Текст
Хохойти Федар
НÆХЕ ХУÆНХТИ,
нæ щт
Æмдзæвгитæ, радзурдтæ, имисуйнæгтæ, зарти
тексттæ дигорон æма уруссаг æвзæгтæбæл
Дзæуæгигъæу 2018
ББК84(2Рос=Осет)
Х51
X 51 Хохойти Федар
Нæхе хуæнхти; нæ Дигори: Æмдзæвгитæ, радзурдтæ, ими-
суйнæгтæ, зарти тексттæ дигорон æма уруссаг æвзæгтæбæл.
- Дзæуæгигъæу, 2017. -372 ф.
ББК84(2Рос=Осет)
© Хохойти Федар, 2018
Хохойти Федар
в ндших горах,
Б ДШРШ
Стихи, рассказы, воспоминания, тексты песен
на осетинском и русском языках
Владикавказ 2018
ББК84(2Рос=Осет)
Х51
X 51 Хохойти Федар
В наших горах, в Дигории: Стихи, рассказы, воспоминания,
тексты песен на осетинском и русском языках. - Владикавказ:
ИПЦ «Литера» ИП Цопановой А.Ю., 2018. - 372 с.
ББК84(2Рос=Осет)
© Хохойти Федар, 2018
('.^ф^(Ф^^) с^А ф>) ^ <«Хч <<»
Не ’взаг - нæ хæзна
Зæнхи цъарæбæл берæ рагон æвзæгтæ бай-
задæнцæ иронхуати, гъулæггагæн, фал ахургæнд-
тæ куд исбæлвурд кодтонцæ, уотемæй ма нури
рæстæги адæми хæттитæ дзорунцæ 2800 æвза-
гемæй фулдæрбæл.
Æвзаг, недзаманти куд бафеппайдтонцæ, уо-
темæй æй адæмæн сæ устурдæр хæзна. Гъæуай
ай кодтонцæ æ фесæфунæй. Архайдтонцæ ин æ
кæдзосдзийнадæбæл дæр.
Алли адæми æвзæгтæн дæр кæд хъæбæр устур
аргъ кæнун, уæддæр мин си мæхе дигорон æвза-
гæй адгиндæр æма уарзондæр ба нæййес. Маке
зæрдæ мæбæл фæхходæд. Фиддæлтæ куд зæгьиу-
онцæ, уотемæй кæрцæй хæдонæ хæстæгдæр æй.
Хуцауи иуазæг уæд нæ рагон Алайнаг æвзаг.
Нæ зæлланг, фæлмæн, имонау дзурдæн нин
Уасгерги æма Дигори Изæдти курдиадæ æма æн-
хусæй æностæмæ рæвдауæг авдæнæ уæд. Мах ба
еци авдæнæ уозуни хъаурæ макæд ниууадзæд!
«Хæзнайæн нин Хуцауæй ду лæвæрд дæ,
Ду дæ махæн уарзон æма дессаг,
Дæ фæрци ес фарнæ, æгъдау дзиуæрттæ,
Нæ дигорон, нæ мадцæлон æвзаг...»
Хохойти Федор.
Сурх-Дигорæ,
2016 анз
г«> (-»/«>> м*ь *>х*ь <'*Х>* ('*Х(,) ^Х» °*У»> <>)
(*, <«& «X*) (ыХл) <*)% («Х^> с^ №> с)
Мæхе гъæуй мæ хæдонæ.,*
/Ей хæдонæ æмбесонди
Кæрцæй уодмæ хæстæгдæр,
Мæнгæ дуйнемæ ме ’сконди
Алайнæгтæй дæн æз дæр.
Мæ Дигорæ ковæндонæ,
Табугæнæг си ме ’взаг,
Мæхе гъæуй мæ хæдонæ,
Нæй дæ кæрцæ мæн аккаг.
Æгъдаугин адтæй нæ фидæ,
Берæ уарзта мади ’взаг,
Алайнагау, фæдзахсидæ,
Зæгъдзинайтæ мин рохсаг.
Æрцæуй царди тæмастæ,
Рамарай ме ’рвадæ саг,
Еу зæнхæ нин фидибæстæ,
Фæйнæ хузи ба æвзаг.
Кæд фидæй еу æй не ’гурцæ,
Мадæй ан уæддæр хецæн,
Æвзагсодзæн и сау бурцæ,
Мабал дарæ баредзæн.
Æргомæй зæгъæ ме ’радæ
Ку нæ нæбал ес фæрсаг,
Нæ рагфиддæлæн æ кадæ
Цæмæн кæнис федиссаг?
с^^^^^ср^^ророряР^^РР^^^^^^^^^Я
Оу («у*,) (<»Хь) $*/«•) ('*Х*>; (<>ХЪ <«ХЭ **Х*) (Ч)
Мæ хорхбæл мин куд бахуæстæ?
Нæбал дин ее, нæ, Хуцау,
Нæбал æртасуй дæ цæстæ
Нæ рохс царди уорсæй сау.
Æфстау ди æз цæмæн корон
Табу зæгъунмæ де ’взаг,
Мади ’взагæй мабал дзорон,
Куд нæ уодзæй е дессаг!
Еу дзикка æз цæмæн хуæрон,
Хæлардæр серæ, хецæн,
Мæ заргæ ’взаг, мæ дигорон,
Адгиндæр æй мæхецæн.
Дæуæн дæр де ’взаг дæ барæ,
Æ саргъæн бæззæд дæ рагь,
Мæн æвзагмæ мабал дарæ
Æнсувæр уогæй дæ къах.
Июль, 2014 анз
Дигорæ
Хонæн мах Устур нæ Дигорæ,
Табу уæд Идауæгæн - барст,
Идардмæ «еминæ» фæссорæ,
Фесæфæд, фæууæд бæрзæй саст.
Цæрæ мæ фæндонæй абони,
Ирайæ, Дигорæ, фæрнæй,
Имисæ Дзинагъа Габони,
Уæллагмæ ковæ æ бунæй.
8 (^^'4^^^^^ТА
кь с*Х*> Ф-> ъ№ <*Хъ «»Х*> с»Х^ Ф’) <ч)
Хæнæзи Уаделла мед ’хонхи
Изæдти кадгиндæртæй еу,
Нæ дæ нæ адæмæй иронхи,
Хуарæйдзаг, сойнæдзаг дæ реу.
Аланти Нана - Задалески,
Ковæн дин ниллæг нæ сæртæй,
Æстъонай изæдмæ Мæхчески
Уорс хестæр исковуй зæрдæй.
Е ’зæд æй Узунæг Уæхъæцæн,
Фæснæлмæ Нæлизæд - бæрзонд.
Нæ дзиллæ, дæхебæл фæххуæцæ,
Дæттун дин нивондæн мæ уод.
Гарнæгонæй хор коруй Нарæ -
Дигоргом думгитæй уæд хизт.
Æносмæ нин уæд сæребарæ,
Ма ’рцæуæд æзнæгтæй æлгъист.
Табу уæд хуæнхбæсти Бундорæн
Не ’скæнæг Хуцау, нæ дарæг!
Корун ди, игъусæд Дигорæн
Алкæддæр цийнæй æ зарæг.
Уасгерги, надбæл ду не ’мбал дæ,
Хестæртæй фæдзæхст ан дæубæл.
Уæларвæй дæ бæхбæл æртахттæ,
Æрзилдтæ мæ уарзон гьæубæл.
Уаддзæги гъарæн æ райдайæн
Байгом унцæ метæй хумтæ.
Уалдзæг донгæрони Еляйæн
Косæрттæ кæнунцæ Дунтæ.
(^ <ьгХ5» <^> <<*>; с*Х^ сОФ <*&> ъХъ у)
Ковунцæ Гæлиати Фæронмæ,
Сафай дæр не 'ронх кæнуй ком,
Къæмунти гъæуæн æ кæронмæ
Ерунцæ Тотурæн æ ном.
Н’ абони, не 'сони изæдтæ,
Уæнтæ уин уорс галтæ нивонд,
Уæ размæ къеретæ сæфсæдтæ,
Æфсинтти фæрнуг къохтæй конд.
Ес ма нæмæ кæмтти изæдтæ -
Никкола, Басил, Фæлвæра,
Æфсати нæ гъæдти æд сирдтæ,
Нæ хуæнхти, берæ нин цæра.
Иронх ни нæмай Алаурди,
Дарагæй сабиймæ æ гъос,
Лигъз бауæр рохсзæрдæ игурди
Кæнагæй адæмæн сæрбонс.
Цæрæ мæ фæндонæй абони
Ирайæ, Дигорæ, фæрнæй.
Дарæ нæ царди дæ гъар рони,
Æфсес уо хорæн æ тунтæй...
Сурх-Дигорæ
Уасгерги
Уасгергий фусун нæ ком,
Уомæ ковуй Дигоргом.
Ку ралæууй бони цъæх,
Фæвзинуй хезнæй æ бæх,
(*> «>ХЪ Ф:) <<№ Ф» <«)& Ф’) С«&> <«*)
Нæма райгъал уй сирд, маргъ,
Æрфæнбæл февæруй саргъ.
Рохс Уасгерги уæларвон,
Æрветуй балций æ бон.
Æ бæхбæл уадау тæхуй,
Нæ Хуцаубæл æздæхуй,
Хуæрз цубур фæууй æ загъд:
Æрзелон, кæнун æз тагъд.
Æнгъæлдзау мæнмæ ’й бæлццон,
Еске хезун нæй æнцон,
Кæнун æй гьæуй игъал,
Уодзæнæн надбæл е ’мбал.
Æмбалæй хуæздæр циййес?
Мæн уæнтæ æ рун, æ нез.
Мæ табедзæ, лигъз дзурдæй,
Гъæуай æй кæндзæн фудæй.
Бæлццонæн æ над даргъæй,
Рафестæг уодзæн саргъæй,
Æз зонун, кæми ’й сауæр
Расатæг кæнуй бауæр.
Уолæфунмæ ес рæстæг,
Фæррæуæгдæр уй æстæг,
Лæг феронх уй æй фæллад.
Цубурдæр кæнуй æ над.
с^^^^^с^ярзр^ор^^ос^^^
<?>) Ф$ «-/*) №> №> (°Х<'> С«#*> *-Х«) («>)
11
Мадæ
Бафæрсай, фулдæр ке уарзи,
Дигорони ду, ме ’рдхуард.
Зæгьдзæнæй дин - дæ хуæд рази
Мæ уарзон мадæ, мæ цард.
Хъæбæр устур æй дæ кадæ,
Гъар хорау фæлмæн дæ каст.
Берæ мин цæрæ, мæ мадæ,
Æнæнез уо, æнæмаст.
Изæдау фæууис мæ цори,
Нæ ди фæззонун ме фсес,
Мæнмæ гæсгæ нæ Дигори
Дæу хузæн мадæ нæййес.
Игъосис мин инсæй анзи
Мæ неун ма мæ фæдес,
Мæн рæвдаун куд фæрази,
Уобæл кæнун устур дес.
Æркæнис мин адгин хуæрдæ
Мæ тæбæгъи ду агæй,
Талинги мин дæ рохс зæрдæ
Цирагъæн дарис рагæй.
Ду мæ уод æма мæ цæстæ,
Мæн уæнтæ дæ рун, дæ нез.
Ка бафеддзæй дæу ихæстæ,
Уæхæн хъаурæ кæмæ ес?!
18.02.14
Сурх-Дигорæ
\_А (<ъ о»*** (чХ& Щд Щ» <*Х** {'*Х<* Г»Х<» ('>)
Оо «*&> сЯ*> «Уэ «-**> «Х*> № г^ с*)
Хуарз уоди фæдæн исæфæн нæййес
Бердити Солтани имисгсей...
I
Рæстæг, раст фæззæгъунцæ, догьон бæхæй
уæлдай нæй. Нæдæр ин æруорамæн нæййес,
нæдæр фæттагъддæр кæнæн. Æ кæнон кæнуй.
Бердити Петури фурт Солтани хæццæ еунæг
хатт фембалдтæн, ма си бозæй байзадтæн. Æ
хуарздзийнадæ ми, кæд æхуæдæг рагæй нæбал
æй нæ хæццæ, уæддæр иронх некæд кæнуй.
Гъуддаг ба уотæ адтæй. Финсæг Гурдзибети
Барис мæ æхсицгæ багъудæй, ма имæ, зæгъун,
Киристонгъæумæ ниууайон. Автобусмæ цæугæй
мæбæл фембалдæй Золойти Аззæ, уæди рæстæги
Сурх-Дигори рæвдауæндони сæргълæууæг.
- Куд æнцæ, - зæгъун, - Аззæ, дæ сабийтæ?
- Неци син æй! Дæ нæуæг æмдзæвгитæмæ
æнгъæлдзау фæуунцæ алкæддæр, - зæгъгæ, мин
дзуапп равардта Аззæ.
- Губунæй æфсес уæнтæ, æмдзæвгитæ бабæй
сæмæ хъæртдзæнцæ, - бахудтæн æз дæр.
Аззæ мæ хæццæ исарази æй, ма мин уотæ:
- Нур цуппар бони айдагъ макъаронтæй
уотæхсунцæ, картоф дæр ма нæмæ нæййес.
Къолхоз дæр, абони-исон райдайдзинан къахун
нæ картоф, зæгъуй.
Уобæл рахецæн ан Аззи хæццæ.
Киристонгъæуи Бариси раирдтон редакций
азгъунсти. Расаламкеламтæ кодтан. Мæхабæрттæ
ин ку ракодтон, уæд мæ уой фæсте ба бафарста:
- Куд æнцæ гъæуи нæ хестæртæ, нæ кæстæртæ?
Ци нæуæг хабæрттæ ес?
Хестæртæн, зæгъун, неци ’й. Гъæубæстæ æнæ-
р ^ ср <^ ^ ^р ЯР ЯР РР ^ ^ ЯР ЯР ^*^ ^^ ^ ^ ^ ЯР ^ ЯР ЯР ?
(«V) ^Хб) фф (фу, р/ц (<%<,) (лХ^ (*Х«>) «**)
фидбилиз, æнæ зиан. Æрмæстдæр нæ кæстæртæн
ба картоф дæр нæййес. Уотæй нæ догæ, нæ
дзаман. Барис мæ фæййаразта, ами фермертæ,
дан, сæ картофи куст кæнун райдæдтонцæ.
Райони хецаумæ бацо ма ин гъуддаг балæдæрун
кæнæ. Фæстæмæ дæ нæ раздахдзæнæй ревæдæй,
уæхæн лæг нæй. Гъеууотемæй искусийнæ дæн
Бердити Солтани къæбинетти.
- Исбадæ ма мин дæхе байамонæ, - къеламæ
мин æ къохæй райамудта Бердий-фурт.
- Хохойтæй дæн, Федар мæ ном.
- Нæхе Дур-Дурæй? Хохойтæ уоми цæрунцæ, -
æ финсун фæууадзгæй, загъта Солтан.
Æз дæр бахудтæн, зæгъун, нæхе Сурх-
Дигорæй.
- Сурх-Дигорæ дæр нæхе æй, - идзулдæй
Солтан дæр.
Мæ хабар ин балæдæрун кодтон, ма мин зæрдæ
байвардта, дæ курдиадæ, дан, æнхæст уодзæнæй
тæккæ аци бон изæрмæ.
Солтан æ дзурд исæнхæст кодта. Фæсарæфтæ
еу æригон лæппо картофи хуæдтолгæ рæвдауæн-
донæбæл исæнбæлун кодта.
2014 анзи, фæззæги, Киристонгъæуи хæрхæм-
бæлд фæддæн Таджикистани æфсади инæлар,
мæ гъæуккаг, Дзусти Муратбæл. Кæрæдзебæл
рацийнæгæнгæй еу усми фæсте Мурати рафар-
стон, зæгъун, ци изæд, ци идауæг дæ æрбахаста
ардæмæ. Мурат мин уотæ, Бердити Солтани ном-
бæл уæгъдебарæ гъæбесхуæсти еристæмæ хунд
дæн уæртæ у они хæццæ. Фæзи астæумæ мин ци
къуармæ райамудта Мурат, уоми бафæсмартон
Сихъоти Сослани, уæди рæстæги медгъуддæгти
министри хуæдæййевæг.
А 4 (;>^Л^\'^^^'-^-*^
С«2> <<*ХЪ («Хб> (*)% (<*/'>> ’ЧА*) с»/*, (а)& СУ
Аргъуанмæ цидæр æнахури мæтъæл зæрдесгæ
каст кæнгæй мин загьта:
- Федар, мæнæ аци рæсугъдцзийнадæ, аци
Хуцауи хæдзарæ ка исаразта, æ гъæубæстæ ма
не 'гас Дигорæн дæр, еци лæгбæл æнæ ести ни-
финсгæ ма фæууо.
Кæддæр мин Солтан куд загъта, æз дæр уотæ
зæрдæ байвардтон Муратæн:
- Дæ курдиадæ æнхæстгонд уодзæнæй,
фæсмардтон æй, хуарз лæг адтæй. Не 'носи ими-
суйнаг уæд. Хуарз уоди фæдæн исæфæн нæййес.
Уæлдайдæр ба ма лæг рохситауæги ихæстæ дæр
ку кæна æ уарзон адæмæн,уæд.
II
Хумæтæг зæнхкосæги фурт Солтан æхемæ
райста æ сабиййи доги æ фидæбæл, æ синхонтæбæл,
дигорон адæмбæл хуарз менеугутæй цидæриддæр
уидта, уони æгасæй дæр. Хестæрæн кæстæреуæг
кæнун, цаудцæрмæ усхъæ бадарун, кæстæри
рахесмæ раст надбæл æрæвæрун. Сæрæн лæппо
æгьдауи хуæрзгъæст баси бахседгæй йе дарддæри
царди цæттæ адтæй нæ Дигорæн йе ’носон зеууон
ун. Æма ин йеци гъуддаг æнтæсгæ дæр бакодта.
Мæскуй ЗАО «Дигорий» генералон директор
æнтæстгин амалгъон лæг Бердити Солтанæн
устур аргъ кодтонцæ, ке хæццæ куста, еци къуар
æ граждайнаг, патриотон æма æ принципиален
цæстæнгасмæ гæсгæ.
90-аг анзи Ельцини бийнонтæ, ма нин демо-
краттæ нæ райгурæн бæстæбæл æфсæн иликтæ
бакæнгæй саргъ ку исæвардтонцæ, уæд Солтан ис-
лæуттæй Дигори райони сæргъи. Æнæфæстæмæ
фæккæсгæй æхемæ райста айдагъ райони нæ,
(<•) (<#Ъ Фи №> №» (<>Хъ <*Х*> ф>) **>
фал ма не 'гас Иристон дæр берæ фудракондцзий-
нæдтæ ма фидбилизхæссæг гъуддæгтæй багъæуай
кæнуни мадзæлттæ. Æ хъаурæ, æ рæстæг, йе ’нæ-
нездзийнадæбæл нæ ауæрдгæй архайдта социалон,
экономикой, культурой, спортивон ирæзтадæбæл.
Æ цæстæ дардта нæдтæ æма гьæунгти хуæрзгъ-
æдæдзийнадæмæ. Скъолатæ æма сувæллæнтти
рæвдауæндæнттæмæ. Нæ иронх кодта рацæргæ
адæм, тугъди ма фæллойни ветеранти. Æнхус
кодта фæсевæдæн бæсти хуæздæр æма уæлдæр
ахурдæнттæмæ бацæунмæ. Горæти астæу исараз-
та хъæбæр устур æрттевгæ сугъзæрийнæй æм-
бæрзт циргъ сæртæ Хуцауи дзиуæрттæй фæлгон-
цгонд аргъауæндонæ Рождества Пресвятой
Богородицы. Æ еци хъиамæтæн ин устур аргъ искодта
Æгас Уæрæсей Патриарх Алексий.
Районæй берæ адæм архайдта фидибæсти
Устур тугъди. Æхсæземæй иссæнцæ Советон Цæ-
деси Бæгъатæртæ. Йеууони кадæн Гергити
Валерий номбæл парки игонгонд æрцудæй Кади
Аллея. Аллеян æ тæккæ астæу ба Солтан æхуæдæг
проект кæмæн искодта, еци рæсугъд фонтан.
Зæронд, кæлæдздзæгтæ кинотеатрæй исаразта
спорти галауан, æма си нур берæ æнзти цæунцæ
Дуйнейадæмон еристæ уæгьдебарæ гьæбесхуæ-
цунæй, кæцитæ хæссунцæ Бердити Солтани ном.
Солтан æ фæсте хуарз фæдонтæ ниууагъта.
Вадим, Витали æма Лорæ сæ фæрнуг уæлнихти
хуæздæр хæзнайæн бæрзонд хæссунцæ сæ фиди
фарнæ. Дигорай уæхæн бийнонтæ зин иссерæн
æй, Солтани цæуæти æнхуси хай кæбæл нæййес.
Фиди фарнæ мæрдтæмæ нæ цæуй. Æнхус
кæнунцæ берæ скъоладзаутæн, седзæртæн, æригон
спортсментæн. Сæхе хъаурæ ма фæрæзнитæй
æхцай премитæй хуæрзеуæггонд æрцæунцæ сæ
\Ь (<*Х^ <»Х*> «Уф «*У*> (^ &Х*Э <ЧЛ«5> (<*)
фиди номбæл еристи чемпионтæ æма призертæ.
Райони берæ амалгъон гъæздуг адæм ее, фал,
раст зæгъгæй, се 'гас Солтани цæуæти хузæн игон
цæстæ, рæуæг фæрнуг къох нæ ’нцæ. Зæрдæ
зæрдæй. Никкæсæн фæтгæ имæ нæййес. Æносмæ
уæлиуон неке æй, уой зонæн, удта ни некæдма
неке фæууидта кирæбæл дзиппитæ дæр... берæ
гъæздугдзийнæдтæ фæлласта дон æ бунмæ...
Солтани кæстæртæ Вадим, Витали æма сæ хуæрæ
Лорæ бабæй æрæги дæр Хуцауи зæрдæмæ цæугæ
гъуддаг исаразтонцæ. Балхæдтонцæ ма ниссагъ-
тонцæ, сæ фиди ном ци гъæунгæ хæссуй, уоми зи-
наргъ светодиодный лампитæ. Гъæунгæ æхсæвæ
фæррохсдæр æй. Æнæмæнгæ фæррохсдæр æнцæ
еци гъæунги цæргути зæрдитæ дæр. Горæти бюд-
жетбæл дæр æхцау къапекки æфтуйæккæгтæ
фæззиндзæнæй.
Маййи мæйи 2017 анзи Дигорай цæргутæ
горæти астæу Кади Аллейи байгон кодтонцæ
памятник сæ уарзон номдзуд æмзæнхон Бердити
Пётри фурт Солтанæн.
Улица им. Солтана Бердиева в г. Дигоре
р^^^^^^^х^) 17
<с.) <<$<,) <<-Х*) <*Х*> &/*> <чХ*> <да> *<Х«& «)
Оставил яркий след на земле
Воспоминания о СП, Бердиеве
Ах, время... время! Не подвластно оно никому.
Разве что Богу. Человек давно подметил, оно
скоротечно. Как набравший ход скакун. Не
остановить, не ускорить. Бежит и бежит по своим, непи-
санным людьми, канонам, неведомо куда и зачем.
Лишь десятилетия, а порой даже и столетия
спустя проясняется, где, что, когда и зачем.
С удивительным, широченной души
человеком, Солтаном Петровичем Бердиевым я
повстречался всего один раз. Встреча была недолгой, в
порядке рабочего приема должностным лицом
посетителя, но память об этом благородном
руководителе осталась у меня навсегда, до конца жизни.
Хотя его самого уже нет с нами, царство ему
небесное, мне никогда не забыть того внимания,
которое он уделил моей скромной персоне, и доброе,
воистину благородное дело, оказанное им
воспитанникам Сурх-Дигорского детского сада...
Как-то раз мне нужен был срочный совет от
моего старшего товарища, писателя Бориса Гад-
зоевича Гурдзибеева, и я решил съездить к нему
в Дигору. На пути к автобусу, возле школы, мне
встретилась заведующая детским садом Азза
Викторовна Золоева.
- Добрый день, Азза Викторовна, -
поприветствовал я ее. - Как дела? Как дети?
- Слава богу, все хорошо. Ждут дети твоих
новых стихов.
- Будут им стихи, - пообещал я, - главное,
чтобы они были сыты и здоровы. Времена-то
непростые.
1 о с^^^^^^^^;^^^^^^'^^
(«,; с»>Я> С'*Х^ ' (<*№ <*У<>> счХ^> с<»Х^ <&*> с*)
- А знаешь, любезный, - взволновалась она
вдруг, - дети наши уже неделю на макаронах
сидят. Без мяса, молока и круп. Несчастной
картошки даже нет. Колхоз обещал картошкой подсобить,
но никак не начнут ее убирать.
На том и расстались.
Еще задолго до обеда в Дигоре, в помещении
редакции районной газеты встретился с Борисом
Гадзоевичем. Поговорили о моем деле, о том, о
сем. Так как он был родом из нашего села,
интересовался старейшинами села, молодежью.
- Со старейшинами порядок, молодежь, как
всегда, при себе, а вот детям в садике даже пюре
не из чего приготовить. Картошки нема, - ответил
я. - Время такое нехорошее, Борис мой дорогой,
при твоем тезке, государе Ельцине Борисе
Николаевиче.
- Ладно тебе, - махнул он рукой, - какой он мне
тезка? Скажешь ты тоже. Он пропойца
несчастный, от того и все наши беды. Лучше-ка ты зайди
к нашему районному руководителю, Солтану
Петровичу Бердиеву. Дядька хороший, не откажет.
Фермеры местные уже несколько дней копают
картофель. Для детей товарищ Бердиев сердце
готов отдать. Сходи к нему. Хочешь, составлю тебе
компанию?
Я поблагодарил своего друга и через час
очутился в кабинете главного районного начальника.
- Присаживайся, - указал мне на стул Бердиев. -
будем знакомиться. Солтан Петрович, -
представился он.
,- Хохоев я. Зовут меня Федар.
- Из нашего, значит, Дур-Дура, - постучав
ручкой по столу, сказал руководитель района.
•> бГк) фга ФС"» ’^ *»Х^ ^Х1» йГй 6)
>> (#9 «**«> да №» да; да> «Х*> «)
19
Мне было приятно, что он в курсе того, что в
Дур-Дуре живут представители моей фамилии. Я
улыбнулся и ответил ему:
- Я, простите, из нашей Сурх-Дигоры.
- Из нашей Сурх-Дигоры, - рассмеялся он. - Да-
да. Выходит, значит, и Сурх-Дигора тоже наша.
Я объяснил ему цель своего неожиданного
визита. Он не обманул наши с Борисом надежды.
Провожая меня из кабинета, поднял правую руку
и произнес в улыбке:
- Сказано, будет сделано. Не переживай,
занимайся своими делами. Детей без картофеля не
оставим.
Как сказал Солтан Петрович, так и произошло.
После полудня, часам к трем того же дня молодой
симпатичный водитель на автомобиле «УАЗ-469»
подвез к детскому саду Сурх-Дигоры с десяток
мешков свежевскопанного картофеля...
Осенью 2014 года возле храма Святой
Богородицы в Дигоре я неожиданно встретился с моим
бывшим односельчанином, генералом
Вооруженных сил Республики Таджикистан Дзусовым
Муратом Даниловичем.
- Какими судьбами, товарищ генерал? -
поинтересовался я.
- Вот, -указал рукой Мурат Данилович на
группу людей у храма, - с товарищами приглашен на
Международный турнир по вольной борьбе
имени Солтана Петровича Бердиева. Прошу любить
и жаловать.
В группе я узнал заместителя министра
внутренних дел нашей республики, генерала Сослана
Ивановича Сикоева и еще нескольких
знаменитых борцов из соседних республик.
2, и ^^^^^^&^^х^х^^
$.) «»Хъ (<*Уз (Ф) <&ъ (<»Х*2 о*Х^» р»Х«/ с*)
Мурат Данилович с гордостью, но не без доли
грусти, с какой-то особенной теплотой,
исходящей из самых глубин сердца, долго смотрел на
очаровавший его своей мощью и красотой храм и
негромко произнес:
- Человек, построивший такое великолепие,
такую красоту для земляков, для всех нас, по праву
заслуживает добрых слов. Ты писатель. Ты
напиши про него. Обязательно напиши.
И тогда я вспомнил слова, которые когда-то
услышал из уст Солтана Петровича в его
кабинете. Так и ответил генералу:
- Сказано. Будет сделано. Знал я его лично.
Жаль, что скоропостижно покинул нас. Но это
судьба. Так было угодно Творцу нашему.
Умирает человек, а жизнь умереть не может. Она
продолжается. Солтан предстал перед Создателем
выполнившим свою миссию на Земле с чистой
душой, построив дом, посадив дерево и оставив
после себя молодую, благородную, как и сам,
человеческую поросль, двух сыновей и дочку...
Солтан, сын простого крестьянина, с самого
детства начал воспитывать в себе самые
хорошие, богоугодные ценности человеческой жизни.
Примером для него служили, в первую очередь,
родной отед и дядя, соседи, односельчане. Когда
он подрос, еще и книги стали его неотъемлемыми
друзьями и советниками. При полном уважении к
старшим, смело подставлял свое плечо более
слабым и обездоленным. Заблудшего младшего
направлял по правильной дороге. Парень научился
уважать другого человека не меньше, чем себя.
Так и закалился в местных обычаях, в лучших
традициях лучших представителей нашего
народа. Будучи еще юношей, он уже был готов и умом,
р «^ <^, рр ЗР <^ ^ г^ с^ зр зр с^ ^ ^ ^
и душой, и делом посвятить жизнь, данную ему
Богом, служению своему любимому народу. И
спустя много времени Солтану Петровичу это
полностью удалось воплотить в жизнь.
В Москве умелый, успешный
предприниматель Закрытого акционерного общества «Дигория»
Бердиев Солтан Петрович пользовался огромным
авторитетом в коллективе. Он был для них
непререкаем, как личность с твердым, непоколебимым
характером, за четкую гражданскую позицию,
патриотизм и принципиальное отношение к
профессиональной деятельности. За уважение
человека труда...
В 90-х годах, когда Ельцин с семьей и
демократы американского разлива оседлали нашу
Родину, Солтан вернулся в Осетию и встал во главе
Дигорского района. Он без оглядки, с присущим
ему умением, взвалил на себя не только тяготы и
лишения родного района, но и частично
Республики Алания, оберегая население от
правонарушений, экстремистских поползновений, от
многочисленных бандитских групп, занимающихся
кражей скота у беднеющего изо дня в день
народа. Не жалея ни сил, ни времени, ни здоровья, он
старался улучшить социальное благополучие,
экономику, культуру. Курировал лично состояние
дорог и улиц. Взял под опеку детские, медицинские
и спортивные учреждения. Не забывал нужды
ветеранов войны и труда. Помогал молодежи
поступать в лучшие ВУЗы страны. В центре города
построил покрытый голубой лазурью с куполами,
уходящими до небес золотыми божественными
крестами, храм Рождества Пресвятой
Богородицы. За это богоугодное дело Патриарх Всея Руси
Алексий наградил Бердиева Высшим религиоз-
22
<>>) С»Х*Ъ Ыд <-ф) «#м> С'*У>') ('*ГО г*у«> м
(*; <«*Х<5> (ЧА9 «УЭ «У3> «Х«!> «*Х& еООь» («*)
ным орденом, а храм стал визитной карточкой
города.
Из района несколько тысяч человек были
участниками Великой Отечественной войны.
Больше половины из них полегли на полях
сражений. Шестерым было присвоено высокое звание
Героя Советского Союза. В их честь в парке
отдыха имени Валерия Гергиева по инициативе
руководителя района была открыта Аллея Славы. А
в центре аллеи по проекту самого Солтана
Петровича построили великолепный фонтан - любимое
место отдыха горожан с детьми. Старый,
развалившийся кинотеатр был преобразован во Дворец
спорта, где проводится ежегодный
Международный турнир имени Солтана Бердиева среди
борцов вольного стиля.
Потомки Солтана Петровича, сыновья Вадим с
Виталием и дочь Лора, как зеницу ока оберегают
непоколебимую честь отца своего и гордо несут ее
дальше в народ с высоко поднятой головой. В Ди-
горе, видимо, трудно найти семью, которым бы
хоть раз не помогли чем-нибудь дети известного
мецената. Помогают школам, сиротам, детским
садам. Спонсируют выезды молодых
спортсменов в другие регионы на соревнования. Ежегодно
премируют денежными призами победителей и
призеров Международного турнира имени
Солтана Бердиева по вольной борьбе.
В районе немало предприимчивых людей,
успешных бизнесменов, но, честно говоря, мало
кто из них берет пример с семьи Бердиевых.
Не I все одинаково открыто смотрят на
происходящее вокруг. Не все хотят видеть, где тонко.
А известно давно, что где тонко, там и рвется.
вЬХ>)<Х>>) (^о ^) г^ (г^ ^) с^ О 3
Храм Рождества Пресвятой Богородицы в г. Дигоре.
Вид с ул. Кесаева
р^зсс^с^^зрзр^9г?0^фзр<зс зрзрз^зр-зрзряррр ЗР ЗРЯ
24 («> <да <ч#» *>х*ь (•*&» <да *»х«> с>х»> <•*:
(ь с»Х*> сОФ «*У*> №> с*Х*> <йХ1> <«•&> <4
Памятник СП. Бердиеву на Аллее Славы в г. Дигоре
рзррр^р<у<ф3р<^æфзр^с#с^:^^зр
(<-) ф>) &У*) №> *»Х<9 №; (#2) <*/«> (ч)
В душу не заглянешь всем и лишних денег,
говорят, не бывает. А я скажу: «Ното заргепз, то-
тепШт тогЫ!», т.е.: «Человек разумный, помни о
смерти». Никто из нас никогда не видел
приделанные к гробу карманы. Никто не вечен. В могилу
никто с собой ничего не забирает. Все остается
людям.
Бердиевы Вадим, Виталий и Лора недавно
опять сделали доброе дело. Купили на свои
средства экономные светодиодные фонари и осветили
ими улицу, носящую имя отца. Ночью на улице
стало светлее. Безусловно, стало светлее на душе
у жителей этой улицы. Да и городскому бюджету
такая прибыль не помеха.
В мае месяце 2017 года горожане на Аллее
Славы открыли памятник своему именитому
земляку, Солтану Петровичу Бердиеву. Осенью этого
же года Вадима Солтановича избрали депутатом
Парламента Республики Северная Осетия-Алания.
Значит, семья Бердиевых и далее будет служить
своему народу.
Хохойти Федор
р^^^^^^рф^^^ср^ру^^^^^^^ф^’у^
26 ^'^^^'^^'^^^
С*,, с"Х%> <чХэ №> «X*) с»Х*> с*Х*» <ч& <«*)
Рохситауæг
Ерун си Бердити Солтани рохс ном
Дигорон хуарз лæг зудтан,
Номæй æй Солтан худтан.
Зæрдхæлар æма хуæрзконд,
Рохс изæдау сæрбæрзонд,
Берæ хуæрзтæмæ ’нгъæлдзау,
Æвдесæн уомæн хуцау.
Царди фарнæ æ тиллæг,
Æгъдау раттунмæ, гъæйт, лæг.
Сомигъон адтæй зæнхæй,
Æ къæбæр æма цæнхæй,
Имисун æй нур дæуæн,
Устур аргъ кодта гъæуæн.
Храм Рождества Пресвятой Богородицы в г. Дигоре
Оз> «X*) (<-Х*) «*/*) <?»/*; (ЧМ<; <«06> <"*>;) (■*)
Æ мадау æ гъаеу уарзта,
Арæх æй зæрдæй фарста:
Ци гъаеуагæ дæ, мæ гъæу?
Комидзаг дæр æнæ даеу
Нæ кæнун некаед, зонæ ’й,
Дæ биндзæ дæр дин бонæй
Идарддæр сорун хонхæй
Мæ косæг хорсугъд къохæй.
Нæ ди ледзун æз идард,
Нивонд дин фæууæд мæ цард.
Нур, цалдингæ æй мæ бон,
Ее мæнмæ уæхæн фæндон,
Зæгъдзæнæн дин æй зæрдæй,
Лæг нæй лæг арахъ, хуæрдæй,
Хуцау дæр мæ нæ гъæуй,
Уомæй уæлдай ка лæууй,
Ка даруй махмæ æ фарс,
Ке фæрци ан сæрæгас,
Каемæ кувтонцæ Нартæ,
Кæмæй курдтонцæ бартæ,
Бонæй-бонмæ арæхдæр
Кæмæ ковæн нур мах дæр.
Æртæ къерей, сæр, бæрзæй
Исковун фæткæ иссæй.
Уодзæнæй дин æхцæуæн,
Хуарз хабар дзорун дæуæн,
Æвзарун гъæуй рауæн
Ковæндонæн Хуцауæн.
Изæдтæн уодзæй бадæн,
Уотæ зæгъунцæ адæн.
Гъæуи астæу ес фæзуат,
Хуæздæр ин нæййес бунат,
Исæнхæст кæндзæн мæ загъд,
Аргъауæн уодзæй си тагъд.
Æрцæудзæй дзиллæ зеумæ,
Искæндзинан æй еумæ.
28
Г«> (<>Х*> ('>Х*> (,Ф> ('Ф> (,*Х<* °>Х<> Г,*Х*> <•>)
(*, (">> <чХз> «°!У*> Фо *>Х*> <Й& № (ч)
Хуарз фæндитæ итауæн
Рохс хæдзарæ Хуцауæн.
Берæ ма ’йбæл ци дзорæн,
Ковæндонæ Дигорæн.
***
Нæй царди лæг æносон,
Ци æрцæудзæнæй исон
Ка ни зонуй, уой бæлвурд,
Кæмæ ни нæййес рæдуд -
Уæхæн лæг не ’хсæн кæм ’ес?
Арæх фæууæн хецмæрез,
Асхъуд æй е Дигорæн,
Ниуæзтæй пилбæл сорæн,
Тикиси бæсти мисти,
Е кувди, е ба хисти,
Ци ма фæккæнæн гъуди,
Бахауæн устур фуди,
Фæкъкъæртт уй сау маст, тæдзуй,
Къох хъæмабæл æрхуæиуй,
Æрбæсæн топп фарсæй,
Раст цума е нæ хуасæ ’й
Хуцауæй хуæрæн мæнгард...
Топпи гæрах... Содзгæ мард...
Бафæрсæн нæхе: Цæмæн
Ду фехсай гъæуама мæн?
Ку æрцæуй уæхæн цау,
Раст нин фæззæгъуй Хуцау:
Карз ниуæзтæ æй нæ нез,
Гъæр кæнгæ нин æй, фæдес!
Нæ бæззуй арахъ махæн,
Хилæ си арæх къахæн,
Сау бæгæни фунх хуарæй,
Нæ ниуазтонцæ барæй.
Нæ рагфиддæлтæ кæддæр
Уой феронх ан мах уæддæр.
м ад. <ум *Х* Г5Х» *Х*> 6*» «Xй б>.
29
Ниххаттан ибæл къахæй,
Боз куд уонцæ нур махæй
Нæ бабатæ, уой зæгъай,
Сайтани хуаллаг нæ хай
Цæмæн иссæй нур, цæмæн?
Кæрæдзей дæр си нæмæн,
Цъигъинтау исуæн сæргъæн,
Æлгъетæн, мадæ зæгъæн,
Исуагътон си нæ цæсгон,
Алантæн дæр сæ рохс ном
Æгадæ кæнæн уæууæй!
Мæ раст дзурд, нæ гъæу, дæумæ ’й,
Ду тавис мах дæ хорæй,
Ци кæнгæ нин æй - дзорæ ’й.
***
Æ уарзон гъæу ин загъта:
Нæ хуцау нин ниууагьта
Хатир корунмæ мадзал,
Мабал æрцæуæд адзал,
Ниуæзти зæрдтæй н’ астæу.
Фæсмарун рагæй æз дæу,
Еу надбæл фæрнæй лæууæн,
Аразгæ дин æй гъæуæн
Рохс фæлмæндзурд итауæн.
Нæ Дигорæн аргъауæн.
Дууæ зæгъæн си нæййес,
Карз ниуæзтæ æй стур нез.
Мæ фæндон зæгъун зæрдæй,
Ес ниуæзтæ - æд хуæрдæ ’й
Бæгæни ’й худтан кæддæр,
Аразийбæл дæн æз дæр.
Уомæ нæ гъæуй, зæгъун,
Мах фæстæмæ æздæхун.
Хумæллæг махмæ зад æй,
Цъете дон æма задæй
30
6 е*& с">; <*Х*> № с^) о»Х5 р*Х*> <
Бæгæни фицгæй гъæуæн,
Фæдзæхсун æз уой дæуæн.
Маке зæрдæ ин уæд сау,
Нæ изæдтæ ма Хуцау
Имисгæ æнцæ уомæй,
Æрхонетæ нæ комæй,
Авд уорс рехгуни лæгтæ,
Авд дугъосуги æгтæ,
Бæгæни фицгæ ’й зонæн,
Дигоргом кувдмæ ’рхонæн
Мæн фæууæд дзиллæн æ рун,
Хестæртæй хатир корун,
Исковæнтæ авдемæй
Бæгæнийæй, уотемæй
Бафæдзæхсæнтæ адæн
Хуцаубæл нивæн, кадæн
***
Рохс аргъауæни лæууæн,
Исаразта æ гъæуæн,
Уой Бердити сахъ Солтан
Æвдесæн уомæн мах ан.
Макæмæ кæсæд дессаг,
Зин зæгъæн ин æй рохсаг.
Нæбал æй хуарз лæг не ’хсæн,
Ци гæнæн ма ее, бухсæн...
Изæдтæн се ’мбал иссæй
Бере ’нзти ’й гъæу имиссæй.
Фаткæ нæмæ уæхæн ес,
Ном, кадæн мæлæт нæййес,
Ниууагъта ’стур ном, æгъдау
Æ фæдонтæ ’нцæ рæдау,
Имиссæй ин æ рохс ном
Кади зарæй Дигоргом.
15.11.2015 анз
^^^^^^^^^^^^^^^^ 31
(*, (,$<>) «*>>) &/*>) ^*>) („ХЪ ("У*) («Х’» У)
Изæдау æртахтæй
Бердити Солтани зар
Уой, тох, гъе марджæ! Бердити Солтан идард Мæскуйæй
Изæдау æртахтæй, изæдау æртахтæй - ей.
Киристонгъæуæн салам равардта
Дигорон лигьз загъдæй, Дигорон лигьз загъдæй - ей.
Æ уарзон гъæуи лæкъун дзамани адæми зин цард
Фæууидта хе цæстæй, фæууидта хе цæстæй - ей.
Адæми астæу æ сæрбæл хæрдмæ
Цæргæсау исхуæстæй, цæргæсау исхуæстæй - ей.
Æ ходæ ’сесгæй Солтан уæд загъта Дигори дзиллæн:
Æркæсæн не ’гъдаумæ, рагон хуарз æгъдаумæ - ей.
Зин доги адтæй фиддæлтæй фæдзæхст:
Ковгæй нæ Хуцаумæ, нæ цитгин Хуцаумæ - ей.
Æримиста син рагон æмбесонд, уодмæ хæстæгдæр
Даргъ кæрцæй хæдонæ, гъар кæрцæй хæдонæ - ей.
Аразгæ нин æй табу Хуцауæн,
Гъæуæн ковæндонæ, гъæуæн ковæндонæ - ей.
Бабай бæдолæ раст æй дæ гъуди хестæр лæг загъта
Ду нин над амонæ, ду нин над æмонæ - ей.
Не ’зæдтæ ма нæ не ’стур Хуцаумæ
Фарнæй ду фæххонæ, фарнæй ду фæххонæ - ей.
Имисæн бæнтти рохс аргъауæнмæ беретæ нур дæр
Æгьдауæй цæунцæ, æгьдауæй цæунцæ - ей.
Бердий-фуртæн си адæми фулдæр
Рохсаг фæззæгъунцæ, рохсаг фæззæгъунцæ - ей.
15.12.17.
Сурх-Дигорæ
Л 2, («* <■»>> (,Ф> <чХ*'> Щ» (,*Х(,> (г*Х»> Г'*Х<>> <ч)
(«<; да да да да да да да (»*)
Мæ гъæу
Мæ хуссæнæй сæумæ раги
Дæумæ тæхинæ маргъау,
Еунæгæй æз хебæраги
Дæуæн дзоринæ аргьау.
Сувæллонæй дæ рæзбунти
Дæуæй доминæ рæфтад,
Дæу зæрдæмæ æз мæ ’фунти
Фæййагоринæ къахнад.
Фунæй кæнгæй берæ ’хсæвтæ
Мæн мæйрохсæй рæвдудтай,
Гъазæнтæн мин æстьалутæ
Ду уæларвæй æфтудтай.
Ледзгæ-ледзун гъæугæрæнтти
Дæумæ телинæ мæ къох,
Æнтæф бони дæ гъар дæнтти
Æртадтон мæхе æдзох.
Дæ цъæх фæзти игьæлдзæгæй
Æз ме ’уæнгтæ ивазтон,
Хъуæлти гъазгæй мæ лæдзæгæй
Дæу будуртæ исбарстон.
О, мæ райгурæн гъæубæстæ,
Мæн раздæрау рæвдауис,
Мæ цардбæл мин дæ къабæзтæ
Медбил ходгæй æфтауис.
Мæ зæрдæмæ дин дæ цийнæ
Хори тунау æз есун,
Дæ зинбæл ба æнæхийнæ
Зæрдибунæй фæрресун.
(Я, (<$«}) (^ «*Х<5> <ЧМ> <<>ХЪ <.<*Х") («Х’» **)
Сурх-Дигори 80-ай анзей бонмæ
Салам, Сурх-Дигорæ,
Нæ царди циййес!
Цъæх арвбæл дæу хорæн
Æрлæууæн нæййес!
Æстай исæнхæстæй
Дæубæл нур æнзтæ,
Корæн дин абони
Хуцауæй хуæрзтæ.
Фæззæг æнкъæтебæл
Зелуй ма нур дæр,
Уомæй ма дуйнебæл
Ци уа рæсугъдцæр.
Бафснайдтан, зæгъун æй,
Нæ хуар, нæ тиллæг,
Æ уиндмæ кæсунæй
Не ’фсæдуй, нæ, лæг.
Къумбул, пъæмидортæ,
Хъæдорæ нæстæ, -
Уонæмæ, мæ хортæ,
Ирайуй цæстæ.
Дарæн, куд нæ косæн,
Гъоцитæ, бæхтæ,
Зумæгмæ нæ фонсæн
Хуасæ ес рæгътæ.
3
(*; с*Х%> с«*Хз> (<*>; №> ^ ^ ^ <ч)
Не ’рæзгæ фæлтæрæй
Нæ дзиллæ ’й ’стур боз,
Царди син хестæр æй
Амонди сæрбонс.
Хестæртæ, цæретæ
Анз фулдæр сæдæй,
Æртигай къеретæ
Коветæ зæрдæй.
Кæстæртæ, кæсетæ
Æ коммæ мадæн,
Æ ном ин хæссетæ
Æносмæ кадæн.
Уарзетæ нæ зæнхæ,
Уой фарнæй цæрæн,
Нæ къæбæр, нæ цæнхæ
Уой фæрци хуæрæн.
Зелуй цард е ’лхуйнæ
Фудæнхæ си ’лгъист.
Еумæйаг нæ цийнæ,
Еумæйаг нæ рист.
Фулдæр дæу, Дигорæ,
Ка уарзуй мæнæй?!
Мæ гъæу, Сурх-Дигорæ,
Цæрæ си фæрнæй!
р<^<^^<^ЗС^с^с^с^с^с^<^зс^<^^
35
Æмбалхай
Ристæнцæ нидæн дууæ цонги,
Цæвæг фæууæззау æй хорбæл,
Уазал - мæ бæгæни уосонги,
Æруагътон мæ уæзæ дорбæл.
Райгъустæй еу цалдæр гæрахи,
Фестъæлфтдæн, мæ уод фæллигъдæй!
Кæсун дин, цауæйнон æ рагъи
Сирди мард рахæссуй гъæдæй.
Хеонау мæ рази æрлæудтæй,
Кæрдæгмæ æруагъта æ саг:
- Хайгин уо Æфсатий лæвæрттæй,
Фæууæд дин сæдемæн фиццаг.
- Фарнæ уæд, хуасдзау, дæ бунати,
Ирайæ дæ кустæй ду дæр,
Абони, табу ин, Æфсати
Равардта сиугинтæй еу сæр.
Бандзарстан хораууон бæрзбуни,
Ракодтан ухститæ бæрзæй,
Сау нимæт байтудтан нæ буни,
Бæгæни æрбайстон фæрсæй.
Фезонгутæ арти цæхæрмæ
Адтæнцæ уайтагъддæр рæвдзæ,
Цудæй рæуæггомау нæ сæрмæ
Бæгæни кувдтити хæццæ.
36
ф СМ Гэ#д Щ*Ь С'»Ги) <'*Г*й 0,Г<) с,ул (V)
С<2, счХ*> №; Фд <*>; «Х*> №» еда сч)
Фæсхуæрдæ, цауæйнон дессагæн, -
Февналдта æ кардæй цæрдæг,
Худтæй уотемæй ба и сагæн
Хурдзини ниггæлста е ’рдæг.
Æмбалхай фæууй адæймагæн,
Ма кæнæ, ме ’мбал, уобæл дес.
Рандæ ’й мæ цауæйнон. И сагæн
Уосонги ниууагъта е ’мбес.
Рауагътон сикъайдзаг бæгæни,
Искувтон Хуцаумæ зæрдæй,
Игъусæд айдагъдæр цауæни,
Нæ царди, гæрæхтæ гъæдæй.
Къирихæрай
Хæнæзон мин берæ цæра,
Сæумон цъæхбæл истагæ ’й,
Хецæн къум ин Къирихæра, -
Къирихæра дессаг æй.
Къирихæрай ес еу цæндæ.
Нинæгъ ибæл сурх, фæлмæн,
Нæбал ихалæн нæ фæндæ,
Цæмæн æй уадзæн, цæмæн.
Бауайæн гьæйдæ, цæндæмæ
Искастæй хор, æрсæумæ ’й,
Рацæуай тагъддæр æндæмæ,
Дæумæ дзорун, каст дæумæ ’й.
М 6#д <>ф) бУ»е> (Г»Х*'> ЬГ^ бЛ» 6Г»») <Ч>
37
Тог не ’змæлуй дзæгъæлбадæй,
Мæ сæр дин къуæрди дæттун,
Дзæнæтау æй бæгъæмбадæй
Цъæх кæрдæгбæл æрхæтун.
Фæлмæн æртæхæй нæ къæхтæ
Æрцæудзæнæнцæ æхснад,
Æрдзи фингæбæл нинæгътæ
Фур адгин æма фур зад...
Хори тунæ - царди дæгъæл,
Къирихæра æрдзи дуар;
Нинæгъæй, к’ адтæй уой æнгъæл,
Æвдадзи хуасæ ’й сехуар...
Хæнæзи
Хор бони фенкъарун ме ’рæзæ,
Хорискаст хуæнхбæси - мæ фес,
Уарзун дæ фур берæ, Хæнæзæ,
Æмбал дин Дигори нæййес.
Бонвæрнон мæнæн мæ хуасийнæ,
Хорискаст мае цардæн - æ бæх,
Сæвардтон уæларвмæ асийнæ,
Мæ къохти бонæн æ фæцъцъæх.
Хор бони ме ’стъалу - мæ сæрмæ,
Цъæх арвмæ рохс тунтæй уаргъбаст,
Райгъал æй бонæн æ удзæлмæ
Мæ реуи дуйнемæ мæ уарзт.
Г^^^зс^^с^р^^^^^ряг^^г^
(ь <<*>; «Хэ (*Х*> № «Х*> с*Х*> о»Х*> (-)
Къæсæрæй бахизтæй мæсугмæ
Бони рохс, фæууæд ин хуæрзкъах,
Ме ’нгæс æй нæ гъæумæ урдугмæ:
Уинун си рæсугъдæй сумах.
Уæ уиндæй не ’фсæдуй мæ цæстæ,
Зарун мæ фурцийнæй гъæрæй,
Цъететæн Уорс хонхæй сæ фæрстæ
Калунцæ цæхæртæ сæрæй.
Ирæф, цæхъалгæнгæ нарæги
Арф кæмтти æ дæнттæ соруй.
Фиййау Хуцауæй æ зарæги
Царцатæ, тæмæстæ коруй.
Семунцæ ирдгæмæ бæлæстæ,
Цъæх зæлдæй æрттевуй æртæх,
Рæхцуй и гъар хормæ, æ фæрстæ
Тавуй æнæмæтæ мæ бæх.
Хорискаст - мæ хъаурæ, мæ цийнæ,
Æ тунæ - мæ фарнæ, мæ цард.
Мæ царди хед тæрних - мæ хийнæ,
Мæ хийни фæллойнæ - ме ’рдхуард.
Хæнæзæ - м’ авдæнæ Дигори,
Дигорæ - ме ’мдзæвгæ, мæ уод.
Дигорæн, зæгъун æй уæ цори,
Мæ зæрдæ фæууæд æ нивонд.
р^^^С^р^р^орс^рорс^ос^ рсорз^з^з^^з^зр ^р с$? ор ^
<?•> <Ф<) «*Х*) («XV №> (*&> С’-Х^) («Хъ <*)
Сах уарун
Мæ хуæдсæрмæ æрбахъæрдтæй,
Батухстæй хор æ зæрдæй,
Æмбесбони нæбал хъæрдтæй
Уомæн уолæфт и тæвдæй.
Арви реубæл ниддудæгътæ ’й,
Бафæллад æй, æрлæудтæй.
Рæфтон хорбæл и сау мегътæ
Ратумугъ æнцæ къуæрдтæй.
Цæсти никъулдмæ тæмæстæ,
Алæмæттæ фæууиндæй,
Батар æй дуйне хуæнхбæсти,
Хор фесавдæй, фæдцунд æй.
Арви гьæр цудæй фæсхонхæй,
Содзгæ цæхæртæ калдта,
Хуæнхтæ, гъæддæ фæлмæн къохæй,
Уарун донæй æхснадта.
Рæуæг дунгæ æ базуртæй
Уони бауæр сор сæрфта,
Медбилходгæй син цидæртæ
Зæрдибунæй фæдздзурдта.
Фæлмæн æртæх уоди бæстæ,
Кæдзос дуйне фæсæртад.
И цъæх арвбæл хори цæстæн
Фæррæуæгдæр æй æ над.
Р^^^^’ЗС’ЗРЗРзрзр ^зязррр#1зр<$1зрзрзр ^^?зряР Я
Сч еОб» («Xе') <<*/«) <&«> «*&> &Хь «%ъ с)
Фæсуарун
Æмбохуй Ирæф фæсуарун,
И комæй цæуй æ гъæр:
Ку некæмæй неци дарун -
Цæбæл ресуй уæд мæ сæр.
Мæ фалдзостæ мæйи ’скасти
Фæтталингæ ’й евгъуд бон.
Мæ къæхти бунмæ цъифдзасти
Æстъалутæ фæуудтон.
Рæсугъд муртæй ком байдзагæй
Фæндури цагъд ивулдæй,
Зæрдæ реуи, ци дессаг æй,
Æригъал æй, идзулдæй.
Æрзилдæнцæ нæртон симди
Æстъалутæ тæмæнæй,
Цæбæл адтæй мæ сонт гъуди,
Мæрдиронх фæцæй мæнæй.
Æргубур кодтон цъифдзастмæ,
Ниууидтон си арв рæсог,
Æ цъæх реубæл уæхæн гъазтмæ
Куд ниллæудтайдæ мæ тог!
Кафун мондаг нæрæмонæй,
Исæзманстон и цъифдзаст,
Мæ кафгутæ лæкъун донæй
Фæццидæр æнцæ æваст.
р^рр9с^^^^р^рярс^с^^^^рр^р^р^рр^^р^р^с^^
41
Фæрæскъæтти
Нæ хъал фæззæг фæббæлццон æй,
Фæндараст уæд мæ лимæн,
Нæ хуæнхбæстæ уорс гъæццолæй
Æмбæрзуй æхе фæлмæн.
Нæбал тундзуй сор гъæдкъохмæ
Æ хезнæмæ сикъо гал.
Нæбал кæнуй æнæ ’сцохæй
Айгомуги дон цæхъал.
Дон ниуазунмæ æргъæуттæ
Нæбал хонуй Къумæл-дон,
Æхсæрдзæн сæумæй аргъæуттæ
Нæбал дзоруй мæ фæндон.
Фæллад къада, нæ куройнæ,
Нæбал æууелуй нæмуг,
Куронгæс ин донгæрони.
Фиддæлтиккон нур мæсуг.
Ниййеугай æнцæ тæрхъостæ,
Нæ син ес бæлвурд бунат,
Агоруннæ гæллеугьостæ,
Сор фæсалæ нур фæснад.
Гъар хуссунцæ сæ лæгæтти
Бор æрситæ æнæ маст,
Лигъз мæртæмæ ’й нур бæрзæнттæй
Астонг сикъетæн сæ каст.
р^^^рс^с^р^р^^э^^ярс^? ^а^.^р^5^ ф ^р ^ ^р; ф яр з
Г<>) &Х» СчХ^ СчиМ С',/»!) С'*Г*0 ^у» Гг,У,,) (V)
С<5» счХ<? <чХз> №> <*>; и»/*» о»/ь» <ч& «)
Хæрæ мегъæ сау къæбуртæ
Æ фæззинди римæхсуй,
Думгæ гъæумæ æ базурти
Мети хъæпæн æрхæссуй.
Уалиндзсæрæн æ тæрвæзтæ
Æрæмбалдæнцæ ехбæл,
Царцати нивтæ къæрæзтæ
Ауиндзунцæ сæхебæл.
И пихсбунтæ, сор хъæлнæгътæ,
Нæбал зиннунцæ кирсæй,
Сувæллæнттæ сæ цонæгътæ
Æскъæрунцæ ерисæй.
Цæф сирдау неуй уад - дунгæ,
Цо, байфарсæ - ци дзоруй!
И сувæллæнтти гъæунгæй
Сæ хæдзæрттæмæ соруй.
Мæхчески
Уинун дæ мæ фунти, Мæхческæ,
Мæ уодæн ду дæ æ еу хай,
Зæрдæн кæми ес æнæ ресгæ
Не ’зинæ имисгæй, зæгъай?..
Галбæл, ци дессаг æй, галдзарæй
Федудта æфтауци сæрбонс,
Хæрæгбæл, сæумæй, нæ хæдзарæй
Цъифсгæмæ тæринæ нæ фоне.
с^^^^^^^зрзр^ор^с^рр^!^
(*.) ФА <*>> («Л*» &№> Ф) <Ф6> «*/«> С«!>
Хекъори уосонгæ фæснадмæ
Уоми Æфсатиййи æркъе,
Уордæмæ, Нæзгинтæй, цæгатмæ
Хуæрæнмæ цæуидæ сикъе.
Гъæубæстæ уалдзæги нæл фусæй
Еридæ изæдæн æ ном,
Мæсуг хъалагъурау Къубусæй
Е ’нгасæй басгаридæ ком.
Кувддонæн Къубусбæл Стур фæзæ,
И фæзи цъæх кæрдæг фæлмæн,
Нивæй амондæй исирæзæ, -
Ковидæ хестæр лæг мæнæн.
Цадæмæ къахнадæн æ дæргъæ
Къахдзæфгай исбарстон кæддæр,
Зардта мин уоми болæмæргъæ,
Гъуди ма ’й кæнун æз нур дæр.
Ирæфæн æ сæрти Цъилескæй
Гæлæбу ’стæхидæ сæумæй,
Не ’ртæсун дæуæй æз, Мæхческæ,
Мæ зæрдæ кæддæрау дæумæ ’й.
Кама?
Ка ма ни ’й нур мади ’взагæй
Æдзæсхезæй дзорунгъон.
Ка ма тæрсуй ходуйнагæй,
Ка ма нимайуй синхон.
КЬ <'>ЛЪ (’ЛК^) <.Ф$ (у*) Ч*ХЬ) 0»Л4> <ЧЛ«Ч» <<*)
Ка ма цæуй æ хæстæгмæ,
Ке хъаун ма ’й æнгон баст,
Ка ма кæнуй мæгур лæгмæ
Исхъал уогæй, уарзон каст.
Ка ма кæрдуй хуаси ласæг
Æнæ есбун, цæвæгæй,
Ка ма сæттуй фуси базуг
Æнæ снæтгæ, рæуæгæй.
Ка ма хуæруй кæурæгитæ,
Ка ма ниуазуй сауæр,
Ка нæ ни кæнуй сæйгитæ,
Ка ма ни ’й нур лигъз бауæр.
Кæмæн ма ни ’й дзоси хæццæ
Гудун бахуæрун æ бон,
Адæймаг ма лæги бæрцæ
Кутемæй уа цæрунгъон?
Ка ма хæссуй æртæ къерей
Киндзæхсæвæрмæ, тæбæгъ.
Кæми ма уадзуй кегъæре
Æфсинтти уæнгæ и бæх.
Кæд ма адтæй нæ рæстæги
Устур десæн бæхти догъ,
Кæд æфхуардта силæстæги
Нури хузæн æргъувд къох?
Ка ма хонуй уоди хуасæ
Гæбæти месин, хурхдон,
Ка ма цумуй тæвдæ басæ
Тæгæр къосæй æ фæндон?
Ка ма кæнуй нури доги
Уæрас къумæл, къæлæуа,
Адæймагæн ма æ тоги
Уотемæй хъаурæ куд уа?
Ка ма кæнуй фудгæнæгмæ
Зулун цæстæй лæкъун каст,
Махау ма зонгæй, унгæгмæ
Ка кæд адтæй тулаваст?..
Биццеу уогæй^,
Ци дессаг æй, биццеу уогæй
Бæрзæ есау æз тастæн,
Берæ бæнтти мæ уосонгæй
Æрдзæ - мадæмæ кастæн.
Нæ агурдтон Нæртон фингæй
Нард косартæй æхсæвæр,
Исесинæ мæ тъæрвингæй
Цæхгун цихт æма къæбæр.
Фæббадинæ мæ фæррасти
Хуасæ кæрдунмæ бæхбæл,
Берæ уарзтон хорискасти
Ес æрхæссун æртæхбæл.
Медбилходгæй, нур, зæгъун æй,
Цæвæгбæл хуæстæн лæгау,
Сæумон æртæх еси бунæй
Исæрттевидæ зингау.
С^^Г^^С^^Г^^^С^С^^^С^^^^1^^^
(«> м* (*х*д <ч#'> &Ун> С'#Г"> ''»Х*'> Г»У<>> «0
С*; да да да да да № да («*)
Мæ сор хед гьардта хæдонæй,
Нидцаргъ уидæ фæтæн ес,
Бонæ рæфти сауæдонæй
Нæбал зонинæ æфсес.
Сор æнтуд хуасæ хуссунмæ
Мæ гобан мæнæн адтæй,
Ласæгбæл мин мæ медфунмæ
Мæ уарзон кизгæ хаттæй.
20.07.14 анз.
Сурх-Дигорæ
Гъолон-молон
Нæ уодзæнæ, гъолон-молон,
Мæ сæребарæн сæрдар,
Нæ мæ фæндуй, куд æвдулон
Ардуд куййау дæ фæсдуар.
Цъотта дæбал нæ ниббæтдзæнæн,
Ма мæ марæ ходæгæй.
Ес ходæмæ нæ фæххæтдзæн
Нæл тикисæн корæгæй.
Нæ кæнæун муд мæ хуæрдæбæл,
Ку си фæрресон, ох-хай,
Нæ мæ фæндуй, дæ кæрæбæл
Мæнæн дæр уа устур хай
Ниммæ уадза мæхе барæ,
Неци ди райссæн къохæй,
Дæ дзикка мæмæ ма гъарæ,
Искæлдзæнæй мæ хорхæй.
м бгй ЪГ>') <Жо ЬГд Ь№ ЙХ^ ^) «*)
47
Зин цæрæн æй сæргубурæй,
Мæ рæстæг нæй уомæн уагъд,
Нæ мæ фæндуй, мæ фæндурæй
Дæуæн кæнон ханти цагъд.
Дæ цъилинга æрниллæг æй,
Искастæй хор, æрбон æй,
Гъолон-молон гъæдин лæгæй
Идардмæ ледзун, зонæ ’й!
Цъита рохсмæ гъезæмарæн,
Нæ мæ фæндуй фæккеун,
Нæ мæ фæндуй, сæребарæн
Æ къæсæрбæл еске ун.
16.01.05 анз.
Сурх-Дигорæ
Мæ зæрбатуг
Æрттивта арв сурх цæхæртæй,
Æстъалутæ æнæ бун,
Тугьди будур топпи гьæрæй
Басабур æй мæ рæбун.
Тоги æртæх мæ хæдонæй
Зæрди бунæй лæдæрсуй,
Уодесæг мæмæ мæрддонæй
Æ сау цæститæй кæсуй,
Рагон лæг ни неке сайдта, -
Цардæй хуæздæр неци ес, -
Адзалæй ба уотæ загъта, -
Мадзæл ин царди нæййес.
(п> (<»х*ъ гда *»Х*ь **Х** <''Х»> °>Х*> Г'»Х«>> <•>)
(*>) «*Хь Фд Фь Ф& Ф» <да е»Х*> <<*)
Исони бон ралæудзæнæй
Цъæх уадцзæги фæлустæй,
Мæ мардбæл мин ка кæудзæнæй,
Нæбал уиндзæн уой цæстæй.
Бауарзтон æз сувæллонæй
Зæрбатуги рæсугъд зар,
Мæ зæрди дуар ин байгон æй,
Мæ уодæн иссæй хъазар.
Нæ тургьæмæ æртæхдзæнæй
Хорискасти идардæй,
Уомæн мин уи ка загъдзæнæй, -
Дæ хуарз лимæн фæммардæй.
Æ сау пъолций æрбахеззæй
Къох æвæрунмæ дуарæй,
Мæ цæф зæрдæ куд нæ рессæй
Æ гъарæнгæ, æ зарæй.
Ци загъдæ уа„.
Гъæйтт аулæн æнзти тари
Урух адтæй сæ гьæццол,
Еу адтæй уонæн хæдзари
Æхсæвæрæн сæ гьар дзол.
Нæ дардтонцæ дор сæ рони,
Сек хæссæн сæбæл нæййес,
Сæ фингæбæл бæрæгбони
Æвардтонцæ сæ циййес.
с^^^р^^с^с^ррррррр с^^ф5^^зрзряр;;зсзр зр ТЗРЯ
(<.) <«>) №, ъ& &Х*> <&&> ("Об) «Х^ «*)
Адæймагбæл ес ихæстæ,
Тагьд æрхъæртуй сæ рæстæг,
Кадгин адтæй нæ хуæнхбæсти
Фидæй фуртмæ нæлæстæг.
Сувæллонæн гъæунгæмæ
Игъусидæ æ сун-сун,
Æ номбæл аул фингæмæ
Æрбахæссидæ фæхсун.
Къирихæрай даргъ тъæпæни
Исковидæ сæ хестæр,
Гъар къере ма сау бæгæни
Исахуадидæ кæстæр.
Кувд амменæ уæд дзурдтонцæ
Цъелæ-мелæй æмбурдæй,
Нæртон фингæ рæвдудтонцæ
Гагидауæ, лигъз дзурдæй.
Тагъд фæуунцæ фæрнуг æнзтæ -
Лæги цард нæй æ фæндон,
Фæлласуй цардæн æ хуæрзтæ
Цазæ бони ивудд дон...
Арви дор сæ æрæргъавта,
Гъæу кодта бонæй цæрддзо,
Раздæрау сæ нæбал тавта
Сæ разагъди гъар гъæццол.
Уорс нана син нæбал фунхта
Астæу арти гъар къæбæр,
Гъог сæ киндзæ нæбал дугъта,
Фæццæфстæй сæбæл гæбæр,
50
М С,#д СчЛ.) <-ф) <-ф> &%•> ЬГО Щи «*)
(4, сф} С4Л5) «*Х*> (иду ^х«5) е*Хь» р*Х<2> <"3
Бахаудтæнцæ мæгур бони
Цъелæ-мелæй, уод фæллад,
Агурдтонцæ лæкъун дони
Хуæздæр цардмæ фæтæн над.
Фæсси иронх æй хуарз дæнцæ -
Нæ разиндтæнцæ къæрцгъос,
Фусти дзогау ниппурх æнцæ,
Нæбал син адтæй сæрбонс,
Сæ медастæу царди ’фсерæ,
Æрæгъзалдæй гæр-гæрæй,
Гъæр дзурдтонцæ, - хецæн серæ
Еу дзиккайæй хуæздæр æй.
Сæ дæлмусти римахстонцæ
Кæрæдзебæл нур сæ дзол,
Сæ катаййи имистонцæ
Сæ кæддæри гъар гъæццол.
Ци загъдæ уа адæймагæй, -
Лæг нæма ’й изæд зæнхон,
Царди уагæн хъæбæр рагæй
Нæ Хуцау кæнуй тæрхон.
23.07.16.
Сурх-Дигорæ
Р <ЭС[Ър Ър Ър Ър Ор Ор рр’ОР Ор С$? рр рр рр ^ З^^^р ^р^р^’у^?^
Размæ!
Поэт, прозаик, публицист:
Хохойти Энвери райгурди 60-анземæ
Бæхæн æ хед фæрстæй гъаруй,
Тулфæ кæнуй æ сæр, æ рагъ;
Уæдцæр фæндаггæндтæн даруй
Бæхгин æ къохи æ цирагъ.
Уарзон синхæн æма гъæуæн,
Кæстæртæн нифс æма сæрбонс,
Дæ ном Дигори æй дæуæн
Æнæмегьæ арвау кæдзос.
Æрвадæ ма æмбал мæнæн
М’аул, ме ’стæг æма мæ тог,
Дæ дзурд басау хуæрзгъæст, фæлмæн,
Адгин, сауæдонау рæсог.
Де ’хсирф иссæй дзиллæн фæндур,
Де ’мдзæвгæ зар, рæвдауй гъос,
Уадцзæг байтудтай дæ будур,
Нур æй гъæздуг хуарæй дæ мое.
Хеон, æмгæрттæбæл хуæст дæ,
Сæ фарнæй уо царди æфсес,
Бæхау ледзагæ ’нцæ æнзтæ,
Се ’донæ суæд уонæн дæ сес.
Размæ! Размæ! Над ма даргъ æй,
Нæййес е ’мбеси дин лæууæн!
Бадæ, мА ’рхезæ дæ саргъæй,
Нурма догъи ’й де фсоргъ дæуæн.
Май 2016.
Сурх-Дигорæ
52 р^^>^^^-»\<^\%^о
(<>) «»Хъ «*№ «Х*2> о*У*> *»Х*> е*/<5» «Хъ <<*)
Седзæр кизгæ
Таурæгъмæ гæсгæ мадæ ’ма фидæ ивулд догшæ бахаугæй
- фесавдæнцæ. Сæ еунæг минкъий кизгæ æхе лæдæрунгъон
ку фæццæй, уæд донибилæмæ æрбацæуидæ æма æхе кæунæй
мардтпа. Фæсгпагмæ æхе е дæр исфæндæ кодгпа еци цгеугæдони
багæлдзун.
Финдцæс анзи донгæронæй дони Цæхъалмæ кæсуй
Седзæр кизгæ алли бон дæр æ мадæбæл уой фæрсуй:
- Дони Цæхъал, зæгьай мин æй, ци бæстæмæй фæлластай?
Мæ зæрдæ мин тогæрхæнтæй мæ реуæй ду исластай.
Фæстаг хатт ма бонирохсæй дæу уолæнтæмæ кæсун,
Фæстаг хатт ма, дони Цæхъал, мæ фидæбæл дæу фæрсун.
Дони Цæхъал, зæгъай мин æй, кумæ мин æй фæлластай?
Мæ пазуртæ мин ме'взонги сау рæхисæй ниббастай.
Седзæр кизгæн искодтай ду цæхгун цæстисугæй хай,
Æнæ мадæй, æнæ фидæй куд цæргæ мин æй зæгъай.
Цæмæн гъæуй седзæр кизги гъезæмарæн уæхæн цард,
Мæнæн дæр ласæ абони уони размæ ду мæ мард.
Дони уолæнтæй кизгæмæ дони Изæд рацудæй,
И сау рæсугъд седзæр кизгæ æ зæрдæмæ бацудæй.
Цъæх кæрдæгбæл цæхæр калгæ кизги фарсмæ исбадтæй,
Уомæй рæсугъдцæр дуйнебæл, нивггундæр Изæд н’ адтæй.
Уæларвмæ кæсгæй сау кизгæ Хуцауæй адзал курдта.
- Бахатир кæнай, сау рæсугъд, - дони Изæд исдзурдта, -
Мæлунмæ мин ма тагъд кæнæ, мæ уоди бæлæу мæ фес,
Хуцауи фарнæй уодзæнæ царди амондæй æфсес.
Уарзт райгъал æй кизги реуи, исуæгъдæй æ уод мастæй,
Бауарзта зæрдæй биццеуи, а цæсгонæй хор кастæй,
Дони Кизгæ е фестадæй, æ хизесæг ’ссæй Цæхъал,
Дони 'Зæдæн дони Кизгæ нур дæр ма æй царди ’мбал.
(<•> («Я*) «-Х9 *»/*> <чХ*> (цХ*; №> с*Х*) *»>
53
Царди æлхуйнæ
Фæлвæра дардта хуарз бæхтæ,
Уонæбæл адæн куста,
Æ тохъулитæ, æ сæгътæ
Нæ адæмбæл иурста.
Иурста сæ парахаттæй,
Æвæсмонæй, Фæлвæра,
Нæ хестæртæ кувди бадти
Нур ковунцæ æ цæра.
Фæззинттæй нæмæ гъоцитæ,
Сæ уорсаг иссæй тиллæг,
Æ къæстæнмæ æрдоцидæ
Уорс гъар æхсир косæг лæг.
Æ фусти дзогæ уадцзæги
Хонхи фахсбæл æлвидæй,
Циргъесæнти хуасдзау лæги
Рæвдауй басæ, фидæй.
Уацеллай хонуй е ’рвадæ,
Сæризæд иссæй е ’рдхуард,
Арæх нин дзоруй нæ мадæ -
Уони фæрци ’й фæрнуг цард.
Сæ къохти ’й цардæн е ’лхуйнæ,
Рæстмæ нин зелæд рæдау,
Æртæ къерей, сæр, нард суйнæ,
Зæрди хæццæ - финги ’гъдау.
15.03.16.
(ь> рОС*/ (<0б> «Х^ с«)^>) <чХ5с*Х5> с«»Х*/ с*)
Фæззæги
Сау мегътæ тьæпæнти
Кæми ’нцæ хуæрзæг.
Фæстаг ма æ бæнттæ
Ивазуй фæззæг.
Гъар бæстæмæ цъеутæ
Тæхунцæ къуæрттæй,
Уæ нивæн, биццеутæ,
Æхсæрæ цæттæй.
Биццеутæ, фæрсетæ, -
Цæмæ ’й бон фæлорс?
Уазай цъобп кæсетæ,
Метæй æй сæнт уорс.
Хуасгæрстмæ нилхъивта
Бадт ласæг æхе.
Бундæр æрæййивта
Къæбуртæй сикъе.
Цъимарай хуссунцæ
Хæпситæ рагæй,
Изæрæй неунцæ
Берæгътæ тагæй.
Ирæф нæма сæлуй,
Ес ма ин рæстæг.
Тускъа нæма цæуй
Æрдонгмæ хæстæг.
р^<^^^^^^фОрорфС^<^рС^5^
& сад <ад <ад «ад *ад сад <ад <&)
Уæгъæли 'й æ цæтти.
Мæскъити ’стæн нæй.
Æрситæ лæгæтти
Нæма ’нцæ фунæй.
Сау цъеу
Райгъал æй гъæубæстæ,
Бон дæр фæййирд æй,
Хорæн æ рохс цæстæ
Гъæубæл æрзилдæй.
Мæ бæхæн курдонмæ
Цæфхатмæ цудтæн,
Гъæрæй мæ синхонмæ
Бадзурдтон, - куд дæ?
Афонæ ’й, бакæнæ
Курдадзæ игон,
Косгæ бон адæмæн
Уодзæнæй исон.
Гъæудзæй ке къæпетæ,
Ке бел, ке фæрæт.
Бакъуæрæ де ’ркъетæ,
Дæ ходæ, курæт.
Кæнæнтæ лæгъузтæ
Сæумæй мæрдон хуст,
Батолæ дæ дустæ,
Райдайæ дæ куст.
р^^зрор^зс^зрзрзяз$зр^^<^^
(ь с«*Х& с<ОФ <.Ф>) ф>) <&*$ («X*» Ф'> <'*)
Хæдзарæй мæ гъæрмæ
Рацудæй биццеу,
Æртахтæй къæсæрмæ
Æ размæ сау цъеу.
Цъеумæ бал фенгастæй
Не ’рæстæфтæй мæн,
Уой зарæй не ’фсастæй
Идзулдæй фæлмæн.
Зарæг мин мае зæрдæ
Дуйнебæл баста,
Биццеу ин цидæртæ
Æндæмæ хаста.
Хаста ин æндæмæ
Тæбæгьти дзол, хуар.
Хизтæй арф зæрдæмæ
Сæумон рæуæг зар.
Рохсæйдзаг нæ сæумæ,
Азæлуй си зар,
Хæссунцæ мæ гьæумæ
Хори тунтæ гъар.
Фæндон исолæфтæй,
Фæлмæндæр мæ реу,
Ходгæй мæ ’рæстæфтæй
Къæпхæнтæй биццеу.
Курдон дæр рацæугæй
Байдзулдæй æваст,
Уомæн дæр æрлæугæй
Сау цъеумæ ’й æ каст.
(<!) &*> <*Х*) (»Х*>) <да Ф’) <*Х*> <*Х<>) (<0
Цъеу дæр нин дуаргæрон
Зардта ’ма зардта,
Цума ни раздæрон
Ихæстæ дардта.
1968 анз.
Сурх-Дигорæ
Хуæцæг
Олимпиаг гъæзтити дууæ хатти чемпион
Фадзайти Арсенæн
Номдзуд лæгтæ Иристони
Берæ адтæй, ес нур дæр,
Сæ еуей тухæй абони
Дзурди барæ мæнæн дæр.
Фадзайти лæппой зонетæ,
Неке си зæгъдзæй лæгъуз,
Уæ фæрстæмæ ин уинетæ
Берæ адæмæн е ’нхус.
Банимайуй адæймаги,
Цæстæмæйнæй нæ даруй,
Куд загъдæуй, багъæуаги
Æ хæдонæ дæр гъаруй.
Нæ гæпп кæнуй еске сæрти,
Хестæрæн дæттуй æгъдау.
Устур нифс æй нæ кæстæртæн,
Неци син кæнуй æвгъау.
р^^^росоряр^^зс^ ^ср^ясзр^^эр^^ая^р ^?ЯР Я
Г) о № С,>Х*> (,'Х>> Ь'Х») «Я»* С'»У»!) *»/«•) Сс>Х«> (<>)
(<>> №> с<^ с-Хэ №> <«*>; <<*)& о»Х4> <Ч>
Ка нæ ни бæллуй кадæмæ,
Уой нæбæзгæ мах хонæн,
Гъæбесæй хуæцун адæммæ
Лæги ерисхъæй зонæн.
Еу Цæдесæй ма ме мбæлттæ
Æнсувæртау ку цардан,
Уæди дзамани богæлттæ,
Раст ку зæгъон, - фæсмардтан.
Æргомæй финсун æцгутæ,
Некæд дæн мæнгæ лæгæй,
Берæ зудтон хуарз хуæцгутæ
Дæгестанæй, Кæсæгæй.
Дзорионцæ си беретæ
Арсени хабар æцæг:
- Ковун ин гъæуй къеретæ
Нæ Хуцау æй, нæй хуæцæг!
Ард хуæрун æз Никколайæй,
Соми кæнун мæ бон æй,
Нæхе Арсен, Чиколайæй,
Сæр уæлдæр уидæ уонæй.
Сæрустурæй куд нæ дзорон,
Куд нæ адтæй е дессаг.
Нæхе богал - нæ дигорон
Сæ астæу уидæ фиццаг.
Некæд бадтæй æнæ мæтæй,
Нæ зудта уæйуг фæллад.
Æ сор хедæй, æ хъиамæтæй
Исрæсугъд кодта æ над.
^х*^х*^^х*+гх?^х*+ч*л ъ.
59
И фæсарæйнаг богалтæ
Базудтонцæ уой лæгæй,
Кæнионцæ устур залтæ
Къохæмдзæгъд уомæн лæугæй.
Хонх Олимпмæ уæлахезæй
Дууæ хатти исхизтæй.
Æ кади ном æдзæстхезæй
Сугъзæрийнæй нур финст æй.
Некема ’рцудæй, зонунцæ,
Арсенау аргъгонд ФИЛА-й,
Устур десæн æй дзорунцæ
Фидæй фуртмæ Николай.
Сулейманæн куд нæ дзорæн,
- Адæми сæр уæд дæ фурт, -
Куд нæ хонæн нæ Дигорæн
Мах Арсени зæрингурд.
Зæрдирай кæнæд æ мадæ,
Сæрæй ин ковæн ниллæг,
Æ бæдолæ, æ рохс радæ,
Æцæгæй иссæй стур лæг.
Нур дæр ма ’й уинæн е рæзти,
Уæрæсей дæр æй дæнцаг,
Зæрдæ ин зæгъуй, берæ ’нзти
Хуарздзийнæдти уæд фиццаг.
Нæй мæнæн Арсен мæ цори,
Фал уæддæр æз уой зонун,
Кæд еу хуарз лæг ес Дигори,
Уæд инней Арсен хонун.
2004 анз
60
(Ь «*ХЪ Ф’) Ф’) Ф’) С*Х«У (!♦>>» С«*& (*)
Зæриндзурд
Бабочити Русланы райгурди 65 анземæ
Куд æрттевуй хори рохсмæ
Дæ финсæн сес, дæ дзубур!
Исаразтай нин æносмæ
Æмдзавгинтæй ду фæндур.
Зæриндзурдтæ Иристони
Берæ адтæй, ес нур дæр,
Дæу æстъалу си абони
Бонвæрнонæй æй ирддæр.
Æристай нин арви ’ндурæй
Изæдти фарнæ хаййæн,
Ду равардтай дæ фæндурæй
Устур æгъдау Къостайæн.
Æвæсмонæй растбæл дзори -
Курухони загъд дæнцаг;
Геуæргий рæзбун Дигори
Дæ рæсугъд зартæй идзаг.
Лæги реумæ хори тунæй
Багъаруй дæ дзурд арфдæр,
Сауæдонау æнæ бунæй,
Æнæ мегъæ си ’й арв дæр.
Нæ си ее рун, уæлдай гъæртæ,
Дигорæ си ’й нæ циййес,
Æрттевæд, калæд цæхæртæ
Берæ æнзти дæ циргъ сес.
р^р^^рзр^^зрæрр^яРЗР^-^^ЭД^^^ЯР^^зр’З
(«., (й/й) ^х«, ^*/*) (1»х^> гчХ<!> <ЧХ/?) «X*) *е)
Цæргæ нин кæнæ еу сæдæ
Хорæфсес, рæсугьд æнзтæй.
Зæрдæ дин зæгъуй, бафсæдæ
Дæ кæстæртæн сæ хуæрзтæй.
16.01.2016.
Сурх-Дигорæ
Синхон
Хуарз синхон æрвадæй
Хæстæгдæр исуй,
Хуарз синхæн æ кадæ
Гъæубæл игъусуй.
Синхонæй мæрдти дæр
Зæгъунцæ ес фарст,
Ма ’скæнæ, макæддæр
Уой зæрдæн ду маст.
Ма давæ синхонæн
Æ мулк рæдудæй,
Æ фарсмæ тухст бони
Балæууæ зæрдæй.
Уæд дæмæ æфсармæ
Ма у о ин хæлхъой,
Ма кæнæ фæсдуармæ
Уомæн æ фуд кой.
Ма бæллæ уой ристмæ,
Дзорæй ’мæ фæлмæн,
Ма цо мади ’лгъистмæ
Æ хæццæ уомæн.
<п> &го б/*>> ш <>Ле> <'»/♦<; <-оО> *»Х"> «0
(<<; сХ» (’Яэ «Х«) ««>*> <<»Х<з) (!•/*, г«*л«!> <«у
Синхон цæмæ бæллуй? -
Ма уо ду лæгъуз,
Ке нæ ни багъæуй
Синхони æнхус.
Еу синхи ихæс æй
Лимæнæй цæрун,
Бийнонтау еу къосæй
Еу къæбæр хуæрун.
Лæгдæр адтæнцæ,„
Хæстæгдæр рацо ардæмæ,
Æрлæдæрæн кæрæдзей.
Æрдарай дæ гъос адæммæ,
Цæмæн фауй еу инней.
Нæртон зæрдæ никъкъубарæ ’й,
Сау робас цæруй не ’хсæн,
Кадæр бабæй исæлдарæй,
Агоруй сау рагъ ехсæн.
Æндæрæбонæн æзинæй
Нæма ес царди гæлдзæн,
Раст уоди цард хъæбæр зин æй,
Æ дæлбар æй гъе гæдзæн.
Бæрæгбони исковидæ
Нæ Хуцаумæ Хæнæзон,
Хуæздæр хуарзæн си коридæ
Нæ аци бонæй не 'сон.
ооряР^^Р^с^^Р^РР^ЯР^Р ЗРЗРЗР З&ЗРЗРЗРЗРЗРЯР^Я
(^ (а/л) ^х«) с^ <*»/«, р#«? <#о «*Х*> (<*>
63
Фæдзæхсидæ, рагон адæн
Лæгдæр адтæнцæ махæй,
Маке уи ’скæнæд æгадæ
Уони рохс ном сумахæй.
Кæмæ ма ниес, ме ’рвадæ,
У они нифс, æгъдау махæй?
Куд син исафæн сæ кадæ,
Куд сæбæл хæтæн къахæй!
Нæ фарнæн уазал æ сæрдæ,
Тар бакасти нæ цæсгон,
Кутемæй ма уа нæ зæрдæ
Уотемæй царди игон?
11.03.16.
Маст
Ци ма фæууон мæ фур тухстæй,
Ке бафæрсон мæ фудбæл,
Сау хелагæ исæдзухстæй
Хумæллæгау мæ хъурбæл:
Маст ме ’гæрæй хилæрвонгæй
Сауæдонау лæдæрсуй;
Зæрдæ реуæй гæппæрвонгæй
Æхсæви тармæ кæсуй.
Лæборуй сау маст зæрдæмæ,
Нæбал мæ уадзуй цæрун,
Бæргæ ма ’й сорун æндæмæ,
Нæбал мин комуй тæрун.
64
(*; еОб с^ да да «Х*> С*Х^ С<»Х«-; с«4)
Баласта мæ тог мæ хурфи,
Мæ бауæр кæнуй уазал,
Æвдулуй уод масти тулфи,
Агоруй, коруй адзал.
Мæ цæститæй тоги ’ртæхтæ
Æгъзæлунцæ гæр-гæрæй,
Мæ сау гъудитæ - мæ бæхтæ
Æстъæлфунцæ мæ гъæрæй.
Ци фæцайтæ, о, ме ’мгæрттæ,
Цæмæ ма ’й уæддæр уæ каст?
Мæ реумæ мин уæ циргъ кæрдтæй
Рæхуаетæ мæ сау маст.
Ибилисæн мæ хуæд сæрмæ
Игъосетæ æ цъæхахст,
Мæ фудæнæн мæ сонт гъæрмæ
Æмбохуй, кафуй мæ маст.
Исхуæцетæ уæ сæртæбæл,
Ка уи фæцæй бæрзæйсаст?!
Уæ циргъ кæрдтæ уæ фæрстæбæл
Ма раервæзæд мæ маст.
Неке игъосуй мæйдари
А-дуйнебæл мæ фæдес,
Мæ тогдадзинттæ, мæ цари
Уоди тæлфæ нæбал ес.
Ирайгæ дон устур цадæ
Мæ листæни æрмизтон,
Мæ фур мæстæй кедæр мадæ
Æнæфсарæй æлгъистон.
Мæхе хъæма мæ фур мæстæй
Мæ кæрдбадзæй исистон,
Ма сау маст си хъæрæу цæстæй
Мæ хурфæмæ рæхустон...
Фæддæлдон æй мæ нисайнаг,
Мæхебæл гъæрæй худтæн,
Нур гъæуамæ и цигайнаг
Ци зудтайдæ мæ фунтæн.
14.09.96.
Сурх-Дигорæ
Берæгъ æма Робас
(Æмбесонд)
Авд æхсæви ’ма авд бони
Мет уæларвæй æгъзалдæй,
Зуймон гъæдæ донгæронæй
Хуæнхти уæнгæ ниссалдæй.
Рауагъта Хуцау сирддæбæл
Æвзарæн рæстæг, фуд анз,
Æрзилдæнцæ идæрдтæбæл
Зæронд берæгъ ’ма робас.
Бафæлладæй æ синк-синккæй
И цъæх берæгъ, фал лæстæй,
Æ цæсти суг æставд тъинккæй
Æруайидæ æ цæстæй.
Р^ЗрЗр^Су^С^ф^ЗР^^ЗС<^<^^<^1^
66 («> (,»Х*> (<*Х^ <'>&>> <*Х*» <-»Х<* **Х*>> °*Х*ъ (,>)
& с’Х^ С’Х^ «Х«> «"/*> «Х*> №> <чХ*> ("3
Нæбал хуæстæй æ фæрстæбæл
Æ хъалæй. Нур æй мæтъæл.
Рагьазидæ æ цæстæбæл
И кæддæри нард хуæдмæл.
Бæргæ кодта уæд мийнасæ,
Бæргæ адтæй игъæлдзæг;
Æхсинуй нур салд бæласæ,
Уæхæн искодта рæстæг.
Уæд дин имæ æд дзæкъолæ
Ку фæззиннидæ робас:
Исдзурдтаимæ ходæзмолæй,
Куд фæууй, уотæ, - бон хуарз!
- О байрайæ, мæ хуарз лимæн,
Дæ тухст бон мин лæдæрд æй,
Нæ дууæ дæр, куд æй уинæн,
Нæбал æфсæдæн хуæрдæй.
Дæ хабæрттæ дин халæнттæй
Игъустон, ма уæд дин хард,
Æрбахастон тухамæлттæй,
Æрбакæсæ, сирди мард.
Дæуæй зонун берæ хуæрзтæ,
Мæн фæууæд дæ нез, дæ рун,
Æнæ дæуæй æй мæ цæстæ
Нæ базагъта - нæ хуæрун!
Хумæтæги нæ фæззæгъæн:
- Ци дессаг конд æй нæ цард!
Исласта робас берæгъæн
Æ дзæкъолæй мисти мард.
С«> б/у> ЬХ** бХ’* **№ *№ А/м> &Х** <*)
Нæбал æй берæгъ катаййи,
Исласта кæрдбадзæй кард.
Ракодта си дууае хаййи
Æ фур цийнæй мисти мард.
Багъардта еу хай робасмæ,
Æхуæдæг хуардта инней.
Уотемæй син фæрсæй-фарсмæ
Урух адтæй сæ дуйней.
Бафарста берæгъ фæсхуæрдæ,
- Гъуди ма ’й кæнис, робас,
Куд дин æлхæдтон дæ зæрдæ,
Куд дæмæ дардтон мæ фарс?
Куд æсгарстон æз тар кæмттæ.
Саг, тускъатæ куд цагътон,
Мийнасæн дин мæ уæлдæйттæ
Æз фæрбунти куд уагътон!
- Игъосун дæмæ, ме ’рвадæ,
Æносмæ мин уо æгас,
Макæд фесæфæд дæ кадæ, -
Козбау ин кодта робас.
Куй
Кæддæр дин фид лæвардтонцæ,
Рæхисæй дæ баст дардтонцæ,
Гъæддух ке лæудтæ дуаргæс, -
Нæбал ми ’й е æруагæс.
(д (<»/»>> м*ъ (-ф) (<;х*о ('’Х’* ('0С"> С*Х^ (<>)
(4» е*ХЧ> <*•& (*>^ «Х*> №> «*>; е.Х*> <<*)
Циргъ дæндаг ду нæбал дари,
Ниссор æй де ’стæг дæ цари,
Дæ хецауæн дин зæгъгæ ’й,
Айдагь дæ уарзуй стæгæй.
Дæ хæдзари сæр - игæнттæ,
Æркодта дæубæл зин бæнттæ, -
Нæбал кæнис фудуаг дæр,
Куд ма ди тæрса карк дæр?
Хъибил
Ке хъибил дæ, кæми цæрис,
Æмбуд фæткъу цæмæ хуæрис?
Кæмæй радæ ду уæлдай,
Цæмæн бадис лæпъæдай?
Дæ уорс гъостæ æвгъау æнцæ,
И лæкъæрдæй ниссау æнцæ,
Тагъд дæ мадæ фæззиндзæй,
Хилæ бабæй дин кæндзæй.
Æз дæу, зонæ, - нæ басайдзæн,
Сапондони дæ ниртайдзæн,
Махмæ бал цæуæн нур ба, -
Гага дин ратдзæй баба.
Дзæгъæлзад
Кæми дæ, мæ мадæ,
Ыæ зонун æз уой.
Алкæми æнадæ,
Æгадæ дæ кой.
■) (<$<;) «Х*> («Ху &Х*>> &Х-) («Об> <^Х*г> **)
Кæми дæ, мæ фидæ,
Ци фæдтæ уæууæй.
Куд раги фæлигъдтæ,
Фертæстæ мæнæй.
Кæми дæ, ме ’рвадæ.
Фæззинæ еу хатт,
Мæ рази рабадæ
Нимадæй сахат.
Нæ, мæн нæ уарзтонцæ
Нана ма баба,
Етæ нæ кодтонцæ
Мæн ростæн гъар ба.
Уайуй мæ цæстисуг,
Имæхсуй донау,
Ме ’нсувæр, мæ мæсуг,
Хезун дæ бонау.
Рахаун ме ’стонги
Кæун мæ фæндон.
Давун нæй мæ тоги,
Сайгæ куд кæнон?
Мæ тог дæ, ме ’стæг дæ,
Тонуй дин мæ маст.
Зонун æй, хуарз лæг дæ,
Дæумæй нур мæ гъаст.
Адæм мæ хонунцæ
Медгьæу дзæгъæлзад,
Куййау мин дæттунцæ
Уæлдæйттæй рæфтад.
(«> («>х«> Су/к) <-*х») «Ф> <'»Х** °*У@ г,*№ (,>)
Сь» е*Х^ «Хэ №> («>>> «X*) <йХ«5> сОСч» <«0
Къæбæрбæл кæнунцæ
Хъаддæртæ хъур-хъур,
Сæ реути хæссунцæ
Тæрегъæд устур.
Алкедæр æ царди
Рæстæгмæ ’й зæнхон,
Не ’нгъæл дæн, идарди ’й
Хуцауи тæрхон.
Хонунцæ мæгури
Сæ хъалæй гæбæр,
Нæ лæсуй мæ хъури
Уæхæнтти къæбæр.
Ме ’рвадæ, фæззиннæ,
Хезун дæ, цурдцæр,
Кæд дин исбæззинæ
Æрвадæн æз дæр.
Урал. 1972 анз
Дæлуймон
Хуарз гъуддæгтæбæл ходуй,
Лæгъуз æрдæмæ у о дуй.
Æгъдау имæ нæ ’й нимад,
Фæрсмæ нин зелуй нæ над.
Фидбилиз тауй надбæл,
Ардауй мæлæт цардбæл.
Исони бонæн цæлхдор.
Ихалуй нин нæ бундор.
6> (*»Х*> <*Х«> №> б»/*) &Х<9 <да> «Х^ «0
Агоруй н’ астæу гæллеутæ,
Исаразуй си æвдеутæ.
Фæстæмæ къæхтæй кафуй,
Нæ зунд нин содзуй, давуй.
Æлхæнуй нæ ниуæстæй,
Ке бакасти æ цæстæй.
Цæстудæй зелуй нæ сæр,
Ци баодзæй нæ къæсæр?
Ду ма уо, ме ’рдхуард, тæппод,
Макæд ин раттæ дæ уод.
Дæ сайтан дæ къохти уæд, -
Ма ин искæнæ цæуæт!
19.03.16.
Сурх-Дигорæ
Дудзæсгæнттæ - æдзæсгæнттæ
Ке къус-къус æй, ци хабар æй,
Ка нæ хуæцуй æ цъухбæл?
Мæ содзгæ маст сæребарæ ’й
Саргъ æвæруй æ бæхбæл.
Ка гъæр кæнуй, ке хæлхъой æй,
Нæ рацæудзæй æ фæндон,
Хъурмæ ’фсес дæн мæ фуд коййæй,
Фуди ’хсист дæн, фуд æндон.
Ка ма дзоруй лигъз æвзагæй,
Кæбæл уи нæййес цæсгон,
Æ рагъæн уи, ци дессаг æй,
Ке багъудæй саргъ, кæсгон?
(Ь С'*Х& (’ОФ №) <*>}> <«Х*!) №> Г*Х*5> <«У
Ка ма ходуй, ке удзæл æй
Рагæй ди дæн сомигонд,
Медæггойнæ губундзæлæн
Нæбал кæнун æз игон.
Ка ма уасуй мæ колдуарæй,
Нæ фæррæстмæ ’й æ гъуддаг.
Ма мæ тонæд мæ дзиуарæй,
Ма мæ хонæд дзиуиттаг,
Рахъудти уо, бафæлладдæн,
Хатир дин уæд дæ рæдуд,
Адæймагæн, æнгьæл адтæн,
Балæдæрдзæнæ æ дзурд.
Ба дæ зудтон, ду гьæдцаг дæ,
Фал нæ дæ мæнæн ме ’лдар.
Гъиггагдæрæн кæнуйнаг дæн
Мæхебæл æз арси цар.
Ци уавæр æй, ци мæрдтаг æй,
Еминæ мин æй æ худт!
Æрцæудзæнæй мæ дæндагæй
Æсхъудтæгонд, царæфтуд.
Æнсист данкъа, рагон уæнгæл,
Къæбæр лимæн сау тикис,
Куд æрбахастай мæн уæнгæ
Æрбацæунмæ дæ нифс?
Ка ма лæууй бæгъæнсарæй,
Ка ма дзоруй усхъæзæй,
Ке ма хуæруй уæ фуд къуарæй
Æнафони æ бæрзæй?
р^р^^^^^^р^р^р^^^яр^^^^чРЯР^^^^^^
М ймГа Сф) (МО Г*Х» Г,)Ъ) &#>) 6$,) Ь\
73
Æ фудбæл уи ка басастæй,
Ка уи хуæруй ард зæнхæй?
Агорæд тагъд æнæмастæй
Æ хæдзарæ дзæбæхæй.
Дæ фæд-фæд де ’ргом фæззелæ
Рагæй ми дæ карз æлгъист,
Гъолон-молон хъел къæдзелæ
Къæбæр лимæн, сайд тикис.
Идард лæуун æдзæсгæнттæй,
Некæд син уадзун мæ фæд.
Мæ фидцæлтау дудзæсгæнттæн
Мæ рохс къæсæр æй æхгæд.
1968 анз.
Мæхческæ
Цола
Фуд зунд æй, фуд зæрдæ,
Æ ном æй Цола.
Уарзуй адгин хуæрдæ -
Нæ уарзуй скъола.
Цæсгонæй бæзцъарæ
Мæстаг æ мадæн,
Не ’суодзæй хæдзарæ,
Дзорунцæ адæн.
Фестуй æ хуссæнæй,
Ниххуайуй æ реу,
Æхемæ «æз дæн»-æй
Идзулуй биццеу.
/4 ^V*V*V:^V#%^^^
КЬ с*Х«? С'*Х^) '(*Х*> ^Х*) (<*Х^) №» С<»Х<у <«$)
Хæтуй, неци косуй,
Биндзитæ соруй,
Хестæрмæ не ’гъосуй,
Фæстæмæ дзоруй.
Йе ’мгæрттæн рагæй дæр
Цола федиссаг,
Хонуй син гъеуæддæр
Æхе йе «гъæйтт саг».
Æнæсæр æ миутæ,
Нæ бæззуй йе ’взаг,
Садзагæй æ сиутæ
Йе ’мгæрттæмæ «саг».
Бакастæй - дæркъæдзи,
Гури конд - гæллеу,
Нæмдзæй æй, æвæдзи,
Йе ’мгæрттæй сæ еу.
07.03.16
Сæнæ
Ма бабурæ хилæ ’змæнсти
Содзагæй тæвдæй басæ,
Дæ къохтæмæ хили бæсти
Сæнæйдзаг сикъа райсæ.
Æхсистæй сæнæ берæ ’нзти
Æвдадзи хуасæ иссæй,
Дæ зæрди дин хили бæсти
Рæсугъд бæнттæ имиссæй.
(Я, оч/*> «X*» «*Х*> №> <»гХл> №) «*Х«> «*)
Нæ ресуй сæр фæлмæн сæнæй,
Нæ фиддæлтæн дæр бæзтæй,
Цæрун дæмæ æрцæудзæнæй
Æ еунæг хупп, æ гъæстæй.
Еу мин си æйдæ рауадзæ
Исмин æй кæнæ идзаг,
Ду дæр си еу баниуазæ,
Æ хæццæ ласуй æвзаг,
Дæ аци бон, ду кæссæнæ,
Уодзæнæй дæуæн дзæнæт.
Баниуазæ сурх карз сæнæ -
Идарддæр кæнуй мæлæт.
2016 анз.
Сурх-Дигорæ
Дзол
Уоди хуасæ ’й дзоли тулфæ,
Айкæй хурст æй æ къæрес.
Фæлмæн сæппу-дзоли хурфæ
Хори тунтæй æй æфсес.
Ес нæ дзоли устур десæн:
Зæнхи сойнæ, Арти гъар.
Циуан тебий фунхæфсесæй
Æй адгин æма хæлар.
Раесуй пецæй тебити
Хæмпосрос дзолтæ нана,
Уонæй хъазардæр дуйнети
Нæма ес нурма хæзна!
76
(«а <да &Х& «ж» «Ж* <'№ °*Х** °*№ <ч)
(^ С'*Х^ <чХ*> (чХ*) <«*Х^) «Х*> счл^ с*»Х*^ с*)
Ее гъар дзоли æнæмæнгæ
Сæумон æртæх, фæлмæн мет,
Куройни зар, рæуæг думгæ,
Устур хъиамæт, нæ сор хед.
Зæнхкосгутæ нæхе гъæутæй
Ардхуæрагæ ’нцæ зæнхæй,
Уони фæрци сурх мæнæутæй
Хæмпосрос дзол исфунхæй.
Дзол нæ хуæруй, дзол нæ уарзуй,
Цæрæгой уæхæн нæййес,
Ке цæстæбæл нæ рагъазуй
Фæлмæн уорс дзол, гъар къæрес.
Домбай æма къæбис
Домбай базæрондæй,
Фæккиудтæй цæстæй,
Уæддæр сæрбæрзондæй
Æгъдаубæл хуæст æй.
Къæбис æнæконд æй,
Мæстæй æй мардта,
Домбаймæ фур сонтæй
Æхе батардта.
Ралгъиста, бавдиста
Къæбис æ дæндаг,
Никки ма бавзиста:
- Нæй хуарз дæ гъуддаг!
&%>* %л> Ф> *&> «>х<»%^)%>^ «*>
Загъта, мæ фидистæн
Райрæзтæн асæй,
Сæ хуæрдæ тикистæн
Ласун сæ фарсæй.
Хилкъахмæ æркæсæн -
Улинкъæ асæй,
Дзæмбуй цæф къæбисæн
Æваст фæххуасæй.
Уайтагъддæр райгьустæй
Хилкъахи къес-къос,
Цæфæн нæ ниббухстæй
Нихтæ æ уалхъос.
Домбай ’ма къæбисмæ
Æ ’дзæмбу ’вдиста,
Минкъийдæр тикисмæ ’й
Ходгæй æрвиста.
01.10.13.
Цæститæ
Нарæг астæу, сау цæститæ,
Æрфгутæн æмбал нæййес.
Дæ медбилхудт, дæ кæститæ -
Мæ фидбилизтæ, мæ нез.
Мæ хуæд сæрмæ цалхидзагæй
Фæттулуй мæйрохс фæрнæй,
Уарзти монцæй реу байдзаг æй,
Нæбал кæнун æз фунæй.
Г«) (<фЪ ЬХ*д <ЧХ**> <'№ <'»У>,-> <'*Х*> Г'»Х«> Ь)
(*; счм» (*)ф («V*!? №> «а*; е»Х«5> с«»х*> с)
Мæ сонт зæрдæ цард ’ивулди,
Нæбал еруй уодæнцой.
Æппун æдзох æй мæ гьуди
Дæ цæстингас, уарзти кой.
Дæ цæститæ зæрди тæгтæ
Басугътонцæ цæхæрау,
Нæбал тасунцæ ме ’уæнгтæ,
Мæ гъудитæ раздæрау.
Мæн æвæдзи исхондзæнæй
Сумахæй еске мæнгард,
Фал зæнхæбæл ци уодзæнæй -
Æнæ уæрзтæй лæги цард?
Сурх-Дигорæ
Сатана
Зæрди радæ, уоди бæстæ.
Сатана хуннуй номæй,
Æз имæ, нана, мæ цæстæ
Æрникъолун æргомæй.
Нæбал дæн æз æрдæгфунæй,
Уарзти адæ ’ссæй мæ фес,
Æз зарун æма кафунæй
Нæбал зонун нур æфсес.
Нæ римæхсун мæ нанабæл.
Гъар хуссæни нæ хуссун,
Æнæуингæ Сатанабæл
Еунæг бон дæр нæ бухсун.
6, (йХ*> <*>>) (<*>; (?♦>; «ЦХ*; (Ч)№) **Х*> (*)
Сæ къелабæл, фæууинунцæ,
Сæуми уæнгæ фæббадæн,
Ходæзмолæй мах хонунцæ
Дууæ бæлæуи адæн.
Рафæрсун æз мæ фур цийнæй
Цалдæр хатти мæ нанай:
- Зæгьай мин æй, æнæ хийнæй,
Кæд æскъæфæн Сатанай?
Æз зарун æма кафунмæ
Куд дæсни дæн, фæууинай,
Киндзæн къуми æрлæуунмæ
Хонгæ кæнун Сатанай...
Ракастæй хор мæ нанабæл,
Æ цийнæн нæййес кæрон,
Мæнæй хъалдæр а-дуйнебæл
Нæбал ес нур дигорон.
Саргъ æвæрун мæ сау бæхбæл,
Æскъæфгæ кæнун, Нана!
Сæумæ раги, бони цъæхбæл
Ами уодзæй Сатана!...
11.02.12.
Заргутæ
Болæмæргъæ низзаруй,
Мæ зæрдæмæ ин гъаруй,
Куд ма уа нур зар хуæздæр? -
Фæрсаг ин кæнун æз дæр.
(*ь м*ъ <«*>) ъ$ь <*Х«» <*Х«> г'»Х-> Г'*Х<>> **;
(<>, с*Х^ о*Хз> «Х«> $*Х*> «Х*> «»>; гчХ4> <«у
Æхсæрæцъеу дæр заруй
Мæлгъæбæл æхе баруй,
Чик-чирик кæнуй сæумæ,
Куд кæсуй æ зар дæумæ?
Тæхгæ-тæхун сау халон
Фæззæгъуй, цæй низзарон,
Рахъуак-хъуак кæнуй сæрæй,
Истухсæн мах æ гъæрæй.
Бабуз дæр цадæй заруй,
Ходæгæй адæн маруй,
Æ бап-бапмæ ин æ цъеу
Æ гьæлæс даруй хæлеу.
Бæлæуæй идзаг æй гъæу,
Нæ зонуй зарун бæлæу,
Æй уодæн уæддæр хъазар, -
Кæми нæ гъæуй æ зар.
Зæрбатуги зар - аргъау,
Некæд æй кæнуй æвгъау,
Æмбал ин дуйней нæййес.
Нæ си зонуй лæг æфсес.
2016 анз.
Сурх-Дигорæ
Фиртон
Хæлхъой дæ кустаги,
Зæрди хаттæй - сау,
Гъæуаги, гъуддаги
Гулу дæ фусау.
Мæстгунæй гъонгæс дæ,
Расугæй - гъæддзау,
Хонис нæ синхбæстæн
Дæхе ду хуцау.
Фестæн дин рæфтæмæ
Хуссæнæй нæййес,
Изæрмæ хуæнхтæмæ
Цæуй дæ фæдес.
Дæ цæсгон де ’нгæрттæн
Бæзгин æй цъарæй,
Дзорис дæ кæстæртæн
Мæнгæттæ барæй.
Райгъустæй ’стур гьæубæл
Дæуæн дæ фуд кой,
Ласис дан уæлæбæл
Дæ рагъи æфсой.
Ниуæстæй тæбæгътæ
Сæттис игъосæн,
Æрвонгæй æ къæхтæ
Æхснис дæ уосæн.
Цæрæн дæ фæрстæмæ
Ес нæмæ фæндон,
Абонæй фæстæмæ
Дæ ном æй фиртон.
06.12.94.
р<ф^<фОр<ф ^ОрЩ <$><%> <ф:Ор ^<%1Э$1Щ9РЭ$1ЭР Э$3рх ЗР ЯР 3
82
(п> Г<,/п> С«чЛд (<*/<•>) е,Ум> <У#.) Г^ П,Л$> 6,;
(«,, с»Х4» <чхз> (*>*> №> <йХ*> &Ху *»Х«5> <<*)
Цуппаррæнгъотæ
Фæцæй бабæй хуæнхбæсти нæ цъæх сæрдæ,
Зæрбатгутæ тæхунцæ гъар бæстæмæ.
Æрхæн кæнуй, ресуй сæбæл мæ зæрдæ,
Цал ма си ’ртæхдзæй уалдзæги фæстæмæ?
***
Арвæй мæйрохси ’стъалутæ кæсунцæ
Ме ’рдозæмæ, куд хезуй уоми саг.
Сæумæй сæхе уордæмæ æресунцæ,
Райгъал уй си болæмæргъæн е ’взаг.
***
Фæлмæн дзурдæй гъигкаг куй дæр фестуй уорс уæр,
Лæгæн растæруй æ сорхед, æ къохтæ, æ къæхтæй,
Мæнæн ба адæни хуæститæй мæ бауæр
Къахи бунтæй зæрди уæнгæ æскъудтæ мæ къуæхтæй.
***
Фиццаг уарзт нæ кæнуй лæгæй, баууæндæ ду, иронх,
Нæ зонун æз, цæмæн имæ исæргъувтай дæ къох?
Уæддаер цийнæ кæнун æз дæр, уинис, уотæй мæ конд,
Æгайти ма, мæ сау рæсугъд, иссирдтай дæ амонд.
***
Ци мæ гъудæй, цæбæл тилдтон
Мæ сæтæ калгæй мæ къох,
Цæбæл адтæй, нæ базудтон
Царди медæгæ мæ тох.
Р<^<^^^^^0рфС^ЗР0рЯО 2?!ЗРЗр.ЗР.ЗРРРЗр5$? ЗР Т ЗЯЗ
6> «Уэ да да да да с«гХ5> <*Хъ *0
***
Уарзон адæн мæ фæрстæмæ
Етæ æнцæ мæ циййес,
Неке хæссуй мулк мæрдтæмæ,
Кирæбæл дзиппæ нæййес.
***
Генæбæл Ленæ фембалдæй
Сайд мæскъæй минкъий уоддæр,
Бонсауæй-зæрмæ фезмалдæй
У они цийнæмæ къотæр,
* * *
Ци ’рцудæй н’ адæнбæл, ка зæгьдзæй нур уой, -
Хилæрвонг, кæнæн ма кæрæдзей фуд кой,
Лæкъун нæ цæстæнгас, нæ дзурд арви гъæр,
Содзуй нин нæ уодтæ сау соцъай цæхæр.
***
Бæргæ ку нæ кæнидæ лæг æнкъард,
Игъæдцзæгдæр ку уидæ нур æ цард,
Фал æй зонæн зæрдæ зæрдæй, хеваст
Верæ ’нзти йе фембурд кæнуй æ маст.
***
Салам дин ку нæбал раттон сæрæй
Уарзон, адгин бæстæ, Дигорæ,
Æрбайгъосæ уæд мæмæ ду, гъæрæй -
Мæлгæ дин æй, мæлгæ, - исдзорæ.
р^^зрзрзрзрор^ф^яя^эд^^^^^чряя^яезрз
Золкъхуард фæткъу хауагæй
Къæхти бунмæ æхуæдæг,
Æ мондаг си уадзагæй
Æнæбари æстонг лæг.
***
Цæмæн игъосис ескæмæ?
Дæхемæ дин игъосæн,
Кæд æгьдау н’ адтæй кизгæмæ -
Цæмæн æй курдтай уосæн?
***
Нæй мадæ, мæнмæ игъосæ,
Седзæр уодæн, фидиуосæ.
Нæ си ее, нæ, мади тавст,
Лæкъун æй, лæкъун æ каст...
***
Галуæрдуни ма ефтиндзæ
Муди биндзæ ’ма хæрæг,
Нæй хæрæг, нæй мудибиндзæ,
Æфсоййи буни цæрæг.
Исæрра æнцæ нæ хъалтæ -
Æфсес син нæййес мулкæй,
Сæ хабар æй саргъи галтæ
Æрбатæрунцæ Туркæй.
О^^^^^^^С^С^Ор С^^Зррр ^^^^^ЗРЗРЗРЗРЯ
г«) ел») фга бу«о ад «*№ ^Х^ бгй <&)
(*> «Х*> <^>>) «*Х*> &Х*> (->Х*'> <«ХГ>> (Фа **)
85
Хъеуа худтай, æруорæдта теуай, -
Дæ рать къуппæй æрбавдесæй ауай.
Байбæл хæппæр кодта фæрсмæ теуа,
Сæргубурæй растардта уой хъеуа.
***
Дæ фонсæн зонæ сæ аргъ
Сæгъæбæл майвæрæ саргъ,
Лæгъуз зунд ку уа æ уаргъ,
Басæтдзæй сæгъæн æ рагъ.
***
Муркъи цопалæ ’ртудтон,
Куд рæсугьд æй, куд сурх æй,
Исахустон, базудтон -
Тауæгдæр æй цъæх хурхæй.
***
Хонхи цъопбмæ кæдæй цæун,
Ескæд имæ ислæссæн,
Мæхемæ си, уобæл кæун,
Æз урдугмæ куд кæссæн?
06.04.16.
Р^^^ОрОрОрГ^^^^рр^^ОС, эр.эрэр.эр ррф^ъръррру
86
(п> (<»/«> <*х*ь <-ф) «Ж* <<*Х** "0О> г,№ (,))
к*9 «*Хъ С’ОС*) «*«» «Х*> ^) а»Х*9 <чх«5> с«у
Дæтъæраз
Нæ бауарзтон Дæтъæрази:
Цъуххæссæг æй, æй хæлхъой,
Арæх кæнуй еске рази
Æндæр лæгæн æ фуд кой.
Къолæфсæрæ æнæдзебæл,
Æнæстæг æ коми ’взаг.
Ардауй нæ кæрæдзебæл,
Мах иссан нур федиссаг.
Берæ адæн Дæтьæразмæ
Хъелæй дарунцæ сæ гъос,
Синх фестадæй еунæг анзмае
Ка берæгъ, ка ба тæрхъос.
Лæг райгурдæй, нæ фæббæзтæй,
Кæстæрæн не ’ссæй дæнцаг,
Саулох ибæл æ фур мæстæй
Бату кодта цъухи дзаг.
Æ еци ’фхуæрд ранихъуардта,
Нæ исласта æ циргъ кард,
Адæни ’хсæн нæ бахуардта
Æ маст исесунмæ ард.
Æ рагъæй не ’риста къохмæ
И гокъахуар æ мултухъ,
Идзулдæй кастæй Саулохмæ,
Æстардта ин æ листухъ.
с<^<^^<^^ооорс^рр:^9р^^^^
(5) С'^ <*>; «*Х*> №> еОк» «Я*» *-Х«> <*)
Фарны бон
Бон Хуыцау нæ зæхмæ
Рарвыста сæумæй,
Бафынæй йæ цъæхмæ
Арвыл æвзист мæй.
Сафа арвæй дардта
Рухс бонмæ йæ цæст,
Хуры хъарм æм радта:
- Ма йыл суадз дæ хæст.
Елйа загъта бонæй:
- Цардæн дæ йæ уд,
Адæм ’фсадыс донæй,
Худ æмæ сæм худ.
Тотыр загъта бонæй:
- Хурæн дæ йæ чындз,
Сабийтæ дæм, зон æй,
Æнхъæлмæ кæсынц.
'Фсати ’ппæлыд бонæй:
- Æрдзæн дæ йæ мад,
Цуанæттæн мæ номæй
Иу дзæбидыр ратт.
Уацилла йыл баста
Хорызæды кад,
Бон дзыллæйæн хаста
Азы фаг бæркад.
02.20.23.
Ф> *,/*.> м*> (<ф) <^С'а (,*У** ^Х^ Г,*Х*> (,>)
(*; С»Х*> («*Х^ «Д3> «Х<г> «Х*> <?»Х<л *»Х*-> («У
Цъæх берæгъ
(цуппаррæнгъонтæ)
Хуæрунæй берæгъæн
Бафсæдæн нæййес,
Нур си куд нæ зæгъæн -
Æ губун - æ нез.
***
Æз дæр ин загътон, сæргъæн,
Ци кæнуйнаг дæ сæгъæн?
Мæ цар, дан, - загъта, - цъæх æй;
Мийнасæ кæнун сæгъæй.
***
Раги дæр æма нур дæр
Берæгь æй сæгъæй цурддæр,
Æргом си мах дæр зæгъæн,
Нæ хатир кæнуй сæгъæн.
***
Сæгъи хуæдмæл бахуæрдæмæ,
Цъæх берæгъ æй тулæваст,
Йеууомæн æй гъæуæрдæмæ
Æстонг рæстæги æ каст.
***
Рауагътон сæгътæ æндæмæ,
Дæркъитæй сæ еу гьазта,
Цъæх берæгъ æй сау гъæдæмæ
Нæ будурæй фæххаста.
е^^рг^^^орор^ророр ^^ср^^^^^^ЯРЧРЗРЧРЧ
(ъ фз фгу <^ с*Х^ ф.) (ыХ*> *-х*> **)
Кæдмæ хуæрдзæнæй дæркъитæ,
Цæмæннæ тæрсуй лæгæй?
Лæг берæгъæн æ фæрскъитæ
Кæд фæннæмдзæй лæдзæгæй?
01.04.16.
Бæласæ
Устур тубпурбæл бæласæ
Ирæзуй фæтæн, бæрзонд.
Дæхе имæ бадæр ласæ, -
Баолæфдзæнæй дæ уод.
Идæрдтæбæл и бæласæ,
Хораууон даруй æ бун,
Дæхе имæ бадæр ласæ,
Рабадæ бал æ рæбун.
Хебæраги дин бæласæ
Æрдзордзæнæй æ цардæй.
Дæхе имæ бадæр ласæ,
Мабал кæсæ идардæй.
Дзæнæтау æй æ хораууон
Æрцæрдзæнæй дæ бауæр.
Баниуазæ дæхе фæндон
Æ сатæги ду сауæр.
Дæ фæсабæрцæй æресæ
Дæ нимæт ’ма дæ хурдзин,
И тьæрвингæ æрбаесæ
Æд бæгæни, æд кæрдзин.
(*) (чХ*ъ Мьь с<^>) ьу*>) <'*Х<'> {ГФ;> Г»У<>> <*)
С«л с*Хч> с«»л*> («*У*> с«>^ ад*> е»х«!> г«*Х^ (•»)
Бæласи сифтæр æрдауæ
Дæ косæг къохтæй, бæлццон,
Даргь рауадзæ гагидауæ
Нæ фидцæлтиккон, Нæртон.
Ковæндонæ ’й а-бæласæ
Мæсугай фæтæн, бæрзонд
Дæхе имæ бадæр ласæ
Бауолæфдзæнæй дæ уод.
Гузавæ
Мæ сор хорхи куд ниххастæй
Æнтæф бони дони хъурт;
Мæ фудæнæн куд ниббаст ’æй
Фатьимæтæн æ боц фурт.
Кæдмæ гъаззæнæй фолæнти,
Кæдмæ уодзæй сувæллон,
Мæ сонт уарзти арф уолæнти
Кæд ранигъулдзæй фæндон.
Кæдмæ ледздзæй æ фур тæссæй,
Нæбал æй зонун бæлвурд;
Æ сæрмæ мæ кæд æрхæссæй
Фатъимæтæн æ боц фурт.
Ци ма кæнон нур и ’ррайæн,
Куд ин зæгъон æ рæдуд;
Æ цæсгонбæл кизгæсайæн
Кæд фæууиндзæн медбилхудт.
р^^^^р^^с^’с^фс^с^ярор^^
& <&ъ. «*Уэ Ф> Мъ (<&> <°>Х*о («Х<» <я)
Кæдмæ кæссæн мæ къæрæзтæй,
Кæд мин зæгъдзæй лæги дзурд;
Кæдмæ цæрдзæй хъæрæу цæстæй
Фатъимæтæн æ боц фурт.
Кæд уодзæнæй, æ рæвдудæй
Фæууиндзæнæн бони рохс,
Мæйрохс изæр æ уолæвдæй
Кæд иссодздзæнæй мæ рос.
Кæдмæ бадон мæ тъæрæбæл,
Кæд æрбахуайдзæй мæ дуар;
Кæд фæззиндзæй мæ къæсæрбæл
Æнæнгъæлæй сиахси къуар.
Æгас ма дæн
Ниммæ уадзæ,
Кувди бадæн.
Ма мин тадзæ,
Æгас ма дæн.
Исирæзтæн
Сæребарæй,
Зунд ниуæзтæн
Æ дæлбарæй.
Ци нæ уарзун,
Уой м’ агорæ,
Нæ ниуазун,
Ма мин дзорæ.
р^^^^^^р^р^р^р^ряр^^^^р^^^^рр^ряр^^^р^р^
(<:) «*Хъ <«Хъ Ф’) <*/<>> <чХ*) «*Л> «*& <«*>
Хъæбæр карз æй,
Æрæвгæнæ ’й,
Баниуазæ ’й
Æнæ мæнæй.
Ма мин уадзæ,
Зæрдæрист дæн,
Ниммæ уадзæ,
Дæ мæрдтистæн.
Идард ледзун
Хумæллæгæй.
Мæ уод есун
Расу г лæгæй.
2008 анз.
Сурх-Дигорæ
Ку зонинæ,*,
Ке мæ уарзис, ку зонинæ,
Æз исуинæ дæ нивонд,
Мæ реуæй дин истонинæ
Адгийнагæн æз мæ уод.
Цъеути ’взагæй исдзоринæ,
Æз фестинæ дзубулдар,
Мæ фур цийнæй исхонинæ
Мæ зæрдæн æз дæу е ’лдар.
р^р^^у^р^^р9Р^р^р^срррс^I^де^^^^^^р^р^ч
6, (,^ ф) <(*хл) ^ ^ <*х*> **>.> с-;
Арви цъæхти æрзелинæ,
Æз фестинæ сахъ цæргæс,
Мæ дæлбазур исхæссинæ
Мæ астъонæмæ дæу æз.
Бауафинæ дин рæсугъддæр
Æстъалутæй сæрбæттæн,
Хор æма дин æз мæйæ дæр
Æрхонинæ æмбæлттæн.
Æрцæгъдинæ мæ фæндурæй,
Искæнинæ кувд гъæуæн,
Бахуйинæ арви ’ндурæй
Киндзи фæлуст æз дæуæн.
Мæ кæнæг Хуцау ме ’вдесæн,
Исрохс уидæ мæ тар къæс.
Дæу мæ къохти устур десæн
Цирагъау даринæ æз.
Ку зонинæ, ке мæ уарзис,
Нæ бауинæ æз зæронд,
Æрæвæринæ дæ рази
Хуæздæр хæзнайæн мæ уод.
Тохмæ
Нæ къæсæр содзуй, сæттуй,
Кæмæ кæсун, ци косун!?
Нæ дарæг зæнхæ нæтуй.
Беретау уой игъосун.
р^^рс^^счрроррррцрзряРЯР РР^ЗРЗ^З^ЗЯ зр ^я ЯЯ ЯР г^ Я
м с»/*» бдо «*>> <ух«> ьу** <чХ^ Г»У«> <г>
& еда сЯ*» №) «X» «X*) е»Х<у №> с«*>
Игьосун ин æ фæдес, -
Кæми мин дæ, мæ цæргæс?!
Æзмæлай, гæнæн нæййес,
Багъæуай кæнæн нæ къæс!
Исдардта бабæй æ гопп
Нæ фудæзнаг æ цъæстæй,
Нæма ниййизгæй мæ топп,
Нæма фæккиудтæн цæстæй.
Нæ сабур догæ фæцæй,
Нæма дæн цонгой нурма,
Фæццæун æз мæ рæвдзæй
Мæ саулохбæл æд хъама.
Зæгъайтæ мин, тохи ка ’й
Сумах нифсæй разæгард?
Мæ уарзон мадæ, кизгай,
Ма мин кæнетæ æнкъард.
Нифс, æхсарæ мæнмæ ес, -
Цæмæй тæрсетæ, кæмæй?
Æзнагæн хатир нæййес
Тохи медæгæ мæнæй.
Сумахæн зæгъун хуæрзбон!
Æнæмæнгæ си гъæун!
Æзнаги нихмæ мæ бон
Æгайти ма ’й æрлæуун.
Октябрь, 1992 анз.
Сурх-Дигорæ
С<ф<ф^0рЪр0р^0$5р^<ф<ф€р^
95
Къæрæугоми
Цъете донигурæн
Заруй æ зарæг.
Раст цума къæбурæн
Е æй æ дарæг.
Нæййес къæм хор бонмæ,
Сæрди ’ссæй гъар, даргъ,
Фескъот кæнуй коммæ
Уæлтегъæй зумаргъ.
Лагъз назу къæбурæй
Ирæзуй бæрзонд,
Федауцæ цъæх гурæй
Цума ’й къохæй конд.
Бæласæн æ сæрмæ
Зедлохи ’й цæргæс,
Бонсауæй изæрмæ
Уомæн æй æ гæс.
Изæрæй ме ’нгæси
Арвбæл нидæн рохс,
Раййивта цæргæси
Æвзестæй мæйрохс.
2008 анз.
Сурх-Дигорæ
р<фъророророр<эрърярщ<1рор ^ар^^о^^^р^ ррърър/эр^
Ракæсæ цæстæй...
Дæ къохтæ ма уегъæ,
Будургъæ нæ дæ.
Цаудцæри ма ’стъегъæ,
Нифс ин уо, зæрдæ.
Зæнхи хъанз, æ сойнæ,
Æ тиллæг, æ хуар.
Æфсæртæ - куройнæ,
Тар æскъæтмæ дуар.
Бадæмæ де ’фсæрæ,
Бакосæ рагъæй.
Кæстæрæн ма ’фсæрæ
Æ хорхбæл къахæй.
Мулдзуг ма ниммарæ,
Уадзæй дзæбæхæй,
Сау марг ма лæмарæ
Дзиллæмæ цъухæй.
Биндзæ дæ къумæлмæ
Ма гæлдзæ мæстæй.
Цардæн æ удзæлмæ
Ракæсæ цæстæй.
Ерисхъæй фæллойни
Æнцегæн бæззун,
Райдайæ абони
Хуæздæрти фæнзун.
2008 анз.
Сурх-Дигорæ
Кæмий амонд?
Бадуй Хуцау бæрзонди,
Фарнæ дзиллæн хæссæд.
Лæгæн раттуй е ’сконди
Царди нивæн изæд.
Лæстæн æз мæ къæбурмæ
Урдуг не ’взурстон хард.
Дзоруй мæнмæ, мæгурмæ,
Ме ’зæд, мæгур дæ цард.
Кæсæн нæййес зæрдæмæ,
Хуæрун уобæл æз ард.
Æнгъæл кæсун сæрдæмæ,
Цæфсуй мæ реуи арт.
Нæтгæй хæссун идардмæ
Царди уæзæн æ дор,
Нæ кæсуй мæ зин цардмæ
Рæсог арвæй нæ хор.
Тавун мæ уод хуст артмæ,
Содзуй уоми мæ цард.
Мæ каст цæмæ ’й мæ кардмæ,
Цæмæ ’й и цард мæнгард.
2008 анз.
Сурх-Дигорæ
р^р^рс^^с^^р^^^^рср^р^р^^^^^ряРЯЯЯРЯРЯРЧ
Оо ("Х^ Фз <*№ №> «Х*> с»>; (чХ*> <")
Ка ’й зонуй?
Еу кæдцæр еу лæхъуæн сæ тургъи
Бидта устур тæскъæ сæумæй,
Æ фидæ ’й бафарста, - ци мурхи,
Ци кæни, бабай карк, уомæй?
Не ’сбæззæй, кæсун, хуар дарунмæ,
Уинун æй, ке нæй халхæссæн,
Кæд дин æй къумæл фæлсодзунмæ,
Минкъий фæстæдæр æркæссæн.
Пайда нецибал дæ хæдзари, -
Æ фидæн зæгъта фурт зустæй, -
Хуæрис мин мæ бунтæ лæвари,
Зæронд дæ, бадис æгустæй.
Ниггæлдзæн дæу а-тæскъæмæ,
Æ сæр ин сæхгæндзæн æнгон,
Бæрзонд билæй дæу мæскъæмæ
Расхуайдзæн, нæбал ди ’й мæ бон.
Зæронд бахудтæй æ медбилтæ,
Загъта, - дæ рæстæг æрхъæртдзæй,
Дæ тæскъæ ’схæссæнæ, дæ фурти,
Ка ’й зонуй, еу бон багъæудзæй.
1969 анз.
Сурх-Дигорæ
р<Ф<Х><ър<фърор<р1рор рррр^ряр ^уи^р^рр^ряР^РЯР ЗЯЗРЯЯЯ
6> «*Х9 «У*>» №> №> (5*Х*; с«*Х«г> «#«> **)
Къинди
Къиндидæр лæг мæ дзамани
Мæхе хузæн нæ зудтон.
Сау сауæри мæ туманбæл
Мæ фур цийнæй æййивтон.
Зумæги ми, цубур загъдæй,
Нæ адагъта мети рос.
Мети бæсти уорс инсадæй
Æз раттинæ идзаг къос.
Уарун бони некæд кодтон
Дони тьинкк раттунмæ тагъд,
Дони бæсти арæх гъардтон
Фæлмæн месин - нæуæг цагъд.
Цæнхæгортæ нæ бауарзтон,
Æфхуæринæ сæ æгæр,
Цæнхи бæсти æз син хастон
Мæ хæдзарæй къæрт сæкæр.
Айки бæсти мæ кæркдонæй
Ку равардтон зайгæ карк,
Уæд фегъустон мæ синхонæй, -
Ци къинди æй, чи сау марг.
1994 анз.
Сурх-Дигорæ
р^р^р^рг^^р^ррр^^^р^^деррI^^р^^^р^^^р^^^^р^
(ь) <<»&) С’’Х’г)4 <&«>) «чХ*>) «Х^ (ЧХ^» <1»Х*-; С*)
Æлгъист
Кæун. Ходун. Фонсау дæ цард!..
Пихсбун, хъамил æма цъифдзаст.
Рагæй ледзис кустæй идард,
Незтæй, зинтæй ду дæ æхсаст.
Кæун, ци æй дæ цард дæуæн? -
Къæбæр, нард фид æма цайдан.
Ку у а амал, ку у а гæнæн, -
Ду дæ тилеф, ду дæ сайтан.
Кæун, ци æй дæуæн дæ цард? -
Хæлхъой, хинцфарст æма зудæ.
Ду дæ фидхуар, ду дæ мæнгард!
Илгъаг æма æлгъист ду дæ.
Ходун, ци æй дæуæн дæ цард? -
Нæййе дæубæл лæгау рехæ,
Ду дæ хъаугъа, кæрæф, езгард,
Синхæн-бурдæн; гъæуæн-мегъæ.
Кæун, ходун. Уарзун æз цард,
Уæддæр дæумæ тонуй мæ маст.
Æлгьист фæууо, фæууо мæнгард.
Фæууо ме ’знагау бæрзæй саст.
р^^р^^^^р^рс^рр^р^р^р^р^р^р^рде5^^ряРРР■Vяр?
ф ^) №) *»/*) №; <цХ*; №> $*Хз> «*)
Фæсмон
Куд рæвгъудæй мæ цард,
Ци фæууодзæнæй мæ мард?
Ка мæбæл кæудзæй? Неке.
Ке фуд мин æй е? Мæхе.
Цæмæн мæмæ кæсуй хард?..
Кæд хъонц кодтон, ке зинбæл?..
Адæмæй лæудтæн идард.
Ка истухссæй нур мæнбæл?..
Кæмæн ци фæддæн агъаз,
Кæмæн кæд загьтон бонхуарз?
Неке ми зонуй лигъз дзурд,
Зин растгæнæн æй рæдуд.
Зæнхæбæл кæми ’й мæ фæд,
Кæд ми ка ’дтæй зæрдæлхæд?
Ме ’нхуси хай кæбæл ес -
Уæхæн лæг дуйней нæййес.
Кæд аддæй мæ гъуди раст,
Кæмæй кæнон нур æз гъаст?
Æрбалæудтæй нур ме 'сон,
Ке гъæуй нур мæ фæсмон?
Кæд ке къох райстон лæгау,
Римахстон мæхе угау,
Неке мæ зонуй лæгæй,
Лæгъузæн царди мæлгæй.
р^^^^рр’зрзрзррр ^дезрз&^^^^^дег^зрЗЕЗр Я
102
(д (•>>> (чМ <>Хг> (''Х(,) <'*Х** °>Х<) Г,*Х»> <;>)
(§» С«»Л<? С«*Хэ «Х*> (*Уу «X*) <ЙА«4» б»Х«д <Ч>
Цард адтæй мин бонæмгъуд, -
Кæбæл кæнон зæрдихудт.
Куд ма кæнон нур фæдес, -
Дуккаг цард лæгæн нæййес.
Ибилис
Нæ дæ зонун сугъзæрийнæй,
Исони бон дин нæййес,
Рагæй исдæ дæ фур хийнæй
А-ллæпойæн зæрди нез.
Бæргæ нæ гъудтæ Дигори,
Исæнтæстæ æгадæн,
Ду си хæтис коме горæй,
Ба ди уæгæ ’нцæ адæн.
Талингæй тармæ фæссори
Хуарз гъудитæ бонигон,
Дæ зæрди син дуар н’ агори,
Нæ син æй кæнис игон.
Дæ мæлгъæвзаг никъкъумух æй,
Æнæдæндаг ’ссæй дæ ком,
Арæх дзурдтай еске цъухæй,
Нур байронх дæ дæхе ном.
Сау сугъдæ дин уоди хуасæ,
Сог циренмæ æмпъухтай,
Мæ уодæн мин æ бæласæ
Æд едæгтæ басугътай.
р^^р^^р^^Ярррррцрсрсрс^ррг^^^^^^рррзряр^
(I!) 6Г*>) 6Г?>) «Ж* Ъ{*> Г*Х*'> *»Х^ й№ <*)
I щг А -*. А ^_ А .* А-* А -*~ А -V -6- ч- <■
<*•) Ф$ <&*> №> №> <ЧЙ> (чХ«) *-Х«> <ч)
103
Дæ гьар уахъæр нæ нигъгъос æй,
Гъæр кæнуй, кæнуй кæугæ,
Цæугæ дин æй мæ фалдзосæй,
Мæ сайтани хай, цæугæ.
Сугъзæрийни къæртт ма фестæ,
Нæ уодзæнæ къохмæ ист,
Мæ карз рунтæ ’ма мæ незтæ
Хуцауæй дæуæн фæлдист.
Æцæгæйдæр
Сæттибæл Бæтти ходуй,
Нæ син æй æнкъард.
Сæтти дæр уобæл уодуй,
Уарзон æй сæ цард.
Нæ хестæр нæ зунд, не ’зæд,
Нæ хæзна, сæрбонс.
Æ цæстæй нин хор кæсæд,
Нæ федæни рохс.
Кедæр цæсти лæгъуз лæг
Агоруй æрдо,
Æхи уони нæй уинæг
Синдзæйдзаг къадо.
Еске къохæй кæмæндæр
Тонагæ ’й синдзæ,
Нæ уадзуй бадун уæддæр
Æхебæл биндзæ.
РЯР^р^р^рс^р’уор^^р^г яр ^сррг^^^е^^р ^р ^ с$? ЯЯ ЗР Ч
м <?»/*> ьх*д ь$ь <'№ <*Х"> "’Х» Гг»Х<» <«*)
(*; («♦& <"Хз> <*У*> «*Х*> *&> №» е»Х<5> ("3
Хинæйдзаг, фæливд æхе
Нæ хонуй робас,
Гъæуай си кæнæ дæхе,
Ма си уо æдас.
Æстонг фоне кæнуй удзæл,
Зæтхæ ’нгъæлдзау бæх,
Сæ дарæг æй губундзæл,
Æ рази ’й тæбæгъ.
Тикиси хæццæ мистæн
Федауæн нæййес,
Цæлæмбудæн, мулкдзæстæн
Æ есбон æ нез.
Къиссе-биссе лæг тухсуй,
Нæ тухсуй гъæйтт-лæг,
Зиндзийнæдтæбæл бухсуй,
Исесуй тиллæг.
Æсхъæлдзурдæн, хилкъахæн
Ду ма уо е ’мбал,
Топпи фатæн æздахæн
Нæбал ес, нæбал.
Дзæгъæлдзорæн нæй, е ’взаг
Æ кæвдæсмæ баст,
Уохæни рагь, нæй дессаг,
Арæх цæуй хуаст.
Гæбæр бæхбæл гæбæр бæх
Хафагæ ’й æ цар,
Æрветуй нин арви цъæх
Хори хæццæ гъар.
р<^^^^^^ррС^рррррррр0р5^^<^^
б> <*-Х*> «***) «X*) («»>; <ЧХ^> <$*> (»Х^ <Ч)
Робасæй берæгъ зундæй
Нæ есуй хъалон,
Халони цæстæ бунтæй
Нæ къахуй халон.
Нæ тæхуй халон идард
Бугъгалæн æ мое,
Идзаг æй, хуæрун дин ард,
Фагусæй æ къос.
Еуæй-еу лæг æ тасæй
Æууелуй пъæсту,
Арси хæццæ бæласæй
Ка цæгъдуй кæрту.
Нæ уадзуй, арæх зæгъæн,
Æ синк-синк берæгъ.
Хуцауистæн, и сæгъæн
Мадзалгæнгæ ’й бæх.
Æлхъевунцæ цалх къелæй,
Куройни фид-дор,
Ревæд голлагæ хъелæй
Нæ лæууй, мæ хор.
Ка зæгъуй хæпсæн: тæхæ
Цæргæсау ду дæр?
Игурдæй сæгъæй сæгъæ
Раги дæр, нур дæр.
Уасагæ тикис мистæ
Ахæссагæ нæй,
Кæдзос бауæрбæл систæ
Нæ кæнуй фунæй.
рсю^с^^^ор^рфзр^с^^зс^^^^
106 & (,*х*» (<*х*> <'>х*> ('>Х"> «’Х’* {г>х<> с№ ч
С^ (,*>г, (,«х<^ (^) ^х*,) <*х*>) «*Х^ <чХ«!> (")
Пихцилæй нæй сæр хиццаг,
Æ мадзал - фасун,
Хуари къæсса - цъоппидзаг,
Нæ комуй тасун.
Къодахæн къодах æ ном,
Æнæ зæрдæй дор,
Дудзæсгонæн æ цæсгон
Уафси хузæн сор.
Æнæстуф фæууй мусуй.
Ций æ тас? Адзал.
Æ лæгæти арс хуссуй,
Нæ уарзуй уазал.
Цард куройнæ, æ дзоллаг
Æнæсайд инсуй,
Æ федиссаг хауæггаг
Беретæн исуй.
Нæ кæнуй сæргой фунæй,
Нæй хуæрзтæй æ нез,
Еске бæхбæл бадунæй
Нæ зонуй æфсес.
Арф даргъ-таги хæлæфдон
Нæ кæнуй цæхъал,
Мæгур лæгбæл - мæгур бон,
Айдагъ фунти ’й хъал.
Фæлмæн худт ’ма лигъз дзурдæй
Рæвдаугæй седзæр,
Æ рæстæги мах, зæрдæй,
Фæнззæнæй е дæр.
С«> 6#> 6Л») <?/«> <^Х«') <ч>У*& бХ^ йГ*») <&)
6, <цХ*> <ЧХ*) С^ (?»>; <&& <&Х*> **Х*> **)
107
Игьосæн арæх фуд кой:
- Ка ’й фудгин? - Кæстæр!
Еумæйаг дзикка хæлхъой,
Хе дзигка хуæздæр.
Куй мæйæмæ фæррæйдтæй,
Нидцаргъ æй æ хъур.
Æмпъузтбæл æскъуд худтæй,
Æрсабур æй нур.
Сæттибæл Бæтти ходдзæй,
Нæ уодзæй æнкъард,
Царди медæг нæ уодзæй
Æнæ ходгæй цард.
Æртæ къерей...
Дæ еу фарста баст де ’ннебæл:
Бафарстай мæ, ци ’й адзал,
Цæмæннæ ес а-дуйнебæл
Адзалæн царди мадзал?
Сæд’ анзи мин ку цæрисæ,
Дæ лæги дзаман нурæй,
Хуарз кæстæр æй хуæрзимисæ,
Зæгъдзæнæн дин цубурæй.
Ес хуарз дæнцæ Нæртон лæгмæ,
Хуцауæй хатир коруй,
Æртæ къерей нæ Кæнæгмæ
Æ кæдзос зæрдæй ковуй.
(«у с*л^ с*Х^ <мХ«> йХ<») сгХ’У о*Х<{» г«»Х«5> с*)
Æ раст уод ма æ бинонтæ
Фæдзæхсуй уобæл, мадта,
Косæг лæги хед фæсонтæ
Цард алкæдцæр нимадта.
Батудтон уадцзæг мæ хумæ,
Æркарстон фæззæги хуар,
Баинсадтон искæнунмæ
Тъæнæпгæнæн къерехуар.
Ниллæурстон къерейагæн
Мæ сарсийнæй уорс инсад,
Еунæг цард ее адæймагæн -
Нæ си адтæн фæстезад.
Цæмæй тæрсунцæ беретæ,
Некæд тарстæн æз уомæй,
Хуарздзийнадæы мæ къеретæ
Нæ ниууагътон æз хомæй.
Циуан теби мæ къеретæ
Исфунх æнцæ цæхæрбæл,
Хуæрззæруæн нур фæууинетæ
Уорс халасæ мæ сæрбæл.
Исустур æй мæ бæласæ,
Мæ уосонгæ исцæттæ Чй,
Мæ фурт дæр æй мæхе асæ,
Куд ма тæрсон мæлæтæй.
р^^^р^^^с^рс^^соррр ^^зРэрЧРЗРЗРЭРЯР зрзряр^
Сæумæраги
Хорискасти сæумæраги
Фæлмæндæр фæууй æртæх,
Хæнæзи фæсте адаги
Агурдтон кустмæ мæ бæх.
Зæрбаткути цъæбар-цъубур
Игъустон æз идардæй,
Дзубулдартæ лигъз цъæх будур
Рæвдудтонцæ сæ зардæй.
Кезу гъонгæс æ уадиндзæй
Исиста æ зар рæсугъд,
Æ гъоцитæ, сæумон биндзæй,
Æдасæй хизта фæсдугъд.
Цæфрæбунти гъæди къохтæ
Æзмалдæнцæ сабургай,
Турту бæлæстæ къомбохтæ
Æфтудтонцæ зудæгай.
Хори тунтæмæ цъететæ
Æрттивтонцæ айдæнтау,
И къæбуртæмæ сикъетæ
Æмпурстонцæ сайтæнттау.
Бауидтон, мæ бæх хонсари
Æхе хормæ куд тавта,
Уомæ хæстæг фусти къуари
И уæлитæй еу кафта.
(*>) С!Л*> С<»Х*> Ф>) Ф) «Х*> С»Х*> ®& («*)
Уаддзигон бон, хорзæрийнæ,
Мæргътæ, сирдтæ, фонсæргъау!
Мæ реуи хурфи мæ цийнæ
Исберæ æй æнæвгьау.
Анзи афæнттæ
Нæ уалдзæг, нæ цæстæ,
Ралæудтæ фарнæй,
Базмалдæй нæ бæстæ
Хорæн æ тунæй.
Гъар тулфæ изæрмæ
Исустæй зæнхæй.
Будурти сæумæмæ
Кæрдæг фæцъцъæхæй.
Нæ сæрдæ, нæ зæрдæ
Хæссуй хорæфсес,
Гъар бæнттæй, гъар дæнттæй
Бафсæдæн нæййес.
Нæрсунцæ æфсертæ,
Нæ хуар ирæзуй,
Сау нæмуг, кæсетæ,
Хуæрунмæ бæззуй.
Нæ фæззæг - нæ дарæг,
Нæ сойнæйдзаг цард,
Фур цийнæй нæ зарæг
Игьусуй идард.
^^<^^^^<^зе^ор^с^зрс^рр<^1^^^
Ес нæмæ цæхгунтæ,
Хъæдорæ, нæстæ,
Уонæмæ кæсунтæй
Не ’фсæдуй цæстæ.
Метбæл сирди фæдтæ
Зиннунцæ хуæздæр,
Басгарун нæ гъæдтæ,
Нæ хуæнхтæ æз дæр.
Зумæг æй, ме ’мбæлттæ,
Уолæфæн рæстæг,
Æхседуй тар кæмтти
Цауæни не ’стæг.
1969 анз.
Хæнæзæ
Мæ сурхфазæ
Дæ бæрзонд цонгбæл, бæласæ,
Фарни цирагъ иссугъдæй.
Нæй мæ хуасæ сонгун басæ,
Æ цивзæй мæ ком сугъд æй.
Æз нæ дæн æхцул басæбæл,
Хæрдмæ кæлуй мæ хорхæй,
Бæласæбæл мæ хуасæбæл,
Æргом дзурд дæн, мæ тох æй.
Сурх фæткъумæ били дæнттæ
Уайагæ ’нцæ сæрдигон,
Куд нæ фæууй уæхæн бæнтти
Лæги зæрди дуар игон.
(п) <да м*д <<*$>> ^Х"> ^Х"» ,;»Х<» Г»Х*> «0
(*>) <*0б> С"Х© «Уф «#9 е»Х^ №» №; <ч)
Эх, мæ фæткъу, мæ сурхфазæ,
Мæ реуи ’й уарзтæн æ нез,
Мæ уодæй мин мабал гъазæ,
Мæ цардæн ду дæ æ фес.
Мæ бæласæн æ къадомæ
Исбурдзæн, ее мин гæнæн,
Игъуссæнæй Дигоргоммæ
Мæ цийни зарæг мæнæн.
Дæхе мæмæ æрбаласæ,
Мæ аргъау дин æз дзордзæн,
Мæ зæрдæмæ дæ сурхфазæ
Уоди хуасæн æрхондзæн.
Нæ бацумдзæн фуди басæ,
Ескæмий ’й æз исуомдзæн,
Æз уой бæсти мæ бæласæн
Сæумон æртæхæй ковдзæн.
04.04.16.
Сурх-Дигорæ
ХФФчр’фърорг&фърърърффрря&щ
Фазæнттæ-кæстæртæ дзорунцæ
(сабийтæн)
Нæ зонæн зийнадæ мах,
Нæ ледзæн кустæй идард,
Н’ ан хæтагæ, дзæгъæлкъах,
Дъæгъæлдзорæ ’ма мæнгард.
Æнхусгъон ан нæ мадæн
Фазон дæркъитау, цæрдæг.
Цæстгин æй, уинуй адæн,
Куд кæрдæн сæрди кæрдæг.
Нæ рахастан мах хинцфарст,
Фæсмарæн хеон, хæстæг,
Берæ уарзæн хорискаст,
Æнæмегъæ гъар рæстæг.
Цъæх гъар сæрди бон даргъ æй,
Мах сатæги нæ бадæн,
Нæ листфонс, фусæй, маргъæй,
Уазал донæй æфсадæн.
Нæ гъаст кæнæн нæ гъогæй,
Ес соргонд цихт, царв гахæн,
Æндзарæн нæ пец согæй,
Гъар къеретæ ес махæн.
Гъар æхсир ’ма гъар дзолæй
Мах алкæддæр ан æфсес.
Нæ уолæвди нин гъолæй
Гъазунæй æфсес нæййес.
12.07.16.
Сурх-Дигорæ
Цивзæ æма æвзаг
(æмбесонд)
Татхауати ниссурхæй
Исцæттæмæ ’й æнгъæлдзау,
Нецибал дзоруй цъухæй,
Уайсадуй, лæууй киндзау.
- Цæмæн дæн æз дæуæй сугъд, -
Бафарста и цивзи ’взаг, -
Цæмæннæ ’й мæ цард рæсугъд,
Цæмæн дæн æз федиссаг?!
- Нигьгьуди кæнæ ду уой, -
Ниххудтæй цивзæ гъæрæй, -
Нæ синхи мин мæ фуд кой
Арæх кæнис изæрæй!
05.10.13.
Куройнæ
Ка дин ниввардта мае цийнæ,
Мæ минкъий къада, бундор?!
Ка амадта æнæхийнæ
Æности разæй и дор.
Нæ рагфиддæлтæ - къобортæ,
Нæртон адæми фурттæ,
Хумæтæги еци дортæ
Нæ худтайуонцæ фиддæ...
Я^р<^^ЗР^ЗРЯР9ррр^ЯРЯссррр^1^«^
115
Цард ’æндæргъци æнæхъорæй
Куд нæ бавзурстай зинтæ?!
Ниппурх кодтай дæ фид-дорæй
Хуари къæссатæй минтæ.
Æууилдтай хумæн æ сойнæ
Хуари нæмуг - зæнхи хъанз,
Мæ гъæуи хæццæ куройнæ
Æфтудтай дæ анзбæл анз.
Гуæркъуæрагæ гьуррутт-еууæй
Æхе зарæй ниббоз æй.
Гъар-гъаридæй дори реуæй
Игуруй инсад уорсæй.
Куд ледзуй и дон мухцури,
Куд ислагъз æй и фиййаг!
Къуртуй буни и фæлгури
Куд фæззинуй къерейаг!
Куд нæ уидæ цауддæр æнзтæ,
Фудæбæнттæ æвзурстай!
Берæ фæлтæртæн хуæнхбæсти
Сохъур уæйугау кустай.
Æ цурд пернæ цъете донмæ
Æ фæркитæй лæборуй,
Æнæфсæрмæй ма исонмæ
Мæ куройнæ хуар коруй.
Зæрдерисæй хуари хæццæ
Æхе фиддæ дæр хуæруй,
Нæ зонуй е ’фсес, æ бæрцæ
Къæссагай хуар нихъуæруй.
(п> (<*/*> ьх*ь <чДО ^Х’* «ОС"1 Г'»Х,:) ^Х’* <ч)
(4» да да да да<*Х<>> да с<»Х*> ел)
Æ къуртуй ин хъур-хъургæнгæй
Æрæвгæдтон нарти хуар,
Исхудтон æй гиризгæнгæй
Нартихуарæн æ фидхуар.
Сау догæ
Феронх ан Къостай фæдзæхститæ:
- Ма скæнтæ фæрсагæй æлдар.
Фуд зундæй хъæрæу нæ цæститæ.
Хор бонæй ’саразтан мæйдар.
Феронх ан, мæсуг æхе дорæй
Æгъзæлуй, ихæлуй бунтæй,
Берæгъау еу лæг балæборуй
Иннемæ дæндагæй къумтæй.
Нейгъосæн фæткæбæл хестæрмæ,
Феронх ни ’й махæй æмбесонд:
Хайуан ку бауадзæй кæрæмæ -
Æ сæрмæ исхезуй бæрзонд.
Дзорунцæ еуетæ - нецийнæй,
Иннетæ - уодзæй нин мæстаг!
Сæрбонс æй равзарæн фурцийнæй,
Никки ин ’стæрæн æ фæстаг.
Хайуан нæбæл æй нур æгадæ,
Нæбал æй сайтæнттæн фæлдист,
Мæхмæ нæбал ес Нæртон кадæ,
Хайуан ин хуæруй нур æ хист.
р<^<^^^^^^с^^р^р^<^^рс^^I^^^ф^рс^с^^
&<&<*<&«> Ф> с& (<& «>&> («Х<» V)
117
Хайуанау цæрæн нур сайд доги,
Феронх ан фиддæлти æгъдау,
Уотемæй нæ рондзи, нæ тоги
Абони æвдулæн куйтау.
Н’ ауæрдуй синхон æ синхонбæл,
Нæбал ее сайд дуйней гьæйтт-лæг!
Ке цæуæн хийнæй нæхеуонбæл -
Кæмæн мА ’й, зæгъайтæ, гъулæг.
Октябрь, 1993
Катай
Кумæ тундзун, кумæ цæун,
Кумæ мæ хæссуй мæ над?!
Цæбæл тьифсун, цæбæл кæун,
Цæмæн дæн æз уодфæллад?!
Кумæ ледзон, ци бæстæмæ,
Кæми мин ее хани цард?
Дигоргоммæ мин фæстæмæ
Ка лассæй кæугæй мæ мард?
Мæ катаййи куд нæ ледзон,
Куд нæ калон цæстисуг?
Хуарздзийнадæй нур ци ’редзон,
Ку нæ ниггæлстон нæмуг...
Мæ зæрдæ мин куййи бæстæ
Цæмæн кæнуй æлхий баст?
Куд нæ тонунцæ мæ фæрстæ,
Куд нæ фехæлуй мæ маст?
118
С<2» схХ^ счХз> («гХ^ «-Х*> «Хф ?»Х^ <тэ а*>
Нæ нимадтон мæ хуарз рæстæг,
Арæх си лигъдтæн тæргай,
Æлвистон æй хъæбæр листæг,
Æскъудтон æй пъæстугай.
Нæ ниллæудтæн раст рæнгьæбæл,
Разиндтæй фæлхат мæ уод,
Цæмæн ма хæтун зæнхæбæл,
Цæмæннæ кæнун инод.
Цæмæн уадзун сæргубурæй
Мæ фиддæлти рохс уæзæг?
Ци дессаг æй, куд мæгур æй
Мæ федæнæн æ фæззæг.
Мæнгæ дуйне - ивулд дæнттæ,
Хеваст зæрди - сау сæхъес,
Æнæрцæфæн æ сайд бæнттæ
Æрхæссунцæ зæрди нез.
Куд нæ кафа мæ сау зæрдæ,
Куд нæ мин кæна æрдзæф?
Хуцауи ’лгъистæй а сæрдæ
Куд нæ фæуун æз æрвдзæф!
1987 анз.
Сурх-Дигорæ
о<ф<ф<}р<ффор^орорф,<&<фч$^
(I) 6Л) бУМ бУ«> «ЗД Ь#Ъ «/*•) 6УМ <&)
119
Цуппаррæнгъонтæ
Зудтон ди царди берæ хуæрзтæ,
Бафедун мæ бон сæ не ’ссæй,
Мæрдти дæр, мæ уарзон гъæубæстæ,
Мæ зæрдæ уой тухæй рессæй...
***
Балитæ хонидæ
Фæрдгутæ кизгай,
Уонæй мин тонидæ,
Кæнидæ стур хай...
***
Райгурдтæн еумæйаг Цæдеси,
Нæ бæстæ цæрунмæ бæзтæй,
Йе ’сæвди бафтудтæн фæдеси,
Цард мин мæ хорхбæл æрхуæстæй...
***
Бæргæ калдтан мах цæхæртæ,
Цард адтæй уарзон, рæдау,
Фал иссан нур сидзæстæртæ,
Нур иссан мах æнæ ’гъдау.
Рагæй лигъдтæн. Рахаудтæн.
Нæбал æй фестун мæ бон.
Йе куд нæй, куд, мæгурбон?
Ка мин æй зæгьдзæй, к’ адтæн?
р^^^^’^р^рф^^ ^зр^р^срр^рр^г^^р ^р^р^? с$? я
121) ^^^^^^^^Х^Х^^^^
(Ь ел*? ('А& «-Х«) С*>2) «*/*) С*Х4» С«»Х«/ <")
Кæун
Кæун лæгæн æгадæ, -
Дзурдтай кæддæр мæнæн,
Кæун дæбæл, мæ мадæ,
Æндæр циййес гæнæн.
Хуссæ, хуссæ, мæ мадæ,
Фæллад мин æй де ’нгас;
Мæнæн ду мард нæма дæ -
Нурма мин дæ æгас.
Хуссæ, кустæй фæллад дæ,
Мæн уæд дæ рун, дæ нез,
Хуссæ, хуссæ, мæ радæ,
Кирæй истæн нæййес.
Уæдзис дæ ном, дæ кадæ,
Мæрдти циййес бунæй?
Хуссæ, хуссæ, мæ мадæ.
Фæллад фæууй фунæй.
Деденти ’хсир дæ цадæ,
Цъæх зæлдæ дæ бадæн,
Зин æй, зин æй, мæ мадæ,
Рохсаг зæгъун мадæн.
Кæун лæгæн æгадæ, -
Нæма ’й мæнæй иронх,
Куд байвæрон, мæ мадæ,
Дæубæл нур æз мæ къох?
Мартъи, 1995 анз.
Сурх-Дигорæ
м бДО бГ^) буа «5х*д ^Х*'> ^Х^ 6#) <*>
(Я, (с^ ^х*> &Х*) <&*> &Хъ <«#э («•&) <Ч)
121
Хуарз æгъдау
Нæ дигорон сувæллонæй
Ка бауарзуй хуарз æгъдау,
Уомæй дзорæн - нæхеон ’æй,
Уой нимайæн изæдау.
Ес кæстæртæ, ес хестæртæ,
Уотæ æй цардæн æ конд,
Кадгин адæмæн сæ сæртæ
Сæ кадæй æнцæ бæрзонд.
Дæ рохс фун дæ ма фæссайæд,
Æй Дигорæ хецмæрез,
Берæ мулк ма берæ ’хцайæй
Кадæ балхæнæн нæййес.
Ее хуарз дæнцæ, лæгмæ цæугæй
Хуарз кизгæн фарнæ е ’гъдау,
Бауарзуй е къуми ’рлæугæй
Æ лæги мади мадау.
Уæхæн киндзæбæл æфсийнæ
Биндзæ бадун нæ уадзуй,
Уой фæххонуй уоди цийнæ,
Æхе кизгау æй уарзуй.
2014 анз.
Сурх-Дигорæ
р<ффър<фороег$!<%>^ ффффц^фщфррррщэрф ^р^
(<>) <да (<*>> (ч#') &х«> ^г»') ^Х** Г»Х"> *»)
С*; е»& сОС^ «#*> <№> «X© счХ^ йХ<!> <*)
Фæдзæхст
Нæ Дигори мæхе гъосæй
Уæхæн фæгъустон дессаг,
Уæздан лæгæн, дан, цивздзосæй
Некæддæр содзуй е ’взаг.
Сор инсад кард фидбилиз æй,
Æвдесæн уомæн Хуцау.
Уосардуд лæг ибилис æй,
Æ кардæн нæй е хецау.
Уосардуд лæг æнæзунд æй
Æй хъæрæу, къуру, хеваст.
Æ лæгьуз уоси ардудæй,
Тограсуг кæнуй, хæст маст.
Уæхæн лæг дин æ рæдæдбæл
Нæ бакæндзæнæй сæтгæ,
А-уæлиуон а-дуйнебæл
Æрветуй æ цард нæтгæ.
Арæх кæнуй æ сонт гъæрмæ,
Æ хъаугьамæ синх æмбурд,
Ку хестæрмæ, ку кæстæрмæ
Берæгъау æй æ лæбурд.
Ирайуй æ маст цæхæрмæ
Куйгæлдзæн хауй билæй,
Нæ хæссуй лæгау æ сæрмæ
Хатир ракорун дзиллæй.
с^^яРТ^^ТФФ^ЯР^^ЯЯ^^^^^ЯР^’^^РЯ
г«> йГк) <*ХМ <*х»!> (Г»Х^ Г*Х"«1> ^ бУй ф
123
Æ миутæбæл æ фур сонтæй
Нæ кæнуй, нæ, е гъуди,
Æхеуонтæ ма синхонтæй
Гæлдзагæй еске фуди.
Цард кæнуй æй тухæвзарæ,
Нæбал æй тавуй æ хор,
Бонæй-бонмæ æ хæдзарæн
Æгъзæлуй нур æ бундор.
Багъæуай кæнæ, ме ’мгарæ,
Уæхæн фудæй дæ рохс ном,
Уосардудæй лæги кари
Ма разиннæ æдзæсгон.
Лæвæрд æй лæгæн æмгъудæй
Уæлæбæл хуæрзтæн æ цард,
И сор инсад, уосардудæй,
Макæд исласæ дæ кард.
Ма фæрресæ дæ боц уосæй,
Ма фæууо ду федиссаг,
Ма басодзæ есге дзосæй
Ести мондагæй де’взаг.
Сурх-Дигорæ
Хæзна
Æд гæркъа бæндæн сундакъæ
Фæккæсуй мæнмæ хатгай,
Исуорсæй метау мæ закъæ,
Æгъзæлуй, кæлуй халгай.
124 ?+%*+*&^фЛ&+%*^лр+У
(ь (»лъ (<*&> фУ*> суС*) *.Х*> о*Х*> с«»д<5> (V
Ка ни зонуй, адæймаги
Исон бони ци хезуй?
Хъæбæр арæх сæумæ раги
Лæги зæрдæ исресуй.
Кæд агорис дæ фур сонтæй
Мæн хæзна, уæд дин зæгъон, -
Никъуппæ дæн мæ фæсонтæй,
Нæбал дæн, биццеу, кустгъон.
Берæ ’хсæвти и тар гьæдти
Мæ цирагъ хорау цæфстæй,
Базæронд дæн æнæ ’нгъæлти,
Нæбал уинун æз цæстæй.
Исбæгънæг æнцæ ме ’фсæртæ,
Нæбал сæбæл ес дæндаг,
Ес хæзнати сайд цæхæртæ,
Макæд сæмæ уо мондаг.
Иристони фæрнуг кæмтти
Берæ бонгинтæ адтæй,
Ка мин зæгъдзæнæй, уæхæнттæй
Æносон царди ка ’дтæй?
Сæ къумрæбунтæ хæзнатæй
Ку бацæнцæ цъоппидзаг,
Æстьæлфтæнцæ сæ бунатæй,
Уæд иссæнцæ мæстæйдзаг.
И кæрæфтæбæл сæ уати
Нæбал хуæцидæ хуссæг,
Нæбал уидæ æ бунати
Сæ цæстити сæ косæг.
125
Некæд тарстæн уæззау кустæй,
Мæ фæллад си нæ зудтон,
Мæ тæрнихæй мæ тулд дустæй
Хеди зæйттæ фæссæрфтон.
Некæд кодтон мæнгæ соми,
Нæ уагътон хомæй гъуддаг,
Федиссагæн Дигоргоми
Некæмæн адтæн дзурдтаг.
Некæд адтæн, мæ фидистæн,
Кедæртау æз æдзæсгон,
Хуарз хæзнайæн адæми ’хсæн
Бакустон æз лæги ном.
Дæу бæрнæгъсти ’й нур, байгъосæ,
Цардмæ дин уæд минæвар,
Лацамарз ма уо бай’косæ,
Хуарз хæзна кæм ес лæвар.
Исæфун æй ма бауадзæ,
Дæ къохмæ ’й райсæ æнгон,
Дæ фæсте фæрнæй ниууадзæ
Хуарз хæзнайæн лæги ном.
Октябрь, 1994 анз.
Сурх-Дигорæ
р^рЗР^^^ТЯР^^ЯРЯРЯРЗР. РЯ-ЯР ^^Р^Р^РЯЯ^РЯРТЯ
126
Г«0 ('»№ *»>> ад ад ад Г*»Х«5 Г'»Х*> *»;
С^ с*Х^ Ф-) Фэ («Хъ '«*&> е^ г«»Х«!> сО
Æндæрбонæ,., Исон^,
Æндæрбонæ фингæбæл
Берæ дессæгтæ дзурдтан,
Æрзилдан мах идæрдтæбæл,
Кæрæдзей хеон худтан.
Нæ мæ «базудтай» æзинæ
«Устури» хæццæ цæугæй,
Æргом дин æй ку зæгъинæ,
«Уæлдæр» мин уомæй лæугæй...
«Устури» рази хеони
Арæх кæнуй лæг иронх,
Куд дæмæ кæсуй абони,
Ке нæ дин райстон дæ къох?
«Фæууæлдæр» дæн, мабал тухсæ,
Ци бони цæстæй кæсон?
Кæди-майди дæ, бабухсæ,
Æргъуди кæнон исон.
19.01.05.
Сурх-Дигорæ
р<ф<ф<$<ф<ф<фърар%рър ЯРфЯР^Р-^^Р^^Р^ЯЯЯ^ТЯЯЯ
(^Х^^^^^Х^^^^Х^)
Гъеууотæй мæ цард
Цæмæннæ заруй мæ зæрдæ,
Мæ цæсгон цæмæй æнкъард?
Нæ мæ тавуй еске сæрдæ -
Гъеууотæй, биццеу, мæ цард.
Æмпъузт кæрцæ, реуигæнттæ,
Гъæздугдзийнæдтæй идард,
Гъезæмарæ, мæгур бæнттæ -
Гъеууотæй, биццеу, мæ цард.
Нæ хæлæф кæнун тиллæгбæл.
Рагæй кæнун æз фуддзард,
Ниссор æй мæ цар ме стæгбæл -
Гъеууотæй, биццеу, мæ цард.
Фæддардтон æз мæ комбосбæл
Циргь хъæмай бæсти къолгард,
Мæ цæсти суг мæхе росбæл -
Гъеууотæй, биццеу, мæ цард.
Мæ къахвæдтæ еунæг надбæл,
Нæ си рахизтæн идард,
Нæ тох кодтон гъар бунатбæл -
Гъеууотæй, биццеу, мæ цард.
Табу кодтон лæги кадæн,
Некæд адтæн æз мæнгард,
Нæ бауарзтон хахур адæн -
Гъеууотæй, биццеу, мæ цард.
р^^ор^рор^ос^с^с^^с^^р ^.рр^зсзр-зя зр ^^ряр^? «з
128 ф <чх»>> ьх** <ч#» <'>Х'» <'»Х"> °*х*ъ °»№ <'>)
С** («Х^ («»Хэ <*Х*> «*Уь> с<»д^ с»Х^ <ЧХ<<> <ч)
Мæ еминæ къосæстæртæ
Хуæрагæ ’нцæ мæнгæ ард,
Нæ сæ райста мæ раст зæрдæ,
Гъеууотæй, биццеу, мæ цард.
Мæ сайд лимæн фæццидæрæй,
Нæбал æй хонун ме ’рдхуард,
Мæ бон мæбæл æризæрæй,
Гъеууотæй, биццеу, мæ цард.
9.09.2013.
Сурх-Дигорæ
Æрлæууæ!
Æрлæууæ, ма инсæ дæ кард,
Ма хезæ надæй.
Ниууадзæ, ма хуæрæ мин ард
Дæ фидæ мадæй.
Æрлæууæ, басæттæ дæ кард,
Ма мæлæ мæстæй.
Ма кæнæ, ма ’й халæ дæ цард,
Ракæсæ цæстæй.
Æрлæууæ, дæ зунд нæ ’й дæ кард,
Мæ зæрдæ ’сристæй,
Сæрхæй æй фентъохæ идард,
Тоггин æлгьист æй.
Æрлæууæ, ма ’сесæ дæ кард,
Фуд цъух фуд зæрдæ ’й.
Зонис æй, ардауæг - мæнгард,
Ма цо æ дзурдæй.
Съ С">> <*Х*> «{/*) <чХ*> <«0б> е«*Хэ «*Хэ <ч)
Æрлæууæ, мæрдти дæр фарст ес
Синхонæй, загъдау,
Мулкæй неке зонуй е ’фсес,
Уæдцæр ес æгъдау.
Æрлæууæ, уой бæсти ме ’рдхуард
Ракъуæрæ мæн сæр.
Ниххуарæд уой бæсти дæ кард
Тогæй мæн къæсæр.
Æрлæууæ, ниггæлдзæ дæ кард,
Ма дзорæ карзæй,
Хъазардæр хæзна - лæги цард,
Цæугæ мæ разæй.
Рахæссæ ардæмæ дæ кард,
Зундæй у о тухгин,
Не ’сонæй æвдесдзæй нæ цард,
Ка ’дтæй у и фудгин.
Сурх-Дигорæ
Æхгæд цæстæй нæ кæсуй,.,
Гегути Геуæргийæн
Ка нæ бæллуй хуарз гъуддагмæ,
Ка нæ уарзуй хуарз æгъдау?
Хуарз зæрæнттæ хуарз муггагмæ,
Хуарз кæстæртæ саг сирдау.
Хуарз лæгбæл хуарзæй баодæ,
Нæй Геуæрги лæгъуз лæг,
Æнкъæтей æхсæн æ ходæ
Æ сæрбæл æй-нæй ниллæг.
9
130
1) слд &Х& **&> (Я** <-*Х** °*№ Гг*№ °>)
? С'*Х^ сОС’Э («гХэ (^*з «X*; с»^ (чХ^ с*)
Æхсæргини, нæхе хонхи
Æ фидцæлтæн сæ бундор,
Уони фарнæ ее æ къохи,
Ее æ сæрмæ уони хор.
Неци кодтонцæ бабатæ
Сæ фурти-фурттæн æвгъау,
Нур зæрийнæ сæ талатæ
Ирæзунцæ æд æгъдау.
Нæ Геуæрги нæ рæбун æй,
И талатæй æй сæ еу,
Беретау, æргом, зæгъун æй,
Нæй æруадзгæ, нæй гæллеу.
Рацæуй кустмæ будурмæ,
Аразуй косгæй æ цард,
Æ микъиййæй æ устурмæ
Некæд хуæруй мæнгæ ард.
Бафеппайдтон, дзурди лæг æй,
Нæ ледзуй зинтæй идард,
Цæстуарзонæй, игъæлдзæгæй,
Зæрдæрохсæй, нæй æнкъард.
Сек хæссæн нæййес йе ’гъдаумæ,
Хъиамæтгун æй, косæг æй,
Æртæ къерей нæ Хуцаумæ
Нæ фæкковуй сосæггæй.
Нимайуй хеон, æмгари,
Лимæнæй æд синх цæруй,
Иуазæгæн æ хæдзари
Арфи хæйттæ æвæруй.
сор<^^^^^ррррр^схэ^?с^ ЗР-РС эяЗРЗРЧРЯйгЯЗЯЯРЗРЯ
М ЬГ*Ь 6уМ бУ^ <Г*Х""> <ч)Г«> ЙЛ) 6*й <&)
131
Æ зонги дæр æ хæстæгмæ
Амондæй, нивæй бæттуй,
Ниуазæн син лæгæй-лæгмæ
Дзæбæхдзийнæдти дæттуй.
Нæ зин царди сау сæхъесмæ
Æхгæд цæстæй нæ кæсуй,
Галеу надæй йе рахесмæ
Рæдуд лæги ефхæссуй.
Æнæ фæткæ дзурд нæ рази
Некæд хауй æ цъухæй.
Цæргæ нин кæнæд сæд’ анзи
Æнæнезæй, гъæдцухæй.
Сурх-Дигорæ
Хъæрæу кизгæ
Бонæ рæфти мах абони
Синхи нихаси бадтан,
Цæстæй айепп сувæллони
Ци нæ бонæй - рæвдудтан.
Бадес кодта еу, хестæртæй
Уотемæй дзурдта гъæрæй:
- Хор хуæнхтæбæл куд æрлæудтæй,
Куд рæсог æй арв сæрæй.
Сæрвасæн кизгæн æ къохти
Æ сау дзиккотæ фаста:
- Ци хузи ’нцæ, арв, нæ хуæнхтæ, -
Мæн и кизгæ рафарста.
132
Æз фестъæлфтæн æдзæстхезæй,
Уæхæн фарста нæ хизтон,
Æвеппайди мæ фур десæй
Æнæнгъæлти исдзурдтон:
- Хуæхтæ рагæй ирæзтæнцæ
Сæ уæлдзарходти бæрзонд.
Сæ цъобпитæ кæд уорс æнцæ,
Уæддæр син ес уоди конд.
Дорæй амад айнæг фæрстæ
Æд дзæбодуртæ, æд арс,
Æд сауæдæнттæ, цъæх фæзтæ
Нæртон лæгау æнхуæцфарс.
Бæрзонд мæсгутæ, федæрттæ
Рæсугъд адæм, æрдзæ хъал,
Ивулд Ирæфæн арф кæмттæй
Игъосæн мах æ цæхъал.
Фæрнæйдзаг хуæнхти цæргутæ,
Бæх си хезуй æд цæфхат,
Сæ фæхстæ син циргъ цæвгутæ
Ниддасунцæ анз еу хатт.
Арв нæ хуæхтæн сæ хуæд сæрмæ ’й,
Хуарз растæг си лæг коруй,
Нæуæг киндзау хуæдæфсæрмæй,
Фал зæнхæмæ æрдзоруй.
Рагон лæг ин æ цæхæртæ
Æрттевагæ исхудта,
Æ дзубанди - арви гъæртæ,
Æ цæсти сугтæ - къæвда.
С»> 6Г*.) 6Л>> бУ»е> ^Х» ЬГд й/*») ЙГм) <*)
6 <&У'г> «*/«>) «*& «'/*> Г^ г-^5) «X*) «)
133
Дунгæ арвæн æ есойнæ,
Зæнхæбæл æй бон бæттуй,
Зинг æстъалутæн се ’стойнæ
Мæйрохс ин фиййау хæтуй.
Мæйæ ма хор æ фазæнттæ,
Æрфæни фæд æ сасуг,
Уонæмæ кæсгæй уарзæнттæ
Арæх кæнунцæ расуг...
Нæ таусæй бафæлладæй,
И сувæллон, ниссах æй,
Æ гъудити кумæ уадæй?
Ка ин ци зудта махæй.
Æ дзиккотæ ку ниффаста,
Уæд фенцъулттæ ’й æ цæсгон:
- Ци мин кæнгæй? - нæ бафарста,
Лæдæрдтæй, мæгур, æ бон.
Æ еу къах æвæрд е ’ннебæл,
Æ сæрвасæнбæл хуæстæй,
- Хъал, - загъта, - æй а-дуйнебæл,
У они ка уинуй цæстæй.
Хуасгæрдæнти
Циргъесæнтæмæ, гъæйтт, лæги
Фæххонунцæ æнгъæлдзау,
Нæ никкæнуй хумæтæги
Æ буйнаг ходæ хуасдзау.
134
Сæумон æртæхи цæвгутæ
Низзарунцæ æскъоттæй,
Æрсæрфунцæ хуасгæрдгутæ
Сæ хед ростæ сæ ходтæй.
Сатæг уадæ лæги уодæн
Хори карзи æ хæзна,
Хедæйдзагæй уобæл уодæн
Кæд бабæй нæмæ зинна.
Куд нæ кæнуй и даргъ есбæл
Лæг æнтæфи уæгæ дæр,
Ци фæууй уæд а-дуйнебæл
Хуари къумæлæй хуæздæр!
Рæфтон уолæвдæн сатæги
Ка нæ кæнуй устур аргъ,
Барæвдаунцæ цæвæги
Хуарз дзæбокæ ма хъæстаргъ.
Уолæфунмæ цубур рæстæг
Фæййевгъуйуй и рæфтад,
Æхецæн уæд нæ хестæр лæг
Нæбал фæййеруй бунат.
Фæццей кæнуй, исистетæ,
Уардзæнæй, уой лæдæрæн.
Æнтаугæ нин æй, зонетæ,
Нæ раздæри сор дæрæн.
Лæгæмдухæй æнтаунцæ,
Амонуй уарунтæ хор,
Æнæзийнадæй давунцæ
Ка сатала, ка къæйдор.
& ф>) <&ч «*Х*> №» <ЧМ> («#9 <*Х*> <ч)
Æрæвардта фæстаг уæрдæх,
Къуари хестар, æрбадтæй,
Арви реуæй фиццаг æртæх
Æ ходæбæл æрхаудтæй.
Исхъел æнцæ сæ ласгутæ,
Хатт сæбæл адтæй къæхтæй,
Даргъ æфтауци иуазгутæ
Дзиуарæ баст уæрдæхтæй.
Æрæмбурд æнцæ уосонги
Фæлладæй еумæ фæскуст,
Ка нæ бахуæрдзæй е ’стонги
Фезонæгæй дзæбæх ухст.
Аги хурфи арти сæрмæ
Æхсæвæрæн нард нæл фус,
Тæвди цумдæн арви гьæрмæ
Баси къос дæр нæй лæгъуз.
Гъæди
Бацудтæн æртæхи кæрдæгбæл,
Мæ фæсте райззадæй Хус-дон;
Æрбадтæн сау гъæди зæлдæбæл,
Дессæгтæ уидтон, игъустон:
Сурх муркъæ хор бони бæласæй
Зингау æрттивта бонигон,
Дзæгъарæг хонсари æ цъасæй
Ме ’рдæмæ раздахта е ’ргон.
136
>> (,,ы щи <<ф) (-ф) <;*Х*> ('*Х*^ с*№ ('>)
9 <"Х*> Фз («УЪ «У*!> е»Х«8> о»Х*> рХ*; («»)
Футтитæ кодта æ бунатæй,
Бæндæнау ниддаргъ æй æ хъур,
Дзалгъæди еу цъухбæл цæгатæй
Игъустæй æрдонги хъур-хъур.
Фæдæгьни сифтæрбæл хæлаур
Æ тунæ ерисæй уафта,
Æ сæрмæ къадобæл сæлаур
Æ бауæр гъар хормæ тавта.
Сехуарæн гьæдкъуæр æ къæботтæй
Бæласæй золкъитæ ласта,
Дзубулдар еуварси æскъоттæй
Зæрдæн фурæхцæуæн уаста.
Гæггог дæр уаста æхе номæй,
Æнзтæ мин нæ кодта æвгъау,
Рæстæгæй-рæстæгмæ фæскомæй
Сонт гъæртæ кодта бæхæргъау.
Дзæгъиндзæг фудцурдæй, фуркарзæй
Исиста гъæд ’къохи фæдес,
Цъæх мæрæй тæссармæ мæ разæй
Фатау фæлледзæг æй рæубес.
Еу рауæн нæ зонуй æнцойнæ,
Зелуй и гъæд къумти узун,
Мæ рæбун синдзин къубулойнæн
Сабургай цудæй æ сун-сун.
Æ уæргътæ мулдзуг æвæлладæй
Рæуæг æ гобатмæ давта,
Мæнæн дæр мæ зæрдæ, еу загъдæй,
Мæ реуи уæриккау кафта.
(^Х^Х^^щ^^^^^Х^^
Ихуæрст
Кæдмæ мæлдзæн ехæнрезæй,
Цæмæн къахун сæлæф мет,
Кæмæн кæнун хъази сесæй
Ивулд донбæл фæтæн хед?
Кæд æрвиста хуæрдæфсесæй
Ихуæрсти догæ фиййау,
И мæйрохсмæ цæмæдесæй
Кæдмæ рæйдзæнæн куййау?
Ихуæрсти дæн финсæн сесмæ,
Е мин æй нур ма æлдар,
Æрбахонуй мæн циййесмæ
Е зарунмæ дзубулдар.
Сах уарун мин сæумæ ’рдæмæ
Арæх кæнуй нæртон зар,
Æ зæлланг муртæ зæрдæмæ
Бауадзунцæ бони гъар.
Фæлледзунцæ мæ фуд фунтæ
Тар æхсæвау мæ реуæй,
Нæбал фæуунцæ фæскъумти
Мæ гьудитæ хæлеуæй.
Мæ цийнæмæ хъал æлдарæн
Исервæзуй æ цъес-цъес,
Хуæздæр хуарзæн мæ нифсдарæн
Æрбаесун æз мæ сес.
рчрфгръроророрэр^тщъ!* <^<^рр<%1щэ$1^ ърррорър/эру
Сь <">; да Ф>> («У*) <да е»м> с*Хъ <*)
Ниммарун си мæ систитæ,
Рахауй уаргъ мæ рагъæй,
Рацæунцæ уæд финститæ
Сувæллонау сæ къахæй.
Ма финсæ зæгъгæ финсæгæн
Ка иссердзæнæй мадзал?
Исковгæй дæр ихуæрст лæгæн
Ци Хуцау дæттуй адзал!
Некæд
Некæд тонун цъæх будурæй
Деденæг æз сæрдигон,
Уомæ кæсун сæргубурæй,
Уомæ идзулуй цæсгон.
Мæ къох имæ некæд тасуй,
Æ рæбун кæнун æнкъард,
Нæ адæмæн уоди хуасæ ’й,
Уомæй æй цубур æ цард.
Некæд хъан кæнун бæласæ
Цъæх рæзбуни фæрæтæй,
Киндздзон кизгау тасæ-уасæ
Æдас мин уæд мæлæтæй.
Некæд кæнун сувæллонмæ
Мæ тингуни хæркъу дзурд.
Хуарздзийнадæмæ е ’сонмæ
Æнгъæлдзау æй хуæрзигурд.
р^<^^^^С^ЗСС^ОрС^С^^<^^^!^
Некæд гъавун хъиримагæй
Дзабодурмæ, нæй мæ бон,
Дигоргоми хъæбæр рагæй
Изæдау нæмæ ’й æ ном.
Некæд давун мулк фæрсагæй,
Некæд æй кæнун тухсун,
Мæ гъар къæбæр мæхе фагæ ’й
Цæбæлдæрти ба бухсун.
Некæд ходун æндæр лæгбæл,
Некæд æй кæнун бундæр,
Ходæги халæ ходæгбæл
Нæй бухсагæ æппундæр.
15.10. 93 анз.
Сосомæ
Не ’знаг нæ тæруй æгадæмæ,
Сау мегъи фесавдæй не 'сон.
Кæми дæ? Хезæн дæ, адæммæ
Фæззиннæ, мæрдтæй дæр иссо.
Мæ фæсте уодзæнæ адæмæн, -
Ленин дин фæдзахста, - сæрбонс,
Иннетæн нæййес, нæ, бадæмæн,
Галеумæ дарунцæ сæ гъос.
Бæсти ’лдар æрвонг æй ефстагмæ,
Дуйнебæл хуæддздзойæй хæтуй.
Цæуй нæ гьуддаг гириззагмæ,
Дзиназуй, нæ бæстæ нæтуй.
140
.) <да («#л.) ы>-) бЛе> <у#'> «ЧХ«> Г»У'>> *»)
? сч& <«Хъ «-Х*> «X1» «X*) е»/<л е***» с*)
Ниуазтæй рист лæг хилæ рвонгæй
Агоруй хъæма, хъириймаг,
Адæмæн царди фур æстонгæй
Тоги аргь иссæй хуæруйнаг.
Ласуй нин сникерстæ фæскъумтæй,
Иссан гъæди сирдтау бæгънæг,
Адæм æнæ куст, нæ будуртæй
Гъæздуг лæг есуй æ тиллæг.
Фесавдæй нимадæй бæнттæмæ
Нæ бæстæ, Советон Цæдес,
Гитлерæн æвæдзи мæрдтæмæ
Æ цийнæн кæрæнттæ нæййес.
Ледзæн æд бæдæлттæ «Буркумæ»,
Агорæн хуарз цардæн бунат,
Цæуæн нин нæбал ес Мæскумæ,
Уордæмæ æхгæд æй нæ над.
Цæуæн цъæх циренæй цæхæрмæ,
Бартæбæл нæбал ес хуæцæг,
Кæддæрау рахъел æй нæ сæрмæ
Не ’лдарæн æ къохти лæдзæг.
Адæм сæ сау тоги ’вдулунцæ,
Цардæн цъасæ къапек æй аргъ,
Фонсау нæ æфсоймæ тæрунцæ,
Нæ рагъбæл æвæрд æй сæ саргъ.
Не ’лдарæн хуæрзхаст æ къæбистæ,
Уарзунцæ хуæрун, ниуазун,
Махæн ба нæ рагъæй нæ систæ
Бабузау райдæдта уасун.
<*9 <«У9 «*>>) «*Х*) №> «ЧХ^ фХз> $Х9 Ф
141
Цæрæн, - ка кæркдони, худони,
Уонæн галауантæ райдзаст,
Фæззиннæ! Гъæуис нæ, абони
Дæумæ ’й нæ адæмæн æ каст!
Фæззиннæ уæдцæр бонæмгьудæй,
Дæ циртæн истонæ æ дор!
Нивварæ цардæн дæ циргь зундæй
Нивгундæр федæнмæ бундор!
6.11.93 анз.
Ка?
Мæ уарзон хуæрæ, мæ мадæ.
Ка мин радавта мæ хай?
Ци кæнун, мадта, ме ’рвадæ,
Ци бæллах æй уой зæгъай.
Цæмæн ресуй мæ зæрди сæр?
Кæдмæ мин хуайдзæй мæ реу?
Мæ сагъæстæ мин аллийзæр
Ци сайтан кæнуй хæлеу?
Цæмæ ма кæсун къæразæй,
Кæмæ ма дарун ме ’нгæс,
Цæмæн бамбæрзун сор базæй
Мæ уомæл цæститæ æз?
Цæмæн фæссадтæн къуар анзи,
Цæмæн фæккиудтæн гъосæй,
Цæмæн фæллæудтæн æ рази
Къири хузæн фæлорсæй.
142
Цæмæн сайдтон æз мæ фиди,
Цæмæннæ загътон æргом,
Сау дзиккотæ дууæ биди
Исбастонцæ мæн æнгом.
Цæмæн разиндтæн нæбæзгæ
Беретау царди æз дæр,
Мæ бийнонтæй еске кизгæ
Цæмæн иссæй мæ хуæздæр.
Артæй ма байззадæй ’взалу,
Зинг адтæй æма н’ адтæй,
Кæмæ байдзулдæй ме ’стъалу,
Ку базудтайнæ, ка ’дтæй?
Бахатир кæнæ, ме ’нгарæ,
Кедæр гъолæ шах ’сбадтæй.
Мæ уарзонбæл æ къохдарæн
Ка бакодта, е ка ’дтæй?
Уаргъ
Ледзун сау циренæй цъæх артмæ.
Нифхæлæд дæ саргъи мæ рагъ,
Ледзун æнæзæрдæй идардмæ,
Мæ зæрдæ иссæй мæ цирагъ.
Мондаги хуардтон дин дæ хæйттæ,
Ме ’стонг мин, сбæрæг æй сайдтай,
Мæ рагъи хæссун нур тухæйти
Мæ сагъæс, ме ’носон катай.
р^^^^^^с^с^^о^рр^р.рс^^^^^ЯР^^^^Я
Тасунцæ мæ буни мæ къæхтæ,
Нæтун, фал бухсун æз бæхау.
Зин æнцæ хæссунмæ мæ уæргътæ,
Æнцæ рагæлдзунмæ æвгъау.
Хæссун сæ талингæй мæйдармæ:
- Давис сæ мæнæй, - ма зæгъай,
Æд уаргъ æрбалæудтæн дæ дуармæ,
Райсæ си, табуафси, дæ хай.
Гъæуагæ нæ дæ, уой ма дзорæ,
Мулкæй ка кæд зудта е ’фсес?
Æвналæ, еститæ багорæ,
Райсæ мæ уоргъæн ду е ’мбес.
Райсæ, мæ хæзнатæ дæ рази,
Уадзун дин мæ уарзт æз цирагъ,
Бафтуйдзæй дæ кинæ дæ цанси:
Зондзæй ин æ уæзæ дæ рагь.
Фесæфæ
Ма телæ дæ къохтæ, дæ къæхтæ,
Ма хуайæ лæгау ду дæ реу.
Царди нæ бауарзтон берæгътæ,
Абони уонæй дæ сæ еу.
Фесæфæ тагъдцæр, ма мин дзорæ...
Игъосæ, зæгъун дин æргом:
Мæ цæстæ, мæ бæстæ - Дигорæ.
Дигорæ мæ уод, мæ цæсгом.
р^^^^де^рс^^рр^^яРРР^^^^^ЯР^ЯРЯРЯРЯ
(«5, (йх*, (^ $#*> <*)% $./«> с-*Х^ «Ч& с«0
Фур зудæй нивзуд дæ, лæбори,
Дигорæй разиндтæ фæстаг,
Фæууо хъодигонд нæ Дигори,
Дигорæ нæма ’й иурстаг.
Дæ хуали халонау багорæ,
Нæ зони ду ци ’й ходуйнаг.
Зæгъун дин, нæма ’й мæ Дигорæ
Сайтæнттæн, æвдеутæн уæййаг.
Тонæнтæ фæркитæ дæ фæрстæ,
Цæфсæд дæ рист хурфи дæ маст,
- Дигорæ - мæ цæстæ, мæ бæстæ,
Мæ зæрдæ, мæ уолæфт, мæ уарзт.
Фесæфæ, ма лæууæ мæ цори.
Муггагмæ фæннеуæ куйау!
Адæмæн лæвар мае Дигори
Хæтдзæн дæ фудæнæн фиййау.
Цæрунмæ бæзтæй
Райгурдтæн Советон Цæдеси,
Мæ бæстæ цæрунмæ бæзтæй,
Дардта мæ фæрнæй æ гъæбеси,
Цард мæмæ идзулдæй цæстæй.
Куд цардтæн, уой мин ду ци хони,
Мæхе æз амондгун худтон,
Хор мæбæл рафтуйдзæй абони -
Фуни дæр æз уой нæ уидтон.
р^^р^р<^?^с^р^2рр^^рс^?С5? ррф <зрзрзр зр ^ зр ЗР ЯР ^Я
Г») бф 6Г** <»у»!» <ЭД ^Г*» <5Л) 6УЙ 6)
ф «У*> е*Х*) *гХ<») едя сОФ «злэ &Х*> <&
145
Парахат адæмæн Цæдеси
Нæ зæнхæ цæрунмæ хъæрттæй,
Абони бафтудан фæдеси,
Нæбал ан æгæстæй-мæрдтæй.
Ме ’знаг мин фехалдта мæ бæстæ,
Гъудæй мæ æ хæццæ мæлун,
Абони беретау æррæстæ
Зæнхæбæл золкъау æвдулун.
Уарзтан нахеон, нæ хæстæги,
Цауддæри нæ худтан лæгъуз,
Нæ дзиллæ а-фæстаг рæстæги
Иссæй фидиосау мургъуз.
Ниххастан нæ хъурмæ цъимарай
Гæбæрæй нæ рагъдзар нихæн,
Бахаудтан уацари бегарай,
Нæ размæ куй гæлдзæн къæхæн.
Сумахæн ковун, мæ кæстæртæ,
Рæсугъд уæд, фæрнуггин уæ цард,
Бæрзонд мин хæссетæ уæ сæртæ,
Ма уотæ уæ царди æнкъард.
АУДар
Мæгур лæг æмæ уосæн
Еунæг фурт адтæй,
Къæбæрбæл куста, фонсæн
Сæ фæсте хаттæй.
10
146
О) с»х*ь м*> ым Щ*» <'»Х** Г'»Х^ Щ*» (,>)
С*; с*ль сОС^ «Х^> «#<г> <*д<>) <йХ<{» «чх*; «*)
Сæ тьæрвинги фид фунхæй
Кæд адтæй фæндон?
Кæрдзинæн гахæ хурхæй,
Цумуйнагæн - дон.
Цæсти никъулдмæ кеуй,
Ихæлуй бундор,
Хæрдмæ дæр хатгай зелуй
Мæгур лæгбæл дор.
Сæ еунæг бæх син кæдцæр
Радавдæй еу хатт,
Мулкæн ма сæмæ уæддæр
Изадæй цæфхат.
Фидбилизæн ес фазон,
Агоруй кедæр,
Сайтани хай æ уарзон,
Фæззиннуй е дæр.
Сæ уæлиндзсæр исцæфстæй,
Басугъдæй е ’мбес,
И зæрæнттæмæ мæстæй
Æрæсмуста нез.
Фæккиудтæнцæ гъос, зундæй,
Аййепгун цæстæй,
Сæ биццеу ма син дзурдæй
Сæ уодбæл хуæстæй.
Нæ хизта сæ фурт зæйæ,
Искодта фуд анз,
Рахаста сæ нез мæйæ,
Фæгъгъæнæ ’й сæ хъанз.
(*•) (<$<>) «*Х*9 *!&> б»Х*> (<>ХЪ «*Х$ №) <Ч>
147
Рамардæнцæ. Бон зундгонд,
Мард махмæ мард æй!
И цæфхат син хæларгонд
Æрцудæй кардæй.
Сæ лæппо хундтæй Дудар,
Исуйнаг, æвзонг,
Æнæ зæнхæ, æнæ хуар
Ку хуæрдгун, ку стонг.
Мæгургорæй беретæн
Бахуаста сæ дуар,
Концарухътæн, æркъетæн
Ракоридæ цар.
Куд уа - ци уа, æрцудæй
Цалцæггонд æ къæс,
Æнæзийнадæй цудæй
Къæбæрбæл гъонгæс.
Сурх хæцъелæй бабаста
Сæ цæфхат дуарбæл,
Сог рагьæй гъæдæй хаста
Ескæмæн хуарбæл.
Æфсастæй мед ’гъæу хуæрдæй,
Æзмалдæй æ тог,
Уæхæн бон дæр æрхъæрдтæй,
Æрæлхæдта гъог.
Догъон бæхау æй рæстæг
Æ разæй сурдта.
- Мæ нисанмæ дæн хæстæг,-
Æхецæн дзурдта.
14о о>> ы* <<*№ «*х*ь ьх,д ьх*» **>> ^ ф
Сь <чХ*> (ч& («-Х*) <*/*> <0б> && <чХ*> с*>
Ард хуæрун къæбæр, цæнхæй,
Нæ уодзæн мæгур!
Лæмардзæн сойнæ зæнхæй,
Æхсиндзæн къæбур!
Косунæй лæг нæ мæлуй,
Æууелдзæн къæйдор,
Косæг лæгмæ идзулуй
Нæ цъæх арвæй хор!
Тъæбæрттæй, ледзгæй æ цуд,
Нæ лæудтæй сабур,
Изæрмæ ин нæуæг худ
Нæ хъæрдтæй дзабур.
Æхсæвæй бонæ курдта,
Нæ зудта фæллад,
Хуæздæр цардмæ агурдта
Æхецæн къахнад.
Фæммадзал кодта бæхтæ,
Галуæрдун, хуарз саргъ,
Исæнтудта ма сæгътæ,
Дууæ гали, маргъ.
Мæздæгæй ласта хонхмæ
Галтæбæл цæнхæ,
Æфтудæй къапек къохмæ,
Æлхæдта зæнхæ.
Нæ лæвардта æ зæнхæй
Халæ дæр лæвар,
Æхсигъæдæй уæлбæхæй
Æвзиста Дудар.
^^Х^Ч^^Х^^Х^^^Х^^^
Æрæгьзалдæй æ гæбæр,
Нæбал цумдта дон,
Сонгун хъаймагьи къæбæр
Æнсæндуй фæндон.
Римæхсæн нæййес мистæй,
Цъасæ къæссай хуар,
Кедæрти дзурд игъустæй:
Исхъал æй Дудар!
Нæ астæу иссæй алдар,
Искодта циййес,
Æстъегъуй нин нур нæ цар,
Нæ зонуй æфсес!
Ихуæрст -лæг даруй, муддар,
Догъон бæх хæссуй,
Куййи бæсти æ фæсдуар
Æ цома хуссуй!
Æ фур хъалæй ци кæна,
Нæбал зонуй уой,
Систи тогмæ тæгæна,
Нур даруй хъуппой!
Некебал хонуй мед’хонх
Æхецæй лæгдæр!
Æргъувдæй даруй æ къох,
Æлгъетуй гъæу дæр!
Рæстæгæн æ бæх цалдæр
Фæххаста æнзтæй,
Хуæрдæ ’фсесæй Дудар дæр
Хъибилау нæрстæй.
|Г)() (*& (<>/»>) (<ф) <<ф) <ух>!> <'*Х*'> Г'*Х<> Г*Х*> °>)
С<л ("Х^ С'*Х^ (ч’’з) <«>>; «X*) «»>.> с**!? С'*)
Æстонг гæбуйау хуæстæй
Æ мулкбæл федар,
Нæ разинттæй, нæ, хуæрзтæй
Æ гъæуæн Дудар.
Нæ фиддæлти æмбесонд
Раст цæстæй кæсуй:
- Мæгурæй ’схъал уогæй уод
Хораууон исуй...
Æ каууестæмæ Дудар
Фæрраст æй еу хатт,
Æ разæй надбæл æлдар
Ниууидта цæфхат.
Хори тунæмæ зæнхæй
Æрттивта æндон,
И хуæрдæйрист æ бæхæй
Æрхизтæй ездон.
- Куд уадзон хæзна уæхæн, -
Æхецæн загъта,
Æхси фиййæй æ бæхæн
И цæфхат ’скъахта.
Гъулæггагæн, æркастæй,
Разиндтæй æрхъез,
Багьенцъун кодта мæстæй,
Пайда си нæййес!
Базир-зир кодта æваст
Æд цæфхат æ къох,
Кумæ ма ’й цума æ каст,
Ци ма си ’й иронх?
Хæстоляф кæнгæй, Дудар
Æ мулкбæл хуæстæй,
Зæгæл ма си и бундар
Агурдта цæстæй.
Ци загъдæуа, ци, цæстæй
Нæ зонуй æфсес!
Ивадæй, мардæй мæстæй,
Дон дæттæг нæййес.
И мулкдзæстæ фиццаг хатт
Нæ кодта инод,
Нæ ниггæлста æ цæфхат,
Исиста æ уод.
Рахаудтæй фæрсмæ сирдау,
Рацох æй цардæй,
Гъæу мардæн ’скодта æгъдау,
Мард махмæ мард æй!
Уæд дзæнæти æ бадæн,
Ци адтæй æ цард?
Сосо-босойæй адæм
Нигæдтонцæ мард.
Æ циртбæл бæрзонд къæйдор
Хъел лæууй нур дæр,
Æ тунтæй ин сæумон хор
Батавуй æ сæр.
Хор кæсуй циртмæ сахат,
Е куд нæй ’стур дес,
Æрттевуй дорæй цæфхат
Астæубæл æрхъез.
152 р^^Ж^ф^р^р^+ф+Ъ
Оь» с*Х^ с«уС«5) (*У<ч) (*Х'>> «ОС*> <чл<5» (Чл*> («у
Цирт æхемæ æлвасуй
Хораууон дорæй,
Лæги цæстæбæл гъазуй
Саст цæфхат морæй.
Мæцутæ
Уæлмæрдти
Цирти уæлгъос сæргубурæй
Сау дарæси лæг лæудтæй,
Сувæллонау асæст хъурæй
Зæрдæ ресгæй искудтæй.
Цирти астæу цъæх зæлдæбæл
Сурх уардитæ фæрдгутау,
Æмбалдæнцæ æ зæрдæбæл
Фæсарæфти фуд фунтау.
Æ рист зæрдæ исуæззау æй,
Хор бони ’й арв æрцавта.
Цирти туппур æнæ ’вгъауæй
Цæстисугæй æхснадта.
Уæздандæрæн Дигоргоми
Амудта уой æ мадæн,
Фæууидта йе уой цæсгони
Æрттевгæ ’стъалу цардæн.
Æ рохс уатмæ фæрнæйдзагæй
Æрфестæг æй изæдау,
Устур боз адтæй муггагæй,
Муггаг ин кодта æгъдау...
Гм> йуй Сф) шъ мя <5х» <ЧХ^> ^х^ (V)
(^ ^Гл) (^ ^ «*&> <чХ*-> (#2) «Х’* <ц)
153
Бæргæ гъазта сæ цæстæбæл
Сæ кæстæртæн сæ рохс цард,
Нур уæлмæрдти æ гъостæбæл
Рауайуй æ дзурд æнкъард:
- Арви реубæл ирд æстъалу
Тагъд соддзагæ ’й, уой зудтай,
Уæддæр мæ ду царди ’мбалæн
Æвæсмонæй æрхудтай.
Ма ми гъаст кæнæ абони,
Фæррохсдæр кæнæ дæ каст,
Цæсти сугти содзгæ дони
Мабал æртайæ нæ уарзт.
Æнкъардæй мæмæ ма дзорæ,
Мабал мæ кæнæ игъал,
Мæ фæстаг фæдзæхст - багорæ
Æгъдаумæ гæсгæ æмбал...
Сурх фæрдгутау æрттивтонцæ
И дедентæ бонигон,
Зæрди уедæгтæ тудтонцæ,
Нæ рохс кодтонцæ цæсгон.
Цирти гъосмæ сæргубурæй
Лæг лæудтæй æма лæудтæй,
Хæкъурцгæнгæ асæст - хъурæй
Цалдæр усми фæккудтæй.
Сурх-Дигорæ
р г^ ^ Т Т РР ^ ^ РР ЧР ЗЯ ЯР ^ ^ ^^ ^^ ^ ^ ЯР ^ ЭР V Ч
(ь «&> е& №> «Х*> «X*) <аХ*а> <*& <•*)
Сурх-Дигори зар
Хори рохсмæ мæн ме ’гурци дæ къохтæмæ исистай,
Гъазæнтæн мин æстъалутæ авдæнмæ æрвистай.
Сабий уогæй дæ рæзбуни дæумæ уидæ мæ сехуар,
Дæу зæрдæмæ, мæ уарзон гьæу, иссирдтон æз зæрди дуар.
Мæ хуссæнæй сæумæ раги дæумæ тæхинæ маргъау,
Еунæгæй æз хебæраги дæуæн дзоринæ аргъау.
Цъæх гъар сæрди æз дæу дæнтти æртадтон мæхе æдзох,
Гьæугæронæй берæ бæнтти дæумæ телинæ мæ къох.
Дæ гъæбеси игъæлдзæгæй æз ме ’уæнгтæ ивазтон,
Дæ будуртæ дин лæдзæгæй хъуæлти гъазгæй исбарстон.
Мæ цардбæл мин берæ хуæрзтæ бонæй-бонмæ æфтудтай,
Мæ уарзон хъазар гьæубæстæ, мæ мадау мæн рæвдудтай.
Сæрустур æнцæ хестæртæ нæ хæзна æма не ’гъдау,
Уони фæрнæй нæ кæстæртæн сæ бакастæй изæдау.
Нæ кизгуттæ уорс бæлæутæ кусти-змæлди фæразон.
Йеууонæй йеуей мæ зарти æз хонун нур мæ уарзон.
Вазард:
Сурх-Дигорæ, мæ хуарз гъæу,
Мæ мадау уарзун æз дæу.
Нæ уодзæнцæ æдзæрæг
Нæ Даргъ-тагæ, Хусфæрæк.
Сомигонд дæн мæхецæн,
Нæ кæнун дæуæй хецæн,
Ке ци фæндуй, уой дзорæд,
Æхецæн уадзæд горæт.
р^С^^с^р^р^р^рс^ф Ъ&?Р$Р ррг^^зрзрзрзя^дзр ЗРЗря
(-> <&>) 6Ги) 6У«> (ВД бУ» йХ^ йГм) <$.)
(Я, <&/«,, (<*>>> ^ <?♦>> <?0б> (#') &Х*д *»)
155
р^^Чр^РТРЗРЯРЗРцрЯРЯР^^^^^^ЗР-ЯРгЯЗЯЯРЯРЯ
(«5, С'*Х^ (<*М (<*}«•) (<$*) («Х& (5*Д*) Г*Х*> <<*)
Уарзондзинадæ
Уарзондзинадæ зæрдцаг æй,
Уалдзæги фæууй йе хеваст.
Уарзун дæ, сау рæсугъд, рагæй,
Цæфсуй мæ реуи содзгæ уарзт.
Арæх катай кæнун бонæй,
Æнæ дæу кæнун æз инод,
Уарзун дæ, уарзун æз, зон æй,
Дæ уиндæй базмæлуй мæ уод.
Дæ сау дзигкотæ даргъ бидæй -
Цæмæдесæй сæмæ ’й мæ каст,
Мæ уод уонæбæл ауигъд æй,
Уонæмæ баст æй мæ сонт уарзт.
Æнкъардæй ралæудтæй фæззæг,
Æрæвардта мегъæ гъæубæл,
Нæбал ахæссуй мæн хуссæг,
Æрхунæй мæлун æз дæубæл.
Гъæйдæ дзæнæтмæ фæццæуæн,
Ирддæр си хонунцæ мæйрохс,
Уоми æз зардзæнæн дæуæн,
Дæ росбæл æмбæлдзæй мæ рос.
01.07.14.
Сурх-Дигорæ
рср^р^^^ярЯрс^рроря^^^^^^^ЯР-^ЯР^ЯР^РЧ
(*> (#ъ> <*>,, ф) ф>} <§&> <^.) *№> <Я)
Уарзти дæгъæл
Хуцаубони кизгæ ’рвистан нæ тумбул синхæй,
Иуазгутæй рафестæг æй еу лæхъуæн бæхæй,
Фæкъкъæп кодта мæ сонт зæрдæ æ уиндæй æваст,
Кæмæ уодзæй и кизгуттæй гъазти нур æ каст.
Æ цæстæнгас гъазти тургьи æрзилдæй фæлмæн,
Берæ хуарз кизгутти астæу агурдта е мæн,
Мæ хизæй ма бæргæ ’мбардтон, нана, мæ цæсгон,
Гъеуæддæр мæ æрæстæфтæй сау æрфуг кæсгон.
Ракодтон, нана, æ хæццæ еунæг ездон кафт,
Лæдæрдтæн æй сау бецъойæн фулдæрмæ ’йæ гъавт,
Балæдæрдтæн æй, нана, æрцудæй ме ’сæфт,
Гъазти тургъæй дин кæсæгмæ æз фæддæн æскъæфт.
Базард:
Кизги зæрдæ нæй, дзурдтай мин ду, нана, къæйдор,
Уордигæй кæсуй лæхъуæнмæ амонди гъар хор.
Некæмæн адтæй мæ реуи зæрди дуар игон.
Æ дæгъæл ин æрбахаста сау бецъо кæсгон.
Аргъау
Фæууидтон æз аци бон м’ асæги аргъау,
Ма мин æй скæнæд Хуцау, искувтон, æвгъау.
Цæститæбæл рагъазта не ’стур тургъи гъазт.
Бауарзтон æй æз, Нана, бауарзтон тухуаст.
Сæ тутай бунмæ рæфти хораууон бадтæй,
Рæсугъддæр уомæй кизгæ дуйнебæл н’ адтæй,
Æ фестадæй искодта кадгиндæр æ сæр.
Мадæ Майрæн уæд де ’мбал, - исдзурдтон æз дæр.
1оо ^V^V^V^)^^^^V^V^^^
(*9 &&> <чХ5 №> Ф»<<*Х<» && с«0(«/ (<*)
Хуарз рагон Нæртон æгъдау равардта мæнæн,
Кизги реуæй ивулдæй фарни рохс тæмæн.
0, куд баууæндон, Нана, аргъаубæл, зæгъай,
Ци Хуцау дæттуй лæгæн царди уæхæн хай!
Базард:
Мæ зæрди мин сау рæсугьд
Ниууагъта рохс фæд.
Царди ’мбалæн дæ, зæгьун,
Уæхæн кизгæ уæд!
Даргъ уорс пъолций изæдау
Адтæй æ бакаст,
Вауарзтон æй æз, Нана,
Бауарзтон тухуаст.
01.07.17.
Сурх-Дигорæ
Дигора
(зар)
Æ медбилхутт хорискасти Уорсдонæн дæумæ ’й,
Дæуæн заруй цæхъалгæнгæй æ уолæн сæумæй.
Æрфæни фæд дæ гъæццол æй, дæ баз ба мæйрохс,
Дæ фæрци кæсуй махбæл дæр арвæй хори рохс.
Æ бæдолау дæу рæвдауй хори фæлмæн каст,
Фæрнæй нин цæрæ æносмæ нæ дуйнеййи уарзт,
1 Нæ Хуцау дæ реуи ’гънæгæн уадзæ ма дара -
Сау рæсугъд кизгутти горæт нæ боц Дигора.
159
Иристони ду махæн дæ царди рохс дзæнæт,
Цæсти гагуйау Уасгерги дæу гъæуай кæнæд,
Мæйрохс изæрти уарзæнттæн уадзæ ма зара, -
Сау бецъо лæхъуæнти горæт нæ боц Дигора.
Дигора, Дигора.
Нæ фарнæ дæ ду не ’гъдау, нæ уарзон мадæ.
Нæ рохс къæсæр, иæ бундор, нифс æма кадæ.
Дигора, Дигора.
Нæ авдæнæ дæ махæн, кæнæн дæу цæра,
Дидинæгау рæсугьд уо, горæт Дигора.
05.06.14 анз.
Сурх-Дигорæ
Къамати рæсугъд
(зар)
Цæмæн бацудтæн æз Къæматæмæ,
Куд ма раздæхон нур æз фæстæмæ.
И сау рæсугъди берæ бауарзтон,
Мæ зæрдæ уомæн мæ къохти хастон.
Хор æма мæйæ фазæнттау бонæй
Тæмæн каддтонцæ æ рохс цæсгонæй,
Къаматæмæ мин над амудтонцæ,
«Цæуæн нæ хæццæ», - мæнмæ дзурдтонцæ.
160 р^+ьяиэвъ^^^ф+ц
С*» ель еХз> (Ф) «Х*> «Х*> с»Х*> <чх«!> с*)
Мæ реуи хурфæй сонт уарзти уолæн
Сау рæсугъд райста æхецæн гьолæн,
Зæрдидзæбæхæн ходгæй си гъазта,
Мæн ба æхемæ хорау æлваста.
Хорæй æз мæйæ нæбал æртасун,
Кизгæн ниддаргъ æй æ гъолæй гъазун.
Хуцау æ зонæг, æ бони хъалæн
Ке равзардзæнæй царди æмбалæн.
И сау рæсугъдæн е ’взонг хъал зæрдæ
Мæнæн басугъта мæ уарзти сæрдæ.
Мæ уод мин сласта мæ зæрди тагæй,
Седзæрæй амонд царди тæрсагæ ’й.
Базард: Нана, нана.
Ци ма фæууон, кизгæ иссæй мæ хораууон.
Сау рæсугъд мин мæ уод давуй,
Арвæй хор мæн нæбал тавуй.
Нана, нана.
Кæми мин дæ? Минæвар цæуæд мæ фидæ,
Цард гъазагæй мæ рист уодæй,
Седзæр биццеу æнамонд æй.
Фиццаг уарзт
Фиццаг уарзтæн ка нæ фæууй царди æ цагъар,
Ка нæ бауадзуй æ реумæ уой æхсицгон гъар.
Мæ сау рæсугъд, мæ бони рохс, мæ сæумон изæд,
Мæ раст уод дин фарнæхæссæг рæсугъд цардмæ уæд.
^<^^^^Зр<^^^с^0РЯрс^<^^
(ъ <чХй) *#ъ аФ>) ц»х*!> (<>Х<'> №> «*Хъ «0
Базард:
Гъосрæвдауæн фæндури цагъд
æзæлуй гъæубæл.
Уорс рехæ хестæри хуарз кувд
æрцæуæд дæубæл.
Нæртон симд ма æнгулдзæхтæй
хæрдмæ хауй гъазт,
Мæнæн ба дæумæй æнкъардæй
Седзæрау мæ каст.
Уалдзигон хорау рохс цардмæ рохс цæстæй кæсæ,
Мæ рохс зæрдæ мин дæ хæццæ цирагьæн хæссæ
Некæмæй кæнуй, баууæндæ, фиццаг уарзт иронх,
Уæд имæ ду куд исистай æвзистæй дæ къох.
Базард.
Арви бунмæ хонхи цъопбæл уорс цъете тайуй,
Гъеууой донау мæ цæстисуг мæ росбæл уайуй.
Хуцауæй лæвæрд дзиуарæ æз æд уарзт хæссæн,
Æ рохс бæнттæ ин зæрæмæ, зонæ ’й, имиссæн.
Базард.
Нæуæг бундормæ бæлццон дæ, мæ сæумон изæд,
Дæ рохс къæсæр ковæндонæ уарзæнттæн исуæд.
Уарзæнттæмæй æстъалутæн изæрæй сæ каст,
Уони хæццæ имиссæнæ, зонун æй, мæ уарзт.
Базард.
29.09.15.
Сурх-Дигорæ
11
Киндзæхсæвæри зар
Не ’рæзгæ фæлтæртæн нæ рагон æгьдауæй
Корæн мах киндзитæ, табу уæд Хуцауæн.
Уинетæ ’й, нæ цийни рæсугъдæй мах зарæн.
Хуцауи хуæрзтæбæл нæ зæрдæ ку дарæн.
Фæрнæйдзаг зæрбатуг еу комæй иннемæ
Хуæрзкъахæй æртахтæй нæ уарзон дууемæ.
Кæстæртæ хестæртæн хуарз æгьдау дæттунцæ,
Фæрнæй син хестæртæ Хуцаумæ ковунцæ.
Уаларвон изæдау рæсугъд æй нæ киндзæ,
Йе ’фсинæн уодзæнæй æнхуси цæгиндзæ.
Ездон сиахс медгъæуи лæхъуæнтæн сæ хуæздæр,
Уой халæ рахуæрæ уосгортæн сæ кæстæр.
Рæсугьдæй нæ зартæ махæн изæлæнтæ,
Фæрнæй сæ не ’зæдтæ Хуцаумæ хæссæнтæ.
Ковæн нæ Хуцаумæ, мах ан Хуцау уарзæг,
Нæ дууæ кæстæри фæууæнтæ е ’уазæг.
Кæстæртæ нæ мæсуг нæ рæсугъд æгъдауæн,
Сæ уиндæй не ’фсæдæн, табу уæд Хуцауæн,
Рæсугъдæй мæнæ ’нцæ бæлæутау нæ цори,
Амондгун фæууæнтæ на фæрнуг Дигорæ.
2010 анз.
Сурх-Дигорæ
с<ф<Ф^<ф^<фжорорф<рр<ффор^^
Мабал мæ сайæ
Уадцзигон хормæ æрдзæ райгъал аей,
Тæходуй, уоми метау ниттайæ.
Мæ еунæг уарзон, мæ бон нæбал æй
Æнæ дæу цæрун, мабал мæ сайæ.
Сослани ’ндурæ хорæфсес сæрди,
Дæу фæлмæн цæстæй мæнмæ ракастæй.
Кæдмæ æвдулдзæн фæсдуар дæ зæрди
Уарзондзинадæ рæхисæй бастæй.
Цæугæдон заргæй, фæтæн арф коми
Уорс цъетей бунæй урдугмæ уадæй.
Уарзун дæ загътай, кодтай мин соми
Хуцауи размæ дæ еунæг мадæй.
Амондгун адтæ де ’цæг рохс фунмæ,
Гъуди ма ’й кæнис, ард мин куд хуардтай?
Ирæфи дон мин Хæнæзи бунмæ
Дæ медбил ходгæй дæ къохæй дардтай.
Къохдарæн æз, дæу мæ уарзон хонгæй,
Уæдæй ардæмæ мæ къохбæл дарун.
Кæми дæ биццеу, æз уой нæ зонгæй
Дæумæ æнгъæлдзау æнкъардæй зарун.
Арæх мæ фунти киндзи бунати
Къумæй уайсадун мæ хестæр теумæ.
Мæ асæги ба мæ кизгон уати
Кæугæй нилхъевун мæ баз мæ реумæ.
р^^^зр^р^рзр^^^ЯЕ^^ЯР^^^ЧР^РЯЗЯ-^^я
(»>> (<»>> («,>> (уу>.) <у#'-> <'>Х',} °>Х» Гг>№ <'*)
С«у с*Х^ с*Х*> (•*/*> е#*> <чл*) а*Х*9 с<у(*> сч)
Уалдзигон хормæ æрдзæ райгьал æй,
Тæходуй ма си метау ниттайæ:
Мæ еунæг уарзон, мæ бон нæбал æй
Æнæ дæу цæрун, мабал мæ сайæ.
2009 <шз.
Сурх-Дигорæ
Болæмæргъæ
Худтæй хор арвæй мæнæн мæ сæрмæ,
Фæрнæй æрвиста амонд къæсæрмæ,
Мæ уод базмаддæй уарзти рохс дуармæ,
Мæ болæмæргъæн æ рæсугъд зармæ.
Зæрдæ мæ реуи уæриккау кафта.
Уарзти рохс тунтæ фур цийнæй уафта,
Мæ болæмæргьи берæ бауарзтон,
Реуи ’гънæгæн æй мæ зæрди хастон.
Уарзт æригъалæй мæ кæдзос зæрди,
Уордигæй зардта цубур гъар сæрди,
Æз ба цъæх арвмæ фур тæссæй кастæн,
Гъар бæстæмæ ин тæхунæй тарстæн.
***
Амонд не ’ртастæй есау къæсæрмæ,
Мæ болæмæргъæ рандæй æндæрмæ,
Хуæрзбон дæр ма мин е нæбал загъта,
Мæ къæсæрбæл мæ кæугæй ниууагъта.
р<^<^^3р^3р0сс^зрс^с^^^^<^1^
м (.<*&) <?ф) 6У*>) <'*х*> Г'»Х*1> ^Х^ ЙХ;,) <ч)
& С^) <ЧХ*) <*Л*) «да ГЧЛ*> №) (оХ’) <*)
165
Базард:
Зæрдæн адгин æ зар адтæй
Циллейау фæлмæн,
Цъæх гъар сæрди рæсугьд зартæй
Рæвдудта е мæн.
Уæхæн зармæ, ци дессагæй,
Разилдæй мæ сæр.
Болæмæргъæ мæлгъæвзагæй
Басайдта мæн дæр.
14.01.14.
Сурх-Дигорæ
Бор сифтæ
Куд цæргæй махæн зæнхæбæл,
Куд цæргæй махæн зæнхæбæл,
Бафæрсай - бафæрсай.
Нæ зæрдæ дардтон сæрдæбæл,
Нæ зæрдæ дардтон сæрдæбæл,
Фал кæсай - фал кæсай.
Къразæбæл сифтæр зæрийнæ,
Къразæбæл сифтæр зæрийнæ,
Ниццæфстæй - ниццæфстæй.
Фæззæг фæууй сугъзæрийнæ,
Фæззæг фæууй сугъзæрийнæ
Æ хуæрзтæй - æ хуæрзтæй.
Нæ кæсуй хор, арæх уаруй,
Нæ кæсуй хор, арæх уаруй
Бонигон - бонигон.
Е^^срср9р^^^зя??2рр.зррр рр <*2 зячргзз ЗР ЯР ЗЯ Т ЗР 3
(«> (<*/*>> ьхь <ч>у<-) ('*Х") <'*х<-> {'Ф> Г,'Х<> (!>)
(5» «Х*» счХ5> <чУ*> <^Х*> <«Х*) с-*Х^ №> <«•)
Бон миййаг амонд иуаруй,
Бон миййаг амонд иуаруй
Фæззигон - фæззигон.
Базард:
Горæти сæрмæ бор сифтæртæ зелунцæ,
Нæ къæхти бунмæ сир -сиргæнгæ ’гъзæлунцæ,
Æнæ римæхсæн нур уаруни куд айтæ,
Цитæ уинетæ уæ фуни, уой зæгъайтæ.
Уруссаг æвзагæй ратæлмац кодта
Хохойти Федор.
25.122015.
Сурх-Дигорæ
Хохойти Василий фурт Русланæн
Цæргæстæ уæларвмæ тæхунцæ,
Хуцауи уоми дæр гъæунцæ,
Фæндараст махæн нæ зæгъунцæ,
Уотемæй нæ зæрди цæрунцæ.
Рохсаг уо.
Рагæй дæ хизта нæ фидæ,
Авдæнæ дин æ гъæбес,
Рагон хестæр раст зæгъидæ -
Адзалæн мадзал нæййес.
Уо рохсаг, Руслан, не ’рвадæ,
Фун фæллади æмпурсæг,
Гъæуай дин кæндзæй нæ мадæ
Нарти Кæнти дæ хуссæг.
сос^р^^^с^с^с^р с^с^яряр^арр^г^^р^з^ряр с$? ^? с#? я
167
Некæд уодзæнæ иронхи,
Æхцул адтæ дæ гъæубæл,
Хæнæзи сæрмæ медхонхи
Уацелла кæудзæй дæубæл.
01.04.17.
Сурх-Дигорæ
Наргъи дон
Ерун си Гецати Вови рохс ном
Æрдзи змæлди сабургай
Фæцъцъæх æй хуæнхбæсти бон,
Фонси дзогтæ къуæрттæгай
Ниуазунцæ Наргъи дон.
Игуруй цъететæй дон
Рагон гъæуæн цард дæттуй,
Хуасдзау лæг си æ фæндон
Хуарз е ’донуг æрсæттуй.
Дон ледзуй ма æхуæдæг
Æхецæн дзоруй аргъау,
Æмполуй, ’змелуй кæрдæг
И донгæнтти гъæуи ’ргъау.
Æй рæсог æма дессаг,
Æ уорс цъæппитæй гъазуй,
Фæсхуæрæн æй сиугин саг
Уоди хуасæн ниуазуй.
р^зс^осф^сяр^^с^^фза^^
168
М М*>> (<ф) (^Уо) <УХи> <'•/♦!> Г'»Х» Г'»У"> <у]
0<; С*Х^ («#9 (ы/9 С^) <*Х*> (ЧЛ*; (ЧЛ^ <")
Бæлццонæн æ над даргъ æй,
Мæ хæдонæй хед гъардта.
Хуæздæр дон нæййес, Наргъæй, -
Мæхческаг мин ард хуардта.
Лæдæрсуй, загъта, дæ хед,
Сурх цивзау иссæй дæ рос.
Расатæг кæнæ дæхе,
Наргьи донæй дин а-къос.
Баниуазтон къос донæй,
Фæззиндтæй мæ къæхти хъанз,
Æууæндун æз, нур мæнæй
Нецибал рессæй еу анз.
15.02.17.
Сурх-Дигорæ
Сау бæлæстæ
Дадтети Артёмæн
Талингæ уат, сау бæлæстæ,
Ниуазунмæ цæхгун дон,
Тар дедентæ, уазал бæстæ,
Цæсти сугтæ мæгур бон.
Куд нæ кæнуй ходæ ’змолæ
Ирæзгæ уод уæлæбæл,
Кæмæ ес уæлдай бæдолæ
Адæми ’хсæн зæнхæбæл.
Е хор бони, е мæйдари
Некæд уæ кодта иронх,
С*> (">•) (^ фц &Х*>> (<>Х<'> <*&> «X*) &
Уой худтайтæ уæ хæдзари
Федар мæсуг, цæугæ хонх.
Æ уарзон фидæ, æ мадæ,
Еунæг уин адтæй биццеу
Æ цард ин н’ адтæй æнадæ
Игон уин адтæй æ реу.
Еунæгæн зин æй, зонетæй,
Кæмæндæрти æвзурст æй,
Дзорагæймæнцæ беретæ
Нæгъæуаги дæр зустæй.
Фидбилиз дæр, дан, еунæгмæ
Æндиуддæрæй лæборуй,
Æ разæй æй и унгæгмæ
Æнæхатирæй соруй.
Уæ фæлмæн худт, уæ лигъз дзурдæй
Нæ лæдæридæ йе ’фсес,
Хийнæй ибæл куд рацудæй
Цифуддæрæн и фуд нез.
Бæргæ кодта, ци æ бонæй,
Æ нези хæццæ карз тох,
Нез карз сæйгæн дæлуймон æй,
Даргъдæр æй уомæн æ къох.
Исбаста æй сау идонæй,
Раимæ иста сау ее,
Фæссайдта уæ исон бонæй, -
Фæттухгиндæр æй и нез.
р<^<^^Ор^^ЯрффЯЯ^<^<^<^
170 <^^^^^^^
(ь с«*& «Угу {<*й) (чХ*> $»Х*> с*Х^> гч&’ с*)
Фæззигон маргъау, æ хуæртæ,
Фæттахтæй æ уод идард,
Æрветдзæнæй нур уæлмæрдти
Æносон дуйней æ цард.
Цъеутæ уалидзаги ’ртæхунцæ,
Куд сæбæл кæнидæ дес!
Нарти кæнтæй ин дзорунцæ,
Фæстæмæ ’здæхæн нæййес.
Хуцау нæмæ нæй æгадæ
Мæрдти дæр ан мах уой конд,
Корæг ди ’й Хуцау, æ мадæ
Мабал хуæрæ дæ рист уод.
Нæ ин равардта æрвадæ
Нæ фæлдесæг, нæ Хуцау.
Базонæд даруй, æ мадæ,
Нæ Кæнæг уобæл нур сау.
Талингæ уат, уазал бæстæ,
Æ сауæдони сау дон,
Сау фæлустæй сау бæлæстæ,
Сауæй дæр саудæр æ бон.
Сурх-Дигорæ
ряр^р.^^^^РЯРОРРРЯРЯРЯР^^^^^^^^^^^^
(Я) (с^) <<*>; «»Х*> счА» С-?М> <&Хз> «*ХЭ (*)
Рустам
Ерун си Гæдзаути Максимы фурт
Рустами рохс ном.
Мæ реуи мæ зæрди
Изæдау бадтæ,
Дæ фидæн, дæ хуæрæн
Устур нифс адтæ.
Сабиййæй байзадтæ
Седзæрæй, зæрддаг.
Ка ’й зонуй, ци ’рцæудзæй,
Куд уодзæй гьуддаг.
Царди *й фидиосæ
Седзæрæн æ цард,
Абони æносмæ
Цæуис ни идард.
Хуæрз цубур дæ сæрдæ,
Æрлæудтæй дæ хор,
Ресуй нур мæ зæрдæ,
Зæрдæ нæй къæйдор.
Мадæн нæ базудтай
Æ лигъз дзурд, æ худт,
Уобæл æй абони
Де ’мгæрттæн сæ кудт.
р^с^ор^сг^р^роррр^^ор, ор ^яр<^э$1эрзрзрзр«$? ЯРЯР Ч
(«> (*/*>> ал.) ш*ь &Ун> (<,у<>) ьх** Р»Х«* ^
(«у (,*Х^ счХ^ *у*> <$*>) с«Х<;> С<*Д^ «0С<<; С*)
Рохс уод дæ дзорунцæ
Изæдтæ дæуæй,
Дæу мин нур хонунцæ
Дзæнæтмæ гъæуæй.
Зæгъун дин фур хъурмæй, -
Рохсаг уо, - æз дæр,
Цæрдзæнæ мæ зæрди
Раздæрау уæддæр.
р^^р^^^с^^с^с^фярс^с <}сзр з^г^зр зрзре^р зр ор ЗР ^
М Ы#д 6Г** в#й (Г»Х"> <5У» 6Л) ЙУр) 6)
6 «**«•> е*Х*> № №1 <&Х*> №> **Хэ> ф
173
Кафетæ нæ дæ, Кафетæ?
- Дзоруйнаг дæр уин æй н’ адтæн, фал чæрт
меркъай ниххауæд, - залмæ дзоргæй æ къох
ракъуæрдта Зарета. - Куд æнгьæл айтæ, хуарз
уоститæ? О ... О... Сумахмæ дзорун, далæ дууае
уоси. Нури лæгтæбæл ма æууæнкæ ес?
А-а-а... Ходетæ? Æз дæр уæ хæццæ арази
дæн, - амонуй Зали иннæ кæронмæ, - бадæ, бадæ,
Ларисæ. Ду дæр раст дæ. Ци зæгъис? Уотæ цæмæн
иссæнцæ лæгтæ? Ци гьæла дæ, - æ къох бабæй
ракъуæрдта, - уомæн æма лæг цауæйнон æй.
Æрæги дæр ма æ бийнонтæ цæмæй дардтайдæ,
уой туххæй цауæн кодта сирдтæбæл. Нур ба?, -
ниссах ай Заретæ кумæдæр йе нгулдзæй
æвзедгæй, -ходæгуæмæ кæсуй? Æви нæхуæдтæ,
силгоймæгтæ, ке фæссирд ан аци доги, уобæл
арази нæ айтæ мæ хæццæ? Нæ айтæ, нæ!
Кæдæй нæхуæдтæ хæдзардартæ иссан, уæдæй
ардæмæ лæгтæ айдагъ махбæл цауæн кæнун ке
райдæдтонцæ, уой нæма балæдæрдтайтæ? Нæма!
Нæма!
Гормонтæ, силгоймаг æ хæдзарæй куддæр
фендæбилæ уй, ма сæ сæ телефонтæ хуайгæй
ку феййафай, уад нин ци рæууонæ ракæнунцæ?
А...а...а... - гражданский оборонæмæ цæун
гъæуй, кенæ ба мин кусти мæ премиалънийтæ
æркъуæрдзæнæнцæ! Нæ фал æма син къуæргæ
ка æй, уони еу хатт сæ тæккæ рæбунтæбæл,
æнæтæрегъæдæй, - æ къохæй амонуй, цидæр куд
лухгæнгæ æй, - лæдæретæ мæ? О ... О... Раст дæ,
Сугъзар, ду дæр. Цæй граждайнаг оборонæ сæмæ
фæууй. Нæ сар нæбæл разелун кæнунцæ, гъема
уайтæкки дар гражданский браккæй ке хæццæ
(.<;) еХъ да <&ч (чХ*) ч*Х*) «чл^ да <*у
цæрунцæ, сæ еци хуæрзголтæмæ сæ тъупп иссæуй
æма круговой оборони гъеууоми æрлæуунцæ.
Махбæл дæр уод ес, уод. Æфсæйнагæй
конд нæ ан. Æрæги æз мæхуæдæг Египетмæ
цудтæн уолæфунмæ. Арæх фæуун Парижи,
Дубаййи, Туниси, Итали, Германи æма ма берæ
æндæр рауæнти. Денгизи дон дæр мæ бауæрæн
куд не ’мбæлуй, уотæ агъаз кæнуй. Раст уорс
сæгъи æхсири хузæн. Гъема еци Египетмæ
рандæуни размæ, æнæ мæнæй нæ лæг куд
фæууй, зæгьгæ, нæ хæдзари видеокамерæ
исæвардтон. Сосæггити. Еу мæйи бæрцæ мæбæл
рацудайдæ, уотемæй нæхемæ ку æрбаздахтæн,
уæд зæгъун, цалдингæмæ нæ лæг еци æнæхаири
гражданский оборонæй нæма æрбацудæй, уæдмæ
видеокамерæмæ ку ’ркæсинæ. Дæ-дæ-дæй, мæ
бон! Уой бæсти Египетти ку байзадайнæ! Ци
зæгъис ду ба, хуарз лæг? А...а...а...о...о... Рауинæй
дзорон, ци си фæууидтон, æз, уой? Табуафси, кæд
мæ нæбал ниууадздзинайтæ, уæд игъосетæ, - æ
цæститæ ниййирд кодта Заре. - Кæсун экранмæ.
Уатмæ еу 18-анздзуд Сарамускæ æрбахизтæй.
Цубур дæллаггури, - æ къохæй амонуй, - мæнæ ай
уæнгæ! Уæллаггури къæрт æ нафи уæнгæ. Игон
фæсонтæ. Бæрзонд къелти. Æ фæсте ба нæ лæг
гамбургский уасæнги хузæн æ пазуртæ ниппакатæ
гæнгæй, нур финддæсæймаг анз æ лæгун сæрæй
ци илгъаг фунукхуз киртæ шляпæ нæмæ исиста,
уоми. Кизги финги уæлгъос æрбадун кодта. Алли
хузи хуæрдæ æма ниуæзтæй фингæ райдзаг
æй, Фæйнæ ку фелхъивтонцæ, уæд имæ нæ лæг
дзоруй: мæ зæрди фиу, дæу хузæн болæмæргъæн,
дан, æ пакъу гъæуамæ цæхæртæ кала, уæларвон
(<э С'->) Фэ (ф$ **&) <&&> гда &Х«> «*)
æрттеваги хузæн. Шифонерæй ин, Эмиратти
мин шейх Али Сар-Ислам 15 мин доллæремæй ци
пъолци балхæдта, уой рахаста. Дæ уæле ци ес, уони
фелвасæ, мæнæ аци пъолци ба, дан, искæнæ. Æ
бæрзæйбæл ин, Дуббайи мин Абу Сайд ’ма Магомед-
Керимджан ци даргъ, хъурбæлдаргæ фæтæн
сугъзæрийнæ рæхистæ балæвар кодтонцæ, уони
æрауигъта. Йе ’нгулдзитæбæл ин мæ франиузаг
къохдарæнтæ бакодта. Æ рази ин мае италиаг
туфлитæ, цулухътæ, гипарди царæй худ кæрцæ
’ма китаййаг зонтиктæ искæрæ кодта, уотемæй
бабæй еу фæйнæ баниуазтонцæ. Æма дин и
болæмæргъæ нæ хъазмæ æ базуртæ батилдта.
Хъуритæ æма ин батæ кæнун фæййагайдта. Еу
усми фæсте ба имæ дзоруй: мæ тумбул фæлмæн
пупсик, дæ лæвæрдтæ хъæбæр хуарз æнцæ, фал,
дан, мæ зæрдæ ба антиквариатмæ дзоруй. Нæ
лæги гъæлæс ниххæлеу æй, уотемæй ин дзуапп
равардта: кæд, дан, дæ Иконæ гъæуй, уæд нæмæ
уæхæн ба нæййес. Уотемæй бабæй карз ниуæзтæй
фæйнæ ниссихтонцæ. Иконæ, дан, мæ нæ гъæуй,
пупсик, фал, дан, мæ гъæуй, дæ бийнойнаги ка
нæбал гъæуй, рагæй кæмæй нецибал пайда кæнуй,
уæхæн дзаумау. Нæ лæги цæститæ афицери
къандзоли цæппæрти æрттивд искодтонцæ.
Йе шляпæ еуварсмæ фехста æма имæ дзоруй:
мæ уалдзигон болæмæргъæ, нæ хæдзаргæси ка
нæбал гъæуй, æма рагæйдæр кæмæй нецибал
пайда кæнуй, уæхæн артифакт дæр нæмæ ес.
Тухсгæ дæр, дан, ибæл ма кæнæ. Кизги пакъуйау
фелваста æ къохти æма æй æрæги 200 минемæй
ци спальный балхæдтон, уобæл æрæвардта.
Мама-мия. Дзихъиртт нæуæг хуссæн ниттудта
1/0 с^»x^^^V^V^-^^V^,)^^>:,^^
Сь «*Хъ е*&> (<*&> «*Х*э ъХ*> с*Х*» г«»Х^ <*)
сау сикъундмæ, æма ма си айдагъдæр пурхæнтæ
байзадæй. Пурхæнти рæбун тумбочкæбæл ба
иссирдтон запискæ: «Заретæ, гражданский
оборони базонгæ дæн силгоймаги хæццæ ’ма
гражданский браккæй цæрун райдæдтон.
Дзæбæхæй изайæ. Дæхе Хъаз Мæхæмæт.»
Каземир хундтай мæ лæг, æз ба ’й Хъаз
Мæхæмæт хонинæ. Хъаз æма хъаз. А-а-а... Ци
дзорис ду ба, далæ уосæ? - Æ сæр фергъувгæй
залмæ дзоруй. - Гъæрдæр дзорæ, нæ дæ игъосун.
Италитæ ма Германитæбæл дзæгъæл хъази хатт
ку нæ кодтайнæ, уæд ма, зæгъис, абони дæр мæхе
хъаз мæхе кæркдони уидæ!? Уотæ дæмæ кæсуй?
- æ къох ибæл ракъуæрдта. - Ку мæ ниууадзисæ
ду дæр! Хæдæгай, æрбайгьосай ардæмæ. Ду
ба ин ци зонис? А...а...а... Гъенур дæ лæдæрун
райдæдтон. Дæуæн дæр æвæдзи æвзурст æнцæ
еци гъуддæгтæ. Ма нæбæл сæ римæхсæ. Нæ кæси,
нæ кæси! Барæнай! Кафетæ нæ дæ, Кафетæ!
Кумæ фæлледзис къелати аууæнтти? Кæсайтæ
имæ! Фендæбилæ æй. Нур æй æргьуди кодтон.
Нæхе горæттаг æй. Къелæскъудти Кафетæ.
Киристонгъæуккаг хуæрифурт. Нæ депутаттæй
еуей уосæ. Фарæ фæззæги мæбæл еу устур негрбæл
подручкæ хуæцгæй Стамбули денгизи билæбæл
фембалдæй, ма уоми базонгæ ан. Куд рæсугъд ба
ин зардта, куд, нæ Кафетæ и негрæн. Нур дæр ми
нæма феронх æй: «Берæ дæ уарзун, сау биццеу,
ФУР уарзтæй тонуй зæрди реу».
Ригæ
р<ф^^<%><1сърор<эр<%: зрзрзрзр^зрзрэррр^рзр с^?«^?с#?з
<$> (<$*•) «-Х*> «*>; <ЧХ9 <*0С*> (<чХ*> №> $*)
Уарзт æма мæлæт
Хургуни цæргутæ фæстаг цалдæр анзей
æндæргъци будури гъæутæбæл ниххæлеутæ æнцæ
хуæздæр царди мадзæлттæмæ æнгъæлдзауæй.
Устур коми кæддæри разагъди рагон гъæуи ма
байзадæй еунæг цæрæг хæдзарæ, сæданздзуд
Дохцихъой бийнонтæ. Æнæ еу синхаг, æнæ еу
гъæуккагæй. Фал ка кæд фæццардæй хуæнхаг
зинвадæтти еунæгæй, æнцондæр цардæн æ
фæснади. Сау гъæди сау халон дæр ма æхецæн
æмбалгорæг ку æй!
Берæ рагъуди-багъудити фæсте Дохцихъой
кæстæр фурт, Аслæмбек еу кæми адтæй, уоми
баздагъдæй, æма Дзæуæгигъæуи Терки билæмæ
хæстæгдæр гъæуунги хæдзарæ æрæлхæдта.
Æ фуртæй уæхæн хабар фегъосгæй, зæронд
лæг бонæй-бонмæ æнкъардæй-æнкъарддæр
кодта. Катаййи арф уолæнтæ æй сæ уæлнихти
исистонцæ. Æхсæвæ æй хуссæг нæбал ахæста,
бонæй ба æ хуæрдæ æ фарсбæл нæбал хуæстæй.
Хебæраги еунæгæй райзайгæй æ цæстисугтæ
дæр, куд æй неке фæййидтайдæ бийнонтæй,
уотемæй сосæггити æ цъæх курæти дусгæронæй
расæрфидæ.
Дохцихъойæн е ’ртæ хестæр фурти раздæри
æнзти æрбунæттон æнцæ будури Дигори гъæути
сæ бийнонти хæццæ. Алке дæр си æй бæргæ
хонидæ цæрунмæ æхемæ, фал си некæд некæмæн
исарази æй.
- Мæ еу къахæй ма тасæ-уасæ гæнгæ ку лæуун
зæнхæбæл, ме ’ннæ къахæй ба мæ циртмæ ку
ниххизтæн, уæд ма мин мæ мард зæрæрдæмæ
донгæнтти кумæ ласунмæ гъаветæ? - гиризгæнгæ
12
(*1 с*Х«? «Х*> «У*> «*Х*> <чХ*> «»>; г-Х*; с*)
син дзуапп раттидæ сæ уарзон фидæ. - Кæд
мин уæ зæрди ести хуарздзийнадæ ес, уæд мæ,
Хуцауæй ма мин ци рæстæгуагьд ес, уоци бæнтти,
корун уи, уадзетæ мæ райгурæн, мæ уарзон
гъæуи. Хургунæй адгиндæр æма мин хъазардæр
цæрæнбунат нæййес æнæгъæнæ Иристони.
Æ дуйнебæл кæми фæццардæй. Æ сабиййи
доги гьæуæн æ фæсдзæгат Сангей цæндæбæл
нинæгъти къотæртæй ци фиццаг сурхзинг
рæгъæд гага истудта, уой адæ ма ин нури уæнгæ
дæр æ фур адгинæй е ’взаг æ коми медæмæ ку
ласуй. Æ цардимбал Саринкъай хæццæ кæми
исеу æй сæ цард, ма син Хуцау гъолахъи фæрдуги
хузæн ци цæуппар фурти ма дууæ кизги исаккаг
кодта, уони, æхе фулдæр хæттити æнæхуæргæй
ниууадзгæй, фургуст æма фудæбæнттæй сæ
къæхтæбæл кæми ислæуун кодта, царди тонхи сæ
раст надбæл кæми ниввардта, еци уарзон гъæуæй
нур æндæр рауæнмæ куд рараст уа, æ къах æй
ку некумæ хæссуй, уæд? Ескумæ фæлледзунæн
айдагъ æ коййæй дæр æ фæллад зæрдæ уайтæкки
дæр асдзæгъдунмæ ку фæййагайуй. Куд ниууадза
æ фиддæлти уæзæг, æ бундор дзæгъæлæй тогдзух
цъæх берæгътæ æма сайд бор робæсти евгед. Куд
исустурзæрдæуа,алликъæйдорæмаиналликъотæр
дæр фæсмæрд кæми æнцæ, еци бунæттæбæл.
Æ бæгъæмбад къахи фæдтæ кæми байзадæнцæ
æносмæ, еци къахнæдтæбæл. Хуасгæрдæнти
æнтæф бæнтти едонуг кæми исуадзидæ æ
зæрдифæндон, еци ех сауæдæнттæбæл. Арæх
цауæни уогæй ци къæдзæхтæ ’ма бæрзонд уорс
цъететæ, къæбурти сæрæй ракæсидæ урдугмæ æ
райгурæн гъæу Хургунмæ, нур еци хуæнхбæстæй
æхе куд баæртаса. Цаддæр æма инсæй анзей
& «еУэ ^Х*) (фу> («♦>; (йХ^> №> «*Х*> <«)
размæ Саринкъай ци уæлмæрдти байвардтонцæ
Нарти кæнти, уоми æ размæ æхецæн бунат ку
ниууадзун кодта. Æ цардимбали рамæлæти фæсте
дзорæгæмбалæн бийнойнаги гъуддаг бакæнунбæл
ку нæбал исарази æй æ зæнæгæн, уæд ибæл нур
æ къох куд ракъуæра? Гадзирахаттæй куд рацæуа
Саринкъабæл кæд æма имæ е нур уал æма уал
анзи æнгъæлмæ ку кæсуй æ билицортæ хуæргæй,
уæлæбæл имæ куд æнгъæлмæ кæсидæ, уотæ, уæд
æй нур куд фæссайа...
- Нæ... Нæ... Уомæн уæн нæййес, - æхецæн
федарæй загъта Дохцихъо. - Гъе, ме ’скæнæг
Хуцау, раст надбæл мæ ниввæрæ, мæнгæ мæ ма
разиннун кæнæ.
Æ дзурдæн Дохцихъо алкæддæр лæг адтæй.
Æцæгхуæнхаглæг. Уобæлсекнекæднеке æрхаста.
Кæд æ сæдæ анземæ исхæстæг æй, уæддæр
цæстæй ба нæма фæссахъат æй. Æ кæддæри
хъауритæй ма æ зæрдæ цæбæлдæрти даргæй
медбæстæ рæстæгæй-рæстæгмæ æнæзийнадæй
æрзелæнтæ кæнидæ. Сабургай иссæуидæ Уорс
хонхи пазрæбунтæмæ. Бабæрæг кæнидæ арф
нарæг коми Ирæфи дон дæр.
Еу сæрдигон райдзаст сæумæ фæссехуар æ
бæрзæ лæдзæг æ къохти, уотемæй гъæуи фæстемæ
уæлмæрдтæмæ бацудæй. Æ мадæ, æ фидæ æма
иннæ хеонтæбæл æ къох байвардта. Е мгæрттæ,
æ лимæнти циртдзæвæнти рази æхуæдæг дæр
циртдзæвæни лæуд æркæнидæ. Æхемеднимæр
еу усмæ сæ хæццæ цæбæлдæрти фæдздзубанди
кæнидæ Дохцихъо. Æвæдзи син сæ æригон
дзамани хуæздæр бæнттæ сæ зæрдитæбæл
æрлæуун кæнидæ. Кæми байдзулидæ, кæми æ
цæстæнгас фæттардæр уидæ. Æнæ еу рæдуд цард
180 р+фы^^+^жж+ъ
(Ь ('*Л^ (<%*>) (Ф) (->;) <Ф>) («ХУ &ХЪ ('*)
ка кæд бакодта еци карæмæ исхъæртгæй. Æвæдзи
си ескæмæйти æнæ ести исдзоргæй хатир дæр
ракоридæ. Æфсæрмдзастæй æ къæхти бунмæ
кæсгæй багъенцъун кæнидæ, куд зæронд лæг,
уотæ. Хор арвбæл дзæвгарæ исуадæй, уотемæй
бахъæрттæй Саринкъай цирти уæлгъосмæ. Æ
лæдзæгбæл æрæнцойнæгæнгæй æ сæргъи еу усмæ
фæллæудтæй. Еунæг Хуцау æ зонæг, циуавæр
гъудитæ адтæй æ сæри Дохцихъойæн, ци ма ин
зæгъунмæ гъавта Саринкъайæн, фал æ цæстисуг
æ цардæмбали цирти цъæх зæлдæмæ ку æртъинк
кодта, уæд зæронд лæг æргубур кодта æхе, ма
ибæл æ къох байвардта. Е ’нæдаст цæсгони хускъæ
царæбæл æнцъулдти фæдæй нецибал райзадæй.
Нури уæнгæ æнкъард ци цæститæ адтæнцæ, етæ
цидæр æнахури æрттивд искодтонцæ. Дохцихъо
цирти зæлдæбæл æ къох æрдудта, цæмæдæргæсгæ
байдзулдæй æма æхе гъæуæрдæмæ разелгæй
рацудæй уæлмæрдтæй сæхемæ.
Бонимбеси гъæугæрони устур сауæдони рази
къелабæлæхеæруагъта. Æходæисиста. Æхæдонæ
’ма æ дзабуртæ раласта. Сауæдонæ æфсæйнаг
хæтæлæй ци даргъ фæтæн нæзи бæласæй къагъд
бæлæгъмæ калдæй пух-пухæй, уоми астæуæй
уæлæмæ æхе нихснадта. Нихснадта сауæдони
сатæг дони æ къæхтæ дæр. Хори фæлмæн гъар
тунтæмæ æ бауæр ку басор æй, уæд æ дарæс æхебæл
фæстæмæ искодта æма сæ хæдзарæмæ фæрраст
æй нæуæг хъаурити хæццæ, игъæлдзæгдæрæй.
Сæ тургьи ма кæстæр сувæллæнттæбæл еу усмæ
фæццийнитæгæнгæй æ хуссæн уатмæ бацудæй.
Урундухъбæл æхе рауагъта. Рæфтад дæр,
изæрхуар дæр нæбал искодта, - мæ зæрдæ неци
зæгъуй, зæгъгæ. Æхебæл ма дзиуарæ бафтудта,
<*+«$^^^$+*&^®+*&+Ъ . 181
<*•) (Ь»ХА) (*/«>) «*/«>) <?»ХС; С<#^ «Х*> «X*) <*>
уотемæй бафунæй æй Дохцихъо. Æносон фунæй.
Нæуæг сæумæ, хорискасти, æ дууæ цæсти, æзинæ
дæр ма Саринкъай цирти уæлгъос сурх зингау ка
исæрттивта, етæ бони рохс нæбал фæууидтонцæ.
Æ дуйнеййи еунæг зæрддон уарзт Саринкъа
æма æ цардæй фулдæр ци гъæу уарзта, уонæй æ
зæрдæ ратонун нæ бафæразта. Дохцихъо син æй
нивондæн равардта.
15.0216.
Сурх-Дигорæ
Хонхæй будурмæ
!♦ ЦарЬ
Цард базуггин конд ке æй, уобæл ни дууæ
неке зæгъдзæнæй. Цæститæ кæбæл ес, йе æй æхе
цæститæй уинуй. Хъæрæу ка æй, йе ба уæддæр
еуцидæртæ игъосуй царди конди уаги туххæй æ
гъостæй. Еуæй-еуетæн сæ цард уæддзæндæргомау
рауайуй. Æ уæзæ сæбæл уоййасæ не ’руадзуй.
Еуæй-еуетæмæ цæрæнбонти йе ’дзулунæй нæ
басабур уй. Æ фæрнут, сойнæйдзаг къохти сæ
рамæлæти уæнгæ нивæ æма амондæй фæддаруй.
Беретæмæ æ цæститæ игон дæр нæ ракæнуй,
уотемæй син цард æхуæдæг фудзæрдæ фидиосæ
исуй. Сæ фæстаг исолæфти уæнгæ син се
’уæнгтæ федар бастæй даруй. Фезмæлуни барæ
сæ нецирдæмæ фæууй. Бакасти дæр раст пума
не ’сфæлдесæгæй кæмидæр цардæн æ фæснади
иронхи бунати байзадæнцæ иннæ адæмæй
уæлдай, йеууотæ фæккæсуй фæрсаг адæймагмæ.
Уæхæнттæмæ адæм сæхуæдтæ дæр фæйнæ-
\г>2. (*>) о»Хг> ела (<ф) 6Х"> ^Х^ ’гК^ Г»Х*>;> й0
(ь, счХ9 «Яэ ("У^> «V*» <*Х*> б»л<5» р*Х*> с")
хузи цæсти уагæй кæсунцæ. Кадæртæ сæ цума
уингæ дæр нæ фæккæнунцæ, сæхе уотæ дарунцæ.
Иннетæ сæмæ цæмæдæргæсгæ æзнаги цæстæй
кæсун райдайунцæ йеци æнæнвæрсон æма
хъæлсæрæй. Фал сæмæ фулдæр адæм сæ усхъæ
бадаруй сæ тухст дзамани йе цъухи лигъз дзурдæй,
йе æндæр ести хузи æнхуси хаттæй.
Адæм куд фæйнæхузи æнцæ цæсгонæй, гъе сæ
зæрди рахасти конд дæр æвæдзи отæ æй. Мадта.
Æнæ уотæ ин уæн дæр нæййес. Цард цард æй.
Кæсалгæ, æмбесонд куд зæгъуй, уотемæй донæн
æ арфдæр агоруй, адæймаг ба, хуæздæр цард
кæми ес, уæхæн рауæн. Дигоргоми адæми еу
хай евгъуд æноси 20-аг æнзти сæ рагфиддæлти
бунтæ ниууадзгæй сæ уарзон ахур гъæутæй сæ
бундор хуæздæр цард агорæг будурмæ æййевун
райдæдтонцæ. Чикола æма Дигорай астæу нæуæг
гъæу Сурх-Дигори си берæ муггæгтæ æрбунæттон
æй цубур рæстæгмæ. Лигъдæнцæ имæ аллирдигæй
дæр. Уæллаг комæй сауæнгæ Мосги уæнгæ,
Тъæпæн Дигорæ ’ма Донифарси зилдæй.
2. Бийнонтсе
Хуæнхаграгон гъæу Хæнæзæй Сурх-Дигорæмæ
ралигъдæнцæ: Бястæ, Хохойтæ, Уæлисатæ,
Уазæгтæ, Хутъиатæ, Гурдзибетæ, Цæллатæ,
Цъопбойтæ æма æндæртæ.
Уони хæццæ адтæнцæ мæ баба Хохойти
Темболати фурт Адуге, - Бæго æй худтонцæ
царди, æ бийнойнаг Зурмæ - Гурдзибеон, æма сæ
дууæанздзуд кизгæ Зинæ дæр. Хæнæзæй раледзгæ
адæмæн сæ фулдæр æмбес æрцардæнцæ Сурх-
Дигори гъæуисæрæрдæмæ раззаг синхмæ уæзгæ.
(Я, ^Гл) <•<->) «4И е»ф (ц<4) да «Х*> <<*)
Гъæу ирæзтæй. Бонæй-бонмæ дæр устурæй-
устурдæр кодта. Арæзт си æрцудæй скъола,
еумæйаг «къолхозон» хæдзарадæ æма аллихузæн
æндæр кустдæнттæ. Кодтонцæ гъæди куст дæр,
гъæдæ сæмæ хæстæг ке адтæй, уомæ гæсгæ.
Исаразтонцæ агоригæнæн æма гьосингæнæн
заводтæ.
Бæго æд бийнойнаг бацудæй еумæйаг
хæдзарадæ - «къолхоз»-мæ, æма сæ бон куд адтæй,
уотæ си фæллойнæ кодтонцæ зæрдиуагонæй.
Адæймаги естæмæйти цæрун фæгъгьæуй. Мадта.
Æнæ бахъиамæт кæнæгæй лæвар кæд кæми ци
адтæй дзамантæй ардæмæ? Бæго куста галтæбæл.
Зурмæ цудæй будури куститæмæ. Уалдзæги 1929
анзи бийнонтæ фæффулдæр æнцæ. Райгурдæй
син биццеу. Ном ибæл исæвардтонцæ Салат.
1932 анзи райгурдæй еу ма биццеу, Ефим. Уой
фæста ма еу биццеу дæр, фал, цæмæдæргæсгæ,
дзедзедаййæй и сувæллон рамардæй. Ефим ’ма
Салат скъоладзаутæ иссæнцæ. Уæдмæ бабæй
Хуцау Бæго æма Зурмæн балæвар кодта 1937
анзи Тайморази. Йеууотемæй, куд фæззæгъунцæ,
уотæ - хæдзаридзаг бийнонтæ иссæнцæ Хохойти
Темболати фæдонтæ Сурх-Дигори гьæуи. Гъæу
дæр 400 хæдзаремæй фæффулдæр æй уæди
рæстæгмæ.
3. МаЬсе ’ма фиЬсе
Бæгой бийнонтæмæ цард æ медбилти идзулун
райдæдта. Амондгун мадæ æма фидæн сæ
цийнæн кæрæнттæ нæбал адтæй. Хуæнхбæсти
хæццæ рабаргæй будури фезмæлæнтæ хуæздæр,
гъæздугдæр æма æнцондæр ке разиндтæнцæ,
1»+ <^*>*%^^^^^^
(Ь С'*Х<ч> (ЧА9 <*Х*) «X*) <*Х*> С»Х^ &М> ('*)
уобæл дузæрдуг нæ кодтонцæ, кæд, загъдау, царв
æма муди не ’вдулдæнцæ, уæддæр. Сæ раст уоди
хъиамæтæй боз адтæнцæ Хуцауи размæ æма имæ
се ’ртæ къерей хуарздзийнæдти исковионцæ сæ
уарзон хæстæгутæ æма синхонти хæццæ.
Фал хъисмæт... Хъисмæт... Ке ци хезуй разæй,
уомæн базонæн нæййес. Бæго æма Зурми цæуæтæн
сæ фæсонæрхæги дæр н’ адтæй, уойбæрцæ
зинтæ сæбæл æрцæудзæнæй æма уæхæн уæззау
гъезæмарæ уарди уолæнти ранакæ кæндзæнцæ,
йе. Берæ къæдзал-мудзул фæззелæнтæбæл рацæуй
адæймаг. Цард æ хуарздзийнадæ æвдесагæ
куд æй, уотæ æ гъæндзийнæдтæ дæр уайтæкки
æрбабæгънæг кæнуй. Æгъатирæй лæгмæ æ циргъ
дæндæгутæ æвдесуй.
1940 анзи æнсури мæйи Зурмæ цалдæр
дæндаги исласун кодта, ма ин фæгъгъæнæ уогæй,
сепсисмæ расайдтонцæ, уотемæй сæйгæдонæмæ
бахаудтæй. Бæго еу бон фæскуст æ галæн
кæвдæси хуасæ куд æвардта, уотемæй ин гал
сиуæй æ фарс бацавта. Къуар боней фæсте æй
дохтур фæууидта. Фæрскъитæ медæмæ игон
саст разиндтæнцæ. Тог рæугути баласта. Зурмæ
уалдзæги фиццаг мæйи рамардæй. Æ зиан ин
гъæумæ куд ластонцæ, уотемæй Баго ба еци бон
сæйгæдонæмæ ласгæ рауадæй. Цуппар седзæр
сувæллонебæл, æртæанздзуд Таймораз сæ кæстæр,
хори рохс батарæй. Мæйи фæсте сæ фидæ ку
рацох æй æ цардæй, удта сæмæ мæйæ дæр æхе æ
фур тæрегъæд æма фур æфсæрмæй цъæх арвæй
нæбæл æвдиста. Цард син æцæгæй дæр æхуæдæг
саузæрдæ фидиуосæ иссæй. Сувæллæнттæ сæ
цæхгун цæстисугæй сæхе æхснадтонцæ...
(^ <ц/*> ф» <<*/<>) Сф) Ф’) <ЧХ*> (*>;) **)
Адуге Темболатович и Зурма Мухаевна Хохоевы
Внуки Адуге и Зурмы Виктор и Владимир Рамоновы
и Федар Хохоев
186 (^»^»х^^^
4. Таймораз
Мæ фиди кæстæр æнсувæр Таймораз Нарти
кæнтæмæ «æдзардæй бацудæй», зæгъæн нæййес.
Уой зæгьæн дæр нæййес, æма ибæл ци 79 анзи
рацудæй, уоми ’и цард æ сойнæйдзаг къохти
имонау дард кодта. Нæ... Нæ... Седзæри цард ка
бавзурста, етæ мæ хæццæ исарази уодзæнцæ.
Седзæр æ рамæлæти уæнгæ дæр седзæр æй.
Таймораз 9-агкълас ку фæцæй, уæд къолхози косун
райдæдта. Райгурæн бæстæ зæрæстон зæнхитæй
пайда кæнун ку райдæдта, уæд æнтæстгинæй каст
фæцæй, Мæздæги «Механизатор-машинисттæ»
ци училищий цæттæ кодтонцæ, уой, ’ма æрвист
æрцудæй Волгогради областмæ. Дууæ анзи
си зæрдиуагонæй бакуста. Хуарзæнхæгонд
æрцудæй Паддзахадон хуæрзеугутæй, удта
Области фæскомцæдеси кади грамотæй. Иссæй
шахматист-разрядник. Хъæбæр æновуд адтæй
аййевадон литературæбæл. Берæ ахургæндтæ,
æвæдзи, Тайморази бæрцæ киунугутæ нæ
бакастæнцæ. Еу рæстæгути ракуста Садони шахти
дæр. Уой фæсте бабæй механизаторæй косун
райдæдта Гетъой-фурти номбæл къолхози Сурх-
Дигори. Цардæмбалæн байагурдта Хъамболти
Асæхъой кизгæ Свети, ма син исæнтæстæй кизгæ
æма æртæ фурти: Зæлинæ, Виктор, Руслан æма
Батраз. Уонæй алке дæр надбæл æрлæугæй хецæн
бийнонтæ иссæй. Седзæр Тайморазбæл бабæй
арвæй хор ракастæй. Фал седзæр еу бони седзæр
нæ ’й. Седзæр алкæддæр седзæр æй. Цард æй
берæ цийнæ кæнун нæ уадзуй. Арви дор бабæй
æй æрцавта. 30-анздзудæй фæммардæй хестæр
<** Ф>) № (Фи <**&> ф<> <*У® да «О
Таймураз с дочерью Залиной
Зинаида Адугеевна, супруга Таймураза Светлана Камболова
и Батраз Таймуразович
р^р^^зрзсорярррзрзя^с^зрзррр^
188 (V*V%,)^^^(^;^^V^V^^
(ь <<>У& (<»Х<>) (*/*) «Х*> <да с-*Х^ то4 с*)
фурт Виктор - æхсæз сувæллоней фидæ. Еу инней
фæдбæл фæззиан æнцæ Виктори дууæ кизги,
Тайморазæн æ хуæрифурти кизгæ, йе нсувæри
кизгæ, æ сиахс. Æнæмæлгæ дуйне нæййес! О, фал
адзал хестæргай цæмæннæ æй?! Цардæфсесæй!
Цæмæн æй дæттуй Хуцау афонæй раздæр?!
Байвардта Таймораз æ дууæ æнсувæри æма йе
’схæссæг хуæрæ Зини дæр. Лæги зæрдæ дæр дор
нæй. Æ хъауритæ фæцæнцæ. Бафæлладæй берæ
устур зинти фæсте реугудури фæрстæбæл æхе
хуайунæй, ма æ кустæй банцадæй. Седзæри цард
не ’скæнæг еунæг Хуцау макæмæнбал бавзарун
кæнæд.
Хохойти Бæгой фурт Тайморазæн
Ка хезуй хор бонау
Æваст зæрди нез,
Дуйнебæл адзалæн
Мадзал куд нæййес!
Дæу мади, дæу фиди
Сау адзал райста,
Уæддæр дæ дæ хуæрæ
Мадау исхаста.
Не ’рхастай æгадæ,
Хуцаумæ кувтай,
Хуарз адæм дæ мадæ,
Дæ фидæ худтай.
Царди дин бийнонтæ,
Кæстæртæ иссæй,
Уонæй дæ алкедæр
Хуарзæн имиссæй.
р^^^^^^^с^^^^^^^^^^Ф^ЯР^ЯЯ^Я
^^и^^^$^^^%^^^> 189
Руслан Таймуразович
Залина Таймуразовна
^^^^^с^^осзро^с^с^^ргс^^з^^^
190 ^6^^^^^^^^^л^^о
кь с*>Я) счХэ {Фз («м* ч*Х«$ ч*Хч «»Х*/ («*)
Сослан Русланович Хохоев внук Таймураза
Виктор Таймуразович
(<•) <*>•> ^Г*> (.*>; <«#*, (аХ$> <«*Х*) «X*») «*)
191
Света со снохой Лелей
Батраз с женой Людой Сабановой, дочерью и шурином
р^^^^ос^^с^^^ярзррс ЗЯ-^РСЗР <•$! зр $р ^ яр с$? <з
192 ^л^^'^^^^*^
(*о ф& «Л2> (*/*> («>; <$*> (йХ^ Ф* (<>)
Свекровь со снохой
Жанна Руслановна -
настоящая принцесса
(<-) (<№) «X*) (ЧЛ*) 0»Х<у <чХ*> «^ е*Х'г) (Ч)
Жанна Руслановна с тетей и бабулей
Зита Маирбековна с любимой снохой и бабушкой
р^^^с^^^^зезрзрор^ор зр^зрзр^р зр зс ЗР ’ЗР зр ^
13
194
М (<»Х*) <*Ы С<#<") (’ф) ('>Г*>) <г'№ г'>№ **)
С*, (лх^ с«*Х*> «*Уз> <:»>) «Х*> <вл<5» е»л<5> <Ф
Дети Залины Виктор и Зита Фадановы
р^^^^^^^рррорс^ор^р ррзрг^зрзР^ ЗРЗР »ТТ ЗЯЯ
г-> <ур б/а ех?о «IX». <^> йх^„«Х»*).
Руслан (сидит) с армейскими друзьями
р^^^с^с^^р^р^р^р^эрр, <зрзрррэр<^ЗРЗРЗРЗР ре ^р <$"}
1^ (^^^^^^^^^1)
(*>> «’Хъ <<>&> «У® №> «№> <?*& Фо с)
Внук Таймураза и Светы Виктор Фаданов Мечтает
о собственном транспорте
Виктор Маирбекович воплотил мечту в жизнь
<?<^<^<^^^<^^с^Орс^зр<^<^зрзр
197
Батраз с супругой, дочкой и двоюродным братом
рЗРЗр^Зрг^зрррс^зрзряр^зр^^!^^
^8 <^«р+*р^^^,ъь™^ы
кь <!*Хъ> («ОФ «Х«> «Хй (*Х*> с^ б»Х*> (ч)
Виктор и Зита Фадановы
с<^^^^^^^^^фф^зрзр:^^^<^
^^^^^^^'^^^^^^^ 199
Леля с дочкой
Зиной
Светлана со своими
домочадцами
р^^^^р^рзрзр^зрс^аЯЯР^^Ч&^^Р&^^^-ФЧРЯ
200
\*>) (»А9 с«*Х^ «Хз> «#9 «X» (ЧХ4» <чл«5> с«у
Казбек Салатович и Виктор Таймуразович
р<^^^<^^^с^с^с^с^с^<^^^^г^
(<•> йХл) а&ъ <«»х^ &х*> <чХ«* (">ХГ") &Х*> **)
201
Света
Залина
р<#ор%?оръргрг&зрър<ф<эрър ЗР-ЗРЗРЗЯЭР-32 3Р г^^Р 9Р Т Я
202
ф (<*/*>> <<ф>) <*Х»> <'>#» (,'Х*'} °№ Г»Х<>> (:>)
«л №> *»Хэ «Уз> №> «06> №) с*& <<*)
5. Ефим
Æнсувæрти астæуккаг Ефим райгурдæй 1932
анзи. Кæд ма æхуæдæг дæр рагъазунуарзагæ
сувæллон адтæй, уæддæр хæдзари иннетæй
фулдæр Тайморазмæ йе ’нгæс е дардта. Куддæр
скъолайæй иссæуидæ, уордигæй æ ниххуссуни
уæнгæ уомæ кастæй æ кæстæри рæвдаун. Сæумæ
æртемæй дæр скъоламæ ку цæуиуонцæ, удта
Тайморази ниууадзионцæ сæ мади хуæрæ Цæллати
Борæханмæ. Борæхан сæ тæккæ уæллагфарс
цардæй. Йе сæхемæ ку нæ уидæ. удта бабæй æй
бафæдзæхсионцæ сæ дæллагфарс цæрæг Зурми
хестæр файностæ Хохойти-Темираон Меретбæл.
Йеууотемæй сæ мæгури бонтæ евгъуйун кодтонцæ.
Сæ фиди ’нсувæртæ, мади ’рвадтæлтæ ’ма
сæ хуарз синхонти æнхусæй 1941 анзи уалдзæги
фæууæни Бæго æма Зурмæн сæ анзи хист
искодтонцæ. Уобæл ци рацудæй рæстæг, удта
нæ бæсти адæмбæл райгъустæй устур мæгурбони
фæдес, сау æбуалгъ хабар. Гитлерон фæшисттæ
æрбалæбурдтонцæ Советон Цæдесмæ. Райдæдта
Фидибæсти Устур тугъд. Æ тугьдæсмаг æма æ сау
хъуæцæ бонæй-бонмæ хæстæгдæргæнгæ цудæй
Иристонмæ. Еу бон кæми адтæй, уоми немуц
æрбунæттон æнцæ Сурх-Дигори дæр. Адæми
цард еугур æгудзæг æма æдзæллаг иссæй. Гестапо
хатир некæмæн кодта. Немуц æма Руминæгтæ
адæми фоне æвгарстонцæ, сæ инсад син
тæлæт кодтонцæ. Беретæ мамæлай къæбæрбæл
дæр нæбал хуæст кодтонцæ. Еугур гæвзукмæ
æрхаудтæнцæ. Еу кæми адтæй, уоми Ефим
раззаг синхи дæлвæз арæхъи дууæ изæрей астæу
сæ дзæргъæ куд агурдта, уотемæй ибæл сæрæй
6 <.Ф$ Ф) Ф) Фз Ф) ('^) «X*) <я)
акъоппæй бунмæ немуцаг салдат автоматтæй
æвзедгæй цалдæр хатти фæгъгъæр кодта:
«Хальт! Цурюк! Цурюк! Дер кнабе!.. (Æрлæууæ!
Фæстæмæ!.. Фæстæмæ! Биццеу!)». Сувæллон ин ци
лæдæрдтæй, немуцаг имæ ци дзурдта, уой, æма
идарддæр æ цуди кой кодта. Ку нæ лæудтæй, уæд
ибæл салдат урдугмæ автомат рауагъта. Еу содзгæ
фат си, биццеуи тæрнихи царæбæл исæмбæлгæй,
æ фæд ниууагъта. 3-4 сантиметрей дæргъæн
нос ибæл æ рамæлæти уæнгæ, мæнæ операций
фæсте лухи фæд куд байзайуй, йеууотæ бæрæгæй
байзадæй. Хуцауи фæрци берæ нæ басабур æнцæ
немуц нæ Республики. Сæ размæ æмпурстæн
Иристон иссæй цæлхдор. Иристонæй райдæдта
сæ даргь фæстæмæ ледзæнвæд Нигулæнæрдæмæ.
Кæд ма тугъд æ карзи адтæй, уæддæр немуцæй
уæгъдæгонд рауæнти царди уагæ рæвдзæдæр
кæнун райдæдта. Адæм бабæй кæрæдзей
æрлæдæрдтæнцæ. Гъæуæй тугъди будуртæмæ
рандæй 600 адæймагемæй фулдæр. Уонæй
ба 331 адæймаги фæстæмæ Сурх-Дигорæмæ
нæбал исæздахтæнцæ. Сæ цард равардтонцæ
нæ Райгурæн бæсти сæрбæлтау. Уони хæццæ
Хохойтæй дæр фондз тугъдони.
Ефим хъæбæр хуарз бæрæггæнæнти хæццæ
каст фæцæй Сурх-Дигори астæуккаг скъола ’ма
бацудæй Цæгат Иристони медициной институтмæ.
Бацæуæн фæлварæнти 25 баллемæй райста 24.
Мæ зæрдæбæл еу гъудцаг æрлæудтæй. Мæ-
хуæдæг 70-аг анзти гьæууонхæдзарадон инсти-
тути ку ахур кодтон, уæд мæ физики кафедри
ахургæнæг - доцент Тулаттати Дзантемур Миха-
ли фурт бафарста: «Хохоев, кæци гъæуæй дæ?».
204 ^^^^&^^ж^^^^^>
(Ь «»&> <<!& «Х$> («У*} <*&> «*&> С*Х^>4 ('*)
Мæхе ин ку байамудтон, уæд мин загъта, 17-18
анзей размæ, дан, мединститутмæ бацæуæн фæл-
варæнтæ истон, ма мæмæ еунæг Сурх-Дигойраг
лæхъуæн Хохойти Ефим райста физикæбæл уæл-
дæр бæрæггæнæн «5». Уомæй лæгъуздæр ма ра-
зиннæ, биццеу, кæд Ефим дæ фиди æнсувæр æй,
уæд. Æз дæр ин «хуарз», зæгъгæ, зæрдæ бавард-
тон, фал Ефими хузæн ба не ’схъаурæ кодтон.
Мæгур, æнæхца, æнæдарæс рæстæги, кæми
хуæрдгин, фулдæр ба æнæхуæргæ, уотемæй Ефим
дууæ къурси ку нихгæдта, уæд карз сæйгæ фæцæй.
Анзи бæрцæ сæйгæдæнттæбæл фæррахауæ-баха-
уæ кодта, фал йе ’нæнездзийнадæ æ раздæри уаги
нæбал исбадтæй. Уадзгæ ин рауадæй æ институт-
ти ахур. Æхебæл еу минкъий ку фæххуæстай, уæд
косун райдæдта медгъæуи къолхози мудгæсæй.
Кæдзос уæлдæф, сауæдони дон, муд æма бинд-
зити аллихузон пайдахæссæг бауæргъæдтæ ин йе
’нæнездзийнадæ зингæ фæффедардæр кодтонцæ
дууæ анземæ. Ефим бабæй бацудæй ахур кæнун-
мæ Налъчикки сахари Кæсæг-Балхъари
экономика æма бухгалтерон учетти техникуммæ. Каст
æй ку фæцæй, уæд берæ æнзти медæгæ фæкку-
ста Гетъой-фурти номбæл къолхози гъæууохæд-
заради алли къабæзти дæр. Учет хаста фермити,
бригæдти. Æ рæстæги бахæстæг кодта Гобети
хæццæ, ма син æ бийнойнаг Майрæни кизгæ Ма-
руси хæццæ Хуцау цубур рæстæгмæ балæвар
кодта дууæ гъолахъи фæрдуги хузæн биццеуи - Алан
æма Валерий.
Фæстаг дууадæс анзи Ефим куста гъæуи ис-
полкоми секретарæй. Пенсимæ дæр еци бунатæй
рацудæй.
?+'#^ф^ф+*$^®Лр+*!&+.ъ 205
(ео («$*>) фХэ чфц («/*;> е»Х*} (<ЛХ^ оХъ *0
Кæд ин æхецæн дохтур исун Хуцауи зæрдæ нæ
базагъта, уæддæр еци ирисхъæ разиндтæй Алан
æма Валеримæ. Алан каст фæцæй Горькиййи
сахари медициной институтти æфсæддон
факультет. Баслужбæ кодта Советон Цæдеси
Армий дохтурæй берæ рауæнти. Уой фæсте каст
фæцæй Санкт-Петербурги медициной академий
«факультет руководящего медицинского состава
Вооруженных сил Российской Федерации».
Алан архайдта фиццаг æма дуккаг Цæцæйнаг
тугъдтити. Адтæй æфсæддон госпитали хецауи
хуæдæййевæги бунати. 2008 анзи архайдта Хонсар
Иристони Гурдзий нихмæ тугъди æ райдайæнæй æ
фæуунмæ. Æ хæццæ Саакашвилий балберæгъти
нихмæ тугъди архайдта мæнæн мæхе хестæр фурт
Руслан дæр, 58 армий æфсæддон уогæй. Алан
хуæрзеуæггонд æй берæ паддзахадон майдантæ
’ма æндæрхузи номбæлдаргæ хуæрзеугутæй.
Нуртæккæ æй дæлболкъон Уæрæсей 58-аг Армий
медициной служби сæйраг терапевт. Ефими
кæстæр фурт Валери равзурста ветеринарон
медицинæ. Каст фæцæй дзæуæгигъæуи
Аграрон университетти ветеринарон факультет.
Нуртæккæ æй Сурх-Дигори гъæуи ветеринарон
участокки сæргълæууæг. Æ цардæмбал Уалисати
Тазæрет æма Бекмæрзти Зареми кизгæ Марини
хæццæ син ес æртæ саги гъоли хузæн скъоладзау
биццеуи: Александр, Тамерлан æма Герман.
Нивæй амондгун ирæзæнтæ.
Ефим дæр æма Марусæ дæр æгас нæбал æнцæ.
Сæ кæстæртæн хуарзбæл бауодæнтæ. Нарти
кæнтæй ба сугъзæрийнæ талатæ исуадзæнтæ.
Иронхи бунати некæд уодзæнцæ.
206
9 с*& «Хэ Фд юэ &*»&&> Ф’/ <«а>
Æ сæрмæ хаста,,,
Ефими имисгсей
Хуарз синхон, хуарз фидæ,
Æнсувæр, хуарз теу....
Дуарау игон уидæ
Алкæддæр æ реу.
Гъæдæмæ зæгъидæ
Цæуон искæсон,
Сабийтæн тæрситæ,
Æхсæртæ ’рхæссон.
Лæгæн салам раттун
Æ сæрмæ хаста,
Лигъз дзурдæй синхбæстæ
Бийнонтау баста.
Гъæуггæгтæ, къабæзтæ
Куд айтæ? - фарста
Æмгарæн æ цæстæ
Хуарз амонд уарзта.
Фарнæн æ хуарзæнхæ
Адæммæ гъардта,
Еу къæбæр, еу цæнхæ
Сæ хæццæ хуардта.
Фæткæбæл хестæрæн
Æгъдау лæвардта,
Æ зæрдæ кæстæрæн
Цирагъæн дардта.
с<^<^<^<^зрзр^с^^зряр<узс<^<^^
207
Ефим с супругой Марусей Майрановной Гобеевой
Зина и Ефим с кузеном Жоржом Гасиновым и Валерием
Г^^ОР^ор^ор^^^^<^^^^^^1^^^рф^яр^
208 (^^^^^^^^V?^^V*V^
(ь С'*Х» счХз> (Ф>) (<*У*1) ф(*> е*$> <?#Х4> <а)
Ефим и Маруся
Ефим с Зиной и сыном Валерием
(ч «У*> <!-Х*> «*Х*> <ь&> («Хъ «Х*> е-Хэ с*>
Алан и Валерий. Сентябрь 1970 года
14
210 (^^^^^^^^ф^^^^^^
С^ (<#&(чХе) «*Х*> №» «X** <ч& с«»Х%> <«*)
Ефим и Зина,
г. Нальчик,
06.07.62 г.
Ефим Адугеевич в
санатории «Новороссийск»,
1968 г.
м 6 Л) 6Л* С*Г*4 КМ гад йЛ) йл.) (5,4 П1 1
Супруги Хохоевы Ефим и Маруся
Алан Ефимович Хохоев,
кандидат медицинских наук.
Главный терапевт 58 армии
р^ярор^р’^рярф^ор^ ^зрзрзрх^з^зр-ярзр ^с ^ щ <рр з
212
(ъ> «&& (Фз ф) ф$ <ча*> а*Хь с<»Х*> <<*)
Братья-студенты
р^р^^р^р^с^с^с^^рс^^сррр^р^^^^р^р^^^р^р^р^
с V^V^и^V^V^V^'V(Г^^V^ 213
Студенты мединститута
г. Санкт-Петербург, 2001 г.
214
(ъ сад сад сад сад сад <?'/*> гад <<*)
Москва. Красная площадь
р<^<^^<^<^ф^ЗРр^ЗРЗРЯР РРРРЗР-ЗРЗРЗРЗРЯР ЯР ЯР ЯЯЯ
с»> (их?*) ^) ^-^^ о»х» б/»» йх’м) <&> _ 215
Отец с сыновьями
Алан Ефимович,
подполковник
медицинской службы,
ветеран Вооруженных
Сил, боевых действий
рзр.^р^'узр'урр^зрзрс^зрзс о&эр ^з^р^? 5#? зр^с? зр с$? ^
(*^ С^ СчХ^ «У^ («-/У <*л*> С*Х^ С<»Х<'; С’)
Алан и Валерий. 1983 г.
р^^^р^УЗРЗРФрр^ярЗрс^.!^с^^^^
г«> (<*ид <Гф) б«й <»Хп> <^>> Ш йГн) <*>
6> (й/л) №> «*Х<5) С^ едс; («*Хб> **Х*> (*)
217
Алан и Валерий после службы в армии
р^рс^зрор^рг^срЗРЗр^ЯЯ^^^^^^^ЗР^^^^Я
218 <?^ф^&^ф^^ж^ф+*>
(<? с»Х^ (<!Л^ <да с^; «Х«> «♦л^ сча*> с«у
Марина Тазаретовна Олисаева, учительница Сурх-Дигорской
средней школы, супруга Валерия
р^^яр^яр^яр^^яряр-яр^^^^^^^рр^яр^я
« г^^^^^г^) ^„> ед в) 219
(ъ (ф.) «*/*) («х*э «*Х*а <<%*>> («ОС^) **Хф ('*)
1
Указом Главы
Республики Северная Осетия-Алания
от 79 декабря 2016 года № 184
За достигнутые трудовые успехи
ХОХОЕВА
Марина Тазаретовна
награждена
ПОЧЕТНОЙ ГРАМОТОЙ
Республики Северная Осетия-Алания
Глава щШЩщЩ
Республики Северная Осетия-АламЩЩР^ /|| В.Битаров
^
р^р^?^р^?^рорф^^р с^^^^^^^^рде^^ЯРЯЯТ Я
220 <;>^:*\«*ъ^<*1^>^*^^
(.ь (<*Х<-) с<#9 «Х*> &Х*> <*У*> е*Х<5» р»Х© «)
Ефим - студент мединститута, сидит первый справа. 1953 г.
Ефим у входа
в мединститут
р^^ЯР^^^^РР^ЯРЯЯЯЯ^^^^^^^^^’^^РЯ
(^х^^^^г^^^^^х^^> 221
Алан (в центре) курсант В.М.А.
В ожидании нового года
222
(ь С'*Л9 е«*Хэ №> «*У*> <да с*Х^> ед? «)
Бабуля с любимым внуком
Приятная процедура
р<^<^<^^^^с^с^зр?зрс^зрзр^<^^^
(Я, (йХ^) («1X9 Ф) <и6> «>&> <«х*> «#*> сч)
Герман-любитель
сладкого пирога
Во дворе дома
224 («> <чх^ н^ щ** ^Х"» **х** °*у® "»х«> ^
(& (>>Хъ <<>Х<) <№> <*/$) №> №» <й&> («*)
На Красной площади в Москве
С<^<^<^^^^^С^^Ор^9ррС^:^<^^^
м йЛ) <5ум б#'> ^Х» ад <5л> б#) <&) ОО^
В Москве, на ВДНХ
15
226 ^^^л-^^ад,зд<л
(Ь ("Х^ (*ХЪ (°>УГЭ 0*/*) «*ХУ &Х** («Л*? <"»)
С любимым племянником
с<^<^зр<^зе^^рс^с^с^с^с^зс^1^^
(м> б#> ^Х^ ^Х^ (Г*Х^ ^Х^ ЙХ»* ^ ^).
227
В святилище Хетага
Р<^<^^ЗрОр^С^Зр^^^^р<^<^^<^<^
228
С*, («хъ («дэ &Хъ «Уч» <*Х<ь) е»Х<5» <чХ*; с<у
Александр Валерьевич
Р ^ <^ С^ <^ ^ ^ С^ С^ С^ ^ ^ рр ^. ^р <^ 5^ ^
(*:> <*>о т <*А> № ф’) <«& **& сч)
.229
р ^р ^р ^р ^ ^р Зр рр ЗР рр 38 ЗР ^ ^ ^^ эе ЗР 3& ЗР г*Р ЯР ЯР ЯР Ч
230
кь «*М с«Хз> <.Ф') «#*> е»Х*) &х*>) «йх<ь> су
Тамерлан Валерьевич
?с<^?<^?^^^^р^рор с^орор^? зр^зрг^^зр^зрзр’зрф’з
л.) 6Л») йЛ) й/го ^Х».) г,у-«.> ЗД йГй <5)
(;л4%М4~4п&^4л&%;>
.231
р Яр яр ЯР ?р ЯР яр ЯР яр яр ЯР яр ЯР ЯРЯРЯР ЯР ЯР-ЯР ?Р ЯР Яр ЯР ЯР Я
232
(ь> <*«Хэ т*-> <чХо> <чХ*> «Х*> с»Х^ с<»Х<*.> е*)
Три богатыря: Александр, Герман, Тамерлан
р^^^^р^р^рс^с^рр^рс^рр^ррррр^^^^^^с^^р^
м Сф) <?;&) ®г*д г,#) ь\а> йЛ) йуй <5)
С<> №> №> «*Х<:> с»Х*> «ЧХ^ <<*Х«> «Х*> <Ч>
233
6. Салат
Æнсувæрти хестæр, мæ фидæ, Хохойти Бæгой
фурт Салат райгурдæй 12 апърели 1929 анзи
Сурх-Дигори гьæуи. 1940 анзи æ мадæ ’ма æ
фиди мæлæти фæсте седзæрти естæмæйти цæрун
гъудæй, æнæмæнгæ дæр, æма еуæндæсанздзуд
Салат æ дустæ батолгæй хъиамæт кæнун райдæдта
медгъæуи къолхози галтæбæл. Скъолайæй
фæууæгъдæ уогæй урокти фæсте, бæрæгбæнтти
рæстæги, сæрддон каникулти æндæргъци, æ
бон куд адтæй, йеууотæ куста. Похци кодта
галтæбæл. Уæрдуни боцикъай дон ласта будури
косгутæн бригадтæмæ. Цудæй æхсæдунмæ,
нартихуар есунмæ, картоф æмбурд кæнунмæ.
Тугьди рæстæги ба ма тугъдæй уæгьдæгонд
хестæрти хæццæ кодта мæрдтæ æфснайуни куст
дæр. Нигæдтонцæ сæ гьæуи парки æнсувæрон
уæлмæрдти. Ку фæббаргъондæр æй, удта æй
тракторон бригадæмæ баййивтонцæ. 9-маййи
Хутъиати Саухал тракторбæл, Салат ба ин
прицепщик, уотемæй сæмæ будури косгæй
исхабар æй Уæлахездзийнади бони хабар. Сæ
фур цийнæй сæ цæстисугтæ сæ буйнаг ходтæй
сæрфтонцæ.
7-къласон ахурдзийнадæ ку райста Сурх-
Дигори астæуккаг скъолай, уæд æй ахур кæнунмæ
рарвистонцæ Салигуæрдæнмæ - нури Алагирмæ
аразæгбæл. Скъола хундтæй «Одногодичная
школа сельстроя». Салатæй дзорионцæ, аразæги
дæсниадæ, дан, ин Хуцауæй лæвæрд адтæй,
зæгъгæ. Æвæдзи сæ ка ахур кодта, уонæмæ дæр
устур зонундзийнæдтæ адтайдæ. Уомæ гæсгæ ба
хуарз æгъдау бавдесгæй Салат æнтæстгинæй каст
\Ь аяъ (<>Хе1 («Х’Ъ <*Хч> «Х*> е»/*» с<*Х^ с*)
фæцæй «Сельстроййи» скъола ’ма æй Мæхчески
райони æнхæсткоммæ техник-аразæги бунатмæ
иснисан кодтонцæ. Æригон специалист разамунд
лæвардта, хуæнхаг къолхозти ци арæзтадтæ
цудæй, уонæн. Разамунд лæвардта Мæцути
астæуккаг скъолай дууæуæладзугон азгъунсти
арæзтадæн дæр.
Уордигæй имæ фæдздзурдтонцæ Сурх Æфсади
рæнгъитæмæ. Уоми дæр архайдта арæзтади.
Кольский æрдæгсакъадахбæл «Нæуæгзæнхæ» æма
«Франц Иосифи» зæнхæбæл аразтонцæ æфсæддон
аэродромтæ. Кади хæццæ йе ’хæс рахецæн
кодта, уотемæй старшинайæй исæздахтæй æ
хæдзарæмæ. Прибалтики æфсæддон инженерон-
арæзтадон училищемæ дæр æй кодтонцæ, фал
син не ’сарази æй. Хæдзари хуæрæ ’ма кæстæр
æнсувæртæ ци бацайуонцæ, еци гьуди æй йæ
рамæлæти уæнгæ дæр цох не ’суагъта.
Æфсади фæсте еу усмæ ракуста тракторбæл.
Уордиги идарддæр ба сауæнгæ пенсимæ рацæуни
уæнгæ адтæй арæзтади. Æ разамунд æма æ
къохти фæллойнæй гъæуи арæзт æрцудæй
культури хæдзарæ, астæуккаг скъолай спортивон
зал, агоригæнæн завод, гъæдæфадæн цех,
фермитæ, къасартæ æма уоми косæг адæмæн
æмдзæрæни азгъунститæ. Адтæй фæллойни
ветеран. Æ цардимбал, æхе хузæн седзæр уод,
Перисати Сабазгериййи кизгæ Маруси хæццæ
син мах адтан цуппар зæнæги. Дууæ биццеуи
’ма дууæ кизги. Федар, Верæ, Казбек æма Людæ.
Гъулæггагæн, нæ мадæ 65-анздзудæй, Верæ ба
46-анздзудæй Салати разæй бацудæнцæ се ’носон
æцæг дуйнемæ. Е дæр ин устур зæрдинез куд нæ
адтайдæ, ма æхе мæлæт дæр фæттагъддæр æй.
<Ъ <й/9 <*Х*> *& №» (Ф(!с) <#> «*Хэ «*>
Радох æй æ цардæй 75-анздзудæй æ райгурæн
бон æма æ фиди рамæлæти бони -12 апърели.
Ес, æвæдзи, царди медæгæ, мах ке нæма зонæн,
уæхæн сосæгдзийнæдтæ. Рохсаг зæгъун мæ фидæ,
мæ мадæ ’ма мæ хуæрæн дæр. Дзæнæти сæ бунат.
Рæстити хæццæ уæнтæ æносмæ.
Мæ фидæ, мæ мадæ, мæ хуæри имисгæй
Мæ разæй мæ над лæкъæрдæ,
Ци фæцæй арвбæл мæ хор?
Мæ реуи хурфи мæ зæрдæ,
О, куд фестадæй къæйдор?
Цард мæнæн н’ адтæй æнадæ,
Æз зудтон, размæ цæугæ ’й.
Фал мæ хуæрæ ’ма мæ мадæ
Фæууагътонцæ мæн кæугæй.
Нæ базудтон сæ рæвдудæй,
Сæ лигъз дзурдæй æз ме ’фсес.
Кæд не скæнæг фæррæдудæй
Базонæн уомæн нæййес.
Уазал сæрдæ рæвгъудæй
Куд ма кæнон нур фæдес,
Хийнæй мæбæл куд рацудæй
Устур зæрдæй зæрди нез.
Зундгин лæг адтæй мæ фидæ,
Арæх æй æз имисун,
Зинтæбæл гъæуй, зæгъидæ,
Хъонц кæнун æма бухсун.
Цæмæн феууилдтон уæгъæли?
Нæ мин фæссурдта мæ нез,
Нæ дзоридæ мин дзæгъæли -
Адзалæн мадзал нæййес.
^«^^^^Ор^ярс^зряя^ЯРЗС^З^
236
Сь <Ч& <«У&> <Фи Ф’) Ф>) 0»ХЬ» г«#& <м)
Салат в армии (справа). Рядом Авраам Ортабаев
Салат Адугеевич и Маруся Сабазгериевна с внуками
(*о Ф) Ф» «*Х*> (?♦>; ф>) &Хъ ф>> <«)
Салат с внуком
Георгием (Жориком)
Федар Салатович
и Казбек Салатович
р^<^^^с^с^с^зр^с^^ЯРорз^
238 р^да^^^^ж^^^^
(*> («Х*> Ф-> «Х*> Ф» «X*) №» с«»Х«5> («*)
Супруги Федар и Валентина Муратовна Есова
Руслан Федарович и Георгий Федарович
.239
р^р^^’у^р^р^ррр^^яРг^ ^З^ЗРЗеЗ^З&ЗРЯР ЗРЗЯ V Я
240 ^\^;\(^:\Щ\,^\<'^;\ч;\^л(:о
С*;) с*Х*> <«&) <*&> (*Уч) ’ «»Х*) е*Х*<!с«»Х*» («д
Маруся со снохой
Валентиной и
внуками Русланом
и Георгием
Георгий с Мирославом Валентина с Мирославом
Сч Ф» №> <*Л> № ъ&> <#*> *Хъ (^
Марина Тазретовна и Валентина Муратовна
Мирослав Хохоев
16
242 <^#*+<у&^ч№^^
(ь ('»Х<-> (<*&> {*& «X*) <рУ*>) еО& <*»Х*/ с)
Алан и Игорь
Хохоев
Руслан и Луиза
Братья
л.) бга сф **&•> *»№ ГФ <*#» бигй (V)
Руслан Федарович с супругой Луизой Алановной Миндзаевой
и сыном Мирославом
р^р^^<^^^р^р^^р^р^р^^^^^!^^^р^р^рярярз
244 ^ж+ж+^шж^^ф+’б
О» <!>&> <чХэ еда <«*)% «*Х*> с»Х^ <мХ*> с*)
Салат, дочь Вера, муж Веры Али-Ага Джафаров
и Сайда Али-Агаевна
Алан Ефимович и Казбек Салатович
р<^<^<^<^^^Зрс^ррс^фЗР<^<^^<^^
245
Казбек Салатович с племянниками: Сайдой, Русланом,
Зауром и Жориком
р^р^су^р^р^р^р^рр^ярс^рр^^^р^^^5^^^^^^^р^
246 (;\^^^^^^>^^^
кь *Фэ Ф-) *»*> ^Ху «Х*> &Хъ &&> «*)
Ирина Солтановна Сабеева, супруга Казбека с Елизаветой
Елизавета Казбековна
рзеяр^^зрзросс^с^арс^зрзр^^г^^^
л.) б&> &Ф &№ ^Хг* ях» <5л> ©ла <&)
.247
Р^ЗР^ЗРЗР^^РЗРЗР^РРФРРЗ&^^ЧРЗ&ЯРЯРЗЕЗРЗРЯ
248
(<>) {'»Уъ (<*&•> «*Х&> Фз <*Х*) (^ГрО^4 с*)
Дмитрий Казбекович
с мамой Ирой
Димка в задумчивости
с'^^^^^^^с^ррс^^рр^^^^р^^^р^^ярс^^
(*•> «Хф №1 Ы*» <&*>) <«ХЬ («Уф *!&> С'*)
Тимур Казбекович
Заур Али-Агаевич с дочкой
Каролиной
Р^Эр^СрСр^ЯррЗ^Ч8Я$ЧР^^^^^^?Р^^^!^Ч
250 ^^^^^^^
Руслан Федарович, его сын Мирослав и Накусовы: Сослан,
Сайда Али-Агаевна, Дамир, Алина на праздновании
Дня Победы 9 мая 2017 года
во Владикавказе
р^с^р^^^с^р-^срр^? зрзрзрорз^зрзёзр ^с^р^р зр зр ор^
<?+«$^^+г®^&^®+*$<& 251
(Я; (ы/л) №) «*Х<>) С*А> («Уъ (<*& «Хэ «*>
7. Зинсе
Бæго ма Зурмæ ку рамардæнцæ, уæд мугга-
ги хестæртæ ’ма мади ’рвадтæлтæ унаффæ код-
тонцæ сувæллæнтти хеуæнттæбæл байуарунмæ.
Фал æртæ æнсувæрей хестæр хуæрæ Зинæ загъ-
та, æз, дан, биццеути некæмæн ратдзæнæн, удта,
дан, нæ мадæ ’ма нæ фиди уæзæги арт ниххус-
сун нæ бауадздзинан. Йеууотемæй син 13-анздзуд
сувæллон кизгæ мадæ дæр æма фидæ дæр иссæй.
Царди сæ рауагьта. Фæснадмæ си неке рахизтæй.
Æнæ исахургæнгæ дæр нæ байзадæнцæ. Сæ раст
уоди хъиамæтæй къæбæри аргъ базонгæй адæми
рæнгъæбæл æрлæудтæнцæ. Цæйбæрцæ зиндзий-
нæдтæ бавзурста уони царди тонхи рауадзунмæ,
уой Зинæн æхе уоди бæрцæ неке зудта. Фал ее ди-
горæмæ уæхæн æздæх: «Кæд цæфæй нæ мæлис,
удта дин рæхуст»...
Зинæ исахур кодта райдайæн кълæстæн ахур-
гæнæгбæл. Уæдмæ бакастгин æригон кизгæбæл
аллирдигæй берæ дзоргутæ иссæй. 1948 анзи æ
цард баеу кодта Фæрæскъæтти гъæуккаг Рæмон-
ти Габлей саубецъо, сауæрфуг фурт Аврами хæц-
цæ. Фидибæсти устур тугъди архайæг лæхъуæн
æма ей ’ригон бийнойнаг кæрæдзей зæрдихуд-
ти бацæунæй тæрсгæй адæми æхсæн сæхе куд
не ’мбæлуй, гъеууотæ рæсугъд æма зæрдæмæд-
зæугæ дард кодтонцæ. Рæстæг дæр цудæй, æма
син дууæ биццеуи рантæстæй: Виктор æма Вало-
ди. Уомæй хуæздæр ма ци уа царди. Фал амонд
иуарæгæн ци загъдæуа. Цуппар анзей медæгæ
устур сæрисæфæн тугъди фат кæмæ нæ банифс
кодта, йеци уæйуг лæппо æ хъæрæухæлорæй ба-
тухсгæй райони сæйгæдони операцион стъолбæл
252 <?^ф+«&^+ч*^^р^^9
($> <Ч& «& Ф> № <*Х«> *»& С«8& *>)
рахъан æй 1953 анзи фæззæги. Операций фаесте
лæг стьолæй фæстæмæ нæбал раистадæй. Кæд
уæди уæнгæ Зинæ айдагъ седзæри ном хаста,
уæд ма ибæл седзæргæси ном дæр бафтудæй. Йæ
рагъ бабæй седзæрти дуккаг фæлтæрмæ бадар-
гæй, силгоймаг йе скъолай косун нæ ниууагьта.
Уотемæй ибæл анз райевгъудæй. Æнсувæртæ ин
берæ фæдздзурдтонцæ, æригон ма дæ, ’ма дæ
идарддæри царди уагбæл рагьуди кæнæ. Сувæл-
лæнттæ нæхуæдтæ дæр исхæсдзинан, зæгъгæ.
Дзоргутæ дæр бабæй ибæл иссæй. Зинæ не ’са-
рази æй нæдæр йе ’нсувæртæн, нæдæр дуккæг-
тæн. Æ седзæртæн фæббадтæй, уотемæй цуп-
пæрдæс æма инсæй анзи фæккуста скъолай.
Зин банимайæн æнцæ, уал анземæ цал æма цал
æвзонг уоди рафæндараст кодта идарддæри рæ-
сугъд царди уолæнтæмæ. Цал æма æй цал адæй-
маги нимайунцæ сæхецæн дуккаг мадæбæл. Æ
берæ зæрдиуагон хъиамæттæн дæр ин аргъгонд
æрцудæй. Ахуради министрадæй хуæрзеуæггонд
æриудæй æртæ майдани 'ма авд кади грамотæй.
Адтæй имæ тугъдон майдан дæр: «За доблестный
труд в тылу 1941-1945 гг.»
Мæнæ мин аци хабар ба радзурдта Хохойти
Тазей фурт Таймораз. Тайморазæн æ фидæ Тазе
тугъди фесавдæй. Стонг анзи, дан, нæбæл уæхæн
рæстæг искодта, йема хæдзари бахуæруйнаги
дзилагæ картофи цъарæ дæр нæбал адтæй.
Уотемæй нæбæл æртæ бони рацудæй. Нæ мадæ,
мæхуæдæг 10-анздзуд æма мæ кæстæр æнсувæр
Валери, 6-анздзуд. Мае мадæ, дан, мин уотæ
загьта, мæ цæгатмæ фæццо, ма нин кæд еуести
радтионцæ бахуæруйнаг. Нæ мади ’нсувæрмæ
гъæуи бунмæ нихъхъæрдтæн хорискасти, ма сæмæ
р^и6^*^*^-^^^ 253
(*э &У<$ да *>Х<9 «чЛ» (Ф» <*Хъ <ыУ«) <»)
фæсарæфти уæнгæ фæббадтæн. Фæууидтон æй,
нартихуар дæр сæмæ адтæй, фал мин къæбæр
дæр ’ма нæмуг дæр нæ равардтонцæ, уотемæй
си рацудтæн. Мæ цæстисугтæ донау уайун
райдæдтонцæ гъæунги, йеууотæ исхъурмæ æй
мæ зæрдæ. Гæр, сæ хуæрифурт ку дæн, уæд мæ
куййи гъуди дæр куд не ’ркодтонцæ. Мæ зæрдæ
некæбæлбал дардтон, фал ма, зæгьун, уæддæр
Зини бабæрæг кæнон. Еци седзæртæмæ кæд ести
уа, уæд мин си гъæуамæ еу рос уæддæр радтонцæ.
Æз дæр седзæр ку дæн. Уæхæн гъудити хæццæ
бацудтæн Зинети тургъæмæ. Мæ къæхтæ мæ буни
дудæгътæ кæнун байдæдтонцæ, мæ цæститæ
мæбæл тартæ кодтонцæ, уотемæй кауæбæл мæхе
банцойнæ кодтон, ку нæ, зæгъун, рахауинæ.
Уæдмæ мæ Зинæ къразæй рауидта. Рауадæй, ма
мæ медæмæ æнхусгæнгæй бахудта. Уайтагъддæр
ралæдæрдтæй, æстонгæй исæфгæ ке кæнун, уой.
Хуссæнбæл мæ исбадун кодта пеци рази. Тулкай
дууæ дзелкъори ралæхурдта, ма мин си донбæл
каса рафунхта. Уомæй адгиндæр нури уæнгæ
дæр нецима бахуардтон. Мæхебæл фæххуæстæн.
Хъауритæ мæмæ фæззиндтæй, ма бабæй мæ
цæстисугтæ уадæнцæ. Æрмæст аци хатт - мæ
фур цийнæй. Уадæнцæ Зини цæстисугтæ дæр.
Мæ хæццæ ма мин цалдæр нартихуари дзелкъори
дæр равардта, уотемæй мæ рарвиста нæхемæ.
«Йеци хуарздзийнадæ ми дæс æма æртинсæй анзи
æндæргъци нæма феронх æй, удта ма цалинмæ
цæрон, уæдмæ дæр некæд феронх уодзæй», -
дзурдта мин æ цæститæ дони разелгæй 80-анздзуд
Хохойти Тазей фурт Таймораз сентябри мæйи
2016 анзи Æридони.
р Я?. <%> яр <%> су <зр ЯР ^ РР Я^ ЯЯ ЯЯ ^ттУт^т^тЧР^ ЗР ВЯ ЗЯ ЗР ЗР Я
254 <?\«%^^^$\щ\>*^\<->>
(*>) с«Хъ (*Х® Фъ («Уу «а*> сФ^ с*м> <ч)
Зинæн æ хестæр фурт Виктор каст фæцæй
Къостай номбæл университет. Куста скъолай
ахургæнæгæй, секретарæй Ирæфи Райком
комсомоли, университетти кафедри ассистентæй.
Æфсадæй ку æрæздахтæй, уæдæй фæстæмæ
ба куста Иристони Медгъуддæгти министради
ахурадон центри, ма си иссæй дæлболкъон.
Нуртæккæ æй пенсиесæг. Кæстæр фурт Валодя
каст фæцæй, Зини хузæн, педучилище. Фæцæй
Къостай номбæл университет. Каст фæцæй
Дзæуæгигъæуи «Зенитно-ракетный» æфсæддон
училище. Иссæй историон наукити кандидат.
Уæрæсей æфсади дæлболкъон Рæмонти Аврами
фурт Владимир пенсимæ рацудæй полки
къомандири хуæдæййевæгæй. Нуртæккæ косуй
Цæгат Иристони архивтæй еуеми.
Зинæ æ устур зинти фæсте устур бийнонти
нана иссæй. Æ бæдæлтти бæддæлттæн ма сæ
бæдæлтти дæр барæвдаугæй, æвæдзи, æ
зинти æмбес иронх дæр фæцæй, уонæбæл цийнæ
кæнгæй. Куд ирæзунцæ æ къохти, уомæ кæсгæй.
Куд æновуд ибæл æнцæ, ма ’й куд берæ уарзун-
цæ, уой æнкъаргæй. Йеууотемæй æ кæстæрти
хорæфсесæй Дзæуæгигъæуи йæ 86 анзмæ ба-
цæугæй нæ астæуæй рандæй æносон уолæфæн-
донæмæ. Нарти кæнтæмæ. Рохсаг уæд.
Хуцау нæ раттуй. Хуцау нæ райсуй. Цардæн ба
æрлæууæн нæййес. Уомæн æвдесæн ба æнцæ Вæго
æма Зурми фæдонтæ. Аци бони уæнгæ си æгас ка
æй, у они нимæдзæ æй финддæс æма дууинсæй
адæймаги. Хохойтæ, Рæмонтæ, Джафартæ,
Фæдантæ, Габетæ, Накъусатæ, Хацъитæ. Хуцау
сæ фулдæрæй фулдæр кæнæд.
^Ч-^Ч^’^У’^^Ж^ —255
& <&*> «Х$> <«& №» <йХ*> <чХ^> *«Х*> («1)
Маддæлтæ
Ерун си Рæмонти Зини рохс ном
Бæдолæ ирæзуй Дигори
Æ мадæн уарзонæй, фæрнæй,
Ку ’скæуй саби, уæд æ цори
Æ мадæ нæ кæнуй фунæй.
Еу рауæн æнцад нæ фæббаддзæй,
Лæбордзæй дæндагæй дормæ,
Уæддæр æ зæнæг нæ ниууадздзæй
Бæгънæгæй, æстонгæй хормæ.
Мадæ нин бауадзуй нæ тоги
Æ реуæй фиддæлти нифсхаст.
Нæ уарзон маддæлтæ, уæ доги
Уотæ æнæнез, æнæмаст.
Десæн имисæн, алæмæтæн
Н’ астъонæ, уæ фæлмæн гъæбес!
Уæлæбæл сумахæн, мадцæлтæ,
Уæ хуæрзтæн бафедæн нæййес!
Устур нæ зæнхæбæл уæ кадæ,
Сумахæй федауцæ и къæсæр.
Не ’гъдауæн айтæ рæсог цадæ,
Бæрзонд си даретæ уæ сæр.
Хуæрзтæ уин раттæнтæ изæдтæ,
Æфсинттæ исотæ сумах.
Дигори сабийтæн уæхуæдтæ
Рохс цардмæ фæууотæ хуæрзкъах.
05.04.2017.
Дзæуæгигъæу - Сурх-Дигорæ
р %> ър гр г$ ор г$ <ф $р^щ<?р~Ор яр-З&ЗРЗ&ЗРЗРЗР ЗР ЗРЯРЯР 3
256 ®+^^&*+Ф?+щи&^^
Зинаида Адугеевна с сыновьями Виктором и Владимиром
Зина и Баренка Хохоева Виктор на сенокосе
(*•} <»Х9 «а*9 «^ №» <чХ<? ед*> «X*) **)
Рамонов Виктор Аврамович,
подполковник МВД
в отставке
Рамонов Владимир Аврамович,
подполковник РВСН
в отставке
17
258
(«5, («х^ счлэ с-Х^> <*/*> <чХ*> № с<»Х9 («*)
Зинаида Адугеевна с внуками Залиной и Томой
Владимир с мамой и супругой Будаевой Кларой Борисовной
р^^^^осзр’Зрзр^ор ррзрзсзр.<^2.рр<у>зрзЯ ^2 РР ЯР ЯР Я
(^ф^ф^ Ф^Х^ Ф> ^ Фд «)
259
Зина, Клара, Вадим и Азамат
Виктория, Вадим и Азамат
р^^^^^ярс^^с^о^^с^^с^<^^^^^^^^ярз
260
& % ью ьы ь/а <уоч <»х«оч Г»Х'> % «V* х «Э
(*, с«Х*> (<■>)$) (<$<?) («Ху^Х^) е*Х^> с^Х’Ь) "(«•)
Бабуля с любимыми внуками
Владимир Аврамович и Клара Борисовна
с^<^<^^зсзсс^с^с^:^яр^ос^^^
(* ьр^ед^И^^Х^^^Ф 261
Мама с дочкой
Брат и сестра
кь с«»Х«? Ф>) «У*> <*/*> Фа Фэ (*лъ <<*)
Кусти уæлдай хибирттитæ нæ уарзта...
Сурх-Дигорæ кæд нæ республики æригондæр
гъæутæй сæ еу æй, уæддæр си берæ номдзуд
æма æгьдаубæл хуæст лæгтæ рацудæй царди
рæнгъитæмæ.
Уæхæн лæгбæл нимадтан нæ синхон, Габети
Кудзийи фурт Виктори.
Виктор райгурдæй тугъди размæ 1932 анзи
устур зæнхкосæг бийнонти астæу. Æ мадæ На-
супхан-Цакъоон æй имонаудæрæн Бета хонидæ,
’ма ибæл адæми астæу дæр еци ном байззадæй æ
рамæлæти уæнгæ дæр.
Куд алли мадæ ’ма фидæ еци рæстæги, уотæ
Кудзий æма Насупхан дæр сæ цæуæтæн фиц-
цагидæр бауарзун кодтонцæ Дигори æгъдæутти
фæткæ, удта медæмæ тудд дустæй, фест цон-
гæй фæстаг хеди тъинкки уæнгæ æнæхийнæй
фæллойнæ кæнун. Æнæ еу «ох»-æй. Йеууотемæй
æхсистæй Бета царди уолæнти. Æ минкъиййæй
фæстæмæ хъазауатон хъиамæт кæнун райдæдта
æ хестæр æнсувæртæ Уазгерий æма Бисай хæц-
цæ æмрæнгъæ æрлæугæй. Йе ’усхъæ дардта æ
кæстæр æнсувæр Славикмæ дæр, уотемæй цудæй
размæ.
Скъола каст фæууни фæсте имæ фæдздзурдт-
онцæ Сурх Æфсади рæнгъитæмæ ма си æртæ ан-
зей æндæргъци йе ’хæс æнтæстгинæй бафиста.
Советон Цæдеси Астæуккаг Æфсæдцон зилди
Уæлдæфон тухти хецауадæй Сурх-Дигори гьæ-
умæ Габети хæдзарæмæ Бетай фæдбæл æ мадæ
’ма æ фидæмæ арæх иссæуидæ арфи финстæгутæ
’ма гæгъæдитæ. Синх, хеонтæ (ма си гъæубæстæ
сæрустур адтæнцæ.
(*,) Ф* «***> №> &&> <№) &&> **У&> <«)
Бета адтæй бæрзæнттæ арæзт, фæтæн
усхъæ æма хуæрзконд хузæй, хъаурæгин. Куд
фæззæгъунцæ, раст цума саги фесинтæбæл
амад адтæй, йеууотæ. Адæймаг имæ кæсунæй не
’фсастæй.
Æфсадæй исæздæхгæй исахур кодта фонси
дохтурбæл. Йе ’дарддтæри куст адтæй гъæубæсти
Гетой-фурти номбæл къолхози фонсдаруни къа-
бази. Дохтурæй, удта сæргълæууæгæй фæккуста
фусдарæн, æхсири-товарон, хускъаг фоне æма
хутæ дарæн фермити. Дзæвгарæ рæстæг бакуста
къолхози фонсæн сæйраг ветеринарон дохтурæй.
Æ хуарз кусти фæдбæл арæх æрцæуидæ бæрæг-
гонд райкомпарти æма профсоюзти оргæнтæй.
Берæ æнзти фæлтæрд косæгæн æ хузæ ауигъд
уидæ Дзæуæгигъæуи Къостай номбæл паркмæ ба-
цæуæни республики Кади фæйнæгбæл. Берæ жур-
налисттæ ибæл арæх ниффинсиуонцæ æ дессаги
хуарз кусти фæдбæл хъæбæр устур статъятæ æма
очерктæ райони «Ленинони», «Рæстдзийнад» æма
«Социалистон Осетий» газетти. Адтæй æ рахастæй
æцæг коммунист, æ кусти æцæг сæргълæууæг, æ
царди æцæг дигорон. Кусти медæгæ имæ уæлдай
хибирттитæ некæд уидæ.
Дзæгъæл бадт кæнунæй минкъийдæр ба æ
царди неци уарзта. Æхуæдæг куд лæмбунæг,
æнæсайд архайдта, иннетæй дæр уотæ агурдта.
Уомæ гæсгæ ба устур нимади бунати адтæй
къуари æхсæн дæр, райони хецауади цæсти
дæр æма Гъæууонхæдзаради министрады
сæргълæугути астæу дæр. Æ каст айдагъ къолхози
фонсмæ нæ адтæй. Гъæуи уæхæн хæдзарæ не
’ссирдæуодзæнæй Габети Бета йе ’нхусдзийнадæ
кæмæн нæ равардта куд фонси дохтур, уотæ дæр.
264 (^^^VН^^)^^V^V^V*;>^^
(Ь «*Хъ (<*Х<4 <$<$ Ф$ (■*№> «*&> фХь^ С")
Æ дзамани Бета цардимбалæн баагурдта
Пухати Хадзимети кизгæ Мæдини. Цардæнцæ
нивæ ’ма амондæй гьæуи цæргути астæу. Устур
Хуцау син балæвар кодта дууæ фурти сма еу
кизгæ: Артур, Жаннæ ’ма Æхсари. Æртемæй дæр
райстонцæ уæлдæр ахурдзийнадæ, уотемæй си
алке дæр бунати косун райдæдтæ нæ республики
алли рауæнти.
Хестæр фурт, Артур, Воронежи Политехникон
институт каст фæууогæй, берæ рæстæг æнхæст
кодта сæйраг инженери гъуддæгтæ Дигорай
гафрокартони фабрики.
Нур хъиамæт кæнуй Дзæуæгигъæуи.
Кизгæ Жаннæ Къостай номбæл университет
каст фæууогæй амонди къах байвардта Хъæлицти
Элдари хæдзарæмæ ма нуртæкки рæстæги сæ
кæстæрти кæстæрти зæрдæрохсæй гъомбæл
кæнунцæ.
Кæстæр фурт Æхсарæ Аграрон университет
сурх дипломи хæццæ каст фæууогæй æ фидæ
Бетай хузæн еу рæстæгути бакуста Гетьой-фурти
номбæл къæлхози ферми сæргълæууæгæй, удта
дохтурæй. Æртæ сувæллоней фидæ Дæлболхъон
нур æ хестæр фурт, хестæр лейтенант Заури
хæццæ архайунцæ Медгьуддæгти Министради
оргæнти.
Бæргæ ма æмбалдæй цæрун Бетайæн дæр,
фал æй карз незæй фæссæйгæ уогæй Хуцау нæ
астæуæй æхемæ Нарти кæнтæмæ райста. Æ
цардимбал Мæдинæ, удта æ фæсте ци берæ
сугъзæрийнæ талатæ ирæзуй, уонæй ба сæдæ
анземæй раздæр æ размæ бацæун маке бауадзæд.
р<^<^^Зр^ЗрОрС^фО^^С^ЗС^1^^
м йхй ?Ф) вуг** ад ^г*>) ах^ Фга (V) 9^4
Габеев Виктор (Бета) Кудзиевич,
1981 г.
Габеев Виктор (справа),
1983 г.
ГЯГ^^Т^ЯРФ^^ЯЯЯР^^-ЯРЯР^^ЧР’ЯРг^ЯР^’^’Я
266
(*0 сф) <-<♦& фэ ^Ху <«Х«з) с-Х^ (Ч& («*)
Артур Викторович
Ахсарбек Викторович
сосрс^^р^с^^ррр^^э ^ зр ^с <$?<$> <*?<$> рр<$?зр зрзрзрз
(*.) ф>) №> «*Х*> *Ф>> («Хъ <<*х->) («X'-) («)
Алан и Заур с любимым дедом, июнь 1994 г.
Р’фърфгргфорорърърър^ър рсзрзр.ррзр:зрзр зр $$? рр г$?з
268 &æ^^^^-^-^»^^
(*>> еХъ (<Х<э («У*) («У*>> ад*> (йх<5, <$с> (<у
Бабушка и дедушка с внуками Аланом и Алиной
Артур с дядей Савкой
Съ «Х*> «Х*> №> е»/*> (чХ^ №> ь#Ъ &
Регистрация брака Артура и Жанны Васильевны Афсановой
Ахсарбек с Зауром и Дзерассой
270 о» % ^ <ц» ч, ад» » <чх;д ч ^ ч Ч'» » **? г ^
6 С'*Х^> («Хэ с*/*) <*У*> сХ^ <йХ«Гч& с*)
Мадина Хадзиметовна занимается готовкой
Ахсарбек Викторович, ветеран МВД.
271
Виктор с ветеранами войны и труда
р^^зрср^я^ррзр^яяайзя ^^-^^т^ряя^^яяяя яр я
272
(«д О,/*) <<ф) ^Лд 6Уед <'»Г»-) <ВД <>,/♦») ы
ф счХ» с<»А9 «Уэ с^ о*Х«г) с<*Х*'> г«»Х<!> щ>
Артур в рабочем кабинете
Мадина Хадзиметовна в окружении родни
РЯРЯС ^^р^с^Ррр^рряор зрг#«ф<^^«у зрзрзр^ззрзр ^?з
(^с^^^^^^^^^^ 273
В объятиях дочери Жанны и внучки Дзерассы
Дзерасса и Заур за компьютерной игрой
р ^ Яр ср ^р ^ зр рр зр яр рр ЯР ЯР ЯР 9РЗР ЧР 9Р ЯР ЭР ЯР ЗР ЯР ЯР 3
18
274
Сь ("XV «&> №> №) *Х*> «да е»Х4> <*)
Алина Артуровна
Дзерасса Ахсарбековна
м 6Г*> <&Х** 6У«> ,Г'Х"^ Г*У<>> йл> <&ха 6)
.275
Виктор с работниками М.Т.Ф. №1
Мадина с соседями
276
(«о (чм (ьх$ (-ф) ('*Х"> <'»У** «ЧХ«> °№ ь>)
(.*>) сй^ ("Х’з сУ^ ^Х*) (фу> цф.) (ф,} (<*)
Ахсарбек с дочерью Дзерассой на Мамаевом Кургане
в г. Волгограде
с^р^Яр^с^^ос^ррр^ряр ОРЯР- ар-э&ър~зр о$±ъръ& зр зр зр Я
277
Нарти фæткъу
Ерун си Габети Бетай рохс ном
Хæресбæл, ме ’мбал, æрзелæ,
Кæми ма ес хонх хуæздæр?
Бæгъæмбадæй къахи къелæн
Бæмпæгау æй æ дор дæр.
Аргъау æй худтай йе ’сконди,
Ка дан си куста къохæй?
Къæрæугомæн æ бæрзонди
Æрттивта цъете хонхæй.
Ци бæлд кæнисæ сæрдæмæ,
Куд си уисæ уодæй хъал!
Куд есисæ дæ зæрдæмæ
Тæни донæн æ цæхъал!
Æрцæуидæ сæумæ раги
Дæ рæбунмæ гъæди саг,
Болæмæргъæн, дæуæн заргæй,
Ци рæсугъд уидæ йе ’взаг.
Фун мудау æй сæумæрдæмæ,
Нæ рагæнтти загъд раст æй.
Нæ цъæх арвæй дæу æрдæмæ
Хори рохс кизгæ кастæй.
Игъæлдзæгæй уой дæ фуни
Ду Гитамæ фæххудтай,
Дæ къохæй ин дæ разбуни
Нарти фæткъу æртудтай.
р^^С’^’ЯГТТЯР^^ ^Яй^Я^т^ЯР^^^тЗР ЗЯ г^ЯР ЯР Я
Гп> <<*х*) &х*ъ <чХ>» ('>Хг,) ('*Х<'> °»Х«> °*№ (,>)
(ь да> Ф>) №> Фэ «Х*> с»Хь» с*Х4> с»*)
Ханти цагъдбæл, цитæ дзори,
Къахи фийтæбæл кафтай,
Эх, уарзун дæ, мæхе цори
И сау рæсугъдæн загътай.
28.03.37.
Гулар æ зæрдæй некæд цох кодта,..
Сурх-Дигори гъæуи Золойти Сергей, Хуцау
ин цæрунмæ ци рæстæг рауагъта, уоми адтæй
нимаддæр æма курухондæр лæгтæй сæ еу.
Фæсмардтонцæ æй нæ Иристони берæ районти,
удта горæтти цæргутæй дæр хъæбæр беретæ,
æ хуарз гъуддæгтæ, е ’гьдау æма адæмæн ци
зæрдæмæ цæугæ куст кодта, уомæ гæсгæ.
Æ раст уодæй раст хъисамæт фæккодта
берæ æнзти медæгæ гъæуи къолхози
хуæрздзийнадæбæл. Косун райдæдта, скъоладзау
ма ку адтæй, уæдæй фæстæмæ медбæсти Гетъой-
фурти номбæл къолхози. Æртæ анзи фæцæй Сурх
Æфсади рæнгъити. Ку æрæздæхтæй фæстæмæ
æфсадæй, уаед фæсаууонмæ исахур кодта
гъæууонхæдзарадон техникумы. Бахæстæг кодта
Цъакоти муггаги хæццæ. Æ цардимбал Аззи
хæццæ исгъомбæл кодтонцæ хуарз, æгъдаугин
цæуæт. Ахурадæ дæр син равардтонцæ уæлдæр
скъолати.
Сергей æвзурстæрыудæй Сурх-Дигори гъæууон
Советмæ сæрдарæй ма берæ рæстæг, ци ихæстæ
æ размæ æвæрд адтæй, уони æнтæстгинæй
æнхæст кодта. Йе ’нхуси хай равардта гъæуи алли
хæдзарæн дæр.
(<•> <&*>Ф)Ф) СЧХ^ (<>&)<*&) («Х<>> <«)
Золоев Сергей
Золоева-Цакаева Азза
Викторовна
р^^^рярзрзрзрзрзр ^с^^р^^^рр^^^р ^з^о ^ряр з
280 с«> &/•» &#» (<ф~> щ* ('*х<* и*х<> с*х»> ю
(*; С«*& «X*» С^) Ф» Фи № (*ХЪ ('*)
Азза Викторовна (справа) у могилы своего отца,
павшего в боях за освобождение Украины
во годы Отечественной войны
ррр<^^<Зр<ЗР<ЗР<^2ррррс#?ярзр ррхуззрзрзрэрэрзр ЗР °Р ^Я
281
Эльбрус Сергеевич с супругой
Валентиной Владимировной Секинаевой
Не плохо быть на пьедестале первым,
Тигран Эльбрусович!
282 ^^\^^х^%^\^л^щг'»х^^о
(ъ «*&> с<#9 «У*) $*Х*> «X*) «чХ^ («Хь с<*)
Бригадир Сергей дает указания механику Тоху Тургиеву
Дебаты после заседания правления колхоза
(*>) 6Г*>) ЪУ*о ЬЫ <5Х» бХй йУй (V)
283
Уой фæсте бабæй косун райдæдта къолхози.
Разамунд лæвардта фиццаг бригадæн. Уотемæй
хъазауатон фæллойнæ кодта хуарз тиллæг æрзади
мадзæлттæбæл æ бригади хæццæ.
Берæ хæттити Сергей æма æ бригадæ сæ
рæвдзæ архайди сæрмæ хуæрзеуæггонд æрцæу-
иуонцæ республики хецауадæй кади гæгъæдитæ
’мæ æхцай премитæй.
Арæх райсиуонцæ Уæрæсæй уæлдæр майдантæ
’ма ордентæ дæр.
Сергей уæлдай æргом дардта æригон механи-
затортæмæ. Амудта син кусти хуæздæр минеу-
гутæ ’ма фæггæнæнтæ. Амудта син зунд. Æвард-
та сæ раст надбæл царди.
Уæлдай зæрдибун уарзт кодта нæ хуæнхбæстæ.
Уотæ рауаидæ, ’ма кусти кæстæртæн ести рагон
таурæхъ дзоргæй, æнæмæнгæ, фиццаги дæр
æ дзубанди баст уидæ Гулæри гьæуи хæццæ.
Йеууотæ хæстæг лæудтæй æ зæрдæмæ еци рагон
хуæнхаг гъæу, æ рагфиддæлти уæзæг. Кæд Сурх-
Дигори рæвгьудæй йе 'гас цард дæр, уæддæр
Гулæр æ зæрдæй некæд цох кодта.
Царди еуæй-еу хатт уотæ рауайуй, æма не
'Скæнæг Еунæг Хуцау адæймаги усхъæбæл æ
уæззау къох æрæвæруй. Дæтгæ дæр нæ йе кæнуй
нæ рохс дуйнемæ æма есгæ дæр. Æнæнгъæлти
уæларвæй уæззау устур сау дор æрхаудтæй æма
Золойти хæдзарæ æрæргъавта. Сергей уосгор
фурт Тигран æ хуæдтолги кусти фæдбæл горæтæй
Чиколамæ цæугæй надбæл фудæрцуди бахаугæй
æвастмард фæцæй.
Уой фæсте бабæй надбæл устур фудæрцуди
бахаугæй æ лæхъуæни дзаманмæ бацæугæй
фаммардæй Сергей кæстæр æнсувæр Толикки
кæстæр фурт Торез. Банигæдта Сергей æ мади
284 <?^>$^\ц>^>^*^х«Уг\<>)
КЬ (ЭД (<Ж>) {ф*> (&$ (*Х*>) № (фэ <<*)
дæр. Æ цардимбал Аззæ дæр æй ниууагьта.
Пенсимæ рацæугæй Аззæ берæ нæбал рацардæй.
Зæрди незæй æ уод исиста ’ма Нарти кæнтæмæ
се ’дзард фурт Тиграни размæ йе ’носон бунат
иссирдта. Сергейæн ма берæ æнзти цæрун
æмбалдæй, фал лæги зæрдæ æфсæйнагæй конд
нæй. Æфсæйнаг ресгæ нæ кæнуй. Зæрдæ ба...
Берæ нæбал рахаста Сергей цард дæр Аззи
фæсте. Цубур рæстæгмæ, анзи ’мгъудæй æ фурт
æма æ бийнойнаги хæццæ исеу æй йе ’цæг
дуйнеййи. Рохсаг æма не ’носмæ имисуйнаг уæд.
Сергей æ уæлиуон зæрдæ мæрдтæмæ æ хæццæ
нæ фæххаста. Æ кæстæртæн æй ниууагъта. Æ
фæдонти зæрдити ба сæ уарзон бабайæн æносмæ
уодзæнæй æнæмæлгæ рохс хæдзарæ.
Æ фурт Эльбрус дæр ин æ кадæ æма æ намус
æгъдаубæл идарддæр хæссуй гъæубæсти адæми
астæу. Æ цæрæнбон берæ уæд.
Фиди фарнæ мæрдтæмæ нæ цæуй.
Азза
с дочкой Альбиной
р^с^^р^р^рс^срррярчря^ЯР^^^^^ЯРЯЯЭЯ^ЯР^З
л> 6х'<"> ^ бу*е> ^Х** Г»У& ЙХ^ <чХ«> <ч)
285
Гулари дæ уодæн йе ’мбес...
Золойти Сергей имисгæй
Кодтай устур аргъ лæгдзийнадæн,
Кæстæртæн хуарз зунд амудтай,
Царди некæд кодтай зийнадæ,
Рæстбæл барвæндонæй дзурдтай.
Дæ кадæ, де ’гъдау бæрæг адтæй,
Фæрсаг æй уидта æ цæстæй.
Гъæубæстæн кустай æнæ сайдтæй,
Дæ хъиамæт адæмæн бæзтæй.
Уарзтай Сурх-Дигорæ, зæгьун æй -
Гулæри уидæ ма де ’мбес,
Ка ’фсæдуй дуйнебæл цæрунæй,
Уæхæн лæг ка ’ссердзæй, кæм’ ес?
Арæх дæу Барастир дæ фуни
Тигранмæ хонидæ зустæй,
Йе дин æ сау циртæн æ буни
Дæумæ æнгъæлдзауæй хустæй.
Еу бонау фæцæй дæ гъар сæрдæ,
Иссирдтай Хуцаумæ дæ над,
Ниууагътай уæлæбæл дæ зæрдæ,
Ее дин нæ зæрдити бунат.
12.04.14.
Сурх-Дигорæ
р<ф<фор<фг&осг$р%щ?р^ ^зр^зрзБ^ЯРЗРаРЯРЯЯ ЯРЯР-Я
Сь «*&> ф>) ф*> <&*>) <Фл <йХ4> С»>У «*)
Цæргæс
Золойти Тигранæн
Цæрунцæ халæнттæ сæд’ анзи.
Исунцæ сæ зæруи сæнт сау,
Халæнттæ цæргæсæн æ рази
Неци ’нцæ, федзахста Хуцау.
Цубурдæр æ цард æй цæргæсæн,
Халонау н’ агоруй хуæдмæл.
Хонхи цъобп уомæн æ ракæсæн,
Халонау нæй арвбæл дзæндæл.
Рантæстæй Уорс хонхи бæрзонди,
Е ’стъалу ’сæрттивтæ фæрнæй,
Адтæй лæгдзинадæ æ уоди,
Цæугæй некæд кодта фунæй.
«Нæ» зæгъун кизгуттæн еу лæгæй
Ку не сссæй абони æ бон.
Лигъдæй æ разæй æ къах къуæргæй
Сайд надбæл сонтæй дæлуймон.
Æхе бафæдзахста Хуцаубæл,
Мæнгарддæр разиндтæй адзал,
Ке нæййес, зонетæй, дуйнебæл
Цæргæси адзалæн мадзал.
Бæлдтæй е цардæн æ кæдзосмæ,
Куд цæфстæй æ реуи æ уарзт,
Хатир ин, ке ’скодта æносмæ,
Бийнонтæ, сумахæн ’стур маст.
РЗр^РЧРЗРЗРЗРЯРРР С^0р^^рр^1^1^1^^^^Р^^?^3
287
Æ уарзон! Е ’взонги е ’ррабæл
Куд тахтæй фур цийнæй дæумæ,
Куд бадтæй уæ рази къелабæл,
Куд уæбæл æруидæ сæумæ.
Кæми дæ абони, ци бæсти,
Ке уатæй игъусуй дæ зар?
Кæмæн дæ гагуйау æ цæсти,
Кæмæн дæ уоййау нур хъазар.
Рохс бæнттæ дæ царди æрветæ
Е ’стъалу, æ зæнхон изæд,
Кæмæн дæ, фæрнæй ин цæретæ,
Æ уарзт уин цирагъæн бæззæд!
Абони ’й цæргæс æндæр бæсти,
Талингæ, унгæг æ бунат,
Бони рохс не ’ртасуй æ цæстæ,
Æрмæстдæр уинуй и сау над.
Тæрегъæд ка райста æхемæ,
Ка ’ссæй æ даргъ надбæл сау цъах?
Æлгъистæй неуæд æ дуйнемæ
Сау халон, сау зæрдæ фудкъах.
Цæретæ абони цæргæстæ,
Загъта уин нæ цæргæс хуæрзбон,
Не ’носон, нæ уарзон хуæнхбæсти
Ма скæнæд сумахбæл уой бон.
Сау халон хæссуй сау хабæрттæ,
Адæми бауадзуй азар,
Цæргæсбæл æ уарзон æмгæрттæ
Искæнтæ æнæмæлгæ зар.
288 ^^^^^^^^^
Сь с*Х^) «Хъ Ф> «зУ*» «Х*> <йХ*> сч& («*)
Фæразæ, бухсæ ин, æ мадæ,
Мæлæт лæвæрд æй цæрæгæн,
Дигори айдагъдæр æ кадæ
Уæлæбæл изайуй лæгæн.
О/рх-Дмгорæ
Еу синхи цардан...
Еу синхи цардан, цард ба дессаг конд ке æй,
уой уæхуæдтæ мæнæй лæгъуздæр нæ зонетæ. Бон
цæуй æма фарнæ хæссуй.
- Цардæн мæлæт нæййес, мæлгæ цæргæ уод
ракæнуй, фал ци рохс ном æма хуарз гъуддæгутæ
ниууадзуй æ фæсте, етæ ба идарддæри царди
сæ аккаг бунати æрфедар унцæ, - дзоридæ, нæ
синхи ци уорс рехæ зæронд лæгтæ æрæййафтон,
уонæй сæ еу, Къесати Геуæли. Дзæнæти бадæд.
Геуæли æ фæсте хуарз кæстæртæ ниууагъта.
Æ кизгуттæй сæ еуей ба мæ бабай æнсувæри
фурт æхецæн царди æмбалæн баагурдта. Дууæ
муккагей астæу тагъд рæстæгмæ хуæрифурттæ
фæззинттæй: Иринæ, Руслан æма Алъбинæ.
Геуæлий фурт Сосник ’ма мæ фидæ æмгæрттæ
адтæнцæ. Сæ рамæлæти уæнгæ дæр лимæн цард
фæккодтонцæ. Мæнæн мæхецæн дæр Сосникки
хæццæ еу рæстæги косгæ рауадæй. Уой хузæн
зæрдæхæлар æма цæстуарзон адæймагбæл нури
дзамани зин исæмбæлæн æй. Æ бинойнаг Дигоон
Розæ æ царди æмбесмæ дæр нæма исхъæрдтæй,
уотемæй æй адзали нез нæ астæуæй райста.
Сосник фондз сувæллонемæн æхуæдæг мадеуæг
кæнун дæр райдæдта, уотемæй сæ исгъомбæл
•> $№ йиГй 6Г*-) Ьф Ьф 6Л) ©Гй 6)
289
кодта. Æ дууæ кæстæр биццеуи, Ерик æма Ермак,
махмæ арæх цæуиуонцæ. Мæ кæстæр æнсувæри
хæццæ кæрæдзебæл хъæбæр цæфст адтæнцæ.
Уæлдайдæр ба Ерик. Цæугæ дæр еу къласмæ
кодтонцæ. Арæх нæмæ цудæнцæ, кæд мах раззаг
синхмæ æрбалигъдан, уæддæр. Сувæллæнттæ
адтæнцæ хуæдæфсармæ, æгъдаугин. Уæлдай
дзурд си лæг некæд фегъустайдæ. Уæлдай гъæр.
- Атæ уотæ сабур куд фæуунцæ алли хатт дæр?
- бафарстон еу хатт мæ мади.
- Седзæри цард гъеууотæ ’й. Уæлдай хъæлбест
æ зæрдæ нæ зæгъуй, - дзуапп мин равардта мæ
мадæ ’ма æ цæститæ дони разилдта. Исхъурмæй.
Æвзурст ин адтæй æхецæн дæр седзæри цард.
Фондз сувæллоней фидæ тугъди будури
байзадæй. Гъеууотæй царди конд. Ерик
æма Ермак багъомбæл æнцæ. Се ’нхуси хай
дæттун райдæдтонцæ хæдзари, синхбæстæ ’ма
гъæубæстæн. Се ’хæс бафистонцæ Райгурæн
бæсти размæ Сурх æфсади рæнгъити. Уой фæсте
архайдтонцæ фæйнæ рауæнеми, сæ бон, сæ
хъаурæ куд амудта, уотæ. Сæ уоди растхъиамæтæй
сæхе дардтонцæ. Уæддæр сæ царди медæгæ
седзари рагъи ци уæззау къолæфсой фæууй, гъе
не ’суæгъдæ кодта уæззаудæр бæллахæй. Сæ
тæккæ лæги дзаманмæ исхъæртгæй сæ уодесæги
размæ æрлæуун кодта. Адзал сæбæл æ сау, уазал
дзæмбутæй федар хуæст æркодта. А сæрди
50-анздзудæй Ермак æ уод исиста. Хеуæнттæ,
синхæттæ ма æнгæрттæн сæ цæстисугтæ нæма
ниссор æнцæ, Ермакки рамæлæтбæл дууинсæй
бони дæр нæма рацудæй, уотемæй нæ астæуæй
фæгъгъудæй Ерик дæр. Адзалæн мадзал нæма
ес. Дзæнæт сæ бунат уæд Нарти кæнти. Рохсаг
уæнтæ.
19
290
(«>, (<>Хъ (<^Ь <°»ХГ-) ^Х*) «Х*> с»Х«5» сч&* е)
Кесаев Сосник Геуалиевич
р ^р ^р ^р ^ ^ ^ ^ ^р рр с^ яр яр; яр ^ ^р^ 5^ 5^ ^ яр ^ с^ ^р; ^
е«> йл) <&л> <?у*!) ад ьхъ ел) 6гй (?>
291
Валерий Сосникович Кесаев в Праге, 1970 г.
Валерий
с армейским другом Во вРемя геологоразведки
292 с^^^л^лщ\<^^у^^^^)
Валерий с супругой Мариной
Нефтеразведка в Ново-Урухе. Валерий третий слева
Казбек Сосникович в санатории
Чермен Казбекович - надежный воин Родины
294 ^^^^^^^^^^^^^
Ерик Сосникович с товарищами
р<^<^^<^^зс^ффс^с^<^<^^<^2р^^
\ч> <*У*» «Х*> ч*Х*а ъ&> &Хъ <<*&> **Х«> ч*)
Клара Сосникоевна с дядей Ирбегом и снохой Залиной
Ермак Сосникоевич со своими знакомыми
296
(ь <'»&> (.Ф-) (Ф>) (<$<$ &Х*а о»Х<{» <чХ*> с*)
Дуня, сестра Сосника,
супруга Хохоева Батраза Ельбиздикоевича
Внуки Сосника Кесаева
) 6)^) <?ф) <?*Г*0 ЬХ& Г,Уч> (5Л) ЙУЙ <§,)
> «Х’о №> <•/<*) с-*/^ &Хъ (чХ*) ^ «)
297
Ирина Хохоева-Легкоева, племянница Сосника
с маленькой Камилой
р^^^^^^^рзрзрфдес^зрз^^^
298
(ь с*Х^ счХ9 («0% («Х^ с^Х’Ь) ((»х^ с*Х*'; су
Бабуля Дуня - отличная няня для Камилы
Ерик с родными за праздничным столом
Р^^ор^^^с^рррзр с^^зрзс^ фэрщррорер ъррр’эру
299
Хохоев Руслан Батразович, племянник Сосника (слева)
с двоюродным братом Георгием Оказовым
рцр^с^рс^’^р’^рор^^:^ рр^^^з^!^ .^^ЗРЯЯЯР: ЗРЗР 3
300 р^^м^»^т^^р^^{
(ъ <"Хъ> «Х’з (<*У<ъ (*Уу сОс-ь) (йХ^ &Хъ с*)
Чермен Казбекович с армейскими друзьями
р<^с<^?ЯР«^?рр^р^ор^^р яРЗРЭР^ЗР-ЗРЗРЗРЗ$ ЗР Т ЗР ЗР?
(<э <*У<2) №> <«Х<>) сч&> да <ч& **Х2> (<*)
301
Дууæ уорс гъоли^,
Къесати Ерик æма Ермакки зар
Уæгъæли мæскъи нæма ’срæгъæдæй,
Сау халон хаста сау хабар гъæдæй,
Сабийти мадæ сæ разæй рандæ ’й
Нарти кæнтæмæ бунтон æдзардæй.
Къессати гъазæн дууæ уорс гъоли,
Ермак ма Ерик - дууæ бæдоли,
Седзæр кæстæртæ, синх сæ бауарзта,
Фидæ сæ мадау боцæй исхаста.
Ермак ’ма Ерик адæн уарзтонцæ,
Сæхе Хуцаубæл ниффæдзахстонцæ,
Уæддæр седзæрæй амонд тæрсагæй,
Цард имæ ’взедуй æ циргъ дæндагæй.
Седзæр мæгурæй, йе ’дзулд зæрдхъурмæй
Адæни астæу æ цард иубур æй.
Сæ цæстисугæй сæхе ’хснадтонцæ,
Сæ хестæр хуæри мадæ худтонцæ.
Сæ реуи сберæ ’й сæ уæззау карз нез,
Адзалæн, зонæн, мадзал нæма ес,
Раги бавзиста е седзæртæмæ,
Синхæй сæ райста еунæг сæрдмæ.
Ермак ’ма Ерик федæни анзмæ
Сæ мадæ æма сæ фиди размæ,
Сæхе седзæртæ нæбал хонунцæ,
У они гъæбесæй хорау ходунцæ.
01.10.13.
(ь «>&> «Хэ **№ Фа ъХъ с*Х5» <ад <й)
Озити тугъдон цæргæстæ
Уæлахези 72-аг анзей боимæ
Тагъд, 22-аг июни исæнхæст уодзæнæй
76 анзи Фидибæсти Устур тугьди райдайæнбæл.
Уой размæ ба 9-аг маййи бæрæг кæндзинан уоци
Устур тугъдæн Не ’стур Уæлахездзийнади 72-аг
анзи бæрæгбон.
Нæ районæй тугьди архайдта 5000 адæйма-
гемæй фулдæр. Мин æма цуппарсæдæ æстдæс
бони ’ма æхсæви, сæ цардбæл нæ ауæрдгæй, ба-
гъæуай кодтонцæ мах абони цард адæми цифуд-
дæр æзнаг Гитлери фашисттæй. Дууæ мини ма
си æхсæз сæдемæй фулдæр сæ хæдзæрттæбæл
фæстæмæ нæбал исæмбалдæнцæ. Махæй нæ
фæстаг фæдони уæнгæ дæр иронх гъæуамæ ма
кæна, еци адæн уæлахездзинадæбæл ци аргь ба-
фистонцæ, йе. Тугьдæй ма ка исæздахтæй, уони
нимæдзæ нури доги минкъиййæй-минкъийдæр
кæнуй бонæй-бонмæ. Берæ гъæути нæ райони
тугъдон лæгтæ нæбал ес гъулæггагæн абони.
Нæ районæй дууинсæй хæдзари, уони хæццæ
Озити Зазæ дæр, нæ къæсæр нин ци устур арти
цирен сутъта, уой ниххуссун кæнунмæ тугъди
будурмæ рарвистонцæ фæйнæ фæндзгай фурти.
Фараст æма инсæй бийнонтемæй си фаммардæй
цуппæргай æнсувæртæ.
26-аг ноябри 1939 анзи Финляндияй, Май-
нилæ гъæуæрдиги алли тохæндзаумауæй æхст
æрцудæнцæ нæ арæнгъæуайгæнгутæ. Уой фæсте
бæнтти дæр хилкъахæн миутæ кодтонцæ. Уомæ
гæсгæ ба 30-аг ноябри Советон Цæдес истухтæй
Финляндии хæццæ.
303
Озиев Хакяс Зазаевич
р^^с’у^^р^р^^^^яЯ •^РР^-ЧРЭЯ-ЗРг&ЯР ЯЯЗЯ ЗРТ Я
304 ^V%V^V^V*V«•^^*^^^
ф (,*Хъ «&& *#Ь «Х*> «Х%) с*Ху <ч& с*)
Хакъясси бийнойнаг Мисурæт Тагьаон
с^<^^^^^рс^с^с^с^^^я>^рр^^яр^^^^ярт^
(*,} ф.) ф,) (ф) ('*/<!> <ЧХ*> (*&> *#® <*)
Озити Зази кæстæр фурт 23-анздзуд Хакъяс-
сæмæ фæдздзурдтонцæ æфсадмæ финти нихмæ
тохунмæ 1939 анзи кæрæнтти.
Нæ бæсти дууæ хатти бæгъатæр маршал А.М.
Василевский æ киунугæ «Дело всей жизни»-йи
финсуй: «В течение декабря 1939 года бойцы
Ленинградского военного округа, преодолевая
ожесточæнное сопротивление и неся серьæзные
потери, смогли пройти лишь зону заграждений
и подойти к главной полосе обороны линии -
Маннергейма. Попытки прорвать еæ с ходу к
успеху не привели. 7-го января 1940 года для
прорыва линии Маннергейма был создан Северо-
Западный фронт под началом командарма 1-го
ранга С.К. Тимошенко».
Йеци фронти 7-аг армий тугъдон иссæй
Озити Хакъяссæ дæр. 11-аг феврали фронт æнтæст-
гинæй размæ бурсун райдæдта. Нæ арæнти
æдасдзийнадæ æрфедар кæнгæй Советон Цæ-
дес æма Финлянди бафинстонцæ сабурдзийнади
бадзурд дууæ паддзахадей астæу. Уобæл фæцæй
Сурх Æфсади рæнгьон Озити Хакъясси фиццаг
тугъд. Службæ кæнгæ байззадæй 7-аг армий Ле-
нингради æфсæддон зилди. Уоми ’й æрæййаф-
та æ дуккаг тугъд дæр. Фидибæсти Устур тугьд.
Цубур рæстæгмæ Ленинград бахаудтæй немуцаг
блокади.
Блокадой Ленинград гъæуайкæнгæй Хакъясси
фарсмæ лæудтæнцæ йе ’мзæнхонтæ нæ районæй,
Финляндии нихмæ ке хæццæ тох кодта, йетæ
дæр. Цъебойти Цæраййи фурт Илас Лескенæй
’ма Хабайти Кудзæг Солтани фурт Дæргъæвсæй
(фæммард æй 1942 анзи). 14-аг январæй 1-аг
мартъимæ 1944 анзи Сурх Æфсади тугъдонтæ
20
(ь (<>ль> Ф>) *т Фэ «*Х*> <&*> &Хъ <ч>
Ленинградаг-Новгородтаг размæ рабурсти
операций, Ленингради блокадæ ратонгæй, исуæгъдæ
кодтонцæ æгас облæсти зæнхæ Прибалтикæмæ
бацæуæнти уæнгæ.
Устур тугъди цалх идарддæр зилдæй мингай
Советон адæймæгти цард æнæхатирæй есгæй...
Хестæр фуртТигимæ (1903 анзи игурд) фæдзд-
зурдтонцæ 1941 анзи. Æртæ къуæрей фæстæдæр
æ фæдбæл рандæ ’нцæ дуккаг хестæр Василий
(1908 анзи игурд) æма Хакъясси хуæд хестæр
Андрей (1913 анзи игурд) дæр. 1942-аг анзи барвæн-
донæй рандæй йе ’нсувæрти фæсте сæ астæуккаг
Хангерий дæр (1910 анзи игурд).
Василий фæммард æй 42-аг анзи æмбеси.
Тиги - 03.11.42-аг анзи Сталингради. Хангерий
æма Андрей фæммард æнцæ 1944-аг анзи. Хæд-
зарæмæ ма си тугъди фæсте, уæззау цæфтæ фæуу-
огæй, исæздахтæй сæ кæстæр, Хакъяссæ. Цард
нæуæгæй æ бунатмæ ку бацудæй уæд, Хакъяссæ
бахæстæг кодта Тагъати хæццæ. Куста бунæттон
къолхози. Кæд йе ’нæнездзийнадæ къулумпигонд
æрцудæй тугъди будурти, уæддæр кусти адтæй
æнæ хийнæ. Æгьдауæй - æгьдаугин. Адæймаг,
гъæуккаг, хеуон банимайунмæ æцæг дигорон.
Хакъясси кæстæртæ нуртæкки цæрунцæ нæ
республики али рауæнти. Æнæнез, æнæфидбилиз
уæнтæ.
Хакъяссæ æхсæз анзей фæсте 1946 анзи сæ
хæдзарæмæ ку исæздахтæй, уæд æ реубæл адтæй
дууæ майдани «За отвагу», майдантæ «За оборону
Ленинграда», «За победу над Германией» æма
æндæртæ. Сабур цардмæ рацæугæй ба ма уони
астæуæй исæрттивта косæг адæймагæн Райгурæн
(<■) ^Х*> фХф <^ с<*х*) (<%«>> (?^Хо> «»Хэ <'*)
307
бæсти уæлдæр хуæрзеугутæй еу - Фæллойни Сурх
Турусай орден.
Зази дуккаг хестæр фурт Василийæн байзадæй
дууæ кизги ’ма биццеу. Еци седзæртæ дæр, ке
зæгъун æй гъæуй, тугъди фæсте мæгур æнзти
æнæ Хакъясси æнхусæй не ’сгъомбæл æнцæ.
Æ усхъæ ма сæмæ æ цæстæ дардта сауæнгæ
æ рамæлæти бони уæнгæ дæр. Царди сæ раст
надбæл æрæвардта ’ма абони уони фæдонтæ дæр
хецæн хæдзæрттæй цæрунцæ Иристони гъæутæ
’ма горæтти.
Тиги, Хангерий æма Андрейæн сæ фæсте
зæнæг нæ байззадæй.
Озити тугъдон цæргæстæй кæд æгас некебал
ес абони, уæддæр сæ кæстæртæ ’ма нæ дигорон
адæми зæрдити ба цæрдзæнцæ æностæмæ.
Уæлæрвтæмæ игъуссæнæй сæ кади зарæг.
Озити æнсувæрти зар
Уо-уой æма тох, цæргæс æртахтæй сæумон уадæбæл
Уорс хонхи сæрæй Озити дуармæ, уо тох йе марджæ,
Адæмæн уарзон уорс цæргæс адтæй,
Уорс цæргæс адтæй-ей.
Уо-уой æма тох, цæргæс бадзурдта, цитгин Æфсати
Æ фонси дзогæй дзæбодур дæттуй, уо тох йе марджæ,
Дзæбодур дæттуй сиугин бодзо цæу,
Сиугун бодзо цæу-ей.
Уо-уой æма тох, сахъ æнсувæртæ фæндæ кодтонцæ -
Цæуæн цауæни мах хорискасти, уо тох йе марджæ,
Хæрес æрдæмæ нæхе райсæрхæн,
Нæхе райсæрхæн-ей.
308 ?V^^С*\^^^V^V^V*)^^
(«,, (<*Х*> да <«*Хэ «-У*> да да да с*)
Уо-уой æма тох, изæйрон халон нæ хуæнхбæстæмæ
Фæххабар кодта: сау тугъд райдæдта, уо тох йе марджæ,
Нæ фиди бæсти сау цирен сау тугъд,
Сау цирен сау тугъд-ей.
Уо-уой æма тох, сæ уарзон гьæуæй сагсор лæхъуæнтæ
Цауæни бæсти тугьдмæ рандæ ’нцæ, уо тох йе марджæ,
Цæфсгæ риндзæмæ æзнаги нихмæ,
Æзнаги нихмæ-ей.
Уо-уой æма тох, цуппар тугъдони Райгурæн бæстæн
Сæ уодтæ ратгæй цæргæстæ ’ссæнцæ, уо тох йе марджæ,
Нæ Дигоргоми Дигори кадæн,
Дигори кадæн-ей.
Уо-уой æма тох, кæстæр Хакъясси цитгин Уасгерги
Багъæуай уодта сау цирен тугъди, уо тох йе марджæ,
Æзнаги фатæй æ уарзон мадæн,
Æ уарзон мадæн-ей.
10.04.2017 анз.
Сурх-Дигорæ
Фондз æнсувæрей
мадæ Озити-Чихтисон
Фатимæт (Даччи)
сдс<^?^р^р^р^р«^роР^с ^^^зрзрзр<$1зряр<$2зр зр ор яря
С’о&’ч >Хэ ъ& &/*> ф> <.<*&) №>)<?)
309
Последний бой
Землякам, павшим за Родину
Цвели сады, была весна,
Солдат войне не все отдал,
Солдату не было до сна,
Солдата бой последний ждал.
Пошел в «пике» немецкий ас
И сбросил бомбу на санбат, -
Бойцы без рук, без ног, без глаз
Остались вечным сном здесь спать.
Вскипели сонные болота,
Запахла смертью тишина,
Бой вела штрафная рота -
Заслон, бетонная стена.
Коварным был лесной овраг,
Оттуда дуло в лоб свинцом,
Колюч, хитер, звереет враг,
Сужает смертное кольцо.
Чужой страны окраина,
Приказ был в плен врага не брать,
За Родину, за Сталина
Фашистам шею здесь сломать.
Накрыл дзот телом лейтенант,
Погиб герой. Был смертным взрыв.
Сменил его сержант-танкист
И вел штрафную на прорыв.
^^^^^^р^^ е^^^^^рр^^^^^зЯ^^ТЯ
310
(п> *,/*>> г«,л.) <•<,>> вх* <'*х*» °'Х<> г»х^ <•»;
& с»х^ с«0С*> (*У«> «*Уэ с»лз с*>; «-«Я*? с*)
Памятник Сурх-Дигорцам,
павшим в боях за Родину в 1941-1945 гг.
с^<^^^^^с^с^с^с^.^<^^рр^^^
(® (Фо «йХ«0 <}*Х*>) &Х*Э Ф& <,'ХГ1) («Х’Э С*>
311
Рота шла - неслась в атаку,
Под крик: ур-ра! Да будем жить,
Сгинет фриц здесь как собака,
Гляди-ка, брат, как он бежит.
Лишенный чина генерал
Давно обиды позабыл -
В бою в том самом умирал
Он, как солдат, что нас любил.
Последний бой, седой танкист
Был пулей в грудь врагом сражен,
Его проклятый хам-фашист
Добить собрался штык-ножом.
Но вдруг танкист взлетел орлом,
Последний бой, и враг распят,
И сам упал, прикрыв крылом
Чужой земли простую пядь.
Смешался с гарью ветерок,
Слезился, кудри в клочья рвал,
Боец молоденький без ног
Сестру погибшую все звал...
Спят тяжелым сном болота,
Луна над ними, как клинок,
От штрафной остался роты
Солдат, лежавший здесь без ног.
Цвела сирень, была весна,
Солдат войне не все отдал,
Солдату не было до сна,
Солдата бой последний ждал.
Октябрь, 1994 год.
312
(ь а»Хь «л*^ («У*) ^Х*; №> <ЧХ*> с»Х*> <ч)
Поляна
Зайчонок умылся
Прохладной росой,
Погреться тянулся
Он к солнцу босой.
Там луг, там с лисою
Детёныш лежал,
Смотрю, к водопою
Барсук побежал.
Родник стал находкой,
Напился, я рад,
С калиной, красоткой,
Обнялся как брат.
Пригнувшись к грибочкам
Вспугнул я ужа,
В колючем комочке
Узнал вдруг ежа.
Повис над поляной
В полёте орёл,
Он гордый, упрямый,
Покой приобрёл.
Поляна мне рада,
Шептала: тебя
Однажды когда-то
Встречала здесь я.
Я, мир повидавший,
Здесь чудо узрел,
И травку упавшей
Слезою согрел.
1980. Сг/рх-Дигора
313
Закат
Красный дым от печки
Рвется к небесам,
Покраснели речки -
Верить ли глазам?
Покраснели, гляньте,
Нивы и поля,
Пляшут в красных платьях
Ивы, тополя.
Покраснела грива
Моего коня,
Это, нет, не сливы -
Угольки огня.
Покраснели горы,
Ледники, луга,
Сплетены в узоры
Красные стога.
Чую: в ясном взоре
Нет и капли лжи,
За аулом море
Злато - красной ржи.
Храм краснеет братья,
Нету больше слов,
Ну царит в закате
Дух самих богов.
1979.
Махческ
Я^ус#^рзрорррзрзря8ЯРЗРЯР эр -ррЭБЭР ЗР ЗР г^ ЯР ЯЯ Т Я
С«5» С'*Х^> С'#9 «У© «Ху с*а*;) (<»Х^ глл*; («У
У речки
С восходом проснулся
И очи протæр,
Росою умылся,
Разжёг и костæр.
Был лёгким, был весел
И бодрым нутром,
С харчами повесил
Ведро над костром.
Я врать вам не буду,
Не ел из ведра,
Приметил запруду
На речке вчера.
И завтрак не справил,
В азарт я вошæл,
Шалаш свой оставил,
Рыбачить пошæл.
Трава как подушка,
Был лæгким мой шаг,
Будила кукушка
За речкой большак.
Плясала, жужжала
Пчела налегке,
Как маг колдовала
Она на цветке.
р^^^^^^Оррр^с^^р^^рр^^^ЯР^ЯЯ^Т^7^
(<•) С"/у «чХ*> «•/*> с»Х<5> <*0С*> <*>) «*>»> <ч>
Берёзы встречали
Меня не без грёз,
В приятной печали
Был тронут до слёз.
Здесь речка не Волга,
И всё ж хороша,
Рыбачил недолго,
Поймал и леща.
1982.
Махческ
Ветер
Слышу поля голос:
- Ветер не у дел,
Тучи он на небе,
Спал, не разглядел.
Нужен дождь дубравам -
По утрам роса,
Зримо вянут травы -
Дождь для них бальзам.
- Нужен дождь, конечно,
Шепчут тополя.
Ветер, друг сердечный,
Освежи поля.
Глянь: желтеет поле,
Приуныл наш край,
Погуляй на воле,
Подари им рай.
(<>) сад (ол’Э №) «Х*> «рХ*> сад сад <&)
Уж такое дело,
Не ленись, валяй,
Веселись и смело
От души гуляй.
Не забудь о хлебе,
Ну беги пока,
Собери на небе
Тучи-облака.
Побеседуй с ними
О любви всерьез,
Шутками своими
Доведи до слез.
Слезы для потехи -
Ты их не кори,
Пусть они от смеха
Плачут до зари.
Пробежав по полю,
Станешь сам добрей.
Нагулявшись вволю,
Воротись скорей.
Боль
О судьбах иных я гадаю,
А стоит ли жизнь так губить?
Откуда берутся, не знаю,
Но вижу, что могут грубить.
рЗРЯр9РЭр«Эрс$?зрзрзррр<$?. «$э рр<$?^3&ЗРЭРг??гй зр’^ ЯРЯ
<?!) (Ф>) <*>>) (фу) «да <*гХ9 <*&> («Х*>> *0
317
На внешность одеты солидно,
Но сколько в них грязных корней,
Становится стыдно, обидно
За облик вот этих парней.
Решают простую задачу -
Где деньги на водку занять,
Рыдаю над ними и плачу,
Но разве им это понять?
Май, 1976.
Пора
Сосватать Вас давно готов,
И Вам ответ свой дать пора,
Не то хмельной росой цветов
Напьюсь до чертиков с утра.
Напившись, стану вдруг страдать,
Воткну, любя, я в грудь копье,
И кто ж сумеет Вам отдать
Такое сердце, как мое?
Апрель, 1977 г.
Осень
Калина краснеет
И зреет для нас.
А солнышко тлеет,
И прячет свой глаз.
р яр я? зр зр <*? ос «эр ЯР РР ЯР ЯР ЯР ЯР ЗР^З&3& ЯР ЯР ЯЯ ЯЯЯРЯРЯ
(^ («Хъ с«ОФ <Фд (.«У*» «&> вд б»Х*> <«*)
У речки остывшей
Пестрится лиман,
Над озером крышей
Ложится туман.
Ты глянь: пожелтели
Шатры тополей,
На юг улетели
Клины журавлей.
Все реже в полетах
Орлы над рекой,
Лягушки в болотах
Нашли сон-покой.
И певчие птицы
Замолкли в лесах,
Шикуют лисицы
В пушистых мехах.
Степь пахнет пургою,
Порой моросит,
О встрече с землею
Снег первый грозит.
Сон
Здесь, над церквью за рекой,
Далеко видны кресты,
В круг сомкнул, дрожа рукой,
Два конца одной версты.
(»> 6Л> <5Л> буй Г#х» гг,уй> йЛ) йУй 6)
& <йХб) <йХ«> «*>,> <<*Х*> счХ*> <«&> «Хэ (*)
319
Звезды мне хватать пришлось,
Что бросал нам сверху бес,
И казалось, что Христос
Только что с небес воскрес.
Сон из сказки снится мне -
Буря нежная в крови,
На большом кипит огне
Жажда страсти и любви.
Пили мы за речкой ром,
Подошли затем к стогу
И варили над костром
Ночку в собственном соку.
Ночь светла, кипела страсть,
Ветер песни пел для нас.
Как хотелось мне упасть
В глубину бездонных глаз.
Мы, как кони в тишине,
То в галоп, то вскачь неслись,
И на райской при луне
Мы на травушке паслись.
День - уздечка, ночь - седло,
Оседлай меня, прошу,
Алых губ твоих тепло
В скачке жаркой я взыщу.
Что я слышу - не понять.
Смех веселый, да не твой,
Не могу тебя обнять
И стою как сам не свой.
(ь (Фз (<*№ <«Уэ <*»>) ^х*) с»/*-; с«*Х^ с*)
Я не слышу твой «Привет!»
И готов всю ночь кричать,
Но печальный лунный свет
Принудил меня молчать.
То ли спутал я с другой,
В суете узнать не смог,
То ли я махнул рукой,
То ли Бог мне не помог.
Лунной ночью за рекой
Шепчут травы и кусты,
Я махнул на все рукой,
Сны мои как сны пусты.
Май, 1976 г.
Сурх-Дигора
Звезда
Я ишу тебя на небе,
Не могу найти пока,
Позабыл я запах хлеба,
Вкус парного молока.
Отзвенело песней лето,
Звезд на небе не видать.
Как болезненно все это,
Как приходится страдать.
Бросил снова я монету,
Загадал опять орла
Лишь одна звезда поэту
Путеводною была.
Февраль, 1994 г.
(ъ «Хл) до^ (у>; е»/^ (чХ*; (ч)С*> <да Ф
Игра
Вы в грудь мою рвались волной,
И сон мой хрупкий был разбит,
И я признался Вам одной,
Что был как «шесть тузом» побит.
Я Вас, ослепленный, дитя,
В тот миг звездой своей назвал,
И сотни раз роман крутя,
Я Вас с собой венчаться звал.
Порой я ждал Вас, как больной
В постели ждет врача в слезах,
А Вы смеялись надо мной
С печальной жалостью в глазах.
Было ль что-то в мире слаще
Горячих женских алых губ?
Вы твердили мне все чаще,
Что я в любви простак и груб.
Была прекрасная пора,
Был теплый дождь среди зимы.
И есть, мне кажется, игра,
В которую сыграли мы.
1972 г.
Урал
р ърор орср ор ор ор 5$2 ^^де^ряр^^^^чр^ррр^гЯРЯРЯ
21
322
Спасибо
Мадине Руслановне Арбиевой
Снова в больничной палате
Стояла как мать надо мной
Девушка в белом халате,
Поклон Вам мой низкий земной.
Февраль, 2002 г.
Где истина?
В раю с изюмом каши
Едят медовый суп,
Твердят: там злата краше
Домов сосновый сруб.
Сто рек молочных, сласти,
Кисельный берег там,
И молодость без страсти,
И счета нет годам.
Мой Бог! Ты мира старше,
Прости, я раб, я глуп, -
Ну что на свете слаще
Горячих алых губ?
О Бог! Прости, не ново,
Не ходят море вброд:
Любовью плотской кован
Греха и блуда плод.
р^^^^с^^р^рс^э^ орррзр^^^г^^^^зр зряр рр<з
С»> <*$>> <^) <?$*.) Ъф Ь)(Ъ <5#.) Сч^Ь <*)_
323
И сам грешу все дальше,
Я страсти вечный пуп.
Ответь, что в жизни слаще
Горячих алых губ?
- С души твоей из трещин
Весь вытек с жизнью лад,
Знакомо мне, ты грешен
И путь свой ищешь в ад.
Смешно так жить и дальше,
Клейми себе заруб,
Напиток есть послаще
Горячих алых губ.
Вникни, сын мой, в истину,
Коль ты открылся мне,
Истина воистину
По сути всей в вине.
Спросил, скажу, что слаще, -
Кувшин, что я принес.
Налей, хлебни из чаши
Судьбу свою до слез.
Судьбе не врут отказом,
Плетется вслед она.
Бери, сын, чашу разом
И выпей всласть до дна.
В нем беса дух и джина,
В нем Рай и Сатана,
Кто сыщет дно кувшина -
Не выйдет тот со дна.
324 С'V*)^V«^^<«•'V^•>-*й«'*'г;
кь (<*къ &М №) «*/*> <*Х*> &У& (&х*> («у
Я - Бог. Я мира старше,
Запомни, грешный пуп,
Что жизнь сама послаще
Вина и алых губ.
У реки
Здесь мне никогда не тоскливо,
Лазурна весною река,
Плакучая смолоду ива
Привыкла встречать рыбака.
Здесь теплые летние грозы
Как песенки детства звучат,
В зеленых платочках березы
Похожи на стройных девчат.
Здесь осенью степь золотится
И пахнет бальзамом полей,
С рассвета на небе кружится
Растянутый клин журавлей.
Здесь люб мне мой месяц серпастый,
Висящий над лесом дугой,
И дуб вековой коренастый
Зимою в обнимку с пургой.
1972 г.
Урал
р^р^р^^р^^ярс^с^яряряррррр<^^5^^^рр^ррцрз
> 6Г*) 6Г*>> &(** <ЫЪ г>№ ^Х^ Ф(й ^)
) №) «*Х*» «*Л> №» сОС*; с«0С^) (*Х*) (ч)
325
Исповедь
Сколько лет пил пиво
И курил «Памир»,
Сколько лет сонливо
Я смотрел на мир.
Сколько раз я глотку
Ромом полоскал,
Сколько раз я водку
По утрам искал.
Сколько раз в неделю
Затевал я спор,
Сколько раз с похмелья
Получал в упор.
Жизнь свою с пеленок
Сам себе ломал,
Сколько раз девчонок
К сердцу прижимал.
Прожил жизнью мнимой,
Бегал все как лось;
Сколько раз любимой
Изменять пришлось.
Надоели пьянки,
Драки затевать,
Поздние гулянки,
За столом зевать.
р^ЯРТТ^^^^^^Яй^^^^^^ЗР^ЯЯЯЯЯР^’Я
(& сад (’Хэ (<*/«•> «Хз> (*Х9 счл^ &ъ <<*)
Надоел поэту
Папиросный дым
И встречать рассветы
В юности седым.
В сердце много трещин,
Нет назад пути,
Перед Богом грешен,
Но куда идти?
1986 г.
Омск
Пишу.., Ищу...
Что писать, не знаю,
Но пишу порой,
Каждый раз вступаю
В ярый спор с горой.
Как писать, не знаю,
Но пишу пока,
Взглядом обнимаю
Горы, облака.
На вершине горной
Мне сплясать пора,
Злюсь, но непокорной
Выглядит гора.
р<Ф^<ф<Ф<?р<эр<эророр ^ <&,<?р ор?рщ^„^ <ф щ яр, яр рр^р^
{-..> бЛ) 6Л> 6Г<>) <5Х» 6У» «ХМ ЙУЙ <&)
327
Нет конца вновь спору,
И опять пишу,
Чтоб подняться в гору,
Лестницу ищу.
Жду, терплю и знаю -
Надо не тужить,
Где-то, понимаю,
Лестница лежит.
Сотни букв и точек
На листке цветут,
Из каленных строчек
Лестницу плетут.
В небо дверь открою,
Напишу - Дошел!
В споре я с горою
Лестницу нашел.
На горе под небом
Брошу я зерно,
Пусть взойдет там хлебом
По теплу оно.
Май, 1980 г.
Сурх-Дигора
ржффоророрф^щ <фщ^щ.<^щщор.^щ^ор>ор1'ф ч
(о) («»/«* (9>) 6.У*») 6Гм> <>Х*й «>Х» ЬХ<* ('>)
(ь <<*лъ счлэ «х*» <*>!> аХ*> «ах<5» о»л4» с<у
Абрек
За аулом горным
Всадник проскакал,
Взглядом непокорным
Кровника искал.
Человек унижен,
Оскорблен навек,
Божий сын обижен,
Он теперь абрек.
Мститель в мире грешном,
Утверждать могу,
Не простит, конечно,
Старый долг врагу.
Покрутился в сакле,
Отыскал кинжал,
И кремневку с саблей
Он к груди прижал.
Думал он о многом,
Взвесив все как есть,
И поклялся Богом
Постоять за честь.
Не стерпев насмешки,
Саклю он поджег
И оставил в спешке
За врагом должок.
ряр^^^^^р^зр^чряяяР зс^з^з&зрзрзрзс зр ^ЯРЯ
Не прощают горы
Срам, надменный смех,
В черном злостном взоре
Притаился грех.
Богу он молился,
Совершил намаз,
В темной бурке слился
С ночкой конный ас.
За поляной волчьей
Слышен страшный вой,
Темной мертвой ночью
Кров искал другой.
В кулаке могучем
Ночку он держал,
А в крови кипучей
Свой точил кинжал.
Предаваясь мукам,
Спешился абрек.
Он зеленым луком
Пожевал чурек.
Произнес молитву,
Прочитал Коран,
Был уверен в битве -
Враг умрет от ран.
Здесь не место слабым
Среди скал и рек,
Под широким грабом
Ночевал абрек.
р ЯР ЪР рр V ЯР ЯР Зр ЯР ЯР ЯР ЯР' ЯР ЗР-З^ЗРЗр ЗРЗР ЗРЯРЯРЗР’ЗРЯ
(Ы (ЧА*> С«*А^ <.*№ $*Х*) «Х*> б*А4> <ЧХ«2> <«У
В этой мышеловке
Он слегка дремал,
Как жену, кремневку
Нежно обнимал.
Верен он молитве,
Как своим глазам,
Что в кровавой битве
Уцелеет сам.
25 марта 1995 г.
Сурх-Дигора
Вор
Одет я как странник, красотка,
Я вовсе не рыцарь, не князь,
Мне душу вспахала чесотка,
Втоптала ее в пыль и грязь.
От шрамов на теле решеткой
Рубцовая тянется вязь.
Я - вор, уловила ты четко
И вот презираешь смеясь.
Воспитан как славный бродяга,
На воле я словно в аду,
Как серая крыса, как скряга
Я все ненасытно краду.
Работать в перчатках старался,
Мешали мне в этом «менты».
По тюрьмам и зонам скитался.
Остались сном детства мечты.
С«> 6Г*> 6& <М> «ЭД» 6Х» й]Г^ ®Л) (V)
331
Бумажник, набитый грошами,
Бывало, положат не так,
Прохлопал «ищейку» ушами,
Готов был мой первый «пятак».
В процессах просил как обычно
За «ходку пятак» прокурор,
Судья срок не скосит - логично,
Ведь я по закону был вор.
При выходе делал в столице
За сутки «кусок» без труда,
Встречаясь, «знакомые лица»
Хватали меня кто куда.
В «ментовку» одни предлагали,
Блатные тащили в пивбар,
И те и другие срывали
По сотне с куска, как навар.
Америку я не открою,
Скажу откровенно одно:
И женщин любил я, не скрою,
И карты любил, и вино.
Напрасно ждала мать-старушка,
Лишившись и сына, и сна,
В слезах на промокшей подушке
От горя скончалась она.
Давно меня взяли на «мушку»,
Изрядно пришлось пострадать,
Не помню в лицо я старушку,
Век воли, клянусь, не видать.
р ЯР ЯР Ф ЯР °Р, ЯР ЯР ЗР ЯР ЯР ЯР ЯР ЯРЯ^Я^ЯЯЯРЗР ЯР ЯР ЯР ЯР ЯР Я
(Ь) еда еда (<^) с«*Х»з) <?»л«) едь» еда с*)
Забыл я бедняжку в этапах,
В местах, отдаленных от нас,
Лишь помню волос ее запах,
Тепла излученье из глаз.
Я знал, не услышу ответа
Из уст твоих нежных, а-га,
Забыла ты парня с приветом,
Соседа с десятого «А».
Я знал тебя тихой и строгой,
Звала ты меня дураком,
Выла ты всегда недотрогой
И все же любила тайком.
Молись за меня, вот икона
Висит на стене над столом,
Прости, воровские законы
Внесли в мою душу излом.
За «славу» в болотах Урала
Платил я высокой ценой,
И слабое сердце устало
В погоне за славой дурной:
Пора мне, подруга, в дорогу
И встретить свой светлый рассвет,
Прощай же, моя недотрога,
Я - странник, я - ищущий свет.
Твой взгляд сберегу я палящий,
Согрею им сердце свое,
Прощай ты, мой факел горящий,
Мой Бог, воскресенье мое.
15 июня 1996 г.
С») СчПЬ 6#) <5У»й ^*Х*.) ^,) 6Л) ©Л,) <&ч
V -*- -Л> -*- -ф- •<* <> -**- <>■*>- -6—*--6--*- -6- ■<*• <•
333
Любить так нежно не умею...
Прощайте, больше Вы меня не ждите,
Не стану Вас я слезно утешать.
Я Вас обидеть не хотел, простите,
Я предпочел от рабства убежать.
Страницы жизни несколько лет клею,
На полках сердца стопками лежат,
Читая их, поверьте, не жалею,
Что люди в жизни иногда грешат.
Я, как лучинка, больше уж не тлею.
Не смог я жить любви своей слугой,
Ведь я любить так нежно не умею,
Как может это кто-нибудь другой.
Октябрь, 1978 г.
Голос Бога
В дни, когда ругают, что я холост,
И орут: держи его, лови,
Хорошо, что слышу я твой голос -
Голос жизни ласки и любви.
Я ему душой давно поверил,
Никогда меня он не бранит,
Не в пример людишкам в лике зверя,
Он всегда надеждою звенит.
Февраль, 2002 г.
Владикавказ
С«л с«*Х%> с<#*) (ЧХ9 да «Х*> в»Х<2> с*а<5> (<*)
Люби
Ты люби, но не всех,
Но веселый мой смех
Ты люби. Будь смелей,
Улыбнись веселей.
Я к тебе так хочу,
Позови - прилечу,
Только ты позови,
Сердцу милым зови.
Хоть разок побалуй,
Ты меня поцелуй,
Так и быть, поскорей
Ты мне губы согрей.
Чтобы я для тебя
Мог все сделать любя,
Чтоб я жаром твоим
Греться мог, как своим.
Чтобы как за судьбой
Шел любя за тобой.
В путь с собой позови,
Своим милым зови.
Ты люби, не жалей,
Будь смелей, веселей,
Еще раз побалуй.
Да покрепче целуй.
Апрель, 1977 г.
(^Х^^^^Х^^^Х^Х^^.
(<;> (*УЪ «ХЬ> Ф(*> '&/<!> &ХЪ (*Х'!) **ХЭ 9*)
335
Ты снишься мне*.*
Прощаться я с тобой не стал,
Ты мне как солнца луч нужна,
Любовь моя к тебе чиста,
Она как ты во всем нежна.
Ты снишься мне, когда заря
В багровый землю красит цвет,
Ты снишься мне, когда моря
Встречают волнами рассвет.
Ты снишься мне, когда луна
И звезды вниз на мир глядят,
Ты снишься мне, моя струна,
Когда в ночи другие спят.
Ты снишься мне в пургу и в зной,
Как жизнь люблю я эти сны,
Скажу тебе секрет одной,
Что сны мои, как ты, ясны.
Ты снишься мне, а я не сплю,
Вокруг меня луга цветут,
Ты снишься мне, и я люблю,
Что рядом ты и там, и тут.
Ты снишься мне, когда луна
Стремится шар земной обнять,
Ты снишься мне, моя струна,
Когда в груди другие спят.
Июль, 1977 г.
336 ^зх?-* %V9й^^V^V*^
Хана
Часто я за стол садился,
Не поверите, - тамадой,
Загордился, вот и спился,
Я один теперь с бедой.
Многим, видимо, знакома
Дурь гулянки - пей до дна!
Ни семьи теперь, ни дома...
Не моя ль, браток, вина?
Помутился разум водкой,
Надо мною власть вина,
Я для смерти стал находкой,
Надо мной кружит она.
Мне не стыдно, что пить тянет,
Страшно, нет друзей вокруг,
И никто мне не протянет
Пару добрых в помощь рук.
В плен я Бахусу сам сдался,
Мне не выбраться со дна,
Я в последний путь собрался,
Это все уже - хана!
Вижу я, Творец, на свете
В темных пятнах белый свет,
Кто ж за нас, скажи, в ответе,
Где же выход, где ответ?
10 февраля 2003 г.
337
Ад
Был счастливым я ребенком,
Я всему вокруг был рад,
Вышло вскоре это боком,
Я познал кромешный ад.
Был здоров-таки я родом,
Но меня злой рок достал,
Я старею год за годом,
Я болею, я устал.
Жить на свете надоело,
В ней челнок я на мели,
Болью вмиг впитало тело
Слезы матушки-земли.
Жизнь - не ровная дорога
И не сладкий вкус харчей,
На себе ловлю я строго
Отвращенный взгляд очей.
Что за бред! Как их там много
В сердце внутренних речей,
Исцеление от Бога
И от нежных рук врачей.
Вижу в страшных снах ночами
Острие иглы шприца,
А проснувшись, я слезами
Орошаю лик лица.
22
338
(?>) м*> <<*>> щ») 6-Х’* ЬХ** °'У<> °>№ с<>)
Глянь-ка, доктор, мне на рожу,
На ладони, кисти рук,
Я сдираю с кровью кожу,
Я во власти страшных мук.
Я как мученик, поверьте,
Лишь пока что не распят,
Уколите раз до смерти
От мозгов до самых пят.
17февраля 2001 г.
В твоем мире
Живу в твоем мире и сердцем стремлюсь
Воспеть тебя песней веселой в душе,
Но, встретив тебя, я немым становлюсь,
Как призрак стою в своем старом плаще.
Твой взгляд меня режет, бросает в костер.
Как будто бываю сражен в грудь свинцом,
И я, как неловкий для роли актер,
Смотрю на тебя с побледневшим лицом.
Речь моя где-то как тень исчезает,
Как будто родился немым я на свет,
Мысль в те минуты меня призывает,
Хоть молча, но встретить с тобою рассвет.
Люблю молчаливо я кудри волос,
Но чую - в груди оживлен я как рой,
Любовь мне такую избрать и пришлось,
Она молчаливой бывает порой.
Г*.) (.чГу) <гф) <?,Г*0 <5У«> *»Х«* (о,Х^ йУй 6)
& <ь»Х*) №) №> №» ад с*Х*> *-Х*> о*)
339
Живу в твоем мире и вечно стремлюсь
«День добрый» сказать, улыбаясь, тебе,
Но, встретив тебя, я немым становлюсь,
Как будто ошибся в любви я, в судьбе.
Январь 1978 г.
Портрет
В подарок от деда я ценность сберег -
Вставленный в рамку кусочек холста,
Вернувшись из ссылки, на бурку прилег
Сын Иристона, наш славный Коста.
Вернулся. Он снова в родимых горах,
Лик его гордый ничуть не поблек,
Как прежде наводит на барина страх
Горящий в глазах у него огонек.
Во взгляде поэта есть сила и страсть,
Голос пророка могучий, как гром,
Кто разве имеет над ним свою власть,
С гордым, сравнимым по духу орлом?!
Родился он с правдой, народ не спроста
Слову пророка во всем доверял.
Как факел горящий для горца Коста
В светлое завтра пути озарял.
Воспел он Россию, аул свой, Кавказ,
Принял любовь за святыню как долг.
Счастливое время предвидел для нас
Жить по-другому не может пророк.
очи ?^^V*V^V^V^V-^)^*:,^^
Чурек кукурузный и кваса кувшин
Рядом с собою на стол положил,
О думах высоких в объятьях вершин
Он новую песню народу сложил.
Я этот портрет никогда не продам.
Деньги - не деньги, всего ничего,
Как дед мне когда-то, я внукам отдам,
Пусть сберегут для потомков его.
6 февраля 2003 г.
Я знал
Прости, что я не плачу, не жалею,
Что ты сама ко мне так зачастила,
И что судьбе, я знал, не подыграю,
Что ты лишь просто у меня гостила.
Как стерпит сокровенное ту стаю,
Что душу и терзала, и громила,
С огнем я в прятки, знала, не играю,
Чтобы душа сгоревшая не ныла.
Любовь была игрой, и я считаю -
Она подкралась, подползла к нам с тыла,
Я, не жалея, смело заявляю,
Хворая с первых дней она простыла.
Потому видать и не страдаю,
Была без жара, без огня и стыла,
А греть ее я больше не желаю -
В груди ей будет памятью могила.
341
Давно я знал, что высохнет нежданно
Любви обильной полная река,
А на могилу свой венок песчаный
Ей ветерок положит на века.
6 февраля 2003 г.
Цыганка
Шла богиня мимо,
Подмигнула глаз,
В этом уловимо
Засверкал алмаз.
Шла она, цыганка,
Стройная, как лань,
Страстная гадалка
Удалялась в стан.
Вот она - натура,
Слабость всех мужчин:
Снежных, непокорных,
Пик моих вершин.
Я с вершин валился,
Леденел свинцом,
Но, смеясь, слезился
И бледнел лицом.
Проводил я взглядом
Девку за село,
И на сердце градом
Что-то отлегло.
ррр^^рзр’^р^рс^ с^^р^^^^^^^де^рЯРЗРЯРЗК V Ч
(*о <чм* <чХэ «X*) <<*>; «Х*> счХ^ б»Д4> с<*)
У реки широкой
Вековой курган
Из страны далекой
Приютил цыган.
Не спеша разбили
Пестрый свой шатер
И в цыганском стиле
Разожгли костер.
Вышел в круг с гитарой
Пожилой барон,
К дочери-гадалке
Приласкался он.
Восхваляя волю
Вольным под луной
Зазвенели вволю
Струны в час ночной.
Подпевал им ветер,
Он не мог уснуть,
Страстным танцем вечер
Удалось замкнуть.
Самосада трубку
Докурил барон
И мою голубку
Спать отправил он.
Отошли цыгане
Медленно ко сну,
Оставалось в стане
Догореть костру.
С«) йл.) <*г*а <&ха «да ьурь бхм бУй б)
(Я) <•*>,) <*>; <*Хл) с<*Х^ (&х$> («гХ/з) ««> «*)
343
Полегчало к ночи,
Отстрадал я днем,
Спят в кибитке очи
Жгучие огнем.
Я теперь невинно
Весь сгораю в них,
Позабыть богиню
Выше сил моих.
Начинаю злиться,
Это нет, не гнев,
За нее сразиться
Я готов, как лев.
Бог, прости как сыну,
Не томи в огне,
Украду богиню
На лихом коне.
Нет, не дам я маху,
Сяду на коня,
Уговорам страху
Не подвластен я.
Не предаться ль диву,
Верить ли глазам,
Что мою молитву
Бог услышал сам.
Табор канул в ночку,
Крепким сном уснул,
Я барона дочку
Вез к себе в аул.
(& «»къ (.<$& (Ф>) с*Уу <чХ*> с*Х^» с«*Х<? с*)
Мчал нас конь булатный
Из степи в село,
Жгло меня желанной
Алых губ тепло.
Утром на рассвете
Я устрою пир,
Будет свадьба, верьте,
Свадьба на весь мир.
Март, 1978 г.
Жестокий век
Был день, наполненный теплом,
Сидел у речки за селом,
Не рад был я теперь весне,
Я будто мучался во сне:
Купались мальчики в воде,
А не случиться вдруг беде?
Да нет, все вышли из реки,
Но в ход пошли тут кулаки,
Из шестерых шальных ребят
Один на травке был распят.
Вдвоем прижали вниз его
И куча била одного.
Почуял я усталость век,
Как он жесток - двадцатый век,
О, в нас разбужен страшный зверь,
Закрой свою покрепче дверь.
Согласись: не спорь со мной -
Тебя ж ограбит брат родной.
Заметь, разумный человек,
Что к нам пришел жестокий век.
(*> о*Х«> №> №> с*ХЧв> ад Ф& «Хэ с*)
Что нами всеми правит тень.
Что настал наш черный день.
Исчезла братская любовь,
Повсюду льется наша кровь.
Что на глазах самих людей
На свет явился бес-злодей.
Забыли мы про честь отцов
И каждый с яростью готов
Вонзить другому в бок кинжал,
Чтоб тот покойником лежал.
Даже дед - ровесник века -
Дремля, держит трехлинейку,
Курок спустить готов рукой,
Чтоб жертвой был не он - другой.
Ежедневный лязг затвора
Хуже дней чумы и мора.
Сколько молено жать плечами,
Слышать выстрелы ночами?
О, знай, разумный человек,
Что он прогнил, двадцатый век.
Надо нам найти идею,
Как сломать хребет злодею.
И к нам придет наш новый век -
Он снимет с нас усталость век.
И снова нас охватит всех
Людской душевный теплый смех.
И в лету канет он навек -
Прогнивший наш двадцатый век.
р зр яр зр зр яр яр яр ^ яр яр яр яр яр ^^ яр яр яр яр яр яр яр яр я
(Ь с*Х!? (<>&> (да <!*У*>) *Х® &Х& С<»)ф ('*)
Крутой
Зашел к братку я одному,
И он мне крепко руку жал.
Ну я тогда сказал ему,
Чтоб он мне сотню в долг отдал.
Скрестил он руки на груди,
Недолго думал, но сказал:
- Семья большая, сам суди,
Тебе б я разве отказал?
Глава большой семьи стратег,
Не дал, конечно, и рубля,
Крутой бездетный человек,
Отец всего лишь кобеля.
12 февраля 2003 г.
На горе Саур Могила
Ополченцам Донецка
Войны здесь Великой стоит на горе
Во славу героям большой обелиск.
Пройдёт здесь бой на смерть опять на заре,
Восстанет Славянск и восстанет Харцызск.
На гору идёт с трёхлинейкой старик,
С ним рядом старушка, он муж: ей родной.
Бойцы ополченцы, седой фронтовик
Вросли непреступной тут в землю стеной.
Оу (<$*) <Ф$ &х*) &Х*а <чХ*; №> («Хъ *0
Старушка печальна, она и в слезах,
И молится Богу: Спаси, Сохрани!
Бойцы её любят и с блеском в глазах
Ей рады, её обожают они.
Здесь на горе нас, смотрю, пол-прихода,
Старушка как мать сыновьям говорит.
- К бою готовьтесь, бойцы из народа,
Здесь факел свободы и чести горит.
Не гром это, взрывы, Донбасс вновь в дыму,
Но солнцу свободы здесь быть поутру,
Как мать и я с вами присягу приму,
Костьми я тут лягу, как мать и умру.
Дрались здесь отцы наши с немцем как львы,
И враг наш не сдюжил, он битый бежал,
Волчата Бандеры остались, увы,
Простите, народ их тогда не дожал.
И двинется снова та нечисть с утра
Лавиной кровавой, ребята, опять.
Гора тут святая и клич наш «ура!»,
И враг ненавистный здесь будет распят.
14.04.17.
Сурх-Дигора
р яс зр «у» ^р ^р <ЗР ЯР ЯР 38 ЯЯ ЯР- ЧР ос^зрр^зр ЯЯЯЯ ЯЯ ЯР ЯР ЯРЯ
(Ь ('*ХЬ ('*Х^ <«&>) «-/*> &Х*9 «*&> Р»Д4> ("3
В чужих горах
Там ветер с гор кровавый дул,
Дышал свинцом вам в грудь Герат,
На кой вам сдался и Кабул,
И Кандагар, скажи мне, брат.
Ясен был приказ: «Всем к бою!»
В чужой стране, в чужих горах.
Тайну здесь я не открою,
Где кровь, там был людской и страх.
Отдал приказ сам комполка
Полку гвардейскому всему,
А у бойца дрожит рука,
В людей стрелять не в фарт ему.
Да, скажет кто-то вновь из вас:
- Афганистан мой ад, мой рок,
А в том бою я первый раз
В тот день не смог нажать курок.
Дотла сгорел костром аул.
Затих тот жуткий, страшный бой,
Звенел в ушах зудящий гул.
Я ног не чуял под собой.
А по чьей остался воле
Я там без ног, понять не смог.
Не стонал, не ныл от боли,
Со мной беседовал мой Бог.
р^^^^^ЗРЗрзрс^рр ф^за^^^г^зрзрзр ^зрзрз
(к.) бй») 6Л) <5У»д ^Х»') ^Г«>> бЛ) йУМ 6)
(*> «Х*г> ФйХл) фС*) «ЧД<!> СуСч? <'ЛХ^) **Х*» Ф
349
Хаджи
Кадыровым, отцу и сыну
Помню Ахмата, чеченца,
Хаджи был святым с бородой.
Чечню он любил, а младенца
Смеясь называл он звездой.
Он дал мир Чечне и покой,
И жить по Корану призвал.
Он был у Пророка слугой,
- Миритесь друг с другом, - сказал.
В молитве отвесив поклон
Просил он добра для людей,
На праздник весны в стадион
Пришёл он в папахе своей.
Звезды тогда нам соврали
И был омрачён нага Кавказ,
Бесы святого взорвали,
Украли святыню у нас.
Дьявол не носит нательный,
Божественный знак золотой.
Взрыв беспощадный, смертельный
Оставил и Вас сиротой.
Вы не подвластны, нет, страхам,
Даёте шайтанам всем бой,
Будьте любимы Аллахом
И будьте хранимы судьбой.
31.04.14.
Сурх-Дигора
(ь «*№ (чХ^еХ© «Уэ «0б> <*& с<»)& е)
Талисман
Думы душу грабят,
На нее орут,
Мыслью рваной правит
Вшивый мертвый спрут.
Золото, богатство -
Это пыль, туман;
Презираю хамство,
Колдовство, обман.
Не сопи, ленивый,
Нехрист, басурман;
Просыпайся живо,
Верный талисман.
Что быть может слаще
Звонких песен птиц,
Мы пошлем подальше
Охамелых лиц.
Разбуди мне море
И поля вокруг,
Оживи мне горы
И леса, мой друг.
Про свои обиды,
Я прошу, забудь,
Хама тварью, гнидой
Исстари зовут.
Оживи мне розу,
Что завяла в зной,
Разбуди березу,
Что растет со мной.
С«> й/й <Гф) <5у»и <***> г*тф йЛ) бУй (V)
ф <ы)Гв> <ь^Г*) фф №> г<»)Я; <«#*> **Х*) (*)
351
Ненавижу ласки
Без тепла в груди,
Презираю глазки
Хмурые в пути.
Не сопи, ленивый,
Просыпайся, плут,
Озари мне живо
Мой тернистый путь.
Брови я не хмурю,
Поднимись, не ной,
Подари мне бурю,
Ветерок степной.
Дай-ка шанс поэту,
Сотвори с ним бой,
Оживи мне лето,
Что зову судьбой.
Апрель, 1996 г.
Горы
О, горы мои и родные аулы,
Вы для меня как и Боги крылаты,
Вам башни веками в строю в карауле.
Глаз не смыкая, стоят как солдаты.
Любимые горы и буйные реки,
Я сын Ваш, не смейте меня прогонять,
Я Вашего тела кусочек навеки,
Хочу как любимых Вас крепко обнять.
^^рр^Зророес^^^^яррр рр.гуир.^г^ рр зр ЯР ЯР ЯР ЯР Я
352
к*-) «*&> с<0© «У*> с*У*> нХ9 е*Ху с«»Х4» <<*)
Любимые горы, поля и долины,
Готов я для Вас напролет танцевать,
Сидеть у костра на камнях у малины
И песнями звонкими Вас согревать.
Я песню, как запах горячего хлеба,
Давно полюбил и пою без конца,
Сегодня той песней, летящей до неба,
Я нежно наполню вновь Ваши сердца.
2974 г.
Мацута
Прощай
Приближаясь ближе к югу,
Охватил меня кошмар,
Грею в сердце холод, вьюгу,
Остужаю жгучий жар.
Ты была той темной птичкой,
Что заслуживает - сгинь!
Зря нарек тебя сам кличкой
Я при друге - Дочь богинь.
Ты любовь мою украла,
Раздавила, ну и пусть,
Что любимой другу стала -
Это горько, просто грусть.
Мчится поезд, только слышу
Монотонный стук колес,
Ненавижу, что сам вижу
Капли собственных я слез.
С-) <*х*> <^> в#д <5х» б/а б/»» <*х<») 9.
353
Я с тоской смотрю на вилку,
На бокал свой, жутко мне,
Неспеша вина бутылку
Открываю в тишине.
Ты внесла мне в душу перцу,
Есть предел - конец всему,
Эх, прощай, родная сердцу,
Больно сердцу моему.
Не почуял рок измены,
Слишком занят был игрой,
Ждал покорно друг замену,
Ждал покорно тайм второй.
Кто грехи свои смывает
Злой молитвой на заре,
Тайм добавочный бывает,
Тайм расплаты в злой игре.
И свершится суд над другом,
Бог свидетель мой тому,
Я предвижу друга с рогом -
Век рогатым быть ему.
Августовский месяц ясно
Над горой висит дугой,
Может плакал я напрасно,
Плачет пусть теперь другой.
Прослезился месяц летний,
Словно вижу все во сне,
Со слезой бокал последний
Допиваю в тишине.
23
354
къ <?>Хъ еЖ) («У*:) ад «ОС*) а*Х^ (<Хъ с«)
Что в слезах провел я лето,
Дам Серёжкин* вам ответ:
Коль родился я поэтом,
То проплакал как поэт.
1972 г.
Урал
Бред
Что-то птицей пролетело
Надо мной вчера
И коснуться не успело
Моего пера.
* * *
Я жизнь, капризный, не взлюбил,
И все терял на полпути,
И многим сотни раз грубил,
Не знал, что есть душа в груди.
* * *
О любви умирающей плакал
И рыдал как израненный бес,
Я завыл, заскулил, как собака,
И кидался до самых небес.
Март, 1972 г.
Орленок
Век мой быстрый, скоротечный,
Нипочем мне холод, зной,
Черный ворон, ты извечно
Не броди как тень за мной.
* Серёжка - Сергей Есенин
р^<$?9РЗР«3?«*?ЗРрррряр с^<у рс^яР^ЗР-ЯРЯР ЯРЗР ЯР яр Я
Г«> 6Л» 6Г<»> 6}Ъ> ^Х^ ^Х** ^Х^ 6Г*>) <*)
(э «Х«» «Х*> «*Х*> №» «ОФ с«06> №> **)
355
Вслед за мной ты все харчуешь,
Оценен ты мною в грош,
Что орлом себя почуешь -
Это наглость, это ложь.
Вижу я, не раз бывало, -
Что не так лежит, берешь,
Коль все ешь, что в рот попало,
Ты не каркай, что хорош.
И ночуешь, где попало,
Я скажу тебе в упор:
Жизнь меня не баловала,
Я живу на скалах гор.
Гордый я, смотри, орленок,
Мне с судьбою повезло -
Выйду скоро я с пеленок,
Накажу тебя за зло.
Ворон - проклятая птица,
На словах красиво врешь,
А за пазухой таится
У тебя злой острый нож.
Ты не брат мне, не сестрица,
И слова мои не бред,
За тобою злом ложится
Бед людских кровавый след.
Февраль, 2002 г.
Владикавказ
р^ъророророргрщър *# с$ с$? рс г^зр^зрзр зр рс 5$? ^с зр Я
(ь <*&> с<*>Ь) ф-> Ф> Ф» *»& <&& («*)
Глаза
Улыбалось поле хлеба
И смотрело на тебя, -
Ты была как ангел с неба,
Небо синее любя.
Собирала ты малину,
А вокруг лавина роз,
Украшали всю долину
Два ручья плетеных кос.
В них роса сверкала лаской,
Словно вылита в алмаз,
Я увидел в них, как в сказке,
Красоту поющих глаз.
Красоту больших, глубинных,
Ярких, как звезда, очей,
Строгих, нежных и невинных,
Звонких, как весной ручей.
Кавказ
Тебя, Кавказ,
Страну лесов, старинных башен,
Страну черкеса и грузина,
Страну скалистых гор и пашен
Люблю всегда любовью сына.
Тебя, Кавказ,
Воспетый музой поколений,
С твоею радостью и болью,
(»> бй.) 6{*>) фЛд ^х» ^Г*' ^ <чХ*>) <5>
С<г> №) <«{Х*) «*/«> СчХ^ <&Х«? («0С*> (^ <<*)
357
Познавший тяготы лишений,
Люблю душой, как птица волю.
Тебя, Кавказ,
Страну былых премудрых нартов,
Страну лезгина и чеченца,
Страну адыга, лакца, тата,
Люблю тебя, как мать младенца.
Тебя, Кавказ,
Где гостя чтит дом осетина,
Не просто так, а как адата,
Родивший миру Константина*,
Люблю тебя любовью брата.
1976 г.
Ро818СпрШт
Последний раз ветрами подметает
Дворы зима, пройдет ее азарт,
Последний снег на солнышке растает,
Весна выходит вовремя на старт.
И мы с тобой, мой друг, ещё не стары.
Она как год, как десять лет назад
Украсит мостовые, тротуары,
Скворцы вернутся в наш с тобою сад.
И сердце, отболевшее зимою,
Под тяжестью утраченных им строк
У Терека, любимого так мною,
Кавказских гор вдохнет вновь ветерок.
* Константин - Коста Хетагуров
р ^ ЯР ЯР ЯР ЯР ЯР ЯР ЯР ЯР ЯР ЯР ЯР ЯР ЯР ЯР ЯЯ ЯР- ЯР-ЯР ЯР ЯР ЯР ЯР Я
358 ^%V*V^^^V^V?^^'^;>^^
(& <<*&> счХэ «Хз> $#9 «X*) №> <вд с*)
Чем сможет вас обрадовать поэт?
Злой рок меня не в шутку целовал -
Болезни нет, без злых и тяжких бед,
И я своей судьбы не миновал.
Орел, он горд, мне б дух его парящий,
Я век не знал бы отроду беды,
Орлом не стать мне, знаю, настоящим,
Во мне орла лишь бледные следы.
Я знаю, верю - Вы меня поймете -
Орел на небе и земным как свой,
В его прекрасном медленном полете
Не может быть судьбы той роковой.
Февраль, 2002 г.
Владикавказ
Одесситы
(юмор)
Возвращался Бек в Одессу
Самолетом из Орла,
Он влюбился в стюардессу,
В ту, что краше всех была.
Холостяк лихой, усатый,
Парень бравый, чуть шальной,
Встретил год пятидесятый
В самолете наш блатной.
Объясняла курс полета,
Голос певчий, шик-модерн,
Синеокая Шарлотта,
Повторенье Анны Керн.
С») б#> <Ш <5)Г«> <5х» ^Х’» й/м> ^ <*>
359
Мисс Шарлотта - дочь Одессы -
В небе ангелом была,
И шептали Беку бесы:
- До чего ж она мила.
Предложил он сигарету,
Говорил с ней Бек шутя,
Что искал ее по свету
Он полвека и полдня.
Положил у ног принцессы
Бек букет восточных роз,
Говорил ей про Одессу,
Про каштаны он всерьез.
Был достигнут пик прогресса,
Бек счастливый все решил,
Он любимой стюардессе
Руку, сердце предложил.
Мать Одесса их женила,
И прожили целый день,
Через день она звонила:
- Приезжай, супруг, в Тюмень.
Бек счастливый! Он в Тюмени,
Удивляется всему,
Бродят лоси и олени,
Но она опять в Крыму.
Простофиля Бек, Емеля,
Он для многих мук рожден,
А пока прошла неделя
Встретил Крым его дождем.
360
(ъ С'*Х^ (<*№ <&ч ^Х*> <&<з №» г-х*; с*)
Он зашел домой как прежде,
Письмецо в конверте тут:
«Бек, душа! Не будь невеждой,
Жду тебя в Орле! Салют!»
Море черное вскипело,
На его глазах бурлит,
Беку просто захотелось
Слезы горькие пролить.
Он присел, дрожат колени,
Колет, жжет лицо песок,
И решил в момент последний
Подремать хотя б часок.
«Бек, ты - тряпка, просто веник!» -
Голос внутренний сказал,
Прибыл с крупной суммой денег
Он под вечер на вокзал.
В толкотне билет купейный
Он с доплатой приобрел,
Бек, мужчина беспокойный,
Вновь отправился в Орел.
Колесил он двое суток,
Скорый поезд опоздал,
Кроме шуток-прибауток,
Бек в Орле орлом не стал.
Бек возился с автоматом,
В трубке шум, гудки и хрип,
Сгоряча огрел он матом
И прилипший к телу грипп.
р Яр <%> <$> <%> яр ор яр ф яр яр ЯР ЯР ЯЯ ЗР ^ ЯР ЯР ЯР ЯР ЗЯ ЯР ЯР Яр Я
Бек кричал: «Ты где, Шарлотта?
Это муж: тебя зовет».
Но услышал бас пилота:
- Через час в Москву полет.
Слякоть, ветер на стоянке,
Вдалеке аэропорт,
Ловит Бек такси «волжанку» -
Это скорость и комфорт.
Прокатил таксист орловский,
Объегорил, как хотел,
Самолет его московский
Не дождавшись улетел.
Развивалась дальше драма,
Бек терял остатки сил,
Далеко Одесса-мама,
Пуст кошель - там только ил.
Помнил, был да сплыл червонец,
Понял вдруг, какой ценой
Пробежал как марафонец
Километры за женой.
Уплывали так десятки,
Сторублевки, трояки,
Исчезали без оглядки,
Как в тумане маяки.
Назревала ссора, стычка,
Беку птичку не догнать,
Обручальное колечко
И часы пришлось загнать.
р^ЯсяР^РТ^^^^ЯЯ ^^раз^^з&ЗР-ЗРЗР г^*^^^ Я
362
>) с*л^ (<*Хз> «Уэ «*У*> «Х*> е»х<5» гча*; <«*)
Подешевке сбыл одежду,
Замерзая стал плясать,
Он не курит «Бонд», как прежде,
Сладко тянет самосад.
Одессит надел калоши,
Нет ботинок, нет плаща,
Он раздетый, злой и тощий
Представлял собой бомжа.
Но билет достал, надежно,
Не беда, что все продал,
Белый свет, вполне возможно,
Не таких еще видал.
Завтра, завтра он в субботу
К милой женушке зайдет,
Ох, обнимет он Шарлотту,
Ох, и будет в рай полет.
Как кошмар забыты стрессы,
Все окупится с лихвой,
Бека приняла Одесса,
Бек в Одессе парень свой.
Бек к себе домой подкрался,
Постучал тихонько к ней,
Из последних сил старался
Улыбнуться нежно ей.
Он от радости слезился,
Предвкушая сладость сна.
- Что за бомж: сюда явился? -
Пробурчала в нос она.
- Вас, бомжи, тварюги, звери,
Надо к черту в шею гнать... -
За собой закрыла двери,
Не смогла его узнать.
Будто в рот воды набравши,
Бек, как рыба, промолчал
И не солоно хлебавши
Он рассвет в аду встречал.
Ноябрь, 1978 г.
Упрек
В небесах высоко не летай,
Не смотри на людей свысока,
Коль цветешь ты как роза пока,
То, прошу, о прекрасном мечтай.
Не желай, чтоб колючки цвели
Над душой у тебя, у меня,
Поспеши, чтобы песни звеня
Нас к садам золотым подвели.
От тепла далеко не беги,
От людского в поток крутизны,
То тепло ты воспринь днем весны
И потомкам его сбереги.
Апрель, 1976 г.
р^^орг&орърорррщ ^ЯЯЧРРР^^^^ЭРЗРЭРЯЯЯРЗР Я
(^ (чл*> (<*Х*>) <Ф>> «Х*> «Х*> с»Х^ г«л*> с*)
Люблю
Мне люб людской горячий ум,
Открывший множество планет,
Люблю леса и моря шум,
Весенний сад, кино, балет.
Люблю я звонкий голос птиц,
С холма за нивами смотреть,
Люблю я жизнь без грешных лиц,
А грешных правдою согреть.
Люблю очей твоих я свет,
Их нежный взгляд давно ловлю
И жду услышать я в ответ:
«Люблю тебя, люблю, люблю».
Октябрь, 1994 г.
Амазонка
(песня)
Лживы чары колдовские, прочь русалки, прочь морские,
Я влюблён в поющие глаза.
Был для многих этим летом я султаном сердцеедом,
Мне теперь гарем не ведом, за тобой умчался следом,
Амазонка, милая моя.
Не люблю я колдовские, слёзы пенные морские,
По душе мне летняя роса.
Жизнь султана презираю, без тебя я умираю,
Я люблю, я обожаю, соколом твоим летаю,
Амазонка милая моя.
Р<ЗР<ЗРЗ<?ЯРЯРЯРЯРЯР ЯР ЯР ЯР ^^^^^^ ЯР г*2 ЯР ЯР ЯР ЯР Я
365
Лживы чары колдовские, прочь русалки, прочь морские,
Больно жалит пæстрая оса.
Не руби с плеча отказом, улыбнись одним хоть глазом,
Для тебя назло султану с неба я звезду достану,
Амазонка милая моя.
Припев:
Любовь моя, я для тебя,
Смотри, принёс охапку роз,
Возьми, постой, букет простой,
Амазонка, милая моя.
Амазонка, милая моя.
Амазонка, милая моя.
2004 г.
Сурх-Дигора
Ром волшебный
(песня)
Глянул месяц серпастый весной, я стоял на поляне лесной.
В ночь чудес я шагнул, там в раю и уснул,
У реки в колыбели берæз я, влюбившись, смеялся до слёз.
Ром волшебный седой озарил я звездой,
Наполняя бокал свой огнём.
Ночь любви под луной у костра, пили мы за любовь до утра,
Как так можно любить? Невозможно забыть,
Будто было всё это во сне, на горячем, на резвом коне.
Сердце просит огня, не тревожьте меня,
Чтоб допил свой бокал я с огнæм.
р^р^рЯРЯРЯРТ^^^ЖЯРЯР^Я^^^^^рРЯй^ЗЯЯРЧ
366 «ий^^^^^^^^.^
(Ь <<*Хь (<*Х'>> (Фэ («Ху <&*?) с»>> &лъ с«')
Побывал я при жизни в раю, о, в божественно милом краю.
Что творится со мной? Очарован весной.
Ночь любви покорила меня. Расседлать не желаю коня,
Задержался б рассвет хоть на тысячу лет,
Чтоб наполнить всю душу огнём.
Припев:
Ночь уздечка, ночь седло,
Мне в любви, в раю везло.
В небо мы умчались с гнёзд,
Искупались в море звёзд.
Заколдованным был ром,
Мы горели сладко в нём.
Январь, 2004 г.
Обманщица Анжелика
(песня)
У моря мне любимою назвала ты себя,
Там сказочно мы встретили под пальмами прибой,
Но ночь прошла, обманщица, ты бросила меня.
Обманут я, обманут я, обманут я судьбой.
В любви тебе под звёздами признался я одной,
Я пел тебе, обманщица, там радость не тая.
Я дал тебе, ты помнишь, там подарок лучший мой,
Любви ту ночь, любви ту ночь, обманщица моя.
Судьба, как ты обманчива, обманщица, прощай,
Не скромничай, обманщица, возьми, не жаден я.
Оставь себе, оставь себе и просто вспоминай
Любви ту ночь, любви ту ночь, обманщица моя.
Припев:
Посмотри-ка, Анжелика,
С морем где-то плачет лето.
А без песен мир мне тесен,
Я без них как птица без крыла.
Ты без лика, Анжелика,
Заманила, отравила.
Всё, что было, ты забыла,
Страсть слепая песней не была.
2004 г.
Сурх-Дигора
р0рЪрГ#Гф0рГрффш^ЩЩСр^г%фЭ8ф
(*!) <>*&> (<>&) <<*№) <<#Ь) " (*&> «*&> &ЛЪ ('*)
СОДЕРЖАНИЕ
Не ’взаг-нæ хæзна 5
Мæхе гъæуй мæ хæдонæ 6
Дигорæ 7
Уасгерги 9
Мадæ 11
Хуарз уоди фæдæн исæфæн нæййес 12
Оставил яркий след на земле 17
Рохситауæг 26
Нæй царди лæг æносон 28
Æ уарзон гъæу ин загъта 29
Изæдау æртахтæй. Бердити Солтани зар 31
Мæ гъæу 32
Сурх-Дигори 80 анзей бонмæ 33
Æмбалхай 35
Къирихæрай 36
Хæнæзи 37
Сахуарун 39
Фæсуарун 40
Фæрæскъæтти 41
Мæхчеки 42
Кама? 43
Биццеу уогæй 45
Гъолон-молон 46
Мæ зæрбатуг 47
Ци загъдæ уа 48
Размæ! 51
Седзæр кизгæ 52
Царди æлхуйнæ 53
Фæззæги 54
Сау цъеу 55
Хуæцæг 57
Зæриндзурд 60
Синхон 61
Лæгдæр адтæнцæ 62
Маст 63
Берæгъ æма робас 65
Куй 67
Хъибил 68
Дзæгъæлзад 68
Дæлуймон 70
Дудзæсгæнттæ - æдзæсгæнттæ 71
С«) 6#>) <?*$>) Щ) <гд$ Ь^ь б#.) 6ф Сч)
Цола 73
Сæнæ 74
Дзол 75
Домбай æма къæбис 76
Цæститæ 77
Сатана 78
Заргутæ 79
Фиртон 80
Цуппаррæнгъонтæ 82
Дæтъæраз 86
Фарны бон 87
Цъæх берæгъ 88
Бæласæ 89
Гузавæ 90
Æгасмадæн 91
Ку зонинæ 92
Тохмæ 93
Къæрæугоми 95
Ракæсæ цæстæй 96
Кæмий амонд? 97
Ка ’й зонуй? 98
Къинди 99
Æлгъист 100
Фæсмон 101
Ибилис 102
Æцæгæйдæр 103
Æртæ къерей 107
Сæумæраги 109
Анзи афæнттæ 110
Мæ сурхфазæ 111
Фазæнттæ-кæстæртæ дзорунцæ 113
Цивзæ æма æвзаг 114
Куройнæ 114
Сау догæ 116
Катай 117
Цуппаррæнгьонтæ 119
Кæун 120
Хуарз æгъдау 121
Фæдзæхст 122
Хæзна 123
Æндæрæбонæ... Исон 126
Гьеууотæй мæ цард 127
Æрлæууæ! 128
Æхгæд цæстæй нæ кæсуй 129
О/К) <а%"\*** *ш и& ьх* у& ьх\&)
кь с*>Я; да да (йу*) «с(*>) да да" с>)
Хъæрæу кизгæ 131
Хуасгæрдæнти 133
Гъæди 135
Ихуæрст 137
Некæд 138
Сосомæ 139
Ка? 141
Уаргь 142
Фесæфæ 143
Цæрунмæ бæзтæй 144
Дудар 145
Уæлмæрдти 152
Сурх-Дигори зар 154
Уарзондзинадæ 156
Уарзти дæгъæл 157
Аргъау 157
Дигора 158
Къамати рæсугъд 159
Фиццагуарзт 160
Киндзæхсæвæри зар 162
Мабал мæ сайæ 163
Болæмæргъæ 164
Бор сифтæ 165
Хохойти Василий фурт Русланæн 166
Наргъи дон 167
Сау бæлаестæ 168
Рустам 171
Кафетæ нæ дæ,Кафетæ? 173
Уарзт æма мæлæт 177
Хонхæй будурмæ 181
Маддæлтæ 255
Кусти уæлдай хибирттитæ нæ уарзта 262
Нарти фæткъу 277
Гулар æ зæрдæй некæд цох кодта 278
Гулари дæ уодæн йе *мбес 285
Цаергæс 286
Еу синхи цардан 288
Дууæ уорс гъоли 301
Озити тугъдон цæргæстæ 302
Озити æнсувæрти зар 307
Последний бой 309
Поляна 312
Закат 313
У речки 314
Оу (г^.) «*Хб) «*Х*) (?»х<ь> г«*Х*> «Х^ №> «)
Ветер 315
Боль 316
Пора 317
Осень 317
Сон 318
Звезда 320
Игра 321
Спасибо 322
Где истина? 322
У реки 324
Исповедь 325
Пишу... Ищу 326
Абрек 328
Вор 330
Любить так нежно не умею 333
Голос Бога 333
Люби 334
Ты снишься мне 335
Хана 336
Ад 337
В твоём мире 338
Портрет 339
Я знал 340
Цыганка 341
Жестокий век 344
Крутой 346
На горе Саур Могила 346
В чужих горах 348
Хаджи 349
Талисман 350
Горы 351
Прощай 352
Бред 354
Орленок 354
Глаза 356
Кавказ 356
Роз* зспрШт 357
Одесситы 358
Упрёк 363
Люблю 364
Амазонка 364
Ром волшебный 365
Обманщица Анжелика 366
Я^с^зр^^рзрзряззяярряср^зряр!^
Литературно-публицистическое издание
Хохойти Федар
Б НАШИХ ГОРАХ,
Б ДШРДО
Стихи, рассказы, воспоминания, тексты песен
на осетинском и русском языках
Редактор М.Т. Олисаева
Корректор А.А. Миндзаева
Тех. редактор Е.Н. Маслов
Оформление обложки ДА. Дясиоева
Компьютерная верстка ДА. Джиоева
Подписано в печать 02.02.2018. Формат 60x84
Усл. печ. лист.21,5. Гарнитура Воок ОМ 81у1е.
Бумага 65 гр. Печать цифровая.
Тираж 100 экз. Заказ №7.
Отпечатано ИП Цопановой А.Ю.
362002, г. Владикавказ, пер. Павловский, 3