Тайрле сплюнуў ды фамільярна палошаў Загнэра па плячы.
— Ну, што-ж, пасядзеце двое сутак тут. Я вас усах вьь веду ў сывет, патанцуем. Дзяўчаткі ў нас—проста пекната> душкі. Пасьля ёсьць у нас япгчэ адна генэральская дачка, якая раней займалася лесбійокім каханьнем. На пацеху мы пера-аліранаемся ў жаноцкія сукенкі, і тады ты ўбачыіп, што гэта эа нумар! Такая кошка дзёртая—проста сілы няма! Ал-ле справу сваю ведае даоканала, братка ты мой! Ух, як-кая сыцерза... Ну, ды зрэшты ты сам яе ўбачьгап...—Прабачай,— усхашўся ён раптам,—<мне ізноў мутарна, трэці раз сёньня.,.
Вярігуунгыся, ён, каб давесьці, як тут весела жывеццае растлуім’ачьгў капггану Загнэру, што яго мутарыць пасьля ўча-райшае выпіўкі, у якой бралі ўдзел і афіцэры піояэрнае роты.
3 командзірам гэтае роты, які таксама меў годнасьць ка-пгатана, капітану Загнэру вельш хутка давялося пазінаёміцца. У канцылярызо ўляцеў цыбаты чалавек у вайсковай форасе к

не заўважаючы прысутаіасьці староньняга чалавека, запытаў Тайрле:
— Ну, як маешся, сывінчо ты няпгчаогае! Няма чаго ска-зав^ь, трытна ты ўчора апрацаваў ніашую графіню!
Ён сеў на крэсла, сымяючыся і лопаючы сяое тонкім стэкам па галёнках, і гаварыў дален:
__ Калі толькі ўапомніць, як ты яе...
— Так,—згадзіўся Тайрле,—учора было дужа весела.
ПасьАЯ ён паз'наёмгў капітана Загнэ,ра з сваім таварьгшам і ўсе ўтрох накіраваліся з канцылярьк ў кафэ, адчыненае ў па-мяпіканыні былое піўнш,ы.
Праходзячы цераз канцылярыю, капітан Тайрле ўзяў у ко-мандзіра піонэрнае ротьг стэік і ўдарыў ім па сгале. Пасьля гэтага знаку ўсе, што знаходзіліся ў пакоі, пісары, выстраіліся наўкол стала. Уоё тэта былі ітрьгхіль'нікі спакойнае, нятрывож-нае работы' ў тылу арміі, у навюткай форме, здаволеныя сабою, з кругльнмі чараўцамк
1 вось гэтым дванаццаці сытым апосталам шкурніцтва ха-тптаін Тайрле, жадаючы падрьпзыкаваць перад каіптанам Загнэ-рам і другім каігітанам, сказаў:
— Ня думайце, пгто я трымаю вас тут для плэзіру, сучыя вы дзеці! Менш жэрці ды ігіць, а болыш рабіць справы! Я па-кажу вам япгчэ і ня гэткую дрэсыроўку,—паабяцаў капітан 1 айрле свазм таварышогм.
Ён эноў ударыў стэкам па сгале і эастытаў свой тузін:
— Калі-ж вы нарэшце налопаецеся, парасяты?
— Так, точка, кала загадаеце, пане каогітан!—як адзін чала-век, гаркмулі тыя.
Дужа зідаволены са свае дасьціпнасьці, каігітан Гайрле вь»-шаў з канцылярыі
Калі ўсе ўтрох селі за столік у кафэ, капітан Тайрле зака-заў бутэльку ядлаўцовае гарэлкі ды загадаў паклікаць неза-нятых паненак. Выюьветлілася, пгто гэтае кафэ было яішто іншае, як публічны дом; а з тэй прычыны, пгго ўсе паненкі былі занятыія, капітан Тайрле страшэнна расхваляваўся, груба аблгяў «мадам», ды пачаў давытаацца. хто эараз энаходзіцца
Гііі
ў фрэйлен Эльлі і даійш’оў ДО яішчэ большага ўзбуджаньня, калі даведаўся, што ў яе нейкі падпаручык.
У фрэйлен Эльлі бьвў падпаручьгк Дуб, які пасьля таго, як маршавы батальён быў разьмешча'ны ў будынку гімназіі, склі-каў сваю роту і зьвярнуўся да яе з дужа вялікаю прамоваю у якой уіпэўняў, што рааійцы пры сваіім адступлеіньні ўсюды пакінулі публічныя дамы1 з жанчьгнаміі-вэнэрычкаш, каб та-кім шляхам зрабіць аўс'грый’окай аріміі як мага большую страту. 3 гэтай прычыны ён, «падпаіручык Дуб, лічьгць, за свой абавя-заік папярэдзіць салдатаў устрымлівацца ад наведваньня гэткіх дамоў. Ён асабіста будзе правяраць, ці выконваюцца яіго за-гады, таму што батальён знаходзіцца ўжо ў пошасьлівай палаюе, і ўсе, каго ён засьпее ў гакім доме, 'будуць аддавацца пад ваенна-палявы суд.
Дьгк вось, падпаручык Дуб хацеў асабіста ўпэўніцца, ці выконваюцца ягоныя загады; з гэтай прычыны ён абраў за адыходны, як відаць, пункт сваіх назіраныняў атаманку ў пакоі Эльлі на першым паверсе гэтак званага «Гарадэкога кафэ», атаманку, іна якой ён цудоўна праводзіў час.
1 ымчасам капігган Запнэр накіоаваўся назад да свайго ба-тальёну. Такім чынам, компанія 1 айрле парушылаіся. Самогэ яго выпатрабавалі ў штаб брыгадьг, дзе командзір брыгады ўжо больш за гадзіну марна чакаў свайго ад’ютанта.
Са штабу дывізіі былі атрыманы новыя загады. Неабходна было выпрацаваць канчатковы маршрут батальёну 91-га палка, што катадзе зьявіўся, бо ў першапачатковым кіруінжу павінея быў згодна найіноўшае дыспозыцыі рушыцца маршавьг батальён 102-га палка.
Усё гэта было страшэнна заіблытана. Расійцы адступалі ў паўночна-усходнім рагу Галіцыі так хутпка, што аўстрыйскія вайаковьгя часьці там зусім перамяшаліся паміж сабою. Дзе-ні-дзе у іх клінаім урэзаліся няімецкчя войскп. Атрыімаўся стра-шэніньг хаос, які ўсё паівялтч'ваўся маршавыімі батальёнамі ды інішыімі баявымі адзінкаімі. Тое-ж самае адбывалася і ў іншых сэктарох фронту, што зніаіходзіліся больш у тылу, як, капры-клад, тут у Санку, кудіы прыібылі рэзэірвовыя часьці няімецкае гановэрскае дьпвізыі пад яаічальствам нейкага палкоўніка.
У гэтата палкоўніка быў такі няонрькмаы погляд, што коман-дзір аўспрыйакае брыгады зусім страціў галаву. Справа ў тым, што наічалынік рэзэрваў гановэрскае дывізыі паказаў дыспо-зыцыю свайго штабу, зігодна якое яго людзі павінны былі быць раокватэраівіаіны ў тэй самай гімназіі, дзе толькі, што атаўбаваўсія маршавы батальён 91-га паліка.
А для свайго штабу ёк патрабаіваў ачьгсьцііць памяшканьне Кракаўскага банку, дзе якіраз зінаходзіўся штаб брыгады.
Командзір брыгады загадаў злучыць сябе^ па ліростыім про-вадзе са штабам дывізыі, якому дакладна і паведаміў пра сваё становішча. Пасьля адбылаіся гутарка з гановэрцам са злоснымі ьачы’ма, і ў выініку ў брыігадзе быў атрыманы загад: «Брытада пакідае горад а 6 гадзііне ўвечары і разымяркоўваецца па лініі Гуірава—Вольскі—Лісікавіцы-—Старасол — Самбор. Адначасна вьгступае і .маршавы батальён 91-іга пякотнага палка, які ўтва-рае ахову. Авантард выходзіць а палоіве шостае на Турава; паміж флянговыімі заслснамі на поўнач і .на поўдзень З’/г кілё-мэтры. Ар’ергард выходізіць у чвэіртку на сёмую.
Таікім чьгнам у гімназіі ўзьняўся страшэінны гармідар, і на экстраны сход пакоў афіцэіраў батальёну не зьявіўся адзін толькі падпаручьгк Дуб... Швэйку загадалі яго адшукаць.
— Спадзяюся,—сказаў яіму (паручыік Лукаш,—пгто вы без асаблівгга напружагньня знойдзеце ято. Бо ў вас з ім заўсёды якія-небудзь гісторыі.
— Дьік вось дазвольце далажыць, пане паручык, што я прашу даць мне тсымовы загад ад роты. Меяавіта таму, што ў мяне з ім заўжды якая-інебудзь гісторыя.
Ііакуль паручыік Лукаш пісаў у сваім лалявым блёкноце загаД падпаручыку Дубу заіраз зьявіцца ніа нараду, Шзэйк разьвінаў свае эаўвагі:
— Дык вось, пане паручыік, можаце быць спакойны, як заўсёды. Я ўжо ято адшу/каю, таолу што салдатам забаронена наведваць публічньгя даімьг і ёін, «аіпэўіма, сядзіць у такімг месцы. каб упэўніцца, што нііводзін з яго разьдзелу ня хоча адказваць пераід ваенна-палявым судом, якім ён так любіць страшыць. Бо ёв-жа і сам тгеірад сваім раізьдзелам заявіў, што пойдзе , ва ўсе такія даімьг і пгго тады гора неслухам. і што яньг будуць
ведаць яго з самата благога боку. Зрэштьс, я нават даікладна ведаю, дзе ён зараз энаходзіцца. Ён вось там, насупраць, у кафэ, таму што ўвесь разьдзел глядзеў яму ўсьлед, куды ён пойдзе перш за ўсё.
іГаірадзкія дамы весялосьці і «Гарадзкое кафэ», пра якое гаіварыў ШвэйіК, складалнся з двух аддзяленьняў. Хто не хацеў ттраходзіць у кафэ, мог увайсьці з задняга ходу, дзе сядзела, грэючыся на сонейку, старэнькая бабуля і на мешаніне з »я-мецкае, польскае ’дьг мадзьярскае моў упэўніяла наведвальнікіаў, што тут ёсьць прыгожаінькія паненкі.
Калі заходзіў салдат, яна вяла яго па калідоры ў неіпта сярэд-няе паміж прыходным і прьгймовым пакоем і выклікала паненку.
якая зараз-жа выбягала ў адінэй капгулі. Але перш за ўсё па-яенка патрабавала «грошьг наперад», якія атрымлівала за яе мадам, пакуль салдат адштльваў штых.
Афіцэры праходзілі проста праз кафэ ў пакоі, дзе зымя-шчаўся «вышэйшы гатунак», прьгзначаны для паноў афіцэраў. Дзе кашулінкі былі абішыты тонкімі карункамі і дзе пілі толькі ві-
но і лікёры. Тут мадам не даізваляла ніякіх парушэньняў этыкету: увесь фінал адыгрьгваўся наверсе, у спальнях... і вось у гэтакіу
раг
!1М
куточку, што ікішэў клапамі, падпаручык Дуб у адных

оподніках- млява разьлёгоя на атамаінцы, у той час як фрэйлен Эльлі, як бывае ў гэтакіх выпадках, расказвала яму прыдуманую
гісторыю свайго жыцьця, быццам бацька яе быў багаты фабры-
кант, а сама яна—профэсар у Пэшцкім ліцэі і загубіла сябе
гут праз нейкае няпгчаснае каханьне.
Збоку, пад руікою падятаручыка Дуба. стаялі на .маленькім століку бутэлька коньяіку і дзьве чаркі. Тое, што падтгаручьск Дуб і фрэйлен Эльлі вярзьлт ўжо розную лухту, хоць бутэлька была пустая толькі напалавпну, сьведчыла, што падпаручык Дуб ні'чога ня можа стрываць. 3 яго слоў відно было, што ён ужо ўсё паблытаў і прыімаў фрэйлен Эльлі за свайго дзяін-шчыка Кунэрта; ён так яе і называў і за штосьці гразіў уяўнаму Кумэрту. паўтараючы зігодна свае звьгчкі:
Кунэрт, Кунэрт, сьцерва тьг такая, ч&кай адіго, будзеш еедаць ты мяне з благога боку...
Швэйка хацелі былі прьпмуюіуь прайсьпд тую-ж процэдуру. як І ўсіх астатніх салдатаў, што прыходаілі з задняіга ходу, але ён мякка вызваліўся з абдымкаў аднэй красуні ў аднэй кашулі, ма крык якое зьявілася імадам і пачала нахабна маніць Швэйку ў вочы, што тут Н5гмя нхякага падпаручыка.
—< Дьг вьг са міною не асабліва разьгходзьцеся, васпалі,___
ласкаова прамовіў Швэйк, прыеміна усьміхаючыся,—а то-ж я магу і поўху даць. У нас на Платаеравай вуліцы адну мадам аднойчы неяк гэтак зыбілі, што яіна нават забылася, як яе імя. Разумееце, сьгн там шукаў свайго бацыку, нейкага Вандрачэка, у якога быў магазын аўтомобільн'ых і вэлёсыпэдньгх іньгн... А прозьвішча тэй мадам было Храіваінава, але калі яе адхаялі ды пачаліі ў хуткай дапамозе пьгтацца, як яе зваць, яна ўзду-жала толькі оказаць, што яе прозьвішча пачьгналася, як бьгццам, на літару «Х>... А дазволыце даведаіцца, як вашае прозывішча?
Паважаная матроіна падняла жахлівы лямант, калі паюьля гэтых слоў Швэйк ветліваі адапхнуў яе і пачаў заклапочана ўздымацца па драўляінтях уюходцах на друті паіверх.
Унізе зьявіўся ўласьнік дому, зьбяднелы польскі шляхціц. які ўзьбег за Швэйкам па ўсходнах і, пірабуючы ўтрымаць яго за дзяжурку, пачаў тлумачыць яму па-нямецку, што ніжэй-шьгм чыном уваход наіверх забаронены, бо там наверсе—толькі для паінюў афіцэраў, а для ніжэйшых чыноў—унізе.
Швэйк зьвярнуў ягоную ўвагу на тое, што ён зьявіўся сюды ў інтарэсах цэлае арміі і шукае аднаго афіцэра, без яко<га аірмія ня можа выйсьці ў паіход. А калі той пачаў выказіваць занадта вялікую настойлівасьць і разьвязнасьць, Швэйк проста спусьціў яго са сходнаў ды пачаў дасьледаваць мясцсхвасыць. Ён пераканаўюя, што ўсе пакоі дустыя, і толькі ў самым канцы каліідору, пасьля таго, як ен паютукаўся, націснуў ручку і крыху прачыніў дзыверы, пачуўся пісклзгвы голас фрэйлен Эльлі:
— Заінята.
І заіраз-жа ўсьлед за ім пачуўюя нізкі бае падпаручьгка Дуба, які, мусібыць, меркаваў, што ён знаходзіпда яшчэ ў сіваім пакоі ў ліягэры:
— Заходзыце.
Прыгоды Швэйка, ч. Ш
177
Швэйк увайшоў, падмшоў да атаманкі і, перадаючы пад~ паручьпку Дубу вьгріваны з палявота блёк'чо'гу лістск, далажыў, піпіком паглядаючы на раскіданы'Я на ложку рэчы абмундзгра-ванынія:
— Дьгк.вось, пане падпаручыік, дазвольце далажыць, вы па/вінны апрана'ціца і зараз-жа пасьля атрьпманьня гэтага загаду, які я вам перадаў, зьявіцца ў нашую казарм'у у гіімназіі, таіміу што ў інас там вялікая вайсковая нарада.
Падп’аручьгк Дуб вылуттііў на яго свае вочкі з вузенькімі зрэмкаміі, але пасьля океміў, што ён ўсё-ж не на гэтулькі п’яіны, каб не пазнаць Швэйка. Яму чамусьці здалося, што Швэйіка паслалі да яго раіпортавацца, а таму ён яіму сказаў:
— Чакай, зараз я з табою разьлічуся, Швэйк. Вось... па-бачыііп... як... табе... будзе... Кунэрт!—крьгкнуў ён раптам фрэйлен Эльлі,—налі ты мне... яшчэ... ча/рачку...
Ён выпіў чарку конь'яку і, разрываючы ў шматкі пісьмювы затад, са сымехам вьггуккуў:
— Гэта, ша-твойму, аіпраўданьне? У нас, брат, ня прьпмаюць нія/кіх апраўдаіньняў. Мы, брат, на вайне, а ня як яго? ня ў пгколе. Значыцца, цябе затрымалі ў публічным доіме? А ну подьпдзі блііжэй, Швэйк, я табе даім пару добрых разоў поўху. А ў каторыім годзе Філіп Макэдонскі перамог рымлян, гэтага ты, боўдзіла, напэўне, ня ведаеш...
— Дык вось, пане падпаручьгк,—няўмюлына працягваў Швэйк,—атрыман найвышэйшы загад па брыгадзе. каб усе ітаньг афіцэры апраіналіся і зьявіліся на нараду ў батальён. Справа ў тьгм, што мы здымаеміся, і вось неабходна цяпер вы-рашьгць, каторая рота будзе ў авангардзе, а каторая ў ар’ер-гардзе і каторая ў флянгавай ахове. Зараз гэта і будуць вы-рашаць, і міне здаецца, пане падпаручык, што варта ўвярнуць пры гэтыім сіваё слоўца.
Гэтая дыплёматычная прамова крыху апрытомніла падпа-ручыка Дуба: ён як бьгццаім паічынаў усьівядомліваць, што ён, як веда-ць, не ў казарме, але для перасьцярогі ўсё-ж запытаўся*
— А дзе мы знаходзіімся?
— Дыік вось, пане паідпаручыік, вы знаходзіцеся ў публіч-5гьом доме. Шляосі бюіжыя нявызнаны.
Падпаручык глыбока ўздымнуў, эьлез з атаманк» і пачаў зьбіраць сваё адзеньне, прьгчьгм Швэйк як мог дапамаігаў яму; калі ён нарэшце апраінуўся, абодва вьешлі з пакою, але Швэйг зараз-жа вярнуўся і. не зварачаючы ўвагі на Эльлі, яікая на-даўшы яго звароту зусім адвар<отньг сэнс, ад няшчаснага ка-хаіныня ізіноў палезла на ложак, за два прыёмьт вьгпіў з б*у-тэлькі»рэшту коньяку, а пасьля накіраваўся за сваім падпа-ручыкам.
На вулііціы хмель- ізноў ударыў у галаву падпаручы’ку, бо бьгло гоірача і душіна. Ён пагчаў расказзаць Швэйку ўсякае глупства, уопа мянуіўшы, што ў яіго дома ёсьць паштовая скрынка з Гельголянду і што пасьля экзамэну на атэстат сталасьці ён пашоў з таварыпіаімі ў рэсторан гуляць на більяр-дзе і не пакланіўся свайму былому клясінаму настаўніку. І пасьля кожінага сказу ён паўтараў:
— Спадзяюся, вьг м,яне добра разумееце?
— Так точна, я вас цудоўна разумею,—адказаў Швэйк.— Вы гаворыце накшталт таго, як бляхар Пакоріньг ў Будвэйсе. Той, калі яго пыталіся: «Ну, што вьг ўжо купаліся сёлета ў рэчцы?», адказ'ваў: «Не, але затое сёлета будзе добры ўраджай на сьлівіы». Ці, наттрыклад, яго пьгталіся: «А вы цяпер елі ўжо грыбы?», а ён на гэта адкаэваў: «Не, але гэты новы марококі султан, кажуць, дужіа- добрьг чалавек».
Падпаручьгк Дуб спыініўся і з напружаньнсм выімавіу:
Маркоскі султан? 'Гэта скончаны чалавек!—а пасьля абцёр з ілба пот і праміаомытаў, назіраючы затуманеыымі вачьгма на Швэйка:—Так моцна я нават узімку нс пацеў. Згодны? Вы мяне разумееце?
—Так точіна, пане падпаручык, разумею. Да нас у рэсторан «Поўная чаша» часта-густа пір'ыхоідзіў адзін стары пан, адстаўны чыноўнік акруговага кіраўніцтва, дыік той гаварыў тое самае. Ён заўжды ўпэўняў, што дзівіцца, якая розыаца паміж тэмпэ-ратураю ўлетку і ўзімку, і што яму здаецца дужа сьмешньгм, што людзі гэтага яшчэ не заўважылі.
V 'варотах ігімназіі Швэйк разывіітаўся з 1 надпаручыкам Дубам, які, хістаючыся, узыняўся на сходцах у конфэрэнц-залю, дзе адбывалася вайсковая нарада, і зараз-жа далажыў
капітану Загнэру, што ён, Дуб, зуам п’яны. На працягу ўсяс яарады ён сядзеў апусьціўшы галаіву, толькі зрэдку і недарэт» ўздымаючьвся крыху з свайто месца са словамі:
— Ваш погляд абсолютна піравіілыны, па'нове, але я зустм
П5ШЫ.
Пасьля таго, як усе дьгапозьзцьгі былі раслрацаваны і рота пару’чьпка Лукаша прьгзначана ў авангард, падпаручык Дуб раптам здрытануўся, узыняўся і заяівіў:
— Як цяпер поміню свайго кляснага настаўнтка ў першай кляісе, панове. Многая лета майму кляанаму настаўініку! Ура/ Ура! Ура!
Паручык Лукадп падумаў, што лепш бы эа ўсё загадаць дзяншчыку падпаручыка Дуба палажьгць свайго паіна ў фізыч-ны'м гаібінэце, перад дзьвяірыма якога быў пастаўлены вартавы, каб нікоіму чаго добрага, іня ўзбрыло ў галаву ўкрасыці рэшткв напалавіну ўжо расьцяганай манэралёгтчмае колекцьгі. На гэта. тьпм'часам, у штаібе брыгады зварсчівалі заўсёды ўвагу эша-лёнаў, якія праходзілі.
Такі захад перасьцяроті быў эроблены ад таго часу, як адзін гонвэдаўскі батальён, раскватэравакы ў гімназіі, палажыў па-чатак расьцятваньню габінэту. Асабліва спадабаліся ўдалым гонвэдам пярэстыя крышталі ды каменыні мінэралёгічінае холек-цьгі, якіміі яіны напакавалі свае мяхі з рэчамі.
На маленькіх вайсковых могілках ёсьць магіла, на белым крыжы якое напісана: «Ласло Гаргаіна». Пад гэтым крыжам сьпіць вечным сном адзін гонвэд, які пад час першага абра-баваныня гімназіі выпіў увесь дэінатураіваны сыгіртус са слоіка, дзе захоўваліся розныя гадзтны.
Сусьветная вайна зьніпгчала людзкі рюд нават сьпірытусам з натуралістычных колекцый.
Калі ўсе разышлгся, паручык Лукаш загадаў паклікаць Кунэрта, якг павёў свайго пана ды палажыў яго на канапу. Пад-оаручык зрабіўся раптам як міалое дзіцяне: ён схапіў кунэртаву руку, лачаў разглядаць рысы на яггонай далоні і заявіў, што можа вызначыіць па іх прозьвашча яго будучай жонкі.
— Як ваша прозьвіішча? Дастаньце ў мяме з бакавое кппэні запісную кнзжку і аловак. Дьпк вось, ваіпа проіэьніцгча Куя&рт?
Добра. Прьгходзьлс праз чвэртку гадзіны і я вам пакіну тут пісульку з прозьвішчам вашас будучай жонкі.
Не пасыгіеў ён1 акон’чыць свае прамовы, як ужо захроп; але ён эноў прачнууся і пачаў штосьці чьгркаць у сваёй эапісной кніжцы. Пасьля ён вьтрвау сыіісапы лісток, кшнуў яго на пад-логу 1, таемна прылажьгушьг палец да вуснау, прамовіў:
Не, не цяпер... Праіз чвартку гадзіііны... Лепш за ўсё &удзе, кала вы будзеіце шукаць тпсулыку з завяізанымі вачьпма...
Кунэрт бмў такі просты і ласкавы чалавек, пгго сапраўды прышоў Праз чвэртку гадзтны. Разгарнуўшы піюульку, ён крачытаў крамзаніну падпаручыка Дуба: «Прозьвіпгча вашае будучае жонкі будзе—паіні Кунэрт».
Калі ён паказаў пасьля гэтую пісульку Швэйку, той сказаў. нгго яе трэба старанна захаваць, таму што такія дакуманты, якія даюць вялікія вайсковьгя іначальнікі, кожньг павінеп асабліва шанаваць. Талву што ў мінулы час, на прывыўнай службе гэткіх вьшадікау ня было, каб афіцэр ліставаўся са сваім дзяншчыком ці, тьгм болып, называў яго «панам^.
Калі падрьЕХтоўка да выступленьня, эігодна дадзенай дьгспо-зыцьа, была скончана, коміандзір брыгады, якота гановэрскі палкоўншк так ёмка выставіў вон з гораду, загадаў батальёну пастроіцца паротна чатыірохкутнікам і зывярнуўся да яго з пра-моваю. Справа ў тьгм, што гэты чалавек любіў пагаварыць. Ё.Н паварыў пра ўсё-ўсенькае, не разьбіраючыся, а калі ўжо нічога ня мог больш прьздумаць, успскмміў яшчэ пра палявую пошту.
—• СалдатыІ—грьгмела з ято вуонаў паоярод карэ.—Мы наібліжаемся цяпер да варожага фронту, ад якога нас ад\учае толь/кі некалькі дзён хады. Салдаты! Да гэтага часу вы яа сватм паходзе ня імелі магчылгасьці паведамзць вапгьгм бліз.кім, якіх вы павінньг былі пакінуць, свае адрасы, каб вашыя блізкія вадалі, кудьг вам пісаць, каб вы маглі радаівацца лістом вашых да-рагіх сзрат.
Тут ён неяк заблыгаўся і ніяк ня мог вьгблытацца. таму нязьлічонае мноства разоў паўтараў:
— Валвьгх блтзкіх...
вангі
сваякоў...
вашыі дарагіх удоў

і сірат.
І так бяскоміца, пакуль ня вылез з гэтага зачаровакага кола.
на ўвесь голас заявіўшы:
— Вось для гэтага і існуе ў нас на фронце палявая пошта!
Уся яго далейшая прамова стварыла ўражаныне, бьгццам усе гэтыя людзі ў шэрыіх мундзірах павн'нньг бьглі з радасьцю дазволіць сябе забіваіць вы'ключна таму, што на фронце на-ладжана была палявая пошта, як быццам чалавеку, якюму зінарад адарваў абедзьве нагі, проста-такі прыемна памерці, усьвядомліваючы, што яго палявая пошта лічыцца пад нума-рам 72-м, дзе, можа быць, ёсьць яму ліст ад дараіпх яму людзей, што засталіся на бацькаўшчыне, ціі пасылка, яжая складаецца з кавалка вэяджанай сьвініны, шпіку ды хатініх СУХороў.
А потьгм, пасьля гэтае прамовьг, калі оркестр брыгады зайграў народны гімін і бьгло агалошана ўра за імпэратара, асобныя групы гэтага чалавецкага статку, які вялі кудьгсьці на збойства на лінію Бугу, пакорна адна іза аднэю выступілі згодна дадзенай ім дьгспозьгцыі ў паход.
11-я рота вьгступіла -а палове шостай на Турава—Вольск. Швэйк цягнуўся ў самым канцы колёны, з ротнаю канцьгля-рыяй і саніітарамі, а паручык Лукаш бесьперастанку аб’яжджаў усю колёну, штохвіліны іварочаючыся назад, крыху каб наглядаць с'-ановішча падпаручыка Дуба, які ехаў на фурманцы пад брэ-зэснггавым верхам насустрач іновым слаўным учыінкам, а крыху каб правесьці час#у гутарках са Швэйкам, які пакорна цягнуў на сабе стрэльбу і цяжкі мех з рэчаміі ды ўспамінаў з каптэнар-мусам Ванэкам, як добра было іісьці некалькі год перад гэтьгм яад час манэўраў каля Грос—Мэзэрычу.
— Гэта была якраз такая-ж мясцовасьць, як тут, толькі мы ішлі ня у поуным баявым узібраеныні, таму што ў той час мы нават і ня ведалі, што гэта за яно непарушіны запаіс кон-сэрвау, а калг атрыімлівалі консэрвы, дык у нашым разьдзеле іх зьядалг на першьпм іпрыпыініку на яіачлег і клалі заместа іх У равцы цэтлу. У нейкай вёсачцьг нам зрабілі агляд а павьпа-
далі ўсю цэглу з мяхоў. Там яе сабралася сголыкі, нгпо пасьля хтось^ц® наібуднвау з іх іц.эл'ьг жылЬ'Лсвьг дом.
Праз пяіць хвілін Швэйк бадзёра выступаў поруч з канём іюіручыка Лукаша і разважаў пра паля-вую поішту.
— А прамова была цудоўіная, і кожнаму, вядоіма, прыемна атрымаць на фронце лісты з дому. Калі я служыў у Будвэйсе, я за ўівесь час службы атрымаў толькі адзін ліст, і я захаваў яго да гэтага чаеу.
Швэйк выцяпнуў са свайго бруднага меха ліст, увесь заля-паны салам, і, не астаючыся ад каня паручыка Лукаша, які перайшоў на дробную рьгсь, прачытаў уголас: «Падлюка, ня-годпік, прайдзісьвет, шэлыма! У Прагу прьгехаў на пабыўку капрал Кржыч, і я танцавала з ім у «Коконе», і ён расказаў мне, што ты танцаваў у Будівэйсе ў «Зялёнай жабе» з нейкаю паршыіваю трапачкаю і зусіім ужо пакінуў мяне. Дык і ведай— я птшу гэты ліст у сарціры на лаўцы поруч з дзіркаю, і паіміж нас усё скончаіна. Твая былая Божэна. Так вось, каб не за-•»
быцца: капргл, можа, будзе цябе мурыжыць, я яго г.ра гэта прасіла. Ды яшчэ вось, каб не забыцца: ты ўжо болыіі не засьпееш мяіне жывою, калі прыіедзеш на пабыўку».
— Зразумела,—гаварьвў далей Швэйк,—што яна, калі я прыехаў на пабуўку была жывёсеінькая, ды яшчэ як. Я зна-йішоў яе ў «Коконе», дзе яікраз два салдаты цяіпнулі яе кожньс на свой бок і пры гэтым адзін з іх рабіў гэта так палка, што пры ўсім добрыім народзе пачаў лаіпаць яе пад сукеініку, быццам ён з дазіволу сказаць, пане паручык, хацеў выцягнуць адтуль «красіку яе цноты», як гаворьпць пі'сьменьніца Венцэслава Лу-жычка, і яік сказала, расплакаіўшыся, ў танкляісе адіна шас-наццаціітадоівая паненка а.днаму гімназісту, які ўшчыкнуў яе за руку: «Ласкавы пане, вы заігубілі кіраіску мае цноты!» Вяідома, усе паднялі яе на сьмех, а яе маці, якая там наіглядала за ею, выклікала яе пад час інаступнага танцу ў калідор і прабрала оваю дурненькую дачушіку на чым сьвет стаіць... А я, пане паручыік, трымаюся таго тгогляду, што вясковыя—куды пггы-рэйшыя за гэтых залапаіных мамізэляў, якія ходзяць на тамц-клясы. Калі некалькі год перад гэтым мы былі на манэурах у Мнішку, паншоў я аднойчы на танцы ў Стара-Кмін і па-
янаём'іўся там з аднэю дзяўчілнаю, Каіруляю Бэочлавай, ды тольтсі яна міне ня дужа ўпадо'балася. Вось пайшлі мы з ёю ў яядзелю ўвечарьг на воізера, селі на гаці, і, калі зайшло сонца, я яе запытаў, ці кахае яна мяне. Дык вось, пане паручык, дазволыце далажьгць, паветра было цёплае-цёплае, усе птушкі Нсўкол сьпяівалі, а яіна зарагатала ды і кажа: «Люблю, як са-лоіміну ў задзе! Занадта ты ўжо дурны, хлопец!» А я сапраўды быў дурань, такі дурань, што я, дазволыце далажьгць, пане па-ручык, хадзіў з ёю перад гэтым па полі, паміж высокага жыта, дзе ня відаць было ніводнага чалаівека, і нават ня прьгсеў з ёю, а ўсё толыкі паказваў ёй усю гэіную божую благадаць і—от дурань-жа!—тлумачыў ёй, сялянскай дзяўчыіне, што гэта, бач, жьгта, а гэта—ячмень, а гэта—авёс.
! яік-бьг на сьцьвярджэнь'не гэтык слоў спераду даляцелі звонкія салдацкія галасы, якія сьпявалі працяг песьні, з якою чэскія палкі хадзілі праліваць сваю кроў за Аўстрыю яшчэ пры Сольфэрыно:
Поўнач б'е стары званар У мяхох скача збажына. Гоп, гэй-да! Гоп, гэй-ды!
І жанчыны ўсе тады...
І ўсе гуртам падхіапілі:	V	.
Усе тады, усе тады Як здараецца заўжды, Ня раз, а два цалуюць нас— Зьлева раз і справа ра». Гоп, гэй-да! Гоп, гэй-да! Гоп-гоп—да, да!
А пасьля гэтукнж песыню пача.мі сьпяваць немцы па-‘няімецку.
Гэта старая салдацкая песыня, якую сьпявалі салдаты на ўсіх мовах яіігчз ў часы Наполеона. Зараз яна грымела— разьлягалася па пылыньвм шосэ на Гуравы ў Галіцыйскай раў-яіне, дзе ва ўсе бакі, да зялёных утзгоркаў на паўдні, палі былі еыпатпаны капыггамі коняй і піматлікімі тысячаьсі цяжкіх сал-дацкіх ботаў.
— Накшталт гэтага мы шаскудзілі ўсю мясцовасьць пад ГЬсэкам,—заўважыў, азірнуўшыіся наўкол, Швэйк____3 намі быў
адэін з зрцгэрцогаў, дык гэта быў такі справядлівы пан, што юалі яму здаралаіся праяжджаць са сваім штабам па засеяяым полі, яго ад’ютант паванен бьгў зараз-жа рабіць ацэнку па-травьг. Адзіін селяінін, Піха прозывішча ягонае, застаўся незда-воленьг, адмовіўся атрымаіць ад казньг восемнаццаць крон узна-гароды за патраву пяці аікраў пасеву і надумаўся бьгў судзшца. Дык ято, паме паручьгк, за гэта пасадзілі на паўтарьг гады— вось яік! Ну, а мне, пане паручык, здаецца, уласна кажучы, ён мог-бы толыкі радавацца, што яго вучастак паведала аюоба імпэ-ратарскай фаміліі. Іншы-б хто разумнейшы ацрамуў-бы сваіх да-чок ва ўсё белае, як да прычасьпя, даў-бы ім у рукі па буюету.. пактавіў-бьг іх на сваім полі ды загадаў вітаць вялікага гссьця. як я чыгаў пра Індыю, дзе падданыя некага раджьг павінньг кі-дапца пад ногі сланю, на якіім той едзе.
— Што гэта вы за глупства гародзіце, Швэйк?—перапы-ніў яго паручык Лукаш.	г
— Дык вось, паіне паручык, дазвольце далажьшь, што я кажу пра сланя, які нёс на сваёй сьпіне таго -раджы, пра якога я чытаў.
— 3 гэтым нелыга не згадзацца, Швэйк, што вы ўсё ўмееце * зусім правільна растлумачыць,—сказаў паручык Лукаш ды пае-хаў наперад.
Там маршавы колёны пачыналі парушаць ужо парадак руху і нязвычная хада паюьля доўгае высідкі ў вагонах і поўнае бая-вое узбрасныне выклікала боль у руках і ў нагах, так што к'ожньг хацеў уладзіц/ца, як можна выгодней. Стрэльбы пера-кладвалі з аднаго пляча на другое і большасьць несла іх ужо не на плячы, а пазакідала на сыпіну, як граблі, ці вілкі. Шмат хто знахоідзіў, што выгодней ісьці ў канаве ці па краі яе, дзе зямля эдавалася мяясчэйшаю, чым>ся яа пыльным шосэ.
Амаль усе крачылі, стомлена апусьціўшы галовы і страшэнна смаглі без вады, таму што сонца хоць і садзілася, але ўсё-ж стаяла такая сьпёка і духата, быццам у паўдня, а тыімчаісам ні ў кога ў пляппцы ня бьгло ні іюроплі вады. Гэта быў першьг такі пераход, і ’нязвыч’нае ста'новыпча, што зьяўлялася першан сту-
пеньню да яшчэ большых паікут, усё мацней таміла ды зымя-сільвала салдатаў. Яньг пакінулі сыпяваць і толькі гадалі між-собку, колькі засталоіся яшчэ да Турава-Вольску, дзе зтодна іхньгх разьлікаў, яньг павінны былі опыніцца на начлег. Неіка-торыя садзіліся на хвілінку ў каінаву, а каб няпрыкмеггна была іхная стоімленасьць, расшнуроўвалі боты, вьгклікаючы на першы погляд уражаньне людзей, у якіх зьбіліся парцянкі і якія ту-жацца наматаць іх так, каб яньг ня ціонулі ногі на працягу доў-гага шляху. Іншыя пускалі даўжэй ці карацэй рэмень ад стрэльбы, ці разывязналі мех з рэчамі і шчыльней складвалі іх, хочучы ўпэўніць саміх сябе, што робяць гэта з мэтаю больш роўнага раізьмеркаваньня цяіжару, каб рамянямі не адцягвала адно ці діругое плячо. Калі да іх пад’ехаў паручык Лукаш, яны адзін за адным усталі і далажылі, шго ў іх гэта і гэта цісыне, ці замінае,—паколькі іх яшчэ не пасьпелі пагнаць далей кадэты і коімандзіры разьдзелаў, што страпянуліся пры набліжэньні на-чальства.
Праяжджаючы конна паўз стомленых салдатаў, паручык Лу-каш ветліва прапанаваў ім устаць ды ісьці, таму што да Ту-рава-^Вольску, з яа'оыыіх слоў, засіавалася ня больш за тры кілёмэтрьг.
Тымчасам, дзякуючы няспыннаму падтрэсваньню на сані-тарнай двуіколцы, падпаручык Дуб пачаў ііакрыху ачунываць, манавіта ён ня зусім япгчэ ачухаўся, але ўжо мог вьптрастацца ў сваёй двуколцы ды гукнуць людзей з ротнае канцылярыі, якія ііплі ўлегцы вакол яго, бо яны ўсе, пачынаючы ад Балуна і канчаючьг Хадынскім, злажылі сівае торбы з рэчамі на дву-колку. Толыкі Швэйік бадзёра ішоў ды ішоў з ранцам за сыпі-ною і са стрэльбаю, якая вісела ў яго па-драгунску на рамяні цераз грудзі, паікуірваючы люлыку ды наняіваючы нейкую вя-сёлую песеныку.
Больш як на пяцьсот крокаў у абодва бакі падымаліся перад падпаручыкам Дубам на шосэ слупы пылу, у якіх мільгалі по-стац.і салдатаў. Падпаручык Дуб, яікога тзноў ахапіў экстаз, зы-сунуўся з Д'вуколкі ды пачаў кр-ыч-аць на ўсе лёгкія:—Салдаты! Цяжкая ваіша высокая задача! Поўныя стомы пераходы, ня-стача ўсяіго патрэбнаіга, усякага парадку цяжікасыці ды пры-
годы—усё гэта чакае вас. Але я зусім пакладаюся на вашую трываласьць і на вашую цьвярдую волю.
— Бач, раве, яік бьгк,—прамармытаў сабе пад нос Швэйк.
— Для вас, салдаты,—гаварыў далей падпаручыік Дуб,— няма такіх вялікіх перашкод, яікіх-бы вьг не перамаглі. Яшчэ раз паўтараю вам, салдаты, я вяду вас не на лёгхую перамогу. Вам прыпадзе моцньг гарэшак, але вы дасьцё яму рады.
А гісторьгя ўздьгме вас...
— Проста мутаріна, слухапь, як ён гаворыць,—зноў мармы-нуў Швэйк.
1 як быцц.ам пачуўшы яго, падпаручыік перагнуўся пераз край двуколкі і пачаў бляів.а'ць. Спаражніўшыся, ёц яшчэ раз крык-нуў:—іНаперад, салдаты!,—паваліўся на торбу тэлефоніста Ха-
дынскаіга і праспаў аж да самага Турава-Вольску, дзе яго, на-рэшце, згодна загаду паручыка Луікаша, паднялі з двуколкі ды паставілі на іноігі. Але прайшло дужавата часу, пакуль
пасьля доугае і цяжікае гутаркі з паручыкам Лукашам падпа-ручык Дуб нагэтулькі ачуняў, што здолеў урэшце заявіць:
— Лёгічна разіважаючы, я зрабіу глупства, якое выпраўлю ў сутьгчках з ворагам.
Праўда, ён яшчэ* быў ні пры сталых думіках ды цьвярдой пам.яці, таму што, перш чьпм вярнуцца да свайго разьдзелу,
скаааў паручыку Луікашу:
— Вы мяне япгчэ ня ведаеце, але калі даведае^еся...
— Пра тое, чаго вы начворылі, вы можаце даведацца ў Швэйка,—адказаў яму паручык Лукаш.
Дык вось, падпаручьгк Дуб, па шляху да свайго разьдзелу. перш за ўсё адшукаў Швіэйка, якога ён засьпеў у кампаніі з
Балуіном і катггэнармусам Ванэ'кам.
Балун ягсраз раоказваў, што ў сябе ў млыне ён заўсёды трыімаў у кдлод'зежы бутэльку піва, і піва рабілася такое ха-
лоднае, іпто ня чуваць было зубоў... У ішных млынох, гэткае піва пілі з тварагом ды з маслаім, а ён, ад свае пражэрлівасьці, за якую боіг яго цяпер і карае, заўсёды зьядаў япгчэ пасьля гэ-тага і кавалаік мяса. Вось бог яго цяпер і пакараў, прымусіўшьЕ яго піць цёплую, сьмярдзючую ваду з калодзежа ў Тураве Вольокім. ваду, куды ўсім было загадана, падсыпаць лімон-
нае кіслаты, якую ім кагадзе лерад тым раэдалі, калі людзей пасьглалі па аддзяленьнях на ваду. Балун вьгказаў такое мер-каваньне, што гэтую лімоісную кіслату вьвдалі, як відаць, толыкі на тое, каб людзі мацней аддчувалі голад. Праўда, у Санку ён оіасьпеў крыху падмацавацца, а паручык Лукаш зноў аддаў яму сваю дзяляініку целяціньг, яікую прыслалі са штабу брытады, але ўсё-ж такі ёсьці хацелася страшэнна; бо ён-жа разьлічваў, што дабіўшьвся сюды льга будзе аддыхнуць, вы-спацца і павячэраць. Ён быў у гэтым цьвёрда ўпэўнены, тым болей, што кашавары налівалі ўжо ваду ў катлы, і заіраз-жа пашоў разьведаць, як і што, а кашавары сказалі яму, што па-куль што атрыманы загад назапасіць вады і што праз некалькі хвілін можа быць атрыманы загад ваду выліць.
У гэты момант да іх падышоў падпаручык Дуб і, іія ве-даючы, што сказаць, запытаў:
— Ну, што, раз'маўляеце?
— Так точна, гутарым,—за ўсіх адказаў Швэйк.—У нас гутарка сама што разышлася. Наогул лепш за ўсё—прыемна па-гутарыць. А бяз гутарак салдат ня можа быць, таму што ён, прынамсі, лягчэй забывае ліхія гадзіны.
Падпаручык Дуб загадаў Швэйку прайсьці з ім крыху да-лей, таму што ён хоча ў яго штосьці запытацца. Калі 'яньг ады-шлі на 'некалькі крокаў, падпаручык Дуб няўпэўненым голасам скаізаў:
— Вы іне пра мяне гаварылі там?
— Нікак нет, пане падпаручык, і ня думалі нават, а гава-рылі пра лімонную кіслату і вэнджаную кілбасу.
— Але паручык Лукаш сказаў мне, быццам я чагосьці т&-кога нарабіў і што вы дасканала гэта ведаеце, Швэйк.
— Нічога вы не начворылі, пане падпаручык,—яадзвычаз сур’ёзна і разважна прамовіў Швэйк.—Зусім нічога! Вьг толькі наведалі публічны дом. Але гэта, мусібыць, здарылася па па-мьглцьг. Бляхара Пімпру з Казінае іглопгчы таксама заўсёды шукалі, калі ён хадзіў у горад па бляху і таксама заўсёды зна-ходзілі ў якімннебудзь такім месцы, у Шухі ці ў Дворжака, вось яік я і ваіс з'найшоў. Уігізе было кафэ, а наверсе, як і ў гэ-тым выпадку, паіненкі. Вы, пане падпаручык, таксама, мабыць, ш .	
пераблыталі, дзе вы. уласна кажучы, знаходзіцвся, было дужа душаа, а калі чалавек ня прывык піць, дык сн можа гэткаю духагою сп'янець нават ад звычаннага рому, а тым болем вы, пане падпаручык, ад коньяку. Дык вось мне было загадана, пер-ш як выходзіць адсюль, каб я з-анёс вам запрашэньне на нараду, і я адшукаў вас там наіверсе ў паменкі. Ад духаты і коньяку вы ня ўздужалі мяне пазнаць і ляжалі там гальцом-голы на атаманцы. Вы нічога такога не начворылі і нават не гаварылі: «Вы мяне яшчэ ня ведаеце!», а гэткая вось штука можа з кож-ньвм эдарыцца, калі душна. Іншы чалавек нават задужа па-кутуе ад сьпёкі, а інпіаму, як вада з гусака. Вось каб вы ве-далі дзядка дзесятніка Вяйводу з Вршовіцэ, дык той, пане пад-ручык, даў сабе слова, што ня будзе піць нічога такога, ад чаго аы мог-бы захмялець. Вьшіў ён, ведаеце, у хаце чарачку для сьмеласьці і пайшоў юабе шукаць безалькотольньгх трункаў. Адразу-ж ён зайшоўся ў тракцір «Станцыя», заказаў карафінку горкае ды пачіаў асьцярожна дапытвацца ў гаападара, што, уласна кажучьг, п’юць гэтыя цьверазуны, бо ён зусім правільна разважаў, што аднае вады і цыверазуны ня п’юць. Ну, гаспа-дар яму і расказаў, што цьверазуны п’юць содавую, лімонады там розныя, малако, а такісама і безалькоголынае віно, суропы ды іншыя безалкогольныя трункі. 3 усяго гэтага дзядулю Вяйводзе больш ад усяго ўпадабалася безалькогольнае віно. Ён яшчэ запытаў, ці бывае безалькогольная гарэлка, выпіў яішчэ карафінку і пачаў з гаспадаром гаворку пра тое, што, бач, са-праўдьг вялікі грэх часта напівацца, а гаспадар яму на гэта адказаў, што ён ўсё на сьвеце гатоў стрываць і прабачыць, але толькі не п’янога чалавека, што напіўся ў якім-небудзь іншым месцы, а да яіго прыходзіць пахмяляцца бутэлькаю содавае ды ў дадатак яшчэ і распачынае гармідар. «Напіся ў мяне,— кажа гаспадар,—тады і я цябе буду абстойваць, а як не, дьпк я цябе і ведаць ня хочу». Ну, стары Вяйвода дапіў карафінку дьг пашоў сабе далей, пакуль ня прышоў, пане падпаручык, на Карлаву плошчу ў віньншцу, куды ён і раней часамі заходзіў, і заіпытаў, ці няма ў іх безалкогольнага віна: «Безалькоголь-нага віна ў нас няма, пане Вяйвода,—адказалі яму,—але затюе херасу ці горкае, калі лахгка, колькі ўлезе!» Старому эрабілася
н'еяк няёмка адімовіцца, ён і выпіў там карафінку горкае і ка-рафімку херасу. Дьгк вось, калп’ ён там сядзеў, ён пазнаёмі'ўся, ведаеце, вьгпадкова з адным цьверазуном, Ну, зразумела, слова за слова, разгаварыліся, выіпілі яішчэ па карафінцы херасу і пад канец высьветлілася, што гэты пан ведае такое месца, дзе ёсьць безалькогольнае віно. «Гэта, кажа ён, на вуліцы Больцана, тры сходкі ўніз і грамофсін там гэтаксаіма ёсьць». За гэткае прыем-нае паведамлеіньне стары Вяйвода паставіў яішчэ цэлую бу-тэлыку вэрмуту, а пасьля абодва пайшлі на вуліцу Больцана. дзе трьг сходкі ўніз і ёсьць грамофон. І сапраўды, там пада-валі тольюі ягаднае віно, і куды там безалыкогольнае, а нават і зусім бяз нічога. Спачатку кожны заказаў па паўлітры па-рэчкі, а пасьля па паўлітрьг агрэсту, а калі выпілі яшчэ па паў-літры безалыкогольнае парэчікі, дык у іх пасьля ўсіх папярэдніх херасаў і горкіх і вэрмутаў ногі і адабрала, і яны ўзьняліі гар-мідар, каб ім выдалі офіцыйнае пасыведчаньне, што тое, што яны тутака пілі, сапраўды безалыкогольнае віно. І яшчэ, што яны сапраўдныя цывяразуны, і што калі ім зараз-жа не прьгня-суць такога пасьведчаньня, дык яны разаб’юць ушчэнт на ка-'валкі ўсё абсталяваіньне, разам з грамофонам. Так што полі-цыі давялося цягнуць абодвых сілком тры сходкі ўгару на ву-ліцу Больцана, пасадзііць на дзяжурны аўтомобіль і зывезьці, пакуль ацьверазяцца, у халодную. А ўрэшце на іх абодвых, як цьвераізуноў, налажылі спагнаньне за тое, што яны пару-тпьглі свой статут і напіліся.
— Да чаго вы мне гэта ўсё расказваеце?—вьггукнуў па-ручык Дуб, які пасьля гэткае даўгое прамовы зусім ацьвяро-<э
зеу.
— Дьгк вось, пане надпаручык, яно, вядома, вас на даты-чыць, але ўжо калі мы пачалі гаворку...
Тут падпаручык здагадаўся, што Швэйік яго тзноў абразіу т, з прычыны таго, што ён бьвў ужо зусшм пры поўнай сьвя-домасьці, пачаў раўці на Швэйка:
— Ты мяне яшчэ буд’зеш ведаць!... Як стаііш?
— Так точна, пане падпаручык, стою блага, бо, даввольце далажыць, забьгўся стуліць абцасы. Зараз папраўлю.
1 вось ужо Швэйк стаяу перад афіцэ.рам. выцягнуўшыся ла фронт, згодна ўсіх правіл мастацтва.
Падпаручык Дуб пачаў меркаваць, да чаго-б яшчэ прыча піцца, але ўрэшце .толыкі сказаіў:
— Ну, сьцеражыся, каб мне зноў не давялося табе паўта-раць. Ты мяне яшчэ ня іведаеш, а я цябе наскрозь бачу,___да-
даў ён, крыху зьпначаўшы свой улюбёньг сказ. Калі ён адышоў ад Швэйка, у ято галаве, што аж гула з пахмельля, круцілася думіка:» А ці «я лепш -былонб, каб я яму сказаў: «Я ўжо даўно еедаю цябе з твайго благога боку, нягоднік!»
Пасьля ён загадаў паклікаць свайго дзяншчьгка Кунэрта і загадаў яму пры'несьці збан вады. На гонар Кунэрта трэба аданачыць, што ён даволі доўга-ткі шуікаў у Тураве-Вольску збанок вады.
Нарэшце яму пашанцавала ўкрасьці ў папа збанок і ў гэты збанок ён набраў вады з эабітага калодзежу. Праўда, на гэта яму трэ’ бьгло адарваць некалькі дошчак, бо калодзеж быў за-біты наіглуха, таму што вада ў ім была падазроная наконт гыфусу.
Але падпаручык вьппіў бяз жадных шікодньгх для сябе вы-нікаў уівесь збанок, спраўдзіўшы гэтым прыіказку:
«Чалавек ня сыніньня, усё зьесьць!»
*
Усе жорстка памтіліліся ў оваіх разьліках, быццам у Ту-раве-Волыску можна будзе псраначаваць.
Паручык Аукаш сабраў наўкол сябе тэлефонгста Хадын-скага, каптэнармуоа Ванэ-ка, ротнага ордынарца Швэніка і дзян-шчыка Балуна. Атрыманыя загады былі дужа простыя: людзі пакідаюць сваё прыладзьдзе санітарнаму атраду і за-раз-жа на-кірюўваюцца ў паходным парадку прасёлкаваю дарогаю ў По-ланец, а адтуль уздоўж плыні ручаіньг ў паўднёва-ўсходнпм к -руінку на Ліскавіцы.
Швэйк, Ванэк і Хадыяіскі—кватэр еры. Яны. павініны пад-рыхтаваць меюцы на начлег сваёй роце, якая црыдзе пра-з га-дзіну, адсілы праз паўтары гадзіны пасьля іх. Балун тымчасам павінен здабыць і сьпячыі гусака там, дзе спыініцца начаваць
паручык Лукаш, а тых трох павінны нагляд аць, каб ён сам адзін ня зжор палавіну. Апрача таго Ваяэку і Швэйку загада-
на купгць для ротьг сьвіньню, улічваючы тое, колыа мяюа да вядзецца на чалавека прьг расікладцы. Увечары будуць гата-ваць гуляш. Месцьг на начлег павінна бьгць прыстойныя; ха-луп, дзе ёсьць паразыггы, не займаць, бо людзі павінігы як належыць адпачыць, бо ўжо а палове сёмай раніцы роце давя-дізецца здымацца ды ісыці далей з Ліскавіц праз Крозіенку на Старасо л.
Цяпер батальён ня быіў ужо бедіны. Брыгаднае казначэй-
ства ў Сонку выдала батальёну аванс перад чарговаю бойняй-
У ротнай касе знаходзілася зв
гпіі
ста тысяч
кроін, і каіптэнар-
мус атрымаў ужо загад, зробіць дэечнебудзь на месцы, г. ё. у акопах, канчатковы разьлік з ротаю перад яе сьмерцю і выпла-ціць людэям бясопрэчна належныя ім гроіпы на аплату нявы-
даных пайкаў да харчаваныня.
Пакуль усе чацьвёра зьбіраліся ў дарогу, у роту зьявіўся мяоцовы поп і раэдаў салдатам згоідна іхяае нацыянальнасьцд паперкі з «Лурдзкім ігімнам» на ўсіх мовах. У яго быў цэлы пак гэтьгх гіімяаў, які пакінула яму на раздачу нейкая вьвсокая ду-хоўная асоба, якая аб’яіжджала на аўтомобіла, у кампанв дзьвёх-трох жанчын лёпкіх паіводзін, разбураную вайною Га-
ЛІЦЫЮ.
У Турове^Вольску было шмат прыбіраньняў і ўсюдых па-накіданы былі паперкі з гэтым «Лурдэкім гімна’м».
Капрал Нахцігаль, родам з Бэрграйхэнштэйну, дастаўшы V нейката запужанага абываталя бутэльку коньяку, сабреў ва-кол сябе некал^кі чалавек сваіх таварышоў, і ўсе пачалі хо-рам расьпяваць нямецкі тэкст «Люрідзката гімну», але бяз пры-певу і на мотыў салдацкае песьні пра прынца Аўгена.
Пасьля цяжкага пераходу чацьвёра людзей, паслаіных
рыктаваць на/члег адзінаццатай роте, в
пал-
цем
лі з надыходам

наты на лясную дарсту па той бок ручаіны. Гэтая дарога па-вінна была прывесьці іх у Ліскавіцы.
Балун, які ўпярішыню трапіў у такое сгановішча і яком_\ ўсё—о цемната, і абавязкі кватэрера—здавалася надзнычаі
4
тасмным, прымеу ралтам странцное падазрэньне, што ўсё гэта нездаірма.
— Браткі,—ціхенька сказаў ён, спатыікаючыся па дарозе ўздоўж ручаіны,—нас ахвяравалі...
— Што ты брэшаш?—прыкрыкнуў на яго Швэйж.
— Браткі, ня трэба гэтак крычаць,—пачаў прасіцца Балун. Я ўжо ўсім нутром адчуваю, што нас пачуюць ды пачнуць абстрэльваць. Я гэта ведаю. Нас сумысьЛя паслалі наперад, каб мы выведалі, ці няіма там ворага, і як пачуюць страляніну, дык адразу зразумеюць, што далей ісьці нельга. Мы—выве-дачньг дазор, браткі. як вучыў мяне капрал Церна.
— Ну, дык і ідзі наперад,—абазіваўся Швэйк,—а мы пой-дзем за табою, каб мы маглі пасьпець легчы на выпадак чаго... Ну і салдат-жа ты! Баішся, што ў цябе будуць страляць! А якраз салдату павінна бьгць прыеміна, калі ў яго страляюць, бо чым часьцей вораг страляе, тым хутчэй зымяіншаюцца яго-ныя баявыя прыпасы. Гэта-ж кожнаму зразумела. 3 кожным стрэлам, які дае па табе ворагаў салдат, зьмяншаецца ятоная баяздольнасьць і ён яшчэ тым болей здаволены, што можа па-ліць у цябе, бо і яму не давядзеціца цягнуць на сабе ўсе па-троны, дый бегчы яму лягчэй.	х
— А калі ў мяне, окажам, дома’ гаспадарка ёсьць?—цяжка ўздыхнуў Балун.
— Наплюй ты на сваю гаспадарку!—выгукнуў Швэйк.— Дай сябе лепей забіць на славу яго імпэратарсікае вялікасьці. Няўжо цябе гэтаму не наўчылі на вайсковай службе?
— Не, толькі згадвалі,—адказаў простьг Балун.—Нас толыкі мурыжылі па пляіцы, а пасьля мне дык і зусім не даводзілася чуць пра гэта, бо мяне прызначылі за дзяншчыка... Вось каб імпэратар лепей нас карміў...	,
— Ой, якая ты сывіныня ненаедная, Балун! Перад боем наогул зусім нельга карміць. салдатаў, гэта тлумачыў нам яшчэ ў навучальнай камавдзе капітан Унтэргрыц. Ён нам колькі ра-зоў казаў: «Слухайце, дурылы! Як здарыцца калі-небудзь вайна і вам давядзецца ісьці ў бой, дык глядзеце на наядай-цеся перад боем. У каго чэрава поўнае, ды налучыць кулю ў жывот, таму кадохэс, бо ўся поліўка і казённы хлеб пасьля та-
13. Прыгоды Швэііка, ч. III.
193
кое раны вьгндуць напаверх і у такога салдата адразу-ж зро-біцца запаленьне і яму каюк. А калі ў яго ў кішках пуста, дык рана ў жывот чыстае глупства, бьгццам, яго асва ўкусіла».
— Нічога,—сказаў Балун,—у мяне жывот хутка травіць, <і ў ім шмат не застаеіцца. Я, браткі, магу зьесьці цэлы паўмісак клёцак са сьвінінаю ды з капустаю, а праз паўгадзіны з мяне выдзе ня болып за тры сталовыя лыжкі, а ўвесь астатні матэрыял разыходзіцца ва мне. Ізноў-жа грыбы: у ін-шых яны выходзяць цалкам, а ў мяне—ані-ні, так толькі, кры-шачку, а ўсе астатняе цалкам разьгходзіцца ў сярэдзіне... Ува мне, дружа,—зьвярнуўся ён да Швэйка,—расчыняюцца нават рыбіныя косткі і сьлівяныя каменчыкі. Аднойчы я насумысьля палічыў. Я зьвёў семдзесят сьліў разам з каменчыкамі, а пасьля, калі надышоў час, я гіалічыў, кольікі вышла, і атрымалася, што больш за палавіну, так ва мне і засталося.
Балун прьгчыніў вуоны і крыху ўздыхнуў.
— Бабуля мая гатавала бульбяныя смажанкі са сьлівамі і крыхтачкаю тварогу, каб яньг былі тлусьцейшыя. Сама дьгк яна любіла іх болей з макам, а я—тварогам, дык я нават неяк набіў яе за гэта, што яна не хацела перапусьціць... Так яя ўмеў я шанаваць с-вайго сямейнага шчасьця!.,
Балун перадыхнуў, цмокнуў, аблізаўся і сказаў сумна і мякка:
— А ведаеш, таварыш, мой дарагі, што цяпер, калі ўсё гэта так далёка, мне часамі зідаецца, што жонка мая казала праўду—што яны лепей з макам! Тады-дьгк мне ўсё не пада-балася, што мак трапляў у мяне паміж зубоў, а цяпер мне ду-маецца: эх, каб ён туды трапіў. У мяне з жонкаю часта здара-ліся буйныя сваркі. Колькі разоў ёй даводзілася плакаць, калі я патрабаваў, каб яна палажыла ў кілбасьг-вантрабянкі як мага больш маёрану, і прьг тым я заўсёды пачынаў біцца. Аднойчы я няшчасьніцы так урэзаў, што яна дзён два пракачалася, за тое, што яна не хацела зарэзаць мне на вячэру індычку, а зна-ходзіла, што з мяне і курыцы даволі... Ах, таварыш дарагі,— захныкаў Балун,—каб мне цяпер зантрабянкі з маёранам дьг
курачку!.. А тьг любіш ікхдліўку 3 кропу? Колыкі ў нас праз гэтую самую подліўку гвалту бьгло—жах! Ну, а цяпер-бы я яе пачаў піць, як каву.
У гэтых гутарках Балун эусіім забыўся пра ўяўную небясь-пеку, што як быццам-бы абкружыла яго, і ўжо спускаючыся ў начной цішыіні ў Ліакавіцы пачаў бесьперастаінку пераліч-ваць Швэйку, што ўсё ён раней ня ўмеў шанаваць і чаго-б яму хацелася-б цяпер зьесьці, да тато хацелася, што аж іна сьлёзы хіліць...
Ззаду іх ішлі каптэнармус Ванэк і тэлефоніст Хадынскі. Хадьгнокі тлумачьгў Ванэку, што н'а яго погляд сусьветная вайна зьяўляецца найвялікшаю бязглузьдзіцаю. Самае благое ў ёй тое, што калі дзе-ннебудзь парвуцца правады, даводзіцца правіць іх уначы. Але яішчэ горай тое, што вораг з дапамогаю сваіх прожэктароў адразу-ж выяўляе тэлефоністаў прьг гэтай праклятай паправе, і ўся артылерыя пачынае шпарыць па іх. У ранейшых войнах ня было хоць гэтых няшчаснык прожэк-тараў.
У вёсцы, дзе трэ’ было ттадрыхтаваць месца на начлег усяе роты, было цёмна—хоць вока выпары! 3 усіх бакоў забрахалі сабакі і ігэта прымусіла нашых малайцоў спыніцца і падумаць, як ім управіцца з гэтымі подлымі стварэнынямі.
— А ці не пайсьці нам лепей назад?—прашаптаў Балун.
— Эх, Балун, Балун, ікаб мы гэта зрабілі, цябе-б расстра-лялі за баявьлівасьць,—абазваўся Швэйк.
Сабакі брахалі ўісё настойлівей і да іх далучьгліся пад ка-нец нават сабакі з другіх вёсак, бо Швэйк пачаў раўсьці сярод. іночнае цішыні:
— Сьціхні!.. Куш!..	•	і
Зусім як у тыя часы, калі ён ігандляваў яшчэ сабакамі! 1 і
Але сабакі заліваліся япгчэ горш, так што каптэнармус Ванэк сказаў Швэйку:
— Кіньце крыічаць на сабак, Швэйк, а то, чаго добрага, ўся Галіцыя брахаць пачіне.
— Падобная да гэтай гісторыя,—сказаў на тэта Швэйк,— здарылася з намі на манэўрах у раёне Габара. Прышлі мы тады
ўначы ў адну вёску, а сабакі брэшуць, аж канчаюцца. Мясцо-васьць там густа інаселеная, так што гэтьг брэх перадаваўся з вёокі ў вёску, >усё далей і далей, а слбакі з нашае вёскі, дзе мьг атаўбаваліся, толыкіі пачнуць крыху аціхаць, як пачуюць здалёк брэх, скажам, з Пільгрыму, дык і заліюцца ізноў. 1 тграз якую-небудзь хвіліну брахаў увесь Габар, Пільгрьгм, Будвэйс, Гумполен, Тржэбон і Іглава. Наш капітан, такі нэрвовы пан, страшэнна ня любіў сабачага 'брэху. Усю ноч ён ня моіг за-снуць, а ўсё ітрыходзіў і пытаўся вартавых: «Хто брэша, чаму брэша?» Салдаты адказваюць, што так точна—сабакі брэшуць, а гэта яго так раззлавала, што тыя, якія былі тады на варце, усе засталіся без адпачынку, калі вярнуліся Я манэўраў. Пасьля гэтага выпадку ён заўсёды пачаў прьгзначаць «сабачую ко-манду» і пасылаць яе ўперад. Гэта рабілася на тое, каб папя-рэдзіць насельніцтва тых пунктаў, дзе мы спыняліся на начлег, што калі ўначы каторы сабака забрэша, дык яго зараз-жа рас-страляюць. Мне таксама давялося пабыць у гэтакай камандзе, і калі мы прышлі неяк у адну вёску пад Мюльгаўзэнам каля Табару, я крьгшачку пераблытаў і сказаў старасту, што кожны ўласьнік сабакі, якая забрэша ўначы, будзе згодна стратэгіч-ных меркаваньняў расстраляны. Стараста, вядома, перапало-хаўся, загадаў запрагаць ды паскакаў на зламаньне шыі ў штаб прасіць зьлітавацца над вёскаю. Туды, у штаб, яго наогул ня пусьцілі, траха вартавы ято з вінтоўкі ня ўпэйкаў, гак пгто ён засьпяшаўся вярнуцца назад, і раней, як мьг пасьпелі ўвайсьці ў вёску, усе гаспадары заматалі эгодна ягонай парадзе сваім сабакам морды вяроўкамі, так што тры штукі нават ускруці-лася.	.	’;•*
* Яны ўвайшлі ў вёску пасьля таго, як Швэйк упэўняў іх, пгто ў цемнаце сабакі баяцца агенчыку з цапяросіны. На ліха. ніводэін з іх ня курьгў папярос, так што ягоная парада ня дала дадатных вынікаў. Але затое вьгсьветлілася, што сабакі бра-халі ад радасьці, бо яны з замілаваньнем згадвалі салдатаў, * што праходзілі тут, пакідаючы ім якую-небудзь ежу.
Яны ўжо здалёк чулі, што набліжаюцца істоты, якія пакі-даюць пасьля сябе косткі дьг конскія трупы...
Раптам вы'скачыўшы, як бьгцііам знпад зямлі, Швэйка аб-кружылі чатьгры сабакі і з паіднятымі хівастамі пачалі ласкава напіраць іна ято. Швэйк пагладзііў і патрапаў іх, размаўліяючы з імі ў цемнаце, як з дзецьмі.
— Ну так, ну так, мы ўжо тут, мьг прыішлі да вас паспаць дьг пад’есьці, а вам дамо смачных костачак ды скарын-ак, а ра-ненька ізноў рушьгм далей на ворага.
У халупах пазапальваліся агенчьгкі, а калі нашьт ўдалыя ваякі пастукаліся ў бліжэйшую хіалупу, каб запытаць, дзе жыве стараста, адтуль пачуўся ілрарэзьлівы пісклявы (голас нейкае жанчьгны, якая ці то па-'поільску, ці то па-русінску ірастлума-чыла, што яе мужыка забралі на вайну, дзеці хворыя на воспу, маскалі ўсё ўжо забралі, а яе імуж, адыходзячы на вайну, заба-раніў ёй адчыняць уначы каму-б ні прыпала. І толыкі калі ўсе чацьвёра ізноў усе забарабанілі ў дзьверы, упэўняючы, што гэта—свае, кватэр’еры, яны былі адчынены нейчаю нявідушчаю рукою. Калі яны ўвайшлі, высьветлілася, што тут якраз і жыве стараста, які марна тужыўся пераканаць Швэйка, што гэта ня ён сам таварыў піокліявым бабскім голасаім. Ен бажыўся і пры-сягаўся, што спаў у таку на сене, а жонка ято спрасонку, сама ня іведае, што гаворыць, калі /яе зьнячэўку пабудзяць. Што-ж датычыць начлегу для цэлае роты, дык вёсачка такая малая, што ў ёй нельга зьмясьціць нават і аднаго салдата. Наогул месц спаць няіма. Купіць тут таіксама нічога нельга, бо маскалі ўсё рэквізавалі.
Калі паны даібрадзеі эгодны, ён, бач, завядзе іх у Кро-зіенку, там двары івялікія і хады будзе—тры чвэрткі гадзіны, ня болей. А месца там—жолькі хочаш, кожны салдат можа на-крьгпца аўчынаю і кароў там столькі, што ўсім салдатам будзе па збанку малака, дый ваіда там добрая, а паны афіцэры мюгуць падначаваць у маёнтку. А тут у Ліскавіцах што? Адна толькі гразь ды еошы! Вось у ято, у старосты ў самога, было пяць кароў, ды ўсіх маскалі пазабіралі, дык цяпер яму самому даво-дзіцца хадзіць па малако для сваіх хвюрых у Крюзіенку.
Як быццам на сьцьвярджэньне ягоных слоў поруч у хляве замукала карова, і чуваць было, ягк жаночы голас прабаваў су-□акоіць жывёліну, прытаворваючьг: «Халеру табе ў бок!».
Але старасту гэта не зьбянтэжыла. Нацягваючьг боты, ё» гаварыу:
— Адна-адненькая кароўка засталася ў Бойчыка, у суседа, і яна гэта зараз і раўла, паны дабрадзеі. Зусім хворая псава-мая жывёліна. Маскалі адабралі ў яе цялятка. Ад таго часу ў яе малако і згінула, але гаспадару шкада .яе зарэзаць, бо ён мяркуе, што прасьвятая бэтародзіца ўсё паставіць на лепшае.
іГаворачы гэта ён апранаў ужо кажух.
— Дый трох чвэртак гадзіны да Крозіенжі ня будзе, паны дабрадзеі. Збльгтаў я, прызнацца, час. Паўгадзіны—толькі ўсяіго і дарогі будзе. Я адну дарогу ведаю праз ручаіну, а пасьля бярозавым гаем, паўз стары дуб..^ А вёска, яіна вялікая, і га-рэлкі там—колькі душа прымае...
Хадзем, паны дабрадзеі. Чаго дарма марудзіць? Паны афі-цэры вашага адважнага палка заслужылі на тое, каб добра адпачыць, бо адважнаму аўстрыйскаму салдату, які б’ецца з маскаляімі, трэба даць чыстае і выгоднае месца... А ў нас што? Вошы, кароста, воспа, халера... Вось якраз яшчэ ўчора ў нас у гэтай праклятай вёсцьг трох хлопцаў ад халерьг окон-чыла... Пракляў бог літасьцівы нашыя Ліскавіцы!...
У гэтую хвіліну Швэйк велічна матнуў рукою.
— Паны дабрадзеі,—сказаў ён, перакрыўляючьг стараставы інтонацыі,—давіялося імне неяк у аднэй кніжцы прачытаць, як адбрахаўся адзін стараста ў Швэдзкую вайну, калі прьппоў загад спыніцца на окватэрах у такой вось вёсцы. Адным сло-ваме, ён не ізахацеў дапамагчы і яго падвесілі на бліжэйшым дрэве. А сягоньня ў Санку адзін капрал, паляк, растлумачыў мне, што стараста, калі зьяўляюцца кватэр’еры, абавязан склі-каць дзесяцкіх, а пасьля ідзеш з імі ад халупы да халупы і про-ста гаворыш:
«Сюды вось траіх, а сюды чацьвёра, а ў папоўскім доме будуць спаць паны афіцэры і каб прав паўгадзіны ўсё было эроблена!».
— Пане дабрадзею,—сур’ёзна зьв.ярнуўся Швэйк да стара-сты,—дзе ў цябе тутака бліжэйшае дрэва?
Стараста не зразумеў, што значыць слова «дрэва», з гэтак іпрычыны Швэйк ірастлумачыў яму, што гэта можа быць бя
роза, дуб, ігруііга, ябльпня, адн-ым словам—усё, дзе ёсьць хюць адзін моцны сук. Стараста ізноў не зразумеў, а калі прачуў пра садовьгя дрэвы, дык спалохаўся, бо івіш-ні пасыіелі ўжо, і сказаў, што пра гэта яіму нічога невядома, а што сапраўды ёсьць перад хатаю толькі адзіін дубок.
— Добра,—юказаў Швэйк, эрабіўшы рукою інтэрнацыя-нальны знак павешаньня,—так і -быць, мы павесім цябе тут, перад тваёю халупаю, каб ты іведаў, што цяпер час ваенны і што нам загадана пераначаваць тут, а ня ў нейкай Крозіенцы, Не, брат, жартуеш! Нашьгя стратэгічныя пляны зыначыць табе ня ўдасца, а павесіць цябе давядзецца, як было апісана ў кніжцы пра пгвэдзкія войны... Вось, ведаеце, браткі, бьгў гэткі-ж выпадак яа манэўрах пад Стара...
Але тут Швэйка ператгыніў каптэнармус Ванэк:
— Гэта вы нам калі-небудзь другіім разам раскажаце, Швэйк,—сказаў ён і, зварочваючыся да старасты, рашуча пра-мовіў:—Ну, а цяпер—трыівогу і кватэра!
Стараста пачаў дрыжаць, як асінавы ліст, і, заікаючыся, упэўняць, што ён, бач, хацеў толькі эрабіць лепей паном дабра-дзеям, але ікалі ўжо інельга іначай, у вёсцы, можа, і знойдзецца што-небудз'ь ніштаватае, ікаб паны засталіся здаволены, і што ён зараз прынясе ’ліхтар.
Калі ён вышаў з пакойчыку, што быў слаба асьветлены аднэю лампадкаю перад іконаю нейкага сьвятога, падобнага да страшпота калекі, Хадынскі раптам крыкнуў:
— А дзе-ж падзеўся Балун?
Але не пасьпелі яньг -як належьгць агледзецца, як дзьверьт за печчу, што вялі ў нейкі цёмны куток, асьцярожна адчыні-ліся, і Балун праціснуўся ў пакойчык. Упэўніўшьгся, што ста-раста вышаў, ён сказаў, як быццам у яго бьгў страшэнны катар:
—• Я пабыў у каморы, у непгта ўехаў рукою і набіў ім сабе повен ірот, а цяпер у мяне ўвесь рот заляпіла. Нешта несалонае і месалодкае, накшталт цеста.
КаНггэнармус пасьвяціў на яго электр'ычным ліхтарыкам, і усе маіглі пераканацца, што яшчэ ніколі ў жыцьці ня бачылі сакога выквацанага аўстрыйскага саддата. А пасьля спалоха-
ліся, калі заўіважылі, што Балунава дзяжурка так раздалася, быццам ён быў на апошнім месяцы цяжарнасьці.
— Што з табою зідарылася, Балун?—спагадна запытаў Швэйк, тыцкаючы пальцам у ято аіпушанае чэрава.
— Гэта гуркі,—прахрьшеў Балун, давячыся цестам, якое не праходзіла ні туды, ні сюды,—квашаныя гуркі. Тры штукі я зьеў, а рэішту іпрыінёс вам.
1 Балун пачаў даставаць штуку за пггукаю гуркі ў сябе э-за пазухі.
На парозе зьявіўся стараста з ліхтаром; убачьгўшы гэтую сцэну, ён перахрьгсьціўся і зарумзаў:
— Маскалі рэквізавалі, а цяпер і свае яшчэ таксаміа рэкві-зуюць.
Усе рушыліся па вёсцы ў суправаджэныні цэлай зграі сабак, якія ўсё ўпарцей круціліся каля Балуна і прагна абнюхівалі яго-ныя кішэні, дзе ён схаваў кавалак сала, якое ён таксама ўкраў з каморьг, але ад свае пражорліівасьці па-здрадніцку затаіў ад сяброў.
— Чаго гэта каля цябе гэтак сабакі ўвіхаюцца?—запытаў яго Швэйк.
— Яны чуюць ва мне добрага чалавека,—пасьля доўгага разважаньня адказаў Балун.
Але ён не казаў, што прытрымліваў аднэю рукою ў кішэні кавалак сала і што адзін сабака ўвесь час мерыўся схапіць зу-бамі гэтую самую руку...
Пасьлія абходу халуп, каб заняць ііх пад кватэры, было вы-сьвстлена, што Ліскавіцы даіволі вялікая вёска, хоць якая і на-лежным чынам пацярпела ад вайны. Праўда, яна не пацярпела ні ад пажараў, ні ад бомбардаваньня, бо абодва варожыя бакі яраз некі цуд не ўцягнулі яе ў сфэру сваіх непасрэдных вай-сковых опэрацый, але затое тут сабралася населыніцтва сусед-яіх зынішчаных вёсак: Хырава, Грабава і Галублі.
У дзе-якіх халупах скучылася ў страшэннай цясноце і бед-насьці па восем сямей. Гэта быў іх апошні прыпынак пасьля ўсіх жахаў, якія яны перажьглі ў віры вайны, цэлая эпоха якое адбушавала над іхньгмі ігало'вамі, быццам нястрымныя спрумені падчас паводкі.	; і •
Часгка роты павінна была зьмясьціцца ў маленькім раэбу-раным бровары, каля оамае ваколіцы, дзе палавіну разьдзелу лыга было зьмясьціць у брадзілыным аддзяленьні. Астатніх разьвялі па дзесяць чалавек па некаторых багацейшьгх хат-ках, дзе гаспадары адмаўляліся пусьцііць да сябе абрабаваных і зьбяднелых бежанцаў э суседніх вёсак.
Штаб з усімі афіцэрамі, а таксама каптэнармусам Ванэкам, афіцэрюкімі дзяншч’ыкамі, тэлефоністамі, санітарамі, кашава-рамі і Швэйкам быў зымешчаны ў папоўскіім доме, бо поп да-гэтуль таксама ня пірьгняў ніводнага беіжанца, так што там месца хапала.
Поп быў вьгсоясі, хударлявьг ў лінялай выцьвілай расе. Ён быў такі скупы, што амаль нічога іня еў. Бацыка выхаваў у ім фанатычную нянавісьць да расійцаў, але яна ў ім раптам зьнікла, калі расійцы адступілі і зьявіліся аўстрыйскія войскі, якія паелі ў яго ўсіх курэй і гусей, што засталіся незачэпленыя,
пакуль у яго доме
стаялі некалыкі калматых забайкал
ГЛІл
іх ка-
закаў. Пасьля, калі ў вёску прышлі вэнгерцьг і адабралі ў яго
ўвесь мёд з вульляў, яго злосьць супроць аўстрыйскае арміі ўзрасла яшчэ болей. А цяпер ён з нянавісьцто глядзеў на сваіх няпрошаньгх кватарантаў, і яму давала выразнае здавальненыне праходзіць і, паціскаючьг плячыма, паўтараць:
— У мяне нічога іняма. Я—жабрак. У мяне вы пя зіной-
дзеце кавалачка хлеба, панове.
Больш за ўсіх эасмуціла гэта Балуна, які ледзь ня плакаў ад жаласіьці. У імарах яго неадступна круцілася нявыразнае ўяўленыне пра нейкае парася, ружовая шкурачжа якога была апэтытна падрумянена і прыемна хрумчала па зубах. I вось ён сядзеў у марах у папоўскай кухні, куды час-ад-часу заглядваў даўгалыгі малады хлапец, яікі служьгў у папа і за парабка і за кухаварку і атрымаў ад яго суровы загад усюды паглядаць, каб ня кралі.
1 сапраўдьг, нават Балун нічога не знайшоў у кухні, апрача «рыхі загорнутага ў паперку кмену, які ён зараз-жа ўсыпаў сабе У рот і пах якога йыклікаў у ім галюпынацыю пра парася.
На дварэ маленькага бровару, што за папоўскім домам, па-Аа'Ў агонь пад катлаімі, вада кіпела, а ў вадзе нічога ня кгпела.
Кампэнармус і каішаваіры абабегалі ўск> вёску, іпукаючь-? якую-небудэь сьвіньню, але дарэмна! Усюды быіў адзтн адказ: «Маскалі паелі усё ці забралі з сабою».
Яны паібудзілі і яіўрэя-карчмара, які пачаў рваць на сабе пэйсы і ігорка скардзіцца, што ня можа паслужыць паном сал-датам. Нарэшце ён угаварыў іх купіць у яго старую, траха не стагадовую карову, худую, як сымерць—косыці ды скура. Ён патрабаваў за яе шалёныя трошы, церабіў сваю бараду і ўпэў-няў, што гэткае каровы не знайсьці ва ўсёй Галіцыі, ва ўсёй Аўстрыі і Нямеччыне, ва ўсёй Эўропе і нават ва ўсім сьвеце. Пры гэтым ён румзаў, плакаў і бажыўся, што тэта самая тлус-тая карова, яікая каліннебудзь з ласкі Яговы ісінавала на белым еьвеце. Ён прысягаўся ўсімі патрыярхамі, што паглядзець на гэтую карову прыходзілі людзі з-пад самага Залачыска, што пра гэтую карову гавораць ва ўсёй акрузе, як пра інейкі цуд і што гэта нават і не карова, а сапраўдньг буйвал. Калі і гэта яшчэ не дапаімаігло, ён кінуўся перад каптэнармусам і ягонымі таварышамі на калені і, абніімаючы іх па чарзе за ногі, з па-фосам (выгукнуў:
— Ужо лепей забіце старога, беднага яўрэя, але ня ідзеце без каровы.
Ён да такой ступені спанталычыў усіх сваім гармідарам, штс-яны сапраўды купілі гэтае пудзіла, ад якога-б з агідаю адвяр-нуўся—кожіньг мясынік, і пацягнулі яе да катлоў. А пасьля, калі грошы былі даўно ўжо ў карчмаровай кішэні, ён пачаў плакаць, скоглііць, што ято зусім абабралі, што ён сам сябе зрабіў жабраком, бо прадаў ім такую цудоўную карову так таяна. Ён нават прасіў іх павесіць яго за тое, што ён на старасьці год зрабіў такое глупства, ад якога перавернуцца ў трунах яго-ныя продкі.
Пакланіўшыся ім яшчэ да зямлі, ён раптам скінуў з сябе ўвесь смутак і жаль і пабег дамоў, дзе сказаў жонцы:
«Сарачіка, салдаты—дурні, а твой Натанчык—дужа ра-зумны.
3 кароваю было шмат клопату. Часамі здавалася, што з яе каогул немагчыма садраць скуру. Некалькі разоў скура рвалася,
і тады тгад ёю вьвступалі жьглы, цьвардыя, як вузлы карабель-нае лінвы.
Тымчасам аднекуль прыцяпнулі мех бульбьг і пачалі бяэ жаднае надзеі іна посьпех варыць гэтыя жылы і косьці, а по-
руч, за маленькаю кухіняю кашавар з сапраўдныім адчаем ту-жьгўся прьггатаваць кавалак гэтага «шкілета» на афіцэрскі стол.
Няшчасная кароіва,
калі наогул гэтую гульню прыроды льга
было назваць кароіваю, надоута далася у памяць усім удзель-
нгкам гэтага банікету, і мовкна з усёй верагоднасьцю меркаваць, іпто калі-б перад бовм прьг Сокалі командзіры напамянулі лю-
дзям пра карову, якою кармілі іх у Ліскавіцах, яны-б з заця-тым галасам /кінуліся на воірага ў штьгхі.
Карова ігэтая была такая подлая жыівёліна, што з яе ніяк нельга было зварыць крупнік. Чым болып кіпела мяса, тым мацней яно трымалася на костках: яно як быццам зраслося з імі ў адно цэлае і адзеравянела, быццам бюрократ, які ўсё жыцьцё сваё прасядзеў у сваёй канцылярыі і харчаваўся толькі паперкамі.
Швэйк, які падтрымліваў, як ордынарац, сталую сувязь між штабам і кухняю, каб ібыць у курсе, калі-ж нарэшце дадуць есьці,—далажыў нарэшце паручыгку Лукашу:
— Дьгк вось, пане паручык, цяпер з яе атрымалася парца-ляна. У каровы ў гэтае такое жорсткае мяса, што ім хоць шкло рэж. Кашавар Паўлічак, калі каштаваў із Балуном, ці звары-лася, зламаў оабе пярэдні зуб, а Балун—кутнз.
Балун забянтэжана падышоў да паручыка Лукаша, падаў яму загорнуты ў «Лурдзкі гіімн» кутні зуб і, заікаючыся, сказаў:
— Дазвольце далажьгць, пане паручык, што я зрабіў усё, што толькі падолеў. Дык івось зуб я зламаў на афіцэрскай страве, калі мы каштавалі, ці ня мюжна з гэтага мяса ўсё-такі прытатаваць біфштэксы.
Пры гэтых словах з крэсла, што стаяла каля вакна, падня-лася нейчая сумтіая постаць. Гэта быў падпаручьгк Дуб, якога прывезьлі сюды, як зусім зьнядужалага, на сакітарнай дву-
колцьь
. — Прашу ціпгэй,—страмовіў ён ледзь чутка,—мне блага!
Ён зноў сеў у старое кірэсла, у кожнай эборцы і птчылінцьэ якога былі адкладзены тыся'чы блышыных яеічак.
— Я змарьгўся,—сказаў ён трагічным голасам,—я хворьг і інядужы і прашу, каб пры мне не гаварылі пра зламаныя зубы. Мой адрас: Сімхаў, Кралева вуліца, 18. Калі мне ня суджана дажыць да раніцы, я прашу асьцярожіна паведаміць пра маю сьмерць і не забыцца напісаць на маёй магіле, што да вайны я быў старэйшы выкладчык гімназіі.
Ён пачаў іціхенька храпці і ўжо ня чуў, я'К Швэйк прачьгтаў некалькі радкоў з адправы па нябожчыках.
Распусьніцы ты нейкай, божа, дараваў, Рабаўніка ты на крыжы благаслаўляў,— Дай зьлітаваньне і нам, рабам тваім пакорным...
Усьлед за гэтьгм каптэнармус Ванэк вы!сьветліў, што ня-шчасная карова павінна гатавацца яшчэ гадзііньг з дзьве ў афі-цэрскім катле, што пра біфштэксьг і дум-аць няма чаго і што замест біфштэксаў будзе падрыхтаваны гуляш.
Апрача гэтага было вырашана, што людзі пакладуцца спаць да раздачы стравы, бо вячэра ўсё адно зварыцца на раніцу.
Каптэнармус Ванэк прыцягнуў аднекуль вязку сена, пада-слаў яе ў сталовым пакоі папоўскага дому пад сябе, нэрвова падкруціў вусьг і ціхеныка сказаў паручыку Лукашу, што ляжаў якраз над ім на старой скураной канапе:
— Дайце веры, пане паручык, што я такое ялаўчыны за ўсё жыцьцё ніколі ня еў...
У кухні сядзеў перад запаленым недагаркам царкоўнае-сьвечкі тэлефоніст Хадынскі і нарьгхтоўваў лісты, каб не зада-ваць сабе працы пасьля, калі ў батальёна будзе нарэшце нумар свае палявое пошты.
Ён пісаў:
«Дарагая, улюбёная жонка, любая Божэна. Зараз ноч і я ўсё думаю пра цябе, як і ты думаеш пра мяне, калі глядзіш на пусты ложак поруч э табою. I ты павінна мне даравауь, калі пры гэтым мне лезууь у галаву розныя думкі. Табе добра вядома, што ўжо ад самага пачатку
вайны я прызваны ў войска і што я рознай рознасьці на-слухаўся ад таварышоў, якія былі паранены, накіраваны дамоў на папраўку і, трапіўшы дамоў, лепей хацелі-б ба-чыць сябе ў магіле, як пераканацца, што які-небудзь пар-шук цягаецца за іхнаю жонкаю. Мне дужа цяжка пісаць табе пра гэта, дарагая Божэна. Я-б і ня пісаў-бы, але ты сама дужа добра помніш, як ты мне прызналася, што я ня першы, хто быў «сур'ёзна» знаёмы з табою, і што яшчэ да мяне цябе меў пан Крацэ з Мікалаеўскай вуліцы. 1 вось цяпер, калі я ў гэтую ноч уяўляю сабе, як гэтае страшыдла, карыстаючыся з мае адсутнасьці, можа за-явіць табе якія-колечы прэтэнзіі, дык мне здаецца, дара-гая Божэна, што я мог-бы задушыць яго на месцы. Я доўга цярпеў, але калі я ўяўляю сабе, што ён можа ізноў пачаць залёты да цябе, сэрца ў мяне сьціскаецца і толькі на адно хачу зьвярнуць тваю ўвагу, што я ня ўтрываю каля сябе • гэткае сьвіньні, якая рада швэндацца з кожным і ганьбіць маё добрае імя. Даруй мне, дарагая Божэна, мае жорсткія словы, але сьцеражыся, каб я не даведаўся пра цябе чаго-небудзь благога! Бо іначай я быў-бы прымушаны забіць вас абоіх, бо чалавек я за-ўзяты і на ўсё гатовы, на'ват каб гэта каштавала мне жыцьця. Тысячу разоў цалую цябе. Прывітаньне бацьку і маці.
Твой Тонуш.
Р. 5. Г л я д із і н е з а б ы в а й с я, ш т о т ы н о-сіш маё прозьвішча.
А вось і другі лісг у запас:
Незраўнаная мая Божэна! Калі ты атрымаеш гэтыя радкі, доік ведай, што ў нас кагадзе скончыўся вялікі бой у якім вайсковае шчасьце» схілілася на наш бок. Тым-часам, мы зьбілі дзесяць ворагавых самалётаў, разам з адным таўстым генэралам з вялікаю бародаўкаю на носе. У самай жарыні бою, калі пад намі ўсё выбухалі шрапнэлі, я ўсё толькі думаў пра цябе, дарагая мая Бо-
жэна, што ты парабляеш, як жызеш і што новенькага ў хаце. 1 ведаеш я ўсё згадваю, як мы з табою былі ў рэ-сторане «Тамаш» і як ты вяла мяне дамоў, а назаўтра ў • ' цябе балела рука ад напружаньня. Зараз мы рушым да-лей, наступаем, дык у мяне нехапае часу скончыць гэты ' ,ліст. Спадзяюся, што ты засталася вернаю мне, бо добра ведаеш, што ў гэтых адносінах я з сабою жартаваць не дазволю. Але пара выступаць, ужо трубяць зборі Цалую цябе тысячу разоў, дарагая мая жонка, і спадзяюся, што ўсё будзе добра.
’	Шчыра кахаю цябе. Твой Тонуш.
Тэлефоніст Хадынскі палажыў галаву на ліст і так заснуў на сгале. Поіп, які ня спаў, а бязугомна хадзіў па ўсім доме, адчыініў кухоніньгя дзьверьг і для экономіі патушыў недагарак поруч з галавою Хадынскага. У сталовай ня спаў ніхто, апрача падпаручыжа Дуба. Каптэнарміус Ванэк уважліва <вьгвучаў новы загад пра харчаваньне войска, які ён атрьгмаў у Санку ў канцылярьгі брыгады і пераканаўся, што, уласна кажучы, сал-датам тым больш зьмяншалі пайку, чыім бліжэй падыходзілі да фронту. Пад жанец ан ня мог утрьпмацца ад сьмеху прьг чы-таньні аднаго пункту загаду, у якім забаранялася ўжываць пры варцы крупніку ніжэйшым чыном шіафран і імбір. У загадзе была таксама адна заўвага, згодна якое палявыя асухні абавя-заны былі ізьбіраць косткі і здаваць іх у тьгл у дывізыйныя склады. Гэты пункт быў крыху нявыразны, таму што было не-зразумела, пра якія косткі ідзе гутарка: пра чалавечыя ці пра косткі іншае жьгвёлы, прьгзначанай на ўбой.
— Слухайце, Швэйк,—сказаў паручык Лукаш, пазяхаючы ад нудьг,—пакуль яшчэ нам дадуць есьці, вы-б пасьпелі раска-заць мне шточнебудзь.
— Ой-ой,—адказаў Швэйк,—да таго, як нам дадуць есьці, пане паручьгк, я пасьпеу-бы расказаць вам усю гісторыю чэс-кага народу. Але я ведаю толькі адно дужа кароценькае апа-веданенка пра нейкую поштмэйстэршу ў Сельчанах, якая была
I
прызначана за (поштмэйстэршу там пасьля сьмерф яе мужа. Мне гэтая гіюторыя адразу ўспом-нілася, як я пачуў пра паля-вук> пошту, хоць з палявою поштаю яіна ня мае нічога агуль-нага.
— Швэйк,—(перапыніў яго з канапы паручык Лукаш,—вы ўжо ізноў пачынаеце гаварыць глупства.
— Так точна, пане паручык, гэта сапраўды, дазвольце да-лажыць, страшэнна дурная гісторыя. Я і сам ня ведаю, як гэта я надумаўся загаварыць пра яе. Мусібыць ад прыроджанае дурнаты, ці так успомнілася, з маленстна... Бо розныя-ж бы-ваюць на сьвеце характары, пане паручык, і кухар Юрайда ка-заў праўду, калі, помніце, у Бруку ён, п’яны, праваліўся ў сар-цір і не хацеў адтуль вылавіць, дьг яішчэ крычаў: «Чалавек мае прызначэньне ўсьвядоміць ісьціну, каб уладарыць, дзякуючы свайму розуму і заняць першае месца ў гармоніі вечнага су-сьвету, заўсёды разывівацца і дасканаліцца і пакрысе прасяк-нуць у вышэіішьгя сфэры ’больш мудрага і поўнага любові сьвету». А калі мы хацелі яго адтуль выцягнуць, ён кусаўся і драпаўся. Бо ён думаў, што ён у сябе дома і толькі калі мы яго сапхнулі ізноў у равок, пачаў прасііцца, каб яго адтуль выцягнулі.
— Ну, а што-ж там было з поштмэйстэршаю?—губляючы цярплівасьць, выгукнуў паручык Лукаш.
— Гэта бьгла дужа слаўная жанчына, пане паручык, і ўсё-ж такі ісволач... Яна сумленна выіконвала ўсе свае абавязкі на пошце, але ў яе быў адзін недахоп,—яна меркавала, што ўсе за ёю бегаюць, усе хочуць міець з ёю сувязь, а таму яна пасьля службы пісала на ўсіх даносы начальству, як трапіцца. Аднойчы пашла яна раніцою ў лес па грьгбьг. Праходзячы паўз пгколу, яна заўважыла, што настаўнік ўжо ўстаў. Ён запытаў яе, куды яна так рана выбралася; яна адказала, што па грьгбы, і ён ска-заў, што таксама пойдзе па грыбы. 3 гэтага яна ўжо зрабіла вывад, што ён з ёю, з гэткаю вось пачвараю, надумаўся зра-біць штосьці нядобрае, і вось, калі ўбачыла, што той выходзіць з кустоў, перапалохалася, уцякла і зараз-жа напісала заяву мясцоваму* школьнаму савету, што настаўнік мерыўся яе згвал-ціць.” Над настаўнікам было прызначана сьладзтва ў дысцыпла-
нарньгм парадку і каб не р^ібіць грамадзкага гармідару, разьбі-раць гэтую оправу прыехаў сам інюпэктар народныос школ, які запьггаў жаіндарскага вахмістра, ці лічыць той настаўніка здоль-ным на гэткі ўчьгкак. Жандарскі вахміістр зрабіў даведкі ў ста-рых справах і зая!віў, 'што гэта зусім немагчьгма, бо гэтага са-мага кастаўніка ўжо двойчы абвінавачваў поп, быццам той чапіўся да яго, папоўскае, нябогі, з якою заўсёды спаў сам1 поп, а настаўнік здабыў у акруговага доктара мэдычінае па-сьведчаньне, што ён ужо шэсьць гадоў як хварэе іна родавую нядужасьць, ад таго самага часу, як уіпаў з расстаўленьгмі на-гамі з хліява на дышаль. Тады гэтая сволач, поштмэйстэрша, падала скаргу на жандарскага вахмістра і на інспэктара народ-ных школ, быццам яны абодва атрымалі ад настаўніка хабар. Ну, тады ўжо яньг абвінавацілі яе за абмову і за непраўдзівы данос і яе прысудзілі да нейкага пакараньня. Але яна падала апэляцыю, спасьглаючыся на тое, што была не ў сваім розуме. Яе аглядзелі судовы’я дактары і далт пасыведчаньне, што яна, сапраўды, не ў сваім розуме, але можа выконваць кожную дзяржаўную службу.
— Езус-Мар’я!—івыгукнуў паручык Лукаш і дадаў:—Ска-заў-бы я вам слоўца Швэйк, ды ня хочацца мне псаваць сабе апэтыт перад вячэраю.	»
— Я-ж дакладваў вам, пане паручык, — адтграўдваўся Швэйк,—што тое, што я хацеў вам расказаць, страшэнная дурната.	.	\
Паручык стомлена матнуў рукою і прамовіў:
— Ну, вядома! Дзе-ж ад вас пачуць што-небудзь разум-нае!
— Ня ўсе могуць ібыць разумныімі, пане паручык,—перако-нана сказаў Швэйк,—трэба, каб былі і дурныя, бо, каб усе былі разумныя, дыік на сьвеце было-б столькі розуму, што лю-дзі ад яго зусім-бы падурнелі. Дьгк вось дазвольце, пане па-ручык, далажыць, калі-б, напрыклад, кожны іведаў законы пры-роды і ўмеў вылічаць інябесчьгя адлегласьці, дык ён толькі-б турбаваў сваіх суседзяй, як мой адзін знаёмы, ягонае прозьві-шча Чапэк, які таксама часта прыходзіў у рэсторан «Поўная чаша», а падвыпіўшы, выходзіў з рэсторану на вуліцу, глядзеў 208
яа зорнае неба, варочаўся назад і лачынаў хадзіць ад аднаго да другога дьг зудзіць: «Ах, як цудоўна зьяе сёныня Юлітэр, а ты, невук, нават і ня ведаеш, што ў цябе над галавою! Вось гэта адлегласьці дык адлегласьці! Калі-б табою, гультаём, залада-ваць гармату ды стрэліць/табе трэ’ былыб мільёны гадоў, каб даляцець да зоркі, хоць-бы ты ўвесь час ляцеў з хуткасьцю гарматнага ядра», і пад час гэтага ён рабіўся такі нахабны, што звычайна сам вылятаў з рэсторану з сяірэдняю хуткасьцю трам-вая, кілёмэтраў дзесяіць за гадзіну, пане паручык... Ці ўзяць напрыклад, мурашак...
Паручык Лукаш сеў на канапу і маліітоўна злажыў рукі.
— Я сам з сяібе дзіўлюся,—сказаў ён,—што я ўсё яшчэ раз-маўляю з вамі, Швэйк,—бо я так даўно вас ведаю...
— Гэта справа прывычкі, пане паручыік,—адказаў Швэйк, ла-годна ківаючы галавою.—Гэта таму, што мы з вамі, пане па-ручык, ужо даўно знаёмы і даволі многа разам перажылі. Мы ўжо дзе-што разам каштавалі, і заўсёды гэтыя інапасьці валі-ліся на нас, як сынег на галаву. Дык вось гэта, дазвольце да-лажыць, пане паручьгк,—лёс! Тым, чьгм загадвае гасудар імпэ-ратар, ён загадвае мудра. Яго воля была, каб мы былі разам, і я інічога іншага не жадаю, як толькі быць вам калічнебудзь асабліва карысным. Вам іне хацелася-б чаго-небудзь зьесьці, пане паручык?
Паручык Лукаш, які пасьпеў ужо зноў разваліцца на ста-рэнькай канапе, сказаў, што апошні швэйкаў сказ зьяўляецца найлепшым разьвязаньнем гэтае цяжкае гаворкі, і загадаў яму пайсьці даведацца, яік ідзе справа наконт вячэры, бо, бяз-умоўна, бьгло-б дужа добра, ікаб Швэйк на час пашоў, і даў яму супакою, бо тая нісянетніца, якую даводзіцца выслухваць ад Швэйка, болыш стамляе ва форсаваньг пераход з Саніку. Яму, паручыку, дужа хацелася-б заснуць, але ён ніяк ня можа.
— Гэта ўсё праз блох, пане паручык,—абазваўся Швэйк.— Ёсьць такое старадаўняе паданыне, што блохі родзяцца ад папоў і івы нідзе ня энойдзеце столькі блох, як у папоўскіім доме. У парафіі Кралёвіча поп Замосьціл напісаў цэлую кнігу пра блохі, яікія поўзалі па ім нават пад час імшы...
14. Прыгоды Швэйка, ч. III.
— Ну, што я вам сказаў, Швэйк? Пойдзеце вы на кухню, ці не?—црыкрыікнуў на яго паручык Лукаш.
Швэйк пайшоў, і, як цень, выскачыў за ім на дыбачках Ба-лун з свайго кутка.	/
. * ’ /
Калі раніцою рота выіпгла з Ліскаівіц на Старасол і Самбор, у кухонных катлох павезьлі і няшчасную карову, якая яшчэ не зварылася. Было вьграшана даварыць і зьесьці яе дарогаю, калі ў палавііне адлегласьці між Ліскавіцамі і Старасолам будзе зроблены прывал. Перад выютунленьнем людзей напаілі гара-чаю чорнаю каваю.
Падпаручыка Дуба зноў уізьнесьлі на санітарную двуколку, бо пасьля ўчарайшага яіму зрабілася яшчэ горай.
Больш за ўсіх пакутваў праіз гэта ягоны дзяншчьгк, якому ўзесь час даводзілася бегчы поруч з двуколкаю і якога падпа-ручык Дуб бесьперастанку дакараў за тое, што ён учора наогул не паіклапаціўся пра свайго пана. Пагражаючы Кунэрту разьлі-чыіцца з іім, калі прыдуць на месца, ён усё патрабаваў, каб яму падалі вады, а як толькі выпіваў яе, яна зараз-жа выходзіла ў яго назад.
— 3 каго... з чаго вы сьмеяцёся?—ікрычаў ён з двохколкі.— Я вам пакажу сьмяяцца! Ня думайце, што са мною льга жар-таваць! Вьг мяне яшчэ будзеце ведаць!
Паручьгк Лукаш ехаў конна, а Швэйк, робячьг яму компа-нію, крьгчаў так бадзёра, быццам ня мог дачакацца тае хвіліны, калі стрэнецца з ворагам. Прьг гэтьпм ён расказваў:
—• А вы, пане паручык, узялі на ўвагу, што некаторыя праміж нашых людзей, сагпраўдьг, быццам мухі? Бо ў іх-жа на сьпіне і трьгццаці кілё не нагружана, а яньг ўжо гатовы і ногі выкруціць. Варта было-б прачытаць ім такія нотацыі, якія чы-таў нам нябожчык паручык Буханэк, што застрэліўся праз за-датак, які ён атрымаў на шлёб ад свайго будучага цесьця ды пракруціў з рознымі простытуткамі. Пасьля гэтага ён атрымаў ізноў ігэтакі-ж самы задатак ад другога «будучага цесьця»; з гэтымі грашьгма ён ўжо лепей гаспадарыў—ён іх паціхеньку пра-гуляў у карты, а з дзяўчатамі не займаўся. Але і гэтай сумы
:х>ахпла не надоўга, так што яму давялося ўзяць з.а бакі трэ-цяга «будучага цесьця» ды прымусіць і яго разьвязаць калітку. На гэтыя трэція грошы ён купіў сабе коняй: арабскага жа-рабца, міяшанае крыві...
Паручык Лукаш саскочыў з каня. «
— Швэйк,—грозна прамовіў ён,—калі вы наважыцеся заік-ауцца яшчэ пра чацывёрты задатак, я сапхну вас у канаву.
Ён зноў ускочыў іна каня, а Швэйк сур’ёзна гаварыў да-лен:
— Ніяк нет, пане падпаручык, пра чацыверты задатак ня моіжа быць і гаворкі, бо ён засгірэліўся пасьля трэцяга.
— Адразу-ж бы!—лягчэй уздыхнуў паручык Лукаш.
— Дык вось, каб не забыцца, пра іпто мьг гаварылі,— вёў далей гаворку Швэйк.—На мой сьціпны погляд, варта было-б чытаць усёй командзе такія-ж нотацыі, якія заўсёды чытаў нам паіручык Буханэк, калі людзі падалі ўжо ад утомы. Ён команда-ваў у -гэтакіх выпадках: «Стой!», рабіў невялічкі прывал, зьбі-раў нас вакол сябе, як квактуха сваіх куранят, і давай нас абі-раць: «Ах вы, такія-гэтакія, вось вы нават і ацаніць ня ўмееце, піто ідзеце па земнай 'кулі, бо вы—невукі, шэрыя боўдзілы, так што нават мутарна на вас глядзець. Вось каб вас прымусіў па-хадзіць па сонечнай кулі, дзе чалавек, які на нашай плянэце важыць шэсьцьдзесят кілё, важыць больш за тысячу семюот кілё. От дзе-б вьг адразу падохлі! Паглядзеў-бы я як вы пачалі-б лтаршыраваць, калі ў вас у ранцы было-б па дзьвесьці восемдзе-сят кілё, а стрэльба важыла-б нешта калі дваста пяцідзесяці кілё! Вы адразу-б закрахталі і паівысалоплівалі-б язьгкі, як за-гнаныя сабакі»! А паміж нас быў адзін няшчасны настаўнічак, дык той папрабаваў яму пярэчыць: «Дазвольце, пане паручык, рказаць, што на месяцьг чалавек вагою яа 60 кілё іважыць толькі 13 кілё. На месяцьг нам было-б лепей маршыіраваць, бо там напі ранец важыў-бы ўсяго чатырьг кілё. На месяцы мы-б лёталі, а не маршыравалі». «Гэта жахліва!—адказаў на гэта нябожчык пан паручык Буханэк.—Табе, як відаць, хочацца зарабнць па мордзе. Дык будзь здаволены, нягоднік, што я даю табе звы-чайную земяую поўху, бо каб я табе даў месячную, дык ты пры сваёй лёгкай вазе паляцеўнбы дагары нагамі да самых Альпаў
ды там-бы і ііры'Лш. А каб я табе даў сонечную, дык уся амуні-цыя на табе зрабілася-б, як каша, а галава адляцела-б куды-небудзь у Афрыку».*>
Дык вось пан паручыж Буханэк даў яму звычайную земную поўху, і наш харахоня заплакаў, а мы пашлі сабе далем. I ўсю
дарогу ён ірумізаў і плявузгаў пра інекую чалавецкую годнасьць і што 3 ім абыходзяцца, як з сабакам. Пасьля гэтага пан пару-чьгк загадаў яму зьявіцца з (рапортам і яго пасадзі'лі на пят-наццаць дзён. Яму заставалася служыць яшчэ паўтара месяцы, але ён да каяпа так і іне даслужыў, бо ў яго была кіла, а яго
прымусілі рабіць практыкаваіныні на турніку. Ну, а ён гэтага ня вытрым'аў і памёр, як сымулянт, у шпіталі.
’ — Гэта-ж сапраўды дзіўна, Швэйк,—скаізаў паручык Лу-каш,—што ў вас, як я вам не аднойчы ўжо гаварыў, ёсьць
звычка неяк асабліва зьневажаць годнасьць афіцэрскага складу.
— Ды чаму-ж?—шчыра зьдзівіўся Швэйк.—Я-ж толькі ха-
цеў расказаць івам, пане паручык, як калісьці, бывалішнім часам, людзі самі сабе псавалі ўсю справу па вайсковай службе. Вось
гэты чалавек, напрыклад, меркаваў, што ён адукаванейшы за пана паручыка і хацеў сваім месяцам пахіснуць ягоны аўторэ-тэт у вачох ягоных людзей, і калі зарабіў земную поўху, дык мы ўсе лягчэй уздыхнулі, і нікога гэта не засмуціла, а, наадва-рот, усе былі дужа- здаволены, што пан паручык так дарэчы пад-кінуў са сваёю іземнаю поўхаю. Гэта назьгваецца выратаваць ста-новішча! Трэба, каб чалавеку адразу прышла добрая думка, і тады ўсё ў парадку. Дьгк вось, дарэчы, пане паручык, у Празе, насупроць Кармэліцкага кляштару, нейкі пан Іенам меў за не-калькі год перад гэтым гандаль трусамі ды іншымі птушкамі, і пачаў ён знаёмства з дачкою пераплётчыка Білека. Пану Білеку гэтае знаёмства штосьці не ўпадабался, і ён інават адкрыта, пры ўсіх, заяўляў у тракіціры, што калі пан Іенам папросіць у яго рукі ягонае дачкі, ён у належным выглядзе скіне яіго са сходаў. Пасьля гэтага пан Іенам выпіў для сьмеласьці і ўсё-такі пашсў да пана Білека, які спаткаў яго ў калідоры із вялікім нажом у ру-ках, гэткімі нажамі пераплётчыкі робяць абрэзы, і выглядаюць гэтыя нажы дужа страшна. Пан Білек зароў на гасьця, пытаю-чыся, што яму тутака трэба, і вось у гэты момант пан Іенам не-
чакана пусыцгу такога «шаптуна», што інават гадзінынік на сьцяне спыніўся. Ну, пан Білек зась'мяяўся і па'чаў ірассыпацца салодкімі слоўцамі: «Ах, калі ласка, проша, заходзьце, пане Іенам... калі ласка, сядаііце... опадзяюся з вамі ня здарылася бядьг... Бо я ўжо зусіім ня гэткі ізлосны чалавек. Праўда, я хацеў быў скінупь вас са сходаў, але цяпер я бачу, што вы дужа прыемны пан і вя-лікі дзів-ак. Я, ведаеце, пераплётчык і перачьгтаў за свой век шмат аповесьцяй ды романаў, але ні ў аднэй кніве мне не давя-лося чытаць, каб малады гэтак рэкомэнкаваўся свайму будучаму цесьцю і пры гэтым ён сымяяўся да сьлёз і ўсё паўтараў, што ён вельмі, вельмі ірад, і што яіму здаецца, быццам яньг ўжо сто год, як знаёмы, проста як родіныя браты. Ён прынёс яму цы-гару, паслаў па піва і сасіскі, паклікаў жонку і пазнаёміў яе з панам Іенам, расказаўшы пры гэтым з усімі дэталямі, з якім трэскам той зьявіўся перад ім. ЖоіНка ягоная толькі плюнула ды пайпгла. Тады ён паклікаў дачку і сказаў ёй: «Гэты пан вось пры гэтакіх абставінах прышоў прасіць, каб я аддаў цябе за яго замуж». Дачка пачала плакаць і сказала, што яна яго і знаць не жадае і бачыць ня хоча. Дык вось не засталося нічога іншага, як ім удваіх дапіць піва і даесьці сасіскі, а пасьля разысьціся па-добраму. Ды толькі пасьля гэтага Быпадку ў пана Іенама бьгла яшчэ няпрыемнасьць у тым тракціры, кудьг зіаўсёды хадзіў пан Білек, і нарэшце, пана Іепама ва ўсім квартале звалі няйначай. як «Іенам-шатгтун», і ўсюдых расказвалі, як ён «выратаваў становішча»... Дык вось, пане паручык, дазвольце сказаць, чалавецкае жыцьцё гэта такая складаная рэч, што лёс аднаго чалавека ў параўнаньйі з жыць-цём—проста нявартная рэч! Вось, напрыклад, да нас у рэсто-ран «Поўная чаша» на Божышце да вайны яшчэ прыходзіў г.дзін старэйшы поліцэйскі, пан Губічка ягонае прозьвішча, а таксама адзін рэпорцёр, які зьбіраў паламаныя ногі, задушаных людзей ды самагубцаў розіных ды здаваў іх у газэту. Гэта быў такі вясёлы чалавек, што ён болей сядзеў у дзяжурным пакоі ва ўчастку, як у сябе ў рэдакцыі. Адінойчы ён падпаіў гэтага ста-рэйшага поліцэйскага Губічку, і яны памяняліся вопраткаю, так што Губічка апынуўся ў штацкім, а пан рэпорцёр ператварыўся ў старэйшага поліцэйскага, толькі свой нумар прыкрыў і накі-
раваўся ў горад рабіць абход. Недалёка ад былое Вепухслававае ашчаднае касы ён стрэў начною парою старога пана ў цыліндры, які ішоў пад руку са старою паняю ў футры. Яны сьпяшаліся дамоў і не гаварылі ніводнага слова. Ён на іх рынуўся і зароў таму пану па вуха: «Чаго вы так крьгчыце? Ня крычаць, бо я вас арыштую!» Вьг толькі ўявіце, як яньг перапалохаліся, пане паручык! Дарэм’на яны тлумачылі яму, што гэта, мусібыць, нейкае непараізумеяьне, бо яіны яікіраз варочаюцца з рауту ад намесьніка, што яны даехалі ў карэце да Нацыяналынага тэатру, а пасьля пашлі пехатою, каб крыху падыхаць паветрам, што яны жывуць тут поблізу і што ён старэйшы дарадца пры намесыніку, а пані—ягоная жояка. «Мяне вы не ашукаеце!—зноў зароў на яго пераапрануты рэпорцёр.—А толькі вам-жа павіінна быць со-рамна, калі вы сапраўды старэйішьг дарадца пры намесьніку, а трымаеце сябе, як падшыівалец. Я ўжо даўно за вамі сачу, як вы лупілі кійком у жалезныя жалюзі на ўсіх вокнах магаізынаў каля якіх выпраходзілі, і 'Прыгэтым вам дапамагала ваша, яік вы кажа-це, жонка».—«Але ўм>яне, вы самі бачыце, нават і кійка няма. Гэ-Та быў, можа бьгць, хто-небудзь іншы, але ня я».—«Дзіва што— запярэчыў пераапрануты рэпорцёр,— будзе ў вас кіёк, калі вы самі зламалі яго там за кутом аб няшчасную бабульку, якая хо-дзіць па тракіціірах і піўніцах гандляваць смажанымі каштанамі і бульбаю. Гэта-ж я сам бачыў, на свае вочы бачыў!» Паня дык тая ўжо болей і плакаць ня ўздужала, а пан старэйшы дарадца пры намесьніку так расхваляваўся, што пачаў штосьці гаварыць пра чалавецкую подласьць, пасьля чаго наш рэпорцёр іх і за-браў. Ён перадаў пару бліжэйшаму патрулю, а той завёў іх у раённы комісарыят за Зальмскай вуліцы. А сам пераапрануты рэпорцёр толькі загадаў, каб накіравалі туды, і заявіў, што ён з раённага комісарыяту на Гэнрыхавай вуліцы і што па службовых справах командыраваны ў Вінаграды, што арыштаваў гэтую па-рачку за парушэньне грамадзкае цішыні і спакою і што, апрача гэтага, вось гэты пан дазволіў сабе абразіць яго словамі пры выка-наньні службовых абавязікаў. Пасьля ён яшчэ дадаў, што яму неабходна па тэрміновай справе зайсьці спачатку ў комісарыят на Гэнрыхавай вуліцы, але што ён праз гадзіну зьявіцца ў ко-місарыят на Зальмскай вуліцы. Такім чьгнам патруль павеў
абоіх старых на Зальмскую вуліцу, і яны прасядзелі ў ко.міса-рыяце да раніцы, з хвіліны на хвіліну чакаючы «пана комісара», які тымчасам кружным шляхам вярнуўся ў «Поўную чашу». раскатурхаў стаірэйшага поліцэйскаіГа Губічку і з усёю далікат-.насьцю сказаў яіму, што ў яго здарылася і якая з гэтаіга можа вырасьці буйная справа, калі ён ня будзе маўчаць...
Паручыка, здавалася, змарыла гэтае апавяданьне, але перш чым прыішпорыць іканя і выехаць к галаве колёны, ён сказаў Швэйку:
— Калі вы будзеце гаварыць вось так да вечраа, дык вашыя гісторыі будуць усё дурнейшыя і дурнейшыя.
— Пане паручык,—крыкнуў Швэйк, усьлед паручыку, які пусьціў свайго каня наўзавад,—няўжо вам ня цікавава даве-дацца, чым гэта ўсё скончылася?
Але паручык Лукаш толькі яшчэ раз падагнаў каня. Стан па-ручыка Дуба пастолькі палепшыўся, што ён вылез з санітарнае двуколкіі, сабраў вакол сябе ўсю канцьглярыю роты ды пачаў, як праз сон, 'навучаць салдатаў. Ён зьвярнуўся да іх з надзвычай, даўгою прам'оваю, якая душыла іх сваім цяжарам болей за ра-нец і вінтоўку.
Гэта быў нейкі разгардзіяш рознастайных прытчаў.
— Любоў салдатаў да офііцэіраў,—пачаў ён,—робіць магчы-мымі неверагодныя ахвяры, і ў гэтыім увесь сзнс. Наадварот, калі такая любоў не зьяўляецца ў салдатаў прыроджанай, дык грэба вьгклікаць яе прымусова. У грамадзянскім жыцьці любоў з прымушэньня, скажам, напрыклад, любоў школьнага служкі да ніастаўніцкае колегіі, існуе да таго чіасу, пакуль існуе знадвор-ная сіла, якая вымагае гэткае любові. Але на вайне мы бачым чкрав адваротнае, бо афіцэр ня можа дазволіць салдату жаднага найменшага паслабленьня таго пачуцьця любові, яікое зьвязвае ніжэйшага чына са сваімі началынікамі і гэтая любоў ня ёсьць якая-небудзь звычайная любоў, а ёсьць, уласна кажучы, павага, страх і дысцыплі'на.
Швэйк увесь час 'крочыў па левую руку ад падпаручыка Дуба і, пакуль той прастарэкаваў, не пакідаў рабіць вочы направа, па-вярнуўшыся тварам да афіцэра.
Падпаручык Дуб спачатку гэтага не заўважыў і гаварыу .далей:
— Гэтая дысцыоіліна і абавязак слухацца—зразумелыя і не-парушныія, бо дачыіненьні тіаміж радавым салдатам і афіцэрам зусім простыя: адзіін слухаецца, другі загадвае. Мы даўно ўжо чыталі ў кнігах пра вайсковае мастацтва, што вайсковы ляко-нізм і вайсковая прастата зьяўляюцца менавіта тьгмі якасьцямі, да якіх павінен імкнуцца кожны ваяка, які любіць ці то ад свайго ііабуджэньня ці з прьгмушэньн'я сваё началь'ства. Гэтае началь-ства павінна бьгць у ягоньгх вачох найбольш закоінчанаю, най-боль выкрышталізаваінаю рэччу зусім усталяванага і вьгзначанага валявога імпульсу.
Толькі цяпер падпаручык Дуб заўважыў, што Швэйк рабіў «вочі.г направа». Гэта расьцьвяліла яго. Яму зрабілася неяк яе па сабе, бо ён да некаторай ступені і сам усьведамляў, што за-бльггаўся ў сваёй прамове і ніяк ня мог выбіцца на простую . дарогу з гэтага лябірынту салдатавай любові да свайго началь-ства. Таму ён раскрьгчаўся на Швэйка.
— Ну, чаго ты ўтаропіўся на мяне, як баран на новыя варотьг?
— Дьгк вось, дазвольце далажыць, пане падпаручык, згодна вашага-ж загаду. Вы самі неяк мелі ласку мне заўважыць, што я. як вьг гаворыце, павінен «есьці вас вачыма». Ну, а з прьгчыны таго, што кожньг салдат павінен выконваць усе загады свайго начальства і навек іх не забьгваць, ды;к я і ня мог ііначай.
— Глядзі ў другі бок,—крыкнуў падпаручык Дуб,—толькі на мяне не адважвайся глядзець, ёлап! Ты-ж ведаеш, што я гэтага ня люблю, што я гэтага не магу стрываць... Вось я вазь-муся за цябе, тадьг пабачыш!	-
Швэйк зрабіў галавою паварот налева ды так і застьгў у та-кім станоівішчы, крочачьг поруч з падпаручыікам Дубам. Тот Лзноў ня вытрымаў і зароў:
— Кудыьж ты гэта вочы ўтаропіў, калі я з табою гавару?
— Нікак нет, пане падпаручык, а толыкі я згодна вашага за-гаду зрабіў «вочы налева».
— Ах ты, божухна, вось пакута із табою,—уздьгхнуў падпа-ручык Дуб.—Глядзі проста перад сабою і думан сам пра сябе:
«я, бач, такі дурніца, што мяіне і шкадаваць ня варта ў выпадку чаго»... Заломніў?
Швэйк пачаў глядзець проста і адказаў:
— Так точна, пане (падпаручык, запомніў. А адказаць на. гэта трэба?
— Што? Як тьг адважьгўся?—зароў на яго підпаручык Дуб.—Як ты са мною гаворыш? Што ты хочаш гэтым сказаць?
— Дьгк вось, пане падпаручьгк, дазвольце далажыць, што я ўспомніў ваш загад на аднэй станцыі, ікалі вы мне зрабілі за-ўвагу, што я інаогул не павінен адказваць, калі вы канчаеце гаварыць.
— Значыцца, ты мяне баіішся?—радасна запытаў падпару-чык Дуб.—Але ты мяне яшчэ ня ведаеш. Перада мною дрыжалі і ня гэткія малойчыкі, як ты, так і ведайі Я ўпраўляўся з людзямі ямчэйіпымі за цяібе, л таму раджу табе не разважаць і трымацца ад мяіне далей у хвасьце, каб я цябе ня бачыў!
Такім чынам Швэйк трапіў у самы хвост колёны, да саніта-раў, і дужа выгодна праехаў у двуколцы да бліжэйшага месца прьгвалу, дзе, нарэшце, людзям раздалі крупнік і мяоа няшчаснае каровы.
— Гэтую карову трэ’ было-б тыдні са два вымачыць у во-цаце,—бурчэлі салдаты,—а калі ўжо нелыга было вымачыць чарову, дык хоць таго чалавека, які яе купіў.
Са штабу брыгады прыляцеў конны ордынарац з загадамі 11-й роце. Маршрут быў зьменены. Трэ’ было ісьпі на Вэльд-штэйн, а Воралышч і Самбор павінны былі застацца па левую руку, бо раскватараваць там роту ня было жаднае магчымасьці, • • таму, што там сталі ўжо два пазнанскіх палкі.
Паручык Лукаш вараз-жа аддаў адпаведныя загады і загадаў каптэнармусу Ванэку і Швэйку падрыхтаваць кватэры для’ роты ў Фэльдштэйне.
— Ды, глядзеце, Швэйк, не надумайцеся ізноў нарабіць глупства!—папярэдзіў яго паручык Лукаш.—Галоўнае, трэба вег -г?а абыходзіцца з мясцовьгм насслыпптвам!
— Рады старацця. ттане паручык! I іраўда. мне прысьніўся сёньня нядобры сон, калі я пад раніцу крышку ігрыкархнуў.
Мне прысьнілася вялікае карыта з вадою, якое ўсю ноч цякло ў мяне ў калідоры ў доме, дзе я жыў, пакуль ня выцеікла ўся вада, якая падмачыла столь у домаўласьніка, а той мне тае-ж ра-ніпы і адмовіў ад кватэры. I, бач, якраз ігэтакі-ж выпадак быў сапраўды ў нас у Карліне, зараз за рынкам...
— Дайце нам спакою з вашымі дурнымі гаворкамі, Швэйк. ды разгледзьце леіпей із Ванэкам карту, каб ведаць, якою даро-гаю ісьці. Дьгк вось тут вы бачыце ўсе гэтыя вёскі. Ад гэтае вёскі вы паварочваеце направа да рэчкі ды ідзеце ўздоўж рэчкі да наступінае вёскі, ,а адтуль, дзе першая ручаіна ўпадае ў рэчку, якая будзе ў вас на правую руку, вы пойдзеце прасёл-каваю дарогаю проста на поўнач, і такім парадкам вьг ніікуды ня здолееце трапіць, апрача як у Фэльдштэйн! Запомнілі, што я вам казаў?
Дык вось Швэйк накіраваўся з каптэнармусам Ванэкам у дарогу, згодна прыізначанага ім маршруту.
Было на паўдні. Зямля цяжка дыхала ў распаленым па-ветры, і дрэнна засыпаныя брацкдя магілы, дзе ляжалі салдац-кія трупьг, распаўсюджвалі страшэнны смурод. Швэйк і Ванэк дабраліся да мясцовасьці, дзе адбываліся баі пад час наступ-леньня на Перамыішль і кулямётным аігнём былі падкоішаны цэ-льгя батальёны. У невялічкім ляску, каля рэчкі, навальніічны аб-стрэл артылерыі пакінуў страшэнныя сьляды. На вялікіх участ-ках і на ўсіх спадах тырчалі заместа дрэў адны пашчапаныя пні і гэтая пустэльня ва ўсіх кіруніках была перакапана акопамі.
— Так, тут справа выглядае іначай, як у Празе!—скаізаў Швэйк, каб парушыць цяжкае маўчаньне.
— А ў нас пачалі ўжо здымаць збожжа з поля,—абазваўся каптэнармус Ванэк.—У нас у Кралупе заўжды раней за ўсіх па-чынаюць.
— Што-ж тут пасьля вайны будзе атрымлівацца добры ўраджай,—адказаў, крыху пачакаўшы Швэйк.—Тут ужо яя тр’ будзе купляць касьцяное мукі, і селяніну гэта дужа выгодна, калі на яго полі згніе цэлы полк, бо гэта будзе добрае ўгнаеньне. Адно толькі мяне непакоіць: каб гэтьгя сяляне ня далі сябе аб-дурыць і >не прадалі гэтых салдацкіх касьцей за бесцань на кась-цяіны вугаль для цукраварань! У нас, у карлінскай казарме быў, •218	’	|
ведаеце, адэін паручык, Голуб ягонае прозьвііпча, дык той быу такі вучоны, што ўсе нашыя хлопцьг лтчылі яго за ідыёта, бо ён праз сваю вучонасьць іне навучыўся абкладаць салдатаў рознымі нядобрымі слоўцаміі, а на ўсё глядзеў толькі з навуковага пункту гледжаньня. Вось аднойчы яіму нашыя салдаціікі далажылі, што выдаяы ім хлеб нікуды ня вартьг, проста інемагчыма есыці. Іншы афіцэр раззлаваўся-б за гэткую нахабнасыць, а ён—не, застаўся зусім 'спакойны, нікога не абазваў сьвіньнёю ні іншым якім сло-вам, і нікому нават па мордзе не заехаў. Ён толькі склікаў усіх сваіх салдатаў і сказаў ім сваім прыемньгм голасам: «Перш за ўсё, салдаты, вы павінны зразумець, пгто казарма, гэта—не гаст-рономічны магазын, дзе-б вы здолелі выбраць сабе вэнджанага утра, сардзінкі ці што накшталт гэтага. Кожны салдат павінен быць настолькі сьвядомы, каб без разважаньняў есьці ўсё, што >яму даюць, і настолькі быць прысякнутым дыоцыплінаю, каб не меркаваць пра якасьць таго, што ён ёсьць. Вьг сабе ўявіце, што ў нас выбухнула вайна. Дык вось таму полю, дзе вас закапаю'ць пасьля бою, будзе зусім усёроўна, якім казённым хлебам вы на-пакавалі сабе чэрава перад сымерцю. Маці—сырая зямля раскла-дзе вас на састаўныя элемэнты і пратлыне вас без астатку разам з ботамі. У сусьвеце нішто ня траціцца, і з ваішых трупаў, сал-даты, вырасьце новае жыта для салдацкага хлеба. Гэты хлеб будуць есьці новыя пакаленьні салдатаў, якія можа быць, так-ісама будуць чымсьці нездаволены і пойдуць скардзіцца і на-рвуцца на гэткага, які іпасадзіць іх куды трэба і надоўга, -бо ён мае на гэта поўнае права. Ну вось, браткі, я цяпер вам усё ладком растлумачыў і спадзяюся, што мне больш ніколі не да-вядзецца ваім нагадваць, што калі хто-небудзь на потым наду-маецца скаодзіцца, дык ён ужо ня гэтак хутка убачыць божы сьвет».
— Хоць-бы, ён прынамсі, аблаяў нас!—меркавалі пасьля між сабою нашыя салдаты, якія дужа крыўдзіліся на гэтьгя далікат-насьці ў трыманьні пана паручыка. А пасьля яны неяк ня вы-трымалі да выбралі мяне ад усяе роты, каб я сказаў нашаму паручыку, што ято ўсе дужа любяць, але які-ж гэта вайсковы ча-лавек, што ня лаецца! Ну, я пашоў да яго на кватэру і пачаў прасіць яго, каб ён адкінуў усякую боязьнь, што начальства па-
/
вінна біць словамі, як рэменем, і іпіто салдаты звыклі, каб ім нагадівалі кожны дзень, што яны саібакі сьмярдзючыя, сьвіньні і да т. п., бо іначай яіны страцяць павагу да сваіх начальнікаў. Спачатку дык ён адмаўляўся і казаў нешта такое пра інтэлігент-насьць, і бьгццам у цяіперашні век нельга ўжо болей служьгць з-пад палкі, але ўрэодце даў сябе ўпэўніць, надаваў мне па мор-дзеі выкінуў за дзьверы, каб ягопаважалі, і калі я далажыў на-‘шым пра вы'нікі нашых пераімаўленьняў, усебылі дужа рады, але ён ужо назаўтра сапсаваў ім гэтую радасьць. Ведаеце, ён прыўсіх падыходзіць да мяне і кажа: «Швэйк, я ўчора крыху пагара-чыўся, дык вось івам гульдэн, і выпіце за маё здароўе!» Так, з салдатамі трэ^ба ўмець трымацца!..
Шзэйк змоўк і .азірнуўся навакол.
— Мне здаецца,—прамовіў ён, што мы ідзем ня тэю даро-гаю. Бо пан паручык так нам добра растлумачыў: спачатку на-права на ігару і з гары, пасьля налева і ізноў направа, пасьля зноў налева... А мы ўвесь час ідзем проста. Ці мы ўсе гэтьгя па-вароты зрабілі так, між іншым, у гаворках. Вось я якраз бачу перад сабою дзьве дарогі ў Фэльдштэйн. Я хацеў-бьг прапана-ваць ізьвярнуць налева.
Але каптэнармус Ванэк—як ігэта заўжды бывае, калі двсе стаяць на раздарожжы—сьцьвярджаў, што трэба ісьці направа.
— Мая дарога,—сказаў яму на гэта Швэйк,—-у кожным выпадку вьггаднейшая іза вашую. Я пайду ўздоўж ручаіны, дзе растуць незабудкі, а вы ў гэты час будзеце пячыся на сонцы. Я стаю на тым, што сказаў нам пан паручык, што мы наогул ня можам заблудзіць. Дык нашто-ж лезьці на гору? Я сабе пайду ціхенька сенажацямі, заткну сабе ў шапку кветачку і набяру цэльг букет паіну паручыку. Зрэшты мы можам пераканацца, хто з нас кажа праўду, і я спадзяюся, «што мы разыдземся з вамі, як добрыя сябрьг. Па-мойму, тут такое месца, што ўсе дарогі павінны весьці ў Фэльдштэйн.
— Годзе вам дурьгць, Швэйк,—>сказаў Ванэк.—Глядзеце на карце, якраз тут мы і павінньг ўзяць направа.
— Што-ж, карта можа і памыліцца,—адказаў Швэйк, рых-туючыся сысыці ў даліну, па якой бегла ручаіна.
— Вось таксама калбасьнік Кшэнэк з Вінаград надумаўся аднойчы прайсьці ўначы, згодна пляіну горада Прагі, з тракціру «ПаіНядзелак» да сябе дамоў у Вінаграды, а раніцою апынуўся у Родзелаве, пад Кладна, дзе яго знаншлі на сьвітаньні зусім скарчанелага на жытнім полі, дзе ён упаў ад зморы. Дык вось, калі вы ня хочаце прьшяіць мае парады, пане каптэнармус, і хо-чаце ўсё рабіць па-свойму, дыік нам нічога не застаецца, як ра-, зысьціся ў розныя 'бакі і стірэцца толькі на месцы, у Фэльд-штэйне. Паіглядзеіце на гадзінынік, каб «ведаць, хто першы туды прыдзе. А калі вам будзе пагражаць якая небясьпека, стрэльце ў паветра, каб я ведаў, дзе вы знаходзіцеся.
Праз гадзіну Швэйк дайшоў да невялічкага возера, дзе стрэў уцекача, расійскага палоіннага, які тут надумаўся купацца і, уба-чыўшьг Швэйка, так гальцом і ўцёк на ўсю сілу.
Швэйку дужа ціжава было паглядзець, ці да твару яму ра-сійская форма. Таму ён пераагграінуўся з ног да галавы ў форму няшчаснага голага палоннага, які, як пасьля высьветлілася, уцёк з партыі палонньгх, што спыніліся ў вёсцы за ляском. Швэйку хаце-лася добра разглядзець сябе ў сьветлай вадзе возера, а таму ён іда тае пары хадзіў узад і ўперад па беразе, пакуль яго не знай-шоў патруль палявых жандараў, якія пгукалі расійскага ўце-кача. Гэта былі мадзьяры, яікія не зважаючы на швэйкавы про-тэсты, даставілі яго ў Хыраў і ўключылі ў партьпо расійскіх па-лонных, прьгзначаную на работу—правіць чьггунку на Пера-мыіпль.
Усё гэта адбылося так хутка, што Швэйк толькі назаўтра зразумеў сваё становішча. Тадьг ён узяў і напісаў абвугленьгм канцом лучыны на белай сьцяне ў аднэй з кляс школы, дзе была зьмешчана на тую ноч частка палонньгх:
Тут спаў ротны ордынарац 11-й маршавой роты ЭІ-яа пяхотнага палка Язэп Швэйк з Прагілкі, будучы пасланы ў якасьці квартэр’ера, памылкова трапіў у аўстрыйскі палон.

Праз усю Вэнгрыю
У Будапэшце
3 Гатвану на галіцыйскую мяжу Наперад, марш!.