-1-
Сяржук Аляксандраў, Галіна Мыцык
Гавары са мной па-беларуску
Базавы курс клясычнае беларускае мовы
Говорн со мной по-белорусскн
Базовый курс класснческого белорусского языка
Менск, 2000.
-2-
Навуковы рэдактар:
Валянціна Мароз
Рэцэнзэнты:
Уладзімер Содаль
Уладзімер Маруцік
Нашыя лучывы ў інтэрнэце:
ННр://Ш.кпіЫ.сотЛу\у\у/радгнспік (на “Беларускай Палічцы”)
Соругі§1і1; © С.Э. Аляксандраў, Г.В.Мыцык , 2000.
Соругі§Ы © Малюнкі Ю.А. Гладкевіч, 2000.
-3-
Прнглашенне к белорусскому разговору
Дорогой друг!
Пусть будет благословенно то время, когда ты решнлся нзучать язык нашего народа. Кто бы ты
нн был — студент, учаіцнйся, мнннстр, бнзнесмен, учнтель, просто любнтель словесностн — эта кннга
прнгоднтся тебе. Она поможет самостоятельно нзучать язык методом разговорной практнкн.
Кннга подобного рода выходнт на Беларусн впервые. В самой доступной форме, на образном,
нзобнлуюіцем рнсункамн фоне показаны ннднвндуальность, своеобразне белорусского языка с
богатством его фонетнческнх, грамматнческнх н лекснческнх особенностей.
Даны необходнмые теоретнческне сведення («Лад мовы»). В каждом нз 17 занятнй показано
построенне разговорных конструкцнй. Всё вннманне здесь направлено на формпрованне
коммуннкатнвных н речевых навыков.
Богатый нллюстратнвный матернал ожнвляется в кннге юмором главного героя — Яся. В
рубрнках «Ясь распавядае», «Па-беларуску кажуць так» даны варнанты форм устного лнтературного
языка в соответствнн с разговорным стнлем. Дналогн насыіцены словамн, соответствуюіцнмн духу
белорусского языка с богатством смысла высказывання н его оттенков.
Прн чтеннн вы почувствуете мягкость, благозвучне, напевность белорусского языка. Своеобразне
белорусского языка заключается в гармоннчном сочетаннн звуков.
Эта кннга для тех, кто ннтересуется белорусскнм языком, благоволнт ему н желает нзучать
самостоятельно. Желаем вам столько же успеха, сколько н желання.
На работе лн, в магазнне лн, в отеле, на улнце — всюду пользуйтесь белорусскнм языком.
Желаем, чтобы в Вашнх устах белорусское слово звучало непрпнуждённо, легко н естественно. По-
белорусскн прнглашайте, встречайте, угоіцайтс!
Авторы.
Благодарностн.
Благодарпм всех, кто помогал нам: Павла Фадеева, Валентнну Мороз, Владнмнра Содаля,
Владнмнра Марутнка, Змнтра Санькр Валентнну Романцевнч, Олега Трусова, Людмнлу Днцевнч,
Сержука Крючкова, Владнмнра Орлова н всех, кто прнсылал нам свон пнсьма с замечаннямн, вопросамн,
предложеннямн.
Особая благодарность компаннн «Пнтеллектуальный Партнёр» (Ьйр://іпІе1рагі.сот) н создателям
сайта «Беларуская Палічка» (Ьйр://кпіІіі.сот) за вннманне н поддержку.
-4-
Л аскавас запрашэньне ў мову
Шаноўны дружа!
Хай будзе блаславёны той час, калі ты наважыўся вучыць мову нашага народу. Хто б ты ня быў
— навучэнец, міністар, бізнэсовец, настаўнік, проста аматар слова — гэтая кніга прыдасца табе. Яна
дапаможа самастойна вывучаць мову мэтадам размоўнае практыкі.
Кніга такога кшталту выходзіць на Беларусі ўпершыню. У самай даступнай форме, з дапамогай
шматлікіх малюнкаў паказана індывідуальнасьць, адметнасьць беларускай мовы з багацьцем яе
фанэтычных, граматычных і лексычных асаблівасьцяў.
Лад мовы і неабходныя тэарэтычныя зьвесткі разьмеркаваныя на 17 занятках, у кожным зь якіх
паказана будова моўных канструкцыяў. Уся ўвага скіраваная на фармаваньне камунікатыўных і
маўленчых навыкаў.
Багаты ілюстрацыйны матэрыял аздабляецца ў кнізе гумарам галоўнага героя — Яся. У вабразках
«Ясь распавядае», «Па-беларуску кажуць так» пададзеныя варыянты формаў вуснай літаратурнай мовы ў
ладзе з гутарковым стылем. Дыялёгі насычаныя словамі, адпаведнымі духу мовы, з багацьцем сэнсу
выказваньня і яго адценьняў.
Пры чытаньні вы адчуеце сьпеўнасьць, мяккасьць, мілагучнасьць беларускае мовы. Адметнасьць
беларускае мовы ў гарманічнай спалучальнасьці гукаў.
Гэтая кніга для тых, хто цікавіцца беларускаю моваю, спрыяе ёй і хоча вывучаць самастойна.
Жадаем вам гэтулькі посьпеху, колькі й ахвоты.
Ці то на працы, ці то ў гатэлі, на вуліцы, у краме — усюды хай гучыць беларуская мова з вашых
вуснаў нязмушана, лёгка й натуральна. Па-беларуску запрашайце, сустракайце, частуйце!
Аўтары.
Падзякі.
Дзякуем усім, хто дапамагаў нам: Паўлу Фадзееву, Валянціне Мароз, Уладзімеру Содалю,
Уладзімеру Маруціку, Зьмітру Санькр Валянціне Раманцэвіч, Алегу Трусаву, Людміле Дзіцэвіч,
Сержуку Кручкову, Уладзімеру Арлову ды ўсім, хто дасылаў нам свае лісты з заўвагамі, пытаньнямі,
прапановамі.
Асобная ўдзячнасьць кампаніі «Інтэлектуальны Партнэр» (Ьйр://іпіе1рагі:.сот) і стваральнікам
сайту «Беларуская Палічка» (ййр://кпійі.сот) за ўвагу ды падтрымку.
-5-
Зьмест
(Содержанне)
Введенне. Прнветствня н пожелання. Белорусское слово: основные грамматнческне сведення.
Белорусскнй алфавнт, буквы н звукн. Особенностн белорусского лнтературного пронзношенпя.
Грубые грамматнческне н речевые ошнбкн.................................................. 7
Занятне 1. Сутцествнтельное. Суіцествйтельные, обозначаюіцне людей. Основы
суіцествнтельных. Некоторые способы словообразованпя суіцествнтельных. Множественное
чнсло суіцествнтельных. Падеж, склоненне. Прнмеры склонення суіцествнтельных. Трн
склонення суіцествнтельных. Несклоняемые суіцествнтельные. Вопрос в дналоге. Утвержденне н
отрнцанпе в дналоге. Глагол быць. Суіцествнтельное в роднтельном падеже................ 26
Занятне 2. Суіцествнтельное в дательном падеже. Суіцествнтельное в внннтельном падеже.
Суіцествнтельное в творнтельном падеже. Суіцествнтельное в предложном падеже........... 41
Занятне 3. Прплагательное. Склоненпе прнлагательных. Степенн сравненпя качественных
прнлагательных. Прптяжательные прнлагательные. Способы словообразованпя
прнлагательных......................................................................... 52
Занятне 4. Местопменне. Лпчные местонмення. Прптяжательные местонмення. Указательные
местонмення. Вопросптельные, отрнцательные н неопределённые местонмення. Некоторые
особенностн местонменнй................................................................ 62
Занятне 5. Глагол. Спряженне глаголов. Трудные случан спряження. Глагольное управленне.
Внд глагола. Словообразованпе глаголов совершенного внда. Время глагола. Образованпе
прошедшего временп глаголов. Наклоненне глагола. Способы словообразованпя глаголов.
Модальные глаголы...................................................................... 71
Занятне 6. Чнслнтельное Особенностп ударенпя в некоторых чнслнтельных. Склоненпе
чнслнтельных. Некоторые замечання к чнслнтельным. Днн неделн........................... 86
Занятне 7. Прпчастпе. Некоторые особенностн прнчастнй. Деепрнчастне. Наречпе.
Качественные наречпя. Степенп сравненпя качественных наречнй. Способы словообразованпя
наречпй................................................................................ 98
Занятне 8. Предлог. Союз. Размеіценне квартпры......................................... 110
Занятне 9. Предложенне. Частпцы........................................................ 122
Занятне 10. Тема: Деньгн, стонмость, цена, покупкн. Суіцествнтельное в роднтельном падеже.
Роднтельный падеж в словосочетаннях. Счёт по-белорусскп. Торговля товарамн шнрокого
потребленпя. Торговля продуктамн пнтання.............................................. 131
Занятне 11. Тема: Пнтанне, еда, пнтьё, блюда, посуда. Варнм, делаем нскусно, печём, готовнм н
пробуем............................................................................... 143
Занятне 12. Тема: Время, пора. Некоторые днн н даты в календаре. Погода. Термометр. Часы.	152
Занятне 13. Тема: Почта, телеграф, телефон. Звательный падеж суіцествнтельных......... 164
Занятне 14. Тема: Отдых. Суіцествнтельное в творнтельном падеже....................... 173
Занятне 15. Тема: Дорога. Суіцествптельное в предложном падеже........................ 181
Занятне 16. Тема: Человек, здоровье. Склоненпе суіцествнтельного чалавек. Суіцествнтельное в
дательном падеже...................................................................... 191
Занятне 17. Тема: Обслужнванне........................................................ 200
Контрольная работа.................................................................... 207
Прнложенне 1. Белорусская латпнпца.................................................... 209
Прнложенне 2. Созвучные слова......................................................... 212
Ключн к упражненням................................................................... 215
Белорусско-русскнй словарь............................................................ 229
Некоторые пословнцы н поговоркп....................................................... 258
Лптература............................................................................ 259
-6-
Умоўныя абазначэньні
(Условные обозначення)
1) СкарачЭНЬНІ (Сокраіцення).
аг.р. / аг.	— агульны род
ж.р. / ж.	— жаночы род
м.р. / м.	— мужчынскі род
н.р. / н.	— ніякі род
адз л.	— адзіночны лік
мн.л.	— множны лік
Н.	— назоўны склон
Р.	— родны склон
Д.	— давальны склон
В.	— вінавальны склон
Т.	— творны склон
М.	— месны склон
К.	— клічны склон
(обіцнй род)
(женскнй род)
(мужской род)
(среднпй род)
(едннственное чнсло)
(множественное чнсло)
(нменнтельный падеж)
(родптельный падеж)
(дательный падеж)
(впннтельный падеж)
(творптельный падеж)
(предложный падеж)
(звательный падеж)
2)	АбаЗНачЭНЬНІ Ў транскрыпцыі (Обозначенпя в транскрнпцнп).
Прн нзученнн звукового построення языка н прн фонетнческом аналнзе нспользуется определённый
впд запнсн — транскрыпцыя (транскрнпцня), которая даёт возможность установпть соответствне между
звукамн н буквамн. Ннже прнведены правнла, прннятые в учебннке для запнсн транскрнпцнн.
1.	Квадратные скобкн указывают начало н конец транскрнпцнп: клён = [кл’о7н].
2.	Для запнсн транскрнпцнн нспользуются буквы белорусского алфавнта, пронзношенне которых в
транскрппцпн такое же, как н в обычном слове.
3.	Мягкпй знак не нспользуется. Мягкость согласного обозначается апострофом [’]: лік = [л’і7к].
4.	Звук, передаваемый буквой й, обозначается как Ц]: яна ішла = Цана^шла7].
5.	Буквы е, ё, я, ю в положеннн, когда онн передают два звука обозначаются соответственно как Цэ],
Цо], Цу], Ца]: ёю = [.Іо.іу|, яблыня = Ца'блын’а], Юля = Цу'л’а].
6.	В остальных случаях буквы е, ё, я, ю обозначаются как [э], [о], [у], [а] со значком апострофа [’]
впередп, который указывает на мягкость предшествуюіцего согласного звука: лён = [л’о7н], мяч =
[м’а7ч].
7.	Взрывной звук, передаваемый буквой г, обозначается как [§]: гузік = [§у7зік].
8.	Для обозначення слнтного пронзношенпя ударных слов вместе с неударнымн нспользуется знак
[п]: меў бы = [м’эупбы], на ўзмор’і = |на ўзмо р[і|, дачка і сын = [дачка7.] сы н|.
9.	Удлннённый звук обозначается горпзонтальной чертой над буквой. Однако, этот знак можно
легко спутать с подчёркнваннем в предыдуіцей строке, поэтому для обозначення удлннення мы
воспользовалнсь знаком [:] нз англнйской транскрнпцнн, который ставнтся после звука, который
должен удлнняться: Палесьсе = [пал’э с’:э].
10.	Для обозначення продолжнтельной паузы нспользуется знак [//], а для непродолжнтельной — [/].
Прнмечанне.
Кроме перечпсленных выше, в белорусской транскрппцпн нспользуются н другпе графемы.
Напрпмер:
—	звук, передваемый дпграфом дз, обозначается как [г]: дзік = [х’і к],
—	звук, передваемый дпграфом дж, обозначается как [2]: дождж = [дож2].
От этнх правнл мы сознательно отступнлн, чтобы не отягоіцать воспрнятне матернала.
-7-
Уступ
Введенпе
Вітаньні й зычэньні
(Прнветствня н пожелання)
До7бры дзень!
До7брага дня!
Доубрага здароуя!
ДоУбры всчар!
Віта'ю вас.
Прывіта7ньне!
Сыць, Божа!
Што но7вага?
Як ма7ецеся?
Як жывяце7?
Што чува7ць у вас?
Дзя7куй Богу, усё до7бра.
Нішто7 сабе7.
I ў мяне7 такса7ма ўсё няблага.
Да пабачэ^ньня.
Быва^й. / Застава^йся здаро у.
Да сустрэчы.
Шчасьл/ва заставауцца!
Дабра^нач.
Здравствуйте! / Добрый день!
Добрый день!
Здравствуйте!
Добрый вечер!
Прнветствую вас.
Прнвет!
Хлеб да соль!
Что нового?
Как здоровье?
Как жнвёте?
Что слышно у вас?
Слава Богу, всё хорошо.
Ннчего. / Нормально.
П у меня тоже всё неплохо.
До свндання.
Проіцай. / Будь здоров.
До встречн.
Счастлнво!
Доброй ночн. / Спокойной ночн.
Я хачу7 пазнаёміцца з ва7мі.
Мяне7 зваць Ясь.
Як вас зваць?
Як тваё7 ймя?
Як тваё7 прозьвішча?
Як заве7цца твой ся7бра?
Як заве7цца твая7 сястра7?
Ці вы ма7еце сям’ю7?
У вас ёсьць сям’я7?
Я ма7ю сям’к/.
Во7сь мая7 жо7нка.
Яе7 зваць Ян/на.
Гэ7та мой сын.
Гэ7та мая7 дачка7.
А гэта мае7 блізьня7ты. Абоуе
немаўляты.
У нас чацьвё7ра дзяце7й.
Я адзіно7кі.
Я нежанаты, халасьця7к.
Я нядауна ажан/ўся з Волькаю.
Я хочу познакомнться с вамн.
Меня зовут Ясь.
Как вас зовут?
Как твоё нмя?
Как твоя фамнлня?
Как звать твоего друга?
Как звать твою сестру?
Вы нмеете семью?
У вас есть семья?
У меня есть семья.
Вот моя жена.
Ее зовут Яннна.
Это мой сын.
Это мая дочь.
А это мон блнзнецы. Оба
новорожд енные.
У нас четверо детей.
Я одннокнй.
Я неженатый, холостяк.
Я недавно женнлся на Ольге.
-8-
Беларускае слова: асноўныя граматычныя зьвесткі
(Белорусское слово: основные грамматнческне сведення)
Ё7Н, ГЭ ТЫ (мужчынскі род) — ОН, ЭТОТ (мужской род)
мужчнна
дворец
ЯНА, ГЭ'ТА/ГЭ'ТАЯ (жаночырод) — ОНА, ЭТА (женскпй род)
кавярня «Ластаўка»
кафе «Ласточка»
пачакальня
зал ожндання
ЯНО7, ГЭ7ТА / ГЭ ТАЕ (ніякі род) — ОНО, ЭТО (средннй род)
дерево
озеро
В белорусском н русском языках не всегда совпадают род н чпсло суіцсствптсльных.
Напрнмер, в белорусском языке дзіця7 (ребёнок) — среднего рода; бо7ль, мазоль, мэдаль,
надпір палы н (полынь), пыл (пыль), росьпіс, ру капіс, сабакд фальш, шынэль —
мужского рода. Слова гру^дзі (грудь), дзьве ры (дверь), крўпы (крупа), а так же все названня
ягод: журавіны (клюква), маліны (малнна), чарніцы (черннка) н др. нмеют только
множественное чнсло. Однако слово агрэ7ст (крыжовннк) употребляется в едннственном чпсле.
Род н чнсло суіцествнтельных необходнмо проверять н заучнвать по словарю.
* * *
-9-
скрыжаваньне (н.р.)
рог (м.р.) ву7ліцы
пральня (ж.р.)
ла7зьня (ж.р.)
майстро ўня (ж.р.)
майстэрня (ж.р.)
цыру^льня (ж.р.)
Што? Что?
перекрёсток
угол улнцы
прачечная
баня
мастерская
парнкмахерская
-10-
Што гэ г2 — Что это?
гэта фатэ ль (м.р.)
это кресло
гэта падлс/га (ж.р.)
это пол
гэта ўсходцы = прыстўпкі
(мн.л.)
это ступенькн
гэта га7нак (м.р.)
это крыльцо
гэта пра7с (м.р.)
это утюг
гэта парэ нчы (мн.л.)
это пернла
гэта абрус (м.р.)
это скатерть
гэта шафа (ж.р.)
это шкаф
гэта брама (ж.р.)
это ворота
гэта кветка (ж.р.)
это цветок
гэта тале7рка (ж.р.)
это тарелка
гэта чме7ль (м.р.)
это шмель
это двор
гэта ца цкі
это пгрушкн
гэта нож (м.р.) і відэлец (м.р.)
это нож н внлка
-11-
фіранка (ж.р.)
занавеска
акно7 (н.р.)
дыван (м.р.)
ковёр
телевнзор
магннтофон
Гэута (што?)
Гэта пако7й (м.р.)
Гэта тэлеві^зар (м.р.)
Гэта вакно7 (н.р.)
Гэта кветка (ж.р.)
Гэта канаупа (ж.р.)
Гэта дываун (м.р.)
Ба7чу (што? каго?)
Бачу (што?) пако7й (м.р.)
Бачу (што?) вакно7 (н.р.)
Бачу (што?) квстку (ж.р.)
Бачу (каго?) жанчь/ну (ж.р.)
Это (что?)
Это комната
Это телевнзор
Это окно
Это цветок
Это днван
Это ковёр
Внжу (что?кого ?)
Внжу (что?) комнату
Внжу (что?) окно
Внжу (что?) цветок
Внжу (кого?) жсніцнну
Дзе7? — Где?
Ён на скрыжаваньні
Он на перекрёстке
Ён стаі7ць на рагу7 ву7ліцы
Он стонт на углу улнцы
Ён сядзі ць у пачакальні
Он спдпт в зале ожнданпя
-12-
Дзе7 гэ ны (гэ гы) незнаё мец? — Где этот незнакомец?
Дзе7 ю й спадар? — Где тот господнн?
на во'зеры (н.р.)
на озере
каля' мэтро7 (аг.р.)
возле метро
пры машы не (ж.р.)
у машнны
у го7радзе (м.р.)
в городе
* * *
Куды ён (яна ) ідзе ? — Куда он (она) ндёт?
в магазнн
на работу
к вокзалу
па хлеб (В.)
за хлебом
у мэтро7
в метро
(не склоняется)
на вясельле (В.)
на свадьбу
к брату
да лецішча (Р.)
на дачу
-13-
у грыбы7 (В.)
за грнбамн
па дзіця7 (В.)
за ребёнком
за водой
на шпацыр (В.)
на прогулку
* * *
Колькі? — Сколько?
На талерцы «1»
адзі7н яблык (м.р.)
адно яблоко
На талерцы «1»
адна7 лу7 ста (ж.р.)
однн ломоть
На талерцы «1»
адно7 я7йка (н.р.)
одно яйцо
У кватэры «2»
два чалавекі7 (м.р.)
два человека
У кватэ7ры «2»
два окна
Абоудва для м.р.
Абедзьве для ж.р.
Абое для разных полов
Або два (оба) — нспользуется только с суіцествнтельнымн мужского н среднего рода.
-14-
Або два таленавітыя Міхасёвы сыньі,
Оба талантлнвые сыновья Мнхася.
Гэ7та хто?
Кто это?
Дапасаваньне словаў
(Согласованне слов)
гэ7та што7?
ручнік які?
гэ7та ручні к (м.р.)	ён прыгожы
ручнік чы7й?
это полотенце
оно краснвое
ён кужэ льны
оно льняное
ён бабу7лін
оно бабушкнно
коўдра яка7я?
гэ7та ко7ўдра (ж.р.)
это одеяло
яна7 вялікая
оно болыпое
ко7ўдра чыя7?
яна7 маміна
оно мамнно
люстэ7рка якое?
люстэрка чыё7?
гэ7та носіэрка (н.р.)
это зеркало
яно7 мале7нечкае
оно малюсенькое
яно7 вузе нькае
оно узенькое
яно7 сестрыно7
оно сестры
* * *
Беларускі альфабэт, літары і гукі
(Белорусскнй алфавнт, буквы н звукн)
Белорусскнй алфавнт основан на древнем славянском алфавнте — кірыліцы (кпрнллыце). Надо
сказать, что кнрнллнца — не едннственный алфавнт, которым пользовался белорусскнй язык в своей
нсторнн. Было время, когда белорусскне татары пнсалн белорусскне тексты арабскнм пнсьмом
(кптабы, XVI век). Наряду с кнрпллнцей в белорусском языке шпроко прнменялся латннскнй алфавнт
— лацініца (латшшца). Латнннцей пользовалнсь в перноднке н в кннжных нзданнях:
-15-
.. .Ргуі§Іа уіазпа сшіоііпа)а
I кгазкі ргупіазіа
РасЬпсу[а, сагойпуіа...
Уіа§па,уіа8па ргуі §1а!
I. 2шЬа.
.. .Прыйшла вясна цудоўная
I краскі прынясла
Пахучыя, чароўныя...
Вясна, вясна прыйшла!
Я. Журба.
Латнннца н сейчас наряду с кнрнллнцей употребляется в белорусском языке (см. Прпложенпе 1).
Белорусскпй алфавпт (кпрнллпца):
А Б В Г Д (ДЖ Д? ЕЁЖЗІЙКЛМНОПРСТУЎФХЦЧШЫЬЭЮЯ
В отлнчне от русского, в нем нмеются буквы Ў, I, а также днграфы ДЖ, ДЗ, но нет букв ІЦ, Н н
твёрдого знака — Ь.
Гласные буквы: аоуіэыяеёю
Согласные буквы: б в г д (дж дз) жзйклмнпрстўфхцчш
Знакп: ь
Мягкнй знак Ь самостоятельного звука не обозначает.
Звукн [э], [ы] характерны для белорусского языка, прнчём как в нсконно белорусскнх словах:
скарачэ7ньне = [скарачэ7н’н’э], кішэ ня = [к’ішэ н’а|, вы раз = [вы раз|, выя ва = [вы]а ва|, так н в
занмствованпях: цэ7гла = [цэ §ла|, сэ7нс = [сэ7нс], тэ7рмін = [тэ7рм’ін], дь/зель = [дыз’эл’І, тытул =
[тытул ].
Буква ў являет собой одну нз отлнчнтельных особенностей белорусского языка. По звучанню звук
[ў] блнзок к гласному звуку [у] н к англнйскому [м,|.
Еслн после согласной стоят буквы:
•	а, о, у, э, ы, то согласная пронзноснтся твёрдо: га^ава ць = [гадавац’І, мро я = [мро]а|, бэз =
[бэс|, будь/нак = [будь/нак], выйсьце = [вы'іс’ц’э], возера = [воз’эра|, абру с = [абру с|,
крэсла = [крэ сла|, тынк = [ты нк| — цьвёрдыя зычныя (твёрдые согласные).
•	я, е, ё, ю, і, ь, то согласная пронзноснтся мягко: літара = [л’ітара|, лялька = [л’а^л’ка], ця/іер =
[ц’ап’э^р], люстэ7рка = [л’устэ7рка], лё7таць = [л’о7тац’], лён = [л’о7н], чліель = [чм’э7л’], цьвік =
[ц’в’і к|, Лзя куй = [дз’а кў] , люідзі = [л’удз’і|, дэень = [дз’э н’І, нісьмо = |п’іс’мо | — мяккія
зычныя (мягкые согласные).
За ж, дж, ш, ч,р ннкогда не могут следовать буквы: я, е, ё, ю, і, ь. Поэтому звукн [ж], [дж], [ш],
[ч], [р] мягкнмн не бывают. Онн называются зацьвярдзелымі (затвердевшіімц): рабі на = [раб’і н^ ,
ча7ста = [ча ста|, ёзджу = []эжджу|, шыро кі = [шыро к’і|, э/сыво т = [жыво т|.
Днграфы дж, дз обозначают соответственно однн звук [дж] н [дз]. Звук [дж] пронзноснтся так же
как сочетанне букв дж в словах джем, Днсннсы, котэ<Ь/с, Джо^дж. Звук [дз] очень похож на букву
д в слове дед.
В белорусском языке нет звука [іц|, а есть сочетанне двух звуков [шч]: плошча = [пло шчаі,
Польшча = [по^л’шча].
Звукн [д], [т] также не бывают мягкнмн, поскольку мягкне [д’] н [т’] в белорусском языке
передаются мягкнмн звукамн [дз’] н [ц’] — дзе/каньне і цеканьне (дзеканье ы цеканье): дзядзька =
[дз’адз’ка|, у іора<)зе = |угорадз’э|, у са'дзе = [у садз’э|, цяпііня = [ц’апл’ін’а7], плаціць =
[плац’Ёц’].
Звук [г] — протяжный, фрнкатнвный, очень похож на европейское [Ь]. Прн оглушеннн звук [г]
пронзноснтся как [х]: Але7г = [ал’э^х], паро г = [паро х|.
-16-
Взрывной [§] употребляется нечасто: ганак = [§а на[с , гузік = [§уз’ік|, гва лт = [§ва лт|, швагра
= [шва §ра|, газэ та = [§азэта|, п представлен, главным образом, в сочетаннн букв зг: мазгі1 =
[маз§і7], бразгаць = [бра'з§ац’].
Апостраф (апостроф) — это надстрочный знак, который указывает на раздельное пропзношенпе
согласного н слсдуюіцсго за нпм гласного: ад’е7зд = [ад]э7зд], аб’ява = [аб]а ва|. После ў перед е, ё,
ю, я, і апостроф отсутствует: здароўе = [здаро ў[э|, шчаўе = [шча у[э|.
Асаблівасьці беларускага літаратурнага вымаўленьня
(Особенностн белорусского лптературного пропзношенпя)
1) Вымаўленьне галосных (пронзношенне гласных).
Все гласные звукн пронзносятся внятно п чётко.
2) Поўнагало^сьсе (полногласне).
Благозвучпе белорусского языка состопт в гармоннп между гласнымп н согласнымн звукамн.
Белорусскнй язык нзбегает сочетаннй одннаковых, рядом стояіцнх согласных звуков: часто за
согласным следует гласный, а за гласным — согласный. Сравннте белорусскпе п русскне слова:
нагарода — награда, полымя — пламя, вораг — враг, віхор — впхрь, літар — лнтр, бабёр — бобр.
3)Нацск (ударенне).
Націск (удареные) оказывает заметное влнянне на нзмененне звука. Безударные пронзносятся
чётко, что обусловлнвает неспешный, напевный темп речн. Ударенне в белорусском языке сыловое
(нлп діінамнческое), поскольку прп пронзношенпн ударных слогов органы речп находятся в более
напряжённом состояннп, чем прн пропзношеннп безударных. Также в белорусском слове можно
услышать н колычественное (нлп квантнтатнвное) ударенне. Напрнмер: ты чуў? = [тыпчу:ў]. Здесь
звук [у] тянется, как бы поётся, н за счёт этого в слове чуў слышнтся сгцё одна гласная у, на которую
ударенне плавно переходнт. Поскольку в белорусском слове ударный слог не только более громкпй,
но н чуть более протяжный (по сравненпю с безударным слогом), то ударенне в белорусском языке
еіцё называют колычественно-сыловым.
Ударенне в слове разноместное п подвпжное. Оно может падать на любой слог: до бры (в начале
слова), высокі (в середпне слова), малады7 (в конце слова).
Сложные слова могут нметь два ударення — асноўны націск (основное удареные) н дадатковы
націск (побочное удареные): шаснаццацігадовы, шырокаэкранны, магнітаэлектрычны,
дванаццаціперсны, а в некоторых случаях даже трн ударення: ультракароткахвалёвы.
В связп с подвнжностью, ударенпе может быть едннственным средством разлнченпя по значенню
слов, состояіцпх нз одпнаковых звуков. Сравнпте:
кавалі7 — кавалі
кара — кара
нара — нара
сьвяты — сьвяты7
туга7 — туга
кузнецы — ковалп (от слова ковать)
наказанпе — кора
пар — пора^ (года)
праздннкн — святой
печаль — спльно (напрнмер, спльно перевязать)
Следует обратпть вннманпе, что в блпзкпх по звучанпю белорусскпх н русскпх словах место
ударенпя может быть разлнчным:
адзінаццаць
весьці
хораша
вусы
чатырнаццаць
однннадцать
всстп7
хорошо7
усы'
четь/рнадцать
-17-
прыяцель
малы7
У ваду
дай руку
зьвіхнуў нагу7
прпятсль
ма7лый
в вс/ду
дай руку
подвернул ногу
В отлнчне от русского, в белорусском языке ударенне ннкогда не падает на предлог. Сравннте: за
го7рад — за7 город, на гару7 — на7 гору, на нагу7 — на' ногу, за рукі — зау рукн, за по ўнач — за7
полночь.
4)	Сло7вы не і без (слова не п без).
Слова не н без не нмеют своего ударення н как бы связаны с тем словом, перед которым стоят.
Нменно поэтому в некоторых случаях пншется ня, бяз, а в некоторых — не, без в завнснмостн от
того, в каком слоге перед удареннем онн стоят. Ня буду, бяз хлеба (еслн первый слог под
удареннем), но не хачу7, без вады7 (еслн первый слог безударный) — это явленне называется яканьем.
5)	А7каньне й яканыіе (аканье п яканье).
Гласные о, э могут быть только под удареннем. Еслн прн нзмененнн слова ударенне смеіцается, то
гласные о, э переходят в а — это называется аканьнем (аканьем). Напрнмер: малнко7 — мало чны,
маро7з — марнзы7, мо рква — маркоўны, но гі — нага7. Соответственно, когда безударные гласные
е, ё переходят в я — это называется яканьнем (яканьем). Напрнмер: ве7зьці — вязу7, не сьці — нясу7,
ле с — лясы7, сё7лы — сяло7. Такая особенность не распространяется на некоторые занмствованные
слова: тэлеві7зар = |тэл’эв’Ізар|, эканоміка = [экано7м’іка], сэзо7н = [сэзон|. НО! каляндар =
[кал’андар|.
Запомннте. В белорусском языке в первом слоге перед удареннем всегда пншется н
пронзноснтся я.
Аканье (яканье) передаётся на пнсьме незавнснмо от пронсхождення слов, прннадлежностн нх к
обіцнм названням нлн собственным нменам: Лляксей, Сяргей, Яўген, сяржант, Гамэр, відэа,
стэ7рэа. Нсключенне составляют некоторые занмствованные слова: Мэдэо, Сяо, мэтро7, сэзон,
сэмэстар. Запомннте пронзношенне н напнсанне слов радыё = [рады[о|, аўдыё = [ауды[о|, трыё
= [тры^о].
В словах с ударнымн слогамн -ро-, -ло-, -рэ- вместо аканья сохраняется нсторнческое чередованне
букв о, э с буквой ы: бро'вы — брыво1, гро'м — грымець, хроел — хрысьці ць, кро'ў — крывэівы.
Заметьте, еслн в слове встретнлась буква о, то она всегда будет под удареннем. Еслн в слове
встретнлнсь буквы э, е нлн ё, то онн, за некоторымн нсключеннямн, тоже находятся под удареннем.
6)	Зацьвярдзелыя гукі (отверделые звукн).
Всегда твёрдо пронзносятся звукн [ж], [дж], [ш], [р], [ч]: э/сывот, ха&жу7, шчотка, рабінд
чы7сты. Белоруса узнаете по пронзношенню звуков [р], [ч] (всегда только твёрдые!): пара дак =
[пара дак|, мара к = [марак|, не куру7 = [н’э куру), не хачу7 = [н’э хачу і, чыта ю = [чыта^у].
7)	Дзе7каньне й цеканыіе (дзеканье п цеканье).
Буквы д н т, когда оказываются перед я, е, ё, ю, і, ь нлн перед мягкой в, переходят соответственно
в дз н ц: дзе!нь, дзндзька, дзьвесьце, дзьверы, цяпліня, цьвё рды. Это называется дзеканьнем і
цеканьнем (дзеканьем н цеканьем).
В словах нностранного пронсхождення вместо мягкнх дз н ц употребляются твёрдые д н т:
ііынастыя = [дынасты[а|, тэма = [тэ7ма], тэлеграма = [тэл’э§ра ма|. Но перед некоторымн
-18-
суффнксамн могут сохраняться мягкне дз п ц: лі/ізгравацн [л’ідз’іравац’І, цір = [ц’і/р],
каман/Ізгроўка = [камандз’іроўка|.
8)	Спалучэньні дж і дз (сочетання дж п дз).
Сочетання букв дж п дз пронзносятся вместе п передают одпн звук: нара/Ь/сэньне =
[нараджэ7н’:э], <)зеці = [дз’э ц’і|, <)зяўчы на = [дз’аўчы н|і , Дзень = [дз’э7н’], а<)зі н = [адз’і7н],
гаг)зіна = [гадз’ін^ . Поэтому на пнсьме, прн переносе, этн буквы нельзя разделять: дрож-джы, ха-
дзі7ць.
Отдельно сочетання букв дж н дз пронзносятся только на стыке прнставкн н корня: агізна ка =
[ад/зна ка|, наг)звыча йны = [над/звыча^ны], а/)жы ць = [ад/жы7ц’]. В этом случае сочетанпя дж п
дз обозначают два разных звука: [д][ж] п [д][з] соответственно.
9)	Ужыва ныіе ў — у нескладо^вага (употребленне ў — у неслогового).
После гласных буква у всегда переходпт в ў: хлеб увесь — зьелі увесь; улез у сад — увайшлі у
хату. Буква ў может находпться в начале, в середпне п в конце слова: праўда, даў, воў^с поўны,
доўга, ішоў, быў, на ўлоньні.
Звук [ў] пронзносптся также вместо звука [в] после гласных перед согласнымп: галава7 —
гало_рка. В определённых случаях в звук [ў] переходнт звук [л]: казала — каза_р.
Букваў не образует самостоятельного слога, поэтому п называется у нескладовае (у неслоговое).
Употребленпе буквы ў являет собой одну пз отлпчнтельных особенностей белорусского языка,
которой пренебрегать нельзя.
10)	Прыстаўпыя галоспыя а, і (прнставные гласные а, і).
Прнставные гласные а, і пронзносятся п ппшутся в начале слова перед согласнымп: р, л, м, ў:
Лмсьціслаў (Мстпславль), ггўторак (вторнпк), ггржаны7 (ржаной), ггмшэлы (обомшелый), гльготы
(льготы), гмгла7 (мгла), гржавець (ржаветь).
Перед начальным і почтн всегда прн пронзношеннн возннкает прнставной Ц]: і скры = []і7скры],
іржа7 = |[іржа|.
Прнставные гласные нсчезают, еслн предшествуюіцее слово заказчнвается на гласный звук:
новыя льготы. Нет прпставных звуков п в словах, которые сохраняют корневой гласный: лоб — на
ло бе, мох — на мосе, лёд — на ле дзе.
11)	Прыстаўпыя зычныя в, г (прпставные согласные в, г).
Прнставная согласная в пронзноснтся п ппшется перед ударнымп о, у в начале слова: во7чы
(глаза), во7сень (осень), вожык (ёжпк), ву шы (ушп), ву сны (губы), ву зкі (узкпй), Во рша (Орша).
Прнставное в появляется также в середпне слова после прнставок: завушні цы (серьгп), заву7лак
(переулок), наоука (наука), ніво дзін (нн однн), уво сень (осенью).
Прпставного в не бывает:
1)	В словах, где неударное о переходнт в а: во зера — ггзёры. Псключенне составляют
слова п пропзводные от ннх: вока (глаз) — вачэ7й, востры (острый) — вастры ць, вакол
*	(вокруг) — вако ліца, вожык (ёжнк) — важаняты, вуж (уж) — вужа7ка.
*	2) В нсконно белорусскнх словах, где у развнлось нз в: унук (внук), учо ра (вчера), ула7да
•	(власть), успамі7н (воспомннанне) п некоторых др.
3) В словах пностранного пронсхожденпя, небелорусскнх пменах п фамплнях,
небелорусскнх географнческнх названнях: унівэрсытэ7т (унпверсптет), Гербэрт Уэ7лс
(Герберт Уэлс), Джо рдж О руэл (Джордж Оруэл), Уфа7 (Уфа), О сла (Осло).
-19-
Прнставная согласная г перед гласнымн возннкает в нсконно белорусскпх словах: гэ7ты (этот), гэй
(эй), га? (а? что?), го! (о!), гэтулькі (столько), дагэтуль (досюда).
Прпставной согласный г также встречается в начале слов нностранного пронсхождення: гісто рыя
(нсторня), 7"а нна (Анна), гарма та (пушка), Г'ерані/м (Ероннм).
12)	Вымаўлсныіс літары і на пачатку словаў (Пронзношенне буквы і в
начале слов).
Правнла пронзношення для союза і.
•	После слов, заканчнваюіцпхся на гласный, пропзноснтся как Ц]: дачка і сын = [дачкаісын|.
•	После слов на согласный пропзноснтся как [ы]: сват і швагер = [сва т ы шва ^’эрі.
•	В остальных случаях н после слов на г, к, х пропзноснтся как [і]: луг і поле = [лух’іпол’э|.
» Обратпте внпманне на то, что этп правнла относятся к снтуацпн слптного пропзношенпя,
* когда между словамп почтн не слышно паузы. Еслн пауза болыпая, то і пронзносптся
• нензменно: дачка і сын = [дачка//і//сын].
Правнла пронзношенпя для слов, которые начннаются на і.
В белорусском языке много слов, где первая буква і содержнт два звука Ці]. Сюда относятся все
слова с прпставной буквой і\ імжыць = []імжы ц’|, іржа = Ціржа|, ільго ты = Ціл’готы], іржавець
= Ціржав’э7ц’], а также слова, где первая буква і находнтся под ударенпем: і7ней = Цін’э]|, Індыя =
Ціндыіа|, і ншы = Ціншы], іхні = Ціхн’і|, ім = Ці7м], і7кс = []ікс] п другне. Здесь дополннтельный
звук |і| не позволяет пользоваться вышеопнсаннымн правнламн для союза і. Поэтому этн слова
пронзносятся нензменно, н вначале всегда будет слышно Ці] незавнснмо от того, стонт лн впередн
твёрдая согласная плн нет. Напрпмер: мой брат ім казаў = [мо7] бра7т ]і м каза7ў], я пайшоў зь ім у
го7рад = Ца па| іпоў з’^м упго7рат].
Псключенне составляет слово ішоў. Когда перед нпм впередн стонт короткое слово, которое прн
пропзношеннп слнвается с нпм, то здесь прпдержпваемся следуюіцпх правнл:
•	Еслп короткое слово заканчпвается на согласный — пропзноспм [ы]: каб ішо ў = [кабпышо7ў],
ён ішо7ў = Цонышоў|.
•	Еслп короткое слово заканчпвается на гласный — пронзноспм Ц]: яна ішла7 = Цана]шла|.
Еслн перед словом ішоў стопт длннное самостоятельное слово — пронзноснм Ці]: Сё7ньня
Паўлю к самастойна ішоў у шко7лу = |с’он’:а паўл’у к самасто^на,]ішоў упшко7лу].
13)	Асыміля цыя (асснмйляцня).
•	По глухостн: сад = [сат], казка = [каска|, кладка = [клатка|, грэ7бці = |грэ пц’і| (звонкпе
согласные в конце н в середпне слова перед глухпмн оглушаются).
•	По звонкостн: просьба = [про^з’ба], пяцьдзясяут = |п’адз’:ас’а і|, маіацьба = [маладз’ба7],
лічба = [л’іджба] (глухне согласные перед звонкнмп пронзносятся звонко).
•	По мягкостн: сьвята = [с’в’ата|, радасьць = [радас’ц’І, песьня = [п’э^с’н’а], езьдзіць =
ЦУз’дз’іц’].
Перед мягкнмп согласнымп полностью смягчаются дз, ц, з, с. Отступленпе от этого правнла
недопустпмо, поскольку ведет к утрате одной нз отлпчнтельных черт белорусского языка. В
касс нческом правоппсанпн белорусского языка асспмнлятпвная мягкость обозначается п на пнсьме:
<)зь веры (дверь), разво<)зьдзе (паводок), цьвік (гвоздь), цьвіценьне (цветенпе), зьберагчы7
(сберечь), зь весткі (сведення), сьцяна7 (стена), зьверху (сверху), сьвякро ў (свекровь).
Асснмнлятнвное смягченпе пронсходнт как в пределах слова, так н в предлогах: зь вядро м =
[з’ в’адро м| (с ведром), зь пяску7 = [з’ п’аску і (нз песка), празь лес = |праз’ л’э с| (через лес).
-20-
9 Обратнте вннманне, что дз, ц, з, с смягчаются перед всемн мягкнмн согласнымн, кроме г,
* к, х. Напрнмер: скінуў, скіраваць, схільнасьць, схема.
Зубные согласные з, с, д, т перед шнпягцпмн [ж], [ш], [дж], [ч] уподобляются нм н пронзносятся
как однн удлннённый шнпягцнй (асснмнляцня свнстягцсго к шнпягцсму). Прнмеры:
•	Сочетання зш, сш пронзносятся как [ш:]: сшытак = [ш:ы так|, бясшко дны = [бяш:кодны|,
расшпіліць = [рашш’іл’Гц’].
•	Сочетанне зж пронзноснтся как [ж:]: зжаць = [ж:аць|, злсаўцець = [ж:аўц’эц’|,
разлсаліць = [раж:ал’іц’|.
•	Сочетання зч, сч пронзносятся как [шч]: паказчык = [пакашчык|, расчараваць =
[рашчаравац’І, з чым = [шчым|, расчуліць = [рашчўл’іц’].
•	Сочетання дч, тч пронзносятся как [ч:]: над чым = [нач:пы7м], лётчык = |л’оч:ык|,
найхутчэйшы = [на]хуч:э]шы|.
Шнпяіцне ж, ш, дж, ч перед свнстяіцнмн [з], [с], [дз], [ц] пронзносятся как свнстяіцне
(асснмнляцня шнпягцего к свнстягцему). Прнмеры:
•	Сочетанне чц пронзноснтся как [ц:], когда буква ц обозначает твёрдый звук: на кве тачцы =
[напкв’э7тац:ы], дачцэ7 = [дац:э7], на стужачцы = [на сту жац:ы|, н как [ц’:], когда буква ц
обозначает мягкнй звук: зазначце = [зазнац’:ц’э|, прабачце = [прабац’:ц’э|.
•	Сочетанне шс пронзноснтся как [с’:]: злуешся = [злу]эс’:а|, сьмяешся = [с’м’а]э с’:а|.
Согласные д, т перед свнстяіцнмн пронзносятся как свнстяіцне:
•	Сочетання дц, тц пронзносятся как [ц:], [ц’:]: у хатцы = [ухац:ы|, а/)ценьне = [ац’э'н’э],
дарас)ца = [дарац:а|.
Фрнкатнвный г перед глухнмн [п], [х], [т], [ц], [с], [ш], [ч], [к], [ф] н перед паузой оглушается:
паро7г = [парох|, тварог = [тварох|, луг = [лўх], лёгка = [л’охка|, магчы7 = [махчы|.
9 В отлнчне от русского, в белорусском языке сочетанне букв чн пронзноснтся нензменно:
• сталі7чны = [стал’ічны], яе чны = [іа[эчны|.
14) Падваеньне зычных (удвоенне согласных).
В белорусском языке, в отлнчне от русского, удвоенне согласных возннкает в конце слова в
положеннн между гласнымн. Еслн буквы з, с, н, м, дз, ц, ж, ш, ч стоят между гласнымн, то
пронзносятся удлннённо: жыцьцё7, пыта ньне, вясе льле.
Удвоенные л, н, с, ц, з, дз пронзносятся мягко: вясельле = [в’ас’э7л’:э] (свадьба), здарэ7ньне =
[здарэ^н’^э] (пронсшествне), Палесьсе = [пал’э с’:э| (Палесье), мазьзю = [ма7з’:у] (мазью), медзьдзю
= [м’э^дз’^у] (медью), па мяцьцю = [па^м’ац’^у] (памятью).
Удвоенные ж, ш, ч всегда пронзносятся твёрдо: аблічча = [абл’іч:а| (облнк), заму^дасдаса =
[замўж:а] (замужество), узвы н/ша = [узвы ш:а| (возвышенность).
Ннкогда не удванваются губные б, п, м н р. Онн сохраняют твёрдость. В этнх случаях на пнсьме
ставнтся апостроф: бязры7б’е = [б’азры7б]э], куп’ё7 = [куп]о7], сям’я7 = [с’ам]а7], надво7р’е =
[надворіэ|.
Нет удвоення н в словах нностранного пронсхождення, нменах людей: тонд касір, Ала, І7на.
Однако нсключенне составляют некоторые давно освоенные слова: асанна, манна, панна,
мадо ннд Га нна.
-21-
Для орнентнровкн вы можете нспользовать следуюіцее простое правпло: там, где в русскпх словах
на конце стоят -нье (-нііе), -лье (-лае), по-белорусскп будет удвоенпе. Напрпмер: варенье —
варэньне, терпенне — цярпеньне, зелье — зе7льле, прнволье — прыво льле.
Грубыя граматычныя і моўныя памылкі
Прп наппсанпп недопустпмо:
— Замена буквы ё на букву е, хотя в русском языке это счнтается нормой.
— Напнсанне буквы у в тех случаях, когда требуется пнсать ў.
— Наппсанпе буквы н вместо буквы і.
Прн пронзношеннн недопустпмо:
— Твёрдое пронзношенпе звуков [з] п [с] перед мягкнмп согласнымн. Пропзношенпе слова сьнег
на русскпй манер как [сн’эк] вместо [с’н’эх|; слова спазьніцца как [спазн’іц:а] вместо [спаз’н’і^цш].
— Раздельное пропзношенпе звуков [дж], [дз] в днграфах дж п дз. Пронзношенпе [нарад/жэн’:э]
вместо |нараджэн’:э|, [ід/з’і] вместо [ідз’і7]. Еіцё раз отметнм, отдельно сочетання букв дж п дз
пронзносятся только на стыке прнставкн н корня. В этом случае сочетанпя дж п дз обозначают два
разныхзвука: [д][ж] н [д][з] соответственно.
— Мягкое пропзношенпе затверделых звуков [ч] н [р]. Этн звукн нпкогда не бывают мягкпмн, н
отступленпе от этого правпла «режет слух». Эту ошнбку часто допускают даже те, кто уже давно
жнвет на Беларусн. Белорусы это чётко слышат н моментально определяют небелорусское
пропсхожденпе говоряіцего.
— Невыразптельное, нечёткое, скомканое пронзношенне гласных.
— Неправпльное нспользованне рода н чнсла суіцествптельных. В белорусском п русском языках
не всегда совпадают род п чпсло суіцествнтельных. Род п чпсло суіцествнтельных необходнмо
проверять п заучпвать по словарю.
Майстры слова гавораць
Ро7днае слова
Магўтнае сло7ва ты, ро7днае сло7ва!
Са мно7й ты на я7ве і ў сьне7;
Душу7 мне затрэ7сла пагўдкаю но7вай,
Ты пе^сень наўчы7ла мяне7.
Бясьсьме^ртнае сло7ва, ты, роДнас сло7ва!
Ты крь/ўды, няпраўду змагло7;
Хоць гна7лі цябе7, накладаДі ако7вы,
Ды да7рма: жыве^ш, як жыло7!
СвабоДнае сло7ва, ты, роДнае сло7ва!
Зайгра7й ты сьмяле7й, весяле^й!
Хоць гаДзнны сь/каюць, крўжацца соФы,
Жыве7ш ты на хва7лу людзе^й.
-22-
Маг/тнас слс/ва, ты, рс/днас слс/ва!
Грымі7 ж над радз/май зямлё7й:
Што роДная мо7ва, хоць бсДная мо7ва,
Міле7й найба7гатшай чужо7й!
Практыкуйцеся
(Янка Купала)
1.	Вымаўленьне галосных — чытайце ўслых (Пронзношенпе гласных — чнтайте вслух).
дзякаваць, шанаваць, цішыня, бяроза, багаты, заўтра, даўні, ласкавы, галава, гаспадар, адпачываць,
праўда, вясёлы, дадаваць, набліжацца, красаваць, бараніцца, сьвяткаваць, прарэзьлівы, абаранак,
даўжыня, забаўляцца, уладарыць, ганьбіць, прасаваць.
2.	Прачытайце словы, зьвярніце ўвагу на рухомасьць націску (Прочнтайте слова, обраіцая
внпманне на разноместность ударенпя).
гарбу з (тыква), каву н (арбуз), бра ма (ворота), ша7фа (шкаф), кве7тка (цветок), ла стаўка (ласточка),
талерка (тарелка), абру7с (скатерть), фатэль (кресло), пачакальня (зал ожнданпя), пральня
(прачечная), ца7цкі (нгрушкн), фіра7нка (занавеска), кана7па (дпван), навальні ца (гроза).
3.	Прачытайце. Зьвярніце ўвагу, як зьмяняецца значэньне слова ў залежнасьці ад націску
(Прочнтайте. Обратнте внпманне, как пзменяется значенпе слова в завпснмостн от ударенпя).
галіна (ветвь) — галіна7 (отрасль), каралі (ожерелье) — каралі7 (королп), лк/бы (дорогой, блпзкпй)
— любы' (любой), раса^ (роса) — ра7са (раса), сталы (пожнлой) — сталы7 (столы), капаць (капать)
— капа ць (копать), ма7рыцца (мечтается) — мары цца (утомляться).
4.	Прачытайце. Зьвярніце ўвагу, як розьніцца націск у беларускіх і расейскіх словах
(Прочнтайте. Обратнте внпманне на разлнчпе удареннй в белорусскпх п русскнх словах).
Бараду (бороду), галаву' (голову), ласкавы (ласковый), нажні цы (ножнпцы), шэ7сьцьдзесят
(шестьдесят), крапіва7 (крапнва), гліня7ны (глнняный), пад руку7 (под руку).
5.	Аканьне. Пераход о, э > а (Переход о,э > а).
добра — дабро, цэны— цана, цэгла — цагляны, дрэмле — драмлю, мароз — маразы, горы — гара,
ногі — нага, шчэбет — шчабятаць, восем — васьмёра, шэсьць — шасьцёра, кот — каты, голас —
галасы, золата — залаты, гора — гараваць, род — нарадзіць, розум — разумець, роўны — раўняць.
6.	Яканьне. Пераход ё,е>я (Переход ё, е я).
цёпла — цяпло, лес — лясы, сёлы — сяло, вецер — вятры, месьці — мяту, сёстры — сястра, серп
— сярпы, сем — сямёра, везьці — вязуць, есьці — ядуць, несьці — нясуць, сьмех — сьмяюцца,
лёд — лядовы, мёд — мядовы, вечар — вячэра, зелень — зялёны, вёслы — вясло, мёў — мяту.
7. Прачытайце сказы, зьвярніце ўвагу на вымаўленьне галосных а, я (Прочнтайте предложення,
обратнте внпманне на пронзношенне гласных а, я).
Цагляныя дамы.
Вялікія вокны.
Драўляная падлога.
Мядовы водар.
Паўнаводная рака.
(Кпрппчные дома)
(Болыпне окна)
(Деревянный пол)
(Медовый аромат)
(Полноводная река)
-23-
Найлепшыя гады.
Зялёныя лясы.
Доўгія валасы.
Халодныя вятры.
Вясёлыя сябры.
(Лучшне годы)
(Зелёные леса)
(Длннный волос)
(Холодные ветры)
(Весёлые друзья)
8.	Адкажыце на пытаньні з ужываньнем пададзеных словаў (Нспользуйте прнведенные слова для
ответа на вопрос).
Узор: Якія дамы? — Дамы цагляныя.
паўнаво дная, вялікія, драўля ная, вясё лыя, зялё ныя, найле пшыя, хало дныя, до ўгія
Якія вокны? (Какпе окна?)
Якая падлога? (Какой пол?)
Якая рака? (Какая река?)
Якія гады? (Какпе годы?)
Якія валасы? (Какпе волосы?)
Якія вятры? (Какне ветры?)
Якія сябры? (Какне друзья?)
Якія лясы? (Какпе леса?)
Вокны...
Падлога.
Рака...
Гады...
Валасы..
Вятры...
Сябры...
Лясы...
9.	Гук [ч] — чытайце ўслых (Звук [ч] — чнтайте вслух).
чытач, рэч, чуваць, чырванець, чэзнуць, ноч, хутчэй, чэрві, чарот, чабор, яшчэ, дзейнічаць,
Полыпча, чыста, дачасны, Бацькаўшчына, апрача, чуткі, шчупак, практычны, часовы,
небясьпечны, шляхціч, чэскі, канчатковы, рэчаіснасьць, лічыць, пачатак, Багдановіч, Лышчынскі,
дэмакратычны.
Скочыў, як у вар. Вось мой памагач. Чырвоны, як рак. Радзіма — матка, чужына — мачыха. Ля
рэчкі відаць сялцо.
10.	Гук [р] — чытайце ўслых (Звук [р] — чптайте вслух).
рак, рыба, ракета, рабіна, кіраўнік, крамнік, росквіт, рахунак, раніца, Радзіма, рада, рамонак, горад,
літара, Грунвальд, прыстаўка, прыпынак, гаспадар, зразумець, піктаграфія, пераклад, характар.
Андрэй, не дурэй, не дзяры капоты. Гэта было гады ў рады. Чэрствы хлеб ня шкодзе. Чытайце
добрыя кніжкі. У рацэ стала весьціся стронга. Усе бабры дабры, адна выдра — ліха яе бяры.
Улавілі кобру, пасадзілі ў торбу. Калі ў торбе кобра — гэта вельмі добра.
11.	Гук [ж] — чытайце ўслых (Звук [ж] — чптайте вслух).
жыта, журавіны, Жыгімонт, ужываньне, жоўты, жвавы, жабрак, жахлівы, жудасны, жорсткі,
пажар, працяжнік, цяжкі, цяжар, жыцьцё, збожжа, узьбярэжжа, заможны, дождж, жук, дзяжа7.
12.	Прачытайце сказы, зьвярніце ўвагу на вымаўленьне [ч| і |дж|. Перакладзіце ў расейскую
мову (Прочтпте предложенпя, обраіцая внпманне на пронзношенпе [ч] н [дж]. Переведпте на русскпй
язык).
Хаджу на працу. Ваджу дзіця ў садок. Дачка гаворыць па-беларуску. Гэта чужы чалавек. Рымскія
лічбы. Рэкі цякуць у мора. Рэчка срэбрам блішчыць. Спаткаемся ўвечары. Чырвоныя шчокі.
Чорныя чаравічкі. Чароўная мясьціна. Чынныя хлопцы. Працуе на чыгунцы. Не чапай мяне.
Навальні ца — гэта бура з дажджом. Ідуць дажджы. Ходзіць чапля па балоце, а чачотачка ў
чароце, а чубаты чачот топча-топча агарод.
13.	Прачытайце сказы, зьвярніце ўвагу на прыстаўныя гукі (Прочтпте предложенпе, обратпте
внпманпе на прпставные звукп).
Кінь палена ў вагонь. Дзеці знайшлі асінае гняздо. У васіным гнязьдзе былі восы. У шклянцы
воцат. У куце павучыньне. Ня зычым нікому быць у вастрозе. Ёе адзін у маці, як вока ў ілбе.
Некаторыя любяць аржаны хлеб болып, як пшанічны. Ільняныя абрусы добрыя, але іх цяжка
прасаваць. Ізноў стала холадна. Бывае ад ветру аж вокны дрыжаць.
-24-
14.	Уточце ў словазлучэньні замест кропак пададзеныя словы (Поставьте в словосочетання
вместо точек прнведенные слова).
рады, прамы, моры, размаўляю, жоўтая, жартуе, чую, шосты, рэч
.. .вугал, гандлёвыя... .па-беларуску, вялікія..., чалавек..., фарба... .рад, .. .гром, дрэнная...
15.	Гукі [дж], [дз] — чытайце ўслых (Звукн [дж], [дз] — чнтайте вслух).
дзе, чаго, дзень, нараджэньне, сяджу, дзьверы, надзея, дзядзька, дзея, дажджы, сядзіба, хаджу,
адзнака, падзагаловак, падзел, дзяга, дзьме, гадзіна, дзяржава, чарадзей, ураджай, гляджу,
даводжу, прыводжу, дрожджы, дзед, дзеяслоў, пяцьдзясят.
16.	Гук [ц] — чытайце ўслых (Звук [ц] — чнтайте вслух).
цукерка, цыбуля, цырата, цьвік, цьвёрды, цьмяны, цягнік, нацыянальны, цывільны, цотны,
няцотны, кіпці, Пецярбург, мастацкі, барацьба, цэгла, цырк, цётка, цемра, цэлы, прыцягнуць,
спыніць, уцяміць.
Цыбаты бусел. Цыган, як галее, дык сьмялее.
17.	Уточце ў словы выпушчаныя літары (Вставьте в слова пропуіценные буквы).
вада — на ва...е	(вода — на воде)
дні — ...ён	(днн — дней)
гурт — у гур...е	(группа — в группе)
клопат — у клопа.. .е	(забота — в заботе)
лёд — улё...е	(лёд — во льду)
палёт — у палё.. .е	(полёт — в полёте)
суды — су.. .іць	(суды — суднть)
18.	Гук [ў] — чытайце ўслых (Звук [ў] — чнтайте вслух).
быў, казаў, хадзіў, маўчаў, тэлефанаваў, званіў, лаўка, доўга, зноў, аўтар, аўдыторыя, слоўнік,
няўдалы, воўк, меў, хацеў, Тураў, Магілёў, Ваўкавыск, Лоеў, Кіеў, настаўнік, літоўскі, працаўнік,
дзяржаўны, вучнёўскі, дзеяслоў, назоўнік, афарбаваўся, адгукнуўся, прыраўнаваньне, адмоўны,
знайшоў, склаў, аўтаномны, вёў, заканадаўства, верасьнёўскі, вярнуў, жыў, спаткаў, бачна ўшыр і
ўдоўж, ва ўсіх, ва ўсякім, я ў вас буду, пададзена ў першым нумары, вучыцца ўмеў.
Тут я нарадзіўся.	(Здесь я роднлся)
Гэта мая Бацькаўшчына.	(Это моя Отчнзна)
Ужо сонца ўзыйшло.	(Уже солнце взошло)
Будзем чакаць на ўзгорку.	(Будем ждать на погорке)
Гаснуць агні, і ўсё заціхае.	(Гаснут огнн, н всё затнхает)
Салаўі ў га7і пяюць.	(Соловьн в роіце поют)
Леў — дужая драпежная жывёліна.	(Лев — снльное хніцное жнвотное)
19.	Прачытайце словы ўслых, зьвярніце ўвагу на пераход в > у (Прочтнте слова вслух, обратнте
вннманне на переход в —> ў).
дзяржава — дзяржаўны	(государство — государственный)
выправа — выпраўляць	(команднровка — команднровать)
выстава — выстаўляць	(выставка — выставлять)
забава — забаўляць	(развлеченне — развлекать)
крапіва — крапіўны	(крапнва — крапнвный)
накрываць — накрыўка	(накрывать — крышка)
пакаваць — пакоўны	(паковать — упаковочный)
піва — піўны	(пнва — шівной)
-25-
20.	Гук [г] — чытайце ўслых (Звук [г] — чнтайте вслух).
гэты, горад, гатэль, ганак, гандаль, ганьба, газета, гуслі, гуляньне, гнільлё, гойсаць, гуляць, горача,
годны, грэцца, гзымс, гэбаль, грукаць, горшы, гарох.
21.	Прачытайце сказы, зьвярніце ўвагу на вымаўленьне [г] напрыканцы слова і перад глухімі
зычнымі (Прочтнте предложення, обраіцая вннманне на пронзношенне [г] в конце слова н перед
глухнмн согласнымн).
Імклівы бег часу. Трэба вярнуць доўг. Гэта рог вуліцы. Вялікі стог. Сямейны круг. Драўляная
лыжка. Бегавая дарожка.
22.	Асыміляцыя — чытайце ўслых (Асснмнляцня — чнтайте вслух).
— па глухасьці (по глухостн):
абход, сьцежка, голуб, голад, холад, рот, прыказка, нясьвіскі, праскі, мыешся, голішся, стрыжэшся,
купаешся, сьмяешся, грамадзкі, пясчаны, загадчык;
— па звонкасьці (по звонкостн):
барацьба, касьба, пасьба, носьбіт, малацьба, пяцьдзесят, просьба;
— па мяккасьці (по мягкостн):
посьпех, песьня, цьвет, цьвісьці, сьмешны, сьпі, сьнедаць, пасьведчаньне, сьвяткаваньне, дзьве,
зьмена, значнасьць, зьвяно, сьветлавы, сьвятло, незалежнасьць, сьмех, сьнег, мясьціна, пасьля,
зьвярні, зьвярнуць, зьбіраць, весьці, зьнітаваць, творчасьць, Касьцюшка, Нясьвіж, неабходнасьць,
месьціцца, мысьляр, сьцяна, безьліч, небясьпечны.
23.	Падваеньне зычных — чытайце ўслых (Удвоенне согласных — чнтайте вслух).
віншаваньне, дараваньне, сталеньне, паляваньне, зьмярканьне, страваваньне, насланьнё,
адчуваньне, вясельле, дыханьне, перакананьне, зьнішчэньне, гамаваньне, Купальле, зельле,
застольле, падпольле, чульлівы, крыльле, гальлё, калосьсе, валосьсе, рысьсю, зьзяньне, гразьзю,
мазьзю, судзьдзя, разводзьдзе, сьмецьце, жыцьцё, багацьце, куцьця, збожжа, раздарожжа,
узьбярэжжа, замужжа, зацішша, пешшу, увушшу, зарэчча, аблічча, уваччу, за печчу.
За баляваньнем ходзіць галадаваньне.
24.	Скажыце як мае быць (Скажнте правнльно).
Нядаўна было гэткае (пронсшествне). Трэба купіць зімовае (одежда). Якое ў цябе (вопрос)?
Гасьцей поўнае (застолье). Першае (любовь). Ціха шэпча (колосья). Гэта справядлівы (судья).
Зьмянілася (погода). Мне знаёмае яго (облнк). Гэта было цікавае (путешествне). Здароўе —
найлепшае (богатство).
25.	Адкажыце на пытаньні, ужыўшы пададзеныя словы (Ответьте на вопросы, нспользуя
прнведенные слова).
Дзе паляўнічы? (Где охотннк?)	на палява ньні
Якое пачуцьцё? (Какое чувство?)	пачуцьцё7 гу мару
У чым ён упэўнены? (В чем он уверен?)	перакана7ньні
Што будзе перад ад’ездам? (Что будет перед отьездом?) разьвіта ньнс
Што ён купіў у краме? (Что он купнл в магазнне?) мужчы'нскае адзе'ньне
Што смачнае? (Что вкусное?)	сьняда'ньне
Што там на падлозе? (Что там на полу?)	сьмс цьцс
26.	Апостраф — чытайце ўслых (Апостроф — чнтайте вслух).
сям’я, пад’есьці, ад’езд, бар’ер, аб’ектыў, аб’інець, вотруб’е, пер’е, узмор’е, надвор’е, вар’ят,
зьвяр’ё, кан’юнктура, вераб’і, двух’ярусны.
-26-
Заняткі першыя
Гэта Ясь
Ці знаё мыя вы з гэ тым мужчы нам?
Пазнаёмцеся.
ГэтаЯсь.
Хто ён такі? Ці не наста7ўнік?
Ён выкла днік.
Зна7ўца свае7 справы і маста7к.
Штука'р папра ўдзс*.
*Настояіцнй знаток п мастер своего дела, нскусннк, дока.
Занятне первое
Лад мовы
Назоўнік
(Суіцествнтельное)
Назоўнік (суіцествнтельное) — часть речн, обозначает пмя плн названне предмета, отвечает на
вопросы: хто? (кто?) што? (что?). Адушаўлёныя назоўнікі (одушевлённые суіцествштіельные) —
обозначают жнвые обьекты: людей п жнвотных. Отвечают на вопрос хто?: вандроўца, музы7ка,
мядзьвёдзь. Неадушаўлёныя назоўнікі (неодушевлённые суіцествшпельные) — обозначают растенпя
п нежнвые обьекты: веіцн, явлення. Отвечают на вопрос што?: партфэ ль, гу7мка, навальні ца.
Суіцествнтельные относятся к одному нз трёх родов: мужчынскага (мужскогр , жаночага
(женского), ніякага (среднего); могут пметь форму адзіночнага ліку (едынственного чысла) нлп
множнага ліку (множественного чгісла); пзменяются по падежам.
род	лік	
	адзіночны	множны
мужчы нскі род (ён) жаночы род (яна) нія кі род (яно)	пако й (гэты, мой, той) кватэ7ра (гэтая, мая, тая) мястэ7чка (гэтае, маё, тое)	пако і (гэтыя, мае, тыя) кватэ ры (гэтыя, мае, тыя) мястэ7чкі (гэтыя, мае, тыя)
Агульны род (обіціій род) — пмеют суіцествнтельные, которые могут относнться к лнцам разных
полов. Напрнмер: знаўца, вандроўца, матавіла, маруда, гарэ за, Жэ ня н другне.
В белорусском п русском языках не всегда совпадает род суіцествнтельных. Напрпмер, в
* белорусском языке дзіця7 (ребёнок) — среднего рода; бо7ль, мазоль, мэда7ль, надпіс, палын
• (полынь), пыл (пыль), ро сьпіс, ру капіс, сабака, фальш, шынэ ль — мужского рода.
Для того, чтобы определнть род суіцествнтельного, можно воспользоваться следуюіцнмп
рекомендацнямп:
1.	В одушевлённых суіцествнтельных род определяется по пх значенпю. Слова со значеннем лнц
мужского пола относятся к мужскому роду: хлапец (парень), мужчына (мужчпна). Названня лнц
женского пола относятся к женскому роду: дзяўчына (девушка), жанчына (жешцнна).
2.	В другнх случаях род можно определнть по спстеме падежных окончаннй. Напрнмер, в
мужском роде: боль (боль) — бол/о, болелі; цень (тень) — цен/о, ценел/. В женском роде: рэч (веіць)
— рэчы, рэччу; гусь (гусь) — гус/, гусьс/о.
3.	В затрудннтельных случаях род суіцествнтельных необходпмо проверять по словарю.
-27-
Назоўнікі, якія абазначаюць людзей
(Суіцествнтельные, обозначаюіцпс людей)
мужчынскага роду		жаночага роду	
мужчына	мужчнна	жанчына	женіцнна
ба'цька	отец	маці	мать
хлапе7ц	парень	дзяўчына	девушка
пасынак	пасынок	падчарка	падчернца
айчым	отчнм	ма7чаха	мачеха
дзе7вер	деверь	залві7ца	золовка
Асновы назоўнікаў
(Основы суіцествнтельных)
мяккая: заканчваецца на мяккі зычны	цьвёрдая: заканчваецца на цьвёрды зычны	зацьвярдзелая: заканчваецца на жшч дж р	аснова заканчваецца на гкх
ЦІПІЫНЯ	краіна	лоткдж	сьнег
столь	стол	шаша	кветка
навакольле	страва	ноч	малако
лазьня	брыво	цемра	страха
дзень	мужчына	узьбярэждаса	бацька
Некаторыя спосабы словаўтварэньня назоўнікаў
(Некоторые способы словообразовання суіцествптельных)
	зыходнае слова	утворанае слова	пераклад
-нік -льнік	пакутваць выведваць	пакутнгк выведнік	страдалец разведчнк
	дасьледваць вандраваць перакладаць занатаваць разьмеркаваць акісьляць зьнішчаць	дасьледнік вандроўнік перакладнік нататнік разьмеркавальнік акісьляльнік зьнішчальнік	псследователь путешественннк переводчнк блокнот распределптель окнслптель нстребнтель
-ач	слухаць	слухач	слушатель
	уцякаць глядзець барада горла пуза	уцякач глядач барадач гарлач пузач	беглец зрнтель бородатый, бородач горластый брюхастый
-ар	жыць	жыхар	жптель
			
-ак	радзіць	зародак	зародыш, эмбрпон
	кідаць	выкідак	выкндыш
-ін- -ын-	глыбокі цёплы	глыбіня цяпліня	глубпна теплота
	доўгі высокі	даўжыня вышыня	длнна высота
-ца	перамога	пераможца	победнтель
	абарона	абаронца	заіцнтннк
-28-
	выхаваць	выхаваўца	воспнтатель
	кіраваць	кіроўца	водптель
-овец	навука	навуковец	учёный
	войска	вайсковец	военный
	спорт	спартовец	спортсмен
	служба	службовец	служаіцнй
-ка	доктар	дакторка	женіцнна-врач
	сакратар	сакратарка	секретарша
	касір	касірка	жешцнна-касснр
	паэт	паэтка	поэтесса
	бібліятэкар	бібліятэкарка	жешцнна-бнблнотекарь
	бухгальтар	бухгальтарка	жешцнна-бухгалтер
-іха	Міхаіл	Міхаіліха	жена Мнханла
-ыха	Лявон	Лявоніха	жена Лявона
	Алег	Алежыха	жена Олега
	Тарашкевіч	Т арашкевічыха	жена Тарашкевпча
	Санько	Санчыха	жена Санько
	Фэербах	Фэербашыха	жена Фейербаха
	Сяргей	Сяргеіха	жена Сергея
-аня(ё)	зубр	зубрапя / зубранё	зубрёнок
-яня(ё)	мядзьведзь	мядзьведзяня / мядзьведзянё	медвежонок
	воўк	ваўчаня / ваўчанё	волчонок
	вярблюд	вярблюжапя / вярблюжанё	верблюжонок
	ліса	лісяпя / ліаянё	лпсёнок
-аняты	рукі	ручапяты	ручонкн
-яняты	вочы	вачаняты	глазёнкн
	ногі	нажапяты	ножонкн
	пальцы	пальчапяты	пальчонкн
	сіні	сінь	сннева
	зялёны	зелень	зелень
	белы	бель	белнзна
1-а-2	пар + плаваць	параплаў	пароход
	сам + навучальнік	саманавучальнік	самоучнтель
Прн словообразованнн:
1) Пронсходнт чередованне согласных в основе слова: лавіць — лоўля, доўгі — даўжыня,
л РУІ. — ручаняты, перамога — пераможца.
*	2) В уменыпнтельных суіцествнтельных среднего рода корневое л всегда твёрдое: кола —
• колца (колечко), мыла — мылца (мыльце), масла — маселца (маслнце) н др.
3) Для белорусского языка не характерны словообразовання с окончанпямн: -цель, -ша,
-чык, -шчык, -ушка, -онак, -ёнак, -енька, -ыш, -іш. Онн характерны для русского языка.
Множны лік назоўнікаў
(Множественное чнсло суіцествнтельных)
В белорусском языке болыпннство суіцествнтельных нмеет две формы чнсла: адзіночны лік
(едшіственное чнсло) н множны лік (множественное чнсло). Однако в белорусском языке есть
суіцествнтельные, которые нмеют только едннственное чнсло (малако7, хараство7 н др.) нлн только
множественное чнсло (дрыжыкі н др.).
В белорусском н русском языках не всегда совпадает чнсло суіцествнтельных. Запомннте,
9 слова: грудзі (грудь), дзьверы (дверь), кру пы (крупа), а так же все названпя ягод: журавіны
• (клюква), маліны (малнна), суніцы (землянпка), чарніцы (чернпка) пмеют только
множественное чпсло. НО! Слово агрэ7ст (крыжовннк) употребляется в едпнственном чнсле.
-29-
В нменнтельном падеже множественного чнсла суіцсствнтсльныс пмеют окончанпя -ы, -і.
мужчынскі род		жаночы род		ніякі род	
адзіночны лік	множны лік	адзіночны лік	множны лік	адзіночнь	I лік множны лік
брат	браты	дачка	дочкі	бервяно	бярвсньш
сябра	сябры7	мова	мовы	кола	колы
інжынер	інжынсры	глыбіня	глыбіні	люстэрка	люстэрк/
вобраз	вобразы	жывёла	жывёлы	яйка	яйк/
вецер	вятры	кузурка	кузуркі	крэсла	крэ7слы
холад	халадь/	абраньніца	абраньніцы	гняздо	гнёзды
рот	рать/	бліскавіца	бліскаві7цы	мора	моры
ліст	лість/	яшчарка	яшчаркі	возера	азёры
камень	камяні	страха	стрэхі	павека	павекі
корань	каранг	поле	палі7	сьвята	сьвяты
бераг	бсраг/			крыло	крылы
яблык	яблыкі			пяро	пё7ры
крок	крокі				
Для суіцествнтельных на -анін, -янін характерно окончанпе -е\ грамадзянін — грамадзяне,
селянін — сяляне.
Некоторые суіцествнтельные прп образованнп множественного чнсла пзменяются н в своей
основе: дзяўчына — дзяучаты (НО! дзьве / тры дзяўчыны), неба — нябёсы, зерне — зярняты,
цяля — цяляты, птушаня — птушаняты, кураня — кураняты.
Склон, скланеньне
(Падеж, склоненне)
Склон (падеж) — это форма, которую прпнпмает суіцествнтельное в завпспмостп от вопроса.
Скланеньне (склонете) — нзмененне окончанпй суіцествнтельных по падежам.
	склон	мужчынскі род	жаночы род	ніякі род
скланеньне	назоуны	мужчына (хто?) ложак (што?) - кровать	жанчына (хто?) шафа (што?) - шкаф	дзіця (хто?) вакно (што?)
	родны	мужчыны (каго?) ложка (чаго?)	жанчыны (каго?) шафы (чаго?)	дзіцяці (каго?) вакна (чаго?)
	давальны	мужчыну (каму?) ложку (чаму?)	жанчыне (каму?) шафе (чаму?)	дзіцяці (каму?) вакну (чаму?)
	вінавальны	мужчыну (каго?) ложак (што?)	жанчыну (каго?) шафу (што?)	дзіця (каго?) вакно (што?)
	творны	мужчынам (кім?) ложкам (чым?)	жанчынай (кім?) шафай (чым?)	дзі цсм (кім?) вакном (чым?)
	месны	мужчыну (-е) (пры кій) ложку (пры чым?)	жанчыне (пры кім?) шафе (пры чым?)	дзіцяці (пры КІІЙ) вакне (пры чым?)
1.	Н.	Назоўны склон	ёсьць	хто?	што?
2.	Р.	Родны склон	няма	каго?(кога?)	чаго? (чога?)
3.	д.	Давальны склон	даю	каму?	чаму?
4.	в.	Вінавальны склон	віню, бачу	каго?(кога?)	што?
5.	т.	Творны склон	ганаруся, твару	кій	чым?
6.	м.	Месны склон	знаходжуся	па (пры) кім?	па (пры) чым?
7.	к.	Клі чны склон	клічу, зьвяртаюся		
-30-
Клічны склон (звательный падеж) — седьмой падеж суіцествптельных. В белорусском языке
суіцествуют многочнсленные его формы: пане, сусе7дзе, хло пчд Галю. Во множественном чнсле
употребляется окончанне -ове\ панове. Подробнее о звательном падеже см. Занятне 13.
Прыклады скланеньня назоўнікаў
(Прнмеры склонення суіцествнтельных)
		назоўнікі мужчынскага роду				
		з зацьвярдзелай асновай	зь мяккай асновай	3 канчаткам на -й	3 канчаткам на -а (-я)	з канчаткам на-кгг
адзіночны	Н. Р. д. в. т. м.	ДОЖДЖ дажджу дажджу ДОЖДЖ дажджіш на дажджы	госьць гасьця / госьця гасьцго / госьцго гасьця / госьця гасьцём / госьцел/ гасьцго / госьцго	напой напого напого напой напоел/ у напоі	судзьдзя судзьдзі судзьдзі судзьдзго судзьдзёй пры судзьдзі	бацька бацькі бацьку бацьку бацькгш пры бацьку
множны	н. р. д. в. т. м.	дажджы дажджоў дажджгш дажджы дажджгші дажджггх (-ох)	госьці гасьцей гасьцял/ гасьцей гасьцялн гасьцях (-ёх)	напоі напоя_р напоял/ напоі напоялн’ напоях	судзьдзі судзьдзя^ судзьдзял/ судзьдзяў судзьдзялн’ судзьдзях	бацькі бацькоў бацькгш бацькор бацькгші бацькох (-ггх)
		назоўнікі жаночага роду				
		з канчаткам на -а		зь іншымі канчаткамі		
адзіночны	Н. Р. д. в. т. м.	дачка дачкг дачцэ дачку дачкой (-ою) пры дачцэ	вуліца вуліцы вуліцы вуліцу вуліцггй (-аю) на вуліцы	рэч рэчы рэчы рэч рэччу на рэчы	шыя шыг шыг шыя шыяй (-яю) на шыг	яблыня яблынг (-ы) яблынг яблынго яблыняй на яблынг
множны	н. р. д. в. т. м.	дочкі дочак (дачок) дочкгш дочак (дачок) дочкгшг пры дочкггх	вуліцы вуліц (-аў) вуліцгш вуліцы вуліцгшг на вуліцггх	рэчы рэчггу рэчгш рэчы рэчгшг на рэчггх	шыі шый (-яў) шыялг шыі шыялгг’ на шыях	яблыні яблынь (-яў) яблынял/ яблыні яблынялгг на яблынях
	назоўнікі ніяката роду				
	з канчаткам на -о (-е)	з канчаткам на -ка	з канчаткам на -хгг	з канчаткам на -мя	назвы маладых істотаў
Н.	плячо	вока	вуха	імя	кацяня
Р-	плячгг	вокгг	вухгг	імені, імя	кацянягр
5 д.	плячу	воку	вуху	імеггг’, імнг	кацянягц’
.3 В. м	плячо	вока	вуха	імя	кацяня
§ Т.	плячол/	вокгш	вухгш	іменем, імем	кацянгш
м.	на плячы	у воку	у вуху, вусе	у імені, імі	пры кацянягц’
н.	плечы	вочы	вушы	імёны	кацяняты
3 р.	плячэй	вачэй	вушэй	імён (-аў)	кацянятггў
1 д-	плячгш	вачгш	вушгш	імёнгш	кацянятгш
2 В.	плечы	вочы	вушы	імёны	кацянят (-аў)
й т.	плячлгі (-ыма)	вачлгі (-ыма)	вушгшг’	імёнгші	кацянятгші
м.	на плячггх (-ох)	у вачггх (-ох)	у вушггх	у імёнггх	пры кацянятггх
-31-
Тры скланеньні назоўнікаў
(Трн склонення суіцсствнтсльных)
Ряд суіцествнтельных нмеет одннаковые формы нзменення по падежам. Это позволнло разделпть
пх на трн класса, которые называются скланеньнем (склоненыем).
першае	жаночага роду з канчаткам на -а, -я мужчынскага роду з канчаткам на -а, -я агульнага роду з канчаткам на -а, -я	кватэра, канапа, праца, пральня, лазьня, Галя бацька, мужчына, дзядуля, сабака, Коля судзьдзя, чужаніца, калега, Жэня
другое	мужчынскага роду без канчатку ніякага роду з канчаткам на -а, -о, -е, -ё	дом, стол, прас, ганак, мурог, пляц, падмурак сонца, вакно, поле, жыцьцё, вясельле, паляваньне
трэйцяе	жаночага роду без канчатку	радасьць, Нарач, Беларусь, ноч, мыш, косьць
В эту таблнцу не попалп такпе слова, как: араты, памагаты, паляўнічы, хворы, ваенны,
вучо7ны н нм подобные. Этп слова образуют так называемую адасобленую групу назоўнікаў
(обособленную группу суіцествытельных), которые склоняются по тнпу прнлагательных (о склоненпн
прнлагательных см. Занятпе 3).
Дзіця7 н другне суіцествйтельные, которые обозначают названня молодых суіцеств: кацяня7
9 (кацянё ), зубраня7 (зубранё ), кураня7 (куранё7) н суіцествптельные с окончанпем на -мя: імя,
* племя, стрэ'мя входят в группу рознаскланяльных назоўнікаў (разносклоняемых
суіцествшпельных).
Практыкуйцеся
1.	Прачытайце тэкст, зьвярнуўшы ўвагу на род назоўнікаў (Прочптайте текст, обратнте вннманпе
на род суіцествнтельных).
Яблык
Яблыня дае цень. У цяні халадок. Пад яблыняй ляжыць вялікі сабака. Воддаль ад яго сьпіць кот.
Скубе траўку белая гусь. Зь яблыны зваліўся яблык. Сабака гыркнуў на яблык. Кот спужаўся сабакі.
Гусь таксама спужалася. Усе жывёлы перапужаліся. Во які стаўся перапуд з аднаго яблыка.
2.	Вызначце склон выдзеленых назоўнікаў. Зьмяніце іх паводле сэнсу і дапоўніце сказы
(Определпте падеж выделенных суіцествнтельных. По смыслу пзменнте нх п дополннте
предложенпя).
Узор: Яны паехалі да мора. —> Дзеці ніколі не былі на моры.
Хлапец здатны да навукі.
Добрая дарога.
Я ня бачыў тваіх дачок.
Няма пінжака на гэткія плечы.
У скрынцы няма тае цацкі.
Усё жыцьцё ў ...
Зьмітра ў ...
Вязу малой ... гасьцінец.
Пінжак вузкі ў ...
Купім дзецям па ...
3.	Словы ў дужках зьмяніце паводле сэнсу (Слова в скобках пзменпте по смыслу).
Узор: Ці вы бачыліся сёньня з (бацька) і (маці)? —> Ці вы бачыліся сёньня з бацькам і маці?
Дзеці мусяць паважаць сваіх (бацькі).
-32-
Працую з (тата).
Мы жывём пры (бацькі).
Унукі шануюць сваіх (бабулі і дзядулі).
Мы не сьпявалі гэткіх (песьні).
Я запрашаю на вечарынку (сябар) і (сяброўка).
4.	Скажыце, хто з родных ёсьць у вас (Скажнте, кто нз родных есть у вас).
Узор: У мяне ёсьць бацька й маці
Муж, жонка, сын, дачка, бацькі, бацька, тата, дзеці,
блізьняты, немаўляты, унук, унучка, зяць, нявестка,
сястра, швагер, стрысчныя браты і сёстры
(двоюродные братья п сёстры), пляменьнік,
пляменьніца, дзядзька, цётка, сваяк, сваячка, залвіца,
цесьць, цешча, бра6 7тава (жена брата).
В белорусской традпцпн прпнято, чтобы невестка п зять называлп роднтелей супруга
(супругп) — мама п тата.
5.	Адкажыце на пытаньні паводле ўзору (Ответьте на вопросы по образцу).
Узор: Ці блізка каля гораду ёсьць рака і возера? Блізка каля гораду ёсьць рака, але няма возера.
Ці ёсьць у пакоі канапа і ложак?
Ці ёсьць у вас залвіца і швагер?
Ці ёсьць на стале алавік і папера?
Ці ёсьць у вас кампутар і аўтаадказьнік?
Вы маеце выходны ў нядзелю ці ў суботу?
6. Пастаўце пытаньні да назоўнікаў і вызначце іх склон (Поставнте вопросы к суіцествнтельным п
определнте нх падеж).
Пётра лёг на канапу.
Рука з прыгожым бранзалетам.
Еду да сястры.
Дам дзіцяці смачную цукерку.
Забраў дачок з садку.
Ма рыхтуемся да сьвята.
Дрэвы ў сьнегавых шатах.
Яго вачэй не відаць з-пад броваў.
Я заўсёды пільнуюся правілаў.
Пётр лёг на дпван.
Рука с краснвым браслетом.
Еду к сестре.
Дам ребёнку вкусную конфетку.
Забрал дочерей нз сада.
Мы готовнмся к праздннку.
Деревья в снежном уборе.
Его глаз не впдно пз-под бровей.
Я всегда прндержнваюсь правнл.
7.	Скажыце па-беларуску, хто з прафэсіі вашыя родныя, блізкія ці знаёмыя. Карыстайцеся
слоўнікам і ўжо вядомымі вам словамі (Скажнте по-белорусскн, кто по професснн вашн родные,
блпзкпе нлн знакомые. Пользуйтесь словарём н уже нзвестнымн вам словамн).
Узор: Дзядзька Антось ёсьць будаўнік. Ён муляр.
водаправоднік	навуковец	кантралёрка	цясьляр
сьлесар	бухгальтар	выхаваўца	швачка
судзьдзя	фтызіятар	балетмайстар	трэнэр
вайсковец	дызайнэр	бібліятэкарка	тынкоўнік
мэдык	білетэр	міністар	
дыспэтчар	скрыпач	натарыюс	
-33-
8.	Прачытайце фальклёрныя выразы (Прочтнте фольклорные выраження).
Прыступі, гаспадару, да свайго7 карава ю!
Пільну й, сва7тку, пара дку.
Мой мі7лы пако7ю, до бра мне з табо7ю.
Не дзівуйся, мой дружа нядбалы, што сягоньня так зло7сна шумлю7.
Муляру7, муляру7! Што ты будус ш, каму7?
Не хадзі7, ко7цю, па ха цс, не пабудзі дзіцяці.
Дам табс , ко7сю, крыні чнай ва7ды.
Прадам цябс7, коню вараненькі, за талер бяленькі.
(Уйчанька мой ро днснькі, да ўбяро м мы клю чначку да паста7вім на га7начку.
9.	Прачытайце беларускія прыказкі й прымаўкі. Растлумачце, як вы разумееце іхны сэнс?
(Прочтнте белорусскпе пословпцы п поговоркн. Обьясннте, как вы понпмаете нх смысл?)
Якая хатка, такІ й тын, які7 бацька, такІ й сын.
Якая матка, тако7е й дзіцятка.
Ма ма дачу шцы не ма7ць і не ма ці, яна7 — ма7ма, ма мка, ма тка, матўлька, ма тачка.
Тата сыночку не бацька, ён — та7та, та тка, татУлька, татачка.
Дзе ў сям’і7 лад, там і дзс;ці до7бра гаду7юцца.
Да пяці гадо ў пе7сьці дзіця7, як яс чка, да сямі пасі7, як аве7чку, тады7 вы йдзс на чалавс чка.
Жо7нку выбіра й і вачы ма, і вушы ма.
За доорым мужам і варона жо7на, а за благі м і княгі7ня загі не.
10.	Скажыце, хто каго гадуе? (Скажпте, кто кого воспнтывает?)
Узор: У ваўка ваўчаня (ваўчанё) —> Дзеці ваўковы завуцца ваўчаняты.
У савы ...
У лася ...
У коткі...
У птушкі ...
У качкі...
Дзеці катовыя завуцца...
Дзеці медзьвядзёвыя завуцца...
Дзеці мышыныя завуцца...
11.	Паспрабуйце адужаць скорагаворкі (Попробуйте осплпть скороговоркн).
Ідзе скарагаворка са скарагаварчанятамі.
Уцякай, цецяручыха, зь цецяручанятамі.
Адна сарока — адна марока, сорак сарок — сорак марок.
Гаварыў, гаварыў, не дагаварыў, дагаварыў, дагаворваў, ды загаварыўся.
Піліп да ліпы прыліп, да ліпы прыліп Піліп.
Лад мовы
Нескланяльныя назоўнікі
(Несклоняемые суіцсствнтсльныс)
Нескланяльныя назоўнікі (несклоняемые сугцествшпельные) — во всех падежах нмеют
нензменную форму. К несклоняемым суіцествптельным относятся слова нностранного
пропсхожденпя на -а, -о, э, -і, -у, -ю: пано7, мэтро7, мэню7, факсыміле7, тры ё, інтэрвію7, журы7;
сложносокраіцённые слова: БНР — Беларуская Народная Рэспубліка, РБ — Рэспубліка Беларусь,
ТБМ — Таварыства Беларускае Мовы, ЗБС — Згуртаваньне Беларусаў Сьвету, МАБ —
-34-
Міжнародная Асацыяцыя Беларусістаў, ПАЗВБМ — Паўночна-Амэрыканскае Задзіночаньне
Вывучэньня Беларускае Мовы, ДАІ — Дзяржаўная Аўтамабільная Інспэкцыя, СП — Саюз
Пісьменьнікаў, МЗС — Міністэрства Замежных Справаў н другне.
Заметьте, суіцсствнтсльнос маці также относнтся к несклоняемым суіцсствнтсльным п не
нзменяется нн в падежах, нн в чнслах. Во множественном чнсле вместо слова маці можно
употреблять суіцествптельные мацяркі7, маткі, которые склоняются.
Род сложносокраіцённых слов определяется по роду опорного слова, на базе которого
образовалось данное сокраіценне. Напрнмер, БНР (Беларуская Народная Рэспубліка) — ж.р.,
поскольку слово рэспубліка женского рода; ТБМ (Таварыства Беларускае Мовы) — н.р., поскольку
слово таварыства среднего рода.
Род запмствованных сложносокраіцённых слов определяётся по пх родовому напменованню.
Напрпмер, ЮНЭСКА (ШЧЕ8СО) — ж.р., т.к. это органпзацпя, а слово арганізацыя женского рода.
В несклоняемых суіцествнтельных, обозначаюіцнх географнческпе названня, род определяется по
слову, которое обозначает родовое понятпе. Напрпмер, горад Дэлі (м.р.), горад Сочы (м.р.), горад
Тбілісі (м.р.), рака Міссуры (ж.р.), краіна Чылі (ж.р.).
Несклоняемые названня людей относятся к мужскому нлп женскому роду согласно естественному
полу лпц. Напрпмер, шаноўная місіс МакАлістэр (ж.р.), паважаны маэстра (м.р.).
Пытаньне ў дыялёгу
(Вопрос в дналоге)
Вопрос в дпалоге выражается с помоіцью:
вопросптельных местонменнй	хто? што? чый? які? каторы? як? калі? чаму? навошта? нашто?
вопроснтельных наречнй	колькі? дзе? куды? адкуль? дакуль?
вопроснтельных частпц	ці? хіба? як жа? га? што за? няўжо?
пнтонацнп	повышенпе тона прп вопросе
ударення	ударенне на слове, выражаюіцем суіцность вопроса
Ці ж я табе не казаў, га?
Хіба ты ня ведаеш?
Як жа гэта будзе?
Хто тут ёсьць?
Нашто гэтыя турботы?
Няўжо гэта праўда?
7ь/ застаешся тут?
Ты заста^шся тут?
Нашто гэта?
Разве я тебе не говорнл, а?
Разве ты не знаешь?
Как же это будет?
Кто тут есть?
Зачем этн хлопоты?
Неужелп это правда?
Ты' остаёшься здесь?
Ты остаё шься здесь?
Для чего это?
Сьцьве рджэньне ды адмоўе ў дыялёгу
(Утвержденпе п отрнцанне в дналоге)
В речп утвержденпе нлп отрпцанпе выражается с помоіцью:
сьцьвярджальных часьцінак (утверднтельных частнц)		адмоўных часьцінак (отрпцательных частнц)	
так	— да, точно	не	— нет
так-так	— да-да	ды не	— да нет
але7	— да, конечно	ні	— нп
ага7	— ну да	ані-ні	— ннсколечко
пэ7ўна ж	— конечно	ані	— нет нн
аякжа	— да, несомненно		
-35-
Дзеяслоў быць
(Глагол быть)
Ён ёсьць бізнэсовец (нспользован глагол-связка ёсьць).
Ён мэнэджэр (здесь нулевая связка).
Он бнзнесмен.
Он менеджер.
	в едннственном чнсле			во множественном чнсле		
лнцо	я	ты	ён, яна, яно	мы	вы	яны
прошедшее время	быў	быў	быў, была, было	былі	былі	былі
настояіцее время	ёсьць	ёсьць	ёсьць	ёсьць	ёсьць	ёсьць
будуіцее время	буду	будзеш	будзе	будзем	будзеце	будуць
В настояіцем временн глагол быць нмеет форму только 3-го лнца едннственного чнсла — ёсьць
(нлн сокраіцённая ё). Эта форма относнтся ко всем трем лнцам едннственного н множественного
чнсла. Ёсьць служнт связкой в составном нменном сказуемом. Прн указаннн в предложеннн
подлежаіцего (предмета нлн лнца) связка может пропускаться. Ёсьць употребляется также в
утверднтельных предложеннях в значеннн суіцествовать, быть в налычыы.
Ён дома?
Няма яго.
Ён ёсьць тут, а яе няма.
Ён ё тут, а яе няма.
Он дома?
Нет его (Он отсутствует).
Он есть здесь, а её нет.
Он есть здесь, а её нет.
Няма7 — протнвоположность глаголу ёсьць — безлнчная форма глагола отсутствовать,
употребляется в отрнцательных предложеннях. Более подробно о глаголах см. Занятне 5.
Практыкуйцеся
12.	Прачытайце сказы. Паспрабуйце вызначыць род нескланяльных назоўнікаў (Прочнтайте
предложення. Попробуйте определнть род несклоняемых суіцествнтельных).
Гэ7та афрыка7нскі по7ні.
Мы паба7чылі ружо вага флямі7нга [фл’ам’ін§а].
Анэ7ля — пава7жная пані.
На шы і прыго жае калье .
По7йдзем у мэтро\
Інтэрвію7 вс льмі зьмясто ўнас.
Маё7 но7вае бра.
13.	Якія абрэвіятуры адпавядаюць пададзеным назвам? Вызначце іх род (Какпе аббревнатуры
соответствуют прнведеным названням? Определнте нх род).
Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў, Беларускі Дзяржаўны Ўнівэрсытэт, Менскі Трактарны Завод,
Газэта «Літаратура і Мастацтва», Беларускі Аўтамабільны Завод, Абласная Рада Прафсаюзнага
Зьвязу.
-36-
14.	Пастаўце словы ёсьць, няма ў сказы замест кропак (Поставьте слова ёсьць, няма в
предложення вместо точек).
Хто ...?
Хто вы ...?
Скажыце, хто ... дома?
Каго яшчэ тут ... ?
Ясь ... тут?
Яго ... дома.
Што ... у краме?
... усё, а таго, што патрэбна — ...
... таго, што раней было.
У мяне ... шмат цікавых кніг.
У яго ... тваёй кнігі.
На маім кампутары ... усе патрэбныя праграмы.
15.	Словы ў дужках перакладзіце ў беларускую мову і скажыце як мае быць (Слова в скобках
переведпте на белорусскпй язык н скажнте правпльно).
Едзем (к сестре), сядзім упоцемку (у окна), лес (вокруг дома), прашу (к столу), ліст (от друга),
ідзём (вдоль берега), заходзь (ко мне), проці (того зданпя), мае (хлопоты), доўгі (тень).
16.	Складзіце пытаньне, а потым дайце сьцьвярджальны і адмоўны адказ (Составьте вопрос, а
потом дайте утверднтельный н отрнцательный ответ).
Узор: чужынец / датчанін / беларус —> Ён чужынец? Так, ён датчанін. Не, ён беларус.
чужынец
прыежджы
француз
выдавец
друкар
сьпявак
гісторык
дасьледнік
датчанін
тутэйшы
італьянец
рэжысэр
настаўнік
музыка
біёляг
вандроўца
беларус
з Ангелыпчыны
з Парыжу
рэдактар
наборца
артыст
выкладнік
навуковец
Лад мовы
Назоўнік у родным склоне
(Суіцествптельное в роднтельном падеже)
КАГО? ЧАГО? ДЗЕ? АДКУЛЬ? КАЛІ? КУДЫ?
у, каля, сярод, ад, да, з, вакол, паводле, накшталт, для, пасьля,
без, бяз, акрамя, з-за, в-пад, проці, падчас, уздоўж, дзеля, замест, + РОДНЫ СКЛОН
наперадзе, наконт
у гаспадара	— у хозяпна
каля сядзібы	— возле усадьбы
сярод ночы	— посредн ночп
ад агню	— от огня
да паўдня	— до полудня
зь лесу	— пз леса
вакол возера	— вокруг озера
паводле яго меркаваньня — по его мненпю
накшталт дрэва	— наподобне дерева
-37-
для сябра
пасьля вясельля
бяз слоў
акрамя дзяцей
з-за лесу
з-пад брамы
проці ветру
падчас канцэрту
уздоўж чыгункі
дзеля гасьцей
замест лекара
паперадзе калёны
наконт вучобы
— для друга
— после свадьбы
— без слов
— кроме детей
— пз-за леса
— пз-под ворот
— протнв ветра
— во время концерта
— вдоль железной дорогн
— для гостей
— вместо врача
— впередн колонны
— на счёт учёбы
	у адзіночным ліку		у множным ліку	
ж.р., м.р., аг.р. на -а, -я	дзяўчыны, выхавальніцы, знаўцы, мужчыны, калсгі, птушкі, мяжы, вучэльні	-ы, -і	мужчын[], птушак[], дзяўчат[] (дзяўчатгір), выхавацеляк[], мсжггў, знаўцггр, калсгггр, вучэльняр	-ггў, -яў []
м.р. без канчатку, н.р. на -а, -о, -е, -ё	малюнка, каня, гасьця, цукру, цешо, неба, жыта, снр, болго, холадр, гальля, вока	-а, -я -у, -ю	люстэрак[] (люстэркггў), малюнкггў, коней, гасьцегг, ценяў, нябёсггў, жытоу, сноу, халадоў, боляў, палёу, вачэй	-ггў, -яў -оў, -ёў -эй, -ей []
ж.р. без канчатку	касьці, крыві, далі, лані, рэчы, гусі, чвэрці, сувязі, уласьцівасьці, сьвекрыві	-ы, -і	касьцегг, крывегг, рэчггў, даляў, ланяў, гусей, чвэрцяў, сувязегг (-яў), уласьцівасьцегг (-яў), сьвскрывей	-ггў, -яў -эй, -ей
рознаскланял ьныя	імені, племені, стрэмені, дзіцяці, кацяняці, кураняці	-і	імёнггр, плямёнггр, страмёнггў, кацянят[] (-аў), дзяцей	-аў, -ей []
Более подробно об окончаннях суіцествптельных в родптельном падеже см. Занятпе 10.
Роднтельный падеж едпнственного чпсла суіцествптельных мужского рода нмеет
окончання: -а (-я) н -у (-ю).
1)	Окончанпя -а (-я) нмеют суіцествптельные с названпямн:
—	жпвых суіцеств: чалавека, майстра, вучня;
—	конкретных предметов, которые можно вндеть, счптать: парасона, кампутара, граша;
—	промежутков временп: сьнежня, лютага, верасьня, НО! годр, паўгодр;
—	названпя городов на -оў, -еў, -ёў, -ін, -ын: Бэрліна, Любліна, Кіевгг (Кіеу), Магілёва
(Магілёу), Століна.
2)	Окончанпя -у (-ю) нмеют суіцествптельные:
—	мер длпны н веса: літру, сантымэтру, кілямэтру, НО! мільёна, паўлітра;
—	с обіцнм процессуальным значенпем (действпя, процессы, явленпя, названня явленпй
обіцественной жпзнп): канцэрту, кірмашу, мітынгу, фэстывалго, чэмпіянату, НО! месячніка;
—	с собпрательным значенпем, названпя обіцественных органпзацпй, предпрпятпй,
учрежденпй: аддзелу, заводр, інстытуту, калектыву, камбінату, клюбу, факультэтр;
—	названня стран, регпонов, местностей: Менску, Віцебску, Эгіпту, Крыму, Каўказу,
Лісабону, Рыму;
—	другпе суіцествптельные п запмствованные слова: розуму, болго, жалго, сьмеху, смутку,
гром.у, элемэнту п т.д.
3)	Ударенне на конце слова в отдельных случаях поддержнвает окончанне -а (-я). Напрнмер,
поруч по лку п поруч палка7 (рядом с полком).
-38-
1)	Роднтельный падеж множественного чпсла пногда ндёт без окончанпя -оў (-аў, -ёй, -яў),
напрнмер: мужчын, дзён. В некоторых словах мужского рода бывает окончанне -ей (-айў.
людзей, грошай.
2)	Родптельный падеж одушевлённых суіцсствнтсльных совпадает с внннтельным падежом:
іду да брата (Р.) = бачу брата (В.).
3)	Родптельный падеж также употребляется, еслн предмет нужен на время: дай нажа
адкроіць хлеба (дай ножа отрезать хлеба), пазыч алоўка на хвіліну (одолжн карандаш на
мпнуту), пашукай у бібліятэцы цікавай кнігі (пошцн в бпблпотеке пнтересную кнпгу).
4)	Глагол с отрпцанпем требует, чтобы завпспмое от него суіцествйтельное стояло в
родптельном падеже: не падаў рукі (не подал руку), ня мае сэнсу (не нмеет смысла), не купіў
хлеба (не куппл хлеба), не было дажджу (не было дождя).
Практыкуйцеся
17.	Утварыце словазлучэньні з ужываньнем назоўніка ў родным склоне (Образуйте
словосочетанпя, употребляя суіцествптельное в родптельном падеже).
Узор: мяняльня / дзе? / пошта —> мяняльня проці пошты
мяняльня	Дзе? сярод	пошта
сядзіба	каля	лес
клюмба	У	дом
аловак	проці	слоўнік
гаспадар	уздоўж	госьці
начыньне		майстар
палац		гатэль
прысады		дарога
18.	Складзіце сказы (Составьте предложення).
Узор: Дайце мне, калі ласка, карабок запалак.
Дайце мне, калі ласка, ...
дзьве пачкі
дзьве бутэлькі
кавалак
трохі
кіляграм
літар
чвэрць кіляграму
паўлітра
карабок
сто грамаў
паўбохана
дзесяць
пячэньне
цукар
кава
гарбатка
запалкі
кілбаса
малако
віно
піва
алей
хлеб
сыр
яйкі
тварог
масла
-39-
19.	Пададзеныя словы пастаўце ў родным склоне множнага ліку (Прнведенные слова поставьте в
родптельном падеже множественного чнсла).
Узор: фарба фарбаў
фарба, ружа, парог, хваля, знаўца, навуковец, падручнік, справа, лічба, каўнер, сьвята, рахунак,
краіна, сонца, картка, дамова
20.	Адкажыце на пытаньні (Ответьте на вопросы).
Узор: У цябе ёсьць парасон? —> У мяне няма парасона.
У цябе ёсьць парасон?
Сёньня будзе дождж?
У цябе з сабой ёсьць грошы?
Там ляжыць мой сшытак?
Вы пойдзеце ў лес?
У цябе добры настрой?
Ты бачыш там мае чаравікі?
Ты заходзіў у філію нашага банку?
У мяне няма ...
Сёньня ня будзе ...
У мяне няма з сабой ...
Не, там няма ніякага ...
Мы прыйшлі зь ...
У мяне няма ...
Там няма ніякіх ...
У нашым горадзе няма філіі вашага ...
Кароткія і простыя размовы
(чытайце ўголас)
— Я хачу пазнаёміцца з Вамі. Маё прозьвішча Лазюк. — Вельмі прыемна. А я Піліп Крушына. Вы супрацоўнік кампаніі спадара Акуліча? — Так, так.	— Я хочу познакомпться с вамп. Моё пмя Лазюк. — Очень прнятно. А я Фнлнпп Крушнна. Вы сотруднпк компаннн господнна Акулпча? — Да, да.
— Хто гэта? — Гэта Ясевы сябры. Мар’ян — паляк, сябра Ёган — зь Нямеччыны. А гэта яго нарачоная. Яе зваць Паўліна. Яна настаўніца.	— Кто это? — Это Ясевы друзья. Марьян — поляк, друг Ёган — пз Германпн. А это его невеста. Её зовут Павлнна. Она учнтельннца.
— Ці ёсьцека тут спадарыня Ганна? — Не, няма яе.	— Здесь есть госпожа Анна? — Нет её.
— Хто гэна там? — Дзе? — Справа ад стала. — Спадар Хадзінскі. — А як ягонае ймя? — Юрка.	— Кто это там? — Где? — Справа от стола. — Господнн Ходннскнй. — А как его пмя? — Юрнй.
— А дзе той пан? — Ён у банку.	— А где тот господнн? — Он в банке.
-40-
— Ці Андрэй яшчэ на працы? — Так, ён у вофісе.	— Андрей еіцё на работе? — Да, он в офнсе.
— Добры дзень, дзядзька Рыгору! Што чуваць у вас? Як жывяце? — Дзякуй, нішто сабе. Як самі маецеся? Дзе Яніна? — Яна на Сьвіцязі, у сваякоў.	— Добрый день, дядя Грнша! Что у вас слышно? Как пожнваете? — Благодарствую, неплохо. Как вы там? Где Яннна? — Она на Свнтязн, у родственннков.
— Гэтая дзяўчына мастачка? — Не, яна акторка. Нашая Волька мастачка.	— Эта девушка художннца? — Нет, она актрнса. Наша Оля художннца.
Майстры слова гавораць
Новая зямля
(урывак з паэмы)
Мой родны кут, як ты мне мілы!..
Забыць цябе ня маю сілы!
Не раз, утомлены дарогай,
Жыцьцём вясны мае ўбогай,
К табе я ў думках залятаю
I там душою спачываю.
О, як бы я хацеў спачатку
Дарогу жыцьця па парадку
Прайсьці яшчэ раз, азірнуцца,
Сабраць з дарог каменьні тыя,
Што губяць сілы маладыя, —
К вясьне б маёй хацеў вярнуцца.
(Якуб Колас)
-41-
Заняткі другія
Занятне второе
Тэлефаную майму калегу
— Алё? Добры вечар!
— Добры вечар, Гэта ты, Мікіта?
— Я. Званю табе во чаго. Нам заўтра трэ’ будзе
сустрэцца ў спадара Ляшковіча. Пакажам яму наш праект.
— А якой гадзіне?
— Ён нам прызначыў сустрэчу на адзінаццаць гадзінаў.
— Добра, дамовіліся.
— Тады да сустрэчы.
— Бывай!
Лад мовы
Назоўнік у давальным склоне
(Сушествнтельное в дательном падеже)
КАМУ? ЧАМУ?
| к, усьлед, насустрач	+ ДАВАЛЬНЫ СКЛОН
к сьвяту я прыеду	— к праздннку я прнеду
гляджу ўсьлед сябру — смотрю вслед другу
насустрач бацькам — навстречу роднтелям
	у адзіночным ліку		у множным ліку	
ж.р., м.р., а.р. на -а, -я	ваАіг, кветцы, ружы, сям’/, мужчыну, калезг (для ж.р.), калегу (для м.р.)	-е, -э -і, -ы -у	водпл/, квсткпл/, ружол/, калсгол/, мужчыш/л/, сем’ял/, жанчыш/л/	-ам, -ям
м.р. без канчатку, н.р. на -а, -о, -е, -ё	яблыку, даху, сьвету, кан/о, всраб’/о, воку, мору, павеку, колу, вогнішчу	-у, -10	яблыкпл/, дахпл/, конял/, вераб’ял/, вачам, морам, павекпл/, колам, вогнішчпл/, люстэркпл/	
ж.р. без канчатку	гусі, скрош', далош', касьц/, мазі, верфі, мышы	-і, -ы	мыіш/л/, гусял/, скронял/, далонял/, касьцям, мазям, верфі/	
рознаскланял ьныя	кацяняц/, дзіцяц/, кураняц/, ім/о (імеш'), ссм/о (семеш')	-і -ю	кацянятпл/, дзецял/, куранятпл/, імёшш, плямёш/л/, стрэмёш/л/	
Более подробно об окончаннях суіцествнтельных в дательном падеже см. Занятне 16.
Для разговорной речн характерны обороты с дательным падежом: Ніколі ня варта быць скупому
(Нпкогда не стопт скуппться). Я й сам таму дзіўлюся (Я п сам этому уднвляюсь). Годзе сядзець
смутнаму (Хватнт грустнть).
Дательный падеж всегда употребляется с глаголамп дзякаваць (благодарпть), выбачаць
(пзвпнять), дараваць (проіцать), баліць (болнт): Дзякуй табе за добрую раду (Спаснбо тебе за
добрый совет). Баліць мне сьпі на (Болнт у меня спнна).
-42-
Практыкуйцеся
1.	Зьвярнуўшы ўвагу на асновы назоўнікаў, утварыце давальны склон (Образуйте дательный
падеж, обраіцая вннманне на основы суіцсствнтсльных).
Узор: хлапец -^» хлапцу, шклянка -^» шклянцы, вясельле -^» вясельлю
дачка, падлога, вавёрка, дошка, яблык, кірмаш, каўнер, дзяўчына, мазоль, сястра.
2.	Адкажыце на пытаньні (Ответьте на вопросы).
а)	Каму тэлефануеш?	телефаную цётцы телефаную (калега) телефаную (дзяўчына) телефаную (сястра) телефаную (Волька) телефаную (дзядзька)
б)	Каму дзякуеш?	дзякую памачніку дзякую (сусед) дзякую (гаспадыня) дзякую (сябры) дзякую (пры яцсль) дзякую (спадар Лось)
в)	Каму выбачаеш?	выбачаю абслузе выбачаю (гандляр) выбачаю (цырульнік) выбачаю (сакратарка) выбачаю (касірка)
г)	Хто яна табе?	яна мне сваячка яна мне (пляменьніца) яна мне (дачка) яна мне (сяброўка) яна мне (каляжа нка)
3.	Прачытайце прыказкі й прымаўкі, зьвярніце ўвагу на канчаткі назоўнікаў у давальным
склоне (Прочнтайте пословнцы н поговоркп, обратпте вннманпе на окончання суіцествнтельных в
дательном падеже).
Ве7р не ска7зу, а пака^зу.
Калі7 сказа ў ба бцы, то як усё й грама дцы.
До браму чалавс чку до бра і ў запе7чку, а благо й благаце7 бла7га й на куцс7.
Гало7днай курцы проса на думцы.
Дра7ч драчу не дзярэ аччу'.
Жабра к жабраку віда ць па кійку7.
-43-
Лад мовы
Назоўнік у вінавальным склоне
(Суіцествнтельное в внннтельном падеже)
КАГО? ШТО? КУДЫ? КАІ ?
| у, па, на, пра, пад, з, за, праз, скрозь, аб	+ ВІНАВАЛЬНЫ СКЛОН
у шафу	— в шкаф
у нядзелю	— в воскресенье
па дзіця	— за ребенком
на гадзіньнік	— на часы
на Беларусь	— на Беларусь
пра бацькоў	— о роднтелях
пад ложак	— под кровать
з тыдзень	— с неделю
за дзьверы	— за дверп
праз гадзіну	— через час
скрозь гушчар	— сквозь чаіцу
аб лёд	— об лёд
		у адзіночным ліку		у множным ліку	
ж.р., м.р., а.р. на -а, -я	адуш.	сястру, дзяўчын)’, Вал/о, Кол/о, мужчыну, калегу	-У, -ю	сясьцёр, дзяўчат, мужчын, калег, дзядуляў, жнеяў	як у Р.
	неадуш.	канапу, лазьн/о, пральн/о, шафу		канапы, лазьні, шафы, пральні, лялькі	як у Н.
м.р. без канчатку, н.р. на -а, -<>, -е, -ё	адуш.	доктарп, сябрп, вучня, інжынерп	-а, -я	дактароў, сяброў, вучняў, інжынераў	якуР.
	неадуш.	мур, слуп, будынак, цягнік, яйка	як у Н.	муры, слупы, будынкі, цягнікі, яйкі	як у Н.
ж.р. без канчатку	адуш.	лань, мыш, гусь	якуН.	ланей, мышэй, гусей	як у Р.
	неадуш.	косьць, кроў, верф шыр		косьці, кроў, верфі, шыры	як у Н.
рознаскланя льныя	адуш.	кацяня, немаўля, кураня, дзіця	якуН.	кацянятаў, немаўлятаў, куранятаў, дзяцей	як у Р.
	неадуш.	імя, племя, стрэмя		імёны, плямёны, страмёны	як у Н.
1)	После переходных глаголов суіцсствнтсльныс внннтельного падежа употребляются без
предлогов: галю барадг (брею бороду).
2)	Пменно в внннтельном падеже употребляются суіцествптельные в сочетаннн:
— с глаголом гуляць у: гуляць (у што?) у сетку (нграть в волейбол), гуляць (у што?) у
кошык (пграть в баскетбол);
— с предлогом па: еду (па каго?) па дзіця (еду за ребенком), пайшоў (па што?) па ваду
(пошёл за водой).
Практыкуйцеся
-44-
4.	Прачытайце сказы, знайдзіце назоўнікі, пастаўце да іх пытаньні (Прочнтайте предложення,
найднте суіцсствнтсльныс, поставьте к ннм вопросы).
Яны ішлі праз пушчу. Я чытаю пра Міколу Гусоўскага. Ня ведаю, як разьвязаць гэтае пытаньне.
Будзем запрашаць гасьцей на вясельле. Малы Алесь аб дрэва разьдзёр сабе брыво да крыві. На
сквэры шмат дзяцей. Гаспадыня купіла селядцоў. Сябры махаюць нам рукой на прывітаньне. Дзеці
чакаюць на маму. Нешта ж яна забавілася. Малы Віця пачынае сумаваць. Марылька як можа
суцяшае брата: «Я табе лялек нараблю і "катка" запяю».
5.	Прачытайце прыказкі й прамаўкі. Як вы зразумелі іх сэнс? (Прочнтайте пословнцы н
поговоркп. Как вы понялп пх смысл?)
Дзе госьць, там і Бог ёсьць.
Ко жная бу дзе гаспады ня, калі7 по ўная скры ня.
Гультай за работу — мазоль за руку.
Малыя дзеці — малы7 клопат.
На хаце ньне ёсьць цярпе ньне.
Не канс чнс яму7 яе7чня.
За грошы ўсюды харошы.
До брая пры казка не ў брыво7, а ў во ка.
6.	Утварыце словазлучэньні з ужываньнем назоўнікаў у вінавальным склоне (Составьте
словосочетанпя, употребляя суіцествнтельные в внннтельном падеже).
Узор: легчы (ложак) —> легчы ў ложак, узяць (лыжка) —> узяць лыжку
легчы
пакласьці
глядзецца
запаліць
памыць
заслаць
лашчыць
даглядаць
зайсьці
купіць
есьці
ісьці
У
на
(канапа)
(шафа)
(люстэрка)
(лямпа)
(шклянка)
(сурвэта)
(кацяня)
(дзядуля)
(кватэра)
(мэбля)
(салата)
(праца)
7.	Перакладзіце ў расейскую мову (Переведпте на русскнй язык).
Гадуем дзяцей. Па моры ходзяць вялікія параходы. Я не памятаю такога здарэньня. Гаспадыня
падала сьняданьне. Пойдзем праз сквэр. Сястра пашыла сукенку. Малы ідзе па цацку.
Лад мовы
Назоўнік у творным склоне
(Суіцествнтельное в творнтельном падеже)
КІМ? ЧЫМ? КАЛІ? ДЗЕ?
| з, перад, пад, над, за, са	+ ТВОРНЫ СКЛОН
з артыкулам	— со статьёй
перад абедам	— перед обедом
пад вадой	— под водой
-45-
над горадам
за вакном
са сьвятам
— над городом
— за окном
— с праздннком
	у адзіночным лікі		у множным ліку	
ж.р., м.р., а.р. на -а,-я	сяброўкл/7 (-а/о), рако/7 (-ою), рука/7 (-ою), карусэля/7 (-яю), зямлТ’77 (-ёю), калегял/ (для м.р.), калега/7 (для ж.р.), мужчыш/л/, Колсл/, судзьдзём	-аіі (-аю) -оіі (-ою) -яіі (-яю) -ёй (-ёю) -ам, -ем, -ём	сяброўкалн, калсгалі/, карусэляліі, землял/і, рэколіі, рукал/і	
м.р. без канчатку, н.р. на -а, -о, -е, -ё	дажджол/, дыванол/, чаўнолі, будынкал/, жытолі, дні’л/, агнёлі, вучнелі, калосьсалі	-ам, -ом -ем, -ём	дажджал//, дыванал//, чаўналн', будынкал/і, жыталн', днялн', агнял//', вучнял//', калосьсял//', вачлп' (-амі)	-амі -ямі -мі
ж.р. без канчатку	ноччг, мышші’, папарацьц/о, кроў/о (крывё/а), косьц/о	-у, -ю (-ёю)	начолн', мышолн', папарацьцял//', касьцял//' (касьцьл//)	
рознаскланял ьныя	дзіцелі, кацянслі, куранслі, МСДЗЬВСДЗЯНёлі	-ем, -ём	дзецьл//', куранятял//', медзьведзяняті/л//'	
Более подробно об окончаннях суіцествнтельных в творнтельном падеже см. Занятне 14.
1)	В творнтельном падеже согласные (кроме б, ф, ў, р) удлпняются, еслп находятся между
гласнымп: сольлю, рэччу.
-	2) Обратнте вннманпе, что в сочетанпн с глаголамн ехаць (ехать), ісьці (пдтп), ляцець
" (лететь), плыць (плыть), апекавацца (заботнться о) суіцествйтельное употребляется пменно в
• творптельном падеже: плыць параплавам, апекавацца дзецьмі. Но еслн нужно показать, что
двпженне пронсходнт в разных направленпях, то употребляется предлог па в сочетаннп с
предложным падежом. Напрнмер: мы йшлі па бару, па каменьню, па полі.
Практыкуйцеся
8.	Прачытайце сказы, зьвярніце ўвагу на канчаткі назоўнікаў у творным склоне (Прочнтайте
предложення, обратпте вннманпе на окончання суіцествптельных в творптельном падеже).
Хі тра, му;дра, зь невялі7кім ко штам.
Ча сам з ква сам, а паро7ю з вадо7ю.
Жалем сьціска'юцца грудзі.
Жо7раў зь цяпло м, а ла стаўка зь лісто м.
Сказаў ка зку з пры казкаю.
Ён чалаве7к з падыйсьцё7м (з хі трасьцю).
Лё стачкамі душу выма е.
Любага го сьця ўлс тку частўюць мядко м, а ўвосснь — малачко м.
Колькі, вутка, не мудру7й, а лебсдзем ня бўдзеш.
3 дурнь/м ні знайсьці, ні згубі7ць.
Па сі няй раўні нс за хма ркаю хма рка плывс)
-46-
9.	Запоўніце пропускі з ужываньнем пададзеных словаў у творным склоне (Заполннте пропускн,
употребляя прпведенные слова в творптельном падеже).
Узор: іду + дарога —> іду дарогаю.
лес, аўтобус, цягнік, катэр, човен, самалёт, тынкоўнік, вясна, раніца, вяршкі, выхаванцы,
дзіцц мастацтва, рукі, фальварковец
Іду... Еду... Плыву... Ляту... Буду... Паеду... Сустрэнуся... П’ю каву зь... Займаюся з...
Апякуюся... Цікаўлюся... Працую...
10.	Утварыце форму творнага склону назоўнікаў (Образуйте форму творптельного падежа
суіцествптельных).
Узор: вучым з (зь) + дзеці —> вучым зь дзецьмі
ядзім
п’ём
іду з (зь)
малюю
сустракаюся з (зь)
лыжка, відэлец
шклянкі, кубкі, слоікі
сёстры, сяброўка, госьць
фарба, аловак, пэндзаль
сябры, дзяўчаты, Ясь
Лад мовы
Назоўнік у месным склоне
(Суіцествптельное в предложном падеже)
ПРЫ КІМ? ПРЫ ЧЫМ? ДЗЕ?
| у, на, пры, аб, а, па
+ МЕСНЫ СКЛОН
у краме на Нямізе пры бацьку аб моры а вясьне а першай гадзіне па дзецях	— в магазнне — на Немнге — с отцом (прн отце) — о море — о весне — в первом часу — о детях
	у адзіночным ліку		у множным ліку	
ж.р., м.р., а.р. на -а, -я	у сярэдзіне, на Нямізе, на працы,! на рацэ, у лазьн/, пры бацьку, пры Кол/о	-е, -э -ы, -і -у, -ю	у сярэдзін//л, на працял, на рэк//л, у лазьнял', на мор//л, у крам//л, у кватэр//л	-ах (-ох) -ях (-ёх)
м.р. без канчатку, н.р. на -а, -о, -е, -ё	у інстытуце, на беразе, у цян/, у гаражы, у га/, пры ўнуку, пры вучн/о, на рагу	-е -ы, -і -У, -ю	у інстытут//л, на бсрап/л (-//л), у гараж//л, пры ўнук//л, пры вучнял, у гаял, пры гасьцял (-<?л)	
ж.р. без канчатку	у радасьц/, у крыв/, на Сьвіслачы, на Нарачы	-ы, -і	у радасьцял, у восял, у мазял, у далонял	
рознаскланял ьныя	пры племен/, пры імен/, пры кацяняц/, дзіцяц/	-і	у плямён//л, у імён//л, пры дзецял, пры кацянят//л	
Более подробно об окончанпях суіцествнтельных в предложном падеже см. Занятне 15.
-47-
1)	Прн употребленнн предложного падежа нередко вознпкает путанпца в выборе окончанпя
-д’ плн -е. Варпант окончання завнснт от твёрдостп плп мягкостн основы, от ударенпя. Пногда
здесь нмеет значенне н предлог. Напрнмер: пры мужчынг, сынр, тэхніку, Іванр; на сыне
матчына бласлаўленьне; на рагу вуліцы; на моху, у мосе, НО! на розе каровы.
'	2) Названпя лпц (людп, пмена, фамплпп) с мягкой основой пмеют окончанпе -ю: вучань —
пры вучн/о, Коля — пры Кол/о.
3)	Еслн в суіцествптельном женского рода с основой на к окончанне находптся под
ударенпем, то в предложном падеже к переходпт в ц с окончанпем -э: шчака7 — на шчацэ,
мука — у муцэ, рука — у руцэ. В остальных случаях — с окончанпем -ы: праца — на
працы, су мка — у сумцы, сьцежка — на сьцежцы.
Прпмеры склоненпя суіцествнтельных в предложном падеже едпнственного чпсла.
окончанне -е	горад — па горадзе	город — по городу кнот — на кноце	фптпль — на фптпле Барыс — пры Барысе	Борнс — с Борпсом бераг — на беразе	берег — на берегу лоб — на лобе	лоб — на лбу цырата — на цыраце	клеёнка — на клеёнке ганьба — у ганьбе	позор — в позоре глеба — на глебе	почва — на почве скруха — у скрусе	сокрушенпе — в сокрушенпп эпоха — аб эпосе	эпоха — об эпохе жанімства — у жанімстве	женптьба — в женптьбе крысо — на крысе	пола (ппджака) — на поле хараство — у харастве	красота — в красоте
окончанне -/	баль — на бал/	бал — на балу верасень — у верасьн/	сентябрь — в сентябре корань — у коран/	корень — в корне вугаль — у вугл/	уголь — в угле алей — у але/	масло — в масле дробязь — у дробяз/	мелочь — в мелочп столь — на стол/	потолок — на потолке хваля — на хвал/	волна — на волне пральня — у пральн/	прачечная — в прачечной жалезьзе — у жалезьз/	металлолом — в металлоломе паляваньне — на паляваньн/ охота — на охоте лісьце — у лісьц/	лнства — в лнстве маляваньне — у маляваньн/	рпсованпе — в рнсованпп запрашэньне — у запрашэньн/ прнглашенне — в прнглашенпн насеньне — у насеньн/	семена — в семенах зерне — у зерн/	зерно — в зерне
окончанне-ы	крыж — на крыжы	крест — на кресте бор — у бары	бор — в бору узор — па ўзоры	образец — по образцу дождж — на дажджы	дождь — на дожде пляц — на пляцы	плоіцадь — на плошадн кірмаш — на кірмашы	ярмарка — на ярмарке раскоша — у раскошы	роскошь — в роскошп скура — на скуры	кожа — на коже глязура — на глязуры	глазурь — на глазурп скрынка — у скрынцы	яіцнк — в яіцпке улётка — ва ўлётцы	лнстовка — в лнстовке
-48-
плячо — на плячы
сэрца — на сэрць/
сонца — на сонць/
вядро — у вядры
збожжа — у збожжы
окончанне -у	пірог — у пірагт
інжынер — пры інжынсрг
Смоліч — пры Смолічг
Пётра — пры Пётрг
Міша — пры Мішу
кравец — пры краўцг
шавец — пры шаўцг
слых — на слыхг
дах — на дахг
страх — у страхг
дух — у духу
Практыкуйцеся
плечо — на плече
сердце — на сердце
солнце — на солнце
ведро — в ведре
хлеб — в хлебе (собнрательное)
пнрог — в пнроге
ннженер — с ннженером
Смолнч — со Смолнчем
Пётр — с Петром
Мнша — с Мншей
портной — с портным
сапожннк — с сапожннком
слух — на слуху
крыша — на крыше
страх — в страхе
дух — в духе
11.	Прачытайце, зьвярніце ўвагу на канчаткі назоўнікаў у месным склоне (Прочнтайте, обратнте
вннманне на окончання суіцествнтельных в предложном падеже).
На шырокай даро^зс до7бра разьмінацца.
Той хлеб, што зь мяжы) застае цца на нажы7.
Цяжка жыць у паняверцы.
Па дажджы захалада ла.
У гародзс на градзе7 тры ка7лівы мяты.
У садзе-вінаградзе дзяўчына гуляла.
У рацэ7 калі сьці вяла ся стро нга.
Рыго р спадкас мца, ён даста ў спаДак па цё7тцы.
На руцэ пярсьцё7нак.
У моры несчысьлёная колькасьць рыбы.
12.	Пастаўце назоўнікі ў месным склоне (Поставьте суіцествнтельные в предложном падеже).
Узор: Ён у Канадзе.
а)	Бацька	Дзе?	У	камандзіроўка
	Маці		на	пральня
	Сястра			вечарынка
	Дзеці			луг
	Сябра			Сьвіслач
-49-
б) Ён
Дзе? у
на
пры
вучэльня
тэатар
Сібір
плошча
вясельле
крама
парк
сьнег
Нарач
вучань
бабуля
маці
Мікіта
13.	Адкажыце на пытаньне дзе? з ужываньнем неабходнага прыназоўніка і склону (Ответьте на
вопрос где?, употребляя необходпмый предлог п падеж).
Узор: кропля / люстэрка —> кропля на люстэрку
зубранё / пушча, Ясь / ганак, пакой / кватэра, коўдра / ложак, парасон / сумка,
фіранка / вакно, кветка / рука, аўта / дарога, яблык / талерка, човен / рака, кот / парог,
качкі / возера, студэнт / інтэрнат.
14. Скажыце, дзе гэтыя людзі (Скажнте, где этн людп)
15.	Прачытайце, словы ў дужках пастаўце ў адпаведнай граматычнай форме (Прочптайте, слова
в скобках поставьте в соответствуюіцей грамматпческой форме).
Узор: I тут і там мае (сябра). —» I тут і там мае сябры.
I тут і там мае (сябра). У Грэцыі — пан Дымас. 3 (замежнікі) ён мой найлепшы (прыяцель). Усе
спасьцігаюць бізнэс, а пан Дымас застаецца верны свайму (прызваньне), як і я. Ён спэцыялісты ў
(галіна) будаўніцтва, дойлід, якіх мала. У сваім (творства) за (крыніца) натхненьня ён мае (помнікі)
(даўніна).
Каштоўнасьці, непадуладныя (час) — вось што бывае тэмай нашых (гутаркі) у часе (вандроўкі).
— Чалавек — гэта яго памяць, — кажа Дымас, і я згодны зь ім. Гляджу на велічныя (забудова) і
думаю пра (людзі), якія пакінулі ў гэтых (муры) адбітак сваёй (душа).
16.	Замест кропак уточце ў тэкст пададзеныя словы (Вместо точек поставьте в текст прпведенные
слова).
электрычка, бацькі, чыгунка, пачастунак, жыхары, лес, вавёрка, дачка, хвост, малыя,
сьмех, гутарка, дарога
Я з жонкай, ... і сынам едзем у ... Сёньня нядзеля, і мы, як заўсёды, наведваемся да ... Яны
жывуць убаку ад ... Вярсты тры яшчэ трэба ісьці празь ... Але гэта нам падабаецца. Прыемнай бывае
нечаканая сустрэча з ... лесу: зайцамі, дзятламі, вавёркамі. Іншы раз сьмялейшай ... можна падаць ...
і нават пасьпець дакрануцца да ... Гэта вельмі забаўляе маіх ... Колькі тут бывае радасьці, ..., а
потым ... як вады, усю ...
-50-
17.	Пададзеныя назоўнікі праскланяйце ў адзіночным і множным ліку (Прнведенные
суіцествнтельные просклоняйте в едпнственном н множественном чнсле).
фарба, ружа, парог, хваля, знаўца, навуковец, падручнік, справа, лічба, каўнер, сьвята, рахунак,
краіна, сонца, картка, дамова
Кароткія і простыя размовы
(чытайце ўголас)
— Маё шанаваньне, дзядзька Антосю!
— Дзень добры, Пятрок! Даўно ня бачыў цябе. Ці
ты ўжо вольны ад заняткаў?
— Так, але цяпер я хаджу на практыку.
— Ну, а Волька? Ужо, пэўна, працуе ?
— Яна працуе і вучыцца завочна.
— Што парабляе дзед Савось ?
— Дзядуля на сваёй сядзібе, на Нарачы. Як самі
маецеся, дзядзька Антось ?
— Дзякаваць Богу. У нядзелю паеду ў Заслаўе.
— Перадавайце прывітаньне цётцы Марылі.
— Дзякуй, абавязкова перадам.
— Моё почтенпе, дядя Антось!
— День добрый, Петруша! Давно я не впдел тебя.
У тебя уже закончнлнсь занятпя ?
— Да, но теперь я хожу на практпку.
— Ну, а Оля? Уже, наверное, работает?
— Она работает н учнтся заочно.
— Чем занпмается дед Савось ?
— Дедушка на своей усадьбе, на Нарочн. А как
вы пожпваете, дядя Антось ?
— Слава Богу. В воскресенне поеду в Заславль.
— Передавайте прнвет тёте Марнн.
— Спаспбо, обязательно передам.
— Здароў, Мікола! Куды гэта ты выправіўся?
— Здароў! Іду да Мішкі, у яго там нейкія
праблемы з кампутарам. Куды сам ідзеш?
— Я ў краму. Хачу паднавіць кампутар, бо мая
машына надта марудзіць у Інтэрнэце. Ты ж
ведаеш!
— Дык можа табе зьмяніць правайдэра ?
— Ну, гэта мы паглядзім. Наогул, я мушу з табой
параіцца.
— Мы можам сустрэцца заўтра пасьля палудня.
— Добра, увечары я табе яшчэ ператэлефаную.
— Бывай.
— Пакуль.
— Здорово, Коля! Куда это ты направплся?
— Здорово! Пду к Мншке, у него там какпе-то
проблемы с компьютером. А ты куда ?
— Я в магазнн. Хочу обновпть компьютер,
потому что моя машпна уж очень тормозпт в
Пнтернете. Ты же знаешь!
— Так может тебе сменнть провайдера?
— Ну это мы посмотрпм. Вообіце, я должен с
тобой посоветоваться.
— Мы можем встретпться завтра после обеда.
— Хорошо, вечером я тебе еіцё перезвоню.
— Будь.
— Пока.
— Як завуць гэтага хлапца ?
— Пеця.
— А прозьвішча ?
— Пяцюшык.
— Ён жыве ў Вялейцы на Пеўчай вуліцы ?
— Так. Адкуль ты ведаеш?
— Ён мой зямляк. Я ж таксама зь Вялейшчыны.
— Как зовут этого парня ?
— Петя.
— А фамнлпя ?
— Петюшнк.
— Он жпвёт в Внлейке на Певчей улпце ?
— Да. Откуда ты знаешь ?
— Он мой земляк. Я же тоже с Внлешцнны.
-51-
Майстры слова гавораць
Сям’я, родная хата, вёска для многіх людзей — такі ж цэнтар сусьвету, як у Пталямеевай сістэме
Зямля: ні высокія званьні, ні абавязкі не аслабляюць у іх сямейных пачуцьцяў. Як бы ні вырасла кола
знаёмых, як бы ні пашыраліся духоўныя інтарэсы, усё роўна і ў сталыя гады інтуіцыя памесьціць іх
уласнае я ў мікрасьвет роднай сям’і і прымусіць ад бацькавага парога мераць шлях да вялікіх
галяктык, якія называюцца: культура і прызваньне, народ і чалавецтва.
(Уладзімір Калесьнік)
-52-
Заняткі трэйція
Занятне третье
Гэта Пётра, старэйшы Ясеў брат.
Які ён? Ён
выкшталцоны
майстравіты
здатны
спагадны
гасьцінны
(нсключнтельный)
(нскусный)
(способный)
(сострадательный)
(гостепрннмный)
Лад мовы
Прымеінік
(Прнлагательное)
Прьшеттк (пршіагательное) — самостоятельная часть речн, обозначает:
— свойство нлн прнзнак предмета, не связанный со временем: краплІсты до7яедж;
— отношенне к другнм предметам: парцяньія шкарпэткі;
— прпнадлежность лнцу, жпвому суіцеству: Пётраў дзя дзька, даччыші ла ска.
Прнлагательные согласуются с суіцествнтельнымн в роде, чнсле, падеже:
заву7лак (м.р. які?) пакруча!сты — нзвнлнстый переулок,
цэгла (ж.р. якая?) руда!я — корпчневый кпрппч,
пе чыва (н.р. якое?) сма!чнае — вкусное печенье,
празь пёршыя (мн.л. якія?) ру кі — нз первых рук.
Скланеньне прыметнікаў
(Склоненпе прплагательных)
ЯКІ? ЯКАЯ? ЯКОЕ? ЯКІЯ?
У адзіночным ліку:
	м.р. адушаўлёны	м.р. неадушаўлёны	ж.р.	н.р.
н. р. д. в. т. м.	высокі мужчына высокага мужчыны высокгшу мужчыну высокага мужчыну высокім мужчынам на высокш мужчыне	высокі стол высокага стала высокгшу сталу высокі стол высокш сталом пры высокш стале	высокая кабета высокай кабеты высокай кабеце высокую кабету высокай кабетай пры высокай кабеце	высокае дзіця высокага дзіцяці высокгшу дзіцяці высокае дзіця высокш дзіцем пры высокш дзіцяці
У множным ліку:
	м.р. адушаўлёны	м.р. неадушаўлёны	ж.р.	н.р.
Н. Р. д. в. т. м.	высок/я мужчыны высокгх мужчынаў высокш мужчынам высокгх мужчынаў высокшг мужчынамі на высокгх мужчынах	высок/я сталы высокгх сталоў высокш сталам высок/я сталы высокшг сталамі пры высокгх сталах	высокг’я кабеты высокгх кабетаў высокш кабетам высокгх кабетаў высокшг кабетамі пры высокгх кабетах	высокгя дзеці высокгх дзяцей высокш дзецям высокгх дзяцяў высокшг’ дзецьмі пры высокгх дзецях
-53-
Окончання прп склоненнп прнлагательных.
	у адзіночным ліку			у множным ліку
	м.р.	ж.р.	н.р.	м.р.; ж.р.; н.р.
н.	-ы, -і	-ая, -яя	-ое, -ае, -яе	-ыя, -ія
р.	-ога, -ага, -яга	-ое, -ае, -яе, -ой, -ай, -яй	-ога, -ага, -яга	-ых, -іх
д.	-ому, -аму, -яму	-ой, -ай, -яй	-ому, -аму, -яму	-ым, -ім
в.	-ога, -ага, -яга (з адушаўлёнымі) -ы, -і (зь неадушаўлёнымі)	-ую, -юю	-ое, -ае, -яе	-ых, -іх (з адуш.) -ыя, -ія (зь неадуш.)
т.	-ым, -ім	-ою, -аю, -яю, -ой, -ай, -яй	-ым, -ім	-ымі, -імі
м.	-ым, -ім	-ой, -ай	-ым, -ім	-ых, -іх
Некоторые прнлагательные пмеют полную п краткую формы: рады — рад (радостный — рад),
поўны — повен (полный — полон), дужы — дуж (снльный — снлён). Краткне прнлагательные
нзменяются по родам п чнслам: певень грозен (м.р.), котка грозна (ж.р.), шчаня грозна (н.р.), яны
так моцна грозны (мн.л.).
Ступені прыраўнаваньня якасных прыметнікаў
(Степенн сравненпя качественных прнлагательных)
маленькі — меншы — найменшы / сама меншы
вялікі — большы — найбольшы
высокі — вышэйшы — найвышэйшы
нізкі — ніжэйшы — найніжэйшы
добры — лепшы — найлепшы
благі — горшы — найгоршы
маленькпй — меныпнй — самый маленькнй
болыпой — болыпнй — самый болыпой
высокнй — высіпнй — напвысшнй
ннзкнй — ннзшнй — самый ннзкнй
хорошнй — лучшпй — наплучшнй
плохой — худшнй — нанхудшнй
Образованпе форм сравнптельной степенн прплагательных.
Простая форма напвысшей степенп:
-ейш-	салодкі - саладзеншы - найсаладзейшы	сладкпй - более сладкнй - самый сладкпй
-эйш-	горкі - гарчэншы - нангарчэншы	горькнй - более горькпй - самый горькнй
+	прыгожы - прыгажэншы - нанпрыгажэншы	краснвый - краспвейшнй - самый краспвый
най-	здаровы - здаравеншы - нанздаравеншы	здоровый - здоровейшпй - самый здоровый
	цікавы - цікавеншы - нанцікавейшы	ннтересный - ннтереснейшнй - самый пнт.
	модны - мадненшы - нанмадненшы	модный - моднейшпй - самый модный
	ёмкі - ямчэншы - нанямчэншы	удобный - более удобный - самый удобный
| -эзн- | шырокі - шырачээны
доўгі - даўжэзны
высокі - высачэзны
шнрокнй - шпроченный
длннный - ДЛНННЮІЦНЙ
высокпй - высоченный
Краткая форма нанвысшей степенн:
най-	высокі - нанвышшы
+	блізкі - нанблізшы
-ш-	багаты - нанбагатшы
	новы - нанноўшы кароткі - нанкаротшы
высокпй - самый высочайшнй
блнзкнй - самый блнжайшпй
богатый - самый богатейшпй
новый - самый новейшпй
короткпй - самый кратчайшнй
Сложная форма напвысшей степенн:
| сама | танны - таньненшы - сама танны
стары - старэншы - сама стары
дешевый - дешевейшнй - самый дешевый
старый - старейшнй - самый старый
-54-
менш шчыльны - менш шчыльны - больш шчыльны
больш тлусты - менш тлусты - больш тлусты
складаны - менш складаны - больш складаны
выразны - менш выразны - больш выразны
падобны - менш падобны - больш бадобны
плотный - менее/более плотный
жпрный - менее/более жпрный
сложный - менее/более сложный
выразптельный - менее/более выразпт.
похожпй - менее/более похожпй
1)	Прн сравненнн некоторых понятнй (возраста, роста н т.п.) прплагательное употребляется
с предлогамн за, ад, над, а суіцсствптсльнос ставптся в роднтельном падеже: няма зьвера
дужэйшага за лева (нет зверя снльнее льва), гарачэй ад агню (горячее огня), няма горшага
ка7та над нашага брата (нет хуже палача, чем наш брат), сястра маладзейшая за брата
(сестра моложе брата), ён разумнейшы заўсіх (он умнее всех).
2)	Прплагательные, которые в русском языке употреблены в высшей степенп сравненпя, в
беларуском соотносятся только с прплагательнымн напвысшей степенн. Сравнпте: блпжайшпй
— найбліжэйшы, легчайшпй — найлягчэйшы, новейшпй — найноушы.
3)	Обратпте вннманпе, что прплагательное падобны сочетается с предлогом да н
суіцествнтельным в родптельном падеже: падобны да бацькі (похожнй на отца).
Степеней сравненпя не нмеют прплагательные:
з колькасна нязьменнай якасьцю	кволы, хлебабулачны, кісламалочны
з азначэньнем пасады, званьня	старшы лейтэнант, галоўны інжынер, навуковы супрацоўнік
з азначэньнем масьці жывёл	пярэсты, піжасты, буланы
з азначэньнем колеру праз адносіны да іншых прадметаў, якасна-адносныя	рамонкавы, шыпшынавы, бэзавы, агністы, шэра-сіні, цёмна-зялёны
з формамі суб’ектыўнай ацэнкі	драбнюткі, мізэрны, марны
Не нмеют форм оценкп н степеней сравненпя относнтельные прнлагательные. Пх прнзнакп не
нзменяются: зрокавыя выпыты (зрнтельные тесты), дароўны надпіс (дарственная надпнсь),
саламяны капялюш (соломенная шляпа), парцяныя шкарпэткі (хлопчатобумажные носкп),
мастакоўскі талент (талант художннка).
Практыкуйцеся
1.	Прачытайце сказы, зьвярніце ўвагу на канчаткі прыметнікаў (Прочптайте предложенпя,
обратпте внпманне на окончанпя прнлагательных).
До брае ляжы ць, а зло е бяжы ць.
Аста7тні раз быва7ю ў вас.
Стары7 всрабсй на мякі7ну ня квапіцца.
У жыцьці быва7юць усяля кія здарэ7ньні.
Чо7рныя баравікі' так і стая ць уваччу'.
На до ўгі век, на до брае здаро7ўе.
Па ласым ку7 се я й вадь/ нап’юся.
Сядзі7ць па7ні на мурку7ў чырвоным каптурку — хто йдзс7, той пакло7ніцца (Суніцы).
Чырвоны колер, ві нны смак, каме7ннае сэ7рца — хто гэта так? (Вішня)
А хто ма с хвост куртаты, бараду7 і нос гарба7ты, но сіць, лс сам ідучь/, за7мест ша'пкі два карчыА?
(Лось)
-55-
2.	Скажыце як мае быць па-беларуску (Скажнте по-беларускн правпльно).
Блпжайшая остановка. Лучшне годы. Высшнй сорт. Легчайшнй вес. Сладчайшнй напнток.
3.	Прачытайце фраземы, з пададзеных словаў знайдзіце да іх прыметнікі (Прочнтайте фраземы,
нз прнведенных слов подбернте к ннм прнлагательные).
Узор: галава ва рыць —> разумны
малы, вясёлы, прагны (ненаедны), чырванашчокая кабета, аднолькавыя, вопытны,
выдатны
кату па пяту — ...
аднаго поля ягады — ...
біты воўк —...
хоць куды — ...
на сёмым небе — ...
маладзіца як брусьніца — ...
плячысты на жывот — ...
4.	Прыметнік у дужках пастаўце ў адпаведнай форме (Прнлагательное в скобках поставьте в
соответствуюіцей форме).
Узор: (жоўты) касачы7 —> жоўтыя касачы
(рыжы) валасы, (зялёны) кашуля, (шэры) вочы, (бэжавы) аўта,
(чырвоны) стужка, (паласаты) кавун, (блакітны) шалік, (чорны) кава
Лад мовы
Прыналежныя прыметнікі
(Прнтяжательные прнлагательные)
ЧЫЙ? ЧЫЯ? ЧЫЁ?
Разновндность относнтельных прнлагательных — прыналежныя (прнтяжательные). Онн
показывают, кому прннадлежнт предмет: мату'ліна варэ7ньне — мамнно варенье, даччына! ху7стка
— платок дочерн (но! даччыіная фірма — дочерняя фпрма), сабачы пысьняк — собачнй
намордннк. Прнтяжательные прнлагательные образуются от основ суіцествнтельных; могут
переходнть в качественные н относнтельные.
Образованне прнтяжательных прнлагательных от суіцествнтельных мужского рода.
-<>Ў, -аў	Паўлюк	Паўлюкоў дом (м.р.)	дом Павла
-еў, -ёў	Пётра	Пётроў кампутар (м.р.)	компьютер Петра
	Ясь	Ясеў брат (м.р.)	брат Яся
	Міхась	Міхасёу калега (м.р.)	коллега Мнхася
-ова, -ава	Паўлюк	Паўлюкова кватэра (ж.р.)	квартпра Павла
-ева, -ёва		Паўлюкова дзіця (н.р.)	ребёнок Павла
	Пётра	Пётрава жонка (ж.р.)	жена Петра
		Пётрава вакно (н.р.)	окно Петра
	Ясь	Ясева сядзіба (ж.р.)	усадьба Яся
		Ясвва бра (н.р.)	бра Яся
	Міхась	Міхасёва фірма (ж.р.)	фпрма Мнхася
		Міхасёва аўта (н.р.)	автомобнль Мнхася
-56-
Образованне прнтяжательных прплагательных от суіцествйтельных женского рода.
-ін-, -ын-	маці	матчын дар (м.р.)	мамнн подарок
	Валя	матчына хустка (ж.р.) матчына пісьмо (н.р.) Валгн хрэсьнік (м.р.)	мампн платок мампно ппсьмо Валнн крестнпк
		Валгна вопратка (ж.р.) Валгна дзіця (н.р.)	Валнна одежда Валнн ребёнок
Прптяжательные прнлагательные в пменптельном н впнптельном падежах употребляются в
краткой форме: сынава шапка, сынаву шапку. Однако с одушевлённымн суіцествнтельнымн
прнтяжательные прнлагательные мужского рода в впнптельном падеже употребляются в полной
форме: сынавага сябра.
Спосабы словаўтварэньня прыметнікаў
(Способы словообразованпя прнлагательных)
Прнлагательные образуются с помоіцью следуюіцпх основных способов.
прыстаўкавы	не- (ня-), без- (бяз-), да-, паза-, перад-, за- ды інш.	невысокі, ггяблізкі, безгалосы, бязводны, зггвысокі, г)гггістарычны, нггзггчарговы, перадапошні
суфіксавы	-лів-, -іст-, -ав-, -ов-, -ат-, -н-, -ават-, -ск-, -ц- ды інш.	сарамлгвы, іскрысты, даведкавы, баровы, вусгнны, блакітны, чырванаваты, бэзавы, бульбяны, бялявы
прыстаўкава- суфіксавы	спалучэньне прыстаўкі з суфіксам	надламаны, надгалісты, нрыдарожны, зггмежны, /гггзггслужбовы, ггеахайны, негасьцгн-ны
Прпмеры.	зыходнае слова	утвораны прыметнік	пераклад
-ін-, -ын-	бабуля	бабулгн	бабушкпн
	сястра	сестрын	сестры
	Лявоніха	Лявоншын	Лявоннхп
	Аленка	Аленчын	Алёнкнн
-оў, -аў	дзед	дзедггў	деда (дедов)
-еў,-ёў	брат	братггў	брата(братов)
	зяць	зяцеў	зятя (зятнн)
	дзядзька	дзядзькггр	дядн (дяднн)
-ов-, -ав-	зіма	зімовы	зпмнпй
-ев-, -ёв-	вясна	вясновы	весенннй
	вёска	вясковы	сельскпй
	стужка	стужкггвы	ленточный
	сетка	сеткггвы	сетевой
	кампутар	кампутаровы	компьютерный
	памылка	памылковы	ошнбочный
	камора	каморггвы	клеточный
	бэз	бэзггвы	спреневый
	язва	язвггвы	язвенный
	тэкст	тэкстггвы	текстовый
	фірма	фірмггвы	фпрменный
	сыстэма	сыстэмггвы	спстемный
	мэтал	мэталёвы	металлпческпй
	біном	біномггвы	бнномнальный
	тыф	тыфггвы	тнфозный
	вена	венггвы	венозный
-57-
1	-*	\	пэнсія	пэнсій ы	пенспонный
апэрацыя		апэрацыйны	операцпонный
установа		устаўны	учреднтельный
арганізацыя		арганізацыйны	органнзацпонный
адукацыя		адукацыйны	образовательный
экватар		экватарны	экваторнальный
сінусоіда		сінусоідны	сннусондальный
трахея		трахейны	трахейный
спэкуляцыя		спэкуляцыйны	спекуляцпонный
акупацыя		акупацыйны	аккупацнонный
прадукцыя		прадукцыйны	продукцпонный
-іст-	уступ	уступісты	уступчатый
лінія		лінеісты	лпнейчатый
-ц-,-ск-	глядач	глядацкі	зрнтельскпй
грэк		грэцкі	греческнй
казак		казацкі	казачпй
Смалявічы		Смалявіцкі	Смолевнчскпй
Нью-Ёрк		Нью-Ёрскі	Нью-Норкскнй
1		1	мовазнавец	мовазнаўчы	языковедческпй
кіраўнік		кіраўнічы	управленческпй
давер		даверчы	верптельный
Еслн прнлагательное образовано от слова с основой, заканчнваюіцейся:
—	на ц, т, ч, к, то прнлагательное нмеет суффнкс -ц-: скаўт — скаўцкі, чытач — чытацкі,
Глыбокае — глыбоцкі, брат — брацкі, Смалявічы — смалявіцкі;
—	на несколько согласных звуков, последннй нз которых к, а суффнкс начннается на с, то в
прнлагательном корневое к не употребляется: Нью-Ёрк — Нью-Ёрскі;
—	на с, з, ш, ж, г, х, а суффпкс начпнается на с, то в прнлагательном употребляется одна
буква с, а фпнальная согласная на ппсьме не обозначается: Белая Вежа — белавескі,
чэх — чэскі, француз — францускі, Нясьвіж — Нясьвіскі;
—	на ск, цк, а прнлагательное образуется прн помоіцп суффпкса -ск-, то в слове остаётся
только одно ск нлп цк: Дамаск — дамаскі, Смаленск — смаленскі, Брацк — брацкі;
—	на звонкне д, дж, дз, а суффпкс начннается на с, то прн пронзношеннн в слове слышнтся
звук [ц|, но шшіется дз: сусед — сусейзкі [сус’эцк’і], грамада — грамадзкі [грамацк’і|.
Практыкуйцеся
5.	3 словаў у дужках утварыце прыметнікі (От слов в скобках образуйте прнлагательные).
Узор: (яблык) пірог —> яблычны пірог
(поўдзень) вецер, (жах) выгляд, (вусы) дзядзька, (бульба) страва, (кішэня) ліхтарык, (маліна)
колер, (ружа) пялёстак.
6.	Утварыце прыметнікі (Образуйте прнлагательные).
Наваградак, Ліда, Нясьвіж, Вушачы, Сураж, латыш, завод, сьвет, казак, Ворша.
-58-
7.	Скажыце, якія тутака прыметнікі якасныя, а якія адносныя ці прыналежныя? (Скажпте,
какне нз прнлагательных являются качественнымн, относнтельнымп, а какне прптяжательнымп?)
братава майстроўня
мастерская брата
знаёмы лес
знакомый лес
пясчаная выспа
песчаный остров
морскае ўзьбярэжжа
морское побережье
ільняная тканіна
льняная ткань
дзедаў човен
дедова лодка
слоік матулінага
варэньня
банка мамнного варенья
зямная куля
земной шар
высачэзны дом —
хмарачос
высоченный дом
небоскреб
камэрцыйны кіёск /
шапік
коммерческнй кноск
8.	Скажыце як мае быць (Скажнте правнльно).
Узор: Пражываньне ў шыкоўным гатэлі.
пражываньне
Беларусь
радасьць
дзеці
гармідар
згода
сьвечкі
імпрэза
дзяўчына
У
на
шыкоўны
вольны
свабодны
гульнявы
школьны
супольны
старадаўні
купалаўскі
нацыянальны
гатэль
рынак
творства
зал
двор
праца
жырандоль
парк
строй
-59-
9.	Ад пададзеных прыметнікаў утварыце ступені прыраўнаваньняў (Образуйте степенн
сравнення от прнведенных прнлагательных).
Узор: дарагі падарунак -^» даражэйшы падарунак -^» найдаражэйшы падарунак
новае начыньне, мяккі каўнер, чырвоны колер, смачны яблык, прывабная мясьціна,
салодкія маліны, забаўныя прыгоды, цёплае паліто, зграбная рэч, высокая будыніна,
пісьменны праўнік, малы сабачка, цяжкая валізка.
10.	Ад словаў у дужках утварыце прыналежны прыметнік і дапасуйце яго да назоўніка (От слов
в скобках образуйте прнтяжательное местонменне н согласуйте его с сушествнтельным).
Узор: Хто гэта? (Ясь) найлепшы сябра. —> Ясеў найлепшы сябра.
а)	Хто гэта? (Волька) болыпы сын.
(Людміла) меншая сястра.
(Аркадзь) крэўныя.
б)	Што гэта? (Піліп) студэнцкі пакой.
(Ксеня) бурштынавыя кара7лі.
(Максім) новае паліто.
11.	Складзіце сказы (Составьте предложенпя):
Узор: Тут утульны студэнцкі пакой.
Тут
Там
На падлозе
На рагу стала
Каля стала
студэнцкі
Мікітаў
Мікітавы
бацькавы
матчыны
сябравы
сяброўчын
сястрыная
Колеў
Сяргеевы
мой
наш
братава
утульны
пісьмовыя
кампутаровае
патрэбныя
заўсёдны
замежны
сонцаахоўныя
бліскучая
пісьмовы
новыя
праезны
цыравальныя
драўляны
стол
акуляры
ніткі
цацка
пакой
паперы
нататнік
слоўнік
часапісы
начыньне
квіток
зэдлік
прылады
12.	Замест кропак уточце ў тэкст выпушчаныя словы (Вместо точек вставьте в текст
пропушенные слова).
сьветлы, складовы, арыгінальны, выштукаваны, кафляны, крэмавы, старадаўні, густоўны,
прыгожы, беларускі, розны, мяккі
Утульны ... пакой. ... інтэр’ер. Яго ... частка — адметныя рэчы ў ... гусьце. Сурвэта. Прыгожа
аформлены куфэрак. ... колеру кветкі.
Што яшчэ? На сьцяне — ... відарыс гербу Пагоня. ... гадзіньнік. Мэбля. ... камінак. Каля сьцяны,
справа, шафа. Зьлева ... канапа. Справа крэсла. Люстэрка. Яно ў ... аправе. ... каберац на падлозе.
Угары пад стольлю ... люстра. На вокнах ... самадзялковыя фіранкі.
13.	Скарыстаўшы слоўнік і ўжо вядомыя вам словы, падайце свае прыметнікі да пазначаных
назоўнікаў (Пспользуя словарь н уже нзвестные вам слова, прпведнте свон прнлагательные к
обозначенным суіцествнтельным).
-60-
Дзяўчаты і хлопцы зь менскага Трасцкага прымесьця.
Якія яны?
самастойныя
дасьведчаныя
адукаваныя
чынныя
самавітыя
сталыя чытачы Купалаўскай бібліятэкі
14. Складзіце сказы з ужываньнем прапанаваных словазлучэньняў і словаў (Составьте
предложенпя, употребляя предложенные словосочетання н слова).
дзьвюхпавярховая камяніца;	Валодзеў гасьцінец;	брукаваная плошча;
старажытны мур; мураванка	адметны трае7цкі сувэнір	даўнейшая вуліца
15. Падшукайце да прыметніка адпаведны назоўнік (Подберпте к прплагательному
соответствуюіцее суіцествйтельное).
Узор: шавецкія —	шавецкія курсы
вулічны	хвалі
марскія	дубец
дарожны	ліст
дубовая	жук
ліпавы	цьвет
волкае	паветра
вярбовы	басэйн
рачны	мэбля
маёвы	рух
Кароткія і простыя размовы
(чытайце ўголас)
— Ці здольны гэты дзяцюк ? Здольны ды й старанны!	— Способный лн этот парень ? — Способный, да еіце н старательный!
Дзе Ясеў бацька ? — Ён пры старэйшым сыну, пры Пётру.	Где отец Яся? — Он со старшнм сыном, с Петром.
-61-
— Ты езьдзіў у Івянец? — Езьдзіў, толькі ўчора вярнуўся. — Ну й як вандроўка? — Мне спадабалася. Адпачыў як мае быць. — А ты яшчэ й загарэў! — Дык ты ня ведаеш, якія там мясьціны? Гэта ж у бок Налібоцкай пушчы. Адныя бары чаго вартыя!..	— Ты езднл в Нвянец? — Ездпл, только вчера вернулся. — Ну н как путешествне ? — Мне понравнлось. Отдохнул что надо. — А ты еіце н загорел! — Разве ты не знаешь, какне там места? Это же в сторону Налнбокской пуіцн. Однп боры чего стоят!..
— Вазьміце ў дарогу яблыкаў. — Якіх? Гэтых жоўтых ? — Не, жоўтыя яшчэ кіслыя. Бяры вунь у той папяровай скрынцы. — Яны саладзейшыя ? — Саладзейшыя і болып сакаўныя.	— Возьмнте в дорогу яблок. — Какпх? Этнх желтых ? — Нет, желтые еіце кнслые. Берн вот в том бумажном яіцнке. — Онн более сладкпе ? — Более сладкне н более сочные.
— Добры дзень, дзядзька Андрэй! — Здароў, жэўжык. А дзе ж бацькі ? — Зараз прыйдуць. Зайшлі ў краму. — Ну, як ты дуж-здароў? Ці падрос за лета ? — Мы былі на моры, дзядзька Андрэй. — На моры? А дзе ж гэта ? — У Турэччыне, на Эгейскім моры. Яно цёплае, ласка вае. I вада ў ім чыстая, празрыстая.	— Здравствуйте, дядя Андрей! — Прнвет, пострел. А роднтелп где ? — Сейчас прпдут. Зашлн в магазпн. — Ну, как пожнваешь? Подрос лн за лето ? — Мы былн на море, дядя Андрей. — На море? А где же это ? — В Турцпн, на Эгейском море. Оно тёплое, ласкавое. Н вода в нём чнстая, прозрачная.
— Добры вечар у хату! — Добры вечар! Праходзь, калі ласка, сядай. — Што чуваць у вас ? — Навінаў багата. Наш Паўла ўжо мае новую кватэру. — Во як ?! А ў якім раёне ? — У Малінаўцы. — Дык я ж таксама ў Малінаўцы! А на якой вуліцы? — На вуліцы Мадэрнай. — А... Гэта ад мяне няблізка.	— Добрый вечер! — Добрый вечер! Проходп, пожалуйста, саднсь. — Что у вас слышно ? — Новостей много. Наш Павел уже получнл новую квартнру. — Вот как ?! А в каком районе? — В Малнновке. — Так я тоже в Малнновке! А на какой улнце? — На улпце Модерной. — А... Это от меня неблнзко.
Майстры слова гавораць
... слова жыве — яно вечнае й неўміручае. Бо яно бесьцялеснае й неашчутнае. Бо яго можна толькі
пачуць, нават прачытаць, але нельга ўзяць у рукі — напісанае ці надрукаванае слова ўжо не само
слова, а толькі яго ілюстрацыя. У самім слове няма ніводнага атама, няма нічога з таго, што
падуладна сьмерці. Яно, хоць само жывое, не праходзіць звычайных стадыяў усяго жывога:
нараджэньне, сталеньне, старэньне, сьмерць. Бо яно дух, а дух ня мае сьмерці.
(Янка Сіпакоў)
-62-
Заняткі чацьвертыя
Занятне четвёртое
Хіба гэта наш Ясь?
Хтосьці іншы.
Нейкі чужы чужаніца.
Лад мовы
Займеньнік
(Местонменне)
Займеньнік (местоіімете) — нзменяемая часть речн, которая не называет предметы, лпца,
качества, а только указывает на нпх. По своему значенпю местонмення делятся на:
— асабовыя (лачные)'. я, мы, ты, вы, ён, яна7, яно7, яны7;
— прыналежныя (пршпяжательные)’. мой, наш, твой, ваш, яго7, яго7ны, е йны, свой, іхні;
— паказальныя (указательные)'. той, такі7, гэ ты, гэ такі, гэ ны, гэ ткі, сто лькі, гэ7тулькі;
— азначальныя (определшпельные)'. сам, усё7, усе7, уве сь, ко жны, любы7, са мы, і ншы:
— пытальна-адносныя (вопросшпельно-относшпельные)'. хто, што, які7, като ры, чый, ко7лькі;
— зваротныя (возвратные)'. сябе;
— адмоўныя (отрнцательные)'. ніхто7, нішто7, нія7кі, нічы й, ніво дны;
— неазначальныя (неопределенные)'. не7хта, нешта, хто7сьці, штосьці, нейкі, якісьці, які-
не7будзь, не калькі, абы-які7, хто-не7будзь.
Асабовыя займеньнікі
(Лнчные местонмення)
	у адзіночным ліку					у множным ліку		
	І-я асоба	ІІ-я асоба	м.р.	ІІІ-я асоба ж.р.	н.р.	І-я асоба	ІІ-я асоба	ІІІ-я асоба
н.	я	ты	ён	яна	яно	мы	вы	яны
р.	мяне	цябе	яго	яе	яго	нас	вас	іх
д.	мне	табе	яму	ёй	яму	нам	вам	ім
в.	мяне	цябе	яго	яе	яго	нас	вас	іх
т.	мной (мною)	табой (табою)	ім	ёй (ёю)	ім	намі	вамі	імі
м.	па мне	па табе	па ім	па ёй	па ім	па нас	па вас	па іх
Практыкуйцеся
1.	Адкажыце на пытаньні (Ответьте на вопросы).
Узор: Ці спадар Жураўскі настаўнік? (прафэсар) —> Не, спадар Жураўскі не настаўнік, ён прафэсар.
Ці спадар Чайка друкар? (выдавец)
Гэтыя людзі, твае калегі, тутэйшыя? (прыежджыя)
Хто гэтая дзяўчына, твая сястра? (братава сяброўка)
-63-
Ці спадарыня Ганна сакратарка? (паштарка)
Ці гэта Колева дзіця? (Волька)
2.	Адкажыце на пытаньні (Ответьте на вопросы).
Узор: Што ты ведаеш пра (Сяргей, ён)? —> Што я ведаю пра Сяргея? Я нічога ня ведаю пра яго.
Што ты ведаеш пра (Вярбіцкія, яны)?
Што ты ведаеш пра (той хлапец, ён)?
Што ты ведаеш пра (Волька, яна)?
Што ты маеш сказаць (спадар Лявіцкі, ён)?
Ты павіншаваў (спадарыня Людміла, яна)?
Ты паедзеш з (Паўлюк, ён) на адпачынак?
Ты даваў (дзіця, яно) папіць?
Лад мовы
Прыналежпыя займеньнікі
(Прнтяжательные местонмення)
Местопменпя мой, мая, маё, мае (мой, моя, моё, моп), твой, твая, тваё, твае (твой, твоя, твоё, твоп):
	у адзіночным ліку			у множным ліку
	м.р.	ж.р.	н.р.	м.р.; ж.р.; н.р.
н.	мой, твой	мая, твая	маё, тваё	мае, твае
р.	майго, твайго	маей, тваей	майго, твайго	маіх, тваіх
д.	майму, твайму	маёй, тваёй	майму, твайму	маім, тваім
в.	майго, твайго (адуш.) мой, твой (неадуш.)	маю, тваю	маё, тваё	маіх, тваіх (адуш.) мае, твае (неадуш.)
т.	маім, тваім	маёю (маёй), тваёю (тваёй)	маім, тваім	маімі, тваімі
м.	маім, тваім	маёй, тваёй	маім, тваім	маіх, тваіх
Местопмення ягоны, ягоная, ягонае, ягоныя (его), ейны, ейная, ейнае, ейныя (её):
	у адзіночным ліку			у множным ліку
	м.р.	ж.р.	н.р.	м.р.; ж.р.; н.р.
Н.	ягоны, ейны	ягоная, ейная	ягонае, ейнае	ягоныя, ейныя
Р.	ягонага, ейнага	ягонай, ейнай	ягонага, ейнага	ягоных, ейных
д.	ягонаму, ейнаму	ягонай, ейнай	ягонаму, ейнаму	ягоным, ейным
в.	ягонага, ейнага (адуш.) ягоны, ейны (неадуш.)	ягоную, ейную	ягонага, ейнага (адуш.) ягонае, ейнае (неад.)	ягоных, ейным (адуш.) ягоныя, ейныя (неад.)
т.	ягоным, ейным	ягонай, ейнай	ягоным, ейным	ягонымі, ейнымі
м.	ягоным, ейным	ягонай, ейнай	ягоным, ейным	ягоных, ейных
Местонменпя наш, наша, нашы (наш, наша, нашн), ваш, ваша, вашы (ваш, ваше, вашп):
	у адзіночным лікі		у	у множным ліку
	м.р.	ж.р.	н.р.	м.р.; ж.р.; н.р.
Н.	наш, ваш	наша, ваша	наша, ваша	нашы, вашы
Р.	нашага, вашага	нашу, вашу	нашага, вашага	нашых, вашых
д.	нашаму, вашаму	нашай, вашай	нашаму, вашаму	нашым, вашым
в.	нашага, вашага (адуш.) наш, ваш (неадуш.)	нашу, вашу	наша, ваша	нашых, вашых (адуш.) нашы, вашы (неадуш.)
т.	нашым, вашым	нашай, вашай	нашым, вашым	нашымі, вашымі
м.	нашым, вашым	нашай, вашай	нашым, вашым	нашых, вашых
-64-
Местонмення іхні, іхняя, іхняе, іхнія (нх):
	у адзіночным ліку			у множным ліку
	м.р.	ж.р.	н.р.	м.р.; ж.р.; н.р.
н.	іхні / іхны	іхняя/іхная	іхняе/іхнае	іхнія / іхныя
р.	іхняга / іхнага	іхняй / іхнай	іхняга / іхнага	іхніх / іхных
д.	іхняму / іхнаму	іхняй / іхнай	іхняму / іхнаму	іхнімі / іхным
в.	іхняга / іхнага (адуш.) іхні / іхны (неадуш.)	іхнюю / іхную	іхняе/іхнае	іхніх / іхных (адуш.) іхнія / іхныя (неадуш.)
т.	іхнім / іхным	іхняй/іхнай	іхнім / іхным	іхнімі / іхнымі
м.	пры іхнім / іхным	пры іхняй / іхнай	пры іхнім / іхным	пры іхніх / іхных
Прнтяжательное местонменне свой может указывать на прннадлежность предмета любому нз трёх
лпц, т.к. не нмеет отлпчнй в роде: ён прынес свой парасон (он прннёс свой зонт), яна прынесла
свой парасон (она прпнесла свой зонт), дзіця прынесла свой парасон (ребёнок прннёс свой зонт).
Практыкуйцеся
3.	Прыналежныя прыметнікі замяніце займеньнікамі ягоны, ейны, іхны ў адпаведнай форме
(Прнтяжательные прплагательные заменпте местонменпямн ягоны, ейны, іхны в надлсжаіцсй форме).
Віця і Віцева сястра, Зіна і Зінін муж, настаўніца і настаўніцына кляса, гаспадар і гаспадароў
сабака, Вярбіцкія і дзеці Вярбіцкіх, цётка і цётчын унук, Васіль і Васілёў настаўнік.
4.	Прачытайце, адзначце прыналежныя займеньнікі (Прочнтайте, отметьте прнтяжательные
местонменпя).
Прыехалі цётка зь дзядзькам. Гэта іхны сын, іхная дачка й іхнае аўта.
Юля ўжо тут. Бачу ейнае паліто, ейны капялюш і ейную торбу.
Бацька пытаецца, дзе ягоны алавік, ягоныя паперы ды ягоныя акуляры.
Лад мовы
Паказальныя займеньнікі
(Указательные местонменпя)
	у адзіночным ліку			у множным ліку
	м.р.	ж.р.	н.р.	м.р.; ж.р.; н.р.
н. р. д. в. Т. М.	той таго таму / тому таго (адуш.) той (неадуш.) тым пры тым	тая тае / той той тую тою пры той	тое таго / тога таму / тому тое тым пры тым	тыя тых тым тых (адуш.) тыя (неадуш.) тымі пры тых
-65-
1)	Местонменне той по сравненню с местонменпем гэты указывает на предмет, более
отдалённый. Местонменпе гэты — на более блпзкпй.
2)	Местонмення такі, гэтакі, столькі, гэтулькі указывают на качество п колнчество,
подобное уже названным. Склоняются как прплагательные с основой на г, к, х во
множественном чнсле: гэтульк/л- блізк/л- нам людзей.
Пытальныя, адмоўныя й неазначальныя займеньнікі
(Вопроснтельные, отрпцательные н неопределенные местонменпя)
пытальныя	адмоўныя	неазначальныя
хто (кто) што (что) дзе (где) куды' (куда) калі7 (когда) як (как) які7 (какой) адку7ль (откуда) чый (чей)	ніхто (ннкто) нішто (ннчто) нідзе7 (ннгде) ніку7ды (ннкуда) ніколі (нпкогда) ніяк (ннкак) ніякі (нпкакой) ніадкўль (нноткуда) нічы й (ннчей)	не хта (кто-то, кто-ннбудь, кое-кто) не7шта (что-то, что-нпбудь, кое-что) не7дзе (где-то, где-ннбудь, кое-где) не7куды (куда-то, куда-нпбудь) не7калі (когда-то, когда-нпбудь) не7як (как-то, как-нпбудь) не йкі (какой-то, какой-нпбудь, кое-какой) адне куль (откуда-то) не7йчы, чы йсьці (чей-то)
Практыкуйцеся
5.	Замест кропак пастаўце паводле сэнсу неазначальныя займеньнікі (Вместо точек поставьте по
смыслу неопределенные местонмення).
Тут ... незнаёмыя дзяўчаты.
Ён ... шукаў.
... гэта будзе патрэбна.
... забыўся ў аўтобусе сваю валізку.
Гэта ... цікавае.
Пакліч хутчэй ...
... ён мне не патэлефанаваў.
6.	Дайце адмоўныя адказы на пытаньні (Дайте отрнцательные ответы на вопросы).
Узор: Ці ёсьць хто ў хаце? (нікога) —> Не, нікога няма.
Каму даваў свой адрас? (нікому)
Ці ведаеце што пра іх? (нічога)
Ці ёсьць ад іх якія зьвесткі? (ніякіх)
Ці былі вы калі на моры? (аніколі)
Чым ён цікавіцца? (нічым)
Ці паедзеце куды ў гэтую нядзелю? (нікуды)
Ці сустрэў каго знаёмага на вечарынцы? (нікога)
Кім апякуецца ваша фірма? (нікім)
Пры кім ён вучыцца? (ні пры кім)
Чый гэта кубак? (нічый)
Чыё імя тут вам вядомае? (нічыё)
-66-
Каго ты там бачыш? (нікога)
Што ты там шукаеш? (нічога)
Чым ты засмучаны? (нічым)
Ці быў ён калі ў Вас? (ніколі)
Дзе ты бачыў мой парасон? (нідзе)
Дзе ты быў у нядзелю? (анідзе)
Лад мовы
Асобныя заўвагі да займеньнікаў
(Некоторые особенностн местопменнй)
I.
неазначальныя	нехта, нешта	склоняются как вопроснтельные	некага, нечага некаму, нечаму некідо нечым
адмоўныя	ніхто, нішто	местонмення хто, што	нікога, нічога нікому, нічому нікім, нічым
азначальныя	сам, увесь, кожны, любы, іншы і інш.	склоняются как прнлагательные с твёрдой, мягкой нлп основой на г, к, х	кожнага новага аўта кожнаму новаму аўту кожным новым аўта
II. Склоняются:
— как прплагательные с основой на г, к, х местопмення сам, сама, само, самі;
— как прплагательные с твёрдой основой местопмення самы (самый), самая (самая), самае (самое),
самыя (самые).
Местонменпя сам, сама, само, самі:
	у адзіночным ліку			у множным ліку
	м.р.	ж.р.	н.р.	м.р.; ж.р.; н.р.
Н.	сам глухі дзед	сама'	само7	/ • са мі
Р.	самг/г« глухогп дзеда	самон	самога	саміх
д.	самг/лгу глухолгу дзеду	самон	самому	самімі
в.	самг/г« глухогп дзеда	саму	самога	саміх
т.	сам/См глух/.н дзедам	самон / самою	самому	самімі
м.	пры сам/.ч глух/.н дзеду	пры само н	пры самі м	пры саміх
Местонменпя самы, самая, самае, самыя:
	у адзіночным ліку			у множным ліку
	м.р.	ж.р.	н.р.	м.р.; ж.р.; н.р.
Н.	самы прыгожы дом	самая	самае	/ са мыя
Р.	са м«г« прыгож«г« дому	самай	самага	самых
д.	са мгшу прыгожану дому	самай	самаму	самым
в.	саум«г« прыгож«г« каня (адуш.) самы прыгожы дом (неадуш.)	са7мую	са7мага	самых (адуш.) са мыя (неадуш.)
т.	са7мыл/ прыгожыл/ домам	самай	самым	самымі
м.	пры самыл/ прыгожыл/ доме	! пры са ман	пры самым	пры самых
III. В беларуском языке употребляются так называемые узаемныя займеньнікі (взанмные
местонмення)-. адзін аднаго (для м.р.), адна адну (для ж.р.), адно аднаго (для н.р. н разных родов).
Напрнмер: Юля і Алег пабачылі адно аднаго (Юля н Олег увпделн друг друга). Прн склоненнн
взапмных местопменнй пзменяется второе слово.
-67-
VI. В разговорной речн нехарактерно употребленпе полных форм местонменнй: хто-небудзь, хто-
колечы н т.п. Обычно нспользуются сокраіцённыс формы: Я ня буду садзіцца, бо мо хто старэйшы
сядзе. У гэтую дарогу трэба выправіць каго іншага.
V. В отлнчне от русского, в беларуском языке нет прнставного н в сочетаннн предлогов с падежнымн
формамн местонменнй, которые начннаются с гласной буквы. Сравннте: по-беларускн — у іх, а по-
русскн — у пнх.
Практыкуйцеся
7.	Запоўніце пропускі, ужыўшы займеньнік той у адпаведнай форме (Заполннте пропускп,
употребляя местонменне той в соотвстствуюіцсй форме).
Я незнаёмы з ... спадаром.
Я яшчэ не чытаў ... кнігі.
... прыежджага я ня ведаю.
Ён даў грошы ... касірцы.
Пайду прывітаюся з ... дзяўчынаю.
... спадар наш бухгальтар.
8.	Адкажыце на пытаньні, ужыўшы займеньнікі той, тая, тое, тыя паводле сэнсу (Ответьте на
вопросы, употребляя местопмення тоіі, тая, тое, тыя по смыслу).
Узор: Гэта твой слоўнік? (вялікі руды) Не, ня гэты, мой той вялікі руды.
Гэта тваё аўта? (шэрае)
Гэта твае дочкі? (бялявыя)
Гэта іхны дом? (мураваны)
Гэта ягоная вуліца? (ля сквэру)
Гэта ейны парасон? (квяцісты)
Гэта іхны сын? (смуглявы)
Гэта твае здымкі? (у канвэрце)
9.	3 пададзенымі словазлучэньнямі ўкладзеце свае сказы (Прнведеннымн словосочетанпямн
составьте свон предложення).
Узор: ягонае жонкі —> Яго я ведаю, а ягонае жонкі — не.
ягонае жонкі, у іхным пакоі, іхная кватэра, на ўсякі выпадак,
увесь вечар, ні ў кога няма, увесь вечар
10.	Дапоўніце дыялёгі, скарыстаўшы адпаведны займеньнік (Дополннте дналогн, пспользуя
соответствуюіцее местопменпе).
а)	—...?
— Не, гэта фатэль. Ён мяккі, а крэсла — тое, драўлянае.
б)	-...?
— Так, гэта тая дзяўчына.
-68-
в)	—...?
— Не, ён казаў гэта толькі пры мне.
г)	—
— Мы купім табе гэтую цацку.
д)	—...?
— Не, гэта ня іхны сабака.
е)	—...?
— Той кнігі яшчэ ніхто не чытаў.
ж)	—...?
— Не, у мяне не алавік, а ручка.
11.	Скажыце як мае быць (Скажнте правнльно).
Узор: Пётра ў (свой) брат. Пётра ў свайго брата.
Мікіта ў (я) сястры.
Алесь у (свой) дзядзькі.
Тут (яна) рэчы.
Дзеці ў (той) аўтобусе.
Паклажа ў (яны) валізцы.
12. Запытайцеся, ужыўшы замест кропак		адзін з займеньнікаў: чым, усім, гэткі, каторы
(Спроснте, пспользуя вместо точек одно пз местонменнй: чым, усім, гэткі, капюры).		
а) Тут ёсьць	цікавыя малюнкі. салодкія яблыкі. незнаёмыя дзяўчаты.	... на сьцяне ? ... у скрынцы ? ... ў народных строях ?
б) Ён знаецца	на фізыцы. на эканоміцы. на навуцы.	На ... ён знаецца? Ён на ... знаецца ? ... гэткі знавец ?
в) У яго ёсьць	новы падручнік.	Ці ёсьць у каго ... падручнік ? ... падручніка ні ў кога няма ?
13. Пастаўце пытаньні, ужыўшы пытальна-адносныя займеньнікі (Поставьте вопросы, нспользуя
вопросптельно-относнтельные местопмення).
Узор: Іван жыве ў дзядзькі —> У каго жыве Іван ?
Антось пры спадару Смолічу вучыцца на праграмістага.
Мы сёньня пойдзем на станцыю сустракаць маму.
Праз тыдзень Васіль паедзе зь сябрам за мяжу.
Людміла даўно ўжо цікавіцца беларускаю моваю.
У нядзелю мы будзем на вясельлі ў Кастуся.
Госьць падзякаваў гаспадыні за пачастунак.
Заўтра я буду мець гутарку з панам Сьвірыдавым.
Мікіта з кожным прывітаўся, кожнаму паціснуў руку, кожнаму нешта прыемнае сказаў.
Я яшчэ ня быў у Русецкіх, у іхняй новай кватэры.
-69-
Кароткія і простыя размовы
(чытайце ўголас)
— Гэта той чалавек, пра якога ты мне казаў? — Не, ня той. Я памыліўся. Гэта хтосьці іншы.	— Это тот человек, про которого ты мне говорнл? — Нет, не тот. Я ошнбся. Это кто-то другой.
— Тут нейкія паперы. Чые яны? Алесевы ці Алесіны? — Так, гэта Алесіны паперы. Яна як раз шукала іх. Пакладзі ў верхнюю шуфлядку.	— Здесь какне-то бумагн. Чьп онн? Алеся нлн Алесн? — Да, это бумагн Алесн. Она нскала нх. Положп в верхнпй яіцнк.
— Нешта зарана мы прыехалі. Тут яшчэ нікога не відаць. — Паглядзі, можа ёсьць хто на тым баку ? — Не, і на тым баку нікога няма.	— Что-то рано мы прнехалн. Здесь еіце ннкого не вндно. — Посмотрп, может есть кто на той стороне ? — Нет, н на другой стороне ннкого нет.
— Прывітаньне! — Дзень добры! — Ты ня ведаеш, дзе гэта Ясь можа быць? Званіў яму сёньня ўраньні, ніхто чамусьці не аказаўся. — Дык ці ты ня ведаў, што ён у бацькоў ва Уруччы? — Дзе ж я ведаў! А калі ён вернецца? — Праз два дні меўся быць.	— Прнвет! — Прнвет! — Ты не знаешь, где это Ясь может быть? Звоннл ему сегодня прямо с утра, ннкто не отозвался. — Разве ты не знал, что он у роднтелей в Уручье? — Откуда же я знал! А когда он вернется? — Через два дня должен быть.
— Паглядзім, можа знойдзем хоць адно вольнае мейсца? — Вунь ля вакна вольны столік. — Але ж тут толькі два крэслы... Хіба, узяць ад суседняга стала? Будзьце ласкавыя, ці вольнае гэтае крэсла, ці можна яго ўзяць?... Вельмі дзякую вам. — Ну, вось нарэшце й уладкаваліся.	— Посмотрнм, может найдём хоть одно свободное место ? — Вон возле окна свободный столнк. — Но тут только два стула... Разве что взять у соседнего стола? Будьте любезны, свободен лп этот стул, его можно взять?... Болыпое вам спаспбо. — Ну, вот наконец п устронлнсь.
— Ці Юрка мае тут свой пакойчык ? — Мае, ягоны пакойчык аддзелены перасьценкам. Можаш зайсьці, паглядзець. Юрка якраз дома... — А-а-а, Сьцёпка, прыемна цябе бачыць! Заходзься, скідай капоту. — Дзякуй, але ж я толькі на хвіліну.	— У Юры есть здесь своя комнатка ? — Есть, его комнатка отделена перегородкой. Можешь зайтн, посмотреть. Юра как раз дома... — А-а-а, Стёпка, рад вндеть тебя! Проходп, сннмай куртку. — Спаспбо, но я только на мннуту.
-70-
— Дзе тыя дзяўчаты?
— Увечары яны будуць у нас на імпрэзе.
— Але ж ці пазнаю я іх?
— Адразу пазнаеш, бо іхні выгляд надта
адметны: яны ў нацыянальных строях. Гэткіх
строяў на ўсім інстытуце ні ў кога няма.
— Где те девушкн?
— Вечером онп будут на представленнн.
— Но узнаю лн я пх?
— Узнаешь сразу же, потому что впд у нпх
прпмечательный: онп в нацнональной одежде.
Такой одежды во всём пнстнтуте нп у кого нет.
Майстры слова гавораць
Чуеш, пане Францішак, як часам людзі шкадуюць чужога, а сваё, пэўна, даражэйшае ім за жыцьцё;
ім здаецца, што яны ніколі не памруць; на цэлую вечнасьць хочуць забясьпечыць сябе на гэтай зямлі.
Ня так думалі мае бацькі (вечны ім спакой). Памятаю, калі было мне блізу васямнаццаці гадоў, мой
бацька купіў у Полацку сукна (локаць каштаваў у той час пяць злотых), загадаў пашыць мне каптан,
даў пояс падперазацца і сказаў такія словы: «Ідзі ў сьвет, шукай сабе долі, твае продкі не пакінулі нам
маёнтка, і мы табе не даём яго ў спадчыну. Бласлаўляю цябе, зарабляй на кавалак хлеба і будзь
пачцівы: усемагутнасьць Божая цябе не пакіне; любі бліжніх і жыві ў згодзе зь людзьмі. А як
непрыемнасьці цябе спаткаюць у жыцьці — трывай. Будзеш служыць — будзь верны і працавіты.
Памятай заўсёды такую прыказку: як сабе пасьцелеш — так і высьпішся. Калі літасьцівы Бог дасьць
табе добры лёс і ўладу над сваімі зямнымі скарбамі — не шкадуй бліжнім, памятаючы, што
міласэрныя атрымаюць міласэрнасьць і будуць спадчыньнікамі Царства Нябёснага».
(Ян Баршчэўскі)
-71-
Заняткі пятыя
Пра Мікіту
Я сябру ю зь Мікітам ад школьных гадо7ў.
Цяпе7р мы ра зам ву чымся на ўнівэрсытэ цс.
Выбралі адно лькавую прафэ сію.
Я ведаю, як жыве7 мой сябра, як ву;чыцца, якія здабыва7е ве7ды.
Чалаве7к дазнас) спазнае7, спасьціга с, шчыру е, штуку'е.
У яго7 не змарну ецца аніводная хвіліна.
Чыта е. Разважа е. Ду мае.
Занятне пятое
Лад мовы
Дзеяслоў
(Глагол)
Дзеяслоў (глагол) — нзменяемая часть речн, обозначает действпе предмета нлн его состоянне.
Начальной формой глагола является інфінітыў (ннфынытыв). Ннфнннтпв — это нензменная форма
глагола с суффнксамп: -ць, -ці, -чы: працаваі/ь (работать), ісы// (ндтп), бегчы (бежать). Ннфпнптнв
отвечает на вопросы: што рабі7ць? (что делать?) што зрабіць? (что сделать?), нспользуется прн
образованпн настояіцего н будуіцего простого временн. Ннфнннтпв может относнться как к глаголу,
так н к суіцсствптсльному: пайшлі палуднаваць (пошлп обедать), вада піць (вода для пптья),
машынка стрыгчыся (машннка для стрнжкн), машынка каву малоць (кофемолка).
Спражэныіе дзеясловаў
(Спряженне глаголов)
Глагол нзменяет свон формы во временп, чпсле н лпце. Образованпе разновндностей глагола прн
помоіцн лнчных окончанпй называется спражэньнем (спряженііем).
лік	асоба	Iспражэньне	IIспражэньне
адзіночны	я ты ён, яна, яно	чака/о, бяру чакасш, бярэш чакас, бярэ	гляджу, бачу глядзіш, бачыш глядзшь, бачыі/ь
множны	мы вы яны	чакаем, бяром чакаеце, берыцё (-е) чака/оць, бяруць	глядзілі, бачым глядзецё (-е), бачыце глядзяі/ь, бачаць
	канчаткі спражэньняў				інфінітыў	прыклады
	адзіночны лік		множны лік			
	я	-у, -ю	мы	-ом, -ём, -ам, -ем	-аць -ЦІ	чакаць, вязаць, дараваць, браць класьці, месьці, весьці, сесьці
I	ты	-эін, -еін, -аін	вы	-аце, -яце, -еце, -эце	-ыць -іць	жыць, мыць, бачыць, шыць піць, біць, ліць, віць
	ён, яна, яно	-э, -е, -а	яны	-уць, -юць	-чы -уць, -ець, -оць	пячы, секчы, легчы, сьцерагчы дзьмуць, мацнець, малоць
	я	-у, -ю	мы	-ым, -ім	-іць	рабіць, марозіць, хадзіць
П	ты	-ЫІН, -ІІН	вы	-ыце, -іце	-ыць -ець	марыць глядзець, трымцець
	ён, яна, яно	-ыць, -іць	яны	-аць, -яць	-аць	ляжаць
-72-
Для того, чтобы определнть, к какому спряженню относптся глагол, нужно знать, какое он
нмеет окончанне в третьем лнце множественного чнсла: яны што робяць? Также нужно
учнтывать под удареннем лн лнчное окончанне глагола нлн не под удареннем.
Еслн лнчное окончанне под удареннем:
1)	поставьте глагол в третьем лнце множественного чнсла: яны бяру ць, яны пазнаюць,
яны маўчаць, яны глядзяць;
2)	определнте, какое у глагола получнлось окончанне:
— еслн окончанпя -уць (-юць), то это І-ое спряженне: бярд/ць, пазна//////,;
— еслн окончання -аць (-яць), то это ІІ-ое спряженне: мяўчааь, глядз/////,.
Еслн лнчное окончанне безударное:
Все глаголы на -ыць, -іць (кроме віць, шыць н подобные), этн же глаголы с прнставкамн, а
также глаголы ненавідзець, цярпець, вярцець, залежаць, гнаць относятся ко II спряженню.
Все остальные — к I спряженню.
К разным тнпам спряженнй относятся глаголы: бегчы (бежать), даць (дать), есьці (есть). Пх
спряженне нужно запомннть.
	бегчы	даць	есьці
я	бягг	дам	ем
ты	бяжыін	дас/	ясі
ён, яна, яно	бяжыць	дась///)	есьць
мы	бяжым	дадзш / дамо	ядз/.і/ / ям//
вы	бежыце / бежыцё	дасьце / дась//ё	ясь//е / ясь//ё
яны	бягуць	дадг///>	ядуць
Прн спряженнн зваротных дзеясловаў (возвратных гаголов ) к глаголу добавляется частнца -ся
(-цца). Напрнмер: я мыюся, ты мыешся, мы мыемся, вы мыецеся. В третьем лнце окончанне -нь
слнвается с возвратным местонменнем ся: ён мые//////, яны мыю//////. Заметьте, окончанне -цца
соответствует окончанням -ться н -тся возвратных глаголов в русском языке.
Таблнца окончаннй прн спряженнн возвратных глаголов.
адзіночны лік	множны лік	інфінітыў	прыклады
-уся, -юся	-эмся, -емся, -ымся, -імся	-ЦЦа	забаўляцца, сьмяяцца
-эшся, -ешся, -ышся, -ішся	-эцеся, -ецеся, -ыцеся, -іцеся	-ціся	плесьціся, зьмерзьціся
-эцца, -ецца, -ыцца, -іцца	-уцца, -юцца, -ацца, -яцца	-чыся	сьцерагчыся, дамагчыся
Як я зьбіраюся на працу (Как я собнраюсь на работу).
Я галюся (Я моюсь).
Я апранаюся (Я одеваюсь).
Я абуваюся (Я обуваюсь).
Цяжкія выпадкі спражэныія
(Трудные случан спряженпя)
-73-
	інфінітыў	ён, яна, яно	вы	яны
	пячы7 (печь)	пячэ	печыцё (-е)	пякуць
	лё7таць (лететь)	лётае	лётаеце	лётаюць
	казаць (говорнть)	кажа	кажаце	кажуць
	хаце7ць (хотеть)	хоча	хочаце	хочуць
1	дзьмуць (дуть)	дзьме	дзьмяце (-ё)	дзьмуць
	маха ць (махать)	махае	махаеце	махаюць
	пла каць (плакать)	плача	плачаце	плачуць
	шы ць (шыть) вымаць (вынуть / достать)	шые	шыеце	шыюць
		вымае	вымаеце	вымаюць
	садзі7ць (садпть)	садзіць	садзіце	садзяць
	маўча7ць (молчать)	маўчыць	маўчыцё (-е)	маўчаць
	плаці ць (платнть)	плаціць	плаціце	плацяць / плоцяць
11	тлума чыць (обьяснять)	тлумачыць	тлумачыце	тлумачаць
	ляце ць (лететь) глядзе ць (смотреть)	ляціць	леціцё (-е)	ляцяць
		глядзіць	гледзіцё (-е)	глядзяць
	цярпе ць (терпеть)	цярпіць	церпіцё (-е)	цярпяць
Практыкуйцеся
1.	Замест кропак пастаўце ў сказы дзеяслоў, які падыходзіць па сэнсу (Вместо точек поставьте в
предложенпя глагол, который подходпт по смыслу).
Дзяўчына чыста ... вокны.
Хлопцы заўсёды ... з маіх жартаў.
Ён ..., таму што ня ведае, што казаць.
Нашы сябры, як толькі прыехалі, адразу ж ... на вясельле.
Малы ... ў дудку і надта ж цешыцца з гэтага.
Мой брат сталя р, ён ... Нядаўна зрабіў ложак.
Яны ... у краме харчовым таварам.
рагатаць (хохотать)
маўчаць (молчать)
мыць (мыть)
дзьмуць (дуть)
гандляваць (торговать)
майстраваць (мастерпть)
трапіць (попасть)
2.	Запоўніце табліцу (Заполннте таблнцу).
Узор: пячы ён пячэ, яны пякуць
дзеяслоў	спражэньне	ён, яна, яно	яны
дзякаваць (благодарпть) абяцаць (обеіцать) зарабляць (зарабатывать) уцякаць (убегать) бедаваць (горевать) дараваць (проіцать)	I		
гаспадарыць (хозяйнпчать) крыўдзіць (обнжать) смажыць (жарпть) блішчэць (блестеть) важыць (веснть) знаёміць (знакомпть) саладзіць (сластнть) лічыць (счптать)	П		
-74-
3.	Скажыце як мае быць (Скажнте правнльно).
Узор: Я (надзяваць) (кашуля) —> Я надзяю кашулю.
Яна (прасаваць) (бялізна).
Я (апранаць) (паліто).
Мы (класьці) (агуркі) на стол.
Яна (разумець) (я).
Ён (палуднаваць) (дома).
Яны (сустракаць) (ты).
Маці (прыгарнуць) (дзіця) да сябе.
Настаўнік (разьмеркаваць) (абавязкі).
Лад мовы
Дзеяслоўнае кіраваньне
(Глагольное управленне)
Дзеяслоўнае кіраваньне (гаго льное управленые) — такой внд связн, когда в словосочетаннн глагол
требует, чтобы завнснмые от него слова стоялп в определенной форме. Напрнмер: завндовать (кому?)
соседке, опасаться (чего?) наводнення, говорнть (о чём?) о погоде. Обратпте вннманне, что
глагольное управленне в беларуском языке отлнчается от русского (см. таблнцу).
склон	беларускі дзеяслоў	прыклад	пераклад у расейскую мову
Назоўны (хто? што?)	відаць чува7ць	дарога гоман / музыка	впдно дорогу слышно разговор / музыку
Родны (каго? чаго?)	брацца вучы7цца выракацца даглядаць дакраііуцца далуча7цца дамагацца дзівіцца жартаваць заахвоціць заклікаць запраеіць зьвярну^цца зьдзекавацца кпіць навучыцца пільнаваць прыахвоціцца прыслухоўвацца прытуліцца раўняць спадзявацца сьмяяцца умешвацца цешыцца чапіцца	да работы музыкі радні саду да далоні да талакі ласкі з посьпеху зь сябра да працы да дзеяньняў да стала да людзей з старога з хлапца сьпеваў парадку да кавы да парадаў да маці да майстра гасьцей з малога да справы з дачкі да зяця	браться за работу учнться музыке отвергать родню ухажнвать за садом прпкоснуться к ладонп прпсоедпняться к обіцннс настапвать на ласке удпвляться успехам подшучпвать над товаршцем побудпть к работе прнзывать к действням прпгласпть к столу обратпться к людям нздеваться над старнком подтрунпвать над парнем научнться петь следпть за порядком прнстрастнться к кофе прпслушнваться к советам прнльнуть к маме сравнпвать с мастером надеяться на гостей смеяться над малышом вмешнваться в дела радоваться дочке цепляться к зятю
Давальны (каму? чаму?)	баліць выбачаць дараваць дзякаваць	бацьку сябру брату памочніку	болпт у отца проіцать друга проіцать брата благодарнть помоіцнпка
-75-
склон	беларускі дзеяслоў	прыклад	пераклад у расейскую мову
Давальны (каму? чаму?)	здрадзіць прабачыць слугава7ць	настаўніку дачцэ турыстам	предать учптеля нзвнннть дочь обслужнвать турнстов
Вінавальны (каго? што?)	абраць занядбаць заслугоўваць здолець каза ць на клапаціцца паведаміць страці7ць сачыць укачаць хварэць чакаць	на старшыню дзяцей на давер навуку цётку пра дзяцей адміністрацыю маёмасьць дзяцей у муку на ныркі на маму	выбрать на пост председателя пренебречь детьмн заслужпвать доверня справнться с наукой оговарнвать тётю заботнться о детях сообіцпть адмнннстрацпн лншнться нмуіцества следнть за детьмн вывалять в муке страдать болезнью почек ждать маму
Творны (кім? чым?)	абвіну^ць апекавацца ехаць ісьці7 жаніцца звыкнуцца зьлітавацца ляцець плыць	папераю дзецьмі аўтобусам дарогаю зь дзяўчынай з умовамі над злачынцам самалётам параплавам	завернуть в бумагу заботнться о детях ехать на автобусе ндтн по дороге женпться на девушке прнвыкнуть к условням поіцаднть преступнпка лететь на самолёте плыть на пароходе
Месны (пры кій пры чым?)	знацца ідзе7	на / у фізыцы аб перамовы	разбпраться в фпзнке пнтересуют переговоры
Трываньне дзеяслова
(Внд глагола)
Глаголы бывают закончанага трываньня (совершенного вііда) н незакончанага трываньня
(несовершенного вгіда).
Глагол несовершенного внда отвечает на вопрос што рабі7ць? (что делать?) н выражает
незаконченное действне, которое протекает нлн повторяется: маляваць (рпсовать), сядзець (седеть),
прыбіраць (убпрать), гатаваць (готовпть). Может быть в настоягцсм, нлп прошедшем, нлн будуіцем
временн.
Глагол совершенного внда отвечает на вопрос што зрабі7ць? (что сделать?) н выражает действне,
которое закончнлось нлп закончнтся: намаляваць (нарнсовать), пасядзець (поседеть), прыбраць
(убрать), прыгатаваць (прпготовнть). Может быть в прошедшем нлп будуіцем временн, но в
настояіцем — ннкогда.
Мы наедзем.
Яны зьехалі.
Ён сядзіць у фатэлі.
Я сяду на канапу.
Вы н ’яце каву, яны нан ’юць гарбату.
Брат вывучае замежную мову.
Я вывучыў верш.
Будзем наліць лазьню.
Трэба заналіць лямпу.
Дзеці сыіяць сны.
Малы нешта сасыііў.
Мы поедем.
Онн уехалн.
Он спдпт в кресле.
Я сяду на днван.
Вы пьёте кофе, онн попьют чай.
Брат пзучает нностранный язык.
Я выучнл стнхотворенпе.
Будем топпть баню.
Надо зажечь лампу.
Детн впдят сны.
Ребенку что-то прпсннлось.
Словаўтварэньне дзеясловаў закончанага трываньня
(Словообразованне глаголов совершенного впда)
Прнмеры словообразовання глаголов совершенного внда прн помоіцн прнставок:
	несовершенный	совершенный	несовершенный	совершенный
аё	будуем	//буду ем	будаваць	//буд аваць
	дзякуем	//ДЗЯЧЫМ	дзякаваць	//Дзячыць
	цісьнем	//Цісьн ем	ціснуць	//Ці снуць
пера-	разьмяркуем	//ф//разьмяркуем	разьмеркаваць	///'////разьмеркаваць
	падрыхтуем	///'////падрыхтуем	падрыхтаваць	///'////падрыхтаваць
	захаваем	///у///захавасм	захаваць	///'////захаваць
пра-	едзем	л/я/едзем	езьдзіць	//////язджаць
	водзім	лрдвядзём	вадзіць	//////весьці
	чуем	лрдчуем	чуць	//////чуваць
пры-	нясем	///яянясем	насіць	////ынасіць
				
*-	губляем	згубім	губляць	згубіць
	варым	зварым	варыць	зварыць
	дорым	здорым	дарыць	здарыць
с-	хаваем	схаваем	хаваць	схаваць
				
па-	мацнеем	////мацнеем	мацнець	////мацнець
	пытаемся	////пытаемся	пытацца	////пытацца
	мыемся	////мыемся	мыцца	////мыцца
у-	бачым	гбачым	бачыць	гбачыць
				
пад-	ядзім / ямо	/////)’ядзім / /////)’ямо	есьці	/////)’есьці
	малюем	/////)малюсм	маляваць	/////)маляваць
	лічым	/////)лічым	лічыць	/////)лічыць
Практыкуйцеся
4.	Замест кропак падшукайце паводле сэнсу прыстаўкі да дзеясловаў (По смыслу вместо точек
подбернте прпставкп к глаголам).
а)	у- / за-
.. .мацаваць здароўе
.. .мацаваць веды
.. .пазьніцца на працы
.. .пярэчыць спавяшчальніку
.. .трымаць пазыцыі
.. .дасканаліць плян
б) пана-/ за-
.. .купляць харчы
.. .купляць сувэніраў
.. .чапляць цацак
.. .сыпаць пяску
.. .пытаць дазволу
.. .прасіць гасьцей
-77-
в) вы-/ад-
.. .гадаваць дзяцей
.. .гадаваць вусы
.. .круціць лямпачку
.. .круціць дрот
.. .купіць кнігу
...купіць рэч
.. .казаць думку
г)	д’- / да-
.. .гледзець хворага
.. .гледзець памылку
.. .нізаць ёлку
.. .раўнаважыць шалі
.. .лучыцца да гурту
5.	Утварыце дзеясловы закончанага трываньня (Образуйте глаголы совершенного внда).
Узор: прасіць —> запрасіць
чэзнуць, пільнаваць, чакаць, шукаць, карыстацца, падабацца, слухаць, вітацца, паліць,
парадкаваць, разумець, тлумачыць, ганіць, гвалціць, важыць.
6.	Скажыце як мае быць (Скажнте правнльно).
Узор: Дзеці + хварэць + адзёр —> Дзеці хварэюць на адзёр.
Суседка
Наша кампанія
Мы
Вітаўт
Вандроўцы
Сватоў сын
Бацькі
Малыя
Начальнік сэктару
Цешча
Абслуга сэрвіс-цэнтру
Наш выбраньнік
хварэць
апекавацца
чакаць
жаніцца
ісьці
вучыцца
выбачаць
цешыцца
паведаміць
умешвацца
знацца
заслугоўваць
ныркі
беларускі тэатар
тэлевізійны майстар
мая сястра Юля
незнаёмая дарога
бальныя танцы
свае дзеці
навагодняя ёлка
кіраўнік прадпрыемства
асабістае жыцьцё маладых
кампутары розных мадэляў
давер
Лад мовы
Час дзеяслова
(Время глагола)
прошлы час	цяперашні час	будучы час	
		просты	складаны
што я рабіў?	што раблю?	што зраблю?	што буду рабіць?
што ты рабіў?	што робіш?	што зробіш?	што будзеш рабіць?
што ён рабіў? яна (яно) рабіла?	што робіць?	што зробіць?	што будзе рабіць?
што мы рабілі?	што робім?	што зробім?	што будзем рабіць?
што вы рабілі?	што робіце?	што зробіце?	што будзеце рабіць?
што яны рабілі?	што робяць?	што зробяць?	што будуць рабіць?
прошлы час	цяперашні час	будучы час	
		просты	складаны
я глядзеў ты глядзеў ён глядзеў, яна (яно) глядзела мы глядзелі вы глядзелі яны глядзелі	я гляджу ты глядзіш ён глядзіць мы глядзім вы гледзіцё (-е) яны глядзяць	я пагляджу ты паглядзіш ён паглядзіць мы паглядзім вы пагледзіцё (-е) яны паглядзяць	я буду глядзець ты будзеш глядзець ён будзе глядзець мы будзем глядзець вы будзеце глядзець яны будуць глядзець
-78-
В жнвой беседе времена глаголов могут употребляться в разных значеннях: настояіцее нлп
прошедшее в значеннп будуіцего: Ты ідзеш з намі ў вандроўку? (Ты пдёшь с намп в поход?) Ну,
усё, хлопцы, я пайшоў! (Ну, всё, ребята, я пошёл!)
Утварэньне прошлага часу дзеясловаў
(Образованне прошедшего временн глаголов)
Глаголы в прошедшем временн пзменяются по чпслам, а в едннственном чпсле п по родам.
лік	род назоўніка	канчатковая форма дзеяслова	на канцы дзеяслова
	м.р.	ён глядзеу, казау, мок[ ]	-ў, []
адзіночны	ж.р.	яна глядзсла, казала, мокла	-ла
	н.р.	яно глядзе/а, казала, мокла	-ла
множны	м.р.; ж.р.; н.р.	яны глядзел/, казал/, мокл/	-лі
Лад дзеяслова: абвесны, загадны, умоўны
(Наклоненне глагола: нзьявнтельное, повелнтельное, сослагательное)
Глагол в беларуском языке может пзменяться по наклоненпям. Глагол пмеет абвесны лад
(гізьявгітельное наклоненгіе), загадны лад (повелытельное наклоненые) п умоўны лад (сослагательное
наклоненне).
Глагол в нзьявнтельном наклоненнн обозначает действне, которое пронсходнло (пропзошло,
пронсходпт нлп будет пропсходнть) в действнтельностн.
Повелптельное наклоненне обозначает побужденпе к действню в внде прнказа, просьбы,
требованпя, пожелання п т.д.
Условное наклоненпе указывает на желательное действпе, а также действпе, осуіцествленне
которого возможно прн определённых условпях.
	прыклады	адметнасьці
абвесны лад	адчыняю, адчыняў, адчыняла, буду адчыняць нясу, насіў, насіла, будзе насіць сяджу, сядзеў, сядзела, будзе сядзець	Отлпчнтельная особенность глагола в пзьявптельном наклоненнп в том, что он пмеет формы временн (настояіцее, прошедшее, будуіцее).
загадны лад	адчыні! адчыніце! няхай адчыне! няхай адчыняць! нясі! нясіце! нясема! няхай нясе! няхай нясуць! сядзь! сядзьце! сядзьма! няхай сядзе! няхай сядуць!	В повелнтельном п сослагательном наклоненнях глагол не пмеет форм временп. Означает действпе, которого нет п нензвестно, будет лн.
умоўны лад	адчыніў бы, адчыніла б, адчынілі б насіў бы, насіла бы, насілі б сядзеў бы, сядзела бы, сядзелі б	
Образованпе повелптельного наклоненпя.
В беларуском языке глаголы повелптельного наклонення нмеют трн формы: 2-е лнцо
едннственного чнсла (ты), 1-е п 2-е лпцо множественного чпсла (мы, вы). Повелнтельное
наклоненне образуется от формы глагола в 3-ем лпце множественного чнсла настояіцего временп
(яны). Окончанпе отпадает.
-79-
3-яя асоба МН.Л.	асоба	канчаткі	прыклады
-УЦЬ	ты вы мы	-ы,	-і,	-ь -ыце,	-іцр	- ьце -эм/-эма, -ем/-ема, -ем/-ьма	бярь/, вядз/, кіы бярЫІ//', ВЯДЗ/Цб’, кіны//' бярхч/бярлча, вядзел//вядзел/«, кінч /кінма
-юць	ты вы мы	-й -йце -ем/-йма	чака«, дару/7 чакаыцб’, дару/7цс чакаел//чака/7л/«, даруел//дару/7л/«
-аць	ты вы мы	[ Ь	-ы -це,	-ыце/-эце -ым/-ма, -ым/-эма	смаж [ ], ляж [ ], лічы смаж///', ляж///', лічыце/лічэце смажылі/смажл/й, ляжл/«, лічылі/лічэлій
-яць	ты вы мы	-і -іце -ім/-ема, -ем/-ема	раб/, хадз/, ляц/ раб/це’, хадз/цб’, ляц/це роб/л//рабсл/«, дазсл//хадзсл/«, ляц/лі/ляцелі«
Повелнтельное наклоненне в формах 3-его лнца едннственного п множественного чпсла (ён, яна,
яно, яны) образуется с помоіцыо частнц хай (пусть), няхай (пускай).
адзіночны лік:	ён хай / няхай бярэ, смажа, даруе, ляціць
множны лік:	яны хай / няхай бяруць, смажаць, даруюць, ляцяць/лятуць
Обратнте вннманне, что прн образованнн форм повелнтельного наклонення пронсходнт
чередованпе согласных в основе слова: -т > -ц, -д > -дз, -к > -ч, -г > -ж. Напрпмер, мял/уць —
мяні, кла/)уць — кла/)зі, бягуць — бя.жы, пякуць — пячы.
Прнмеры некоторых глаголов в повелптельном наклоненнп.
мый!
еж!
ляж!
пі!
сьпявай! / пей!
кажы7!
пячы!
кінь!
мой!
ешь!
ляг!
пей!(воду)
пой! (песню)
говорп!
пекп!
брось!
чакай! хавайся!	ждп! прячься!
сядай!	садпсь!
вучы7ся!	учнсь!
стрыжыся!	стрпгнсь!
галіся!	брейся!
засьпявайма!	запоём!
будзьма!	будем!
Сослагательное наклоненпе глагола образуется прн помоіцн частнцы бы (//), которая добавляется к
глаголу в форме прошедшего временп.
лік	дзеяслоў у прошлым часе	умоўны лад + м.р.; ж.р.; н.р.	прыклады
адзіночны	ён пайшоў (пошёл) яна пайшла (пошла) яно пайшло (пошло)	пайшоў бы (пошёл бы) пайшла бы (пошла бы) пайшло бы (пошло бы)	Спадар пайшоў бы дадому. Спадарыня пайшла бы ў краму. Дзіця пайшло бы гуляць.
множны	яны пайшлі (пошлн)	пайшлі бы (пошлн бы)	Госьці пайшлі бы на выставу.
Спосабы словаўтварэньня дзеясловаў
(Способы словообразовання глаголов)
Глаголы образуются с помоіцью следуюіцнх основных способов.
-80-
прыстаўкавы	////-, вы-, пера-, рас-, пры-, у-, пра-, пад-, па-, ад-, ад-, да-, з-, с-, за- ды інш.	;ганіць, запазнацца, //асадзіць, змаўчаць, згубіць, ;/>дзівіцца, а/ідзячыць, //а/ілічыць, /іалучыцца, «ь/прасіць, //«біраць, //«-////купляць
суфіксавы	-ава-, -е-, -э-, -і-, -ы-, -ва-, -н- ды інш.	браз//уць, фарб«/;//ць, вандр///;//ць, штурх//уць, ціс//уць, важь/ць, гутарь/ць, шарэць
прыстаўкава- суфіксавы	спалучэньне прыстаўкі з суфіксам	ра;/>мясьц/ць, ///>кіт///;//ць, ///>меж///;//ць, ///7?//разьмерк///;//ць, ////мі//уць, /;ь/бух//уць
Прнмеры.
	зыходнае слова	утвораны дзеяслоў	пераклад
-аваць	будоўля	будаваць	стронть
-яваць	год	гадаваць	растнть, выраіцнвать
	гарантыя	гарантавааь	гарантнровать
	лямант	лямантава///>	вопнть, крнчать
	друк	друка/;/////>	печатать
	баль	баляваць	ппровать
	лета	летаваць	жнть летом где-ннбудь
	ганьба	ганьбаваць	позорнть
	марны	марнаваць	тратнть впустую
	вапнавы	вапнаваць	пзвестковать
	брукаваны	брукаваць	мостнть
-аць	выгляд	выгляда///>	выглядеть
	балбатаньне	балбат/////>	болтать
	рогат	рагат/////>	хохотать
-іць	бруд	брудз/ць	грязнпть
-ыць	выраб	выраб/ць	пронзвестн
	выправа	выправ/7(/>	отправпть
	тлум	тлум/ць	морочнть, дурачнть
	новы	айав іць	обновпть
	багаты	узбагаціць	обогатнть
	вагі	важыць	взвешнвать
	вар	варыць	варнть
	сьведка	сьведч/>////>	свндетельствовать
-эць	шэры	шарэць	сереть
-ець	танны	таннець	дешеветь
	зялёны	зелянець	зеленеть
-нуць	зьнікаць	зыгік//у/(/>	нсчезнуть
	варушыць	;варух//г///>	шевельнуть
	перасягаць	перасяг//у/(/>	превзойтн
вы-	сачыць	/;/>/сачыць	выследнть
	скубці	выскубці	вышнпать
	церці	выцерці	вытереть
а-	глядзець	«гледзець	осмотреть
	прытомніць	«прытомнець	прпдтп в чувство
	тлусцець	«тлусьцець	ожнреть
	панаваць	«панаваць	овладеть, охватпть
		Мадальныя дзеясловы	
		(Модальные глаголы)	
Мадальныя дзеясловы (модальные глаголы) — жадаць (желать), хаце ць (хотеть), магчы7 (мочь,
уметь), маніцца (намереваться), спадзявацца (надеяться), мусіць (долженствовать) н другне,
которые выражают пожеланне, обязательность, возможность.
-81-
Спряженне модальных глаголов.
	жадаць	хаце7ць	магчы7	маніцца	спадзявацца	мусіць
я	жадаю	хачу	магу7	манк/ся	спадзяк/ся	мушу
ты	жадаеш	хочаш	можаш	манішся	спадзясшся	мусіш
ён, яна, яно	жадае	хоча	можа	маніцца	спадзяе7цца	мусіць
мы	жадаем	хочам	можам	манімся	спадзяе7мся	мусім
вы	жадаеце	хочаце	можаце	маніцеся	спадзяе7цеся	мусіце
яны	жадаюць	хочуць	могуць	маня7цца	спадзяк/цца	мусяць
Я мусіў чакаць на яго да дзявятай гадзіны.
Я мушу ехаць па дзяцей
Я маю сустрэцца зь Пётрам.
Гэта мусіць быць зроблена.
Ен маніўся прыйсьці.
Яны хочуць паехаць.
Ён масьціцца ехаць.
Я должен был ждать его до девятп часов.
Я должен ехать за детьмп.
Я собпраюсь встретнться с Петром.
Это должно быть сделано.
Он хотел прпйтп.
Онн хотят поехать.
Он собнрается ехать.
Практыкуйцеся
7.	Утварыце дзеясловы (Образуйте глаголы).
Узор: рамонт —> рамантаваць; лепшы —> паляпшаць
а) назоўнікі
група	замок
канспэкт	стрэльба
фінансы	праграма
догляд	перадача
сорт	корм
камандзір	зьмена
абутак	кіраўніцтва
кватэра	мароз
б) прыметнікі
горшы	чысты
меншы	ваенны
шыкоўны	салёны
прыгожы	сяброўскі
чырвоны	знаёмы
высокі	службовы
імклівы	гатовы
вучнеускі	пільны
8.	Утварыце форму загаднага ладу 2-й асобы множнага ліку (Образуйте форму повелнтельного
наклонення 2-го лнца множественного чпсла).
Узор: Трэба рахавацца. Рахуйцеся!
Мы хочам вучыцца. —> Вучыцеся!
Ці нам ужо апранацца?
Дзецям тут добра гадавацца.
Сьмяяцца ня шкодзіць.
Мы будзем сустракацца.
Хачу ў вас папытацца.
Ці можна было б зь імі пазнаёміцца?
Прывітаемся па-беларуску.
Жывём, каб радавацца.
9.	Раскажыце, што вы бачыце на малюнках, карыстайцеся вядомымі вам словамі (Расскажнте,
что вы внднте на рнсунках, нспользуя нзвестные вам слова).
-82-
Тут месьціцца нашая працоўня.
Мая жонка штукуе пячэньне.
Ня ведаю, куды падацца.
Ураньні я мушу рабіць гімнастыку.
Костусь ажаніўся з Алёнаю.
10.	Замест кропак пастаўце ў тэкст выпушчаныя словы ў належнай форме (Вместо точек
вставьте в текст пропуіцснныс слова в надлсжаіцсй форме).
любіць, мець, даглядаць, жыць, падобны, уяўляць, карміць, ёсьць
Мой брат Пётра ... невялікую кватэру, але ўсім досыць мейсца. У іх ... птушкі, рыбкі, заводны
сабака Векша і кот Плютон. Ці ... сабе гэткую сьціжму жыўнасьці? А ўсё таму, што мой пляменьнік
Юзя вельмі ... зьверанятаў. Ён ... і ... сваіх улюбёнцаў. Гэты занятак ... яго найлепшай уцехаю. А
ўвогуле Юзя моцна пава жны і ця мкі хлапец. Шмат у чым ён ... да свайго бацькі.
11.	Утварыце зваротныя дзеясловы 1-ай асобы адзіночнага ліку цяперашняга часу (Образуйте
возвратные глаголы 1-го лнца едннственного чнсла настояіцего временн).
Узор: сустракацца я сустракаюся
вучыцца, наважвацца, сьмяяцца, забывацца, спадзявацца, адгукацца, пытацца, апранацца,
нудзіцца, зьвяртаць, браць, мець.
12.	Замест кропак уточце паводле сэнсу адпаведныя дзеясловы (Вместо точек поставьте по
смыслу соответствуюіцпе глаголы).
Максім ... знаёмым у паездцы.
Ён ... гэтай размовы.
Гэты напой ... смагу.
Госьць ... сваю гутарку.
Дзеці ... паводзіны бацькоў.
Гэты прыежджы ... у рэстарацыі.
Яна ... прыбраць усё лішняе.
спадарожыць (сопутствовать / сопровождать)
унікаць (нзбегать)
праганяць / наталяць (утолять)
доўжыць (продолжать)
пераймаць (переннмать / подражать)
харчавацца (пнтаться)
загадаць (распоряднться / велеть)
13.	Папытайцеся (Спроснте).
Узор: Жывём у новай кватэры. Вы жывяце ў новай кватэры?
Дамо вам свой адрас.
Я апранаю новае паліто.
Ем смачную мясную салату.
Глядзім новы тэлевізійны фільм.
Прыемна бавім свой час.
Даруем вам гэтую карціну.
-83-
Мы тут толькі змарнуем час.
Я забараняю курыць у кватэры.
Бяром гэты куфэрак.
Пяку на патэльні сьвежую рыбу.
Мы бяжым далей.
Гатую каву.
Дапамагаем сваім бацькам.
Віншуем са сьвятам.
Жыву за мяжой.
Запрашаем яго на вясельле.
14.	3 словаў у дужках выберыце тыя, што больш падыходзяць для дадзенага выпадку і
складзіце сказы (Нз слов в скобках выбернте то, что болыпе подходпт для данного случая п
составьте предложенпя).
Дзіця Я Юля Яны Я жыва Ён бацьку	(сумаваць — журыцца)	па маці. (намысьліць — намерыцца)	купіць сабе капялюш. (адведаць — наведаць)	хворага бацьку. (выправіцца — адысьці)	у дарогу. (успамінаць — прыпамінаць)	тую сустрэчу. (жаліцца — скардзіцца)	на мяне.
Ясь распавядае
Іншая мясьціна празь людзей знаная. Вазьмі ты гарадок Ліду. Якія там шаўцы! Здаўна праца іхная
шанавалася. А цяпер хіба адзін толькі Жэнік Гусак у пашане. Гэны шавец усіх шаўцоў закасуе. Вось
дзе чалавек умее рабіць сваё! Ужо што шые, дык шые. Мастак, а не шавец! Усе кажуць, што «надта
прыгожы характар яго рукі». Люба глянуць, якія выштукоўвае ён боты. I назе выгода. Лёгка чуешся ў
такім абутку. Ня дзіва, што кліенты толькі каля яго й шнуруюць. Бракуе Жэніку толькі матэрыялаў:
скур, шавецкіх нітак, дратвы, гумы, цьвікоў.
Практыкуйцеся
15.	Адкажыце на пытаньні (Ответьте на вопросы).
Дзе добрыя шаўцы?
Ці ёсьць там хто з шаўцоў у пашане ?
Як яго зваць ?
Чаму людзі яго паважаюць ?
Да каго раўняюць шаўца?
Што кажуць пра яго людзі ?
Якія рэчы ён шые ?
Ці напраўду добрыя гэтыя рэчы ?
Ці шмат у яго кліентаў ?
Ці бракуе чаго шаўцу ў працы ?
Што патрэбна, каб пашыць добрыя боты ?
Ці ёсьць у вас знаёмыя шаўцы ?
-84-
Дзе вы рамантуеце свой абутак?
Ці ў пашане праца шаўца ?
16.	Раскажыце пра кагосьці з сваіх знаёмых (Расскажнте о ком-нпбудь нз свонх знакомых).
Кароткія і простыя размовы
(чытайце ўголас)
— Ну, што, ізноў спазьніўся? Дакляруеш быць
дакладным, а сам ня рупішся. I Юрка наракае,
што ты век спазьняешся.
— Кіньце злавацца. Што вы ўсё наракаеце ды
тузаеце сабе нэрвы? Я не люблю сьпяшацца,
хвалявацца, мітусіцца, трапятацца.
— Ну, что, опять опоздал? Обеіцаешь быть
точным, а сам не беспокопшься. П Юра
возмуіцастся, что ты всегда опаздываешь.
— Перестаньте серднться. Что вы все
возмуіцаетесь н дергаете себе нервы? А я не
люблю спешпть, волноваться, суетнться.
— Дык ці пойдзеце вы ў вандроўку ?
— Чакаем, калі мама дасьць на гэта сваю згоду.
— Хіба вы на ўсё ўсякае пытаецеся маму ?
— Ды не, рэч у тым, што я, напрыклад, заўсёды
прыслухоўваюся да маміных парадаў. Яшчэ
ніколі нічога благога яна нам не параіла.
— Так вы пдёте в поход ?
— Ждем, когда мама даст на это своё согласпе.
— Разве вы с каждой мелочью бегаете к маме ?
— Да нет, дело в том, что я, напрнмер, всегда
прнслушнваюсь к мампным советам. Еіцё
нпкогда нпчего плохого она нам не посоветовала
— Глянь, Мікола, вунь ідзе спадар Чэрнік. О дзе
галава! Энцыкляпэдычныя веды й нестандартнае
мысьленьне.
— Калі ты спазнаўся зь ім ?
— Летась на канфэрэнцыі. Ён задзівіў усіх
дыскутантаў. Хочаш, я цябе зь ім пазнаёмлю ?
— Але ж неяк няёмка турбаваць гэткага
чалавека.
— Ды кінь ты, «няёмка»! Ён просты й шчыры.
— Посмотрп, Коля, вон пдёт господнн Чернпк.
Умнейшпй человек. Энцнклопедпческпе знанпя
н нестандартное мышленпе.
— Когда ты познакомнлся с нпм ?
— В прошлом году на конференцпн. Он уднвнл
днскутпруюіцнх. Хочешь, я тебя с ннм
познакомлю?
— Но как-то неудобно беспоконть такого
человека.
— Да брось ты, «неудобно»! Он простой н
открытый.
— Прывітаньне!
— Маё шанаваньне, Сяргей!
— Як маешся? Ці ёсьцека якія навіны ?
— Прыйшоў ліст ад Міколы. Вось дзе навіны!
Ужо абараніўся.
— Ну й як яго генная інжынэрыя ?
— Выдатна. Дысэртацыя ўжо ў нацыянальным
навукова-дасьледчым цэнтры. Пэўна ж там
пацьвердзяць ягоныя вьіснавы.
— Прпвет!
— Моё почтенпе, Сергей!
— Как пожпваешь? Есть какпе новостн ?
— Прншло ппсьмо от Колн. Вот где новостн!
Уже заіцнтплся.
— Ну н как его генная ннженерпя ?
— Отлпчно. Днссертацня уже в нацпональном
научно-псследовательском центре. Будем думать,
что там подтвердят его выводы.
-85-
— Ты ведаеш, Кастусёў меншы сын жэніцца. Праз два тыдні будзе вясельле. — А дзе ж зьбіраюцца гуляць? — Яны ня будуць спрашаць мір людзей. Маладыя масьцяцца да круізу па Сяродземным моры. — О-о-о, братка ты мой!..	— Ты знаешь, младшнй сын Кастуся женнтся. Через две неделн будет свадьба. — Где же собнраются сыграть свадьбу? — Онн не будут прнглашать болыпое колнчество людей. Молодые собнраются в крунз по Среднземному морю. — Вот это да-а-а!..
— Вось табе кава. Тут пячэньне. Бяры во торт. Частуйся! — М-м-м, які смак! Ты мне скажы, дзе можна расстарацца гэткіх прысма7каў ? — У краме-кавярні «Салодкі фальварак». Там ты знойдзеш і чарку віна, і кубачак кавы, і ласунак, які толькі хочаш.	— Вот тебе кофе. Тут печенье. Берн торт. Угоіцайся! — М-м-м, какой вкус! Ты мне скажн, где можно раздобыть такне лакомства? — В магазнне-кафе «Салодкі фальварак». Там ты найдёшь н рюмочку внна, н чашечку кофе, н лакомства, какне только пожелаешь.
— Ты глянь на рэкляму, Мішка! — Рок-гурт НРМ! — Давай падыдзем бліжэй, паглядзім, дзе яны ладзяць канцэрт і калі. — Трэба ж сказаць Андрэю і нашым дзеўкам, якая мае быць забава.	— Ты посмотрн на рекламу, Мшпка! — Рок-группа НРМ! — Давай подойдём блнже, посмотрнм, где онн устранвают концерт н когда. — Надо же сказать Андрею н напшм девчонкам, какая будет тусовка.
Майстры слова гавораць
Пагоня
Толькі ў сэрцы трывожным пачую
За краіну радзімую жах —
Успомню Вострую Браму сьвятую
I ваякаў на грозных канях.
У белай пене праносяцца коні,
Рвуцца, мкнуцца і цяжка хрыпяць...
Старадаўняй Літоўскай Пагоні
Не разьбіць, не спыніць, не стрымаць.
У бязьмерную даль вы ляціце,
А за вамі, прад вамі — гады.
Вы за кім у пагоню сьпяшыце?
Дзе шляхі вашы йдуць і куды?
Бійце ў сэрцы іх — бійце мячамі,
Не давайце чужынцамі быць!
Хай пачуюць, як сэрца начамі
Аб радзімай старонцы баліць...
Маці родная, Маці-Краіна!
Не ўсьцішыцца гэтакі боль...
Ты прабач, Ты прымі свайго сына,
За Цябе яму ўмерці дазволь!
Усё лятуць і лятуць тыя коні,
Срэбнай збруяй далёка грымяць...
Старадаўняй Літоўскай Пагоні
Не разьбіць, не спыніць, не стрымаць.
Мо яны, Беларусь, панясьліся
За тваімі дзяцьмі ўздагон,
Што забылі цябе, адракліся,
Прадалі і аддалі ў палон?
(Максім Багдановіч)
-86-
Заняткі шостыя
Сямёра ў дарозе
I болыпыя, і меншыя любяць болып вандраваць, чым
сядзець. Толькі й гутаркі той, што пра новы маршрут:
— Бяром Берасьцейскі кірунак.
— На Белавескую пушчу?
— Колькі гэта ад Бсрасьця?
— Кілямэтраў семдзесят, пэўна.
— А сам запаведнік — вялікі?
— Зараз скажу! Шэсьцьдзесят пяць кілямэтраў з поўначы
на поўдзень і трыццаць з захаду на ўсход.
— Ну й што там зубры сьцерагуць, акром сваёй волі?
— Дрэвы, гадоў на паўтысячы векам.
Занятне шестое
Лад мовы
Лічэбнік
(Чпслптельное)
Лічэбнік (чілслілтельное) — часть речн, обозначает чнсло, колнчество. Делятся на:
— колькасныя (колычественные) п парадкавыя (порядковые)'.
	колькасныя	парадкавыя
	•/	Т
1	адзін	пе ршы
2	два	другі7
3	тры	трэйці
4	чатыры	чацьверты
5	пяць	пяты
6	шэсьць	шосты
7	сем	сёмы
8	во7сем	восьмы
9	дзевяць	дзявяты
10	дзссяць	дзяся^ты
11	адзінаццаць	адзіна7ццаты
12	дванаццаць	дванаццаты
13	трынаццаць	трына7ццаты
14	чатырна7ццаць	чатырнаццаты
15	пятнаццаць	пятнаццаты
16	шасна'ццаць	шаснаццаты
17	сямна7ццаць	сямнаццаты
18	васямна7ццаць	васямнаццаты
19	дзевятна7ццаць	дзевятнаццаты
20	два7ццаць	дваццаты
	колькасныя	парадкавыя
10	дзссяць	дзясяты
20	два7ццаць	дваццаты
30	трыццаць	трыцца7ты
40	со7рак	саракавы7
50	пяцьдзясят	пяцідзясяты
60	шэсьцьдзесят	шасьці дзяся7ты
70	ссмдзссят	сямідзяся^ты
80	во7семдзесят	васьмідзяся^ты
90	дзевяноста	дзевяносты
100	сто	соты
200	дзьвесьце	двухсоты
300	трыста	трохсоты
400	чатырыста	чатырохсоты
500	пяцьсот	пяцісоты
600	шэсьцьсот	шасьцісоты
700	сямсот	сямісоты
800	васямсот	васьмісоты
900	дзевяцьсот	дзевяцісоты
1000	тысяча	тысячны
5000	пяць тысяч	пяцітысячны
— няпэўна-колькасныя (неопределенно-колтественные)'. мноства (множество), сьціжма
(несметное колнчество), безьліч (ненсчнслнмое множество), некалькі (несколько), а (в значеннн
ненсчнслнмого колнчества: людзей а людзей);
— зборныя (собілрательные)'. абое, абодва, абедзьве, двое, трое, чацьвфа, пяцфа, сямфа,
васьмфа, дзевяцфа обозначают колнчество предметов как одно целое; употребляются с
суіцествнтельнымн во множественном чнсле н чаіце всего образуются прн помоіцн суффнкса -ёр-:
сямёра качанят, шасьцёра кампутараў, НО! двое дзьвярэй, двое шкарпэтак;
-87-
— дробавыя (дробные): чвэрць (!4), адна трэйцяя (!4), траціна (’/з), паўтраця (2!4), паўтраці
(2!4), паўчварта (3!4), паўчварты (314), пяць восьмых (%), дзьве цэлыя (2.0) п подобные. С
дробнымп чпслнтельнымп паўтара (1!4), паўтары (1!4) суіцествнтельные употребляются в
роднтельном падеже едпнственного чпсла: паўтары вярсты, паўтара кіляграму.
1 тысячл
2, 3, 4 тысячы
5, 6,10,... тысяч
1 мільён
2,3, 4 мільёны
5, 6,10,... мільёндў
1 мільярд
2,3, 4, мільярды
5, 6,10,... мільярддў
1296 — тысяча дзьвесьце дзевяноста шосты
1588 — тысяча пяцьсот восемдзесят восьмы
1918 — тысяча дзевяцьсот васямнаццаты
1990 — тысяча дзевяцьсот дзевяносты
Націскавыя асаблівасьці ў некаторых лічэбніках
(Особенностн ударення в некоторых чпслнтельных)
•	чнслнтельные от 11 до 19: во всех падежах выделяется -на-: чатыр/ш ццаць, васям////ццаць;
•	чнслнтельное 50: в нменнтельном падеже ударенне на последнем слоге: пяцьдзяся т, а во всех
остальных падежах — на втором: пяці дзесяці;
•	чпслптельные 60, 70, 80: в нменнтельном н впнптельном падежах выделяется первый слог:
шэсьцьдзесят, семдзесят, восемдзесят.
Практыкуйцеся
1.	Прачытайце сказы, зьвярніце ўвагу на націск (Прочнтайте предложення, обратнте вннманне на
ударенне).
Ягонай сястры йдзе 11-ты, а брату — 14-ты год.
Які нумар ягонай кватэры? 64?
Дачцэ хутка будзе 18 гадоў.
Да возера засталося 50 кілямэтраў.
Усяго навучэнцаў было 114 чалавек.
Праз 8 дзён скончыцца адпачынак.
Дарога зойме ўсяго 4 гадзіны.
У атрадзе 20 хлапцоў і 3 дзяўчыны.
Аднаго разу я езьдзіў на мора.
Мой брат быў на моры два разы.
А мае сябры езьдзілі на мора шмат разоў.
2.	Адкажыце на пытаньні (Ответьте на вопросы).
Які год вашага нараджэньня?
Колькі вам гадоў?
Які год нараджэньня вашай жонкі (вашага мужа)?
Колькі гадоў вашай жонцы (вашаму мужу)?
Які год нараджэньня вашых бацькоў?
Каторы цяпер ідзе год ?
Які нумар вашага дому ?
На колькі паверхаў ваш дом ?
-88-
Які нумар вашае кватэры?
У якой клясе вучыцца ваша дзіця?
Колькі маеце дзяцей?
Колькі гадоў вашаму дзіцяці?
Якая ў вас заробная плата (стыпендыя)?
Колькі грошай маеце на месяц ?
Колькі каштуе праезд на мэтро?
Колькі грошай плаціце за кватэру?
3.	Скажыце, хто колькі жыве (Скажнте, кто сколько жнвёт).
Шчупак жыве 270 гадоў.
Карп жыве 150 гадоў.
Сом жыве 100 гадоў.
Крумкач жыве 140 гадоў.
Слонь жыве 70 гадоў.
Кіт жыве 50 гадоў.
Лад мовы
Скланеньне лічэбнікаў
(Склоненпе чнслнтельных)
	1	2	3	4	5
н.	адзін	два (м.р. і н.р.), дзьве (ж.р.)	тры	чатыры	пяць
р.	адн//.-//	ДВГ-Г, дзьвя/д-	тр/лг	чатырод-	пяц/
д.	аднал/г	двг.ч, дзьвя/.і/	тр/лч	чатыр/лі/	пяц/
в адуш. неадуш.	адш/.т/ адзін	ДВГА’, ДЗЬВЯ/Д- два, дзьве	трох тры	чатырод- чатыры	пяць
Т.	адн/я.і/	дву.і///, ДЗБВ///Л///	трьша	чатырл///	пяцьц///
М.	пры адн/я.і/	пры ДВГА’, пры ДЗЬВЯ/Д-	пры тр//д-	пры чатыр//д-	пры пяц/
Прн склоненпн сложных п составных чнслнтельных пзменяются все частн.
	200	900	376
н.	дзьве-сьце	дзевяць-сот	трыста семдзесят шэсьць
р.	двух-сот	дзевяці-сот	трохсот сямідзесяці шасьці
д.	двум-стам	дзевяці-стам	тромстам сямідзесяці шасьці
в.	дзьве-сьце	дзевяць-сот	трыста семдзесят шэсьць
т.	двума-стамі	дзевяцьцю-стамі	трымастамі сямюдзесяцьцю шасьцю
м.	пры двух-стах	пры дзевяці-стах	пры трохстах сямідзесяці шасьці
1) Чнслнтельное дзьвесьце в нменнтельном п впнптельном падежах пмеет форму женского
рода, а в остальных — мужского.
2) Чнслптельные 5, 9...20, 30 в творптельном падеже пмеют удлпнённое н: пяцьцю,
дзевяцьцю, васямнацца///,//ю, двацца///,//ю, трыцца///,//ю.
Чнслнтельные абодва (оба), абедзьве (обе) во всех падежах сохраняют отлнчпя рода.
	мужчынскі род	жаночы род
Н.	абодва хлапцы	абедзьве дзяўчыны
Р.	абодвух хлапцоў	абедзьвюх дзяўчын
д.	абодвум хлапцам	абедзьвюм дзяўчынам
в.	абодвух хлапцоў	абедзьвюх дзяўчын
т.	абодвума хлапцамі	абедзьвюма дзяўчынамі
м.	пры абодвух хлапцах	пры абедзьвюх дзяўчынах
-89-
Асобныя заўвагі да лічэбнікаў
(Некоторые особенностн чнслнтельных)
I.	Чнслнтельные: паўтара (для м.р., н.р.), паўтары (для ж.р.) не склоняются.
II.	Порядковые чнслнтельные першы, трэйцяга нзменяются как прнлагательные: першы новы дом,
перш«г« нов«< « дому, перішшу новлл/у дому.
III.	Чнслнтельные двое, трое, абое согласуются с суіцсствнтсльнымн, склоняются как местонмення
множественного чнсла: мае двое дзяцей, тва/л- тра/л- дзяцей, з сва/лп аба/лп дзецьмі. Яны прыехалі
на мора з чатырлп/ дзяцьмі, а іхныя суседзі - з трылш.
IV.	Чнслнтельные сорак, сто, дзевяноста во всех падежах нмеют одпнаковую форму: сарака
турыстам, пры ста вучнях, зь дзевяноста пасажырамі.
V.	В разговорной практнке, радн экономнн языковых средств, сложные колнчественные
чнслнтельные 200,300 ...900, как правнло, не пзменяются: фірма зь дзьвесьце работнікамі.
VI.	Собнрательные чнслнтельные во всех падежах, кроме нменнтельного, нмеют такне же окончання,
как прнлагательные во множественном чнсле (см. Занятне 3): два/л блізк/л людзей.
VII.	Дробные чнслнтельные являются составнымн: первая часть — это колнчественное
чнслнтельное, а вторая часть — порядковое (% = дзьве трэйція).
еслн первая часть
то вторая часть
__________2,3,4_________
употребляется в Н.п., мн.ч.
дзьве пятыя (Н., мн.л.)
тры дзявятыя (Н., мн.л.)
чатыры сёмыя (Н., мн.л.)
________5, 6,10,..._____
употребляется в Р.п., мн.ч.
шэсьць пятых (Р., мн.л.)
сем дзявятых (Р., мн.л.)
пяць сёмых (Р., мн.л.)
Заметьте, что в русском языке вторая часть всегда употребляется в роднтельном падеже.
VIII.	С чнслнтельнымн два, тры, чатыры, абодва, абедзьве суіцсствнтсльныс употребляются в
форме нменнтельного падежа множественного чнсла: два першыя дамы, чатыры чыстыя аркушы
паперы.
IX.
	некалькі (несколько)	гэтулькі (столько)	колькі (сколько)	шмат, многа (много)
Н. р. д. в. т. м.	некалькі рублёў некалькіх рублёў некалькім рублям некалькі рублёў некалькімі рублямі пры некалькіх рублях	гэтулькі грошай гэтулькіх грошай гэтулькім грашам гэтулькі грошай гэтулькімі грашыма пры гэтулькіх грашах (-ох)	колькі	шмат, многа
X. Чнслптельные двойчы (дважды), тройчы (трпжды) — это пропзводные от чнслнтельных 2, 3:
шпацырую двойчы на дзень, давяда юся да бацькоў тройчы на месяц.
XI. Чпслптельные могут пметь значенпе прнблнзнтельностп. Но поскольку слово прыблізна
(прнблнзнтельно) для беларуского языка нехарактерно, обычно говорят так: Яму гадоў нешта з
-90-
трыццаць (Ему около трндцатн лет). Прынесьлі з кош яблыкаў (Прннеслн где-то корзнну яблок).
Узяў даляраў колькі (Взял несколько долларов).
Практыкуйцеся
4. Прачытайце лічэбнікі як парадкавыя (Прочнтайте чнслнтельные как порядковые).
Ён сядзіць на
Не пашэнціла
Спыніўся на
Рыхтуюся да
Працавалі да
17 радзе.
4 гульцу.
61 старонцы.
1	іспыту.
11	гадзіны.
(Он снднт в 17-ом ряду)
(Не повезло 4-ому нгроку)
(Остановнлся на 61-ой страннце)
(Готовлюсь к 1-ому экзамену)
(Работалн до 11-ого часа)
5. Утварыце множны лік ад назоўнікаў і разам зь лічэбнікамі пастаўце ў родным склоне
(Образуйте множественное чнсло суіцествнтельных н вместе с чнслнтельнымн поставьте в
роднтельном падеже).
Узор: 2 + мэтар двух мэтраў, 1 + літар аднаго літру.
5
3
6
2
абодва
2
101
3
4
абодва
9
14
8
2
дрэва
сябра
чалавек
дзьверы
дзяўчына
сяброўка
далмацінец
сабака
кампутар
летапісец
жыцьцё
праграма
спадарожнік
кацяня
6. Лічэбнік дапасуйце да назоўнікаў (Чнслнтельное согласуйте с суіцествнтельным).
Абодва	братоў ведаюць сынам падаруюць майстроў шануюць вучнямі задаволены (пра) суайчыньнікаў шчыры ўспамін
7.	Прачытайце лічэбнікі як мае быць (Правнльно прочнтайте чнслнтельные).
Сустрэліся за 1.5 кілямэтру ад станцыі.
У цеста трэба пакласьці % шклянкі цукру.
Прыйшлі 1.5 гадзінамі пазьней.
Прыедзе праз 1.5 гадзіны.
Гэтым 2 дарогам не сысьціся.
Маю 1.5 слоіка варэньня.
-91-
Кавалак кужалю на 2!4 мэтру.
Да дому засталося З'/г кілямэтру.
8.	Прачытайце лічэбнікі ў творным склоне (Прочнтайте чнслнтельные в творнтельном падеже).
3 гэтымі
5 карткамі
9 кубкамі
20 удзельнікамі
30 нумарамі
2 лыжкамі
8 байцамі
14.5 кіляграмамі
3 падручнікамі
12 фламастэрамі
1.5 хвілінамі
47 кілямэтрамі
9.	Раскрыйце дужкі і скажыце як мае быць (Раскройте скобкн н скажнте правнльно).
Дзесяць (раз) мер і то ня вер.
Мінула (четверть) стагодзьдзя.
Прайшла (треть) веку.
Мы на парозе (третьего) тысячагодзьдзя.
(Бесчнсленные) паданьні старажытных муроў.
Хвілін праз (несколько) пачнецца нарада.
На ганку стаяць (трое) незнаёмых хлапцоў.
Маладзёвы часапіс выходзіць (дважды) на месяц.
Дзед цьвічыць (обопх) сваіх унукаў.
(Обе) дзяўчыны прывіталіся з настаўнікам.
Падніміце (обе) рукі ўгару.
Наш дом стаіць на скрыжаваньні (две) вуліцаў.
10.	Замест кропак пастаўце словы з значэньнем колькасна-няпэўных лічэбнікаў, якія найбольш
падыходзяць па сэнсу (Вместо точек поставьте слова со значеннем неопределенных чпслнтельных,
которые более подходят по смыслу).
безьліч
многа
а
шмат
процьма
На ганку ... хлапцоў.
Сьветлых азёраў тут ...
... разоў зьмянялася іхняя назва.
У гэтым лесе грыбоў ... грыбоў.
... народу ў чарзе.
Усе дамы на ... паверхаў.
Мала даць брыдка, а ... шкода.
На іхнай вуліцы ... дрэваў.
Лад мовы
В разговорной речп чнслнтельные шнрокоупотребптельны прн ответе на вопросы:
Каторага чысла? (Которого чпсла?)	адзіна7ццатага (Р.) жніўня (однннадцатого августа), Адзінаццатае (Н.) жніўня, сьпякота. (Однннадцатое августа, жара.) — здесь чнслнтельное стонт в нменптельном падеже, потому что употреблено в самостоятельном предложенпн
-92-
Каторая гадзіна? Колькі часу? (Который час? Сколько временп?)	роўна гадзіна (ровно час), дзьве гадзіны (два часа), пяць гадзін (пять часов)
Калі? (Когда?)	спаткаемся а сёмай гадзіне (встретнмся в седьмом часу), вярнуся сёньня (сегодня), патэлефаную заўтра (завтра), перадам пасьлязаўтра (послезавтра), прыеду ў нядзелю (в воскресенье)
Колькі? (Сколько?)	для обозначенпя колнчества могут нспользоваться: удвая, утрая, двойчы, тройчы, удвух (для м.р.), удзьвюх (для ж.р.), удваіх, утраіх (для лнц разного пола, детей), утрох
Дзе? (Где?)	для указання расстояння чпслнтельное употребляется с предлогом за: спыніліся за чатырнаццаць кілямэтраў ад гораду (остановнлпсь в четырнадцатп кнлометрах от города)
Каторы дзень тыдня
(Какой день неделн)
Каторы сёньня дзень?
(Какой сегодня день?)
Калі вернешся?
(Когда вернёшься?)
Сёньня	Вярнуся
панядзелак (м.р.) — першы дзень тыдня	у панядзелак
аўторак (м.р.) — другі дзень тыдня	у аўторак
серада (ж.р.) — трэйці дзень тыдня	у серадр
чацьвер (м.р.) — чацьверты дзень тыдня	у чацьвер
пятніца (ж.р.) — пяты дзень тыдня	у ПЯТНІЦ)’
субота (ж.р.) — шосты дзень тыдня	у суботу
нядзеля (ж.р.) — сёмы дзень тыдня	у нядзсл/о
Па-беларуску кажуць так
Прыйду рана
на золаку / золакам (на досьвітку)
чуць сьвет
раніцай (ураньні)
да палудня
папаўдні (апоўдні, у поўдзень)
па абедзе
пасьля паўдня
удзень
падвечар (надвечар, увечары)
шарай гадзінай
вечарам
у поўнач (апоўначы)
уночы (уначы)
Сьвітаньне
Раніца
Прнду рано
на рассвете
чуть свет
утром
до обеда
в полдень
в обед
после обеда
днём
к вечеру (вечером)
под вечер
вечером
в полночь
ночью
Рассвет
Утро
-93-
Поўдзень
Дзень
Вечар
Ноч
Першая палова дня
Другая палова дня
У панядзелкі й пятніцы / панядзелкамі й пятніцамі
Проці панядзелку
Гэтымі днямі
Іншым часам
Апошнім часам
Днямі й начамі
Ясь распавядае
Полдень
День
Вечер
Ночь
Первая половнна дня
Вторая половнна дня
По понедельннкам п пятнпцам
Накануне понедельннка
На днях
В нное время
В последнее время
День н ночь
Уява аднаго майго дня будзе гэткай.
Раніца. Палова на сёмую. Прачынаюся. Я нейкі сонны, пазяхаю. Бяру халодны душ. Мыюся.
Галюся. Апранаюся. Сьнедаю. Дзякую Богу, што ёсьць гэты дзень. Каля васьмі выходжу з дому. На
працу іду пехатой. Згадваю, якія сёньня я маю разьвязаць пытаньні.
Сёньня ў мяне працы а працы. У адзінаццаць гадзінаў сустракаюся з гандлёвым партнэрам з
Полыпчы. Гутарка зойме, пэўна, з гадзіну часу. Потым зноў некалькі сустрэчаў. Ня ведаю нават, калі
патраплю папалуднаваць.
.. .Тры гадзіны дня. Я ў віры сваіх клопатаў. Перамовы, званкі, тэлефон. Гэта зрабіць зараз жа, тое
не забыцца. Тут узважыць, там абмеркаваць...
I яшчэ раз, ужо на зыходзе дня, адчыняю свой электронны нататнік: «Зайсьці ў садок па дзіця».
Ну, вось, сёньня мне давядзецца быць яшчэ й за выхаваўцу. Але ж дарэмна мне гэта даручаюць. Я
спраўджаю ўсе Юзевы жадункі. Гэтак можна й расьпесьціць дзіця.
Добрую гадзіну мы зь ім шпацыруем. Па дарозе Юзя апаноўвае мяне пытаньнямі: «А што тое, а
што гэна, а ці пойдзем, а ці купіш, а чаму, а навошта?» Безьліч пытаньняў.
Урэшце, а восьмай гадзіне, мы дома. Вячэраем. На гузік тэлевізара не націскаю. Там сёньня няма
добрай праграмы. Ды й няма калі. Мой пляменьнік любіць пагаманіць. А ўжо казкі гатовы слухаць да
самога сьвітаньня. Памяць мае незвычайную. Ніводную драбніцу не дае прапусьціць. Ды яшчэ й
загадае голас зьмяніць, калі там прамаўляе якісь пэрсанаж кшталту мядзьвёдка.
Практыкуйцеся
11.	Якое пытаньне папярэднічала адказу? (Какой вопрос предшествовал ответу?)
........? Палова на сёмую.
........?	Каля васьмі гадзінаў выходжу з дому.
........? На працу йду пехатой.
........? Сустракаюся з партнэрам з Полыпчы.
-94-
........? Пэўна, з гадзіну часу.
........? «Зайсьці ў садок па дзіця».
........? Давядзецца быць яшчэ й за выхаваўцу.
........? Завуць Юзя.
........? Шпацыруем добрую гадзіну.
........? А восьмай гадзіне мы дома.
........? Да самога сьвітаньня.
........? Загадае голас зьмяніць.
12.	Перакажыце тэкст (Перескажнте текст).
13.	Раскажыце пра свой дзень (Расскажнте о своём режнме дня).
14.	Прачытайце. Пастаўце пытаньні да тэксту і адкажыце на іх (Прочнтайте. Поставьте вопросы
к тексту н ответьте на ннх).
— Алё?
— Алё! Гэта Кастусь.
— А, братка ты мой, дзень добры! Дзе ты, Костусь?
— Я тутака, у Менску. Тэлефаную з Паўлюковай кватэры.
— Калі прыйдзеш да нас?
— Сёньня няма калі. Моцна заняты. Ведаеш, учора я быў на выставе. Запазнаўся з адным цікавым
чалавекам. Ён прыехаў з Ангелыпчыны. Гэта ня першая яго паездка ў Менск. Тут жывуць сябры, і ён
штогод прыяжджае да іх улетку... Прабач, я мушу перапыніць гутарку, бо мяне ўжо клічуць. Заўтра
пасьля палудня прыйду да вас.
— Дык мы чакаем цябе. Чуеш ?
— Добра. Дзякуй.
— Да сустрэчы!
— Пакуль!
15.	Скажыце па-беларуску (Скажнте по-беларускн).
а)	— Пз беларускнх озёр самое болыпое Нарочь.
— Какая его длпна ?
— Наверно, кнлометров десять нлн болыпе.
б)	— Который час ?
— Уже седьмой час.
в)	— Отец дома ?
— Дома.
— Позовн его.
— Папа занят, он в гараже.
— А когда он освободптся ?
— Через час-два.
г)	— Он пожнлой ?
— Нет, ему лет под трндцать.
д)	—Где вы будете на Новый год?
— Праздновать будем своей семьёй, втроем.
-95-
Кароткія і простыя размовы
(чытайцеўголас)	/ь——I
___Г^І ІП
— Як знайсьці ваш дом? — Вельмі проста. Як выйдзеш з мэтро, на пачатку вуліцы Сьвіслацкай ўбачыш два новыя дамы. Мінуўшы іх, збоч крыху ўправа й адразу ўбачыш шматпаверхавы дом зь вялікім рэклямовым плякатам. Гэта й будзе мой дом. — Чакай, чакай, я зараз запішу. — Пішы: вуліца Сьвіслацкая, дом нумар 4, пад’езд 3, паверх 7, кватэра 60.	— Как найтп ваш дом ? — Очень просто. Как выйдешь нз метро, вначале улнцы Свнслочской увндншь два новых дома. Как пройдёшь нх, повернн немного вправо н сразу же увндншь многоэтажный дом с болыпнм рекламным плакатом. Это н будет мой дом. — Подождн, подождп, я сейчас зашппу. — Пншн: улпца Свпслочская, дом номер 4, подьезд 3, этаж 7, квартпра 60.
— Добры дзень! Кампанія «Чмель». Слухаю вас.	— Здравствуйте! Компання «Чмель». Слушаю
— Дабрыдзень! Нас зацікавіла ваша прадукцыя, маем намер купіць. Хацелі б сёньня пад’ехаць і заключыць дамову. — Калі ласка, прыяжджайце. Мы працуем ад 9 да 18 гадзіны.	— Добрый день! Нас заннтересовала ваша продукцпя, собпраемся куппть. Хотелн б сегодня подьехать п заключнть договор. — Пожалуйста, прпезжайте. Мы работаем с 9 до 18 часов.
— Ты ўжо ўсё склаў? Нічога не забыўся? — Усё, глядзі во, 3 валізкі наладаваў. — А калі йдзе твой аўтобус? — У 19. — Ну, дык трэба ўжо выходзіць. Засталося 45 хвілінаў. Давай памагу.	— Ты уже всё сложпл? Ннчего не забыл ? — Всё, смотрп, 3 сумкн напаковал. — А когда ндёт твой автобус ? — В 19. — Ну, так нужно уже выходнть. Осталось 45 мпнут. Давай помогу.
— У Бе расьці, можа, зойдзеш да сваякоў? — Намала затрымаюся. Але, калі выпадзе якая хвіліна, забягуся. — А калі ты вернешся ? — У першых днёх наступнага тыдня. — Ну, бывай. Добрай дарогі! — Бывай здароў.	— В Бресте, может, зайдёшь к родственннкам? — Ненадолго задержусь. Но, еслн будет свободная мннутка, забегу. — А когда ты вернёшься ? — В первых днях следуюіцей неделп. — Ну, пока. Счастлнвого путн! — Будь здоров.
— У нядзелю паеду на рыбу ў Каралёўку. Ці бачыў ты хоць раз гэны векавы лес ? — Летась я двойчы быў там. Вельмі прыгожы куточак. — Вось дзе мейсца для курорту!	— В воскресенье поеду рыбачпть в Королёвку. Впдел лп ты хоть раз тот вековой лес ? — Прошлым летом я дважды был там. Очень краснвый уголок. — Вот где место для курорта!
-96-
— Ці спадабаўся табе гэты фільм? — Ты маеш на ўвазе маё глядацкае ўражаньне? Няма яго. Лічы, што я змарнаваў паўтары гадзіны.	— Понравнлся лн тебе этот фнльм ? — Ты нмеешь в внду мое зрнтельское впечатленне? Нет его. Счнтай, что я потерял полтора часа.
— Я гляджу, у цябе сёньня часу няма й на палудзень. — Партнэры ж прыходзілі... — Ну як там наш сумесны праект? — Ужо гатоў праект дамовы. Во, паглядзі. Яшчэ трэба паказаць юрыстаму, што ён скажа. — На маю думку, пункт пра аўтарскія правы трэба даць асобна. — У 3 гадзіны юрысты будзе ў мяне, прыходзь і ты, разам парадзімся.	— Я смотрю тебе сегодня некогда н пообедать. — Да партнёры прнходнлн... — Ну как там наш совместный проект ? — Уже готов проект договора. Вот посмотрн. Еіцё нужно показать юрнсту, что он скажет. — По-моему, пункт про авторскне права нужно дать отдельно. — В 3 часа юрнст будет у меня, прнходн н ты, вместе посоветуемся.
— Ці пойдзеш з намі ў басэйн ? — Зьнябыўся я, паўдня хадзіў па крамах. Які мне цяпер басэйн ? — Ну ўжо харчоў, пэўна, на тыдзень набраў! — У мяне сьвет работы. Калі мне бегаць па крамах сярод тыдня ?	— Пойдёшь с намн в бассейн ? — Устал я, полдня ходнл по магазннам. Куда мне теперь в бассейн? — Ну еды, наверное, уже на неделю набрал! — У меня море работы. Когда мне бегать по магазннам средн неделн?
— Лета на дварэ. Калі ўжо ты, браце, пойдзеш у вадпачынак? — Ды вось, зьбіраўся з пачатку гэтага тыдня, а тут на табе — непаладкі з прыборам, трэба ехаць у камандзіроўку! — Не заўсёды бывае так, як хочаш. Мяркуеш зрабіць адно, здараецца іншае. — Жыцьцё ёсьць жыцьцё. Яно накідае нам свае прапановы.	— Лето на дворе. Когда ты, старнк, уже в отпуск пойдёшь? — Да вот, собнрался в начале этой неделн, а тут на тебе — неполадкн с прнбором, нужно ехать в команднровку! — Не всегда бывает так, как хочешь. Предполагаешь сделать одно, случается другое. — Жнзнь есть жнзнь. Она определяет нам своё.
Майстры слова гавораць
Нава градак — першая сталіца Вялікага Княства Літоўскага
(тэкст пададзены з захаваньнем аўтарскага правапісу)
Нава'градак, вельмі стары беларускі горад, быў сядзібаю вялікага князя Міндоўга.
У палавіне трынаццатага стагодзьдзя (у 1242 годзе) князь Міндоўг спыніў татарскія войскі ў
ваколіцы Ліды, а сем гадоў па тым разьбіў іх у біцьве пад Койданавам. Татары адступілі далёка на
ўсход, пакідаючы Міндоўгу вялікую здабычу ды славу пераможца. Ягоную найвышэйшую ўладу
-97-
прызналі тады ўсе іншыя князі, і Міндоўг пачаў тварыць новы дзяржаўны цэнтр у Нава7градку,
загадзя забясьпечыўшы яму абарону ад усялякіх варожых нападаў.
Вялікі князь Міндоўг пашыраў сваю ўладу ня толькі на землі беларускія, але й Жамойць,
цяперашнюю Лятуву7, ды стаўся такі моцны й слаўны, што ў 1253 годзе на замку ў Нава градку быў
каранаваны на караля.
3 сталічнага Нава7градка разам зь дзяржаўнай уладай пашырылася на ўсе іншыя землі, што цяпер
завуцца беларускімі, і ймя прынава градзкае зямлі, а звалася яна Літва . Ад таго часу наш край праз
болып, як паўтысяча гадоў зваўся Літвой, дзяржава — Вялікім Княствам Літоўскім, а нашыя
прашчуры — Ліцьвіна мі. Гэтак звалі наш край і іншыя народы ды іхныя гісторыкі.
У Вялікае Княства Літоўскае ўваходзіла як ягоная правінцыя і сяньняшняя Лятува , толькі тады
яна звалася Жамо йць або Жму7дзь.
Жамойці не падабалася падлягаць Ліцьвіном, ужываць іхнюю мову, бо літоўская мова была
ўрадавай на ўсёй тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага, у ёй толькі пісаліся правы й кнігі, і
Жамойць ціраз прабавала адарвацца ад Літвы. Першыя паўстаньні яна ўзьнімала яшчэ за жыцьцём
Міндоўга. У змаганьні з Жамойцяй у 1263 годзе быў подступам забіты і сам кароль Міндоўг.
Наваградак жа быў сталіцаю да 1323 году, калі вялікі князь Гсдымі н сталіцай Вялікага Княства
Літоўскага зрабіў Ві льню, пазьнейшую ягоную сталую сталіцу.
(Валентына Пашкевіч)
-98-
Заняткі сёмыя
Занятне седьмое
Што7 рабіць?
Куды7 пайсьці7 сягоньня?
Яшчэ7 няпозна.
Дзе нь няско нчаны.
Іду7 задуманы.
Дзеяпрыметнік
(Прпчастпе)
Дзеяпрыметнік (прычастгіе) — это слово с прнзнакамп глагола н прнлагательного; обозначает
прнзнак предмета нлп лнца по действпю. Как прплагательное, прнчастне нзменяется по родам,
чнслам н падежам. Как глагол — нмеет время, впд н залог.
Род, чнсло н падеж прнчастня завнсят от слова, с которым оно связано:
адчынены (м.р.) куфэрак (открытый ларец)
адчыненоя (ж.р.) шафа (открытый шкаф)
адчыненае (н.р.) века (открытая крышка)
у адчыненан (ж.р.) шафе (в открытом шкафу)
Прнчастня могут нметь поўную форму (полную форму)-. складзеныя рэчы н кароткую форму
(краткую форму)-. рэчы складзены.
Прнчастня бывают закончанага трываньня (совершенного выда): Зьніму намоклую капоту (сннму
намокшую куртку) н незакончанага трываньня (несовершенного выда): Грошы пакладзены на
бягучы рахунак (деньгн положены на текуіцнй счёт).
Прнчастня нмеют дзейны стан (действытельный залог) н залежны стан (страдательный залог).
В настояіцем временн прнчастня в беларуском языке нмеют только действнтельный залог:
хвалюючы час, хвалюючая падзея, хвалюючае пытаньне.
В прошедшем временн прнчастня нмеют как действнтельный, так н страдательный залог.
•	Дзейны стан (действытельный залог) образуется от неопределенной форма глагола
совершенного внда (окончанне -ць заменяется суффнком -л- с прнсоеднненнем соответствуюіцнх
окончаннй прнлагательных): мінуць — мінулы, чэзнуць — чэа ы, зьбялець — зьбялелы.
•	Залежны стан (страдательный залог) образуется от неопределенной формы всех переходных
глаголов (окончанне -ць заменяется суффнксом -н- нлн -т- с прнсоеднненнем соответствуюіцнх
родовых окончаннй прнлагательных): зрабіць — зроблены, выліць — вылі/ны, сьпісаць —
сьпісаны, гаіць — гоены, гадаваць — гадаваны, дараваць — дараваны.
Асобныя заўвагі да дзеяпрыметнікаў
(Некоторые особенностн прнчастнй)
I.	В беларуском языке отсутствуют страдательные прнчастня настояіцего временн. Это означает, что
такне словообразовання как: любімьі чалавек, црцредйМЫЯ мерапрыемствы, церажываемы
момант, чытаемая кніга н нм подобные недопустнмы. В беларуском языке в этом значеннн
нспользуются страдательные прнчатня прошедшего временн: улюблёны чалавек (любнмый
-99-
человек), праведзеныя мерапрыемствы (проводнмые меропрнятня), перажываны момант
(пережпваемый момент), чытаная кніга (чптаемая кнпга).
II.	В беларуском языке прнчастпя не нмеют возвратных форм. Сравннте: згаладаныя падарожнікі
— проголодавшпеся путннкн. Поэтому такне словообразовання как: разьвіваючый^я,
сьвяціўшыйея, памыўшыея, пачаўшыйея н нм подобные недопустнмы.
III.	Прнчастпя, образованные с помоіцыо суффнксов: -уш- (-юш-), -уч- (-юч-), -ач- (-яч-), -ем-, -ім- не
характерны для беларуского языка. Такне прнчастпя как: ідучы, кампраметуючы, абслугоўваючы н
нм подобные, образованные с помоіцью вышеперечнсленных суффнксов, недопустнмы.
IV.	Указанные выше особенностн вызывают определённые сложностн прн переводе текстов с
русского на беларускнй язык. Вот несколько способов, как нх преодолеть.
спосаб	расейскі першатвор	беларускі пераклад
ввестн прпдаточное предложенне	Веіцества, деляіцыеся на составные элементы.	Рэчывы, якія дзеляцца на складовыя элемэнты.
прпчастпе заменпть суіцествптельным	На озере было много купаюіцнхся.	На возеры было шмат плаўцоў.
прпчастпе заменпть прплагательным (еслн прнчастне не несёт прнзнаков нзменення во временн)	Покупаем моюіцне средства. Обратнлнсь к обслужнваюіцему персоналу.	Купляем пральныя сродкі. Зьвярнуліся да абслуговага пэрсаналу.
прпчастпе заменпть глаголом	Звёзды, светывшыеся на небе.	Зоркі сьвяціліся на небе.
ввестп слово- уточненне	Веіцества, стнмулнруюіцііе рост растеннй.	Рэчывы-стымулятары росту расьлінаў.
опустнть прпчастпе	Вндел его, несуіцего огромную упаковку	Бачыў яго зь велізарным пакункам.
V.	В беларуском языке, в отлнчне от русского, в прошедшем временн в нменнтельном падеже
краткне страдательные прнчастпя не употребляются. То есть нельзя сказать: здымак зроблен,
факультэт створан. музэй адчынен. В этнх случаях употребляется прнчастне в полной форме:
здымак зроблены (сннмок сделан), факультэт створаны (факультет создан), музэй адчынены
(музей открыт).
Практыкуйцеся
1. Словы ў дужках замяніце дзеяпрыметнікамі (Слова в скобках заменнте прнчастнямн).
Узор: (прадаць) + кватэра —> прададзеная кватэра
(заслаць)
(пачуць)
(вывучыць)
(паклікаць)
(ацаніць)
абрусам стол
навіны
мова
чалавек
тавар
2. Адшукайце і дапасуйце да назоўнікаў адпаведныя ім дзеяпрыметнікі (Найднте н согласуйте с
суіцествнтельнымн соответствуюіцне нм прнчастня).
-100-
зроблены, пройдзены, куплены, зачынены,
пазычаны, здарожаны, падабраны, пагаслыя,
засьмяглыя, загарэлы, нечапаныя
шлях, праца, вусны, аловак, мясьціны,
дзьверы, твар, вяскоўцы, вочы, грошы.
колеры
3. Дзеясловы замяніце дзеяпрыметнікамі і дапасуйце да назоўнікаў (Глаголы заменпте
прнчастнямн н согласуйте с суіцествптельнымн).
Узор: Бацькі + даглядаць + дзіця —> Дагледжанае ў бацькоў дзіця.
а) Бацькі
Лекар
Гаспадары
б) Хлопчык
Дзяўчынка
Жанчына
даглядаць
апрануць
дзіця
хворы
жыльлё
гаспадарка
у сьвяточны касьцюм
у мядзьведзя
у сьнягурку
у футра
у народны строй
4. Утварыце дзеяпрыметнікі й
вопросы).
Узор: Які выгляд? (змарнець) —> Змарнелы выгляд.
адкажыце на пытаньні (Образуйте прпчастпя п ответьте на
Якая падлога?
Які тлушч?
Які каўнер?
Якое дзіця?
Якія рэчы?
Якая столь?
Якія расьліны?
Якая кава?
Які дзяцюк?
Якія дзьверы?
(памаляваць)
(распускаць)
(фарбаваць)
(памыць, пакупаць, прыбраць)
(спарадкаваць)
(пабяліць)
(чэзнуць)
(пасаладзіць)
(узмацнець)
(замыкаць)
5. Перакладзіце ў беларускую мову (Переведпте на беларускпй язык).
Это уверенный в себе человек.
Здесь одно сохранпвшееся зданпе.
Пзменення учредптельных документов былп одобрены собраннем акцнонеров.
Мне надо купнть чнстяіцпе средства.
Все, ожпдаюіцне результатов, нспытывают некоторое волненпе.
Это ученпкп, спдяіцне н слушаюіцне своего учнтеля.
Не состоявшнйся вчера концерт состонтся в воскресенье.
Уже в начале фпльма у меня не стало желання смотреть его далыпе, п я вынужден был уйтп.
Лад мовы
Дзеяпрыслоўе
(Деепрпчастпе)
Дзеяпрыслоўе (деепрычастые) — нензменяемая форма глагола, обозначает дополнптельное
действпе прп главном, которое выражено глаголом-сказуемым: Распытаўшы, я зразумеў сваю
памылку (Спроснв, я понял свою ошнбку), Ідучы з работы, зазірну ў краму (Пдя с работы, загляну
в магазпн).
-101-
Деепрнчастня не нзменяются. Нм не прнсуіца категорпя временп.
Деепрнчастпя как глаголы, от которых онп образуются, бывают:
— Пераходныя (переходные) п непераходныя (непереходные). Напрнмер: П'ючы халодную
гарбату, я ня чую ў ёй смаку (Когда пью холодный чай, я не чувствую его вкуса). Гамонячы, мы не
зважалі на час (Разговарнвая, мы не обрагцалн вннмання на время).
— Зваротныя (возвратные) п незваротныя (невозвратные). Напрнмер: Вяртаючыся дадому,
патэлефанаваў сяброўцы (Возвраіцаясь домой, позвоннл подружке). Прылёгшы, бацька заснуў
(Прнлёгшн, отец заснул).
— Нмеют закончанае (совершенный внд) п незакончанае трываньне (несовершенный вгід).
Напрнмер: Напісаўшы ліст, я нясу яго на пошту (Напнсав пнсьмо, я несу его на почту). Цешуся,
гледзячы на маладых (Радуюсь, глядя на молодых).
Образованпе деепрнчастпй несовершенного внда.
утвараюцца ад дзеясловаў 3-яй асобы мн.л.		незакончанага трываньня
I спражэньне	купляюць, плыв_уць, будуюць, едуць	купляючы, плывтчы, будуючы, едучы
II спражэньне	сядзяць, ходзяць, робяць, ляжаць	седзячы, ходзячы, робячы, лежачы
Образованне деепрнчастнй совершенного внда.
утвараюцца ад дзеясловаў прошлага часу адз.л.	закончанага трываньня
купіў, плыў, будаваў, ехаў, сядзеў, хадзіў, рабіў, ляжаў	купіўшы, айлыў шы, набудаваўшы, ад'ехаўшы, ласядзеўшы, зрабіўшы, наляжаўшы
Практыкуйцеся
6. Ад пададзеных дзеясловаў утварыце дзеяпрыслоўі (От прнведенных глаголов образуйте
деепрнчастпя).
Узор: незакончанае трываньне: падаць —> пада-юч-ы
закончанае трываньне: падрахаваць —> падрахаваў-ш-ы
а)	незакончанае трываньне
б)	закончанае трываньне
жартаваць
піць
хваляваць
казаць
увайсьці
сустрэцца
зьлічыць
прыйсьці
сабрацца
пад’есьці
7. Дзеясловы ў дужках замяніце на дзеяпрыслоўі (Глаголы в скобках заменнте деепрнчастнямн).
Рана (выйсьці) з дому.
Працаваў, скрозь (назіраць) за парадкам.
Яны жылі, (радавацца) кожнаму дню.
Цэлы дзень даймаў пытаньнямі, (замінаць) у працы.
Уважліва слухаю, (спрабаваць) уцяміць.
-102-
Лад мовы
Прыслоўе
(Наречне)
Прыслоўе (наречые) — нензменяемая часть речн, обозначает прнзнак действня, состоянпя нлп
качества.
Прнмеры некоторых обіцеупотребнтельных наречнй.
мейсца	навокал (вокруг) наверсе (наверху) унізе (вннзу) угору (вверх) ззаду (сзадп) уперадзе (впередп) наперадзе (впередп) сьпераду (спередп) управа (вправо) справа (справа) уле7ва (влево) зьлева (слева)	дзе (где) тут (здесь) там (там) усюды (везде) нідзе7 (нпгде) не7дзе (где-то) дзесьці (где-то) куды7 (куда) куды сьці (куда-то) ніку^ды (ннкуда) не7куды (куда-то) побач (рядом)	сюды' (сюда) туды7 (туда) пасярэдзіне (посередпне) супраць (напротнв) паблі7зу (поблпзостп) далёка (далеко) адку^ль (откуда) адгэ7туль (отсюда) дагэ7туль (досюда) адту^ль (оттуда) адне куль (откуда-то) ніадку^ль (нпоткуда)
часу	калі7 (когда) тады7 (тогда) калі7сьці (когда-то) ніколі(нпкогда) зараз (сейчас) цяпе р (теперь)	потым (потом) ужо (уже) сяды-тады7 (пногда) заўжды7 (всегда) сёньня (сегодня) штогод (ежегодно)	сё7лета (в этом году) ле тась (в прошлом году) зале7тась (в позапрошлом году) нале7та (летом) неўзадаўжкі (вскоростп) неўзаба ве (вскоре)
колькасьці	колькі (сколько) столькі (столько) гэ тулькі (столько) некалькі (несколько) ніколькі (нпсколько)	шмат (много) ве льмі (очень) надта (очень) занадта (чрезмерно) досыць (довольно)	амаль (почтп) двойчы (дважды) аднойчы (однажды) дашчэ нту (до основання) дазваньня (дочнста)
прычыны і мэты	чамў (почему) чаму^сьці (почему-то) таму7 (потому, оттого)	навошта (зачем) заты м (затем) знарок (ненамеренно)	зьнячэўку (неожпданно) зламысна (злонамеренно) наўмысна (намеренно)
спосабу дзеяньня	як (как) такса7ма (также) гэтак (так) усяляк (всяк) інакш (пначе) па-мойму (по-моему) неяк (как-то)	абы-як (как попало) сяк-так (кое-как) раптам (вдруг) нарэ піце (наконец) пама7лу (понемногу) пакрысе7 (понемногу) зноў (снова)	наогул (вообіце) штораз (каждый раз) ра зам (вместе) лацьве й (лучше) якра з (какраз) спача7тку (сначала) ча7сам (порою, пногда)
1) В беларуском языке для усплення сплы действпя употребляются выраженпя, состояідне нз
глагола н наречпя, образованного от того же глагола: просьма прасіць, бегма бегчы, лежма
ляжаць, крычма крычаць, лётма ляцець.
2) В устной речн характерно употребленне наречнй с местонменнем што. праўда што, дзіва
што, дарма што, хіба што, бадай што.
В разговорной речн наречня шнрокоупотребнтельны прн ответе на вопросы:
Як? (Как?)	паважна прыняў вестку (серьёзно воспрннял пзвестпе) забралі ўсё дазваньня (забралп всё дочпста) сын якраз як бацька (сын точно как отец)
Дзе? (Где?)	Беларусь ляжыць пасярэдзіне Эўропы (Беларусь лежнт посредп Европы) уверсе пад стольлю вісіць люстра (вверху под потолком впспт люстра)
-103-
Куды? (Куда?)	зараз трэба павярнуць улева (сейчас нужно повернуть влево) малыя пабеглі напярэймы дзеду (малышн побежалн навстречу дедушке) бяру білет туды й назад (беру бнлет туда н обратно)
Адкуль? (Откуда?)	адсюль да дому ўжо недалёка (отсюда уже недалеко до дома) адгэтуль паедзем на мэтро (оттуда поедем на метро)
Калі? (Когда?)	раніцай сьнедаем (завтракаю утром) калі-нікалі ён наведваецца сюды (нногда он заглядывает сюда)
Дзеля чаго? (Для чего?)	нездарма мае быць гэтая размова (недаром должен быть этот разговор) скажы, навошта ён прыйшоў? (скажн, зачем он пршпёл?)
Якасныя прыслоўі
(Качественные наречня)
колеру	велічыні	моцнасьці	характару выяўленьня	стану
чырвана	доўга	добра	уважліва	трэба
бела	блізка	моцна	пільна	вядома
жоўта	шырака	ціха	марудна	нельга
Качественные наречня образуются от основы прнлагательных с помоіцыо суффнкса -о- (не под
удареннем----а-, -я-): белы — бела, вузкі — вузка, прыгожы — прыгожа, гарачы — горача.
Ступені прыраўнаваньня якасных прыслоўяў
(Степенн сравненпя качественных наречпй)
мала —	менш / меней — найменш	мало — меныпе / менее — нанменее
шмат —	больш / болей — найбольш	много — болыпе / более — напболее
высака	— вышэй — найвышэй	высоко — выше — выше всего
нізка —	ніжэй — найніжэй	нпзко — нпже — нпже всего
добра —	лепш — найлепш / найлепей	хорошо — лучше — лучше всего
блага —	горш — найгорш / найгорай	плохо — хуже — хуже всего
Образованне форм сравннтельной степенн наречпй.
-ей, -эй
+
най-
хутка - хутчэй - найхутчэй
ціха - цішэй - найцішэй
цёпла - цяплей - няйцяплей
моцна - мацней - наймацней
холадна - халадней - найхаладней
густа - гусьцей - найгусьцей
далёка - далей - найдалей
цяжка - цяжэй - найцяжэй
дорага - даражэй - найдаражэй
чыста - чысьцей - найчысьцей
коратка - карацей - найкарацей
рэдка - радзей - найрадзей
менш	хутка - менш хутка - больш хутка
больш	дакладна - менш дакладна - больш дакладна
	шчыра - менш шчыра - больш шчыра
меней	важка - менш важка - больш важка
болей	гучна - меней гучна - болей гучна
быстро - быстрее - быстрее всего
тнхо - тнше - тнше всего
тепло - теплее - теплее всего
снльно - снльнее - снльнее всего
холодно - холоднее - холоднее всего
густо - гуше - гуіце всего
далеко - далыпе - далыпе всего
тяжело - тяжелее - тяжелее всего
дорого - дороже - дороже всего
чнсто - чпіце - чніце всего
коротко - короче - короче всего
редко - реже - реже всего
быстро - менее/более быстро
точно - менее/более точно
откровенно - менее/более откровенно
важно - менее/более важно
громко - менее/более громко
-104-
-ей, -эй
+
сама
мала - меней - сама меней	мало - меныпе - меныпе всего
болып - болей - сама болей	много - болыпе - болыпе всего
танна - таньней - сама таньней (сама танна) дёшево - дешевле - дешевле всего
Спосабы словаўтварэньня прыслоўяў
(Способы словообразованпя наречнй)
прыстаўкавы	па-, у~, на-, з-, абы-, не-, ні- ды інш.	лапраўдзе, наверсе, уверсе, зьнізу, айы-хто, айы-што, н/колі, н/як, на-першае, на-другое
суфіксавы	-сь-, -сьці-, -небудзь-, -ому-, -аму-, -яму- ды інш.	калісь, штосьці, хтосьці, хто-небудзь
прыстаўкава- суфіксавы	спалучэньне прыстаўкі з суфіксам	па-нямецку, на-дзіцячаму, на-беларуску, ла-чалавечаму і пачалавецку
Прнмеры.
	зыходнае слова	утворанае прыслоўе	пераклад
-а	вольны	вольна	свободно
	адмысловы	адмыслова	спецнально
	бадзёры	бадзёра	бодро
	блізкі	блізка	блпзко
	борзды	борзда	быстро
	малы	мала	мало
	поўны	поўна	полно
	істотны	істотна	суіцественно
	важны	важна	важно
	вясёлы	вясёла	весело
-ліва	дакучаць	дакучліва	надоедлнво
	спагадаць	спагадл/ва	с сочуствнем
	юрыць	юрліва	шаловлпво
	мітусьня	мітусьлйга	суетлпво
з- (зь-)	вечар	зьвечара	свечера
+	верх	зьверху	сверху
-а, -у	ніз	зьнізу	сннзу
	далёка	здалску	нздалека
	раз	зразу	сразу
-на	імпэт	імпэтна	стремнтельно
	пяшчота	пяшчотна	нежно
	холад	холадна	холодно
	моц	моцна	снльно, МОІЦНО
за-	многа	замнога	слншком много
	рана	зарана	слпшком рано
	цяжка	зацяжка	слпшком тяжело
	цесна	зацесна	слншком тесно
	моцна	замоцна	слншком снльно
у-	дзень	удзснь	днём
	вечар	увсчар	вечером
	ноч	уноч	ночью
1 + 2	калі + небудзь	калі-небудзь	когда-ннбудь
	туды + сюды	туды-сюды	туда-сюда
	што + год	штогод	ежегодно
	што + дзень	штодзень	ежедневно
	абы + калі	абы-калі	когда угодно
	далей + болей	далей-болей	далыпе-болыпе
-105-
Практыкуйцеся
8.	Адкажыце на пытаньні.
Узор: Адкуль вы ішлі пехатой? (адтуль) —> Адтуль мы ішлі пехатой.
алі пойдзеш на палудзень?	(зараз)
Калі прыйдзеш да нас?	(увечары)
Дзе вы стаіце7?	(збоку)
Дзе чуваць музыку?	(наўкола)
Куды ён пайшоў?	(некуды)
Куды вы пойдзеце?	(нікуды)
Як вы ішлі празь лес?	(памалу)
Як ён папраўляе акуляры?	(штораз)
Колькі мейсца ў кватэры?	(досыць)
Колькі разоў вы былі на Нарачы?	(аднойчы)
Дзе вы былі?	(дома)
Куды вы паедзеце?	(дамоў)
Як трэба класьці шво?	(упоперак)
Як перарабляюць ходзішча?	(ушыр)
9.	Ад прыметнікаў утварыце якасныя прыслоўі зь іхнымі ступенямі прыраўнаваньня (От
прплагательных образуйте качественные наречпя н преобразуйте нх в сравннтельные).
Узор: белы —> бела —> бялей, найбялей
роўны, доўгі, шырокі, добры, блізкі, салодкі, чырвоны, вузкі, прыгожы
10.	Адкажыце на пытаньні з ужываньнем прыслоўяў мейсца.
Узор: Дзе столь? —> Столь уверсе.
Дзе столь? Дзе падлога? Дзе акно? Дзе канапа? Дзе шафа?
Дзе тэлевізія? Дзе карціна? Дзе дыван?
11.	Да пададзеных прыслоўяў падшукайце процілеглыя па значэньні (К прнведенным наречпям
подбернте протнвоположные по значенню).
Узор: холадна —> цёпла
холадна	многа	павольна
ціха	удзень	дрэнна
далёка	добра	рэдка
тут	зьлева	высака
наперадзе	рана	глыбака
туды	цёмна	меней
па-новаму	чыста	зблізку
уверх	дорага	моцна
мякка	гучна	коратка
-106-
Ясь распавядае
Па ўсёй зямной кулі я маю гасьцінных і добрых сяброў. Празь іх я пабачыў шмат чароўных
мясьцінаў на двух кантынэнтах нашага глёбу. Ды вось толькі нідзе не знайшоў стараны,
прыгажэйшай за маю Беларусь. Радыя са мной пагадзіцца мае новыя сябры — Марцін і Луіза,
ірляндцы.
Сёньня яны ў гасьцёх у мяне, і мы робім экскурсію — у Менску яны ўпершыню.
Зараз пакажу вам, у якіх мяйсцох я асабіста спатыкаю радасьць... Касьцёл Сымона й Алены
(Чырвоны касьцёл), помнік Янку Купалу, Залатая горка. Люблю Сьвіслач, Траецкае прымесьце,
помнік Максіму Багдановічу...
Наш наступны маршрут: Засла ўе, Ра дашкавічы, Вя зынка, Крэ ва, Ту раў, Нясьві ж, Галыпаны
знакамітыя беларускія гістарычныя мейсцы.
Практыкуйцеся
12.	Якое пытаньне папярэднічала адказу?
........? Па ўсёй зямной кулі.
.......?	Не знайшоў стараны, прыгажэйшай за Беларусь.
........? Марцін і Луіза.
.......?	Яны ірляндцы.
........? У гасьцёх у мяне.
........? У Менску яны ўпершыню.
.......?	Люблю Сьвіслач, Траецкае прымесьце, помнік Максіму Багдановічу.
.......?	Знакамітыя беларускія гістарычныя мейсцы.
13.	Перакажыце тэкст.
14.	Прачытайце. Адкажыце на пытаньні ў канцы практыкаваньня.
-107-
Мы ў Верхнім горадзе. Ідзём да плошчы Свабоды (даўней казалі:
«Пляц Волі», «Саборная плошча»). У цэнтры ўзвышаецца Катэдра. 3
ўсходняга боку — кансэрваторыя. Воддаль, справа, адноўлены касьцёл.
Сёньня моцна прыпякае сонца. Смага. Хочацца піць. Бачу, што і мае
сябры замарыліся вельмі, і я прапаную ім:
— Можа, у рэстарацыю сходзім?
— Пайшлі лепш у кавярню, тут во за павароткай, недалёка.
У кавярні мы трошкі адпачылі, падсілкаваліся. Ідзём далей.
Насустрач нам — нейкая кабета:
— Прабачце, як адгэтуль даехаць да Вясьні нкі ?
Гэтае пытаньне разумеюць і мае сябры, але ж тлумачыць буду я:
— Вам трэба йсьці да ГУМа, там якраз ля ўваходу тралейбусны
прыпынак. Сядайце на 56 тралейбус.
— А на мэтро ?
— Можна, але тады вам прыйдзецца ехаць зь перасядкамі.
— Зразумела. Дзякуй вам.
Дзе шпацыруе Ясь з сваімі сябрамі ?
Дзе разьмешчана Катэдра ?
Як даўней называлася плошча Свабоды ?
Сёньня холадна?
Ці хочацца ім піць ?
Дзе можна добра адпачыць і падсілкавацца ?
Ясевы сябры згадзіліся адпачыць у кавярні? Чаму ?
Каго яны сустрэлі па дарозе ?
Пра што пыталася кабета ?
Ці разумеюць Ясевы сябры па-беларуску ?
Хто будзе тлумачыць?
Што адказаў Ясь кабеце ?
Ці даходзіць мэтро да Вясьнінкі ?
15.	Перакладзіце ў беларускую мову.
а)	— Мы пдём не в ту сторону.
— Наверно, надо вернуться, пройтп по той аллее н повернуть влево.
б)	— Попадем лп мы отсюда на улнцу Гусовского?
— Как раз это очень просто. Мннуя второй перекрёсток, повернем вправо.
в)	— Нам надо пересесть на семёрку н проехать еіцё несколько остановок.
— Да, сейчас выходнм.
г)	— С чего начнём совсіцаннс ?
— Во-первых, скажп мне, все лп прншлн.
д)	— Вндел лн ты Мнхася ?
— Пногда он заглядывает сюда. Но последнее время — не вндел.
е)	— Мы забрелп куда-то далеко.
— Ну п досадно.
ж)	— Нх детп ухоженные н всегда хорошо одеты.
— Это крепкая, благополучная семья.
-108-
Кароткія і простыя размовы
(чытайце ўголас)
— Як маешся? Чаму гэткі засяроджаны ?
— Я ўвесь апанаваны думкамі.
— Што ж зрабілася ?
— Ат, згубіў пашпарт. I гэта цягне за сабою
столькі праблемаў! Ну глянь, я зьбіраўся паехаць
на поўдзень, да мора. А цяпер, што ж?..
— А ў міліцыі ты быў? Заяву пакінуў ?
— Быў! Ну, а што з гэтага? Новы пашпарт будзе
рабіцца цягам цэлага месяцу. А там, глядзіш, і
водпуск лясьне.
— Как дела? Почему такой сосредоточенный ?
— Я думаю, что делать.
— Что же случнлось ?
— Ай, потерял паспорт. Н это тянет за собой
столько проблем! Можешь представпть, я
собнрался поехать на юг, к морю. А теперь, что
же?..
— А в мплнцнп ты был? Заявленне оставпл ?
— Был! Ну, п что с этого? Новый паспорт будет
готов в теченпе месяца. А там, глядпшь, п
отпуску конец.
— Ой, Юрка, няўжо гэта ты?!
— Вось дык сустрэча! Алёна, прывітаньне!
— Дзе ты цяпер? Што робіш? Ці ажаніўся ?
— Пачакай, пачакай, адразу гэтулькі пытаньняў.
— Ну, тады давай па парадку.
— Дык вось, паўгода, як я вярнуўся ў Менск.
Купіў кватэру ў Малінаўцы. Маю сваю фірму...
То пакуль было не да жанімства. Але што мы тут
стаім?! Тут жа во, як раз кавярня недалёка:
пасядзім, пагаворым.
— Чаму ж не, пайшлі.
— Ой, Юрка, неужелн это ты?!
— Вот так встреча! Алёна, прнвет!
— Где ты теперь? Что делаешь? Женнлся лн?
— Подождп, подождн, сразу столько вопросов.
— Ну, тогда давай по порядку.
— Так вот, полгода, как я вернулся в Менск.
Куппл квартнру в Малпновке. Нмею фнрму...
Так что пока было не да женптьбы. Но что мы
тут стопм ?! Здесь же как раз кафе недалеко:
поспдпм, поговорнм.
— Почему же нет, пошлп.
— Ну ўсё, хлопча, вакацыі твае скончыліся,
падручнікі ў рукох. Мусім зараз праверыць, чаго
нам яшчэ бракуе да школы.
— Та-а-а-к. Партфель куплены яшчэ летась,
школьную форму мама ўчора мне справіла...
— Добра. А школьнае начыньне ?
— Дзёньнік, сшыткі, алоўкі, гумка, ручка, папера
для маляваньня — гэта ў мяне ўсё ёсьць. А вось
крэйды і фарбы — старыя, ня шкодзіла б купіць
новыя.
— Вось бачыш, як добра загадзя пра ўсё
пару піцца! Заўтра субота, у мяне вольны дзень,
пойдзем ды купім.
— Ну всё, парень, каннкулы твон кончнлпсь,
учебннкн на руках. Надо провернть, что еіцё
нужно к школе.
— Та-а-а-к. Портфель куплен еіцё в прошлом
году, школьную форму мама вчера мне купнла...
— Хорошо. А школьные прннадлежностн ?
— Дневнпк, тетрадн, карандашп, стнрка, ручка,
бумага для рнсовання — это у меня всё есть. А
вот цветные карандашп н краскн — старые, не
помешало бы куппть новые.
— Вот вндншь, как хорошо заранее обо всём
позаботнться! Завтра суббота, у меня выходной,
пойдём п купнм.
— Няўжо вы зачыняецеся ?
— Выбачайце, у нас тэхнічны перапынак.
— А мне ж гэтак пільна трэба заплаціць за
камунальныя паслугі!
— Што за бяда, давайце ваш квіток.
— Неужелн вы закрываетесь ?
— Нзвпнпте, у нас технпческнй перерыв.
— А мне же так срочно надо заплатпть за
коммунальные услугн!
— Нет проблем, давайте вашу квптанцпю.
-109-
— Здароў, Рамане! — Здароў! — Ну, як там Эдзік? — Ніяк не нацешыцца з свайго «Форда». — А твой «Масквіч» усё яшчэ не на колах? — 3 тэхаглядам важдаюся. То праверку на СО2 не прайшоў, то да тармазоў нешта мелі, а цяпер, ці бачыш, ім не падабаецца, як пафарбаваная мая машына! — Так, браце. Машыны бываюць толькі дзьвюх марак: новая і старая.	— Прпвет, Роман! — Прнвет! — Ну, как там Эднк ? — Ннкак не натешптся свонм «Фордом». — А твой «Москвнч» всё еіцё не на колёсах ? — С техосмотром вожусь. То проверку на СО2 не прошёл, то к тормозам что-то нмелн, а теперь, внднте лн, нм не нравптся, как покрашена моя машнна! — Да, брат. Машнны бывают только двух марок: новая н старая.
— А ты ці абгледзеў на зіму сваю хату ? — Няма ўжо чаго абглядаць. Прадаў. А цяпер во шкадую. — Прадаў бацькоўскую хату? Трэба ж было перш усё ўважыць! — Каб задні розум ды наперад!	— Прнвёл лн ты в порядок свой дом ? — Нечего прнводнть в порядок. Продал. А теперь вот жалею. — Продал роднтельскнй дом? Надо же было сначала всё взвеснть! — Еслн бы раныпе знал!
— Нуяк?! — Здаў! — Здаў?! Дубовіку?! Зь першага разу?!.. — Кажу табе: усё ведаў, акрамя 16 і 18 пытаньняў, і якраз адно зь іх выцягнуў! — Нуі... — Сьпісаў, але ж астатняе — усё назубок. Ганяў ён мяне хвілінаў з 30, змушаў цытаваць яго слова ў слова. — Відаць па табе, што ты добра адбіваўся — чырвоны, як рак.	— Ну как?! — Сдал! — Сдал ?! Дубовнку ?! С первого раза?! — Говорю тебе: всё знал, кроме 16 н 18 вопросов, н как раз одпн нз нпх вытаіцпл! — Ну н... — Спнсал, но остальное — всё назубок. Гонял он меня мннут 30, заставлял цптпровать его слово в слово. — Вндно по тебе, что ты хорошо отбнвался — красный, как рак.
Майстры слова гавораць
Бывае так, што сярод холаду, шэрасьці, пустэльнасьці й нуды асеньняй прыроды, сярод прыкрага
надвор’я самай позьняй восені на небе неяк неўпрыцям прагаліцца маленькі сіненькі лапічак — адзін,
другі, трэйці. Вось ужо немалая частка неба вызваляецца з-за хмар, сіняя, радасная; яшчэ лёгка
плывуць па яе берагах прыгожыя фарботы цёмных пасяродку і белых наўкол болачак. Яшчэ вісіць
чорная палавая туча далёка-далёка над лесам, як слова, яна там дужа добра ўчапілася. А зірніце,
зірніце скарэй, як вун там шпарка перасунулася астатняя срэбная хмарка цераз сонца; бліснуў зь неба
першы сноп сьветлага калосься на крыльлі пруда-ветрака; перабег залатой пасьцілкаю цераз сад, — і
ўсё весялее, робіцца прыгожым; ціхенька варухнуліся галінкі на старой бярозе, убачыўшы сонца, і
мякчэйшая хоча быць мерзлая груда пад нагамі дзяўчыны, што схапіла вёдры, бяжыць вады, бяжыць і
нечага сьмяецца, а сонейка забылася, забавілася, любуецца на дзявоцкае прыгажство.
(Максім Гарэцкі)
-110-
Заняткі восьмыя	Занятне восьмое
Я быў за шафера
Ажані уся мой ся бра Мікі7та. Алс7 ж і до брас спра'вілі яму7 вясс льлс! Зь пс сьнямі, з
гу марам, з гу льнямі. Гасьце7й было7 по7ўнае засто7льле. Ста'ршы сват пільнава'у пара дку.
Пілі7 квас, мяду'ху, пі ва. Я дык наДта ўпадаба ў я гадны напо7й — варану ху. На гарэ лку
ніхто не налягаў, бо ўсі м і так было7 вясё ла. Нясто7мна гра лі музы кі. Сыіява'лі пс сьні.
Це шыліся з малады х. Адо рвалі іх падару нкамі. Дзялі лі карава й.
Лад мовы
Прыназоўнік
(Предлог)
Прыназоўнік (нредлог) — служебная нензменяемая часть речп. Уточняет значенпе косвенных
падежей п выражает отношенпя между суіцествптельным (местонменнем, чпслптельным) п другпмн
словамн в предложеннн нлп словосочетаннн: паклаў на стол (положші на стол), прыйду да цябе
(прпду к тебе).
Предлогн бывают:
—	нростыя (нростые) ад, аб, пад, над, перад, прад, з (зь), за, без (бяз): адыйшоў ад навукі
(отошёл от наукн), над стольлю (под потолком);
—	скчаданыя (сложные) накшталт, замест, звыш, усьлед, насустрач, упоперак наконт:
папытаюся наконт кватэры (узнаю насчёт квартпры).
Предлог связывает самостоятельные частн н вместе с нпмн нмеет разные значення (временн,
места, способа действня). Предлог управляет падежом слова, перед которым стопт. Согласованне
предлога с тем нлп нным падежом часто бывает обусловлено чнсто стнлнстнческн. Можно сказать
паедзем на абедзе (поедем после обеда), а можно — паедзем насьля абеду (поедем после обеда).
Предлогн нра, нраз, на, у употребляются обычно с впнптельным н предложным падежом: чытаю
пра падзеі за мяжой, едзем праз Польшчу, адзежа на сьвята, прыйду ў сераду, сьнег на страсе,
дзяўчына ў хустцы.
Некоторые предлогн употребляются с несколькпмн падежамн.
Выйшаў з дому (Р.).
Быў тут з тыдзень (В.).
Спаткаўся зь сябрамі (Т.).
Следует отлнчать суіцествптельные с предлогамн от похожнх по звучанпю наречпй.
Прачытаю сьпіс з начатку. Сначатку прачытаю сьпіс, а потым удакладню. У ночы зімовыя бывае холадна. Я прыехаў уночы. Ад’яжджалі і’ восень халодную. Увосень і верабей багаты. У дзень летні хораша ў лесе. Удзень было горача.	Прочту сппсок с начала. Сначала прочптаю спнсок, а потом уточню. В ночн знмнне бывает холодно. Я прнехал ночью. Отьезжалн холодной осенью. Осенью н воробей богат. Летннм днём хорошо в лесу. Днём было жарко.
-111-
В беларуском языке употребленне предлогов отлнчается от русского.
1)	Обратнте вннманне на разлнчне отношенпй между предметамн, которые выражаются
предлогамн за, проці, на, да, з, у:
паедземг госьці, у грыбы, у ягады (поедем в гостп, по грпбы, по ягоды),
маці сумуе на дзіцяці (мать грустпт о ребенке),
заедзем на сястру (заедем за сестрой),
сьмяюся зь цябе (смеюсь над тобой),
ажаніўся зь ёю (женплся на ней),
дзівімся з гэтага (удпвляемся этому),
кпяць зь яго (подтрунпвают над нпм),
экзамэн з гісторыі (экзамен по нсторпн),
разумнейшы за ўсіх (умнее всех),
лічу за свой абавязак (счптаю свопм долгом),
маю яго за роднага брата (он мне как родной брат),
Мікіту ўважаюць за галоўнага (Нпкпту прпзнают главным),
проці яго я нішто (по сравненню с ннм я ннчто),
раз на тыдзень (раз в неделю),
вучыцца на ўнівэрсытэце (учптся в уннверсптете) НО! вучыццаў школе,
скрынка на лісты (яіцпк для ппсем),
вада на ўмываньне (вода для мытья),
сшытак на арыфмэтыку (тетрадь по арпфметпке),
ланцужок да гадзіньніка (цепочка к часам),
хустачка да носу (носовой платок),
адзежа на сьвята (празднпчная одежда).
2)	Предлог за всегда уместен с глаголамн мець, быць, стаць, уважаць, выбіраць.
3)	В отлпчне от русского, в беларуском языке есть много оборотов с предлогом на:
бачыў на свае вочы (впдел свопмн глазамн),
слабы на вочы (слаб глазамн),
багаты на латы, а не на шаты (богат заплатамп, а не нарядамп),
наша мова багата на словы й на звароты (наш язык богат словамн п оборотамн).
Практыкуйцеся
1.	Назоўнік пастаўце ў склоне, якога патрабуе прыназоўнік, і складзіце сказы, адказаўшы на
пытаньні (Суіцествптельное поставьте в падеже, которого требует предлог, н составьте
предложенпя, ответпв на вопросы).
Узор: Дзе станцыя? Воддаль (дарога) Станцыя воддаль дарогі.
Дзе лазьня?
Дзе машына?
Дзе яны?
Дзе пральня?
Дзе гасьцёўня?
Дзе возера?
Каля (дом).
На (двор).
На (двор).
Пры (завод).
У (кватэра).
Сярод (лес).
-112-
Обратнте вннманне. В сочетанпп с предлогом на слово двор в предложном падеже пмеет
окончанпе:
»	----ы, еслн нмеется в внду двор как место, участок, плоіцадка: Легкавік стаіць на двар/л
* (Легковая машнна стонт на дворе);
•	----э, еслп двор — наружная среда: Дзеці гуляюць на дварэ (Детн пграют на дворе).
Вообіце, в беларуском языке в смысле «плоіцадка» более естественно употребленне слова
надворак, т.к. двор нздревле пмет другое значенне — господскнй дом, усадьба.
2.	Зьмяніце пададзеныя ў дужках словы паводле сэнсу ўжываньня іх з прыназоўнікамі
(Нзменпте данные в скобках слова согласно смысла употребленпя пх с предлогамн).
Узор: спазьніліся (ты) —> спазьніліся празь цябе.
ажаніўся
дзіўлюся
сумую
сьмяюся
кпяць
спазьніліся
згодна
прайшоў
віншую
сяджу
зайшоў
ІДУ
(дзяўчына)
(ён)
(яна)
(яны)
(я)
(ты)
(артыкул)
(гушчар)
(сьвята)
(кампутар)
(дзіця)
(дарога)
3.	Раскрыйце дужкі, ужыйце прыназоўнік з адпаведным склонам і складзіце сказы (Раскройте
скобкп, употребляя предлог с соответствуюіцпм падежом п составпте предложення).
Узор: Патэлефануе каля (поўдзень) —> Патэлефануе каля паўдня.
Надыдзе
Прыедзе
па	(абед)
праз	(гадзіна)
да	(вечар)
каля	(сем гадзін)
У	(раніца)
пасьля	(сьнежань)
на	(нядзеля) (надвячорак) (сьвята) (чацьвер) (паўтары хвіліны) (золаку) (апоўдзень) (уначы)
4.	Пастаўце пытаньні да пададзеных дзеясловаў і вызначце залежны склон (Поставьте вопросы к
прнведенным глаголам н определнте завпспмый падеж).
Узор: здрадзіць каму? —> давальны склон
перапрашаць, прабачаць, дараваць, спагадаць, слугаваць, пагаджацца, сустракаць, дзякаваць,
дакляраваць, сумаваць, баліць, апранаць, спрыяць, выконваць
5.	Складзіце сказы з ужываньнем пададзеных словазлучэньняў (Составьте предложенпя,
употребляя прпведенные словосочетанпя).
Узор: па горадзе —> Ясь цэлы вечар гуляў па горадзе зь сябрамі.
-113-
па сэзону (Д.), у сэзоне (М.), па маршруту (Д.), у маршруце (М.),
па зьместу (Д.), у зьмесьце (М.), па надпісу (Д.), у надпісе (М.),
па горадзе (М.), па вуліцах (М.), па тэлефоне (М.), па дарогах (М.).
6.	Словы ў дужках пастаўце ў вінавальным склоне і ўтварыце прыраўнавальныя
словазлучэньні з прыназоўнікам за (Слова в скобках поставьте в вннптельном падеже н образуйте
сравннтельные словосочетання с предлогом за).
Узор: дужэйшы (я) —> дужэйшы за мяне
старэйшы	за	(я)
вышэйшы		(ты)
маладзейшы		(ён)
разумнейшы		(усе)
мацнейшы		(мы)
лепшы		(іншыя)
Лад мовы
Злучнік
(Союз)
Злучнік (союз) — служебная часть речн, соеднняет частн сложного предложення нлн
самостоятельные предложення н показывает отношення между ннмн: У дарозе добра думаецца,
таму я й люблю дарогу (В дороге хорошо думается, потому я н люблю дорогу).
Союзы делятся на:
— простыя (простые)’. і, а, але, бо, ды, каб, ні, ці, калі, дзе, як;
— складаныя (составные)-. таму што, для таго каб, пасьля таго як, з прычыны таго што.
Функцнонально союзы делятся на:
— злучальныя (сочнннтельные)-. і, ды, дый, ні...ні, як...так і, таксама, а, але, затое, але і, або,
аднак жа н др. — нспользуются для построенпя сложных предложеннй, в которых частн являются
самостоятельнымн н равноправнымн;
— падпарадкавальныя (подчнннтельные)-. што, калі, каб, дзе, таму як, быццам, таму што,
ледзь, чуць, толькі, чым, раз, з тым каб, з прычыны таго што н др. — нспользуются для
построення сложных предложеннй, в которых одна часть предложення подчннена другой.
Нанболее употребнтельные союзы:
в беларуском языке	в русском языке	прнмер, поясненне
і(й)	н	Я люблю і каву, і гарбату (Я люблю н кофе, н чай).
але7, аднак	но, однако	Людвік гаворыць па-беларуску, але з гэткім акцэнтам (Людвнк говорнт по-беларускн, но с такнм акцентом).
ды	н, да но, однако	ды чаіце всего нспользуется в значеннн «н», нногда в значеннн «но»: Іван ды Мар’я (Нван да Марья). Ён ведаў, ды нам не паведаміў (Он знал, но нам не сообіцнл).
альбо, або	лнбо, нлн	Возьмем журавінавага соку альбо Кока-колы? (Возьмём клюквенный сок нлн Кока-колу?)
ці	нлн, лн	Папытайся, ці будзе ён вечарам дома (Спросн, будет лп он вечером дома).
ні, а ні	нн	ані употребляется для уснлення отрнцання: Нікуды ня варты дзяцюк, ані да танца, ані да ружанца (Ннкуда не годный парень, нн веселнться, нн молнться).
як толькі	как только	Як толькі прыйдзеш, адразу пазвані (Как только прндёшь, сразу позвонн).
-114-
калі	когда, еслн	калі чаіце всего выражает время нлн условне действня: Скажаш, калі ўбачыш яго (Скажешь, когда увндншь его). Калі верыш, то й спраўдзіцца (Еслн вершпь, то н сбудется).
калі б	еслн бы	Калі б ня дождж, чаго б я намок (Еслн бы не дождь, я бы не намок).
бо, таму што	потому что	Я вучу беларускую мову, бо жыву на Беларусі (Я учу беларускнй язык, потому что жнву на Беларусн).
што	что	Добра, што ў мяне былі грошы (Хорошо, что у меня былн деньгн).
каб	чтобы еслн	каб выражает цель, поясненне нлн условне: Сьпяшаюся, каб не спазьніцца (Спешу, чтобы не опоздать). Пазваніў бы, каб мог (Позвоннл бы, еслн бы мог).
хоць	хотя	Я шчасьлівы, хоць і не багаты (Я счастлнвый, хотя н не богат).
балазе7	так как, благо, хорошо что	Зараз паедзем, балазе машына здараецца (Сейчас поедем, хорошо что машнна подвернулась).
Практыкуйцеся
7.	Вызначце ў сказах злучнікі Скажыце, як яны вырозьніваюцца ад адпаведных займеньнікаў
(Найднте в предложеннях союзы. Скажнте, чем онн отлнчаются от соответствуюіцпх местонменнй).
Адведалі — і добра зрабілі, затое ня будзем болып турбавацца.
Колькі было хваляваньняў за тое падарожжа!
Я размаўляў з Алесем, прычым ён сам расказаў мне пра тое здарэньне.
Незразумела, пры чым ён тут.
Робім усё магчымае, паколькі ёсьць спадзея.
Ён рачыў знайсьці сузгоднасьць, меў гутарку па колькі разоў на дзень.
8.	Замест кропак пастаўце той злучнік, які больш падыходзіць для дадзенага выпадку (Вместо
точек поставьте тот союз, который более подходнт в данном случае).
а) і / ды
б) пібы / быццам
На сьвята спадзяёмся гасьцей ... вечарынкі.
У дарозе замарыліся, ... не зажурыліся.
Ясь здатны дзяцюк, ... яшчэ які здатны!
Вычуваньне такое, ... знаёмы зь імі шмат гадоў.
Нікому нічога ня рупіць, ... мне аднаму толькі трэба прагчыся.
9.	На падставе пададзеных фрагмэнтаў раскажыце, як вы сустракалі гасьцей.
— Добры дзень!
— Дзень добры. Толькі што тэлефанаваў Андрэй. Ён зараз прыйдзе.
— Мы яго пачакаем, калі Вы дазволіце.
— Калі ласка. Магу прапанаваць вам каву, гарбату, ці, можа,
кілішак віна?
— Дзякуй, гарбату пап’ём з прыемнасьцю.
— Частуйцеся!
-115-
III.
Гэлена і Мікіта Барздыкі чакаюць гасьцей. Яны меліся быць
апаўдні.
На гадзіньніку роўна дванаццаць. Зараз павінны быць.
— Частуйцеся, калі ласка, Сямён Мікалаевіч!
— Досыць, дзякуй, Настачка.
IV.
Да Барздыкаў папрыходзілі сваякі ды ўся сябрына. Усе рады, што выпала сабрацца разам, бачыць
адзін аднаго.
— Вітаем! Віншуем! Прывітаньне! Дзень добры! — чуецца адусюль.
VII.
— Добрага здароўя, спадар Вацлаў.
— Дзень добры, Марціне!
Сёньня нядзеля, чатырнаццатага верасьня. Іду да майго сябра
Мікіты Барздыкі. У яго жонкі Гэлены якраз дзень нарадзінаў.
Яшчэ званок у дзьверы.
— А, Лявон!
— Дзень добры, цётка Аміля. Знаёмцеся, гэта мая сяброўка Таня.
— Вельмі прыемна. Калі ласка, праходзьце. Хадземце ў пакой.
Сядайце. — Гаспадыня запрашае нас у гасьцёўню.
Уладжаньне закватэраваньня
(Размеіценне квартпры)
-116-
1.	гасьцё'уня — гостнная	5. пярэ7дні пакой (прывіта льня) — прнхожая
2.	спа льны пакой (спачывальня) — спальня 6. калідор — корпдор
3.	дзіцячы пакой — детская комната	7. балькон — балкон
4.	ку хня — кухня	8. ла зьніца і прыбіра льня — ванная н туалет
Па-беларуску кажуць так
Ці магу я запрасіць вас на вячэру?
Дзякуй за запрашэньне, прыйду, як будзе
выпадаць.
На жаль, сёньня не магу, а вось заўтра — з
прыемнасьцю.
Рады зноў бачыць вас.
Праходзьце, распранайцеся, сядайце.
Уладкоўвайцеся, як зручней.
Калі прапанаваць вам кубачак кавы ці
шклянку гарбаты?
Дзякуй, не турбуйцеся.
Я вам не перашкоджу? Можа, я вам замінаю?
Калі ласка, прашу за стол!
Частуйцеся!
Ці вам яшчэ чаго?
Дзякуй, калі крыху.
Дзякуй, не, досыць.
Я ўжо болып не магу.
Ды не, наадварот.
Што чуваць у вас?
Як справы, як гадуецеся?
Сядайце, дзядзька, калі ласка!
Можно вас прнгласнть на ужнн?
Спаснбо за прнглашенне, прнду, как только
смогу.
К сожаленню, сегодня не могу, а вот завтра — с
удовольствнем.
Рады снова вндеть вас.
Проходнте, раздевайтесь, саднтесь.
Устранвайтесь поудобнее.
Я могу вам предложнть чашку кофе нлн
стакан чаю?
Спаснбо, не беспокойтесь.
Я вам не помешаю?
Пожалуйста, прошу к столу!
Угоіцайтесь!
Может вам еіцё чего-ннбудь ?
Спаснбо, только немножко.
Спаснбо, нет, хватнт.
Я болыпе не могу.
Да нет, наоборот.
Что у вас слышно ?
Как дела, как семья, детн?
Саднтесь, дядя, пожалуйста!
-117-
Дзякуй, вялікі расьці!
Дзякуй за прыемны вечар.
Я вам хачу падзякаваць за тое, што вы
прыйшлі.
Прыходзьце яшчэ, мы заўсёды вам радыя.
Дзякуй, што адведалі нас.
На жаль, я мушу ўжо ісьці.
Я хацеў бы з вамі разьвітацца.
Ня буду вас затрымліваць.
Спаснбо, растп болыпой!
Спаспбо за прпятный вечер.
Я вас хочу поблагодарпть за то, что вы
прпшлп.
Прпходпте еіце, мы всегда вам рады.
Спаспбо, что посетплп нас.
К сожаленню, мне надо уходнть.
Я хотел бы с вамн попроіцаться.
Не буду вас задержнвать.
Практыкуйцеся
10. Прачытайце і адкажыце на пытаньні (Прочнтайте н ответьте на вопросы).
— Адкуль самі будзеце?
— Я зь Вільні.
— Каторы раз тут, у нас ?
— Першы раз, я ў камандзіроўцы.
— Дзе працуеце, спадару? Які фах маеце ?
— 3 прафэсіі я інжынэр, але ж цяпер у мяне новая праца. Я загаднік
гандлёвага аб’яднаньня.
— Ну і як, ці не шкадуеце ?
— Не, я задаволены, гэта жывая работа.
— Як вам Менск ?
— Яшчэ нічога ня маю сказаць. Вось толькі знаёмлюся з вашым горадам.
Маніўся сёньня пайсьці ў тэатар Янкі Купалы, але не дастаў білета.
Як ваша ймя ?
Адкуль будзеце?
Дзе працуеце ?
Які ваш занятак ?
Ну й як працуецца, ці не шкадуеце ?
Каторы раз вы ў Менску ?
Ці падабаецца вам наш горад ?
11. Прачытайце. Складзіце свае дыялёгі (Прочнтайте. Составьте свон дналогн).
I.
— Калі будзе аўтобус на Валожын ?
— У адзінаццаць дзесяць.
— А якія ёсьць аўтобусы пасьля чатырнаццаці гадзінаў?
— У чатырнаццаць дваццаць, потым у пятнаццаць дзесяць.
Радашкавічы: 8~, 10—, 13—, 17—, 19-.
Іўе: 10-, 14-, 18-, 20-.
Заслаўе: 6~, 6~, 7~, 7~.
НовыДвор: 17—, 18—, 19-, 20-.
-118-
II.
— Будзьце ласка7выя, адзін білет да Гомлі.
— Вам у вадзін бок?
— Туды і назад.
— Калі ласка.
— Скажыце, ці трэба мне перасядаць ?
— Не, гэты цягнік ідзе аж да Гомлі.
— А на якой ён калейцы ?
— На трэйцяй плятформе, на пятай калейцы.
— Ці чуваць там абвесткі вакзальнага радыё ?
— Чуваць, можаце не хвалявацца.
На Берасьце: 2 плятформа, 3 калейка.
На Горадню: 5 плятформа, 9 калейка, перасядка ў Маладэчне.
На Магілёў: 4 плятформа, 8 калейка.
На Віцебск: 7 плятформа, 14 калейка, перасядка ў Воршы.
На Полацак: 3 плятформа, 6 калейка, перасядка ў Віцебску.
III.
— Прабачце, як мне патрапіць на вуліцу Ра дашкаўскую ?
— Сядайце на трыццаць восьмы аўтобус і едзьце да прыпынку «вуліца
Крапоткіна». А як нацянькі, то можна й прайсьці, тут недалёка.
На вуліцу Каліноўскага: тралейбус №2, прыпынак «Вуліца Каліноўскага».
На вуліцу Гусоўскага: аўтобус №40, прапынак «Вуліца Гусоўскага».
На праспэкт Францішка Скарыны: станцыя мэтро «Купалаўская».
Да пляцу Незалежнасьці: тралейбус №1, перасядка на мэтро: станцыя «Усход», выхад на станцыі
«Плошча Незалежнасьці».
IV.
— А ці гэтай вуліцай мы дойдзем да крамы «Кветкі» ?
— Не, вы ідзяце не ў тым кірунку. Вам трэба зараз павярнуць направа,
гэта вуліца Максіма Багдановіча. Потым пройдзеце прыкладна 100
мэтраў. Краму «Кветкі» ўбачыце зь левага боку.
Да пошты: налева: вуліца Луцкевіча, 50 мэтраў, направа: вуліца Коласа, 50 мэтраў.
Да аптэкі: наўпрост, 100 мэтраў, налева: вуліца Петруся Броўкі, 50 мэтраў.
Да касьцёлу: направа: вуліца Янкі Маўра, 200 мэтраў.
Да крамы «Хлеб»: налева: вуліца Гарэцкага, 100 мэтраў, налева: вуліца Баршчэўскага, на рагу.
12. Прачытайце. Уявіце сабе, што вы прадстаўнік фірмы і прыйшлі на сустрэчу з дырэктарам
гандлёвае арганізацыі. Раскажыце, як вы распачалі гутарку.
-119-
— Добры дзень! Будзьце ласкавы, скажыце, ці прымае дырэктар?
— Добры дзень! А пра каго я маю паведаміць?
— Мяне завуць Яўген. Прозьвішча Рагуля. Я галоўны мэнэджэр фірмы «АБЦ». Калі ласка, вось
мая візытоўка. Перапрашаю вас, што ня мог загадзя паведаміць вам пра свой візыт.
— Адну хвілінку, я зараз папытаюся. Спадар Васіль, да вас прыйшоў прадстаўнік фірмы «АБЦ»
спадар Рагуля... Так... так... добра. Дырэктар прыме вас. Вы маеце на гутарку 20 хвілінаў. Калі
ласка, праходзьце.
— Добры дзень, спадар Рагуля. Сядайце, калі ласка. Які ў вас клопат?
— Добры дзень, спадар Васіль. Вы першы, каго нам параілі ў кіраўніцтве канцэрну «Пяць зорак».
Па дамоўленасьці з кіраўніцтвам, мы забясьпечваем канцэрн тэхналёгіямі кіраваньня
прадпрыемствамі. Тэхналёгіі паказваюць, як ідзе кіраваньне прадпрыемствамі ў сучасных умовах. Па
сутнасьці, гэта ёсьць дадатковай (ускоснай) інфармацыяй пра вашых кліентаў... Але гэта трэба
паглядзець. Калі ласка, вось тут пададзена болып падрабязная інфармацыя.
— Добра, вельмі добра. Сапраўды, гэта цікава...
Кароткія і простыя размовы
(чытайце ўголас)
— Алё?
— Дзе ты ёсьць?! Ці ты забыўся, на калі мы
дамовіліся спаткацца?
— Выбачайце, хлопцы, зусім забыўся!
Запрацаваўся, толькі што зірнуў на гадзіньнік...
— Ну што ж, болып чакаць нам не выпадае. Мы
дакляравалі не пазьніцца. Зараз выходзім.
— Тады, можа, я вас перахаплю ў горадзе?
— Добра. Праз хвілінаў пятнаццаць мы будзем
на станцыі «Усход».
— Дык я ўжо бягу.
— Алло?
— Где ты пропал ?! Плн ты забыл, во склько мы
договорнлнсь встретнться?
— Пзвнннте, ребята, совсем забыл! Заработался,
только что посмотрел на часы...
— Ну что же, болыпе ждать нам не получатся.
Мы обеіцалн не опаздывать. Сейчас выходнм.
— Тогда, может, я вас перехвачу в городе?
— Хорошо. Через мннут пятнадцать мы будем на
станцнн «Восток».
— Так я уже бегу.
— Зьбіраюся браць білеты на вечар. Можаш
сказаць дакладна, хто паедзе на спаборніцтвы ?
— Зараз у добрай спартыўнай форме Сяргей,
Пятрусь і Андрэй.
— Добра. Але ж каманда мае быць чатыры
чалавекі.
— Хіба, яшчэ Віталь ?
— Ну, у Віталя цяпер спад, і ягоныя вынікі ня
надта... Можа Юрка?
— О то, напэўна, Юрка. Малады, амбітны,
паглядзім на ягоныя вынікі.
— Собнраюсь брать бнлеты на вечер. Можешь
сказать точно, кто поедет на соревновання ?
— Сейчас в хорошей спортнвной форме Сергей,
Пётр н Андрей.
— Хорошо. Но команда же должна быть нз
четырёх человек.
— Может, еіцё Внталнй ?
— Ну, у Внталня сейчас спад, н его результаты
не очень... Может Юрнй?
— О да, наверное Юрнй. Молодой,
амбнцнозный, посмотрнм на его результаты.
-120-
— А... Вось нарэшце й нашыя грыбнікі вярнуліся. Пакажыце ж свае кошыкі. — На, глядзі. — I гэта ўсё? А дзе ж вашыя грыбы? Вы былі ў такім-то лесе! — Мы зайшлі не з таго боку. Мусілі прабірацца праз калючы хмызьняк. — Ат, незайздросныя вы грыбнікі. Знайшлі дзе заблудзіцца — у трох соснах! Наступным разам пойдзеце са мной.	— А... Вот наконец п нашн грпбннкп вернулпсь. Покажпте-ка своп корзпны. — На, смотрп. — П это всё? А где же вапш грнбы? Вы былп в таком лесу! — Мы зашлн не с той стороны. Вынуждены былп пробнраться через колючнй кустарнпк. — Ай, незавндные вы грпбннкп. Нашлн где заблуднться — в трёх соснах! В другой раз пойдёте со мной.
— Трэба было б зайсьці ў краму. У нас жа няма ані хлеба, ані да хлеба! — Пайшлі ў «Заможны двор», гэта тут, недалёка. — А хіба ён будзе яшчэ адчынены ? — Няўжо ж не, супэрмаркет працуе кругласутачна. Тут мы купім усё, што трэба. — Гэтую краму варта запомніць.	— Надо было бы зайтп в магазпн. У нас же нет нн хлеба, нн к хлебу! — Пошлн в «Заможны двор», это тут, недалеко. — А разве он будет еіцё открыт? — Конечно, супермаркет работает круглосуточно. Тут мы куппм всё, что нужно. — Этот магазпн стонт запомнпть.
— Зрабілі быццам бы ўсё, што вы хацелі: сталярка новая, шпалеры паклеены, столь пабеленая, заменена сантэхніка. — Я вам моцна ўдзячны. Колькі я мушу заплаціць за вашую працу ? — Па каштарысу. Вось акт прыйманьня работы, падпішыце, калі ласка. Аплату можаце ўнесьці заўтра ў вофісе нашае фімы.	— Сделалн вроде бы все, что вы хотелн: столярка новая, обон поклеены, потолок побелен, заменена сантехнпка. — Я вам очень благодарен. Сколько я должен заплатпть за вашу работу ? — По смете. Вот акт прнёмкн работ, подпншнте, пожалуйста. Оплату можете внестн завтра в офнсе нашей фпрмы.
— Зьбіраецеся, а пра мяне й ня думаеце. На каго мяне пакідаеце? Я сумую па дзядулю, па Міколу. — Не хвалюйся, ты паедзеш заўтра раніцай зь дзядзькам Сашкам.	— Собпраетесь, а обо мне н не думаете. С кем меня оставляете? Я скучаю о дедушке, о Коле. — Не волнуйся, ты поедешь завтра утром с дядей Сашей.
— Да Менску яшчэ тры гадзіны язды. — А калі прыбывае наш цягнік ? — А сёмай гадзіне. — Нават ня верыцца, што хутка будзем сярод сваіх.	— До Менска еіце трн часа езды. — А когда прнбывает наш поезд ? — В седьмом часу. — Даже не верптся, что скоро будем средн свопх.
— Прывітаньне! Я крыху прыпазьнілася, выбачай. Ну, што, пайшлі? Чаго ты сумеўся? Я так ляцела... — Можна было на сьпяшацца. Няма білетаў. — Як няма?! — Гэтак глядзіш на мяне, нібы я вінаваты. — Ты ж дакляраваў абавязкова дастаць білеты!	— Прпвет! Я немного задержалась, нзвннн. Ну, что, пошлн? Чего ты такой? Я та бежала... — Можно было не торопнться. Нет бплетов. — Как нет?! — Так смотрпшь на меня, будто я внноват. — Ведь ты обеіцал непременно достать бплеты!
-121-
Майстры слова гавораць
... На скрай лесу — у ягадах угледзеў я дзяўчат; пытаю дарогі.
— Дарога, — кажуць яны, — тут найбліжэйшая адна: першая паваротка налева, а там
прасьцюсенька, але тудой трудна прабрацца — мост нягодны, лепш ісьці ўкруг, хоця накладу й
зробіце вярсты 3-4, але сьмялей.
— Воз мой ня цяжкі, — кажу, сьмеючыся, — усяго, што на плячах.
— Дармо, што ня цяжкі, — адказваюць яны, — там і з пустымі рукамі дрэнна перабрацца.
От, думаю сабе, вядома, бабы — пужлівае насеньне; што за такі мост, каб пехатой не прабрацца!
Бяруся, прайшоўшы зь вярсту, крута ўлева, качу простай дарогай, ажно й мост. Тпр-ру. Стой! Рэчка
Шыльвянка не шырокая, але глыбокая — ня пройдзеш; «папаў як у нерад: ні ўзад ні ўперад»; назад —
сорамна дый далёка варочацца; уперад — неяк адвага адпала...
(Ядвігін Ш.)
-122-
Заняткі дзявятыя
Занятне девятое
Я дзс сьці ба7чыў яго7.
Гэта хто такі?
Пазнаё7мцеся!
Лад мовы
Сказ
(Предложенне)
Сказ (предложенне) — мысль, оформленная словамн н высказанная с определенной ннтонацней.
«Шляхетнасьць ёсьць адзінаю й толькі
адзінаю мужнасьцю».
Дэцымус Юніюс Ювэналіс
«Благородство, н только благородство —
едннственное, что является мужеством».
Дэтнмус Юннус Ювэналнс
В завнснмостн от того, что н зачем высказывается, предложення бывают:
— апавядальныя (повествовательные)'. Я тут жыву. Я мушу ведаць вашу мову.
— пытальныя (вопросытельные)-. Што ты пакінеш у спадчыну ўнукам сваім?
— пабуджальныя (побудшпельные)'. Жыве Беларусь!
Слова-предложення — законченная мысль выражается одннм словом: Так. Ага. Пэўна ж. Але.
Не.
Часьцінкі
(Частнцы)
Часьцінка (частыца) — служебная часть речн, прндаёт речн смысловые н эмоцнональные оттенкн.
Прпмеры частнц:
паказальныя	гэта (это), вунь (вон), вось (вот)
удакладняльныя	якра з (какраз), ама ль (почтп), менавіта (нменно)
абмежавальныя	толькі (только), хоць (хоть, хотя), хіба (разве)
сьцьвярджальныя	так (да), ага (да), але7 (да)
адмоўныя	не (нет), ні (нн), а ні (нн)
прыраўнавальныя	як бы (как бы), ні бы (как, буд-то), быццам (буд-то)
пабуджальныя	хай (пусть, пускай), няха й (пусть, пускай), ну (ну)
узмацняльныя	аж (аж), ду жа (снльно, очень), на7дта (очень), на ват (даже), дык (так, вот, поэтому)
пытальныя	га? (что? а?) хіба7? (разве?) ці? (лн?) няўжо? (неужелн?)
клічныя	во як! (вот как!) што за! (что за!) ну і! (ну н!) як! (как!) якія! (какне!)
Частпца ані нспользуется для уснлення отрнцання: Ён ня рачыць валодаць мовамі, ня горнецца
ані да свайго, ані да чужога (Он не желает владеть языкамн, не тянется нн к своему, нп к чужому).
-123-
Па-беларуску кажуць так
— Можна, я ад цябе патэлефаную?
— Чаму ж не? Вось тутака тэлефон, калі ласка, звані!
— Калі ласка.
— Добры дзень. Гэта кватэра Вожыкаў?
— Добры дзень. На жаль, вы памыліліся, гэта кватэра Сьцяпанавых.
— Прабачце... Няўжо я набрала ня той нумар? Паспрабую зноў: 230-62-542.
— Слухаю.
— Добры дзень. Гэта кватэра Вожыкаў?
— Добры дзень. Так, так, кватэра Вожыкаў.
— Запрасіце, калі ласка, Віктара Дзям’янавіча.
— Яго няма, ён яшчэ на працы.
— А вы ня ведаеце, калі ён будзе?
— Патэлефануйце, калі ласка, а сёмай гадзіне.
— Дзякую. Да пабачэньня.
— Да пабачэньня.
— Гэта я!
— А! Кася! Прывітаньне!
— Мне патрэбен Андрэй. Ён,часам, не ў цябе?
— Мае быць. Ды во забавіўся недзе. Зараз падыдзе.
— Калі прыйдзе, перадай, каб адразу ж патэлефанаваў мне. Ён мне
надта патрэбны.
— Добра, абавязкова перадам.
— Чакаем ужо пятнаццаць хвілінаў, а Зьмітры ўсё няма! Ну дзе ж ён
блукае?
— Глядзі, пад’яжджае Зьмітраў тралейбус... А вось і ён!
— Здаровы, хлопцы! Мусіць, даўно чакаеце мяне? Прабачайце, я
затрымаўся на працы.
— Добра, што пасьпеў. Яшчэ маем хвілінаў колькі.
— Хіба зайсьці ў кавярню?
— Не, на кавярню часу ўжо няма. Канцэрт пачынаецца праз дваццаць
хвілінаў.
— Ну, тады пойдзем хутчэй.
-124-
— Ну, як?! Якое ўражаньне ад спэктаклю?
— Самае найлепшае.
— I мне таксама спадабалася. А што за артыстыя!
— I я проста ў захапленьні!
— Добра, што мы нарэшце наважыліся пайсьці ў тэатар.
— Які прыемны вечар!
— Можа пройдземся?
— Добра. Заадно праведзяце мяне да гатэлю.
— Давайце пойдзем праз Траецкае прымесьце, уздоўж Сьвіслачы. Я
там ведаю адзін такі куточак, дзе можна прыемна пасядзець.
— Згодна, толькі ў дзесяць гадзінаў я мушу быць пры тэлефоне.
Будуць тэлефанаваць з дому.
— Алё?
— Алё! Вітаньне.
— Паўліна?! Прывітаньне! Ці ты ўжо ў горадзе?
— Тут. I Мацей са мной.
— Во як добра! Нарэшце пазнаёміш мяне з сваім мужам. Дзе ж вы
спыніліся?
— У сваякоў на Нямізе. А што ў вас чуваць?
— Шмат цікавага! Былі на адпачынку ў Францыі, толькі вярнуліся.
Уражаньняў поўна, але гэта пры сустрэчы. Калі спаткаемся?
— Ты ведаеш, сёньня нам ніяк не выпадае. Давай, можа, заўтра?
— Добра. А якой гадзіне будзеце ў мяне?
— Будзем недзе а палове пятай.
— Ну, дык я вас чакаю.
— Што ў вас ёсьцека да піцьця?
— Кава, гарбата, журавінавы морс, піва, сталовае віно.
— Можа, узяць па кілішку белага віна?
— Як сабе хочаце. Я дык вазьму гарбату. А ці ёсьць зь зёлкамі?
— Ёсьць. Зёлкі такія: сьвятаяньнік, чабор, сунічны ліст ды яшчэ й
шыпшына.
— Вельмі добра. Калі ласка, кубачак гарбаты.
— А нам дзьве кавы зь вяршкамі ды піражкі «Сяброўскія»... тры.
Практыкуйцеся
-125-
1.	Сьцьвярджальныя сказы замяніце на адмоўныя (Утверднтельные предложення заменпте
отрпцате льнымн).
Узор: Усе паехалі на экскурсію. —> Ніхто не паехаў на экскурсію.
Усе чакалі яго прыезду.
Усе нешта пытаюцца.
Усім паслалі запрашэньне.
Усім трэба браць білеты.
Усе хочуць ехаць.
Я зьбіраюся ехаць у госьці.
Мы паедзем дадому цягніком.
Дзеці пойдуць з намі ў тэатар.
Заўсёды ходзім на шпацыр.
Яны сёньня некага сустракаюць.
Ён нечым нам можа паспрыяць.
Усе мейсцы вольныя.
Ула7дзя, пастаў кубак на стол!
Заходзьце сюды!
Я магу справіцца з гэтай работай!
2.	Што будзеце рабіць? (Что будете делать?)
Ваш суразмоўца абурае вас.	1.	Выкажу свой пратэст словамі: «Даволі!» альбо «Ну, гэта ўжо занадта!» 2.	Усё ўзважу перш, чым спрачацца. 3.	Буду намагацца стрымаць сябе. 4.	Коратка й ясна выкажу сваю думку, пастараюся прывесьці пераканаўчыя аргумэнты. 5.	Бразну дзьвярыма.
Нехта звоніць у дзьверы.	1.	Ніколі не адчыняю дзьверы, пакуль не папытаюся: «Хто там ?» 2.	Перш чым адчыняць, пагляджу ў дзьвярное вочка. 3.	Адчыню, скажу: «Заходзьце калі ласка», бо ведаю, хто гэта. 4.	Адразу адчыню дзьверы, бо ня маю моды пытацца і глядзець у дзьвярное вочка.
У пакоі надта холадна.	1.	Уключу абагрэўнік. 2.	Спраўджуся ў ЖЭСе пра тэмпературу ў пакоях. 3.	Вазьму гарачы душ альбо ванну. 4.	Буду варушыцца, каб ня зьмерзнуць.
3.	Пабудуйце сказы з ужываньнем пададзеных словаў, часьцінак ды словазлучэньняў
(Составьте предложенпя, пспользуя прпведенные слова, частпцы п словосочетанпя).
вось ён
няўжо ты згадзіўся
аж да вечара
хай пачакае
ці гэта
як жа
досыць
як быццам бы неблагі
нібы я ня ведаю
-126-
4.	Папытайцеся па-беларуску (Спроснте по-беларускн).
Закончпшь лп работу к воскресенью?
Куда ты направнлся ?
Где мы сейчас находпмся?
В какой стороне находнтся автовокзал ?
Собраны лн все веіцн ?
Подождешь меня на углу улнцы ?
Прндешь к нам сегодня на ужнн ?
Пойдём завтра на прогулку в Верхннй город ?
Выберешь что-ннбудь почнтать пз новых кннг ?
Наденешь на встречу новую шляпу ?
Еднте вы дома такой салат ?
Купплн лн вы яблок ?
Чья это машнна стонт во дворе ?
Кто будет ухажнвать за больным, пока вас нет ?
Когда Алесь женнлся на Ольге ?
5.	Прачытайце і перакажыце тэкст.
Нам не сядзіцца на мейсцы. У сьвята мы зноў выбраліся ў вандроўку.
Едзем усе ўсямёх на раварох. Дарога лясная, але скрозь — хоць каціся.
Дзе-нідзе пад гару7.
Празь якую гадзіну мы ўжо ў Дубках. Трохі здарожыліся. Зараз жа
дастаём свае пакункі зь ежай і ладкуемся сьнедаць. Я перш-наперш
пачынаю кроіць хлеб. Сьпяшаемся, бо ўжо ўсім захацелася есьці.
— Ядзя! Толік! Не раскідайце шкарлупіньня! Навошта брудзіць лес?!
Мы сюды яшчэ вернемся.
— Зьмітра, паглядзі, калі ласка, у маёй сумачцы касьцяную лыжачку
мне трапілася яйка ўсьмятку.
— Грамада , а ў мяне ёсьць бульба ў мундзірах — яе трэба абабраць.
— Хто будзе піць каву? Яна трохі астылая, але ж усёроўна смачная.
Пасьля сьняданьня адпачываем. Ехаць нікуды ня хочацца. Сядзім,
размаўляем:
— Чым ня ўтульна мы ўладкаваліся ?
— Добра, але, каб ня гэтыя грымлівыя дынамікі!
— Вяскоўцы забаўляюцца, хто як можа.
— А мне б толькі птушыны сьпеў...
— Ну, салоўку ты пад вечар яшчэ наслухаешся.
— Суцешуся гэтым прыгожым спадзяваньнем...
6.	Якое пытаньне папярэднічала адказу? (Какой вопрос предшествовал ответу?)
........?	Едзем усямёх на раварох.
.........? Прыехалі ў Дубкі.
........?	Сьпярша пачынаю кроіць хлеб.
........?	Шкарлупіньня не раскідаем, бо сюды яшчэ вернемся.
.........? Бульбу трэба абабраць.
........?	Кава трохі астылая.
.........? Не, ехаць ня хочацца.
.........? Вяскоўцы забаўляюцца.
........?	Яшчэ наслухаешся.
7. Замест кропак уточце ў тэкст выпушчаныя словы.
-127-
Білет ... дому я ўзяў туды й ... Цягнік ... у 11 гадзінаў. Цяпер на маім ... роўна 10. Значыць,
застаецца яшчэ добрая ... Трэба здаць рэчы на ... і прайсьціся па бліжэйшых ... Хачу купіць дзецям
... з ласункаў. Танінай дачцэ, ... меншай маёй пляменьніцы Натальцы, асабліва ... менскія цукеркі.
Куплю, калі ... Якраз па ... трапілася крама з прывабнаю ... «Госьціца». Хіба ... сюды? Тутака ...
тыя ...
Ясь распавядае
У мяне гасьцюе адзін мой знаёмец з Баўгарыі. Сёньня мне
заманулася прайсьціся зь ім па вулках Траецкага. Урэшце
натрапілі на рэстарацыю «Мядзьведзь» пры Старой вуліцы. Гэта
вельмі шанаваная ўстанова. Аматары выпіць і смачна закусіць
горнуцца сюды з-за прыстойнай беларускай кухні. Тут табе й
крупнік, і «крупнік іначай», і настойка з агрэсту — усякія хатнія
трункі й квасы. Што характэрна — усё беларускае! I гутарка
скрозь беларуская.
...Нарэшце мы выбралі ўтульны закутак. Уладкаваўшыся,
узялі па кілішку «Кадаркі», чырвонага баўгарскага віна, і качку ў
рудым соўсе. Пасядзелі, пагаманілі. Мой госьць заўважыў, між
іншым, што беларусы, відаць, вельмі здольныя да моваў.
Прызнацца, я так ня думаў.
Пакінуўшы «Мядзьведзя», на Старой вуліцы мы спаткалі
Тамаша . Ён, як заўсёды, ладзіў здымкі. Тамаша я ўважаю роўным
сабе ў майстэрстве фатаграфаваньня.
— Як справункі? — пытаюся ў яго.
— Па сьвяце едзем на Украіну.
— У госьці?
— Ага, да крэўных, у Белую Царкву.
— Кудой вы едзеце? Праз Кіеў, га?
— Пэўна ж!
Ад сёньняшняга нашага шпацыраваньня мой госьць пачуваўся
прыемна ўражаным.
Практыкуйцеся
8.	Скажыце ТАК альбо НЕ, а потым скажыце, чаму вы пагадзіліся альбо не.
У Яся гасьцюе знаёмец з Полыпчы.
Ясевага госьця завуць Тамаш.
Яны ўчора хадзілі на шпацыр.
Яны пайшлі на шпацыр у Траецкае прымесьце.
Яны зайшлі ў рэстарацыю «Мядзьведзь».
-128-
У рэстарацыі не было вольных мейсцаў.
У рэстарацыі падаюць беларускія стравы.
Яны ўзялі гусь зь яблыкамі і па кілішку гарэлкі.
Яны былі ў рэстарацыі аж да вечара.
Яны пілі баўгарскае віно.
Ясь спаткаў свайго сябра на праспэкце Францішка Скарыны.
Ясеў сябра фатограф.
Ясь уважае свайго сябра роўным сабе ў майстэрстве фатаграфаваньня.
Ясь па сьвяце паедзе на Украіну.
Крэўныя Тамаша жывуць у Кіеве.
Тамаш толькі што вярнуўся зь Белай Царквы.
Тамаш едзе па справах.
Шпацыр прыемна ўразіў госьця.
9.	Прачытайце тэкст. Раскажыце, як вы хадзілі ў госьці да сваякоў.
Сёньня нядзеля. Я палудную ў сям’і Пётры. Мне падабаецца іхны
прыгожы побыт, чысьціня, утульнасьць. I што важна — дзеці не ўбаку
ад бацькоў.
— Ежце, дзеці, крупнік.
— Ён задужа гарачы.
— Ня дзьмі ў талерку. Есьці трэба нячутна, і ня сёрбаць, бо гэта
непрыгожа. А хто бацькоў ня слухае, той у пальцы дзьмухае.
На дэсэрт сёньня маем вінаград. Цётка Фаня трактуе нас. Малы
Юзя ведае, як абыходзіцца зь вінаградам.
Дзеці папалуднавалі ды пабеглі на вуліцу.
10.	Перакладзіце ў беларускую мову.
У нас сегодня свободный вечер, п я решпл купнть бплеты в театр.
«Какая прекрасная мысль, — сказала моя жена. — Я буду рада пойтп
с тобой в театр, посмотреть хорошнй спектакль. Берн бплеты лучше в
середнне, 9-11 ряд, еслн можно».
Я так п сделал. Вечером к 7 часам мы пошлп в купаловскпй театр
смотреть «Князя Внтовта».
Поверьте, это было замечательно!.. Перенестнсь в XIV век,
увпдеть пышный цветок тех времён — Беларусь, тогда она
называлась Велнкое Княжество Лптовское. Я пережпл эстетпческое
наслажденпе. Кроме того, обогатнлось моё познанне нсторнн
Беларусп.
«Князь Внтовт», по-моему, лучшнй спектакль, который я когда-
лпбо вндел. Все актёры нгралн замечательно. Особенно мне
понравнлся нсполннтель главной ролн. Это действнтельно
талантлнвый актёр. Советую вам непременно посмотреть «Князя
Внтовта».
Кароткія і простыя размовы
(чытайце ўголас)
-129-
— А хто гэна тамака? — Дзе? — Вунь, у плеценым крэсьле. — Вось табе й маеш! Дык гэта ж дзядзька Антось! Ты, што, не пазнаў яго?	— А кто это там ? — Где? — Вон там, в плетеном кресле. — Вот тебе на! Так это же дядя Антон! Ты, что, не узнал его ?
— Усё, спыняемся! — Кідаем гуляць, ці што ? — Чуеш, нас клічуць на гарбату. — Добра. Але пасьля перапынку, будзь пэўны, я цябе перамагу. — Паглядзім... Дай Божа нашаму ягнятку ваўка зьесьці.	— Всё, прекрашаем! — Бросаем нгру, что лн ? — Слышпшь, нас зовут к чаю. — Хорошо. Но после перерыва, будь уверен, я буду победнтелем. — Посмотрнм... Свежо преданне, да верптся с трудом.
— Прыбралася, нібы князёўна. Куды ж гэта ? — На вечарынку! Пойдзем разам. — А каб жа ты мне раней сказала! — Да вечарынкі маем яшчэ досыць часу. Проста мне карцела прымерыць свае новыя строі.	— Наряднлась, чнсто княжна. Куда это так ? — На днскотеку! Пошлн вместе. — Вот еслн бы ты мне раныпе сказала! — До днскотекн еіцё достаточно временн. Просто мне нетерпелось прнмернть свон обновкп.
— Дзе ты гэтак затрымалася ? — Дык сёньня ж у школе быў бацькоўскі сход. — Ну і што сказала настаўніца пра нашага Паўлу? — Ну, што. 3 мовамі ў яго нармалёва. А вось матэматыка... Настаўніца кажа, што тут трэба яшчэ папрацаваць. — А як паводзіны ? — О-о-о, тут яго трэба дукаваць а дукаваць. На перапынках лётае, неслух гэты. Ведаеш, што было? Гэдак ляцеў, што ледзь ня зьбіў з ног дырэктара школы. Настаўніца мела вымову. — Бачыш, за гэтымі камандзіроўкамі дзіця зусім разбэсьцілася.	— Где это ты так задержалась? — Так сегодня в школе было роднтельское собранпе. — Ну н что сказала учптельнпца про нашего Павла? — Ну, что. С языкамн у него нормально. А вот математнка... Учнтельнпца говорнт, что здесь нужно еіцё поработать. — А как поведенне ? — О-о-о, здесь его нужно воспптывать н воспнтывать. На переменках бегает, непослушный такой. Знаешь, что было? Так летел, что чуть не сбпл днректора школы. Учнтельнпца получнла выговор. — Вндншь, за этнмн команднровкамн ребёнок совсем отбплся от рук.
— Прывітаньне! — Здароў. Што чуваць ? — Учора ўвечары Суміцкія прыехалі. — Няўжо ўсёй сям’ёю? — Усе пяцёра. — Вось дык навіна! А ў каго яны спыніліся? — Пакуль у Іркі. А потым маюць намер пабыць і ў мяне.	— Прпвет! — Здорово. Что слышно ? — Вчера вечером Сумнцкне прнехалн. — Неужелн всей семьёй ? — Все пятеро. — Вот так новость! А у кого онн остановплнсь? — Пока у Пркн. А потом собнраются остановпться у меня.
-130-
— Ну як там нашыя гарадзенцы? — Зьвестак ад іх няма ані званьня. — Гэта ж трэба! Паўгода, як пераехалі, і дагэтуль ні адказу, ні прыказу.	— Ну как там нашп гродненцы ? — От нпх нет ннкакпх вестей. — Это же надо! Полгода, как переехалп, н спх пор нп ответа, нп прнвета.
— Якая там сёньня пошта? — Прыйшлі газэты ды ліст ад бабулі. — Кажы мацней! Я нічога ня чую! — Пачакай, пайду скажу Міхасю, каб музыку цішэй зрабіў. Ужо ўвушшу зьвініць, рады няма.	— Какая там сегодня почта ? — Прпшлп газеты п пнсьмо от бабушкн. — Говорп громче! Я нпчего не слышу! — Подождн, пойду скажу Мнше, чтобы музыку сделал потнше. Уже в ушах звеннт, снл нет.
Майстры слова гавораць
Ведама, што часта бацькі даюць сваім дзецям такое выхаваньне, каб яны былі карысныя ім, а не
сабе.
Вось дзеля такіх бацькоў раскажу я байку аднаго нябошчыка-беларуса.
Ляціць бусел па-над морам і нясе пад сваімі крыльлямі трох бусьлянят. Як стала цяжка несьці, дык
ён пытае ў першага дзіцяці: «Ці будзеш ты мяне несьці, як я састарэюся?» Бусьляня спалохалася, каб
бацька не кінуў яго ў мора, дый кажа: «Буду». Бусел кінуў яго ў мора.
Паляцеў ён далёка з двума бусьлянятамі. Зноў стала цяжка. Пытае ён тады ў другога бусьляняці:
«Як састарэюся я, ці ты будзеш несьці мяне таксама, як я цябе нясу ?» — «Буду!» — са страху
адказала й другое бусьляня. Бусел кінуў яго ў мора, бо й яно сказала няпраўду.
Паляцеў ён цяпер з апошнім дзіцем. Пасярэдзіне мора ізноў стала цяжка несьці. Бусел пытае ў
свайго трэйцяга бусьляняці, ці будзе яно несьці бацьку, як ён зробіцца старым. «Не, ня буду,
адказала бусьляня, — бо тады я буду мець свае дзеці, і мне трэ будзе насіць іх».
Трэйцяе бусьляня сказала праўду, і бацька перанёс яго цераз мора.
(Язэп Лёсік)
-131-
Заняткі дзясятыя
Занятне десятое
Спада'рыня, пачакайцс!
Вы забы ліся рэ шту!
Тэма	Грошы, кошт, цана, пакупкі (Деньгп, стонмость, цена, покупкн)
Колькі гэта каштуе?
(Сколько это стонт?)
1 рубель
2, 3,4 рублі
5, 7,10 ... рублёу
1даляр
2, 3, 4 даляры
5, 6,15 ... далярау
1 эўра
2, 3,4 эўра
5, 6, 7 ... эўра
Лад мовы
Назоўнік у родным склоне
КАГО? ЧАГО? ДЗЕ? АДКУЛЬ? КАЛІ?
У адзіночным ліку:
	аснова	прыклады	канчатак
ж.р., м.р., а.р. на -а, -я	мяккая і на г, к, х	сытуацы/, галянтарэ/, Кол/, судзьдз/, калег/, птушк/	-/
	цьвёрдая і зацьвярдзелая	дзяўчыны, мужчыны, мяжы, знаўцы, старасты, плаксы	-ы
м.р. без канчатку, н.р. на -а, -о, -е, -ё	мяккая	бол/о, цен/о, гасьця, каня, вучня, лася	-ю, -я
	цьвёрдая	холаду, жыта, вакна	~У, -а
	зацьвярдзелая	бору, цукру, дажджу	-у
	на г, к, х	малюнка, вока, люстэрка, вуха	-а
ж.р. без канчатку	зацьвярдзелая	поўначы, мышы, Нарачы	-ы
	мяккая і цьвёрдая	гус/, чвэрц/, сувяз/, сьвекрыв/, глыб/	-і
рознаскланяльныя		імен/, племен/, стрэмен/, дзіцяц/, кацяняц/	
У множным ліку:
	аснова	прыклады	канчатак
ж.р., м.р., а.р. на -а, -я	мяккая	земляў, судзьдзяў, вішняў, яблынь[] (-яў)	-яў, [ ]
	цьвёрдая і на г, к, х	мужчын[], дзяўчат[] (дзяўчатаў), кніг[], калегаў, рэк[] (рэкаў), стрэхаў	-аў, [ ]
	зацьвярдзелая	межаў, знаўцаў	-аў
м.р. без канчатку, н.р. на -а, -о, -е, -ё	цьвёрдая і зацьвярдзелая	друкароў, сяброў, халадор, жытоў, сталоў, вокнаў, бароў, дажджоў, сэрцаў	-оў, -аў
	мяккая	боляў, ценяў, вучняў, жыцьцяў, вуглёу, агнді’, ласді’, гасьцс/7, конс/7	-яў, -ёў, -ей
	на г, к, х	люстэрак[] (люстэркаў), вачэ/7, вушэ/7	-аў, -эй, [ ]
ж.р. без канчатку	мяккая і цьвёрдая	сьвекрывс/7, крывс/7, радасьце/7 (-яў), сувязс/7 (-яў), всрфяў	-ей (-яў)
	зацьвярдзелая	мышэ/7, начэ/7, рэчаў	-эй, -аў
рознаскланяльныя		куранят[], імёнаў, кацянятаў, плямёнаў	-аў, [ ]
-132-
Роднтельный падеж едннственного чнсла суіцествнтельных мужского рода пмеет
і окончання: -а (-//) н -д’ (-///).
•	1) Окончанпя -а (-;/) пмеют суіцествнтельные с названнямп:
— жнвых суіцеств: чалавека, майстра, вучня;
—	конкретных предметов, которые можно впдеть, счнтать: парасона, кампутара, граша;
—	промежутков временн: сьнежня, лютага, верасьня, НО! годг, паўгодг;
—	названпя городов на -оў, -еў, -ёў, -ін, -ын: Бэрліна, Любліна, Кіева (Кіеў), Магілёва
(Магілёў), Століна.
2)	Окончання -д’ (-///) нмеют суіцествнтельные:
—	мер длнны п веса: літру, сантымэтрг, кілямэтрг, НО! мільёна, паўлітра;
—	с обіцпм процессуальным значеннем (действпя, процессы, явленпя, названпя явленнй
обіцсственной жнзнн): канцэртг, кірмашг, мітынгг, фэстывал///, чэмпіянатг, НО! месячніка;
—	с собнрательным значеннем, названня обгцественных органнзацнй, предпрпятнй,
учрежденнй: аддзелг, заводг, інстытуту, калектывг, камбінатг, клюбг, факультэтг;
—	названня стран, регнонов, местностей: Менскг, Віцебску, Эгіпту, Крыму, Каўказг,
Лісабонг, Рымг;
—	другне суіцествнтельные н занмствованные слова: розуму, бол/о, жал///, сьмехг, смутку,
громг, элемэнтг п т.д.
3)	Ударенне на конце слова в отдельных случаях поддержнвает окончанне -а (-я). Напрнмер,
поруч полку п поруч паіка (рядом с полком).
4)	Родптельный падеж множественного чнсла нногда пдёт без окончанпй -оў (-аў, -ёіі, -яў),
напрнмер: мужчын, дзён. В некоторых словах мужского рода бывает окончанне -еіі (-аіі):
людзг/7, грошап.
5)	Родптельный падеж одушевлённых суіцествнтельных совпадает с внннтельным падежом:
іду да брата (Р.) = бачу брата (В.).
6)	Родптельный падеж также употребляется, еслн предмет нужен на время: дай нажа
адкроіць хлеба, пазыч алоўка на хвіліну, пашукай у бібліятэцы цікавай кнігі.
7)	Глагол с отрнцаннем требует, чтобы завнснмое от него суіцествнтельное стояло в
роднтельном падеже: не падаў рукі, ня мае сэнсу, не купіў хлеба, не было дажджу.
Родны склон у словазлучэньнях
(Родптельный падеж в словосочетанпях)
Для жнвого беларуского языка не характерны такне обороты с роднтельным падежом: цела
чалавека, адход цягніка, спосабы барацьбы з сухотамі, пры падвядзеньнірахункаў, па сканчэньні
вячэры н проч.
Чтобы найтн замену подобным оборотам в духе беларуского языка, можно пспользовать:
—	прплагательные: чалавечае цела;
—	опнсательные обороты: як бароцца з сухотамі; калі адыходзіць цягнік;
—	обороты с деепрпчастпем: падводзячы рахункі; скончыўшы вячэру.
Рахунак па-беларуску
(Счёт по-беларускп)
складаньне
складасмас	складасмас	сума 1	+2	=	3	адзін ды два будзе тры адзін плюс два раўняецца тры да аднаго дадаць два будзе тры
адыманьне
памяньшасмас	адымаемае	ро7знасьць	ад пяці адняць тры будзе два
5	3	2	пяць мінус тры раўняецца два
-133-
множаньне
множнік		множнік		здабьітак	
2	X	4	=	8	двойчы чатыры будзе восем
3	X	5	=	15	тройчы пяць раўняецца пятнаццаць
22	X	2		44	дваццаць два, памножанае на два, будзе
					сорак чатыры
дзяленьне					
дзялімас		дзсльнік		дзель	шэсьць падзяліць на два раўняецца тры
6	•	2	=	3	шэсьць падзяліць на два будзе тры
Практыкуйцеся
1. Скажыце як мае быць (Скажнте правнльно).
2 + 8 = 10
4 х 5 = 20
1.5+ 3.4 = 4.9
7-3=4
5 + 9 = 14
32 : 4 = 8
14.8-11.1 = 3.7
2x4 = 8
20 + 30 = 50
63 : 7 = 9
6 х 4 = 24
42 : 6 = 7
якая гародніна прадаецца ў
агуркі'
бУльба
цыбуля
2. Паглядзіце,
шапіку. Папытайцеся ў крамніцы, колькі гэта
каштуе. Скажыце, колькі й чаго вы хочаце ўзяць.
кавунЫ
гарбуз
салата
-134-
3. Прачытайце дыялёгі. Скажыце, у якую краму вы ідзяце ды што хочаце купіць.
I.
— Ты ў краму?
— Але.
— Купі мне, калі ласка, стрыжань, гумку й крэйды.
— Добра.
аловак, пэндзаль, цырата, фарбы, сурвэткі,
аксамітная стужка, жбанок, мачулька
пасак,
II.
— Можа, лепш узяць гвазьдзікоў?
— Чырвоных няма, а гэтыя нейкія прывялыя.
— Дык што, бярэм ружы?
— Так, возьмем пяць пунсовых ружаў.
аксаміткі, рамонкі, глядыёлюсы, хрызантэмы, архідэі,
вяргіні, тульпаны
Гандаль таварамі шырокага ўжытку
(Торговля товарамн шпрокого потребленпя)
Запрашаем да пакупкі.
Нас цікавіць усё...
«О, гораду чароўныя прына ды*!»
*соблазны
фугра
вопратка
ху7сткі з фрэ нзьлямі
вэ7люм
(фата)
украсы, упрыгажэньні
-135-
пацеркі
(бусы)
бранзале7ты
каралі
(ожерелья)
панчохі
калготы
дзя7га, папру^га
галыптукі
пальчаткі
цацкі
парфума
чаравікі
на высо кім абца се
мэбля
сродкі для чысткі
шкло
-136-
Ясь распавядае
Мой сябра Мішка Вайцяхоўскі працуе ў краме, прадае адзеньне. I робіць гэта ён, скажу вам,
проста па-майстэрску. Ці раз я чуў ад людзей, што ў краме Вайцяхоўскага пачуваешся так, нібы ты ў
яго адзіны, толькі адзіны найлепшы прыяцель.
Во, гляньце, бацькі прывялі апрануць свайго малога. Ён так фацэтна выглядае ў гэтых штоніках.
Пэўна ж, яны яму завялікія.
Бачыце, ідзе прымерка... Можна падумаць, што Мішку самому на раз няма чаго надзець, і што ён
сам будзе насіць тыя порткі альбо гэтую кашулю. Гэтак пільна, гэтак старанна ён шукае патрэбнае. I
вельмі рады, калі чалавек выбера тое, што найболып яму падыходзіць. Нарэшце Мішка знайшоў
патрэбнага памеру порткі, і падае малому.
— А вось гэта якраз! — кажа Мішка задаволена. А потым зьвяртаецца да наступнага пакупніка. —
А што вы7 жадаеце? Што вам паказаць?
— Калі б які гарнітур на штодзень...
— Добра, зараз будзе. — I Мішка зьнікае. Празь некалькі хвілінаў ён з
гарнітурам у рукох. Зноў ідзе прымерка...
— Не, шэры пінжак вам не да твару. Пачакайце, калі ласка, зараз
паглядзім інакшы...
Тым часам людзей у краме паболела. Каму шкарпэткі, каму хустка з
фрэнзьлямі, каму швэдар... Да кожнага ў Мішкі знойдзецца ветлівае
слова, увага й павага.
— Памерайце, калі ласка, гэты швэдар.
— Спартовая жаноцкая вопратка? Калі ласка, вось тутака.
— Жадаеце інакшы колер?
— Так, руды ня модны.
— Хвіліначку, зараз будзе.
— Вы хочаце сьвятлейшую камізэльку? На жаль, няма вашага памеру.
— Калі ласка, паглядзіце — вось гэта рэч!
— Добра, але кошт!..
— Хіба ж гэта кошт?
— Не, даруйце, але для мяне гэта задорага.
Практыкуйцеся
4. Перакажыце тэкст.
5. Прачытайце верш. Знайдзіце колькасныя ды парадкавыя лічэбнікі. Адкажыце на пытаньне
верша, колькі дзяцей у вераб’я.
-137-
У старога вераб’я
Грашавітая сям’я:
У кожнага верабейкі
Па 4 капейкі.
Зьляцеліся вераб’і —
Налічылі 2 рублі.
У самога вераб’я
Было роўна !4 рубля.
Кожнаму верабейку
Даў стары яшчэ капейку.
Колькі ж мае дзяцей
Наш багаты верабей?
(В.Вітка)
Гандаль прадуктамі харчаваньня
(Торговля продуктамп пнтання)
Шмат чаго я маю купіць і ў гастраноме...
(ГАСТРАМОм]
вяршкі
(слпвкп)
жыва я рыба
макарона
(толькі адз.л.)
грэ цкія крўпы
бляшанка
сардынак
тлушч
(жпр)
(растптельное масло)
-138-
|МАЛАК'
кмін
(або кмен)
малако
згу7 шчанае
гарбата
распушчальная
Практыкуйцеся
6. Прачытайце, адкажыце на пытаньні.
— I тут, і там чарада.
— Што даюць?
— Труска'укі.
— За кім я?
— За мной, але тут яшчэ два чалавекі. Яны адхінуліся на хвілінку.
— Дык я пакуль што буду за вамі.
— Добра. Але невядома, ці хопіць нам гэтых трускавак.
— Яны такія выбо рныя, чырвоныя, сьпелыя.
— Ну, калі яны яшчэ й салодкія, варта ўзяць болып.
— Але ці не занадта яны дарагія?
— Гэткіх таньней вы нідзе ня знойдзеце.
Па што чарга?
Хто апошні?
Ці хопіць трускавак?
Якія трускаўкі?
Ці ня надта яны дарагія?
7. Скажыце, што яшчэ вы наважыліся ўзяць з харчоў.
Я вазьму:
бохан хлеба,
во гэты мякчэйшы
батон,
пачак гарбаты,
карабок запалак...
8.	Прачытайце тэкст. Раскажыце па-беларуску, пра што ідзе гаворка. Хто з вашых знаёмых
вымушаны насіць акуляры, чаму?
-139-
Ідучы з работы, зайшоўся па дарозе ў краму “Оптыка”. Гляджу, аж
тут Лёнік.
— Здароў!
— Вітаньне!
— Па акуляры прыйшоў, ці што?
— Але, нешта вочы туманяцца. Як той казаў, бутэльку яшчэ бачу, а
чаркі ўжо не.
— Годзе жартаваць, мусіш насіць акуляры, калі зрок папсаваў.
— Спадарыня, скажыце, гэта нэйлёнавая аправа?
— Не, мэталёвая.
— Вось гэткая аправа будзе табе да твару.
— Колькі яна каштуе?
9.	Прачытайце. Скажыце па-беларуску, якія з ласункаў вам да спадобы.
У краме «Мігдалік» вялікі выбар розных прысмакаў. Мне асабліва да спадобы ласункі старадаўняе
рэцэптуры. «Хрушч* ангельскі». «Вішні у кашульках».
— Можа, узяць «Журавінавы торт»?
— Не, лепш «Торт з блінамі». Ён таксама смачны, і таньнейшы.
— Мы возьмем пірожнае з крэмам, пражаныя мігдалйі , чакалядовыя цукеркі й лядункі.
*хворост
*жареный мнндаль
10.	Прачытайце дыялёгі, дайце поўны адказ на пытаньні.
— Можа б ты пазычыў мне грошай?
— Пазычу, калі гэтак пільна трэба.
— Дзякуй. Каторы раз ты мне дапамагаеш?!
— Дык ты ж сам ведаеш: шчасьлівы ня той, у каго шмат грошай, а
той, каму іх хапае.
Вы пазычаеце грошы? Не,......таму што.......
Ці іншым разам вы мусіце дапамагаць сябрам? Так,....
Ці вам хапае грошай? Не,.....бо........
Ці вы маеце нейкія грошы? Так,.....
Ці вы бярэце калі-небуць пазыку? Так,...бо........
Сябры заўсёды вам дапамагаюць? Не,.....
Цяпер вам пільна патрэбныя грошы? Так,......
II.
— Нам не выпадае ехаць у госьці.
— Хаця ж не даводзь мне, што грошай няма. Я ведаю адно: скупы
вечна бедны.
— Пры чым тут скупасьць? Было шмат выдаткаў.
— Мы ж рабілі ўсё нейкія дробязныя пакупкі.
— Ну, чаму? Табе купілі модныя чаравікі, мне — вопратку. Да таго
ж шмат пайшло на харчаваньне.
— Не кажы, што харчаваньне ў нас было надта добрае.
— Так, так, але ж яшчэ плата за кватэру, падаткі розныя...
-140-
Ці часта вы бываеце ў гасьцёх? Так,...
Ці вы паедзеце куды-небудзь сёлета? Не,...таму што.......
Ці вы прыяжджаеце ў госьці з падарункам? Так,....
Вы маеце шмат выдаткаў пад час паездкі? Не,....
Ці шмат грошай у вас ідзе на харчаваньне ў час адпачынку? Так,
Ці адкладаеце грошы на ліхі дзень? Так,...
Ці вялікая ў вас плата за кватэру? Так (Не),.
таму што
11. Прачытайце дыялёгі. Нагадайце падобныя сытуацыі і раскажыце пра іх.
— Будзьце ласкавы, паклічце загадчыцу.
— Я вас слухаю.
— Раніцай я купіў у вас гэты ёгурт. Потым агледзеўся, што тэрмін
яго скончыўся.
— Да адзінаццатага чысла, трэйцяга месяца. Сёньня... ваша праўда!
Прабачце, калі ласка, мы зараз вернем вам грошы.
II.
— Учора я купіў у вас пінжак разам во з гэтай камізэлькай. Але ж дома я заўважыў вось тутака
нейкую плямку. Хацелася б абмяняць камізэльку.
— Плямку, здаецца, можна будзе вывесьці, але, калі хочаце, камізэльку абмяняем. Дзе ваш квіток?
— Павінен быць. Вось ён.
— На жаль, вашага памеру ўжо няма. Выбераце інакшы касьцюм, ці хочаце, каб мы аддалі вам
грошы?
— Што ж, калі так, — вазьму грошы.
12. Ператлумачце па-расейску. Зьвярніце ўвагу на зьмест і форму афіцыйнага ліста. Складзіце
па-беларуску на гэты ўзор свой ліст.
— На якую дзею ты мяне паклікаў?
— Прачытай і скажы, ці пісьменна па-беларуску складзены гэты ліст?
— Зараз паглядзім...
Шаноўны пане!
Наша кампанія ўжо 10 гадоў працуе на рынку будаўнічых
матэрыялаў. Мы атрымалі Ваш адрас ад нашага гандлёвага партнэра з
рэкамэндацыяй прапанаваць Вам наш тавар. Гэтым разам мы можам
прапанаваць наступныя вырабы: дзьверы мэталёвыя і драўляныя,
ваконныя пакеты, падвесную столц паркетную падлогу, шпалеры зь
Нямеччыны, ды яшчэ сьпіс не завершаны, абы толькі было на гэта Ваша
зацікаўленьне.
У дадатку высылаем праспэкты і прэйскурант нашых вырабаў.
Тэрмін пастаўкі: 1-2 дні паводле колькасьці й асартымэнту. Умовы
плацяжу: аплата наперад. Прапанова дзейнічае тры месяцы.
Зь сяброўскім прывітаньнем,
камэрцыйны дырэктар	Сымон Івянецкі.
Кароткія і простыя размовы
(чытайце ўголас)
-141-
— Во, гэта абутак! Якраз на маю нагу, і выгляд прыстойны, і якасьць. Трэба ўзяць. Што ты скажаш? — Добрыя туфлі. Каштуюць не сказаць, каб надта дорага. Бяры, калі падабаюцца. Але давядзецца разьмяняць гэтыя грошы. — Дзесьці тутака мае быць абмен валюты. — Вунь у будынку насупраць ёсьць банк. Там і памяняем.	— Вот, это обувь! Как раз по ноге, п внд прплнчный, н качество. Нужно взять. Что скажешь? — Хорошпе туфлп. Стоят не сказать, чтобы очень дорого. Берн, еслн нравятся. Но прндётся разменять этн деньгн. — Где-то здесь должен быть обмен валюты. — Вон в зданпн напротпв есть банк. Там н поменяем.
— Мне ўжо абрыдла хадзіць па гэтых мяняльнях. — Пацярпі трохі. Паглядзім яшчэ, які тут курс даляру. I ці ёсьць нам якая выгада. — Каб жа так... — А вось пабач — найвышэйшы курс у горадзе! — Ну, нарэшце!	— Мне уже надоело ходнть по этнх обменннках. — Потерпн немного. Посмотрнм сгцё, какой здесь курс доллара. П есть лн нам какая выгода. — Еслн бы так... — А вот посмотрн — самый высокнй курс в городе! — Ну, наконец-то!
— Гэтая рэч не прадмет раскошы. Чаму ты ня хочаш яе купіць? — Лічу, што задорага. Пачакаю, можа, будзе якая зьніжка коштаў. — Давай зазірнем яшчэ ў «Худы гаманец»? Там таксама неблагія рэчы. Ёсьць з чаго выбраць, ды й танна!	— Эта веіць не предмет роскошп. Почему ты не хочешь её куппть? — Счптаю, что дорого. Подожду, может, будет какое-ннбудь снпженпе цен. — Давай заглянем еіцё в «Худы гаманец»? Там тоже неплохне веіцп. Есть нз чего выбрать, да н дёшево!
— Што Мікалай у цябе пытаўся? — Пытаўся, ці магу я пазычыць яму трохі грошай. У яго былі вялікія выдаткі. Шмат пайшло на будоўлю. А цяпер яшчэ гэтыя выштукаваньні розныя цягнуць дарэшты. — А колькі ён прасіў? — Няшмат, яму адно трэба дакупіць фарбы. Праз тыдзень дакляраваў вярнуць доўг. — Яму можна й пазычыць, ён ніколі нас не падводзіў.	— Что Нпколай у тебя спрашнвал? — Спрашнвал, могу лн я одолжпть ему немного денег. У него былн болыпне расходы. Много пошло на стройку. А теперь еіцё эта отделка тянет всё до остатка. — А сколько он проснл? — Немного, ему просто нужно докуппть краскн. Через неделю обсгцал вернуть долг. — Ему можно н одолжнть, он ннкогда нас не подводнл.
— Вазьміце, во, яблыкі. Зьясьцё на перапынку ў школе. — А ці дасі нам сёньня якую капейчыну з сабою? — Магу даць пакрысе. Учора якраз разьмяняў грошы на дробныя. — Чаму ж гэтак скупа? Хай жа бы трохі буйнейшымі. — Досыць. Вы яшчэ малыя.	— Возьмнте яблокн. Сьедпте на перерыве в школе. — А дашь лн нам сегодня какую деньгу с собой? — Могу дать понемножку. Вчера как раз разменял деньгн на мелкне. — Что ж так скупо? Хотя бы немного покрупнее. — Достаточно. Вы еіцё малы.
— Мне падабаюцца вунь тыя шпалеры ў кветкі. — Зараз паглядзім, колькі каштуе адзін рулён.	— Мне нравятся вон те обон в цветы. — Сейчас посмотрнм, сколько стонт одпн рулон.
-142-
— У маёй кішані няма ані шэлега, усё
выпаласкаў.
— I я ўжо гама;н свой спустошыў.
— Нн гроша в моем кармане, всё спустнл.
— Ня уже опустошпл свой кошелёк.
Майстры слова гавораць
— Дзьве рэчы трэба мець, каханы!
Адна рэч — розум выхаваны:
Умець прадгледзець, прылаўчыцца
На цьвёрдым грунце закрапіцца.
Другая рэч, Антось харошы:
Таксама трэба мець і грошы, —
Міхал прамовіў ціхім басам.
Алесь і Костусь гэтым часам
Гасьцей пад дубам вартавалі
I між сабою жартавалі.
— Згадай, Кастусь, — Алесь пытае, —
Хто першы ў госьці завітае?
— Ну, хто ж? вядома — Юрка, дружа.
— Чаму? — Бо мёд ён любіць дужа,
А там, глядзі, Язэп прыпрэцца
I Фабіян зь ім з Караліны...
Падвып’юць, ведаеш, мужчыны,
Ото гаворка распачнецца!
А там Кандрат вазьмецца ў бокі,
Напэўна пойдзе ён у скокі;
Яго Ялэўка падтрымае,
А Вухін песьню засьпявае:
«Пі гарэлку, суседзе!..»
— Глядзі, глядзі! хто гэта едзе? —
Алесь ускочыў, пазірае
I локцем Костуся таўхае.
— Ды гэта ж Вухін, брат! ён самы! —
I хлопцы кінуліся ў браму,
Бягуць навыперадкі ў хату.
— Ужо Вухін едзе! Вухін, тата!
— Цыц! ня сьмець казаць мянушку,
А то зьніму на вас папружку!
I бацька бровы пасувае,
Пільчак чысьцейшы адзявае,
Ідзе на двор для прывітаньня
I для пачэснага спатканьня.
Андроцкі-Вухін пад’яжджае
I так каня свайго спыняе,
Як бы супыну конь ня мае,
Хоць конь, як вол, непаваротны
I бегчы ўжо ня так ахвотны.
Кадушка-Зося сонцам зьзяе;
Міхал ёй злазіць памагае.
Яна ж, як гліна, надта цяжка,
Пад ёю крэхча каламажка.
— Ну, проша ў хату! проша, кумка.
Глядзіць бутэлька зь яе клумка.
Уперавалку, як бы качка,
У хату йдзе кума-сваячка.
Тут гаспадыня выбягае,
Ёй дзьверы ў сені адчыняе;
Кабеты тварамі самкнулісь
I так прыемна ўсьміхнулісь,
Як бы злучыліся дзьве рэчкі,
Гарохам сыплюцца славечкі.
— А дзе ж дачка мая хрышчона? —
Спытала Зося. — Дзе Алёна?
Ваўчком Алёнка пазірае;
Яе тут Зося абнімае,
Гасьцінцам дзеўчынку трактуе,
Яе і песьціць і цалуе,
У вочкі ёй глядзіць прыветна —
Сама Яхіміха бязьдзетна.
Алесь пад гэты шум вітаньня
Разгледзеў клумак ўвесь дазваньня
I шэпча Костусю на вуха:
— Там, брат, гарэлка-весялуха,
I каравай, і сыр, як плаха.
Калі б ня ведаць таго страху,
Ось бы дзе можна пажывіцца!
Але чакайце: даляжыцца, —
I караваю закаштую,
Цябе таксама пачастую!
I хлопцы толькі пасьмяялісь
Ды вон за дзьверы паімчалісь.
(Якуб Колас)
-143-
Заняткі адзінаццатыя
Занятне однннадцатое
Яка7я яда7, такая й хада7.
Тэма	Харчаваньне, ежа, пітво, страва, посуд (Пнтанне, еда, пнтьё, блюда, посуда)
Я згаладаны, мне хочацца есьці.
У мяне воўчы апэтыт.
Я галодны, калі ня зьем першай стравы.
На вячэру маем адны аладкі.
Я хачу кавы.
Зараз буду піць каву.
Журавінавым морсам добра праганяць смагу.
П’ю, пакуль не праганю смагі.
У сьвята за абедным сталом зьбіраецца ўся
наша сям’я.
Я проголодался, мне хочется есть.
У меня волчнй аппетнт.
Я голодный, еслн не поем первого.
На ужнн у нас только оладьн.
Я хочу кофе.
Сейчас буду пнть кофе.
Клюквенным морсом хорошо утолять жажду.
Пью, пока не утолю жажду.
В праздннк за обеденным столом собнрается вся
наша семья.
Варым, штукуем, пячэм, вырабляем і каштуем
(Варнм, делаем нскусно, печём, готовнм н пробуем)
Сюды дабавім яшчэ каляндру,
перац, часнок ды кетчуп.
Колькі солі? Соль і сьмятану
можна дадаваць паводле
ўпадабаньня, колькі хочаш.
Што яшчэ трэба да халадніку
дзеля наданьня болып
шляхетнага смаку? Пакладзіце
дробна пакрышаную халодную
запечаную цяляціну.
Нам патрэбныя розныя гатункі мяса: ялавічына — на рамштэкс,
бараніна — на шашлыкі, сьвініна — на галубцы і катлеты, мяса
дзіка — на смажаніну, індычына — на адбіўныя, гусь — для
запяканьня. Яшчэ нам патрэбны тлушч для смажаніны. Тоц што ў
слоіку, ужо зьялчэў.
-144-
Зь першых страў найпрасьцейшая — вясковы булён. Гатуецца
ён гэткім чынам. Абабраць і скрышыць бульбу, зьдзерці моркву
на буйнай тарцы, разам паварыць у вадзе, пакуль ня будуць
мяккія. Пакроіць сала, падсмажыць яго з крышанай цыбуляй,
дадаць лыжку мукі і падкалаціць гэтым звараны булён.
Калдуны мусяць быць
усьмяглыя ў масьле ці алеі.
Мы робім вясельны каравай. Ён будзе вялікі, прыгожы,
выштукаваны, з кветкамі ды з рознымі выявамі.
У цесьце для пірага досыць
соладзі, але патрэбныя яшчэ й
разынкі.
Для бліноў замест кіслага
малака я ўжываю масьлянку.
Вы ж ведаеце: адзін зьеш хоць вала — адна
хвала, а як станеш зь людзьмі есьць — будзеш
мець чэсьць.
Вось рэліквія, якая засталася мне ў спадчыну. Вылучна ў гэтай
бочцы я раблю мядовы квас. Калі надарыцца выпадак, я
абавязкова пачастую вас.
-145-
Гэтым разам для прыгатаваньня сьвяточнага абеду нам спатрэбіцца:
адзін слоік канфітуры
кіляграм тварагу
тры шклянкі алею
паўлітра сырадою
адна шклянка цукру
кубачак паранага малака
скібка батона
лустачка хлеба
пачак печыва
крыху геркулесу
тры пальцы солі, соды
лыжка воцату
каліва цукру
кумпяк
тлусты індык
банка варенья
кнлограмм творога
трн стакана растнтельного масла
пол-лнтра парного молока
стакан сахара
чашечка кнпяченого молока
ломтнк батона
ломтнк хлеба
пачка печенья
немного геркулеса
іцепотка солн, соды
ложка уксуса
немножко (крупннка) сахару
окорок
жпрный пндюк
Практыкуйцеся
1. Назавіце некалькі страваў, якія маюць гэткі смак.
2.	Прачытайце і адкажыце на пытаньні.
Час ад часу* мне даводзіцца быць за кухара. Дык я ўжо ведаю, што «кухар
павінны быць ахайны, з чупрынай альбо галавой вычасанай, з паголеным тварам,
памытымі рукамі, абстрыжанымі пазногцямі, абвязаны белым фартухом,
цьвярозы, несварлівы, пакорлівы, спрытны, добра адчуваць смак... ведаць добра
патрабаваньні да страваў, а перад усімі паслужлівы».
*время от временн
-146-
Ці даводзіцца вам іншы раз быць за кухара?
Ці да спадобы вам гэты занятак? Чаму ?
Якія стравы найболып улюбёныя ў вашай сям’і?
Ці заўсёды ў вас ёсьць на абед першая страва? А другая?
Колькі солі вы звычайна бсрацс для салаты ?
Калі вы гатуеце ежу, прадукты вы кладзяце на вока ці важыце ?
Які ў вас бязьмен ?
Ці часта вы п’яце сырадой?
Ці каштавалі вы калі-небудзь страву з індыка? Як яна завецца? Ці спадабалася вам ?
Колькі цукру вы кладзеце ў гарбату? Ці не замнога гэта ?
Ці вы п’яце гарбату альбо каву бяз цукру ?
Ці ў вашым хатнім наборы прадуктаў ёсьць геркулес ?
Для прагатаваньня якіх страваў вам патрэбен воцат ?
Ці часта вы ласуецеся кумпяком ?
Які тварог вам болып падабаецца, тлусты ?
Ці п’яце вы паранае малако ?
Якімі лустамі вы кроіце хлеб ?
Колькі пачкоў печыва вы бераце ?
Колькі слоікаў канфітуры вы маеце на зіму ?
3.	Якія стравы вы ўключыце ў сваё мэню? Скажыце, што вы будзеце есьці на сьняданак, на
палудзень, на вячэру. Чым будзеце частаваць гасьцей?
грэцкая каша
перакладанец (здесь: бутерброд) зь вясковай кілбасой, з агурком і памідорам
паштэт з кураня т
салата з крапівы7
капу'ста (первое блюдо, іцн)
забелены панцак (суп перловый молочный)
клё7цкі
макарона
сма7жні
бабка
вантрабянка
сма7жаная бўльба
вяндліна
гарбата
дра7нікі
4.	Прачытайце. Скажыце, якая ваша любімая страва й зь якіх прадуктаў яна складаецца.
 /	Для прыгатаваньня беларускага баршчу патрэбна шмат розных складнікаў. Вы
і	пытаецеся, менавіта што ?
Прадукты гэткія: ялавічына, фасоля, морква, пятрушка, яблыкі, буракі, бульба,
/Гўд	памідоры, цукар, воцат, сьмятана, пампушкі. А ці вы елі боршч з пампушкамі?
1 Гэта сапраўды смак!
X® Да баршчу ідуць розныя дадаткі. Прыкладам, да буракоў* надта ўходзяць*
‘ў'ЖІЯ1. СО клёцкі зь ялавічыны.
*буракі — первое блюдо со свеклой
*уходзяць — подходят
5.	Прачытайце і перакажыце тэкст.
-147-
Якраз у пару я прыйшоў дамоў. Жонка кратаецца каля вячэры ды й
кажа мне:
— Трэба, каб ты памог мне што-кольвек.
— Мне незабава. Дзе будзем вячэраць?
— У гасьцёўні.
— Ці нехта мае быць у нас ?
— Так. Максім тэлефанаваў, ён зараз прыйдзе.
— Максім? Выдатна! Даўно яго ня бачыў. А чым зьбіраешся
трактаваць госьця ?
— Ну, я ж ведаю яго густ!
— Пэўна, ты прыгатавала мачанку з рэбрачкамі ?
— Не распытвай, а лепш памагай хутчэй.
— Што загадаеш, шаноўная гаспадыня ?
— Засьцялі стол кужэльным абрусом.
— Гэтым?
— Не, зь зялёнымі шлякамі на рагох.
— Зроблена! Што яшчэ?
— Прырыхтуй глыбокую талерку, сподкі, відэльцы, шклянкі,
гарбатныя лыжачкі, цукерніцу.
— Зараз, зараз усё зраблю. А дзе ж той прыгожы імбрычак?... Ай,
які ж я нягеглы!
— Такой бяды! Зьбяры шкло. Скрынка для сьмецьця вунь у куце.
Чуеш? Званок у дзьверы. Гэта Максім. Я пайду адчыняць, а ты
хуценька прыбяры.
— Добры вечар!
— Вечар добры! Праходзь, Максім. Зараз будзем вячэраць.
6.	Прачытайце. Адкажыце на пытаньні, пададзеныя ў канцы практыкаваньня.
Шмат хто любіць шашлыкі. Але, паверце мне, ёсьць нешта смачнейшае: паляндвіца, запечаная ў
паперы. Паслухайце, як гэта я раблю.
Кавалак паляндвіцы нашпігоўваю саланінай, абкладаю цыбуляй, пакроенай скрылікамі. Пасыпаю
перцам у зярнятах. Загортваю ў паперу, добра намазаную маслам, абвязваю шпагатам і пяку на
ражне, паліваючы на паперу алей. Пад ражон стаўлю патэльню, куды будзе сьцякаць тлушч. Гэта
мяса найлепш падаваць з ражна, таму трэба так разьлічыць час, каб сьпёкшы яго, адразу ж падаць на
стол, лепш за ўсё з смажанай альбо тушанай у масьле бульбай.
Ці ёсьць страва, смачнейшая за шашлык ?
Што трэба да кавалка паляндвіцы ?
Як пакроена цыбуля ?
У што загортваецца паляндвіца?
Чым трэба абвязаць паперу ?
Паляндвіца пячэцца на патэльні ?
Куды сьцякае тлушч ?
3 чым падаюць гэтую страву ?
Ясь распавядае
-148-
На сьвята ўсёй сям’ёй вырашылі пайсьці ў рэстарацыю. Наконт выбару не было сумневу — толькі
«Мядзьведзь». Мы прыйшлі якраз на палудзень.
— Добры дзень!
— Дзень добры!
— Ці ёсьць які вольны стол?
— Хочаце зарэзэрваваць ?
— Ды не, мы прыйшлі папалуднаваць.
— Вунь там, ля вакна вольны столік. Калі ласка, праходзьце.
— Дзякуй.
— Прашу вас. Вось сьпіс страў.
Рэсшарацыя «Мядзь ведзь»			
	СТРАЎНЫ ЛІСТОК (МЭНЮ)		
Халодныя закусі Салата зь селядцом Салата «менская» Руляда зь сьвініны	Г арнір Бульба тоўчаная Бульба смажаная Бульба з скваркамі і цыбуляй		
Крупнікі Поліўка Суп бульбяны Беларускі боршч Мясныя стравы Катлеты «белавескія» Панская гусь зь яблыкамі Адвараная індычка Цецярук па-беларуску Дзік па-віленску	Мучныя вырабы Налісьнікі Беларуская пячэня Алкагольныя напоі Кактэйль «Весялуха» Піва «Старавіленскае» Шампанскае Каньяк Віно		
«Вожыкі»	Напоі Мядуха Гарбата Кава Какава Журавінавы сок Сунічны сок Марозіва «Госьціца» «Мядзьведзь»	Г'і 1 "1 ~~		 'ПРгг<-1. * * * <	
Рыбныя стравы Надзяваны шчупак Рыба, тушаная з бульбай (у гаршчочку) Стравы на заказ Дранікі з брусьніцамі Яечня зь вяндлінай Вірлатая яечня			
СМАЧНА ЕСЬЦІ! СЫЦІ, БОЖА!			
— Што закажаце ?
— А што вы нам радзіце ?
— Раю вам узяць штосьці зь дзічы ны. У нас сёньня цецярук і смачная гусь зь яблыкамі. Можна
пачаставацца мясам дзіка?
— Вялікі дзякуй! Не.
— Ну, тады «вожыкі». Гэта беларускія зразы.
— Добра! Бяром тройчы «вожыкаў», салату зь селядцом ды беларускі боршч.
— Які гарнір жадаеце да «вожыкаў» ?
— Хіба... бульбу з скваркамі й цыбуляй ?
-149-
— Так, так, гэта смачна. Што возьмеце піць? Піва? Віно? Гарэлку ?
— Калі ласка, філіжанку... дзьве добрага чырвонага віна. А для малога шклянку журавінавага
соку і марозіва «Мядзьведзь».
— Што бо лей ?
— Дзякуй, досыць гэтага.
— Добра. Усё зараз будзе.
Папалуднавалі мы ў смак. Пара зьбірацца дамоў.
— Пане, будзьце ласкавы, рахунак!
— Так, зараз... Калі ласка, вось ваш рахунак. Ці спадабалася вам у нас?
— Вельмі! Мы задаволеныя.
— Ну й добра. Я рады, прыходзьце яшчэ.
Практыкуйцеся
8. Перакладзіце пытаньні ў беларускую мову й адкажыце на іх.
Прнлпчный лн этот ресторан ?
Как называется ресторан ?
Сколько человек прншло в ресторан?
Что онн спроснлн у метрдотеля ?
Онн прншлн обедать ?
Где был свободный столнк?
Что онн заказалн?
Этн блюда нм посоветовал офнцнант ?
Какне блюда предложнл офпцпант?
Он нм посоветовал взять дпчь ?
Взялн лн онн гуся с яблокамн ?
Заказалн лн онн мясо днкого кабана ?
Взялн лн онн водку ?
Что онн сказалн? — «Достаточно»?
Онн осталнсь довольны ?
Пх счет был болыпой ?
Какне блюда в меню вас заннтересовалн?
Какне беларускне блюда нравятся вам?
Кроме названных, какне сіцё беларускне блюда вы уже знаете ?
Какой беларускнй снноннм слова «меню»?
Как вы пожелаете прнятного аппетнта ?
Кароткія і простыя размовы
(чытайце ўголас)
— Вы палуднуеце разам ці па-асобку ?
— Як калі.
— Вы обедаете вместе нлн по отдельностн ?
— Как когда.
-150-
— Але й добрая ж санаторыя! Будынак прыгожы, лес, возера пад бокам. А як харчаваньне? — Ужо кормяць дык кормяць! — Колькі разоў вы ясьцё ? — Чатыры. — А калі вы сьнедаеце ? — Спачатку робім гімнастыку, бяром душ і недзе каля васьмі гадзінаў сьнедаем. — Палуднуеце, мусіць, а другой ? — Так. — А калі ў вас падвячорак ? — Падвячорак ў нас у пяць гадзінаў дня, а вячэраем а сёмай.	— Ну н хорошпй же санаторпй! Зданпе краснвое, лес, озеро рядом. А как пнтанпе ? — Уж кормят, так кормят! — Сколько раз вы еднте ? — Четыре. — А когда вы завтракаете ? — Сначала делаем зарядку, прнннмаем душ н где-то около восьмн часов. — Обедаете, наверное, в два? -Да. — А когда у вас полдннк ? — Полднпк у нас в пять часов дня, а ужпнаем в семь.
— Давай паглядзім, што нам прапануюць у страўным лістку. — Я б хацеў узяць што-кольвек зь беларускіх страваў. — Выбірай: крупнікі, рыбныя, мясныя стравы. — А што там ёсьцека зь дзічыны ? — Ці каштаваў ты качку ў рудым соўсе ? — Не. — Тады бяром. Будзе смачна, будзь пэўны.	— Давай посмотрпм, что нам предлагают в меню. — Я бы хотел взять што-нпбудь нз беларускнх блюд. — Выбпрай: супы, рыбные, мясные блюда. — А что там есть нз днчп ? — Пробовал лп ты утку в корнчневом соусе ? — Нет. — Тогда берём. Будет вкусно, не сомневайся.
— У гэтай рэстарацыі я першы раз. — Во калі! Я хаджу толькі сюды. Бачыш, як тут утульна, якая абслуга. А вось якраз і наш надзяваны шчупак. — Ды як прыгожа аформлены! Нават ня ведаю, як падступіцца, каб разбурыць гэткае хараство.	— В этом ресторане я впервые. — Что ты! Я хожу только сюда. Вндншь, как здесь уютно, какое обслужпванпе. А вот как раз н наша фаршпрованная іцука. — Да как краспво оформлена! Не знаю даже, как подступнться, чтобы разрушпть такое пронзведенне.
— Ты не бянтэжся, а еж лепей. Адчуй, які шляхетны смак гэтае стравы!	— Ты не теряйся, а ешь лучше. Ошутп, какой благородный вкус у этого блюда!
— Ці ня ёсьць памылка ў рахунку ? — Не, гэта сур’ёзная рэстарацыя. Тут заўжды ўсё дакладна. — I ўсё-ткі, давай гукнём афіцыянта. Няхай ён патлумачыць.	— Нет лп ошнбкн в счёте ? — Нет, это серьёзный ресторан. Здесь всегда всё точно. — П всё-такп, давай позовём офнцнанта. Пусть он обьясннт.
— Віталік, дзіцятку, згубілася мая бранзалетка. Такая бліскучынькая, зь зялёнымі пацеркамі ды танюсенькім ланцужком. Можа ты яе бачыў? — Бачыў. — Бачыў ?! Дзе? Калі ? — Дакладна ня ведаю, калі..., але добра памятаю, што тады мы надта смачна елі.	— Впталпк, деточка, потерялся мой браслетпк. Такой блестяіценькнй, с зелёнымн бусннкамн н тоненькой цепочкой. Может ты его впдел ? — Впдел. — Впдел?! Где? Когда? — Точно не помню, когда..., но хорошо помню, что тогда мы очень вкусно елн.
-151-
— Я вячэраю не пазьней, як а сёмай. А ты? — Бывае калі й пазьней.	— Я ужпнаю не позже семп. А ты? — Пногда бывает н позже.
— Першы раз п’ю гэткую смачную гарбату. — Табе спадабалася? Гэтая гарбата зь язьміну.	— Первый раз пью такой вкусный чай. — Тебе понравнлся? Это жасмнновый чай.
— Мама, я несумысьля разьбіў шклянку. — Які ж ты нягеглы! Калі ня можаш дастаць сам, папрасі дарослых! — Ага! Вунь, Віця й дарослы, а сподак разьбіў! — 3 гэткімі зграбнымі хутка зусім бяз посуду застанемся.	— Мама, я нечаянно разбнл стакан. — Какой же ты неповоротлнвый! Еслн не можешь достать сам, попросн взрослых! — Ага! Вон, Внтя н взрослый, а блюдце разбнл! — С такнмн разворотлнвымн скоро совсем без посуды останемся.
Майстры слова гавораць
Бульба
Так ісьці на захад, гэтак перці
За эпоху можна толькі раз.
Есьці захацелася да сьмерці,
Ну, а повар з кухняю заграз.
Падцягнулі рамяні з тугою,
Леглі адпачыць пад сіняй хвояй,
На сухой абочыне шашы.
Рай — для ног, цыгарка — для душы...
Сорам пра найлепшае ня ведаць, -
Рынуўся я ў наступ на байцоў, —
Калі смачна хочаце пасьнедаць,
Закажыце бульбу зь селядцом.
Печаная бульба — гэта казка,
Паскрабеш нажом — і калі ласка.
Жоўтая скарынка як пірог,
Будзеш уплятаць яе за трох.
Спрэчка пачалася нечакана:
Што смачней з усіх вядомых страў?
«Хаш і лобі! — першым крыкнуў Вано,
Я б сем місак зараз увабраў».
«Плоў, — сказаў Ахмет. — Калісьці дома...»
I пацмокаў смачна языком.
А Гурген ускочыў: «Вы знаёмы
Зь ерэванскім сочным шашлыком ?»
Трапіш да кабеціны рахманай —
Паспытаеш, друг мой дарагі,
Дранікі са сьвежаю сьмятанай,
Бабку, клёцкі, нават, пірагі.
3 нашай бульбы тысячу, ня меней,
Смажаць і гатуюць розных страў...»
Я ўсхапіўся зь мейсца і з натхненьнем
Песьню ім пра бульбу прасьпяваў.
Я тут узгарэўся не на жарты:
«Вашых страў я ганіць не хачу:
I яны што-кольвек, пэўна, варты,
Як хвалілі знаўцы іх, я чуў.
Бачу: праняла мая прамова,
Зараз крыкнуць: «Дзе яна? Гарні!»
.. .Добра, што пад’ехаў ротны повар
На рудым запараным кані.
(Пімен Панчанка)
-152-
Заняткі дванаццатыя
Занятне двенадцатое
«Здаровы быў, Божая птушка!
Каб жа лета нам до7бра з табо7й пералетаваць!»
Тэма	Час, пара (Время, пора)
Лад мовы
		Калі? (Когда?) у	ад/да
I	студзень	у студзені	ад студзеня
II	люты	у лютым	ад лютага
III	сакавік	у сакавіку	ад сакавіка
IV	красавік	у красавіку	ад красавіка
V	травень	у траўні	ад траўня
VI	чэрвень	у чэрвені	ад чэрвеня
VII	ліпень	у ліпені	ад ліпеня
VIII	жнівень	у жніўні	ад жніўня
IX	верасень	у верасьні	ад верасьня
X	кастрычнік	у кастрычніку	ад кастрычніка
XI	лістапад	у лістападзе	ад лістапада
XII	сьнежань	у сьнежні	ад сьнежня
Ясь распавядае
Што пара году, то й перамена!
Вясна.
Шпакі прылятаюць у сакавіку. Хоць ноччу, бывае, трошкі й
прымарозіць, але штодзень ясьнее ўсё болып. Глядзіш — і гракі
прыляцелі. У вёсцы адзін перад адным пеўні гукаюць вясну. 3 палёў
зыходзіць сьнег, паказваецца зямля. Уздоўж дарог цурчаць ручайкі.
Дрэвы пачынаюць гнаць сок.
-153-
Красавік — месяц сьвежых фарбаў. Гляньце на бярозкі — якое
ўбраньне! Чысты смарагд.
Расьце трава, зелянеюць дрэвы. Сіне7е неба, пяюць жаваранкі. У
прыродзе пара абуджэньня. Зьвяры выводзяць сваё патомства. Грэе
сонца. У красавіку часам здараюцца гарачыя дні.
Як толькі пачынае адтаваць зямля, зьяўляюцца першыя веснавыя
кветкі. У нашым лесе цэлы разьліў хараства: сінія, белыя, родныя кветкі
ружовага маленства: «Мае мілыя пралескі!»
Дрэвы пазнаюць зьмены году. Зараз мы падыдзем да вольхі. Можаце пакратаць яе завушнічкі.
Бачыце, якія яны? Чырвона-карычневыя!
Травень, ці як яшчэ кажуць, май — месяц рознакалёрны.
Усе дрэвы ў прыгожых квяцістых уборах. Цьвітуць
чаромха, бэз, агрэст, парэчкі. У белых карунках красуюцца
вішні.
Лета.
Баль кветак — у чэрвені. Цьвітуць травы, каласуе жыта. А язьмін!
Як пахне язьмін! Чыстыя далікатныя кветкі зь белымі пялёсткамі
поўныя зачараваньня. А гэткага дзіўнага паху, які разьліваюць яны,
здаецца, няма болып у сьвеце.
Летам у мяне на стале найпрыгажэйшы букет. Незабудкі, смолкі,
рамонкі — розныя кветкі, дзівосныя й непаўторныя. Толькі трэба
ведаць, якія зь іх можна разам ставіць у вадну вазу.
Ліпа цьвіце ў ліпені. Гляджу на пчол і міжволі ўзгадваю
словы Багдановіча, што руплівая пчала ўмее й з горкіх кветак
у соты мёд сабраць. Во як сказаў паэта!
Лета ў разгары. Горача... Сёньня 25 градусаў пад ценем. У
садох сьпеюць вішні, яблыкі, грушы. Жнівень.
-154-
Навальніца ўлетку — гэта звычайная зьява.
— Дождж як з лубу*. Добра, што мы ўжо дома!
— Глянь, як нязграбна яны пераскокваюць праз лужы! Пырскі
лятуць ва ўсе бакі.
— Відаць, ужо й парасон не памагае. Вада сьцякае ручаём.
— Дожджык, дожджык, перастань, я паеду на растань.
— Ты сабе паскладай вершыкі, а я пайду на кухню, прыгатую што-
небудзь.
— Што, мы сёньня не пагуляем на дварэ?
— Паглядзім! А раптам задажджыцца да вечара.
*пролнвной дождь, как нз ведра
Восень.
Прыгажосьць у казачнай смузе. Хутка адлятаюць дні бабінага
лета. Надыходзіць сумная пара восені. Кружыцца лісьце. Птушкі
зьбіраюцца ў вырай. Апранаюцца ў зімовае футра зьвяры. Зайчык з
шэрага абарачаецца на белага. Дзе ты яго знойдзеш, як ляжа сьнег?
Людзі ўцяпляюць свае хаты, кітуюць вокны. Хто ведае, зіма можа
быць суворая.
Шэрыя хмары зацягнулі неба. Імжыць дробны дождж. Вецер. Ня
ведаеш, як апрануцца. Холад зьмяняецца цяплом, сьнег — дажджом.
Не заўсёды патрапіш узяць з сабой парасон. Надвор’е няўстойлівае.
Зіма.
Узімку малым усё падаецца казкай: і сьнег, і
сьняжынкі, і санкі. Паглядзіце, колькі радасьці дзецям,
як яны катаюцца з горкі на санках. Дзе ты іх цяпер
дазавешся ў хату?!
Зіма ня толькі сьнег і сьцюжа. Зіма — гэта яшчэ й
Новы год — штосьці таемнае, чаго вельмі чакаеш, на
што спадзяешся.
Дзеці заўсёды чакаюць ёлкі й падарункаў.
Колькі мінула з таго часу?
(Сколько прошло с того временн?)
1 ГОД
2, 3,4 гадь/
5, 6,10,... гадоў
1 стагодзьдзе
2, 3,4 стагодзьдз/
5, 6,10,... стагодзьдзяу
Адметныя дні і даты ў календары
(Некоторые днп п даты в календаре)
-155-
1 студзеня — Новы год
28 студзеня — Зацьверджаны Статут Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага (1588)
1 лютага — Пачатак паўстаньня за незалежнасьць пад кіраўніцтвам Кастуся Каліноўскага (1863)
7 студзеня — Каляды праваслаўныя
3 сакавіка — Бітва на Нямізе, першая згадка пра Менск (1067)
25 сакавіка — Дзень Волі (абвяшчэньне незалежнасьці Беларускай Народнай Рэспублікі, 1918)
4 красавіка — Вялікдзень каталіцкі (дата вызначаецца поводле царкоўнага календара)
11 красавіка — Вялікдзень праваслаўны (дата вызначаецца поводле царкоўнага календара)
20 красавіка — Радаўніца (дата вызначаецца поводле царкоўнага календара)
24 красавіка — Пачатак паўстаньня за незалежнасьць пад кіраўніцтвам Тадэвуша Касьцюшкі (1794)
26 красавіка — Дзень Смутку (дзень катастрофы на Чарнобыльскай АЭС, 1986)
9 траўня — Дзень Перамогі над фашызмам (1945)
15 ліпеня — Дзень перамогі над крыжакамі (дзень Грунвальдскай бітвы, 1410)
6 жніўня — Францішак Скарына выдаў у Празе першую друкаваную беларускую кнігу (1517)
8 верасьня — Дзень перамогі над маскоўскім войскам (бітва пад Воршай, 1514)
1 лістапада — Дзяды (дата вызначаецца поводле царкоўнага календара)
27 лістапада — Дзень Герояў (дзень Слуцкага збройнага чыну, 1920)
25 сьнежня — Каляды каталіцкія
Ясеў штотыднёвік
(Ежедневннк Яся)
25 Сакавік Аўторак		
	Ш Што зрабіць	Пазнака аб выкананьні
ю-	Павіншаваць бацькоў з Днём Волі	
11—	Зайсьці ў банк, праверыць рахункі	
12-	Перамовы з гандлёвым прадпрыемствам (гуртавы закуп)	падрыхтаваць дамову
із-	Скласьці каштарыс, аддаць у бухгалыпрыю	
14-	Нарада	
15—	Купіць Яніне падарунак	
16ш		
17-	Сустрэча з Барысам (перадаць касэту)	
Надвор’е
(Погода)
Сёньня:
цё7пла	горача	дў'шна	сьпёка	сьпякота	со7нечна	ні хмурынкі
тепло	жарко	душно	жарпіца	жара	солнечно	нп облачка
На дварэ:			
бліскавіца	жыхае мала нка	навальніца	дождж	пахмурна
молння	сверкает молння	гроза	дождь	пасмурно
непагода / нягода	шэрань	мароз	адлі7га	сьняжніца / мяцеліца
ненастье	нзморозь	мороз	оттепель	метель
неба зацягваецца хмарамі дзьме вецер холадна золка			слота	імжа^ / імгла7
собнраются тучн	дует ветер	холодно	зябко		слякоть мгла
-156-
Прыказкі пра надвор е.
Мароз каза у: і ў маІ тры дні ма;ю.
У сакавіку тума7н, дык у жніво дожджык пан.
Кал і; ў сту7дзені дажджы — дабра7 ня жджы7.
Хто ў жніуні гуля7е, той узі7мку няшмат мае.
Уся кае надвор’е добрае, калі добра апране шся.
Колькі градусаў? (Сколько градусов?)
1 градус вышэй нуля
20 градусаў цяпла
4 градусы ніжэй нуля
14 градусаў марозу
1 градус
2, 3, 4 градусы
5,10,15,... градуспў
На тэрмомэтры
(На термометре)
На гадзіньніку
(На часах)
2 гадзіны і 7 мінут
дзьве з хвілінамі
4 гадзіны 35 хвілінаў
без дваццаці пяці пяць
гадзіньнік
будзільнік
2 гадзіны 20 хвілінаў
20 хвілінаў на трэйцюю
6 гадзінаў
роўна шэсьць
3 гадзіны 30 хвілінаў
палова чацьвертай
1 гадзіна
гадзіна роўна
-157-
12 гадзінаў
поўдзень
поўнач
11 гадзінаў 45 хвілінаў
без 15 хвілінаў 12
бяз чвэрткі 12
бяз чвэрці 12
12 гадзінаў 15 хвілінаў
15 хвілінаў на першую
чвэрць на першую
Колькі часу? (Сколько временн?)
Каторая гадзіна? (Который час?)
Калі? У колькі гадзін? А якой гадзіне?
(Когда? В котором часу?)
1 гадзіна
2, 3, 4 гадзіны
5, 6,10,... гадзін
у Ігадзін у
у 2,3,4 гадзіны
у 5, 6,10,... гадзін
Па-беларуску кажуць так
Гадзіньнік добра йдзе (позьніцца, стаў,
сьпяшаецца).
У нашых студэнтаў няма парожнага часу.
Сёньня маем дваццатага верасьня.
Летась Каляды былі бязь сьнегу.
Я ня ведаю, што нас чакае сёлета.
Часопіс выходзіць двойчы на месяц.
Ён езьдзіць за мяжу пяць разоў на год.
Аднойчы мне давялося адпачываць на Нарачы.
Аднаго разу я сустрэў Пётру на вуліцы.
Налета мы паедзем у Канаду.
Стала на пагодзе.
Дрэннае (кепскае) надвор'е.
Часы хорошо ндут (опаздывают, остановнлнсь,
спешат).
У нашнх студентов нет свободного временн.
Сегодня двадцатое сентября.
В прошлом году Рождество было без снега.
Я не знаю, что нас ждет в этом году.
Журнал выходнт дважды в месяц.
Он езднт за граннцу пять раз в год.
Однажды мне прншлось отдыхать на Нарочн.
Однажды я встретнл Петра на улнце.
В будуіцем году мы поедем в Канаду.
Установнлась хорошая погода.
Плохая (неважная) погода.
— Дык ці чакаць вас сёньня?
— Не, мы будзем зьбірацца ў дарогу.
— Ды нешта зарана вы зьбіраецеся.
— Чаму зарана? Каторага маем сёньня, чатырна ццатага ?
— Не, сёньня ўжо пятнаццатага, чацьвер.
— Ну дык вось! А ў суботу на досьвітку паедзем.
— Ну добра, зьбірайцеся. А калі вы вернецеся?
— Мяркуем празь месяц, трэйцяга чэрвеня. Гэта будзе нядзеля.
-158-
— Прабачце, вы ня ведаеце, калі цягнік будзе ў Стоўбцах?
Няўжо позна ўвечары ?
— Так. Недзе каля адзінаццаці гадзінаў.
— Трэба сьпяшацца, каб пасьпець дамоў да Новага году.
— Ты бачыш, як раптам пахаладала.
— Пэўна, зьбіраецца на дождж. Спахмурнела неба. Нізка лётаюць
ластаўкі.
— Да жалю, не выпадае нам ехаць у горад.
— Ты акінуў гэткую прыгожую мясьціну! Сёлета, пэўна, ні разу
й ня быў ты ў сваёй Каралёўцы. Кожны раз, як іду ў грыбы, зірну
на твой дамок. Безь цябе ён выглядае неяк непрыветна й нудна.
Брама зачыненая, скрозь трава парасла.
— Усё ж адкладаў, бо гэтулькі спраў меў залатвіць. Ну, у
чэрвені-ліпені, думаў, паеду. Ды дзе там — штось зноў замінае.
Хіба налета зьбяруся.
Практыкуйцеся
1.	Дапасуйце да пададзеных сказаў словазлучэньні з правага слупка.
Я вернусь	праз тыдзень
па сьвяце
перад Калядамі
Он вндел твою сестру
Собранпе начнется
Успеем вернуться
а сёмай гадзіне
пасьля экзаменаў
пад вечар
з хвіліны на хвіліну
празь пяць хвілінаў
хвіліна ў хвіліну
у пару'
аб адзін дзень
да нядзелі
-159-
Последннй раз мы внделнсь	у лістападзе паміж 14 і 17 студзеня летась
Мы должны встретнться	апаўдні да палудня да зьмярканьня
Онн уезжают	сёлета на наступным тыдні на досьвітку
Мы возвратнмся	налета упоўнач у сьнежні на трэйці дзень
2.	Скажыце, якая дата на календары7.
7.03, 7.05, 4.10, 28.06, 17.11, 1.09, 14.02, 16.12, 23.05, 25.03
3.	Адкажыце на пытаньні, ужыўшы пададзеныя словы.
Узор: Колькі часу будзеце ў дарозе? —> У дарозе будзем гадзінаў пяць.
ніколі, адзін раз на тыдзень, на цэлы тыдзень, паўгадзіны, двойчы на месяц, рэдка,
раз-пораз, год таму назад, адну гадзіну, праз паўтара месяца, на некалькі дзён, да палудня
Ці доўга	трэба ехаць ? стаяць у чарзе ?
Ці надоўга едзеце?
затрымаецеся?
Ці часта	выходзіць маладзёвы часопіс? бачыцеся зь імі ? бываеце за мяжой ?
Калі	пачаў вучыць беларускую мову ? вяртаецеся назад ? трэба закончыць работу ?
4. Па-рознаму скажыце, які час на гадзіньніку.
Узор: 5- —	а) пяць гадзінаў і пятнаццаць хвілінаў б) пятнаццаць хвілінаў на шостую в) чвэрць на шостую
3-, 14—, 1-, 10-, 7-, 21—, 20-, 12—, 6-, 15-
5. Спраўдзіце ў сёлетнім календары.
25.12 — гэта будзе нядзеля?
9.05 — гэта будзе чацьвер?
-160-
31.07 — гэта будзе аўторак?
1.09 — гэта будзе серада?
30.12 — гэта будзе панядзелак?
6. Адкажыце на пытаньні.
Калі вы нарадзіліся?
Калі нарадзілася вашая жонка (ваш муж)?
Калі нарадзіны вашых дзяцей ?
Назавіце год, дату ды месяц нараджэньня сваіх родных і блізкіх.
7. Скажыце, якія сьвяты і ў які дзень вы сьвяткуеце.
8. Прачытайце тэкст, адкажыце на пытаньні.
Стала на пагодзе. Тэрмомэтар паказвае 23 градусы вышэй нуля. Ня
ёсьць моцна горача. Ясна, ціха. У гэткае надвор’е можна ехаць за горад.
Сёньня якраз нядзеля, і мы ўчатырох выпраўляемся ў дарогу.
Праз гадзіны дзьве будзем у сваёй улюбёнай мясьціне.
Гэта невялічкае лясное возера, поўнае зачараваньня. Летась мы
трапілі на яго ў вандроўцы, і яно нам вельмі спадабалася. Тут маляўнічы
краявід, прыемная вада, сонечны пяшчаны бераг.
.. .Адпачываем, як хто можа. Плаваем, купаемся, загараем. Сёньня
мы забавіліся на возеры. Пара ўжо паціху зьбірацца.
Раптам аднекуль насунулася хмара. Зьнікла сонца. Во, і маланка
бліснула! Няўжо будзе навальніца? Шкада, але мусім ад’яжджаць.
Ці ўжо стала на пагодзе ?
Ці горача сёньня?
Сёньня панядзелак?
Колькі чалавек выправіліся ў дарогу ?
Колькі паказвае тэрмомэтар ?
Куды яны прыехалі ?
Ці да спадобы ім тут?
Які краявід тут ?
Як яны адпачываюць ?
Хто-небудзь ловіць рыбу ?
Ці добра было на возеры ?
Што іх змушае ад’ехаць?
Ці заўважна для іх праляцеў час ?
9. Поўным сказам адкажыце на пытаньні, скарыстаўшы пададзеныя з правага боку словы.
Как сегодня на улнце ?
горача
душна
сьпякота
пачынаецца навальніца
-161-
Почему вы берёте зонтнк?
Нужно одеваться теплее ?
пахмурна
бліскае маланка
зьбіраецца на дождж
дрэннае надвор’е
слота
імжа
непагадзь
10.	Прачытайце. Раскажыце, што значыць на вашую думку добры настрой.
Каб жыцьцё ўсьміхалася мне, я падару яму свой добры настрой. Але што
гэта? Ці ня гром грыміць ?
«Голасам моцы, ціха і важна
Гром пракаціўся ўгары.
Луг адазваўся грому працяжна,
Лес адгукнуўся стары».*
Гэта Якуб Колас. У яго паэзіі я дазнаю той стан, які можна назваць
натхненьнем.
*Якуб Колас «Першы гром»
11.	Прачытайце. Нагадайце зімовы дзень і раскажыце пра яго.
Сёлета зіма прыйшла з мараза мі й сьнегам. За ноч завеі намятаюць вялікія гурбы. Сьнег на стрэхах,
на дрэвах, уздоўж платоў. Усюды — белая заслона. Во гэта зіма! Ня тое, што тыя гады. Сьнегу было з
камаровую жменю, і ніяк не выпадала пацешыцца зімовымі спортамі. Затое цяперака, як толькі нядзеля,
— мы ўсёй сям’ёй у руху.
На Каляды былі ў лесе майго маленства. Зімой ён нагадвае казку. Дзеці даўно прасіліся ў гэты цуда-
палац Сьнежнай Каралевы. Кожнае дрэва тут мае свой мудрагелісты ўбор. Елкі стаяць у пышных
сьнегавых шатах. На сонцы гурбы сьнегу зіхацяць дыямэнтамі. Дзеці ва ўсім бачаць радасьць, усё ім
цікава. То яны хочуць зьмерыць глыбіню кожнае гурбы, то схавацца ў сьнегавых арках, то страсянуць з
дрэва сьнег так, каб ён добра абсыпаў нас. Ды ўвесь час не губляюць надзеі знайсьці мядзьведжую
бярлогу, бо вавёрчынымі ды зайчынымі сьлядамі яны ўжо нацешыліся.
Не адным нам падабаецца гэты лес. Адпачываюць тут і старыя, і малыя. Хто катаецца на санках, хто
на іртах, а хто проста ходзіць па лясных сьцежках і дыхае сьвежым паветрам.
Хто як можа, так і сьведчыць, які здаровы дух у здаровым целе.
12.	На падставе тэксту «Што пара году, то й перамена!» раскажыце пра пару году, якая вам
найбольш падабаецца.
Кароткія і простыя размовы
(чытайце ўголас)
— На колькі табе навесьці будзільнік ?
— Хвілінаў пятнаццаць на сёмую.
— На сколько тебе завестн буднльннк ?
— Мпнут пятнадцать седьмого.
-162-
— У дзевяць гадзінаў мусім быць ля аўтобуса. — Ці нельга крыху пазьней? — Не, не, дакладна ў дзевяць. — Паглядзі, колькі цяпер ? — Палова шостай. — А, дык яшчэ маем паўгадзіны.	— В девять часов мы должны быть возле автобуса. — Нельзя лн немного позже ? — Нет, нет, точно в девять. — Посмотрп, сколько сейчас ? — Половнна шестого. — Так, значпт, у нас сіцё есть полчаса.
— Мой гадзіньнік адстае. На тваім колькі ? — Дакладна дзьве хвіліны на трэйцюю.	— Мон часы отстают. Сколько временн на твопх ? — Точно две мпнуты третьего.
— Да якога часу на вакзале працуе даведачная служба? — Да адзінаццаці гадзінаў вечара.	— До которого часа на вокзале работает справочная служба? — До одпннадцатп часов вечера.
— Ці Андрэй ужо дома ? — Яшчэ не. Чакаю яго з хвіліны на хвіліну.	— Андрей уже дома? — Еіцё нет. Жду его с мпнуты на мннуту.
— Сустрэнемся на вакзале а сёмай гадзіне. — Ці не запозна гэта? Можа хай лепш застанецца якая хвіля ў запасе ? — Ну добра, тады бяз чвэрткі сем.	— Встретнмся на вокзале в седьмом часу. — Не поздно лн это? Может пусть лучше останется какая мпнута в запасе ? — Ну хорошо, тогда без четвертп семь.
— Як там на дварэ ? — Цёпла. Хораша. Гэткае надвор’е, казалі, чакаецца й заўтра.	— Как там на улнце ? — Тепло. Хорошо. Такая же погода, говорплп, ожпдается п завтра.
— Вашыя праграмістыя зьбіраюцца ў Маскву на выставу «Софтул» ? — Пэўна ж. Варта зьезьдзіць, паглядзець, што там новага прапануюць. — Быццам вы ў Інтэрнэце ня бачылі тых навінаў ? — У Інтэрнэце — гэта ня тое. А там жа жывыя праграмы! — Хіба вы аб дзень справіцеся памацаць увесь софт*? — Тамака паглядзім, колькі нам спатрэбіцца часу. Трэба ж атрымаць уяўленьне пра кан’юнктуру рынку.	— Вашн программпсты собпраются в Москву на выставку «Софтул» ? — Конечно. Стонт сьездпть, посмотреть, что там нового предлагают. — Как будто вы в Пнтернете не впделн тех новостей? — В Пнтернете — это не то. А там ведь жнвые программы! — Разве вы успеете за день пошупать весь софт*? — Там посмотрпм, сколько нам потребуется временп. Надо же получпть представленпе о коньюнктуре рынка.
*праграмнае забесьпячэньне	*программное обеспеченпе
-163-
— Прывітаньне!
— А-а-а, Касю! Прывітаньне! Нарэшце дачакаліся
твайго званка. Калі ўжо вернешся?
— Ды во, якраз зьбіраюся. Заўтра ўвечары
выяжджаю цягніком.
— Ты ведаеш, у нас зьмянілася надвор’е. Дождж,
слота. Лепш будзе, калі мы сустрэнем цябе. Які
нумар цягніка?
— Дваццаць другі: «Прага-Менск».
— А вагон?
— Дзявяты.
— Усё, запісаў.
— Ну, да пабачэньня.
— Да пабачэньня. Будзем чакаць цябе.
— Прнвет!
— А-а-а, Кася! Прнвет! Наконец дождалнсь
твоего звонка. Когда уже вернёшься?
— Так вот, как раз собнраюсь. Завтра вечером
выезжаю поездом.
— Ты знаешь, у нас нзменнлась погода. Дождь,
слякоть. Лучше будет, еслн мы встретнм тебя.
Какой номер поезда?
— Двадцать второй: «Прага-Менск».
— А вагон?
— Девятый.
— Всё, запнсал.
— Ну, до свндання.
— До свндання. Будем ждать тебя.
Майстры слова гавораць
Ціха цячэ ў нас Нёман, ціха і сумна, як час па растаньню. Не імчыцца ён з рызыкай ўперад, не шуміць,
не гудзе і не пышыцца сілай, а паволі, ступою, моў, скуты журбою — льецца, як срэбра, па родным
грунце. Чысты, як шкло, сьветлы, як дзень, сумны і пекны, як хараство ў задуме, ходзіць ён, смуклы
юнак, ва ўсе бокі, цешыцца- песьціцца на матчыных грудзяў, льецца-нясецца, сумуе-журбуе і ня можа
расстацца з роднай краінай...
Міл яму ціхі гаёк каля лесу, любы зялёныя доўгія ніўкі; мілы лясы, пяшчаныя выдзьмы, горы, вазёры,
груды, сенажаці, люб яму й жоўты пясочак на ўласным беразе. Ды як скованы думкай вечнай разлукі,
пахаджае ён смутна па роднаму краю — усё разглядае, з усім размаўляе, усё ціха жагнае, моў, цяжка
ўздыхае. Падыдзе, засмучаны, к цёмнаму лесу — сьцішыцца, змоўкне, замрэ й абамлее, а потым
завернецца — падасца ўперад ды зьнікне ў лесе. Там пагуляе, у цяньку сапачыне, пагамоніць задумліва
зь елкамі, соснамі, пазіхне, устрапянецца ды выбяжа ў поле — зазьзяе, як срэбра, заблішчыць, -
засьмяецца на сонцы ды разальецца ўстужкай па квяцістым лузе.
(Язэп Лёсік)
-164-
Заняткі трынаццатыя
Занятне трннадцатое
Тэлеграма:
СПАДАРЫНІIСПАДАРЫ!
ВІНШУЮ 3 ТРЭЙЦІМ ТЫСЯЧАГОДЗЬДЗЕМ.
ЗЫЧУ ЗДАБЫЦЬ УНУТРАНЫ СУПАКОЙЛЮБОЎЮ
ЙДОБРЫМІ ЎЧЫНКАМІ.
ЯСЬ
Тэма
Пошта, тэлеграф, тэлефон
(Почта, телеграф, телефон)
Лад мовы
Клічны склон назоўнікаў
(Звательный падеж суіцествнтельных)
Кпічны склон (звательный падеж) — самостоятельная падежная форма суіцсствптсльных, которая
сохраннлась в беларуском языке н нспользуется прп обраіценнн. В значеннн звательного падежа обычно
употребляется нменптельный падеж. Однако, звательный падеж нмеет н собственные правпла.
В едннственном чнсле.
аснова назоўніка	прыклады	канчатак
цьвёрдая альбо наў	дзеду, чытачу, панс, брацс, народзв, суседзв, Янс, знаўцу, выдаўцу НО! хлопец - хлопча	~У, -е
мяккая альбо на й	вучн/а, дзіцяц/а, Мікала/а, Ігнас/а, Яс/а, Ман/а, Гал/а, ягамосьц/а, дабраздзе/а, госьц/а НО! князь - княжа	-ю
зацьвярдзелая (ж, ш, ч, дж,р) і на г, к, х	спадару, амбасадару, Пётру, гарбару, Артуру, дружа, чалавеча, юнача, Алежа, абібоку, выдатніку, сынку	-а,-у
Обратнте внпманне, что прн образованпн форм звательного падежа может пронсходпть
чередованпе согласных в основе слова: -т > -це, -д > -дзе, -к > -ча, -г > -жа, -з > жа, -х > -ша,
-ц > -ча. Напрнмер, бра/н — браце, сусед — суседзе, юнак — юнача, друг — дружа, князь —
княжа, хлопеп - хлопча.
Во множественном чнсле для обраіцення нспользуется форма нменптельного падежа множественного
чнсла: браты! (братья!), сябры! (друзья!), сыны! (сыновья!) нлп образуется суіцествптельное в
звательном падеже с окончаннем -ове\ пан — панавв! (господа!), сват — сватовв! (сваты!), брат —
братовв! (братья!), сын — сынавв! (сыновья!), НО! спадар — спадарс/мва! (господа!), чалавек —
людзі! /людцы7! (людн!).
-165-
Па-беларуску кажуць так
Тэлеграма мусіць быць кароткай і чытэльнай.
3 паштовай скрынкі пісьмы дастаюць два разы
на дзень.
Г алоўная пошта ў Менску працуе круглыя суткі.
Пісьмы да запатрабаваньня атрымліваюць пры
вакенцы справа.
Канвэрты і папера звычайна прадаюцца ў
шапіках, крамах друкаў і канцылярскіх тавараў.
Куплю маркі для пісьма за мяжу.
Трэба ведаць нумар абанэнту.
Телеграмма должна быть короткой п понятной.
Пнсьма пз почтового яіцпка вынпмают два раза
в день.
Главпочтамт в Менске работает круглосуточно.
Пнсьма до востребовання получают у окошка
справа.
Конверты п бумага обычно продаются в
кносках, магазннах печатной продукцпн н
канцелярскнх товаров.
Куплю маркн для ппсьма за гранпцу.
Нужно знать номер абонента.
— Колькі каштуе вартаснае пісьмо з паведамленьнем?
— Што там у вас, здымкі ?
— Але, здымкі ды кніжка.
— Давайце зважым, кошт залежыць ад вагі... Не, замнога. Мусіце
пасылаць бандэрольлю.
— Я хацеў бы атрымаць грашовы перавод. Вось
мой пашпарт.
— Калі ласка, расьпішыцеся тутака.
— Хачу адправіць пачок. Тут блізка кіляграма.
Апішыце блянк, калі ласка. Разборліва
напішыце адрас.
— Добры дзень. Я хацела б заказаць міжнародную размову. Нумар у
Вільні 517-201-44.
— Добра. Чакайце. Ваш заказ будзе выкананы цягам 30 хвілінаў.
— Будзь ласка, паўтарыце. Нам перабілі гутарку.
— Добра. Але вам давядзецца трошкі пачакаць.
-166-
— Алё!
— Кажыце, калі ласка, гучней! Вас блага чуваць.
— Можа, вы мне ператэлефануеце?
— Добра. Пачакайце, я зараз вазьму алаві к і запішу ваш нумар.
— Калі ласка, дыктую па лічбах: 7-4-4-1-2-9-0.
— Калі ласка! Я слухаю!
— Прабачце, з кім я размаўляю?
— Язэп Богдан.
— Мне зараз жа патрэбны інжынер Сасноўскі. Ці не маглі б Вы яго
паклікаць?
— Хвілінку, я зараз перадам яму слухаўку.
Я знайшоў нумар Ясевага тэлефона ў тэлефоннай кнізе.
Практыкуйцеся
1. Разгледзьце малюнкі і поўным сказам адкажыце на пытаньні.
Что нужно, чтобы получнть денежный перевод ?
Какой макснмальный вес может нметь бандероль ?
Сколько нужно платнть за бандероль ?
Взвешнваются лн ценные пнсьма?
Как скоро выполняется заказ на телефонный разговор ?
От чего завнснт стонмость телефонных переговоров ?
Как позвать к телефону ?
Всегда лн хорошая слышнмость прн телефонных разговорах ?
Как нужно пнсать адрес на почтовых отправленнях ?
Много лн вы платнте за телефон ?
Где можно найтн требуемый номер телефона?
Как вы скажете: «Сейчас передам ему трубку»?
2. Скажыце па-беларуску як мае быць.
взвеснть (пакунак), опустнть конверт в (скрынка), заплатнть за (паслуга), окошко (да
запатрабаваньня), напнсать (ліст), куппть марку для пнсьма за (мяжа), заполнпть адрес (адпраўнік),
кабпна (нумар тры)
-167-
3. Складзіце сказы па-беларуску.
Возвраіцайся	до понедельннка немедленно как можно быстрей
Задержнваюсь	на неделю по делам на трн дня
Андрей в команднровке	до 14 сентября на неделю до празднпка
Прнезжай	за свонмп документамп за детьмн срочно
Встречайте сегодня	поезд 25, вагон 11 в четыре часа дня у меня слпшком много багажа
Буду утром	в семь часов жднте не волнуйтесь
Я перезвоню	вас плохо слышно это по лнчному вопросу это насчет...
4.	Доўжыце гутарку, адказаўшы на пытаньні.
— Табе йдзе «Свая Газэта»?
— Няўжо ж не!
— I я падпісаўся, але на «шапік» да запатрабаваньня.
— Хіба для цябе гэта зручней ?
— Дзіва што!
Ці вы афармляеце падпіску на пошце ?
Якія друкі вы атрымліваеце ?
Які кошт вашай падпіскі ?
Колькі гэта рублёў на месяц ?
На які тэрмін вы аформілі падпіску ?
Колькі асобнікаў і якой газэты вы атрымліваеце на тыдзень ?
У якія дні выходзіць газэта (часопіс)?
5.	Перакладзіце ў беларускую мову.
а)	Прнвет нз Менска!
Почтп все дела уладнл, осталось провестн две встречп. Рассчптываю вернуться 31 января.
Ннкнта.
-168-
б)	Прнветствую вас!
У меня все нормально. Не повезло с погодой, здесь бесконечные дождн. Скучаю о вас.
Увнднмся через две неделн. Знакомый ваш, Мартнн, передает вам прнвет.
До свндання, Андрей.
в)	Здравствуйте, Екатернна Васнльевна!
Прнеду поездом «Менск-Прага» во вторннк вечером. Встречайте.
Макснм.
г)	Прнвет!
Не волнуйтесь, у меня всё хорошо. Задержусь еіцё на пару дней. Передайте Прнне, что в
понедельннк утром уже буду дома.
Аркаднй.
Ясь распавядае
Я вярнуўся з дарогі, і толькі тады ўспомніў пра званок да Юркі. Дакляраваў, што пазваню, ды
забыўся, а ён недзе чакае. Зараз жа патэлефаную яму на працу. На другім канцы не чуваць ані Юркі, ані
яго супрацоўніка. Вось нарэшце:
— Слухаю, Лапі цкі пры тэлефоне.
— Прабачце, мне патрэбен спадар Будаве6 7й.
— Які нумар вы набралі?
-904-13-597.
— Не, вы памыліліся адной лічбай. Гэта нумар: 904-16-597.
Ня ведаю, хто памыліўся, ці я, ці тэлефон, а ўсё ж я званю зноў. Цяпер — занята. Званю кожную
чвэрць гадзіны, і ўсё марна. Толькі а 10 гадзіне з палёгкай пачуў Юркаў голас:
— Алё?
— Прывітаньне, Юрка!
— Ясю? Здароў! Цэлае раньне чакаю. Дзе ты прапаў?
— Здароў, здароў! Ты чакаў, а тэлефон увесь час быў заняты. Значыцца, так...
Практыкуйцеся
6. Скажыце ТАК альбо НЕ.
Ясь тэлефанаваў зь іншага гораду.
Ясь дакляраваў, што патэлефануе.
-169-
Ясь тэлефанаваў сябру дадому.
Ён дазваніўся адразу ж.
Ён набраў нумар 904-13-597.
Ясь кінуў тэлефанаваць.
Ясь так і не дазваніўся да свайго сябра.
Ён тэлефанаваў раз-пораз.
Сябра ўшчуваў Яся.
Сябра не чакаў ягонага званка.
7. Складзіце па-беларуску ліст, паштоўку ці віншаваньне да сваякоў, сяброў, партнэраў.
Перад сьвятам у маёй паштовай скрынцы поўна рознай
карэспандэнцыі. Вось і на гэты раз адусюль прыйшлі
лісты, паштоўкі, тэлеграмы. Я таксама павіншую сваіх
сяброў, сваякоў, прыязьнікаў.
I.___________________________________________________________________________________________________
Любыя мае сябры!
У Новым годзе зычу вам росквіту ды ўсякіх посьпехаў. Хай шчасьціць вам!*
Ваш Яська.
*Пусть вам сопутствует удача!
II.____________________________________________________________________________________________________
Шаноўны пане Каліноўску!
Дазвольце шчыра падзякаваць Вам за віншаваньне зь дзесяцігодзьдзем нашай суполкі. Вашая ўвага
вельмі дарагая для нас. Дзякуй Вам.
3 павагай, Ясь.
III._________________________________________________________________________________________________
Дарагі Пётру!
Віншую цябе й тваіх блізкіх зь сьвятам Божага нараджэньня. Зычу шчасьця ў новым годзе, творчага
росту. Ды не забывайся, што чым болып расьцеш, тым ніжэй мусіш апускаць галаву перад Творцам
усяго.
Яська.
IV.______________________________________________________________________________________________
Добры дзень, мае дарагія!
Цешуся з прычыны магчымасьці* хутка быць у вас. Прыеду якраз на Каляды. Да прыемнага пабачаньня!
Ясь.
*рад возможностн
V.___________________________________________________________________________________________
Прывітаньне!
Дружа Іване, даўно зьбіраюся наведаць цябе, ды ніяк не пускюць розныя штодзённыя клопаты. Хачу
расказаць табе пра сваё жыцьцё-быцьцё, але што ў пісьме...
-170-
Кароткія і простыя размовы	5ЖДЙ
(чытайцеўголас)	дцадНі* /іі
____О іп
— Спадарыня, штосьці я не магу знайсьці, дзе тут афармляюць пачкі? — Пры вакенцы справа адпраўляюць каштоўныя лісты. Далей — бандэролі. А пачкі прымаюць вунь каля таго вакенца з таблічкаю «Прыём пачкоў». — Так, бачу, бачу. Дзякуй! — Калі ласка.	— Девушка, что-то я не могу найтн, где здесь оформляют посылкн ? — У окошка справа отправляют ценные пнсьма. Далыпе — бандеролн. А посылкн прнннмают там у окошка с таблнчкой «Прнём посылок». — Да, внжу, внжу. Спаснбо! — Пожалуйста.
— Добры дзень. Маё прозьвішча Карпіцкі. Я хацеў бы пагаварыць з доктарам Яцэвічам. — Якое ў вас пытаньне ? — Доктар прызначыў мне прыём ў сераду на 15 гадзінаў, але мне ніяк не выпадае. Можа доктар перанясе мой прыём на іншы дзень ? — Пачакайце, калі ласка, я зараз перадам яму слухаўку.	— Здравствуйте. Мая фамплня Карпнцкнй. Я хотел бы поговорнть с доктором Яцевнчем. — По какому вопросу ? — Доктор назначнл мне прнём в среду на 15 часов, но у меня ннкак не получается. Может доктор перенесёт мой прнём на другой день? — Подожднте, пожалуйста, я сейчас передам ему трубку.
— Добры дзень. — Добры дзень. Я з пошты. На ймя Бобрыка Антона Віктаравіча прыйшла каштоўная бандэроль. — Гэта я. — Вось квіток, запішыце свае пашпартныя даныя і расьпішыцеся вось тутака, проці гэтай пазнакі, што вы атрымалі. — Зразумеў. Вось, калі ласка. — Вазьміце сваю бандэроль. Да пабачэньня. — Дзякуй. Да пабачэньня.	— Здравствуйте. — Здравствуйте. Я с почты. На нмя Бобрпка Антона Внкторовнча прншла ценная бандероль. — Это я. — Вот квнтанцня, запншнте свон паспортные данные н распншнтесь в полученнн вот тут, напротнв этой отметкн. — Понял. Вот, пожалуйста. — Возьмнте свою бандероль. До свндання. — Спаснбо. До свндання.
— Васіль, ці глядзеў ты сёньня пошту ? — Глядзеў. Сёньня пошта ў нас багатая. Скрынка аж трашчыць. — Ну й што там ёсьць ? — Газэты, рэклямовы дадатак, часопіс для малой. Ну, а для цябе, Юлька, ліст з Таліну. Гэта ўжо, напэўна, ад твайго сябра. Та7нчыць будзеш? — Адчапіся! Давай мне ліст!	— Васнлнй, смотрел лн ты сегодня почту? — Смотрел. Сегодня почта богатая. Яіцнк треіцнт. — Ну н что там есть ? — Газеты, рекламное прнложенне, журнал для ребёнка. Ну, а для тебя, Юлька, пнсьмо нз Таллнна. Это уже, наверное, от твоего дружка. Танцевать будешь ? — Отстань! Дай мне пнсьмо!
-171-
— Пачакай, я ўкіну пісьмо. Дзе тутака паштовая
скрынка?
— Вунь там, зь левага боку пры выйсьці.
— Подождн, я опуіцу пнсьмо. Где здесь почтовый
яіцпк?
— Вон там, с левой стороны возле выхода.
Майстры слова гавораць
Вось ідзе пошта
(урывак пададзены з захаваньнем аўтарскага правапісу)
I
Ты кінуў ліст у паштовую скрынку ды пайшоў сваёй дарогай. А ў скрынцы тымчасам загаварылі:
— Ой, хто там яшчэ!? Тут і так ужо няма месца.
— Дармо. Як-небудзь зьмесьцімся. Перад сьвятам заўсёды такая цесната. Мне недалёка, у Гомель, а
вам?
— Я ў Пінск.
— А мне ў Кіеў.
— Я ў Горадзен.
— А я паветранай поштай аж у Канаду, у Таронта.
— Каму куды. А мне ў вёску Пру сінава. Унучка бабулю віншуе са сьвятам.
— А я ня ведаю, куды паеду. Мой гаспадар «забу7дзька», забыўся горад на канвэрце напісаць. I свайго
адрысу ня даў. Куды ж мне цяпер ?
— Куды? Хе-хе. Ведама куды — у кошык.
— Ай-яй-яй! А на мяне там чакаюць, хвалююцца...
— А на мяне марку забыліся наклеіць. Што са мною будзе ?
— Нічога. Вас даставяць «даплатнь/м». I ўсё.
— Скажэце, а калі нумар дому не напісаны на канвэрце, як жа яго знойдуць? Я так баюся загінуць.
— Знойдуць, не хвалюйцеся... Праз адрысны стол. Толькі да сьвята наўдачу ці трапіце вы на месца...
II
Каля ходзішча спыніўся маленькі аўтамабіль. На ім напіс — СУВЯЗЬ. 3 машыны выйшаў чалавек,
падыйшоў да паштовае скрынкі, падставіў мяшок. Пстрык! Пстрык! — і лісты ў мяшку. Шаснаццаць
такіх машынаў снуюць па ўсім Менску, выбіраюць пошту тры разы на дзень. Ніводнае скрынкі не
прапусьцяць.
У мяшку сустрэліся лісты з розных скрынак. Ізноў пачалася гутарка:
— Куды гэта нас павезьлі, ня ведаеце ?
— Ведама куды, на Галоўную пошту.
— Стой! Прыехалі!
— Выгружай!
I мяшкі зь лістамі паймчаліся па йстужцы транспартэра ў будынак. Іх падхапляюць і на ліфце падаюць
на трэйці паверх. Там мяшкі адкрываюць і вытрасаюць зь іх усё на стол. Тысячы, дзесяткі тысячаў
лістоў, паштовак, бандэроляў... усё трэба разабраць і своечасова адправіць.
Як-жа з гэтым дадуць рады паштавікі ?
Ім памагаюць машыны. Разабраныя лісты трапляюць у штэмплявальную машыну. Што яна робіць?
Пагашае маркі ды ставіць штамп. На штампе паказаныя дата, месяц, год, гадзіна, калі ліст надыйшоў.
-172-
Хутка як маланка штампуе машына лісты ды скідае ў скрынкі. Раз-раз-раз-раз!.. 18 тысячаў лістоў за
гадзіну!
— Ох, галава хадуном! Нічога ўжо не разумею. Дзе мы? Куды мы цяпер?..
— Трымаймася разам.
Куды ўжо там разам! Поўныя скрынкі лістоў зьяжджаюць разам па транспартэры ўніз ды трапляюць у
сартавальню. Тут дзяўчаты-сартавальніцы хутка-хутка разьбіраюць лісты ды раскладаюць па клетках
пэўных маршрутаў. Адсюль іх возьмуць, ізноў запячатаюць у мяшкі ды павязуць — адныя на вакзал,
другія — на аэрапорт. Пагрузяць у паштовыя вагоны ці ў самалёты ды... Ту-ту-у-у! Паехалі. Шчасьлівае
вам дарогі! Вясёлага сьвята!
(Валентына Пашкевіч)
-173-
Заняткі чатырнаццатыя
Занятне четырнадцатое
Тэма
Пільнуймася свайго
Малады я быў ху'ткі, як стро нга, лё гкі на хаду7. Даро гу й адпачьінак
лічь/ў за адно'. Ну й пахадзіў я, папае7зьдзіў па сьве це. Но выя мясьці ны
што'раз вабілі мяне7.
3 ча7сам зьмяні ўся мой сьвстагля д. Цяпсрака я як дзя дзька ў гадо'х
ве7даю, што ёсьць краем жада7ньняў. Цяперака я пільнўюся то лькі
свайго7 ды ня дўмаю, дзе праве7сьці адпачьінак нале7та.
Мая7 сядзі'ба, што застала7ся ў спа'дчыну, патрабу7е вялі кага до'гляду.
Гэ7тым ле7там удву^х з сы нам бу'дзем ла7дзіць будьінкі. Вось табе7 бу^дзе й
адпачьінак.
Адпачынак
(Отдых)
Лад мовы
Назоўнік у творным склоне
КІМ? ЧЫМ? КАЛІ? ДЗЕ?
У адзіночным ліку:
	аснова	прыклады	канчатак
ж.р., м.р., а.р. на -а, -я	мяккая	сям’ёй (-ёю), зямлёй (-ёю), Юляй (-яю), вішняй (-яю), Колсл/, судзьдзёл/	-ёй (-ёю) -яй (-яю) -ем, -ём
	цьвёрдая, зацьвярдзелая і на г, к, х	дзяўчынай (-аю), дарогай (-аю), ракой (-ою), птушкай (-аю), мужчынал/, бацькал/, калегал/	-ай (-аю) -ой (-ою) -ам
м.р. без канчатку, н.р. на -а, -о, -е, -ё	мяккая	жалсл/, бярэмсл/, полсл/, вучнсл/, агні’л/	-ем, -ём
	цьвёрдая, зацьвярдзелая і на г, к, х	горадол/, братол/, відэльцол/, борол/, шляхал/, бсрагал/, вокал/, векал/, сям/м, мастакйл/, хлапцо'л/, дажджо'л/, стал/іл/	-ам, -ом
ж.р. без канчатку	мяккая і цьвёрдая	кроў/о (крывё/о), косьц/о, сьвякроў/о (сьвекрывё/о), любоў/о, верф’/о	-ю (-ёю)
	зацьвярдзелая	ноччу, поўначчу, Нараччу, мышшр	-у
рознаскланяльныя		дзіцсл/, іменсл/, племенсл/	-ем
		кацян/’л/, куранёл/, птушан/’л/, ягнсл/	-ём
1) В творптельном падеже согласные (кроме букв б, ф, ў, р) удлпняются, еслп находятся между
гласнымн: сольлю, рэччу.
2) Обратпте внпманне, что в сочетаннп с глаголамн ехаць, ісьці, ляцець, плыць
сушествнтельное употребляется пменно в творптельном падеже: плыць параплавам, ляцець
самалётам, ехаць аўтобусам.
-174-
У множным ліку:
	аснова	прыклады	канчатак
ж.р., м.р., а.р. на -а, -я м.р. без канчатку, н.р. на -а, -о, -е, -ё ж.р. без канчатку	мяккая	сем’ямі, вішня.ч/, земля.ч/, судзьдзял//, струменял//, бярэмял//, палял//, вучнял//, агнялп', крывял//, касьцял//, сьвекрывял//	-ямі
	цьвёрдая, зацьвярдзелая і на г, к, х	дзяўчатял//, дарогйл//, відэльцол//, берагол//, бацькол//, калегол//, гарадол//, сталол//, братол//, сёлол//, дажджол//, шляхол//, мастакол//, вачам/ (-л/і), вушол// (-л//), начол//, мыіпол//	-амі (-мі)
рознаскланяльныя		дзецьл//, імёнол//, плямёнол//, кацянятол//, куранятал//, птушанятол//	
Па-беларуску кажуць так
У нядзелю ён меўся ехаць да бацькоў.
Субота і нядзеля ў нас нячынныя дні.
Цяперака тут інакшы расклад руху цягнікоў.
Сустрэнемся ў казыно.
Валізкі здамо ў схоў.
Мой нумар у гатэлі з усімі выгодамі.
Мы едзем горадам.
В воскресенье он собнрался ехать к роднтелям.
Суббота п воскресенье у нас выходные днн.
Теперь здесь другое распнсанне двнження поездов.
Встретнмся в казпно.
Дорожные сумкн сдаднм в камеру хранення.
Мой номер в гостнннце со всемн удобствамн.
Мы едем по городу.
Маё захапленьне — падарожжа. Люблю блукаць па лясных
сьцежках. Лес вабіць у любую пару году. Зімой — у сьнезе, вясной
— у фарбах, летам — у птушках, восеньню — у шуме дрэў.
Я люблю імшарыну каля дзедавай старой сядзібы. Люблю
зьбіраць ягады і слухаць дзівосную музыку лесу. Калі б ні зайшоў,
ён адорыць цябе і грыбамі, і ягадамі. Журавіны, чарніцы,
брусьніцы... Бяры колькі хочаш!
Рыбацтва — захапленьне дзядзькі Рыгора. Ён рыбак з стажам.
Мае свой човен, адмысловыя рыбалоўныя снасьці, усе
неабходныя інтрумэнты ды прыстасаваньні. Найболып ён любіць
лавіць шчупакоў, і ўжо добра вызнаў іхны характар. Ведае ўсе
хітрыкі лову драпежнай рыбы на блешню.
Падчас свайго рыбацтва дзядзька Рыгор меў мноства цікавых
прыгодаў. Пры выпадку ён раскажа вам, як аднойчы шчупак ледзь
не сьцягнуў яго пад лёд — во на якіх вялізных рыбін яму
шанцавала!
-175-
Вось дзе ён бавіць свой вольны час! Ды яшчэ й кажа, што тэлевізар
ёсьць яго адпачынкам. Гэтага я ня здольны зразумець.
Мы ідзём у ягады, у грыбы. Грыбныя мясьціны добра ведае Сяржук,
бо ён змалку хадзіў зь дзедам у грыбы, вучыўся іх зьбіраць. Так, тут
патрэбная свая навука. Добры грыбнік, каб не парушыць грыбніцу,
ніколі ня будзе сквапна рваць грыб разам зь зямлёй. Акуратна падрэжа!
Сёньня ў маім кошыку падасінавікі, сыраежкі, апенькі — аніводнага
баравіка. Дзеці зьбіраюць толькі лісічкі, бо баяцца памыліцца і ўзяць
якуюсь труцізну.
Мой меншы брат спартовец, вандроўца, сябра прыроды. Наагул, ён
скаўт ці, як кажуць па-беларуску, віцязь. Мне падабаюцца ягоныя
паводзіны, ён здольны на добрыя ўчынкі. Бароніць слабейшых. На
трэніроўках дапамагае тым, у каго ня ўсё выходзіць.
Запрашаем на вечарынку! Мы тут пяём, танцуем, гуляем у розныя
гульні. Сёньня ў нас усе вядомыя выканаўцы. Мікола Палачанін
прачытае свае новыя вершы. Олік Мароз будзе граць на гармоніку,
Ларыса Шавель — на скрыпцы. Паслухаем і кружэлкі з новымі
запісамі беларускіх гуртоў.
Мая сястра Ніна любіць мадэрную музыку і стараецца ўключыць яе мацней. Тады наш дзядуля
злуецца. А калі ён у гуморы, дык кажа: «Ня я кансэрватар, а вашая музыка закансэрваваная. Дыскатэка
нейкая, няхай яе кот брыкне, гэтую музыку. Калісьці былі вечарыны. Яны зваліся яшчэ ігрышчы. На
ігрышчы граў музыка або цэлая капэля. Цымбалісты на цымбалах, дудар на дудзе, а скрыпач — на
скрыпцы». I тут наш дзед гатовы заграць на сваім баяне «Вочы чорны, чароўны, непрытомны».
Практыкуйцеся
-176-
1. Па-беларуску адкажыце на пытаньні.
Как вы проводнте свободное время?
Есть лн у вас хоббп?
Заннмаетесь лн вы спортом ?
Где собнраетесь провестн свой отпуск?
Чем увлекаются вашп родные п блпзкпе ?
Чем увлекается ваш друг? Какое его любпмое занятпе ?
Ходнте лп вы в кнно ?
Как часто вы смотрнте телевнзор ?
Есть лп у вас любнмая телевнзпонная передача ?
Любпте лп вы разгадывать кроссворды ?
Какой внд лнтературы вы предпочнтаете ?
Есть лп у вас любнмые пнсателн ?
Какнх беларускпх пнсателей вы знаете ?
Выходной вы проводнте с семьей?
Что вы обычно делаете в воскресенье ?
Часто лп вы бываете на прнроде ?
Любпте лп вы гулять по лесу ?
Ходнте лн вы по грнбы, по ягоды?
Что еіцё вас ннтересует?
О чем мы вас сіцс не спросплн ?
2. Прачытайце тэксты. Выберыце той, які вам больш даспадобы, і далей вядзіце гутарку пра свой
адпачынак.
I.
Ня ведаю, як вы, а я не люблю сядзець на адным мейсцы. Мне падабаецца быць у руху. Люблю ехаць
на сваёй машыне па добрай дарозе. Люблю й пешую вандроўку. Які б ты зьнямоглы ня быў, станеш ісьці
— і ўсё пераходзіш. Нездарма колісь людзі лячылі балеснасьць хадзьбою. Найболып мне падабаецца
ісьці басанож. Зялёная травіца пад нагамі, шопат маўчаньня перадае сэрцу радаснасьць. На кожную зёлку
гляджу так, як бы ніколі ня бачыў яе. Гэта папраўдзе шчасьлівы лад, які вызваляе мяне ад усяго
звычайнага, будзённага...
II.
3 панядзелка я йду ў вадпачынак. Але ж плян адпачынку трэ’ было перайначыць. Спачатку думаў
паехаць да сваякоў. А тут здараецца пуцёўка на Сьвіцязь. Пэўна ж, я скарыстаюся магчымасьцю, «Каб
глянуць на возера зблізку». Дарэчы, я зачараваны паэзіяй Адама Міцкевіча:
«Гушчар лесу пахне чаборам і мёдам,
Жывіцы настоем смалістым.
Там возера Сьвіцязь, як шыбіна лёду,
Ляжыць паміж дрэваў цяністых».
3.	Складзіце сказы з ужываньнем пададзеных словаў.
стала на пагодзе (установплась хорошая погода)
горача (жарко)
пасьля іспытаў (после экзаменов)
канец тыдня (конец неделн)
-ш-
выправіліся (отправнлнсь)
адпачынак (отдых)
вандроўка(поход)
шпацыр (прогулка)
за горад (за город)
на возера (на озеро)
на мора (к морю)
на вёску да бабулі (в деревню к бабушке)
купацца (купаться)
загараць (загорать)
гуляць у футбола (пграть в футбол)
гуляць у тэніс (нграть в тенннс)
задаволены (довольны)
Ясь распавядае
Гэтую нядзелю я правёў на лецішчы ў майго дзядзькі Васіля. Я ўвогуле
люблю прыяжджаць сюды ў любую пару году. Ва ўсім адчуваецца лад і
парадак. Чалавек шчыруе на сваёй дзялянцы зь вясны да восені.
Гляньце на градкі, парнік. Тут «гадуюцца» бульба, буракі ды морква,
кабачкі, памідоры й агуркі, гарбузы, цыбуля, часнок, капуста. А яшчэ,
уявіце сабе, нават кавуны й вінаград.
Заўважце, як усё спарадкавана на невялічкай дзялцы. Яна сплянаваная
так, што зьмясьціўся агарод, сад ды яшчэ лазьня й паветка. Пэўна ж, працы
тут шмат. Хоць я й ня маю вялікага замілаваньня да земляробства, але калі
прыяжджаю, не сяджу склаўшы рукі, дапамагаю дзядзьку, чым магу і як
магу. Бяру ў рукі рыдлёўку ці граблі, а як рабілі парнік, — то гэбаль і
сякеру. Але, скажу вам, вельмі прыемна працаваць на вольным паветры.
Дзядзькавы клопаты на лецішчы пачынаюцца з раньняй вясны. Ён
загадзя прыкідвае, што і дзе будзе садзіць, якое насеньне сеяць, як трэба
ўгноіць зямлю. Ужо ў красавіку пачынае абрабляць зямлю, даглядае
расаду.
У Васіля ёсьць нават ружоўнік. I тульпаны, і глядыёлюсы... Тут дрэўцы
фруктовыя, там — кусьцікі глогу, каліны. Гэта мікрасьвет майго дзядзькі.
Нядаўна яму дадалося яшчэ турботаў. Ён завёў пчол і кожнаму
расказвае пра гэта.
Увосень дзядзька бярэ гэтулькі розных дароў! Ды й, якое тут дзіва,
проста «прырода на дзіва праўдзіва». Яна аддзячвае, калі чалавек празь яе
мае гэтулькі клопату. А «дзе недагляд, там сады перародзяцца ў дзічку,
поле радзіць перастане, бур’янам заглухне». Дзядзька Васіль цягне гужок
свой, як толькі можа цягнуць сапраўдны гаспадар.
-178-
Практыкуйцеся
4.	Скажыце, ці ёсьць у вас лецішча, як яно выглядае і што вы робіце там ў розныя поры году.
5.	Уявіце сабе, што Вы мэтрдатэль і сустракаеце турыстаў. Вам неабходна пазнаёміць іх з
правіламі пражываньня ў гатэлі, расказаць пра часы працы рэстаранаў і крамаў, даць іншыя
неабходныя зьвесткі. Карыстайцеся пададзеным дыялёгам.
Да гатэлю мы даехалі аўтобусам.
— Добры дзень! Я маю тут два зарэзэрваваныя пакоі на імя Смык.
Вось мой пашпарт.
— Так, ёсьць на вашае імя два пакоі. Нумары 310 і 311. Гэта на
трэйцім паверсе.
— Калі я мушу плаціць? Цяпер ці пазьней ?
— Ня мае значэньня. Можаце зараз, а можаце й пазьней. Колькі часу
вы ў нас будзеце ?
— Дакладна ня ведаю, але да канца тыдня — без сумневу.
— Добра. Падпішыце вось тутака, калі ласка. Гэта вашыя ключы. Вось
картка наведвальніка. Яе трэба заўсёды паказваць пры ўваходзе ў гатэль.
Парадак працы рэстарацыі гэткі: сьняданак - з 8— да 10—, палудзень - з
12— да 15—, вячэра - з 18— да 21—, начная вячэра з 23— да 24—. Апроч
гэтага, на кожным паверсе ўвесь час працуюць кавярні. Можаце наведаць
казыно. Яно адчыненае з 19— да 6—. Зараз я гукну абслугу, каб вам
паказалі вашыя пакоі.
6.	Як гэтыя дыялёгі будуць гучаць па-беларуску? Перакладзіце.
а)	— Простнте, вы не знаете, камера хранення ручной кладн сейчас открыта?
— Она открыта, но надо поспешнть: через несколько мннут будет перерыв.
— Носнлыцнк, занеснте, пожалуйста, мон всіцн в камеру хранення.
б)	— Ах, какая длннная очередь в кассу! Простнте, может, вы меня пропустнте? Мой
поезд сейчас отправляется. Я боюсь опоздать.
— Я не протпв. Но спроснте у тех, кто стопт впередн.
в)	— Это место у окна свободное? Можно его занять ?
— Пожалуйста, прошу.
— Спаснбо.
г)	— Пнтересно, сколько мы стонм на этой станцпн ?
— Не знаю. Первый раз еду по этому маршруту.
— А куда вы едете?
— До Бреста.
— Значнт, вы в шестом часу будете там. А мне еіце ехать н ехать.
д)	— Душно в вагоне. Может немного прноткрыть окно? Вы не возражаете ?
— Конечно, открывайте, пожалуйста, ведь вы же сіцс н в теплом свнтере.
-179-
Кароткія і простыя размовы
(чытайце ўголас)
— Куды ж гэта ты нарыхтаваўся? — У турысцкі паход. — Не забудзься пакласьці ў пляцак самае патрэбнае. — Я ўжо ўсё спакаваў: ліхтарню, запалкі, патэльню, конаўку. I нават сяньнік надзіманы. — Прыхапі з сабой яшчэ й компас.	— Куда это ты собрался ? — В турпстпческнй поход. — Не забудь положнть в рюкзак самое необходпмое. — Я уже всё упаковал: фонарь, сппчкп, сковороду, кружку. П даже матрац надувной. — Прпхватп с собой еіцё н компас.
— Мне хацелася б пабачыць Аўстралію. — Някепскае ў цябе жаданьне. А вось магчымасьці... Дарагое падарожжа!	— Мне хотелось бы посмотреть Австралню. — Неплохое у тебя желанне. А вот возможностп... Дорогое путешествне!
— Ці не схадзіць нам у бар ? — У мяне няма звычкі хадзіць па барах. Я люблю лепш бавіць час у музэі, тэатры, альбо кіно. — Дык што ты прапануеш ? — Сёньня мы можам схадзіць у краязнаўчы музэй, а на суботу ці нядзелю заплянуем паездку ў Строчыцы. Паглядзім музэй драўлянага дойлідства. — Гэта цікава. А я й ня ведаў, што ёсьць гэткі музэй. — Ты шмат чаго, браце, ня ведаеш. Я табе яшчэ раскажу пра славутасьці нашага краю.	— Не сходпть лп нам в бар ? — Я не прнвык ходнть по барам. Я люблю лучше проводнть время в музее, театре плп кпно. — Ну н что ты предлагаешь ? — Сегодня мы можем сходнть в краеведческпй музей, а на субботу плн воскресенье запланнруем поездку в Строчпцы. Посмотрпм музей деревянного зодчества. — Это пнтересно. А я п не знал, что есть такой музей. — Ты, друг, много чего не знаешь. Я тебе сіцё расскажу, чем ннтересен наш край.
— Заўтра маем вольны дзень. Што ты зьбіраешся рабіць? — Звычайна я іду на канцэрт, у кіно ці тэатар. Але зараз у мяне такі настрой, што нікуды ня хочацца. Пэўна, буду дома. — I што? Няўжо ты прасядзіш цэлы дзень перад тэлевізіяй? Па-мойму, табе трэба крыху разьвеяцца. Я ведаю некалькі куткоў, дзе можна прыемна пасядзець, смачна пад’есьці, патанчыць. Зрабі ты хоць раз выключэньне з сваіх стэрэатыпаў! — Братка ты мой, я ўжо й забыўся, калі апошні раз быў у рэстарацыі. — Усё, дамовіліся. Заўтра пойдзем.	— Завтра у нас выходной. Что ты собпраешься делать? — Обычно я пду на концерт, в кнно нлп театр. Но сейчас у меня такое настроенне, что ннкуда не хочется. Наверное, буду дома. — П что? Неужелп ты просндншь целый день перед телевпзором? По-моему, тебе нужно немного развлечься. Я знаю несколько местечек, где можно прпятно поседеть, вкусно поесть, потанцевать. Сделай ты хоть раз нсключенне пз свопх стереотнпов. — Старпк, я уже н забыл, когда последннй раз был в ресторане. — Всё, замётано. Завтра ндём.
-180-
— Гэтулькі рэчаў!.. А ці забярэш усё за раз? — Сьпярша вазьму флянсы, а па дрэўцы прыйду другім наваротам.	— Столько веіцей!.. А заберёшь лн всё за раз? — Сначала возьму саженцы, а за деревцамн прнду второй раз.
— Хацелася б паезьдзіць, пабачыць болып цікавых мясьцінаў. — Дык у нас жа яшчэ тыдзень часу! — Што тыдзень?! Праляціць нібы адзін дзень.	— Хотелось бы поезднть, увндеть болыпе ннтересных мест. — Так ведь у нас еіцё неделя временн! — Что неделя ?! Пролетнт буд-то однн день.
— На ўсё лета паедзем у вёску. — А я вельмі шкадую, што прадаў свой дамок у вёсцы. Лецішча для мяне чужое.	— Мы поедем на все лето. — А я очень сожалею, что продал свой домнк в деревне. Дача для меня чужая.
— Ці падабаецца табе спорт? — Дзіва што! Стадыён пад бокам. Кожнае раньне займаюся па цэлай гадзіне. I два разы на тыдзень хаджу ў басэйн. А ты? — Я таксама. Не вылажу з Палацу Спорту. — I чым ты там займаешся ? — Перажываю за сваю любімую каманду. — I гэта ты называеш спортам ? — А як ты думаў?.. Гады прайшлі. Я ўжо сваё адгуляў, а вось цяга да спорту застаецца. Ды, зрэшты, гэта куды лепш, чым сядзець дома.	— Любншь лн ты спорт? — Конечно! Стаднон рядом. Каждое утро заннмаюсь по часу. Н два раза в неделю хожу в бассейн. А ты ? — Я тоже. Не вылезаю нз Дворца Спорта. — Н чем ты там заннмаешься ? — Болею за свою любнмую команду. — П это ты называешь спортом ? — А как ты думал ?.. Годы прошлн. Я уже своё отыграл, а вот тяга к спорту осталась. Н, наконец, это куда лучше, чем сндеть дома.
Майстры слова гавораць
Было гэта пагодлівым чэрвеньскім днём. Крадучыся, каб не бачыла маці, зьбегаў я рана-раненька ў
так званы Лог — роў за нашымі агародамі. У самай упадзіне рова, у зялёнай бязладнай гушчэчы
вырастае гонкі ляшчыньнік — ствол у ствол, з гнуткімі й тугімі парасткамі-хлудамі. Там я выбраў і
выразаў сабе першае сваё вудзільна. Ачысьціў ад кары, прынёс паціхеньку дахаты, схаваў пад страхою
павеці. Паплавень зь леташняй сітціны ўжо ляжаў у мяне ў кішэні. Меў я і кручок — яго даў мне анучнік
за старое рызьзё. Не было толькі лёскі. Але я бачыў, як сукаюць лёску з конскіх валасоў. Белы наш конь
якраз стаяў ля павеці. Даўно ўжо ў думках рыхтаваўся я да адказнай апэрацыі — здабыць з конскага
хваста пучок так патрэбнага мне валосься. Ды ўсё не асьмельваўся. Але ў тую раніцу, напэўна, я дасьпеў-
ткі для важнага подзьвігу. Падсунуўся да каня, збоку ўзяўся за хвост. Конь даверліва пераступіў з нагі на
нагу. Я выбраў зь сярэдзіны хваста самы доўгі пучок валасоў, наматаў на руку і тузануў з усіх сіл. Каня
быццам падмянілі — як ад раптоўнага стрэлу, узьвіўся задам аж пад самую страху. I з гарачым полымем
у вачох я пакаціўся на сьвежае пілавіньне за варотамі. Колькі там ляжаў — ня ведаю. Калі ж ачнуўся, то
ня думаў, дзе й што мне баліць, бо з радасьцю ўбачыў: пучок конскага валосься ў руцэ!
(Кастусь Кірэенка)
-181-
Заняткі пятнаццатыя
Занятне пятнадцатое
Як я ехаў да яе, —
Брычка на райсорах,
А прыехаў ад яе, —
Хата на падпорах.
Як я ехаў да яе, — Як я ехаў да яе, —
Тысячамі лічыў, Боты лякаваны,
А як ехаў ад яе, — А прыехаў ад яе
Тры грошы пазычыў. У шапцы палатанай.
(Беларуская народная песьня)
Тэма	Шлях (Дорога)
Лад мовы
Назоўнік у месным склоне
ПРЫ КІМ? ПРЫ ЧЫМ? ДЗЕ?
У адзіночным ліку:
	аснова	прыклады	канчатак
ж.р., м.р., а.р. на -а, -я м.р. без канчатку, н.р. на -а, -о, -е, -ё ж.р. без канчатку	цьвёрдая	у ва/)зе, у лесе, у крамс, у сьвсае, на канапс	-е
	зацьвярдзелая	на вуліцы, на Нарачы, у гаражы, на моры, у бары,! на гарэ	-ы -э !
	на г, к, х	у дарозс, на лузс, у гаросе, на падлозе, на рагу, у банку, на ручніку, ! у руа/,! на шча//7,! у му//7,! на во пратаы	-е -т -э (-ы)!
	мяккая	у пачакальн/, у лазьш', у цырульн/, у майстэрш, на ветраз/, на паляваньн/	-/
рознаскланяльныя		у немаўляц/, у дзіцяц/, у кураняц/, у казьляняц/, у імен/, на стрэмен/	
назвы асобаў (людзі, імёны, прозьвішчы)	цьвёрдая, зацьвярдзелая і на г, к, х	пры Мішр, пры бсларусу, пры Смолічу, на Барысе, пры Пётру, пры Іване, пры Алегу	-т -е
	мяккая	пры цесьц/о, пры Мікала/о Таўген/о, пры вучн/о, ! пры Сьмірнове	-ю -е !
ж.р. на -а	-га > -зе -ха >-се -ка > -цэ' (-цы)
м.р. і ж.р. на -а	-да >-дзе -та > -це
н.р. на -о	-до >-дзе
м.р. без канчатку	-/// > -це -д > -дзе -г > -зе -х > -се -й > -і
Няміга — на Нямізе, Прага — у Празе
страха — на страсе, эпоха — аб эпосе
рака — на ра//э, горка — на гораы
маругіа — пры мару/)зе, Канагіа — у Кана/)зе
Мікіша — пры Мікіае, сіра///а — аб сіраае
гняз/)о — у гнязы)зе
бы/// — у бы//е, бра/// — пры бра//е
чаро/) — у чара/)зе, агаро/) — у агаро/)зе
бераг — на беразе, парог — на парозе
кажух — у кажусе, гарох — у гаросс
га/7 — у га/, Кіта/7 — у Кіта/, напо/7 — у напо/
-182-
1)	Прн употребленнн предложного падежа нередко вознпкает путанпца в выборе окончанпя
-д’ плн -е. Варпант окончання завнснт от твёрдостп плп мягкостн основы, от ударенпя. Пногда
здесь нмеет значенне н предлог. Напрнмер: пры мужчынг, сынг, тэхнікг, Іванг; на сыне
матчына бласлаўленьне; на рагу вуліцы, НО! на розе каровы.
2)	Названпя лпц (людп, пмена, фамплпп) с мягкой основой пмеют окончанпе -ю: вучань —
пры вучн/о, Коля — пры Кол/о.
3)	Еслн в суіцествнтельном женского рода с основой на к окончанне находптся под
ударенпем, то в предложном падеже к переходпт в // с окончанпем -э: шчака — на шчацэ,
мука — у муцэ, рука — у руцэ. В остальных случаях — с окончанпем -ы: пра ца — на
працы, су мка — у сумцы, сьцежка — на сьцежцы.
У множным ліку:
	аснова	прыклады	канчатак
ж.р., м.р., а.р. на -а, -я м.р. без канчатку, н.р. на -а, -о, -е, -ё ж.р. без канчатку	мяккая	У сем’ял', у ВІШНЯЛ, у землял', пры судзьдзял (-ёл), у струменял', у палял, пры вучнял, у агнял, у касьцял, пры сьвекрывял	-ях (-ёл)
	цьвёрдая, зацьвярдзелая і на г, к, х	пры дзяўчатял, у дарогял, на відэльцял, на бсрагял (-ол), пры бацькял, аб калсгял, у гарадял (-ол), на сталял, пры братял (-ол), у сёлял, у дажджял, у вачял (-ол), у вуші/л (-ол), у начял, па начол	-ах (-ох)
рознаскланяльныя		пры дзецял, пры імёнял, пры плямёнял, пры кацянятял, пры птушанятял	-ах9 -ях
Па-беларуску кажуць так
Паглядзім, які шлях будзе для нас зручнейшы,
чыгуначны ці паветраны.
Мне лепш ляцець самалётам.
Тры тыдні мы будзем у марскім падарожжы.
Язда на электрычцы зойме ў нас паўтары
гадзіны.
Для аўтамабільнага транспарту існуюць
дарожныя знакі.
На гэтым тыдні нашы ад’езьдзіны.
У яго матацыклет з каляскай.
Да дому я магу дабрацца й на ровары.
Добры пешаход пільнуецца правілаў
дарожнага руху.
Дарога няторная.
Падрыхтуем багаж для мытнага кантролю.
У нас нічога няма для абкладаньня пошлінаю.
Посмотрпм, какой путь для нас будет удобнее,
железнодорожный нлп воздушный.
Мне лучше лететь на самолёте.
Трп неделп мы будем в морском путешествпп.
Поездка на электрпчке займет у нас полтора
часа.
Для автомобпльного транспорта суіцествуют
дорожные знакп.
На этой неделе наш отьезд.
У него мотоцпкл с коляской.
Домой я могу добраться н на велосппеде.
Хорошпй пешеход прпдержнвается правпл
дорожного двпженпя.
Дорога нехоженая.
Подготовпм багаж для таможенного контроля.
У нас нпчего нет для обложенпя пошлпной.
— Гэта не прыватная машына, гэта таксоўка.
— I, відаць, вольная.
— Куды вам ехаць? Які ваш адрас?
— На вуліцу Каліноўскага, калі ласка, да кінатэатру “Вільня”.
-183-
Мне давялося галасаваць на дарозе.
Зараз паглядзім, чаго тут бракуе. Бэнзынавы бак хутка будзе
парожні. I алі ва патрэбная.
— Скажыце, калі ласка, дзе тут найбліжэйшая запраўка?
— Праедзьце ўперад. Потым праз мост і адразу ж налева.
Трэба змалку вучыць дзяцей правільна Я не пераходжу праз вуліцу на чырвонае
пераходзіць праз дарогу.	сьвятло.
— I я таксама пільнуюся зялёнага!
Я шукаю мейсца для стаянкі. На жаль, тутака стаянка
аўтамашын забароненая.
— Можаце паставіць сюды, але толькі на гадзіну. Заяжджайце
заднім ходам.
— Можаце адрамантаваць маю машыну да заўтра ?
— Не-е-е, хутчэй як за два дні гэтага ня зробіш.
— А за тыдзень ?
— Ну... калі падумаць..., то можна.
— А за два тыдні ?
— Але... тут без памочніка ўжо не абысьціся!
— Ці ёсьцека ў вас запчасткі да мадэлі ВАЗ-2101?
— Не, для вашай «капейкі», на жаль, ужо няма.
— А што ж мне рабіць ?
— Паспрабуйце пад’ехаць у нядзелю на рынак у Ждановічы,
можа, там што-небудзь знойдзеце.
-184-
— Нам на той бок?
— Ты ўсё яшчэ блытаешся! Глядзі на паказальнікі напрамкаў.
Практыкуйцеся
1. Прачытайце тэкст і адкажыце на пытаньні.
Паязджане ўсюды маюць свае шляхі. На чыгунцы, на вадзе, у паветры. Кожны па-свойму зважае
на такія акалічнасьці, як хуткасьць, камфорт, выгода, бясьпека.
Цягнік ці самалёт? Асабіста для мяне гэткага пытаньня не існуе. Я лічу за лепшае* падарожнічаць
на сваім легкавіку. Па-мойму, гэта вельмі зручна. Мне ня трэба хвалявацца ані пра білеты, ані пра
цяжкія валізкі. Я ня ўціснуты ў казённыя рамкі часу. Магу спыніцца і пабыць там, дзе пажадаю,
колькі мне неабходна.
Вось і цяперака, па дарозе зь Вільні я заехаўся ў Сьвіраны. Тут радзіма Францішка Багушэвіча. А я
ж гарнуся да яго. Ведаеце, які гэта быў паэт, чалавек, беларус?!
...Зараз мне трэба зьвярнуць улева і праехаць тымі ліпавымі прысадамі. Там я спынюся і буду
ладзіць здымкі. Але дзе ж мой фотаапарат?
*отдавать предпочтенне
Як вам лепш падарожнічаць: самалётам, цягніком ці на легкавіку ?
Што для вас ёсьць найлепшым падарожжам ?
Ці падарожнічалі вы калі-небудзь аўтастопам альбо пешшу ?
Ці спадабалася вам? Чаму ?
Прыгадайце што-кольвек з свайго падарожжа падчас адпачынку.
2. Прачытайце. У вас, ці вашых знаёмых былі падобныя здарэньні? Нагадайце пра іх.
I.
Аднойчы мне было гэткае здарэньне. Падвозіў я свайго
госьця да аэрапорту. Часу нам бракавала. На шашы я падвысіў
хуткасьць. А тут якраз аўтаінспэкцыя. Прывіталіся. Міліцыянт
папрасіў дакумэнты. Я падаў свае кіроўчыя правы, тэхпашпарт і
страхавы поліс. Ён папытаўся, зь якой хуткасьцю я ехаў, чаму ня
пільнуюся правілаў дарожнага руху. Я спрабаваў тлумачыць,
што вымушаны быў падвысіць хуткасьць, бо рэгістрацыя на
рэйс заканчваецца праз 15 хвілінаў, а наступны рэйс мае быць
толькі праз два дні, і што дагэтуль у мяне ніколі не было аніякіх
парушэньняў...
Гутарка закончылася тым, што ён загадаў мне плаціць штраф.
Ну, я й заплаціў. Праз гэны штраф хай сабе будзе навука...
Дык вось, на рэгістрацыю мы-ткі спазьніліся. Але
супрацоўнікі аэрапорту паспагадалі майму госьцю, дазволілі,
каб ён урэшце прайшоў праз тую браму.
-185-
II.
Патрульная ДАІ спынілася ля машыны, што стаіць на ўскрайку аўтастрады.
— Пане шофэр, якія ў вас цяжкасьці? Што-небудзь сапсавалася?
— Не, машына ў парадку.
— Дык што, бэнзын скончыўся?
— Поўны бак!
— Дык што ж здарылася? Чаму тут спыніліся?
— Ведаеце, у дарозе мне раптам зрабілася кепска. Але ўжо чуюся лепш, зараз паеду далей.
— Праз тры кілямэтры будзе кэмпінг з усімі выгодамі й рыштункам. Там можаце адпачыць.
Жадаеце, каб мы вас правялі?
— Дзякуй, ня трэба. Мне ўжо лепей.
3. Адкажыце на пытаньні, скарыстаўшы пададзеныя словазлучэньні. Узор: Трэба ісьці ў аўтасэрвіс, у легкавіку не працуе рухавік.	
I. Зь якой прычыны вы пайшлі ў пастарунак ? згубіць паперы	скрасьці пашпарт	заявіць страту	скрасьці «дворнікі» потерять бумагп	украсть паспорт	заявпть о пропаже	украсть «дворннкн»	
II. Навошта вам аўтасэрвіс ? прапароць шыну проколоть шпну	радыятар сапсаваўся	нешта матор грукае раднатор непсправен	что-то мотор стучпт
тармазы благія тормоза плохпе	паскорыць рамонт	зьмяніць аліву ускорпть ремонт	поменять масло
4. Што будзеце рабіць?	
На шашы ў вас скончыўся бэнзын.	1.	Спыніце падарожную машыну і купіце бэнзын. 2.	Пойдзеце шукаць найбліжэйшую аўтазапраўку. 3.	Тэлефануеце ў аўтасэрвіс.
Вы за стырном ужо доўгі час і вельмі стаміліся.	1.	Прыпыніцеся на стаянцы, каб адпачыць. 2.	Будзеце рухацца ў напрамку да дому, каб ужо там адпачыць. 3.	Памяняецеся мейсцамі з сваёй жонкай (ці мужам).
У машыне вы пачуліся кепска.	1.	У гэтым мейсцы няможна спыняцца, таму намагаецеся ехаць усё ж да стаянкі. 2.	Адразу ж спыніцеся, не зважаючы, што тут прыпынак забаронены. 3.	Спыніце машыну і папросіце дапамогі.
На шашы здарылася паломка.	1.	Адрамантуеце машыну самастойна. 2.	Папросіце дапамогі ў рамонце ў кагосьці з кіроўцаў. 3.	Просіце, каб вас узялі на буксір. 4.	Папросіце іншага кіроўцу, каб затэлефанаваў у аўтасэрвіс.
На дарозе галасуе маладая кабета	1.	Не спыняецеся, бо ня маеце звычкі падвозіць кагосьці. 2.	Кабета вам спадабалася, і вы спыняецеся. 3.	Спыніцеся і папытаецеся. Калі вам па дарозе, то возьміце.
5.	На падставе пададзеных дыялёгаў раскажыце, як вы адляталі на адпачынак, альбо вярталіся
з падарожжа, альбо ў аэрапорце сустракалі сяброў.
-186-
— Калі наш вылет?
— А дванаццатай гадзіне. Палёт доўжыцца дзьве гадзіны.
— Можа, трэба зважыць багаж ?
— Не хвалюйся, за лішнюю вагу' я заплаціла наперад у
агенцтве авіякампаніі. Гэта абышлося нашмат таньней.
II.
— Прабачце, як адсюль дабрацца ў горад ?
— Туды можна даехаць аўтобусам альбо на таксоўцы.
— Не, на таксі, пэўна, задорага. Дзе тут аўтобусны прыпынак?
Адсюль гэта недалёка. Выйдзеце з будынку, зьвернеце
направа і ўбачыце прыпынак. Аўтобус адыходзіць якраз у 15—, і вы
яшчэ пасьпееце.
III.
— Хадзем хутчэй! Трэба сьпяшацца. На наш рэйс ужо пачалася
рэгістрацыя.
— Ты ж сама мне загадала гэтулькі ўсяго панакупляць! Ці ж я табе
з прапелерамі, каб усе крамы абляцець умомант ?
— Але ж трэба было й паглядаць на гадзіньнік!
— Ну што ты злуешся ?! Хіба я так замарудзіў ?
— Добра, добра, пайшлі...
IV.
— Прабачце, ці прыляцеў самалёт з Салонікаў ?
Яшчэ не. Зноў аб’явілі спазьненьне на пятнаццаць
хвілінаў.
— Дык невядома, ці дачакаемся мы сёньня ?
— А я яшчэ маю надзею.
6.	Адкажыце на пытаньні.
Ці даўно вы былі ў аэрапорце ?
Ці былі вы ў аэрапорце Менск-2? Што скажаце пра яго ?
Не баіцеся лётаць самалётам ?
Ці лётаць самалётам для вас задорага ?
Калі і куды апошні раз вы мелі вандроўку ?
Як пачуваецеся ў самалёце ?
Якое, на ваш погляд, харчаваньне ў самалёце ?
У якіх краёх вы пабывалі ?
Ці была ў вас нагода падарожнічаць за мяжу ?
Дзе вам найболып спадабалася?
Ці мелі цікавыя знаёмствы пад час падарожжа ?
Ці часта мяняеце маршруты сваіх падарожжаў?
-187-
Вы бываеце ў дарозе па службовых справах ці зь нейкіх прыватных прычынаў?
Ці было такое, што вы пераблыталі маршрут і апынуліся ў іншым мейсцы ?
Калі б мелі водпуск цягам цэлага году, дзе б хацелі яго правесьці ?
Ясь распавядае
Дзьве гадзіны праляцелі непрыкметна. 3 самалёта я зайшоў у аўтобус, які падвёз нас да будынку
аэрапорту. Зараз усім належыць прайсьці пашпартны і мытны кантроль. Вось уперадзе дзяцюк у
клятчастым гарнітуры падае дакумэнты.
— Добры дзень! Калі ласка, ваш пашпарт.
— Дзень добры! Вось ён, калі ласка.
— Вы прыехалі на Беларусь як турысты ?
— Не, я з кампаніі «Ліхтар», буду працаваць на Беларусі.
— Добра... Усё ў парадку Можаце йсьці на мытны агляд. Усяго
добрага, пане!
Цяпер мая чарга. Але да мяне няма аніякіх пытаньняў — я ж
вярнуўся на радзіму.
Мы бярэм з транспартэру свае валізкі ды падыходзім да стала, каб апісаць ус зныя лісты. А потым
ідзём да мытнікаў. Але ж тут і чарга! Прыляцеў яшчэ адзін самалёт, і ў мытнікаў шмат працы:
— Добры дзень! Вашыя ўс зныя лісты.
— Добры дзень! Калі ласка.
— Валюта ўся запісаная ?
— Уся.
Ці маеце што да абкладаньня пошлінаю? Алькаголь?
Цыгарэты?
Не, у мяне нічога гэткага няма. Вось толькі мае рэчы.
Паказаваць валізку ?
— Не, ня трэба. Можаце ісьці.
— Што тутака ў вас ?
Чэскі фарфоравы сэрвіз. Але гэта я вязу ў вадпаведнасьці з
правіламі.
Зброя ды боепрыпасы? Псіхатропныя й радыёактыўныя
рэчывы?
— Не-е-е, ну што вы! Нічога гэткага я ня маю!
Добра. Што ў вас у валізцы? Пакажыце... Усё ў парадку,
можаце ісьці.
Нарэшце й мая чарга. Мытны кантроль для мяне не першына. Падаю абодва лісты — уе7зны і
выезны.
— Ці маеце што-небудзь забароненае на ўвоз? — пытаецца мытнік.
— Не, толькі рэчы для штодзённых патрэбаў.
— Добра. Можаце ісьці.
Празь якія паўгадзіны я на прыпынку таксі. Час ужо позьні, і мне без таксоўкі ніяк не абыйсьціся.
Машыны ідуць адна за адной, і мне доўга чакаць не прыйшлося...
Таксоўка хутка дамчала мяне дадому. А тут ужо мяне чакаюць Яніна й дзеці.
-188-
Практыкуйцеся
7.	Адкажыце на пытаньні.
Колькі часу доўжыўся палёт?
Чаму Ясь не праходзіў пашпартны і мытны кантроль ?
Ці быў хто перад ім у чарзе ?
Ён прыехаў як турысты ?
Ясь адразу паехаў дадому ?
Як праходзіў мытны агляд ?
Пра што звычайна пытаюцца мытнікі ?
Якія рэчы ня маюць забароны на ўвоз ?
Ці трэба было Ясю адчыняць сваю валізку ?
Якія дакумэнты патрабуюць памежнікі ?
Якія дакумэнты патрабуюць мытнікі ?
Што вёз Ясь ?
Як дабраўся дадому Ясь ?
Ці былі якія прьп'оды ў дарозе ?
Ці даводзілася вам перасякаць мяжу ?
У вас не было аніякіх праблемаў на пашпартным ці мытным кантролі ?
8.	Перакажыце тэкст.
Кароткія і простыя размовы
(чытайце ўголас)
— Трэба падумаць, як нам вяртацца назад. — Я закажу зваротны білет на самалёт.	— Надо подумать, как нам возвраіцаться назад. — Я закажу обратный бнлет на самолет.
— Дзе ж тая паваротка? — Зараз павінна быць дарожная шыльда. — Пакуль што бачу дарожны знак «Абмежаваньне хуткасьці».	— Где же этот поворот? — Сейчас должен быть дорожный указатель. — Пока что я внжу дорожный знак «Ограннченне скоростн».
— Сяржук, ты ж знаўца ангельскае мовы. Што тут напісана ? — Вагон для курцоў. — Вось дык прыгода! А ў якім жа вагоне мы паедзем? Нікатынавы смурод такі мне агідны, што ад яго аж у носе дрымкоча. — Ня бойся. У нас вагон для некурцоў.	— Серёга, ты же знаток англнйского языка. Что здесь напнсано ? — Вагон для куряіцнх. — Вот тебе раз! А в каком же вагоне мы поедем? Табачный смрад так мне протнвен, что от него даже в носу свербнт. — Не волнуйся. У нас вагон для некуряіцнх.
-189-
— Ну ўсё, рэчы складзеныя. У колькі наш
вылет?
— У 5— раніцы.
— Дык, ці не ў тры гадзіны ночы нам трэба
выходзіць з дому ?
— Не. Раней. Рэгістрацыя заканчваецца за
гадзіну да вылету, ды яшчэ дадай гадзіну на
дарогу да аэрапорту «Менск-2». Як бачыш,
выходзіць трэба не пазьней, як у дзьве гадзіны.
— Няма калі й паспаць.
— У самалёце высьпішся.
— Ну всё, веіцн собраны. Когда наш вылет ?
— В 5— утра.
— Значпт, в трн часа ночн нам нужно выходпть
нз дома ?
— Нет. Раныпе. Регпстрацня заканчпвается за
час до вылета, да еіцё добавь час на дорогу до
аэропорта «Менск-2». Получается, что выходнть
нужно не позднее, как в два часа.
— Некогда н поспать.
— Нпчего, в самолёте выспншься.
— Ты чуеш, што кажа стуардэса? Просіць
зашпіліць рамяні.
— Ат, гэта я чую. Хай яна лепш скажа, дзе я
магу пакурыць.
— Хіба ты ня ведаеш, што ў самалёце паліць
забаронена?
— Гэта што, мне дзьве гадзіны тут
перасушвацца?
— Так, браце, іншага выйсьця няма.
— Ты слышншь, что говорпт стюардесса?
Проспт застегнуть ремнн.
— Ай, это я слышу. Пусть лучше она скажет, где
я могу покурпть.
— Разве ты не знаешь, что в самолёте курнть
запреіцено?
— Так что, мне два часа тут томнться?
— Да, дружок, другого выхода нет.
— Куды б ты хацеў падацца на адпачынак ?
— Мне ўсюды добра. Як кажуць, добраму
чалавечку добра і ў запечку.
— А мяне вабяць новыя мясьціны. I даўно хацеў
бы ў круіз па Сяродземным моры. Паглядзець
Афіны, Рым, востраў Крыт, Александрыю...
— I я б ня супраць. Пэўна ж, гэта цікава, але
падарожжа морам не для мяне.
— А я з ахвотаю плыву на параплаве. Мне да
душы гэтыя мачты і ветразі.
— Куда бы ты хотел податься в отпуск ?
— Мне везде хорошо. Как говорят, хорошему
человеку везде хорошо.
— А меня влекут новые места. П давно хотел бы
в крунз по Среднземному морю. Посмотреть
Афнны, Рпм, остров Крнт, Александрню...
— П я бы не протпв. Конечно, это пнтересно, но
путешествпе по морю не для меня.
— А я с удовольствпем плыву на пароходе.
Мне по душе этп мачты н паруса.
— Добры дзень. Інспэктар дарожнай міліцыі
сяржант Валодзька. Праверка дакумэнтаў.
— Добры дзень. Калі ласка, вось мае кіроўчыя
правы, тэхпашпарт і страхавы поліс.
— Добра. А дзе ваш дарожны ліст і накладная на
груз?
— Так, так, пачакайце хвілінку... Вось яны.
— Здравствуйте. Пнспектор дорожной мнлпцпн
сержант Володько. Проверка документов.
— Здравствуйте. Пожалуйста, вот мон
воднтельскне права, техпаспорт п страховой
полнс.
— Хорошо. А где ваша путёвка н накладная на
груз?
— Да, да, подожднте мннутку... Вот онп.
-190-
Майстры слова гавораць
3 даўніх часоў, вельмі даўніх часоў Белавеская пушча была аплотам нашых продкаў, надзейным
прытулкам у цяжкія гады. Яна карміла і паіла, гартавала мужнасьць і сілу людзей.
Зубар — слава й галоўная прыкмета пушчы — можа вываліць сваімі рогамі частакол зь
бярвеньняў, дагнаць на лясной дарозе матацыкль. Толькі ён рэдка гэта робіць. Зубар, як кожны, хто
мае праўдзівую сілу, рахманы і добры зьвер. Праўда, ёсьць адно правіла: не чапай яго.
.. .Усё тут было: каралеўскія і царскія паляваньні, браканьеры, масавыя высечкі лесу, грабежніцтва
акупантаў. Цяпер тут запаведна-паляўнічая гаспадарка. Высякаюць толькі нязначную частку таго
лесу, што нарастае за год, рэдкіх зьвяроў берагуць. Стрэл у пушчы — непрыемная падзея для таго,
хто страляе.
I вось чалавек сее канюшыну і авёс, садзіць бульбу, каб узімку, калі такія халодныя дні й ночы,
калі зубрам, аленям, дзікам, усім жыхарам пушчы хоць з голаду памры, сюды пацягнуліся сьцежкамі
сані з кормам. Дзікі ідуць за імі й на хаду чамкаюць, падбіраюць бульбу. Зубры і алені прыходзяць да
кармушак і жвуць сена, што пахне летам, ліжуць вялікія кавалкі солі. I гэта азначае — можна выжыць
усім. А летам можна зноў грэцца на тым сонечным дзіве, што завецца палянай, дзе столькі кветак,
дзе, як жывыя кветкі, лётаюць матылі. Можна нязлосна дужацца з братамі, хадзіць нямеранымі
сьцежкамі пушчы, піць на сьвітаньні з вадаёмаў і чуйна слухаць, як падаюць з пысы ружовыя ад
сонца кроплі.
А як зьвініць Белавежа сьпевамі! Вучоныя абмеркавалі і вырашылі, што белавескія салаўі самыя
галасістыя й багатыя на сьпевы ў цэлым сьвеце. А тут жа яшчэ болып за дзьвесьце відаў птушак.
Уяўляеце, што такое веснавы белавескі канцэрт?!
(Уладзімір Караткевіч)
-191-
Заняткі шаснаццатыя
Занятне шестнадцатое
Тэма
Бо льшыя дзеці — бо лыпы клопат
Добра вучыцца нашая Ганька. Але ж яна й модніца! Носіць абутак на высокім
абцасе. Любіць розныя бірулькі, марыць пра нітку сапраўдных пэрлаў. Круціцца
перад люстэркам. Яе парфумная шафка ўся застаўлена скрынкамі, шклянкамі,
бляшанкамі з рознымі пахнідламі ды фарбамі.
Маці, бывае, на яе злуе. Бо й праўда, навошта гадаваць гэткія даўгія пазногці?
Яны ўжо сталі падобныя да кіпцюроў. Ганька фарбуе іх у нейкі модны колер. I не
лянуецца! На ўсё ж патрэбны час і цярпеньне.
Паспрабуй ты наплесьці мноства танюсенькіх косак на галаве. Нашая дзеўка
да кожнага выпадку мае новае ўчасаньне. Цяпер яна ходзіць зь нейкай моднай
істужкай у касе.
Калі Ганька зьбіраецца на вечарынку, маці заўсёды нагадвае ёй, каб яна не
пазьнілася: “Глядзі ж ня баўся, дзіця”.
Чалавек, здароўе
(Человек, здоровье)
Лад мовы
Скланеньне назоўніка чалавек
(Склоненпе суіцествптельного человек)
	адзіночны лік	множны лік
н.	чалавек	людзі
р.	чалавека	людзаа
д.	чалавеку	людзял/
в.	чалавека	людзаа
т.	чалавекал/	людзьлн'
м.	пры чалавеку	у людзях (-ёх)
к.	чалавеча!	людзі! людцы7!
Назоўнік у давальным склоне
КАМУ? ЧАМУ?
У адзіночным ліку:
	аснова	прыклады	канчатак
ж.р., м.р., а.р. на -а, -я	цьвёрдая і на г, х	дзяўчынс, жанчынс, установс, расьлінс, вадзе, мару/ізе, мужчыну, праграмс, калегу, кіраўніку	-е -у
	зацьвярдзелая	задачы, гары, паперы, веры, суніцы	-ы
	на к	хусті/ы, суксні/ы, раі/7, талаі/7	-э (~ы)
	мяккая	зямл/, сям’/, лазьш, працоўн/, Юл/, Кол/о	-і (-ю)
м.р. без канчатку, н.р. на -а, -о, -е, -ё	цьвёрдая, зацьвярдзелая і на г, к, х	гораді’, брату, відэльцу, бору, шляху, берагу, воку, веку, сялу, кампутару, мастаку, хлапцр, дажджу, сталу	-у
	мяккая	жал/о, бярэм/о, пол/о, вучн/о, агн/о	-ю
ж.р. без канчатку	цьвёрдая і мяккая	гус/, скрош, далош', касьц/, маз/, верф/	-і
	зацьвярдзелая	начы, поўначы, Нарачы, мышы	-ы
рознаскланяльныя		кацяняц/, дзіцяц/, кураняц/, ім/о (імеш'), сем/о (семеш')	-і -ю
-192-
ж.р. на -//	-га > -зе -ха >-се -ка > -цэ (-цы)
м.р. і ж.р. на -//	-да > -дзе -та > -це
падлога — падлоя’, дуга — дуза, нага — ная’
стралга — страса, скрула — скрусг, чаромула — чаромусс
рака — раі/У, горка — пУрцы, хатка — ха'тцы
ва/)а — ваР /с, нара/)а — нара/) //’
сірал/а — сіра/(/', Мікіл/а — Мікі/(/', самоа/а — само/(/'
У множным ліку:
	аснова	прыклады	канчатак
ж.р., м.р., а.р. на -//, -я м.р. без канчатку, н.р. на -//, -о, -е, -ё ж.р. без канчатку рознаскланяльныя	мяккая	сем’я.і/, вішня.і/, земля.і/, судзьдзя.і/, лазьня.і/, струменял/, паля.і/, вучня.і/, гуся.і/, працоўнял/, далонял/, агня.і/, касьцял/, сьвекрывял/, ветразял/, дзеця.і/	-Я.1/
	цьвёрдая, зацьвярдзелая і на г, к, х	дзяўчатал/, дарогал/, відэльцал/, берагал/, бацька.і/, калегал/, гарадал/, сталал/, брата.і/, сёла.і/, дажджал/, вача.і/, вуша.і/, нача.і/, кампутарал/, навіна.і/, праграма.і/, законал/, пастановал/, імёнал/, плямёнал/, кацянятал/, зайчанятал/, птушанятал/	-а.і/
Па-беларуску кажуць так
Гэты чалавек пры здароўі. Здаравяка.
Ён моцнага складу. Дужы. Рухавы. Борзды.
Стройная пастава. Бляндын.
Мне падабаецца яго аблічча.
Чалавек зьнямогся, ледзь не страціў
прытомнасьць.
Дзядзьку няма яшчэ й пяцідзесяці, а
валасы ўжо сівыя.
Твая сяброўка зграбная дзяўчына.
У меншай сястры валасы самі круцяцца.
Яна прыветлівая.
А ён слова не прабуркне, гэткі ту марнік.
Это здоровый человек. Крепыш.
Он крепкого телосложення. Снльный. Подвнжный.
Быстрый.
Стройная осанка. Блонднн.
Мне нравнтся его облнк.
Человек нзнемог, едва не потерял сознанне.
Дяде нет еіцё н пятндесятн, а волосы уже седые.
Твоя подруга нзяіцная стройная девушка.
У младшей сестры волосы самн вьются.
Она прнветлнвая.
А от него н слова не дождёшься, такой замкнутый.
— Трэйці дзень мне баліць горла. Таблеткі не дапамагаюць. Што рабіць,
ня ведаю.
— Як жа ж ты лекаваўся, калі ў ложку не ляжаў? Быў на дварэ, ды яшчэ,
пэўна, халоднае піва піў.
— Так. Ну, а цяпер якую дасі мне раду?
— Сыіярша парадзься з доктарам — што ён табе скажа. Ну й штораз
палашчы горла, трымай шыю ў цяпле ды ляжы ў ложку.
— У мяне моцны сухі кашаль. Блага чуюся. Апошнім часам я
шмат працаваў, стамляўся вельмі.
— Да таго ж ты яшчэ й курэц. Абы толькі прачнуўся, адразу
бярэш цыгарэту. Кідай, браце, курыць — вось табе мая рада. Ідзі
на шпацыр. Дыхай сьвежым паветрам.
-193-
— Я паваліўся і зьдзёр скуру на назе.
— Ай! Небарака! Як гэта табе сс/біла?*
— Ды вось, сьпяшаўся й зачапіўся за нейкі корч.
— Такой бяды! Пакуль жаніцца — загаіцца*.
*Как это тебя угоразднло ?
*До свадьбы зажнвёт.
— Як маешся ?
— Галава сьціхла, ужо чуюся лепш.
— Можа, цяпер ты нешта зьясі ?
— Не, мне моцна хочацца піць.
— Што табе даць, каб прагнаць смагу ?
— Налі мне шклянку журавінавага морсу.
— Добра, зараз...
— Кепска чуюся з-за страўніка. Раблюся гэткі нэрвовы, што аж
ноччу ня сплю. Дакторка кажа, каб я болып адпачываў.
— Праўду яна кажа. Пэўна ж, твае праблемы ў нэрвах. Добра было
б табе пайсьці ў вадпачынак, паляжаць на маляўнічым беразе,
паслухаць марскія хвалі.
— Калі мне ехаць, — гэтулькі працы?! То тое, то гэна — і ўсё
неадкладна.
— Праца працай, але ты глядзі, бо здароўе ня вернеш.
— Дык што? Усё кінуць ды йсьці ў вадпачынак?
— А чаму й не? Надта ж блага ты выглядаеш.
Вось чалавек, варты жалю. Мне яго шкода. Ён хворы на
алькаголь. Небарака, ён сам ужо не ў стане дапамагчы сабе. У
яго застаецца адно — пайсьці да доктара.
— Прывітаньне!
— Прывітаньне.
— Чаму ж гэткі зажураны? Што табе ёсьць?
— Мне моцна баліць зуб і ўся сківіца.
— А ці быў у дантыстага?
Якраз во іду да яго й надта ж баюся. Зуб, пэўна, трэба
плямбаваць...
— Ня бойся, доктар усё зробіць як сьлед. Але надалей ведай,
што да доктара трэба ісьці адразачку, як забаліць.
— Гэта так, але ты ж ведаеш, як да іх хочацца ісьці!
— Хоцькі-няхоцькі, а лячыцца ж трэба. Трымайся! Вечарам я
да цябе наведаюся.
-194-
У ваптэцы мне трэба купіць ёд, плястыр, тубік з мазьзю
Вішнеўскага, валідол, валякардын ды папяровыя сурвэткі.
Практыкуйцеся
1.	Адкажыце на пытаньні.
Вам нічога не баліць?
Што робіце, каб быць здаровым?
Ці трымаецеся меры ў ядзе ды пітве?
Ці любіце тлустыя й салодкія стравы?
Ці шмат ясьце гародніны й садавіны ?
Ці ходзіце на шпацыр, у басэйн, на футбол ?
Які спорт любіце ?
2.	Складзіце сказы, ужыўшы замест кропак пададзеныя словы.
Мне баліць скура на ...
Дзіця захварэла на ...
У самалёце яго ...
Трэба ісьці на ...
Баліць у грудзёх, доктар прызнаў ...
Ён лечыць ...
адзёр (корь)
на рамёнах (на плече)
прасьвет / рэнтген (рентген)
ванітуе (тошннт)
дзясны (десны)
запаленьне лёгкіх (воспаленне легкнх)
3.	3 пададзенымі словамі складзіце сказы.
Узор: хворы + сэрца Дзядзька ўжо даўно хворы на сэрца
брыдкі (безобразный)
пануры (мрачный)
няўклюдны (неуклюжнй)
неахайны (неопрятный)
хворы на(больной)
недарэчны (неуместный)
выгляд (внд)
цукрыца (сахарный днабет)
небарака (бедняга)
весялосьць (веселье)
вучань(ученнк)
жарт (шутка)
4. Што будзеце рабіць?
Баліць ступня, загнаў стрэмку.
Набіў гузак.
1.	Паспрабуеце саматугам дастаць стрэмку.
2.	Ня будзеце зьвяртаць увагі на гэткую дробязь.
3.	Намажаце драпіну ёдам.
1.	Будзеце прыкладаць халодную павязку.
2.	Пойдзеце да доктара.
3.	Прымеце заспакаяльны сродак.
-195-
Баліць страўнік.
Штосьці павека зачырванелася.
Стаў адчуваць свае ныркі.
Адчуваецца млявасьць, пэўна,
пал.
1.	Будзеце пільнавацца дыеты.
2.	Сваім адумам накупіце лекаў.
3.	Параіцеся з доктарам, ці прымаць лекі.
4.	Будзеце ашчаджаць страўнік, ня есьці шмат тлустага.
5.	Вып’яце трошкі віна, каб супакоіць моцны боль.
1.	Памажаце мазьзю.
2.	Зробіце кампрэс.
3.	Счакаеце некалькі дзён і пойдзеце да доктара.
1.	Адразачку пойдзеце да доктара.
2.	Праверыце ныркі ўльтрагукам.
3.	Назьбіраеце зёлак і будзеце піць гарбату.
4.	Наладзіце правільнае харчаваньне.
5.	Ня будзеце зважаць, што вам баліць, аж пакуль не прыцісьне.
1.	Памераеце тэмпературу, ціск.
2.	Выклічыце доктара.
3.	Прымеце асьпірыну.
5. Прычытайце тэкст. Прыгадайце знаёмую сытуацыю ў доктара. Складзіце дыялёг,
скарыстаўшы пытаньні, што пададзеныя ў канцы практыкаваньня.
— Добры дзень!
— Дзень добры! Праходзьце, калі ласка, сядайце. Слухаю вас.
— Дайце раду, доктар. Блага чуюся. Учора прыйшоў з працы і
адразачку лёг у ложак. Баліць патыліца, неяк млосна мне.
— Чым лекаваліся? Ці што прымалі нанач ?
— Узяў сульфадымэтаксын, выпіў паранага малака.
Дайце я пагляджу вашыя глянды. Разяўце рот. Калі я
націскаю вось гэтак, вам баліць ?
— Баліць.
— Палашчыце горла рамонкам як мага часьцей. I яшчэ я зараз
выпішу вам рэцэпт. Трэба будзе зь які тыдзень папрымаць гэтыя
лекі. Але нашча!
Як вы сябе адчуваеце ?
Што вам баліць ?
Ці ёсьць тэмпература?
Колькі паказвае градусьнік зараз ?
Які ў вас ціск?
Чым лекаваліся ?
Ці мікструру прымаеце нашча?
Як адчувалі сябе ўчора?
Якія інфэкцыйныя захворваньні былі ў дзяцінстве?
Ці даўно вам баліць?
Калі апошні раз былі ў доктара?
Як у вас з часам? На калі доктар прызначае вам працэдуры ?
Ці можаце праз тыдзень прыйсьці на агляд?
-196-
Ясь распавядае
Як вы ўжо ведаеце, у мяне шмат сяброў. Кожны з сваім характарам, схільнасьцямі, густам, але
галоўнае, што нас яднае — агульныя інтарэсы і сьветагляд. Мы працуем у вадной кампаніі і ў нас
добры стары дэвіз: «Адзін за ўсіх і ўсе за аднаго». Дзе б мы ні былі, ці ў камандзіроўцы, ці на
адпачынку, ці ў сьвята, мы заўсёды разам, і яшчэ ніразу ніхто нікому не надакучыў.
Зараз я пазнаёмлю вас з маімі сябрамі.
Вось Зьмітра, ён самы сьціплы. Адкрыты пагляд. Зьмітру лёгка працаваць з кліентамі. Ён усім
падабаецца, з кожным можа паразумецца. Пры Зьмітру наш маркетынг пайшоў угару. Узрос збыт
прадукцыі. Шкода, што я не магу вам зараз яго паказаць — ён на ад’езьдзе.
А вось Максім. Мне падабаецца ягонае высакароднае інтэлігентнае
аблічча. Кампэтэнтны спэцыялісты, кампутаровец. Зь яго дапамогаю ўсе
кампутаровыя праблемы зараз жа разьвязваюцца. Гэты чалавек заўсёды ў
пошуку новых ведаў, новых шляхоў. Важкі ўнёсак Максіма ў агульную
справу! Гэта ёсьць вынікам яго высокай кваліфікацыі й прафэсійнага
майстэрства.
А гэта Мікіта, наш дырэктар. Высокі, прыгожы, увогуле вельмі
абаяльны чалавек. Мікіта ня толькі добры кіраўнік, але й душа
кампаніі. Ён стварыў прыемную атмасфэру супрацоўніцтва на фірме.
Кожны адчувае сваю важнасьць і адказнасьць перад іншымі. Усе
супрацоўнікі спраўляюць сваю работу як мага лепш, бо яна цалкам
адпавядае іх схільнасьцям. Мікіта добра ведае кожнага чалавека, ён
сапраўдны псыхоляг.
Валік. Натуралёвы бухгальтар. Усё штось рахуе, падлічвае,
сочыць за кожнаю лічбаю — хапае ж цярпеньня! Валік шчыгульны
карплівы працаўнік. Калі Валік падрыхтаваў справаздачу ў
падаткавую інспэкцыю, то будзь пэўны — аніякіх заўвагаў і
непаразуменьняў ня будзе. Адным словам, чалавек на сваім мейсцы.
А вось Мішка — заўзяты весялун. Ён заўсёды ў гуморы. Не
глядзіце, што ён, быццам, зусім бесклапотны. Ён толькі з выгляду
гэткі, а за рулём у нас болып надзейнага чалавека няма. Мішка
любіць сваю работу, яму падабаецца быць шофэрам. Вось чаму ён
заўсёды ў добрым настроі.
-197-
Тадэвуш — мажны плячысты мужчына. Ён наш вартавьГ.
Дакладны, акуратны. Тадэвуш пільна глядзіць сваю работу, і гэткім
чынам ён добра ўплавае на наш мікраклімат. Безь яго я б пачуваўся
неяк няўтульна.
Вось гэткае маё атачэньне. Як бачыце, я не самотны. Зь сябрамі
мне пашанцавала, я заўсёды магу спадзявацца на іхную падтрымку.
Хацелася б, каб у кожнага былі такія сябры.
Практыкуйцеся
6. Перакажыце тэкст.
7. Прачытайце. Апішыце воблік кагосьці з сваіх знаёмых.
Мой брат Пётра ніжэйшы за бацьку, але вышэйшы за мяне.
Ладны з фігуры. Ягоная жонка Люба сярэдняга росту. Зграбная, з
хвалістымі каштанавымі валасамі, блакітнымі вачыма. Прыгожыя
вусны.
А гэта мой пляменьнік Юзя. Хвацкі вясёлы хлапец. Шэравокі.
Вучыцца ў музычнай школе, вучань трэйцяе клясы.
Мая пляменьніца Яня. Пяшчотка. Гэткае мілае дзіця. Гляньце,
які павабны тварык, якія чыстыя й добрыя вачаняты. А косы ж,
косы! Валасы нібы лён.
8.	Складзіце сказы.
Мне баліць зуб.
На рукох зьявіліся нейкія плямы.
Баляць ця гліцы на шыі. Пэўна, застудзіў.
Блага сплю, хутка стамляюся.
Нешта зрок саслабеў.
Выцяў руку. Баюся, каб не было пералому.
Баліць галава, пал.
Трэба йсьці да
дантыст (зубны лекар).
акулі7ст (вочны лекар).
тэрапэўт.
траўматоляг.
дэрматоляг (скурані7к).
нэўрапатоляг.
масажыст.
9.	Раскажыце пра адметныя рысы і характары сваіх сяброў
10.	Перакладзіце ў беларускую мову.
Пз монх друзей младше всех Андрей. Хотя ему 21 год, выгляднт он несколько старше. Высокпй,
его рост — 190 см. Крепкпй, хорошо сложен. Краспвый овал лпца, открытый взгляд. Нос
обыкновенный, прямой, волосы русые, глаза карне. У Андрея прнятная улыбка. По характеру он
дружелюбный, располагаюіцнй к себе человек. Доброжелательный, отзывчпвый, сострадательный.
Когда друг в беде, Андрей всегда поможет. Едннственное, что мне не нравнтся в нем — он курпт
спгареты. Вот это досадно. Я хотел бы, чтобы он пзбавплся от этой вредной прнвычкн.
-198-
Андрей учнтся на третьем курсе Мннского радпотехнпческого пнстптута. Его день расппсан с
утра до вечера. С 8 часов он находнтся на лекцпях, п прнмерно в 2 часа дня он заканчнвает занятня.
Пообедав, пдет в бпблнотеку. До 17 часов ему нужно успеть подготовнться к очередным занятпям п
встретпться с друзьямп, а потом он должен быть на своём рабочем месте. Андрей подрабатывает в
одной компьютерной фпрме, п после окончанпя пнстнтута намерен пойтп туда работать.
Кароткія і простыя размовы
(чытайце ўголас)
— Як табе наш новы супрацоўнік?
— Нічога ня маю сказаць благога. Паважны
чалавек. Рупна спраўляе сваю работу,
напорысты, актыўны й энэргічны. Зь любой
сытуацыі дастае станоўчы вынік.
— Ведаеш, я хацеў бы даручыць яму справу з
нашымі новымі кліентамі. Як лічыш, дасьць
рады?
— Лічу, што так.
— Тады пакажы яму дакумэнты і раскажы, што
да чаго.
— Как тебе наш новый сотрудннк ?
— Ннчего не могу сказать плохого. Серьёзный
человек. Тгцатсльно выполняет свою работу,
напорнст, актнвен н энергнчен. В любой
снтуацнп добпвается положнтельного
результата.
— Знаешь, я хотел бы поручнть ему работу с
наіпнмн новымп клнентамп. Как ты счптаешь,
справптся?
— Счнтаю, что да.
— Тогда покажп ему документы п введп в курс
дела.
— Добры дзень, пане дактору!
— Добры дзень. Як вы цяпер сябе адчуваеце ?
— Я пільнаваўся вашых парадаў і болып,
дзякаваць Богу, ня млею.
— У вас зьнясіленьне арганізму, вось чаму вы й
млелі. I аналізы сьведчаць пра гэта. Болып
бывайце на сьвежым паветры, ежце болей
вітамінаў, садавіны й гародніны. Праз два тыдні
прыйдзеце на кантроль.
— Добра. Дзякую. Да пабачэньня.
— Да пабачэньня.
— Здравствуйте, доктор!
— Здравствуйте. Как вы теперь себя чувствуете ?
— Я прпдержпвался вашнх рекомендацпй п
болыпе, слава Богу, в обморок не падаю.
— У вас нстошенпе органпзма, поэтому п былп
обморокп. Н аналнзы подтверждают это. Чаіце
бывайте на свежем воздухе, ешьте болыпе
вптампнов, овоіцей п фруктов. Через две неделп
прпдёте на контроль.
— Хорошо. Спаспбо. До свпданпя.
— До свпданпя.
— Добры дзень.
— Добрага здароўя.
— Як маецеся? Як жонка? Як дзеці ?
— Волька наша паступіла ў Мэдыцынскі
інстытут. Будзе вучыцца на хірурга.
— Дык, лічы, мы маем сваю дакторку.
— Паглядзім яшчэ, як будзе вучыцца.
— А як Андрэй ?
— Ды што Андрэй! Вучыцца ў адзінаццатай
клясе. Але прагі да ведаў ня мае. Адно ў яго ў
галаве — сябры, дыскатэкі ды вечарынкі. Па кім
ён пайшоў, гэткі гультай ?
— А дзе ж ты раней быў? Трэ’ было змалку
прыстаўляць дзіця да навукі.
— Добрый день.
— Здравня желаю.
— Как дела? Как жена? Как детп ?
— Ольга наша поступпла в Медпцпнскпй
пнстптут. Будет учпться на хпрурга.
— Так, счптай, нмеем своего доктора.
— Посмотрпм еіцё, как будет учпться.
— А как Андрей ?
— Да что Андрей! Учнтся в одпннадцатом
кассе . Но к знанпям не тянется. Одно у него на
уме — друзья, дпскотекп да вечерпнкп. В кого
он пошёл, разгпльдяй этакпй ?
— А где же ты раныпе был? Надо было с детства
прпучать ребёнка к учёбе.
-199-
— Марны ў цябе выгляд. Як ты чуешся?
— Неяк кепска мне. Млосна, баляць скроні.
— Можа ў цябе, пал?
— Ды не, палу няма. Толькі што мераў
тэмпературу.
— I ўсё-ткі мне здаецца, што ты захварэў. Ідзі
дамоў, кладзіся ў ложак і кліч дакторку.
— Ты плохо выглядпшь. Как ты себя
чувствуешь?
— Как-то плохо мне. Дурно, болят внскп.
— Может у тебя температура?
— Да нет, температуры нету. Только что мернл.
— Н всё-такп мне кажется, что начпнаешь
заболевать. йдн домой, ложнсь в постель н
вызывай доктора.
— Ну, як ты сёньня пачуваешся ?
— Няблага, лепей, чым учора.
— Бачу, бачу па табе. Весялосьць у вачох, ды й с
твару спраўнейшы.
— Дзякуй дакторцы. Не замарудзіла, адразу ж
разабралася, што да чаго і прызначыла лячэньне.
Ды й як чалавек яна мне падабаецца — маладая,
сымпатычная, і заўсёды знойдзе ветлівае слова.
— Ну, как ты сегодня себя чувствуешь ?
— Неплохо, лучше, чем вчера.
— Внжу, впжу по тебе. Жнвой взгляд, да н с
лпца лучше выглядншь.
— Спаснбо доктору. Не упустпла время, сразу
разобралась, что к чему н назначнла леченпе. Да
н как человек она мне нравптся — молодая,
спмпатпчная, п всегда найдёт прнветлпвое
слово.
— Знаёмае аблічча. Хто такая ?
— Дык гэта ж Вэраніка Багдановіч з
паралельнага патоку!
— А-а-а, прыпамінаю. Але ж тады ў яе былі
такія прыгожыя валасы! Усе нашыя дзеўкі
зайздросьцілі яе касе.
— Час ідзе, зьмяняюцца людзі.
— Знакомое лнцо. Кто такая?
— Так это же Вероннка Багдановнч с
параллельного потока!
— А-а-а, прппомпнаю. Но тогда у неё былн
такпе краснвые волосы! Все нашп девчонкп
завндовалп её косе.
— Время ндёт, меняются людп.
Майстры слова гавораць
Кожны чалавек — прыгожы. Адзін прыгожы тварам. А ў другога твар не прыгожы, але ён неяк
вельмі ж ужо цёпла асьвятляецца ўнутраным сьвятлом, ад чаго чалавек прыгажэе... Трэба толькі
ўлавіць той момант, калі чалавечы твар можна чытаць, як цудоўную займальную кнігу, не
зьвяртаючы ўвагі на афармленьне. Праўда, для гэтага трэба, каб і нашыя душы былі таксама
добрыя...
(Янка Сіпакоў)
-200-
Заняткі сямнаццатыя
Занятне семнадцатое
Спрауны да работы
Гэта пра майго швагру Толіка Грудзінку. Ён і пячкур, ён і сталяр. Усё ўмее, за што б ні
ўзяўся. Зробіць ня толькі мэблю, вокны, дзьверы, але й ключы да дзьвярэй. Па электрыцы
знаецца, адрамантуе, што хочаш: прас, пыласос, парасон, чаравікі. Можа быць за краўца й
за шаўца. Штукар на ўсякія штукі. Майструе, ладзіць, штукуе.
Цяперака мой швагра на будоўлі працуе як цясьляр. Яго запрасілі ставіць дом. На два
паверхі, з гзымсам, з камінкам... Гаспадары ведалі, каму даверыць гэткую працу. Анатоль
мае фах у рукох.
Тэма	Абслуга (Обслужнванне)
Па-беларуску кажуць так
Насельніцтву прапануюцца новыя віды
паслугаў.
Паслуга — гэта дапамога, дзеяньне, якое
прыносіць карысьць іншаму.
Распараднік пасуліў нам свае паслугі.
Вырашыць побытавыя праблемы нам дапаможа
бюро паслугаў.
Яму падпарадкаваная ўся абслуга.
Я ўвесь час слугаваў вам, а цяпер вы мне
паслугуйце.
Нам паслугуе кампутар.
Населенню предлагаются новые внды услуг.
Услуга — это помоіць, действне, которое
прнноснт пользу другому.
Распорядптель предложнл нам свон услугн.
Решнть бытовые проблемы нам поможет
бюро услуг.
В его распоряженнп весь обслужпваюіцпй
персонал.
Я всё время ухажнвал за вамн, а теперь вы за
мной поухажнвайте.
Нам послужнт компьютер.
Мы пераяжджаем на новую кватэру. Рэчаў поўна, і нам трэба
заказваць машыну ў транспартным агенцтве. Яны дапамогуць
нам усё перавезьці.
— Добры дзень!
— Добры дзень! Чым я магу вам дапамагчы?
— Я хацеў бы аформіць заказ.
— Якую работу вам трэба выканаць?
— Замяніць у кватэры сантэхабсталяваньне, шкло ды лінолеум.
— Добра. Калі ласка, вазьміце каталёг і выберыце, што вам
болып падыходзіць.
— Ці можна было б пачысьціць гэты дыван да заўтра?
— Разгарніце, калі ласка. Не, дываны з малюнкамі шоўкаграфіі мы бярэм на чы шчаньне тэрмінам
на тыдзень.
-201-
— Ці пафарбуеце гэты каўнер у руды колер?
Не, пакуль што мы фарбуем рэчы толькі з натуральнага
футра. Але тут недалёка, на вуліцы Браніслава Тарашкевіча, ёсьць
адна фарбавальня. Падыйдзіце да іх, яны выконваюць такія работы.
Давайце я вам пакажу, як туды патрапіць.
У гэтым атэлье добрыя швачкі. Яны ня толькі спрытныя
майстрыхі, але й ветлівыя, і ўважлівыя да сваіх заказьнікаў.
— Ці падабаецца вам карункавая аздоба ?
— Дзіва што! Якраз уходзіць сюды.
— А пасак?
— Усёпа модзе!
— Зрабіце паслугу. Мне патрэбны ліштвы.
— Глядзіце, ці гэткі ўзор Вам даспадобы?
— Не, я б хацеў сустрэцца з мастаком і прапанаваць яму сваё.
— Калі ласка. Падыміцеся на другі паверх, першыя дзьверы направа. Запытайцеся Тодара.
— Дзякуй.
— Гарнітур мне падабаецца, а вось як ён будзе насіцца?
— Не турбуйцеся, тканіна не камечыцца.
— А як гэтыя швы?..
Ну што вы! 3 гэтымі дэкаратыўнымі швамі гарнітур
выглядае вельмі эфэктна й якраз падкрэсьлівае вашую
індывідуал ьнасьць.
Мыць бялізну мне зручна ў пральні самаабслугі. Я
хутка магу ўсё чыста памыць, накрухмаліць,
папрасаваць.
— Я б хацеў пастрыгчыся й пагаліцца.
— Як вас пастрыгчы ?
— Ззаду коратка, а сьпераду ня вельмі.
— Вушы адкрытыя ?
— Так.
— Скроні прамыя ці касыя ?
— Хай будуць прамыя.
— Вы жывяце ў гатэлі з усімі бытавымі выгодамі ?
— Так. Тэлевізар, лядоўня, ванна, душ. Ёсьць цырульня і нават лазьня.
— Але ж усё гэта, пэўна, дорага каштуе ?
— Ведама, затое з абслугай няма аніякіх праблемаў — усё прыязна, хутка й зычліва.
-202-
Не магу зачыніць дзьверы — паламалася клямка. Але ці дам рады паправіць? Я ж не сталяр і не
цясьляр. Гукну майстроў, каб абладзілі хату. Дармо што старая. Хай фарніркай наложаць, палітурай
пацягнуць. Як сусед мой зрабіў, — загаварыла хата!
Мне трэба добра выглядаць. Яшчэ мне патрэбныя дробныя
грошы, грошы для рэшты і... настрой для кліента.
Я кельнэр. Да мяне зьвяртаюцца з усіх бакоў. 3 кожным я
размаўляю, з кожным мушу ўсталяваць кантакт. Ну, але мае
кліенты задаволеныя.
Практыкуйцеся
1.	Адкажыце на пытаньні.
Якімі жыльлёвымі паслугамі вы карыстаецеся?
Ці даводзілася вам выконваць цясьлярскую, тынкавальную работу?
Ці ёсьць для вас складаным пытаньнем рамонт кватэры?
Ці давалі калі абвестку ў бюро паслугаў? Пра што?
Ад каго мелі сяброўскую дапамогу на будаўніцтве лецішча?
Як вы разумееце сэнс слова «абслуга»?
Ці ахвотна вы дапамагаеце іншым?
Ці ведаеце, адкуль узятыя словы: «Усё, што хочаце, каб рабілі вам людзі, тое і вы рабіце ім»?
Ці згодныя з тым, што гэта ёсьць «залатое правіла» маральнасьці?
2.	Ці вы наведваеце фізкультурна-аздараўленчыя цэнтры? На падставе прапанаванага тэкту
раскажыце, што тамака ёсьць, якімі паслугамі вы карыстаецеся.
Каля нашага дому ёсьць фізкультурна-аздараўленчы цэнтар. Някепская там абслуга. У іх і басэйн,
і лазьня з парыльняй, і шэйпінг, і розныя спартыўныя сэкцыі. Кожны там можа знайсьці занятак да
густу. Прыкладам, сёньня пасьля лазьні з сухой парай я з гадзіну яшчэ паплаваў у басэйне, потым
адпачыў з камфортам.
А мая Лёдзя ходзіць туды на шэйпінг. Гэта такія скокі пад музыку дзеля добрай фігуры. I здаецца
мне, постаць цяпер у маёй Лёдзі ня горшая, чым у фотамадэлі. Калі ідзём разам зь ёю па вуліцы, на яе
зьвяртаюць увагу. Не скажу, што гэта мне непрыемна.
Нашыя дзеці гуляюць там у тэніс. Хто ведае, можа зь іх выйдуць якія чэмпіёны? А ня будзе зь іх
чэмпіёнаў, такой бяды, усё адно варта займацца спортам.
Наагул, мне ў гэтым фізкультурна-аздараўленчым ўсё падабаецца: і відэасалён, і іхняя камінная
заля, а найболып — іхны сяброўскі стыль.
3.	Што будзеце рабіць?
Сапсавалася пральная машына. 1. Патэлефаную ў рамонтнае атэлье.
2.	Паспрабую адладзіць сам.
3.	Мне надакучала рамантаваць, адважуся купіць новую.
4.	Па гарантыі вярну назад у краму.
5.	Буду мыць бялізну рукамі.
-203-
Даўно пара рабіць рамонт 1. Ніколі не бяруся за справу, якой не дам рады.
кватэры.	2. Дамоўлюся з рамонтнікамі ЖЭСу.
3.	Пашукаю майстроў, пагляджу абвесткі ў газэтах.
4.	Буду толькі тынкаваць столь і сьцены.
5.	Зраблю ўсё самастойна: пабялю, паклею, памалюю. Лепш за
мяне аніхто ня зробіць.
Ваша лецішча ўбаку ад 1. Буду хадзіць пехатою ці езьдзіць на ровары.
транспарту.	2. Пераеду жыць у вёску.
3.	Куплю легкавік.
4.	Буду шукаць, хто падвязе.
5.	Хоцькі-няхоцькі, давядзецца прадаць.
Ясь распавядае
У мяне зноў ёсьць нагода выправіцца ў падарожжы. Прыяжджаюць мае даўнія сябры з Балтыі. Ну,
а госьці ёсьць госьці — іх трэба забаўляць. Гасьцяваць будуць ўсяго толькі шэсьць дзён. Таму я
загадзя пляную, як скарыстаць час. Найверагодней, што паедзем па гістарычных мясьцінах.
Зьбіраюся прапанаваць ім паездку ў Мірскі замак, Наваградак і Нясьвіж, бо яны там яшчэ не былі.
У якія дні й куды можна паехаць? Пра гэта я папытаюся ў
экскурсійным бюро. Зраньня мы зь Янінай і прыйшлі сюды.
— Добры дзень!
— Добры дзень! Праходзьце, сядайце! Што мы можам вам
прапанаваць?
— Нас цікавіць Беларускае гістарычнае кола.
— Калі ласка. У нас ёсьць экскурсіі ў Мірскі замак, Заслаўе,
Наваградак, Нясьвіж, Вязынку, Радашкавічы, Галыпаны, Хатынь і
Курган Славы, Малы Трасьцянец. Прапануюцца таксама экскурсіі
ў Тураў, Крэва, Горадню, Полацак, Берасьцейскую крэпасьць і
Белую вежу.
— Заўтра мы сустракаем гасьцей. Што ў вас ёсьцека на сераду ?
На сераду... Зараз паглядзім... Вось ёсьць экскурсія ў Полацак, паездка аўтобусам,
выпраўляемся а 6 гадзіне раніцы. Там мы маем экскурсію з аглядам гораду, агляд Сафійскага сабору
ды адну гадзіну вольнага часу.
— Шкада, з раньня7 нам аніяк не выпадае.
— Добра, тады ёсьць а другой палове дня экскурсія «Заслаўе, Вязынка і Радашкавічы». Вы
пазнаёміцеся са старажытным Заслаўем (X стагодзьдзе), пабачыце «Замэчак», магілу Рагнеды,
пабываеце ў Вязынцы, на радзіме Янкі Купалы, агледзіце Ра дашкавічы.
— Во як! Мы паедзем на гэтую экскурсію. Нам патрэбныя чатыры мейсцы.
— Калі ласка, вось вашыя білеты. Аўтобус адпраўляецца ад літаратурнага музэю Янкі Купалы ў
сераду а 14 гадзіне.
— Дзякуем. I яшчэ хацелася б што-небудзь на пятніцу.
У пятніцу ў нас «Нясьвіж, Мірскі замак і Наваградак». Тут мы аглядаем Нясьвіскі замак. Потым
вы маеце вольны час і можаце прайсьціся па старадаўнім парку, пасядзець на беразе маляўнічага
возера, абняць знакаміты дуб — жывы помнік беларускай гісторыі. Пасьля гэтага мы едзем аглядаць
Мірскі замак і заедзем у Наваградак — першую сталіцу Вялікага Княства Літоўскага. Я прапаную вам
гэты маршрут.
— Але ці не занадта гэта дорага?
— Заўважце, — у кошт экскурсіі ўваходзіць харчаваньне. Я ўпэўненая, што вы не пашкадуеце.
-204-
— Добра. Пэўна ж, паедзем.
— Вось вашыя білеты, чакаем вас у сераду а 14 гадзіне раніцы на плошчы Незалежнасьці.
— Шчыра дзякую вам за дапамогу. Да пабачэньня.
— Да пабачэньня.
Практыкуйцеся
4. Адкажыце на пытаньні.
Хто прыяжджае да Яся?
Ці шмат часу маюць Ясевы госьці ?
Як яны будуць бавіць час на Беларусі ?
Што ім мае прапанаваць Ясь і чаму ?
Ясь выбірае маршруты па праспэктах ці каталёгах ?
На якія маршруты скіроўваюць сваіх турыстаў у экскурсійным бюро ?
Якія экскурсіі прапанавалі Ясю ?
Ясь згадзіўся з усімі прапановамі? Чаму ?
Што зацікавіла Яся ?
Чым адметная экскурсія ў Полацак?
Чым адметная экскурсія «Заслаўе, Вязынка і Радашкавічы» ?
Чым адметная экскурсія «Нясьвіж, Мірскі замак і Наваградак» ?
Адкуль адпраўляецца аўтобус на экскурсію ў Вязынку ?
Чаму Ясь удакладніў кошт пуцёўкі ?
Якія з маршрутаў зацікавілі вас? Чаму ?
Якія яшчэ беларускія гістарычныя маршруты вы ведаеце ?
У якіх яшчэ беларускіх гістарычных мейсцах вы былі ?
На якую экскурсію вы паедзеце неўзабаве ?
5. Дайце правільны адказ, хто што робіць.
1.	цырульнік
2.	гадзінар
3.	кравец
4.	шавец
5.	муляр
6.	тынкоўнік
7.	цясьляр
8.	кухар
9.	касмэтоляг
10.	аўтамэханік
11.	электрык
1.	будуе дамы з цэглы
2.	шые абутак: чаравікі, боты, пантофлі
3.	тынкуе столь і сьцены
4.	ладзіць аўта
5.	ладзіць электронныя і мэханічныя гадзіньнікі
6.	гатуе розныя смачныя стравы
7.	шые вопратку, сукенкі, кашулі, камізэлькі
8.	праводзіць электрыку
9.	дапамагае людзям быць прыгожымі
10.	стрыжэ валасы ды голіць бароды
11.	робіць вокны й дзьверы
6.	На падставе пададзенага тэксту раскажыце пра свой паход у рэстарацыю. Зь якой нагоды вы
былі ў рэстарацыі? 3 кім вы былі? Як вас абслугоўвалі? Што вы замовілі? Ці было смачна? Ці
бралі што з алькагольных напояў? Колькі каштаваў ваш заказ? Ці спадабалася вам? Пойдзеце
наступным разам у гэтую рэстарацыю?
-205-
Прыехаўшы з адпачынку, мы адразу мусілі парупіцца пра
харчаваньне. Ведама ж, лядоўня парожняя! А тут якраз госьць
надарыўся.
Мы запрасілі яго да «Мядзьведзя». Гэта рэстарацыя зь
беларускай кухняй. I абслуга тут як мае быць.
Да нас зараз жа падышла кельнэрка.
— Ці гэтыя мейсцы вольныя?
— Так! Сядайце, калі ласка.
Мы заказалі страваў, якіх яна нам нараіла.
Вось ваш заказ. Смачнай вячэры! Сыці, Божа! Ежце,
госьцейкі, бярыце й мачайце, а на лепшае выбачайце.
— Дзякуй!
Дагэтуль наш госьць зь беларускай кухні каштаваў толькі
дранікі. А тут — гэткі выбар! Ды яшчэ й афіцыянтка не пакідае нас
без увагі.
— Досыць утульны куток, ці няпраўда?
— Дык гэта ж найлепшая рэстарацыя ў горадзе!
7.	Раскажыце, як вы замаўлялі пуцёўку ў
экскурсійным ці турысцкім бюро.
8.	Перакладзіце ў беларускую мову.
Сегодня у меня выходной день, н я заннмаюсь хозяйственнымн деламн. Пересмотрел нашу обувь
— надо кое-что почнннть. Нужны новые подмёткн, набойкн. В ботпнках нужно укрепнть каблук н
еіцё прпдется поменять молнпю. Вот этп кожаные туфлп поначалу былп как раз, а теперь что-то
мешает. Не пойму, откуда здесь взялся гвоздь?
В обіцем, собнраюсь в мастерскую. Ремонт обувп рядом. Мастера у нас неплохне, хорошо
выполняют свою работу. Всегда посоветуют, подскажут, как лучше сделать ремонт. Услугп
обувіцнков стоят недёшево, зато на качество работ жаловаться не прнходнлось.
Пойду, пока есть время, через полчаса мастерская закрывается.
Кароткія і простыя размовы
(чытайце ўголас)
— На чым павязём мэблю?
— Ёсьць жа транспартныя паслугі!
— А ты ўжо заплаціла за даставу?
— Яшчэ не. Зараз пойдзем.
— На чём мы повезём мебель?
— Есть же транспортные услугн!
— А ты уже заплатшіа за доставку?
— Еіцё нет. Сейчас пойдём.
— Нам трэба знайсьці няньку для свайго малога.
— Ня ведаеш, што рабіць? Вазьмі рэклямовы
дадатак і прагледзь абвесткі. Будзь пэўны, што-
небудзь ды знойдзеш.
— Нам надо найтн няню для своего малыша.
— Не знаешь, что делать? Возьмн рекламное
прнложенне н просмотрн обьявлення. Будь
уверен, что-нпбудь да найдёшь.
-206-
— Я б хацела гэткае ўчасаньне, як на мадэлі. — Калі ласка, зробім так, як хочаце. У нас жаданьне кліента — гэта закон.	— Я бы хотела такую прнческу, как на моделн. — Пожалуйста, сделаем, как хотнте. У нас желанне клнента — это закон.
— Менавіта што не задавольвае жыльцоў вашага дому? — Цясьлярна-сталярныя, тынкавальна-малярныя і дахавыя работы.	— Что нменно не удовлетворяет жнльцов вашего дома? — Плотннцко-столярные, штукатурно-малярные н кровельные работы.
— Паслухай, якая абвестка: «За 10 кілямэтраў ад гораду прадаецца катэдж з усімі бытавымі выгодамі». — Цікава, колькі ж ён будзе каштаваць? — Блізка ад гораду, усе выгоды. Пэўна ж, цана будзе не малая. — Што там доўга разважаць, давай патэлефануем.	— Послушай, какое обьявленне: «В 10 кнлометрах от города продаётся коттедж со всемн удобствамн». — Пнтересно, сколько же он будет стонть? — Блнзко от города, все удобства. Конечно, цена будет немалая. — Что там долго гадать, давай позвоннм.
— Дзе ж так доўга забаўляўся? — Хадзіў у турысцкае бюро, узяў пуцёўку ў Гішпанію. — У Гішпанію? I колькі ж ты гахнуў? — Увесь гаман спустошыў. — А ці не лепш падарожнічаць саматугам? Гэта выходзіць таньней. — Не. Для мяне добрае тое падарожжа, дзе выгода й бясьпека.	— Где так долго пропадал ? — Ходнл в турпстпческое бюро, взял путёвку в Пспанню. — В Пспанню? П сколько же ты всаднл ? — Все деньгн с кошельком. — А не лучше лн путешествовать днкарём? Это получается дешевле. — Нет. Для меня хорошее то путешествне, где комфорт п безопасность.
Майстры слова гавораць
Гравюры Скарыны! Ён выразаў іх
На спракавечным дрэве гісторыі
Свайго народу,
Хоць мог бы падабраць
I болып падатлівы
I болып удзячны матэрыял.
I выразаў ён іх не штыхелем-разцом,
А промнем сонца, промнем сваёй веры
I любові да народу.
Таму штрых кожны быў такі глыбокі,
Што ні агонь, ні забыцьцё, ні ворагі, ні час
Гравюраў гэтых зьнішчыць не змаглі.
I сёньня нейкая чароўная жыве ў іх сіла,
Якая сьляпым вяртае зрок,
Глухім — іх слых, няпомнячым — іх памяць,
А без’зыкім — мову.
(Максім Танк)
-207-
Кантрольная работа
1.	Замест кропак уточце ў тэкст выпушчаныя словы.
«Прыехаўшы ў сталіцу, асабліва не раздумвайце, на ... дабірацца ў Стоўбцы, — аддайце ...
чыгунцы: ... на электрычцы зойме ўсяго паўтары ... Менавіта столькі ж ... ў нас будзе на ... з, так бы
мовіць, калячыгуначнымі славутасьцямі, найперш літаратурнымі. Праўда, да драбніцаў разабраць і
засвоіць ... за гэты час проста ... Таму засяродзім ... толькі на тым значным і адметным, што ...
За ... вагона мільгаюць абрысы ... сталіцы, ззаду ... гарадскія чыгуначныя ... Бальніца,
Курасоўшчына і Гай. Залюбаваўшыся мясцовымі краявідамі, мы неўпрыкмет ... і станцыю
Памысьлішча, і схаваныя ў зеляніне ... ахоўнай паласы ... Пціч ... Воўкавічы. I вось ... Фаніпаль».
(Сяргей Галоўка)
2.	Прачытайце, які выпадак здарыўся з нашым сябрам. Перакладзіце ў беларускую мову.
Родной язык зашншает как мать
Путешествня, как н людн,
нмеют свою судьбу.
(Стендал)
Где я люблю бывать, то это в Чехпп. Всегда с удовольствнем еду в Прагу. П что уднвнтельно,
пменно в Праге я оіцутнл себя беларусом. Вот какой неожпданный случай стал тому прнчпной.
Тёплым весеннпм днем мы с другом шлн к Вацлавской плоіцадп. Немного усталп, п свободная
скамеечка в уютном сквернке оказалась как раз кстатп. Решнлн отдохнуть. Хорошая погода,
безоблачное ясное небо, ласковое солнце — вокруг полная безмятежность. Казалось, всё
благопрнятствует покою п тншнне. П настроенне у нас было соответствуюіцее. Мы снделп, делплнсь
впечатленнямп. Разговарнвалп по-русскп. П вдруг в наш нетороплпвый разговор врывается
неожпданное:
— Здравствуйте. Вы первый день в Праге? — Откуда нп возьмпсь, перед намп вырослн трн
молодых человека очень спортнвного внда. Тоном, не терпяіцнм возраженнй, онп заявнлп нам, что
гулять просто так по незнакомому городу небезопасно. П что онн, «добровольцы», будут заіцніцать
нас. Но такая «забота» требует обязательной оплаты... 50 долларов с каждого — твердый тарнф! В
одпн момент день прнобрел сумрачные краскн. Куда девалпсь покой н тпшпна? Перед такой
чудовпіцной наглостью мы попросту растерялпсь...
После некоторого преппрательства у нас не оставалось пного выхода, как заплатпть вымогателям,
чтобы онп оставплп нас в покое.
Понаблюдав за новоявленнымп «охраннпкамп», мы заметнлп, что онп не предлагают своп услугп
нп чехам, нн англнчанам, нн французам, нн немцам. А почему? Да всё очень просто: не зная языка,
онн не в состоянпн обьяснпть, чего хотят. Вывод напрашнвался сам собой — разговарнвать только
по-беларускн. Кстатп, наш язык очень похож на чешскпй. Не теряя временп мы перешлп на
беларускнй язык, п дальнейшее наше пребыванне нпкакнмп непрнятностямн уже не омрачалось.
С тех пор мы с Костусём взыскалп свой родной беларускнй язык. Пменно он, как родная мать,
стал нам лучшей заіцнтой.
Простые, но очень важные пстнны порой прнходнтся постнгать непростым путём.
-208-
3.	3 пададзеных словаў па правілах беларускае граматыкі складзіце тэкст і вызначце, як у
першатворы гучаў урывак з кнігі Ўладзіміра Арлова і Генадзя Сагановіча «Дзесяць вякоў
беларускай гісторыі».
а Аб’яднаньне адбылося адну асаблівага балтцкага без беларускае бо буйную было Вялікага гісторыі
гвалту даўнія дзяржаву дзяржавы з з захаду земляў і і і і інтарэсах існавалі Княства крывічамі літвой
Літоўскага мангола-татары насельніцтва натуральна новая нямецкія пагражалі Паміж пачынаецца
пачыналі разрозьненных рыцары слабых стагодзьдзя сувязі сярэдзіне так Таму У у усходу ціснуць
шчыльныя эпоха эпоха як ў ўсходнеславянскага ўтварэньне XIII
Заўвага. Для выкананьня гэтага заданьня вам неабходна кожнае слова выпісаць на асобныя паперкі.
Словы на паперках спачатку ўтвараюць словазлучэньні, якія складаюцца ў сказы, а потым у тэкст.
Калі зьявяцца «лішнія словы», іх лягчэй будзе скарыстаць пасьля пабудовы асновы тэксту.
Паспрабуйце. Гэтае цікавае заданьне нам прапанаваў прафэсар Ул.А.Карпаў. Гэткі тэст дазваляе
праверыць, наколькі добра вы засвоілі граматыку мовы.
4.	Уявіце сабр што вы прыйшлі дамоў і ўбачылі рабункі ў хаце: дзьверы адчынены, у хаце —
як “на ўварванскай вуліцы”. Вам неабходна расказаць: што вы бачыце ў кватэры, што вы
адчуваеце, што ў вас скралі, як вы давялі міліцыянтам пра тое, што здарылася.
5*. Перакладзіце верш Аляксандра Пушкіна ў беларускую мову.
Я вас любнл: любовь еіцё, быть может,
В душе моей угасла не совсем;
Но пусть она вас болыпе не тревожнт;
Я не хочу печалнть вас ннчем.
Я вас любнл безмолвно, безнадежно,
То робостью, то ревностью томнм;
Я вас любнл так пскренно, так нежно,
Как дай вам Бог любнмой быть другнм.
Калі вы з посьпехам выканалі ўсе заданьні кантрольнай работы, лічыце, што вы сьмела
можаце размаўляць па-беларуску.
Здароўя, шчасьця, посыіехаў!
Да сустрэчы!
-209-
Дадатак 1.
Беларуская лацініца
(Беларуская латнннца)
Разам з кірыліцай у беларускай мове ўжываецца лацінскі альфабэт — лацініца:
АвссСо(огох)ЕЕСніікььм^гчорк88§тгйуугІ2;
Ніжэй паказана лацініца з адпаведнымі літарамі кірыліцы і наадварот — кірыліца з адпаведнымі
літарамі лацінкі.
лацініца	кірыліца	кірыліца	лацініца
а	а	а	а
Ь	б	б	Ь
с	Ц	в	V
с	ць	г	Ь/§
с	ч	Д	(1
(1	Д	е	]е / іе / е
е	э	ё	]о / ІО / 0
Г	Ф	ж	г
8	Г (гук [§] выбухны)	3	г
ь	г (гук [г] трывальны)	і	і
		й	І
1	1		
і	Й	к	к
к	к	л	1
1	ль	м	т
1	л	н	п
т	м	0	0
п	н	п	Р
п	нь	р	г
0	0	с	$
Р	п	т	1
г	р	У	Ц
$	с	Ў	й
8	сь	ф	Г
§	III	X	сЬ
1	т	ц	с
11	У	ч	с
й	Ў	III	§
V	в	ы	У
У	ы	ь	—
7	3	э	е
г	зь	ю	]н / ін / н
г	ж	я	Іа/іа/ а
Зазначце.
1)	У лацініцы, у адрозьненьні ад кірыліцы, менш галосных і болып зычных літараў.
Галосныя літары: а е і о ц у
Зычныя літары: Ь с с с д (дг йх) Г§Ь]к1Ітппрг88§1:йуг2г
2)	У лацініцы няма мяккага знаку Ь.
-210-
Таму зычныя С, 14, 8, /. — заўсёды мяккія і адрозьніваюцца ад аналягічных цьвёрдых літараў С, Г4,
8, X спэцыяльным дыякрытычным знакам: піць = ріс, нясьці = ніазсі, адрозьненьні = абгохпіеппі.
Аднак для літар Ь і Е усё наадварот! Літара Ь — мяккая, а літара Е — цьвёрдая: літара = іііага,
палац = раіас, люстэрка = Інхіегка, пачакальня = расакаіпіа, малако = шаіако.
3)	У літар X, 8, С, 0 знаходзім іншы дыякрытычны знак, які паказвае не мяккасьць, а гук: шчупак
= зснрак, чараўнік = сагаГіпік, дождж = гіохсіг, аўтар = айіаг.
4) Лацінка абыходзіцца бязь літараў Я, Е, Ё, Ю. Таму:
• пасьля галосных і на пачатку словаў пішам:
я	ІА	сьветлая = §уіеі1а]а, явар = ]'ауаг, яскравы = (азкгауу
Е	ІЕ	ежа = ]ега, прыедзе = ргуіейае, тое = іо]е
Ё	ІО	ёсьць = іовс, знаёмства = гпа]опі8іуа, маёнтак = та]опіак
Ю	IV	Юля = .Гніа, ведаю = уіескцн, забаўляюцца = хаЬаГіІаінсса
• пасьля зычных (акрамя мяккай літары Ь) пішам:
Я	ІА	вячэра = уіасега, няня = ніаніа, сям’я = 8Іат]а
Е	ІЕ	сьвет = зуіеі, мейсца = тіе]8са, поўдзень = роййхіеп
Ё	ІО	сёлета = зіоіеіа, цётка = сіоіка, зёлкі = хіоікі
Ю	IV	сюды = $інйу, касьцюм = казсінш, усю = н«ін
• пасьля мяккай літары Ь пішам:
Я	А	рэкляма = гекіаша, пляц = ріас, ляжыць = Іахус
Е	Е	лес = 1е«, вясельле = уіамеііе, тэлефануе = ІеІеГапціе
Ё	О	лёс = ІО8, лёд = Іосі, жыльлё = гуііо, далёка = сіаіока
Ю	Е	любіць = ІнЬіс, куплю = кнрін, дзіўлюся = (ІхіГіІныа
5)	У лацініцы адсутнічае апостраф (’): узмор’е = н/шогіе, надвор’е = найуог]е, сям’я = $іаш]а,
бар’ер = Ьаг]ег, кан’юнктура = капінпкіога.
6)	У кірыліцы літары Е адпавядаюць два гукі []э|, аднак у лацініцы літара Е перадае адзін гук [э]:
гэты = Ьеіу, фатэль = Гаіеі, шэсьць = с, цэгла = се§1а, дрэва = йгеуа.
7)	Гук [х] у лацініцы перадаецца дыфтонгам СН: хадзіць = сЬасІхіс, хвалявацца = сЬуаІауасса,
хто = сЫо, падхапіць = райсЬаріс, хораша = сЬогаза.
8)	Лацінская літара С перадае выбухны гук [§], які ў беларускай мове часьцей за ўсё сустракаецца
ў злучэньнях літараў зг: мазгі = шах^і, згвалціць = 2§уа1сіс, розгі = гох§і. Аднак, ёсьць і шэраг
іншых словаў з гукам [§]: цэгла = се§1а, ганак = §апак, гузік = §нгік.
9)	У астатнім правілы вымаўленьня, пісьма й чытаньня ў лацініцы такія ж, як і ў кірыліцы.
Кагоікца і рго81у]а гагшоуу
(суіа]сіе ГіЬоІаз)
— №аГіхо уу хасупіаз’есіезіа?
— УуЬаса)сіс, п па§ ГесЬпіспу ріегарупак.
— А шпіе х ЬсГак рііпа ГгсЬа харіасіс ха
катшіаіпуіа разйгЬі!
— 8Го ха Ьіаба, сіауа]сіс уа§ куііок.
— Няўжо вы зачыняецеся?
— Выбачайце, у нас тэхнічны перапынак.
— А мне ж гэтак пільна трэба заплаціць за
камунальныя паслугі!
— Што за бяда, давайце ваш квіток.
-211-
— Вхіс іу]'а сіхіайсаіу?
— V уіесагу з’апу Ьпсіпс п паз па ітргегіе.
— Аіе х сі ра/па]п ]а ісЬ?
— Асігагп рагпа^ез, Ьо ісЬпу ууЫасІ пасііа
асітіеіпу Дапу й пасуіапаіпусЬ 8іго]асЬ. НеікісЬ
8іго]’ай па йзіт іпзіуіпсіе пі й коЬа піата.
— Дзе тыя дзяўчаты?
— Увечары яны будуць у нас на імпрэзе.
— Але ж ці пазнаю я іх?
— Адразу пазнаеш, бо іхні выгляд надта
адметны: яны ў нацыянальных строях. Гэткіх
строяў на ўсім інстытуце ні ў кога няма.
— ВоЬгу сігіеп, сігіасі/ка Апсігс]!
— 2(іагой, гейгук. А сігіе 2 Ьаскі?
— 2агаг ргуісінс. 2а] §1 і й кгатн.
— Ын, ]’ак іу скі2-2с1агб ? Сі расігоз га іеіа?
— Му Ьуіі па тогу, сігіасі/ка Апсігс].
— Ка тогу? А сігіе 2 Ьеіа?
— П Тшессупіе, па Е^ідзкіт тогу. іапо сіоріа^е,
іазкауаз’е. I уасіа й іт сузіа^а, ргаггузіаз’а.
— Добры дзень, дзядзька Андрэй!
— Здароў, жэўжык. А дзе ж бацькі?
— Зараз прыйдуць. Зайшлі ў краму.
— Ну, як ты дуж-здароў? Ці падрос за лета?
— Мы былі на моры, дзядзька Андрэй.
— На моры? А дзе ж гэта?
— У Турэччыне, на Эгейскім моры. Яно цёплае,
ласка7вае. I вада ў ім чыстая, празрыстая.
— ВоЬгу сігіеп! Катрапуа «Стіеі». ЗЫсЬа^п уаз.
— ЭаЬгусі/ісп! гасікауйа уа§а ргасіпксуіа,
та^ет патіег кпріс. СЬасіеіі Ь зіоппіа расііесЬас і
гакіпсус сіатоуп.
— Каіі іазка, ргуіа/сі/а^сіс. Му ргасціет асі 9 сіа
18 Ьасігіпу.
— Добры дзень! Кампанія «Чмель». Слухаю вас.
— Дабрыдзень! Нас зацікавіла ваша прадукцыя,
маем намер купіць. Хацелі б сёньня пад’ехаць і
заключыць дамову.
— Калі ласка, прыяжджайце. Мы працуем ад 9
да 18 гадзіны.
— Вгіс іу Ьеіак гаігутаіазіа?
— Вук 8Іоппіа 2 п §ко1е Ьуй Ьаскойзкі зсЬосі.
— Ып і §іо зкагаіа пазіайпіса рга пазаЬа
РайЬі?
— Ып, 8іо. 2 тоуаті й з’аЬо пагтаіоуа. А уоз
таіетаіука... Назіайпіса кага, 8іо ігеЬа
расісіаЬппс пауукі гасЬауаппіа.
— А ] ак рауосігіпу?
— О-о-о, іпі^аЬо ігеЬа сіпкауас а сіпкауас. На
ріегарупкасЬ 1оіа]е, піезЬісЬ Ьеіу. Уіссіа]с§, §іо
Ьуіо? ІЧазкосуй па сіугекіага §ко!у, і пазіайпіса
тіеіа уутоул.
— Васу§, га Ьеіуті катапсігігойкаті сігісіа гпзіт
гагЬезсіІазіа.
— Дзе ты гэтак затрымалася?
— Дык сёньня ж у школе быў бацькоўскі сход.
— Ну і што сказала настаўніца пра нашага
Паўлу?
— Ну, што. 3 мовамі ў яго нармалёва. А вось
матэматыка... Настаўніца кажа, што трэба
падцягнуць навыкі рахаваньня.
— А як паводзіны?
— О-о-о, тут яго трэба дукаваць а дукаваць. На
перапынках лётае, неслух гэты. Ведаеш, што
было? Наскочыў на дырэктара школы, і
настаўніца мела вымову.
— Бачыш, за гэтымі камандзіроўкамі дзіця зусім
разбэсьцілася.
— РазЬісЬа], ]ака]а аЬуіезіка: «2а 10 кііатеігай асі
Ьогасіп ргасЦіссса каіесіг 2 пзіті Ьуіаууті
ууЬосІаті».
— Сікауа, коікі 2]’оп Ьпсігіе ка§іауас?
— Віігка асі Ьогасіп, пзіе ууЬосіу. Рейпа 2, сапа
Ьпсігіе піе таіаз’а.
— 8іо іат сіойЬа гагуагас, сіауа^
раіеІеГаппіет.
— Паслухай, якая абвестка: «За 10 кілямэтраў ад
гораду прадаецца катэдж з усімі бытавымі
выгодамі».
— Цікава, колькі ж ён будзе каштаваць?
— Блізка ад гораду, усе выгоды. Пэўна ж, цана
будзе не малая.
— Што там доўга разважаць, давай
патэлефануем.
-212-
Дадатак 2.
Сугучныя словы
(Созвучные слова)
У беларускай мове ёсьць словы, якія па гучаньні падобныя да расейскіх, але маюць зусім іншы
сэнс. У лінгвістыцы гэтыя словы называюцца міжмоўнымі амонімамі. Ніжэй пададзеныя некаторыя з
гэткіх словаў.
беларускае слова	тлумачэньне слова па-расейску	сугучнае расейскае слова	пераклад сугучнага расейскага слова
адка7з	1) ответ 2) ответственность	отказ	адмова
айце7ц	отец (служнтель культа)	отец (в семье)	бацька
араць	пахать	орать (крнчать)	галасі7ць
асоба	лнчность	особо (особенно)	асабліва, адметна
багатыр	богач	богатырь	волат, асілак
банька	1) плоское кольцо 2) банка (меднцннская)	банька, баня	ла7зьня
бла7га	1) дурно, скверно 2) тошно	благо (хорошо что)	балазе7
брак	1) брак (дефект) 2) недостаток чего-лпбо	брак (супружество)	пі.ііоб
буйны7	крупный	буйный (сумасшедшнй)	вар’яцкі
бясе7да	бал, застолье, банкет, пнршество	беседа (разговор)	гўтарка, размова
бясьпека	безопасность	беспечность	бестурботнасьць, нядбайнасьць
век	возраст	век (столетпе)	стагодзьдзе
века	крышка	веко у глаза	павека
ветка	ветка (железнодорожная)	ветка(дерева)	галіна
выго7да	удобство, уют	вы'года	выгада
вясельле	свадьба	веселье	весялосьць
гадаць	предполагать, угадывать	гадть	варажыць
гарбуз	тыква	арбуз	кавун
годны	достойный	годный	прыда тны, здатны
грабіць	грестп (веслом, граблямп)	грабнть (отбпрать)	рабаваць
граза7	острастка, страх от угроз	гроза	навальніца
грамада7	толпа, обіцнна, обіцсство	громада, громаднна	веліч, гма7х
да7ча	дача чего-ннбудь	дача (загородный дом)	лецішча
іругі	второй	другой (пной)	ІННІЫ
дыван	ковёр	дпван	канапа
есьці	прпнпмать шпцу	есть (пмеется в налпчнп)	ёсьць
ё7лка	ёлка новогодняя	ёлка (растуіцая в лесу)	е7лка
ёлкі	прогорклый	ёлкн (растуіцпе в лесу)	елкі
жадаць	хотеть чего-лпбо	желать в поздравленнп	зычыць
забор	водо-забор	забор (огражденне)	агароджа, паркан
звод	свод (напрнмер, законов)	свод (перекрытпе)	скляпеньне
зжаць	сжать (рожь, пшеннцу)	сжать (сдавнть)	сьці7снуць
злодзей	вор	злодей	ліхадзей, злачы7нец
ігрушка	1) грушевое деревце 2) мелкпй плод грушп	нгрушка	цацка
калдун	пельмень	колдун (волшебнпк)	вядзьмар
калё7сы	телега, повозка	колёса (автомобпля)	колы
-213-
касьцё7р	поленннца, кострніце	костёр	вогнішча
карысны	полезный	корыстный (человек)	карысьлівы
качка	утка	качка(качанне, болтанка)	калыханьне, хіста ньне
кра7сны	краснвый	красный (цвет)	чырвоны
кросны	ткацкпй станок	крёсный (отец)	хросны (бацька)
крышку	немножко	крышка	века
кукла	1) узел волос, закрученных сзадн в прнчёску 2) бутон	кукла (пгрушка)	лялька
крэ7сіва	огннво	краспво	прыгожа
крэ7сла	стул (жёсткнй)	кресло (мягкое)	фатэль
лаяць	ругать	лаять (о собаке)	брахаць
ліштва	обшпвка, налнчннк, планка	лнства	лі7сьце
ложак	койка, кровать	ложка	лыжка
лук	лук (оружне)	лук (растенне)	цыбу7ля
люлька	трубка (для курення)	люлька (колыбель)	калыска
люты	февраль	лютый (жестокпй)	жорсткі, заця ты
маніць	обманывать	манпть (прнтягнвать)	вабіць
ма7сла	масло слпвочное	1) масло растптельное 2) масло машннное	1) але7й 2) алі ва
мір	мнр (отсутствне вражды)	мнр (вселенная)	сусьвет
наказаць	прнказать	наказать (за проступок)	пакараць
напраўля7ць	правпть брнтву	направлять (управлять)	кіраваць
націск	ударенне (в слове)	натнск (нажнм, давленне)	націсканьне
непрыемны	непрнятный	непрнемлемый (недопустпмый)	непрыймальны
нядзеля	воскресенне	неделя	тыдзень
орган	орган (часть тела)	орган (учрежденне)	установа
пагода	только яркая солнечная погода(вёдро)	погода вообіце	надвор’е
пакой	комната	покой	спакой
пара	пар	пора (года)	пара
пах	запах	пах (промежность)	пахвіна
пей!	пой (песню)!	пей (воду)!	пі!
плё7ткі	сплетнн	плётка, хлыст	бізу н, пу га
плот	забор	плот (для плаванпя)	плыт
пол	пол (бнологнч.)	пол (настпл в доме)	падлога
пост	пост (на дороге)	пост (должность)	пасада
правіць	ремонтпровать	правпть (страной)	кірава ць, улада рыць
прадаць	1) продать что-лнбо 2) закабалнть	продать(предать)	здрадзіць
праказа	проказа (болезнь)	проказа (шалость)	свавольства
прастой	простой (бездействне)	простой (не сложный)	просты
прасьвяціць	просветнть (подвергнуть просвечпванню)	просветнть (дать знання, научпть)	адукаваць
пушка	кубышка	пушка (военная)	гарма7та
пытаць	спрашнвать	пытать (мучпть)	катаваць
рашыць	нзвестн, нстребпть	репінть (задачу)	разьвязаць
рушыць	выступать с походом	рушнть (разрушать)	разбура ць, руйнаваць
рэч	1) веіць 2) предмет, дело	речь	мова, гўтарка
сварка	ругань, скандал	сварка (электро)	зварка
-214-
склон	падеж	склон	схіл, адхон
слых	слух (чувство)	слух (молва)	пагалоска
ста7йня	конюшня	стая (напрнмер, волчья)	згра7я
страва	шпца	отрава	атрута
стрэльба	ружьё	стрельба(пальба)	страляніна
сту7дзень	январь	студень (кушанье)	халадзе7ц
сту7дня	колодец	стужа	сьцюжа
субясе7днік	тот, кто берёт участне в банкете, застолье	собеседннк	суразмоўца
сьвет	мпр, земля	свет (освеіценне)	сьвятло
тапіць	1) топпть (пускать ко дну) 2) топнть (сало н т.п.)	топпть(печку)	паліць
твар	лнцо	тварь (жнвое суіцество)	стварэньне
тлу7 сты	жпрный	толстый	тоўсты
трактава7ць	угоіцать	трактовать (обьяснять)	тлума7чыць
трус	кролнк	трус	баязьлі7вец
убіць	вбпть что-лнбо нлн во что-лнбо	убнть (лніпнть жнзнн)	забіць
установа	учрежденпе	установка(оборудованпе)	абсталяваньне, начыньне
халява	1)	голенніце (у сапога) 2)	рот, горло 3)	гордость, чванство	халява (дармовіцннка)	дарэмшчына
хлеб	хлеб (выпечка)	хлеб (зерно)	збожжа
хмурны	хмурый (о человеке)	хмурый (о погоде)	хма7рны, па хмурны
худы7	худой (тоіцнй)	1) худой (дырявый) 2) худой(плохой)	1) дзіра7вы 2) благі7, ке7пскі
цяпло	огонь	тепло,теплота	цяпліня7
час	время	час	гадзіна
часы7	времена	часы	гадзіньнік
чыніць	делать, пронзводнть, совершать	чпнпть (ремонтнровать)	рамантава ць, пра віць
язык	язык (часть тела)	язык (речь)	мова
-215-
Ключы да практыкаваньняў
Уступ.
14.
прамы вугал, гандлёвыя рады, размаўляю па-беларуску, вялікія моры, чалавек жартуе, фарба жоўтая,
шосты рад, чую гром, дрэнная рэч
17.
на вадзе, дзён, у гурце, у клопаце, у лёдзе, у палёце, судзіць
24.
Нядаўна было гэткае здарэньне. Трэба купіць зімовае адзеньне. Якое ў цябе пытаньне? Гасьцей
поўнае застольле. Першае каханьне. Ціха шэпча калосьсе. Гэта справядлівы судзьдзя. Зьмянілася
надвор’е. Мне знаёмае яго аблічча. Гэта было цікавае вандраваньне. Здароўе — найлепшае багацьце.
25.
Паляўнічы на паляваньні. Добрае пачуцьцё гумару. Ён упэўнены ў сваіх перакананьнях. Перад
ад’ездам будзе разьвітаньне. Ён купіў мужчынскае адзеньне. Смачнае сьняданьне. У скрынцы
сьмецьце.
Заняткі першыя.
2.
Усё жыцьцё ў навуцы. Зьмітра ў дарозе. Вязу малой дачцэ гасьцінец. Пінжак вузкі ў плячох. Купім
дзецям па цаццы.
3.
Дзеці мусяць паважаць сваіх бацькоў. Працую з татам. Мы жывём пры бацькох. Унукі шануюць сваіх
бабуляў і дзядуляў. Мы не сьпявалі гэткіх песень. Я запрашаю на вечарынку сябра і сяброўку.
5.
У пакоі ёсьць канапа, але няма ложка. У мяне ёсьць залвіца, але няма швагры. На стале ёсьць алавік,
але няма паперы. У мяне ёсьць кампутар, але няма аўтаадказьніка. Я маю выходны ў нядзелю, але ў
суботу ня маю.
6.
Пётра (хто? - Н.) лёг на канапу (на што? - В.).
Рука з прыгожым бранзалетам (з чым? - Т.).
Еду да сястры (да каго? - В.).
Дам дзіцяці (каму? - Д.) смачную цукерку (што? - В.).
Забраў дачок (каго? - В.) з садку (з чаго? - Р.).
Ма рыхтуемся да сьвята (да чаго? - Р.).
Дрэвы (што? - Н.) ў сьнегавых шатах (у чым? - Т.).
Яго вачэй (чаго? - Р.) не відаць з-пад броваў (з-пад чаго? - Р.).
Я заўсёды пільнуюся правілаў (чаго? - Р.).
10.
-216-
У савы савяня. У лася ласяня. У коткі кацяня. У птушкі птушаня. У качкі качаня. Дзеці катовыя
завуцца кацяняты. Дзеці медзьвядзёвыя завуцца мсдзьвсдзяняты. Дзеці мышыныя завуцца
мышаняты.
12.
поні (м.р.), флямінга (м.р.), пані (ж.р.), калье (н.р.), мэтро (н.р.), інтэрвію (н.р.), бра (ж.р.).
13.
ААН (ж.р.), БДУ (м.р.), МТЗ (м.р.), ЛІМ (ж.р.), БелАЗ (м.р.), АРПЗ (Облсовпроф) (ж.р.).
14.
Хто ёсьць? Хто вы ёсьць? Скажыце, хто ёсьць дома? Каго яшчэ тут няма? Ясь ёсьць тут? Яго няма
дома. Што ёсьць у краме? Ёсьць усё, а таго, што патрэбна — няма. Няма таго, што раней было. У
мяне ёсьць шмат цікавых кніг. У яго няма тваёй кнігі. На маім кампутары ёсьць усе патрэбныя
праграмы.
15.
Едзем да сястры, сядзім упоцемку ля вакна, лес вакол дому, запрашаю да стала, ліст ад сябра, ідзем
уздоўж берага, прыходзь да мяне, насупраць таго будынка, мае клопаты, доўгі цень.
16.
Ён чужынец? Не, ён беларус. Так, ён датчанін.
Ён прыежджы? Не, ён тутэйшы. Так, ён з Ангелыпчыны.
Ён француз? Не, ён італьянец. Так, ён з Парыжу.
Ён выдавец? Не, ён рэжысэр. Так, ён рэдактар.
Ён друкар? Не, ён настаўнік. Так, ён наборца.
Ён сьпявак? Не, ён музыка. Так, ён артыст.
Ён гісторык? Не, ён біёляг. Так, ён выкладнік.
Ён дасьледнік? Не, ён вандроўца. Так, ён навуковец.
17.
мяняльня проці пошты, сядзіба каля лесу, клюмба каля дому, аловак каля слоўніка, гаспадар сярод
гасьцей, начыньне ў майстра, палац проці гатэлю, прысады ўздоўж дарогі
18.
Дайце мне, калі ласка,
дзьве пачкі пячэньня, дзьве бутэлькі віна, кавалак кілбасы, трохі піва, кіляграм сыру, літар малака,
чвэрць кіляграму тварагу, паўлітра алею, карабок запалак, сто грамаў масла, паўбохана хлеба, дзесяць
яек, кіляграм цукру, два пачкі гарбаткі, трохі кавы.
20.
У мяне няма парасона. Сёньня ня будзе дажджу. У мяне няма з сабой грошай. Не, там няма ніякага
сшытка. Мы прыйшлі зь лесу. У мяне няма настрою. Там няма ніякіх чаравікаў. У нашым горадзе
няма філіі вашага банку.
Заняткі другія.
1.
дачцэ, падлозе, вавёрцы, дошцы, яблыку, кірмашу, каўняру, дзяўчыне, мазалю, сястры
2.
а)	телефаную: калезе, дзяўчыне, сястры, Вольцы, дзядзьку
б)	дзякую: суседу, гаспадыні, сябрам, прыяцелю, спадару Ласю
в)	выбачаю: гандляру, цырульніку, сакратарцы, касірцы
г)	яна мне: пляменьніца, дачка, сяброўка, каляжанка
-217-
6.
легчы на канапу, пакласьці ў шафу, глядзецца ў люстэрка, запаліць лямпу, памыць шклянку, заслаць
сурвэту, лашчыць кацяня, даглядаць дзядулю, зайсьці ў кватэру, купіць мэблю, есьці салату, ісьці на
працу
7.
Воспнтываем детей. По морю ходят болыпне пароходы. Я не помню такого случая. Хозяйка подала
завтрак. Пойдем через сквер. Сестра пошнла юбку. Малыш пдет за нгрушкой.
9.
Іду лесам. Еду аўтобусам. Еду цягніком. Плыву катэрам. Ляту самалётам. Буду тынкоўнікам. Паеду
вясной (вясною). Сустрэнуся раніцай (раніцаю). П’ю каву зь вяршкамі. Займаюся з выхаванцамі.
Апякуюся дзіцем. Цікаўлюся мастацтвам. Працую рукамі. Працую фальваркоўцам.
10.
ядзім лыжкай (лыжкаю), ядзім відэльцам
п’ём шклянкамі, п’ём кубкамі, п’ём слоікамі
іду зь сёстрамі, іду зь сяброўкамі, іду з гасьцямі
малюю фарбай (фарбаю), малюю алоўкам, малюю пэндзалем
сустракаюся зь сябрамі, сустракаюся зь дзяўчатамі, сустракаюся зь Ясем
12.
а) Бацька ў камандзіроўцы. Маці ў пральні. Сястра на вечарынцы. Дзеці на лузе. Сябра на Сьвіслачы.
б) Ён: у вучэльні, у тэатры, у Сібіры, на плошчы, на вясельлі, у краме, у парку, на сьнезе, на Нарачы,
пры вучню, пры бабулі, пры маці, пры Мікіце.
13.
зубранё ў пушчы, Ясь на ганку, пакой у кватэры, коўдра на ложку, парасон у сумцы, фіранка на
вакне, кветка ў руцэ, аўта на дарозе, яблык на талерцы, човен на рацэ, кот на парозе, качкі на возеры,
студэнт у інтэрнаце
15.
I тут і там мае сябры. У Грэцыі — пан Дымас. 3 замежнікаў ён мой найлепшы прыяцель. Усе
спасьцігаюць бізнэс, а пан Дымас застаецца верны свайму прызваньню, як і я. Ён спэцыялісты ў
галіне будаўніцтва, дойлід, якіх мала. У сваім творстве за крыніцу натхненьня ён мае помнікі
даўніны.
Каштоўнасьці, непадуладныя часу — вось што бывае тэмай нашых гутарак у часе вандровак.
— Чалавек — гэта яго памяць, — кажа Дымас, і я згодны зь ім. Гляджу на велічныя забудовы і
думаю пра людзей, якія пакінулі ў гэтых мурох адбітак сваёй душы.
16.
Я з жонкай, дачкой і сынам едзем у электрычцы. Сёньня нядзеля, і мы, як заўсёды, наведваемся да
бацькоў. Яны жывуць убаку ад чыгункі. Вярсты тры яшчэ трэба ісьці празь лес. Але гэта нам
падабаецца. Прыемнай бывае нечаканая сустрэча з жыхарамі лесу: зайцамі, дзятламі, вавёркамі. Іншы
раз сьмялейшай вавёрцы можна падаць пачастунак і нават пасьпець дакрануцца да хваста. Гэта
вельмі забаўляе маіх малых. Колькі тут бывае радасьці, сьмеху, а потым гутаркі як вады, усю дарогу.
Заняткі трэйція.
2.
Найбліжэйшы прыпынак. Найлепшыя гады. Найвышэйшы гатунак. Найлягчэйшая вага.
Найсаладзейшы напой.
3.
-218-
кату па пяту — малы, аднаго поля ягады — аднолькавыя, біты воўк — вопытны, хоць куды
выдатны, на сёмым небе — вясёлы, маладзіца як брусьніца — чырванашчокая кабета, плячысты на
жывот — прагны (ненаедны)
4.
рыжыя валасы, зялёная кашуля, шэрыя вочы, бэжавае аўта, чырвоная стужка, паласаты кавун,
блакітны шалік, чорная кава
5.
паўднёвы вецер, жахлівы выгляд, вусаты дзядзька, бульбяная страва, кішэнны ліхтарык, малінавы
колер, ружовы пялёстак
6.
Наваградзкі, Лідзкі, Нясьвіскі, Вушацкі, Сураскі, латыскі, заводзкі, сьвецкі, казацкі, аршанскі
7.
якасныя: высачэзны
адносныя: знаёмы, ільняная, морскае, пясчаная, зямная, камэрцыйны
прыналежныя: братава, дзедаў, матулінага
8.
пражываньне ў шыкоўным гатэлі, Беларусь на вольным рынку, радасьць у свабодным творстве, дзеці
ў гульнявой залі, гармідар на школьным двары, згода ў супольнай працы, сьвечкі на старадаўняй
жырандолі, імпрэза ў купалаўскім тэатры, дзяўчына ў нацыянальным строі
9.
новае начыньне — навейшае — найноўшае
мяккі каўнер — мякчэйшы — наймякчэйшы
чырвоны колер — болып чырвоны — самы чырвоны
смачны яблык — смачнейшы — найсмачнейшы
прывабная мясьціна — прывабнейшая — найпрывабнейшая
салодкія маліны — саладзейшыя — найсаладзейшыя
забаўныя прыгоды — болып забаўныя — самыя забаўныя
цёплае паліто — цяплейшае — найцяплейшае
зграбная рэч — болып зграбная — найзграбнейшая
высокая будыніна — вышэйшая — найвышэйшая
пісьменны праўнік — болып пісьменны — самы пісьменны
малы сабачка — меншы — самы меншы
цяжкая валізка — цяжэйшая — найцяжэйшая
10.
а)	Вольчын болыпы сын. Людміліна меншая сястра. Аркадзевы крэўныя.
б)	Піліпаў студэнцкі пакой. Ксеніны бурштынавыя каралі. Максімава новае паліто.
11.
Тут студэнцкі ўтульны пакой. Там бацькавы пісьмовыя прылады. Каля стала братава кампутаровае
начыньне. На падлозе Мікітавы новыя часапісы. На рагу стала Колеў заўсёдны нататнік. Тут
сяброўчын замежны слоўнік. Там Сяргеевы сонцаахоўныя акуляры. На падлозе сястрыная бліскучая
цацка. Тут Мікітаў пісьмовы стол. Там сябравы патрэбныя паперы. Там мой праезны квіток. На рагу
стала матчыны цыравальныя ніткі. Тут наш драўляны зэдлік.
12.
Утульны сьветлы пакой. Густоўны інтэр’ер. Яго складовая частка — адметныя рэчы ў беларускім
гусьце. Сурвэта. Прыгожа аформлены куфэрак. Рознага колеру кветкі.
-219-
Што яшчэ? На сьцяне — старадаўні відарыс гербу Пагоня. Выштукаваны гадзіньнік. Мэбля.
Кафляны камінак. Каля сьцяны, справа, шафа. Зьлева сьветлая канапа. Справа крэсла. Люстэрка. Яно
ў прыгожай аправе. Мяккі каберац на падлозе. Угары пад стольлю арыгінальная люстра. На вокнах
крэмавыя самадзялковыя фіранкі.
15.
вулічны рух, марскія хвалі, дарожны ліст, дубовая мэбля, ліпавы цьвет, волкае паветра, вярбовы
дубец, рачны басэйн, маёвы жук
Заняткі чацьвертыя.
1.
Не, ён выдавец. Не, яны прыежджыя. Не, яна братава сяброўка. Не, яна паштарка. Не, яно Вольчына.
2.
Што я ведаю пра Вярбіцкіх? Я нічога ня ведаю пра іх.
Што я ведаю пра таго хлапца? Я нічога ня ведаю пра яго.
Што я ведаю пра Вольку? Я нічога ня ведаю пра яе.
Што я ведаю пра спадара Лявіцкага? Я нічога ня ведаю пра яго.
Што я ведаю пра спадарыню Людмілу? Я нічога ня ведаю пра яе.
Ты паедзеш з Паўлюком на адпачынак? Не, я не паеду зь ім.
Ты даваў дзіцяці папіць? Не, я не даваў яму папіць.
3.
ягоная сястра, ейны муж, ейная кляса, ягоны сабака, іхныя дзеці, ейны ўнук, ягоны настаўнік
4.
іхны, іхная, іхнае; ейнае, ейны, ейную; ягоны, ягоныя, ягоныя
5.
Тут нейкія незнаёмыя дзяўчаты. Ён некага шукаў. Некаму гэта будзе патрэбна. Нехта забыўся ў
аўтобусе сваю валізку. Гэта штосьці цікавае. Пакліч хутчэй каго-небудзь. Чамусьці ён мне не
патэлефанаваў.
7.
Я незнаёмы з тым спадаром. Я яшчэ не чытаў тае кнігі. Таго прыежджага я ня ведаю. Ён даў грошы
той касірцы. Пайду прывітаюся з тою дзяўчынаю. Той спадар наш бухгальтар.
8.
маё тое шэрае, мае тыя бялявыя, іхні той мураваны, ягоная тая ля сквэру, ейны той квяцісты, іхны той
смуглявы, мае тыя ў канвэрце
10.
а)	—Гэтакрэсла?
— Не, гэта фатэль. Ён мяккі, а крэсла — тое, драўлянае.
б)	— Ці гэта тая дзяўчына?
— Так, гэта тая дзяўчына.
в)	— Хто яшчэ гэта чуў ?
— Не, ён казаў гэта толькі пры мне.
г)	— Для каго мы купім гэтую цацку ?
— Мы купім табе гэтую цацку.
-220-
д)	— Няўжо гэта брэша суседзкі сабака?
— Не, гэта ня іхны сабака.
е)	— Ці чытаў ужо хто тую кнігу ?
— Той кнігі яшчэ ніхто не чытаў.
ж)	— Што гэта за алавік у цябе ?
— Не, у мяне не алавік, а ручка.
11.
Мікіта ў маёй сястры. Алесь у свайго дзядзькі. Тут яе рэчы. Дзеці ў тым аўтобусе. Паклажа ў ейнай
валізцы.
12.
а)	Каторыя на сьцяне? Каторыя ў скрынцы? Каторыя ў народных строях ?
б)	На чым ён знаецца? Ён на ўсім знаецца? Каторы гэткі знавец ?
в)	Ці ёсьць у каго гэткі падручнік? Гэткага падручніка ні ў кога няма?
13.
Пры кім вучыцца Антось? Каго мы пойдзем сустракаць? 3 кім паедзе Васіль за мяжу? Чым цікавіцца
Людміла? У каго мы будзем на вясельлі? Каму падзякаваў госьць? 3 кім заўтра я буду мець гутарку ?
3 кім прывітаўся Мікіта? Каму паціснуў руку? Каму нешта прыемнае сказаў? У каго я яшчэ ня быў?
У чыей кватэры я яшчэ ня быў ?
Заняткі пятыя.
1.
Дзяўчына чыста мые вокны. Хлопцы заўсёды рагочуць з маіх жартаў. Ён маўчыць, таму што ня ведае,
што казаць. Нашы сябры, як толькі прыехалі, адразу ж трапілі на вясельле. Малы дзьме ў дудку і
надта ж цешыцца з гэтага. Мой брат сталяр, ён майструе. Нядаўна зрабіў ложак. Яны гандлююць у
краме харчовым таварам.
2.
дзякаваць — ён дзякуе, яны дзякуюць
абяцаць — ён абяцае, яны абяцаюць
зарабляць — ён зарабляе, яны зарабляюць
уцякаць — ён уцякае, яны ўцякаюць
бедаваць — ён бядуе, яны бядуюць
дараваць — ён даруе, яны даруюць
гаспадарыць — ён гаспадарыць, яны гаспадараць
крыўдзіць — ён крыўдзіць, яны крыўдзяць
смажыць — ён смажыць, яны смажаць
блішчэць — ён блішчыць, яны блішчаць
важыць — ён важыць, яны важаць
знаёміць — ён знаёміць, яны знаёмяць
саладзіць — ён салодзіць, яны салодзяць
лічыць — ён лічыць, яны лічаць
3.
Яна прасуе бялізну. Я апранаю паліто. Мы кладзем агуркі на стол. Яна разумее мяне. Ён папалуднуе
дома. Яны сустракаюць цябе. Маці прыгарнула дзіця да сябе. Настаўнік разьмяркоўвае абавязкі.
4.
а)	умацаваць здароўе, замацаваць веды, запазьніцца на працы, запярэчыць спавяшчальніку, утрымаць
пазыцыі, удасканаліць плян
-221-
б)	панакупляць харчоў, панакупляць сувэніраў, паначапляць цацак, панасыпаць пяску, запытаць
дазволу, запрасіць гасьцей
в)	выгадаваць дзяцей, адгадаваць вусы, выкруціць лямпачку, выкруціць дрот, выкупіць кнігу,
выкупіць рэч, выказаць думку
г)	дагледзець хворага, угледзець памылку, унізаць ёлку, ураўнаважыць шалі, далучыцца да гурту
5.
счэзнуць, падпільнаваць, пачакаць, пашукаць, скарыстаць, спадабацца, паслухаць, прывітацца,
падпаліць, спарадкаваць, зразумець, растлумачыць, зганіць, згвалціць, зважыць
6.
Суседка хварэе на ныркі. Наша кампанія апякуецца беларускім тэатрам. Мы чакаем на тэлевізійнага
майстара. Вітаўт ажаніўся з маёй сястрой Юляй. Вандроўцы йдуць незнаёмаю дарогаю. Сватоў сын
вучыцца бальных танцаў. Бацькі выбачаюць сваім дзецям. Малыя цешацца з навагодняй ёлкі.
Начальнік сэктару паведамляе кіраўніка прадпрыемства. Цешча ўмешваецца да асабістага жыцьця
маладых. Абслуга сэрвіс-цэнтру знаецца ў кампутарах розных мадэляў. Наш выбраньнік заслугоўвае
на давер.
7.
а)	групаваць, канспэктаваць, фінансаваць, даглядаць, сартаваць, камандаваць, абуваць, кватараваць,
замыкаць, страляць, праграмаваць, перадаваць, карміць, зьмяняць, кіраваць, марозіць
б)	пагаршаць, зьмяншаць, шыкаваць, упрыгожваць, чырванець, перавышаць, маўчаць, вучыць,
чысьціць, ваяваць, саліць, сябраваць, знаёміць, служыць, гатаваць, пільнаваць
8.
Апранайцеся! Гадуйцеся! Сьмейцеся! Сустракайцеся! Папытайцеся! Знаёмцеся! Прывітайцеся!
Радуйцеся!
10.
Мой брат Пётра мае невялікую кватэру, але ўсім досыць мейсца. У іх жывуць птушкі, рыбкі,
заводны сабака Векша і кот Плютон. Ці ўяўляеце сабе гэткую сьціжму жыўнасьці? А ўсё таму, што
мой пляменьнік Юзя вельмі любіць зьверанятаў. Ён корміць і даглядае сваіх улюбёнцаў. Гэты занятак
ёсьць яго найлепшай уцехаю. А ўвогуле Юзя моцна паважны і цямкі хлапец. Шмат у чым ён падобны
да свайго бацькі.
11.
я вучуся, я наважыўся, я сьмяюся, я забыўся, я спадзяюся, я адгукаюся, я пытаюся, я апранаюся, я
нуджуся, я зьвяртаюся, я бяру, я маю
12.
Максім спадарожнічае знаёмым у паездцы. Ён унікае гэтай размовы. Гэты напой наталяе смагу.
Госьць доўжыць сваю гутарку. Дзеці пераймаюць паводзіны бацькоў. Гэты прыежджы харчуецца ў
рэстарацыі. Яна загадала прыбраць усё лішняе.
13.
Дасьцё нам адрас? Апранеш паліто? Ясі мясную салату? Змарнуеце час? Забараняеш курыць у
кватэры? Бяром гэты куфэрак? Пячэш рыбу? Бяжыце7 далей? Глядзіцс тэлевізійны фільм? Бавіце час ?
Даруеце карціну? Гатуеш каву? Дапамагаеце бацькам? Віншуеце са сьвятам? Жывяце за мяжой?
Запрашаеце на вясельле ?
14.
Дзіця сумуе па маці. Я намерыўся купіць сабе капялюш. Юля наведае хворага бацьку. Яны
выпраўляюцца ў дарогу. Я жыва прыпамінаю тую сустрэчу. Ён бацьку скардзіўся на мяне.
Заняткі шостыя.
-222-
4.
сямнаццатым, чацьвертаму, шэсьцьдзесят першай, першага, адзінаццатай
5.
пяці дрэваў, трох сябраў, шасьці чалавек, дваіх дзьвярэй, абедзьвюх дзяўчын, дзьвюх сябровак,
ста аднаго далмацінца, трох сабак, чатырох кампутараў, дзевяці жыцьцяў, абодвух летапісцаў,
чатырнаццаці праграмаў, васьмі спадарожнікаў, дваіх кацянятаў
6.
абодвух, абодвум, абодвух, абодвума, пра абодвух
7.
Сустрэліся за паўтара кілямэтру ад станцыі. У цеста трэба пакласьці дзьве траціны шклянкі цукру.
Прыйшлі паўтары гадзінамі пазьней. Прыедзе праз паўтары гадзіны. Гэтым дзьвюм дарогам не
сысьціся. Маю паўтара слоіка варэньня. Кавалак кужалю на паўтраця мэтру. Да дому засталося
паўчварты кілямэтру.
8.
пяцьцю карткамі, дзевяцьцю кубкамі, дваццацьцю ўдзельнікамі, трыццацьцю нумарамі, дзьвюма
лыжкамі, васьмю байцамі чатырнаццацьцю з паловай кіляграмамі, трыма падручнікамі,
дванаццацьцю фламастэрамі, паўтары хвілінамі, сарака сямю кілямэтрамі
9.
Дзесяць раз мер і то ня вер. Мінула чвэрць стагодзьдзя. Прайшла траціна веку. Мы на парозе трэйцяга
тысячагодзьдзя. Незьлічоныя паданьні старажытных муроў. Хвілін праз колькі пачнецца нарада. На
ганку стаяць трое незнаёмых хлапцоў. Маладзёвы часапіс выходзіць двойчы на месяц. Дзед цьвічыць
абодвух сваіх унукаў. Абедзьве дзяўчыны прывіталіся з настаўнікам. Падніміце абедзьве рукі ўгару.
Наш дом стаіць на скрыжаваньні дзьвюх вуліцаў.
10.
На ганку многа хлапцоў. Сьветлых азёраў тут безьліч. Шмат разоў зьмянялася іхняя назва. У гэтым
лесе грыбоў а грыбоў. Процьма народу ў чарзе. Усе дамы на шмат паверхаў. Мала даць брыдка, а
многа шкода. На іхнай вуліцы шмат дрэваў.
11.
Колькі часу? Калі выходжу з дому? Як дабіраюся на работу? 3 кім сёньня маю стрэчу? Колькі зойме
гутарка з партнэрам? Што запісана ў электронным нататніку? За каго сёньня давядзецца быць? Як
завуць дзіця? Што мы робім? Калі мы ўжо дома? Як доўга Юзя гатовы слухаць казкі? Ці падабаецца
Юзю выразнае чытаньне ?
15.
а)	— Зь беларускіх азёраў найвялікшае Нарач.
— Якая яго даўжыня?
— Пэўна, кілямэтраў зь дзесяць ці мо й болей.
б)	— Каторая гадзіна? / Колькі часу ?
— Ужо сёмая гадзіна.
в)	— Бацька дома ?
— Дома.
— Пакліч яго.
— Тата заняты, ён у гаражы.
— Калі ён вызваліцца ?
— Праз гадзіну-дзьве.
-223-
г)	— Ён у сталым вяку?
— Не, яму гадоў пад трыццаць.
д)	— Дзе вы будзеце на Новы год ?
— Сьвяткаваць будзем сваёй сям’ёй, утраіх.
Заняткі сёмыя.
1.
засланы абрусам стол, пачутыя навіны, вывучаная мова, пакліканы чалавек, ацэнены тавар
2.
пройдзены шлях, зробленая праца, куплены аловак, зачыненыя дзьверы, здарожаныя вяскоўцы,
пазычаныя грошы, падабраныя колеры, пагаслыя вочы, засьмяглыя вусны, загарэлы твар, нечапаныя
мясьціны.
3.
а)	Дагледжанае бацькамі дзіця. Дагледжаны лекарам хворы. Дагледжанае гаспадарамі жыльлё.
Дагледжаная бацькамі гаспадарка.
б)	Хлопчык, апрануты ў сьвяточны касьцюм. Дзяўчынка, апранутая ў сьнягурку. Жанчына, апранутая
ў футра. Дзяўчынка, апранутая ў народны строй. Хлопчык, апрануты ў мядзьведзя.
4.
памаляваная падлога; распушчаны тлушч; пафарбаваны каўнер; памытае, пакупанае, прыбранае
дзіця; спарадкаваныя рэчы; пабеленая столь; чэзлыя расьліны; пасалоджаная кава; узмацнелы
дзяцюк; замкнёныя дзьверы
5.
Гэта ўпэўнены ў сабе чалавек. Тут адзін уцалелы мур. Зьмены ўстаноўчых дакументаў былі
ўхваленыя сходам акцыянэраў. Мне трэба купіць сродкі чышчаньня. Усе, што чакаюць вынікаў,
адчуваюць некаторае хваляваньне. Гэта вучні, як яны сядзяць і слухаюць свайго настаўніка. Канцэрт,
які не адбыўся ўчора, адбудзецца ў нядзелю. Пачатак фільма зьнеахвоціў мяне глядзець яго далей, і я
змушаны быў пайсьці.
6.
а)	жартуючы, п’ючы, хвалюючы, кажучы
б)	увайшоўшы, сустрэўшы, зьлічыўшы, прыйшоўшы, сабраўшы, пад’еўшы
7.
Рана выйшаўшы з дому. Працаваў, скрозь назіраючы за парадкам. Яны жылі, радуючыся кожнаму
дню. Цэлы дзень даймаў пытаньнямі, замінаючы ў працы. Уважліва слухаю, спрабуючы ўцяміць.
8.
Зараз пайду на палудзень. Увечары прыйду да вас. Стаю збоку. Наўкола чуваць музыку. Ён некуды
пайшоў. Нікуды мы ня пойдзем. Празь лес мы ішлі памалу. Ён штораз папраўляе акуляры. Мейсца ў
кватэры досыць. Аднойчы я быў на Нарачы. Мы былі дома. Мы паедзем дамоў. Шво трэба класьці
ўпоперак. Ходзішча перарабляюць ушыр.
9.
роўны — роўна — раўней
доўгі — доўга — даўжэй
шырокі — шырака — шырэй
добры — добра — лепей / лацьвей
блізкі — блізка — бліжэй
-224-
салодкі — салодка — саладзей
чырвоны — чырвана — чырваней
вузкі — вузка — вузей
прыгожы — прьп'ожа — прыгажэй
10.
Столь уверсе. Падлога ўнізе. Акно ззаду. Канапа зьлева. Шафа ззаду. Тэлевізія справа. Карціна
зьлева. Дыван унізе.
11.
холадна — цёпла, ціха — гучна, далёка — блізка, тут — там, наперадзе — ззаду, туды — сюды, па-
новаму — па-старому, уверх — уніз, мякка — цьвёрда, многа — мала, удзень — уначы, добра
дрэнна, зьлева — справа, рана — позна, цёмна — сьветла, чыста — брудна, дорага — танна, гучна
ціха, павольна — шпарка, дрэнна — добра, рэдка — часта, высока — нізка, глыбока — мелка, меней
— болей, зблізку — здалёк, моцна — слаба, коратка — доўга
13.
Дзе я маю сяброў? Ці бачыў што прыгажэйшай за Беларусь? Як завуць маіх сяброў? Хто яны? Дзе
зараз Марцін і Луіза? Ці ўпершыню яны ў Менску? У якіх мяйсцох я асабіста спатыкаю радасьць? Які
наш наступны маршрут ?
15.
а)	— Мы ідзём ня ў той бок.
— Пэўна, трэба вярнуцца, прайсьці тымі прысадамі і зьвярнуць улева.
б)	— Адгэтуль ці патрапім мы на вуліцу Гусоўскага?
— Якраз гэта вельмі проста. Мінуўшы другое скрыжаваньне, зьвернем управа.
в)	— Мусім перасесьці на сямёрку і праехаць яшчэ прыпынкаў колькі.
— Так, зараз выходзім.
г)	— 3 чаго пачнем нараду ?
— Перш-наперш скажы мне, ці ўсе прыйшлі.
д)	— Ці бачыў ты Міхася ?
— Калі-нікалі ён наведваецца сюды. Але апошнім часам — ня бачыў.
е)	— Мы заблукалі кудысьці далёка.
— Але й прыкра!
ж)	— Іх дзеці дагледжаныя і заўсёды прыбраныя.
— Гэта прыстойная, угрунтаваная сям’я.
Заняткі восьмыя.
1.
Лазьня каля дому. Машына на двары. Яны на дварэ. Пральня пры заводзе. Гасьцёўня ў кватэры.
Возера сярод лесу.
2.
ажаніўся зь дзяўчынай, дзіўлюся зь яго, сумую па ёй, сьмяюся зь іх, кпяць зь мяне, спазьніліся празь
цябе, згодна з артыкулам, прайшоў гушчаром, віншую зь сьвятам, сяджу пры кампутары, зайшоў па
дзіця, іду дарогай
3.
-225-
Надыдзе/Прыедзе: па абедзе, праз гадзіну, да вечара, каля сёмай гадзіны, да раніцы, у сьнежні, празь
нядзелю, надвячоркам, пасьля сьвята, у чацьвер, праз паўтары хвіліны, на золаку, апоўдні, уначы.
4.
перапрашаць каго? (В.), прабачаць каму? (Д.), дараваць каму? (Д.), спагадаць каму? (Д.), слугаваць
каму? (Д.), пагаджацца з кім? (Т.), сустракаць каго? (В.), дзякаваць каму? (Д.), дакляраваць каму?
(Д.), сумаваць па кім? (М.), баліць каму? (Д.), апранаць што? (В.), спрыяць каму? (Д.), выконваць
што? (В.)
6.
старэйшы за мяне, вышэйшы за цябе, маладзейшы за яго, разумнейшы за ўсіх, мацнейшы за нас,
лепшы за іншых
8.
а)	На сьвята спадзяёмся гасьцей і вечарынкі. У дарозе замарыліся, ды не зажурыліся. Ясь здатны
дзяцюк, ды яшчэ які здатны!
б)	Вычуваньне такое, нібы знаёмы зь імі шмат гадоў. Нікому нічога ня рупіць, быццам мне аднаму
толькі трэба прагчыся.
Заняткі дзявятыя.
1.
Ніхто не чакаў яго прыезду. Ніхто нічога не пытаецца. Нікому не паслалі запрашэньне. Нікому ня
трэба браць білеты. Ніхто ня хоча ехаць. Я нікуды не зьбіраюся ехаць. Мы не паедзем дадому
цягніком. Дзеці нікуды з намі ня пойдуць. Ніколі ня ходзім на шпацыр. Яны сёньня нікога не
сустракаэць . Ён нічым нам ня можа паспрыяць. Няма ніводнага вольнага мейсца. Уладзя, ня стаў
кубак на стол! Не заходзьце сюды! Я не магу справіцца з гэтай работай!
4.
Ці скончыш працу да нядзелі? Куды ты накіраваўся? Дзе мы зараз знаходзімся? У якім баку
аўтавакзал? Ці ўсе рэчы складзеныя? Пачакаеш мяне на рагу вуліцы? Прыйдзеш сёньня да нас на
вячэру? Пойдзем заўтра ў Верхні горад на шпацыр? Выбераш, што пачытаць з новых кніг? Апранеш
на сустрэчу новы капялюш? Ці ясьцё вы дома гэткую салату? Ці купілі вы яблыкаў? Чыё гэта аўта
стаіць на двары? Хто будзе даглядаць хворага, пакуль вас няма? Калі Алесь ажаніўся з Воляю?
7.
Білет да дому я ўзяў туды й назад. Цягнік адыходзіць у 11 гадзінаў. Цяпер на маім гадзіньніку роўна
10. Значыць, застаецца яшчэ добрая гадзіна. Трэба здаць рэчы на схоў і прайсьціся па бліжэйшых
крамах. Хачу купіць дзецям штосьці з ласункаў. Танінай дачцэ, самай меншай маёй пляменьніцы
Натальцы, асабліва падабаюцца менскія цукеркі. Куплю, калі знайду. Якраз па дарозе трапілася крама
з прывабнаю назваю «Госьціца». Хіба зайсьці сюды? Тутака ёсьць тыя цукеркі.
10.
У нас сёньня вольны вечар, і я наважыў купіць білеты ў тэатар. «Якая цудоўная ідэя, — сказала
мая жонка. — Я буду рада пайсьці з табою ў тэатар, паглядзець добры спэктакаль. Бяры білеты лепш
у сярэдзіне, 9-11 рад, калі можна».
Я так і зрабіў. Увечары а 7 гадзіне мы пайшлі ў купалаўскі тэатар глядзець «Князя Вітаўта».
Ці верыце, гэта было надзвычайна хораша!.. Перанесьціся ў XIV стагодзьдзе, убачыць дзівосную
кветку тых часоў — Беларусь, тады гэта было Вялікае Княства Літоўскае. Я зьведаў эстэтычную
асалоду. Акром таго, узбагаціліся мае веды з гісторыі Беларусі.
На маю думку, «Князь Вітаўт» — лепшы спэктакаль, які я калі-небудзь бачыў. Усе акторы
цудоўна выконвалі свае ролі. Мне дык надта спадабаўся выканаўца галоўнай ролі. Гэта папраўдзе
таленавіты актор. Раю вам абавязкова паглядзець «Князя Вітаўта».
-226-
Заняткі дзясятыя.
1.
Да двух дадаць восем будзе дзесяць. Чатыры, памножанае на пяць, раўняецца дваццаць Адна цэлая і
пяць дзясятых плюс тры цэлыя і чатыры дзясятых раўняецца чатыры цэлыя і дзевяць дзясятых. Ад
сямі адняць тры будзе чатыры. Пяць ды дзевяць будзе чатырнаццаць. Трыццаць два падзяліць на
чатыры будзе восем. Ад чатырнаццаці цэлых і васьмі дзясятых адняць адзінаццаць цэлых і адну
дзясятую будзе тры цэлых і сем дзясятых. Двойчы чатыры будзе восем. Дваццаць ды трыццаць будзе
пяцьдзесят. Шэсьдзесят тры падзяліць на сем раўняецца дзевяць. Шэсьць, памножанае на чатыры,
раўняецца дваццаць чатыры. Сорак два падзяліць на шэсьць будзе сем.
5.
колькасныя: 4, 2, 'А;
парадкавыя адсутнічаюць;
адказ: у вераб’я 50 дзяцей.
Заняткі адзінаццатыя.
7.
А ці прыстойная гэта рэстарацыя? Якую назву мае рэстарацыя? Колькі чалавек прыйшло ў
рэстарацыю? Яны прыйшлі палуднаваць? Дзе быў вольны столік? Які заказ яны справілі? Гэных
страваў нараіў ім афіцыянт? Ці параіў ён ім узяць дзічыну? Ці ўзялі яны гусь зь яблыкамі? Ці заказалі
яны мяса дзіка? Ці ўзялі яны гарэлкі? Што яны сказалі? — «Досыць»? Ці задаволены яны? Ці вялікі
быў іх рахунак? Які стравы ў мэню вас зацікавілі? Якія беларускія стравы вам падабаюцца? Акрамя
згаданых, якія яшчэ беларускія стравы вы ўжо ведаеце? Які беларускі сынонім слову «мэню»? Якое
пажаданьне вы скажаце чалавеку ў часе яды?
Заняткі дванаццатыя.
3.
Трэба ехаць адну гадзіну. Стаяць у чарзе будзем з паўгадзіны. Едзем на цэлы тыдзень. Затрымаемся
на некалькі дзён. Маладзёвы часопіс выходзіць двойчы на месяц. Адзін раз на тыдзень бачуся зь імі.
За мяжой бываю рэдка. Год таму назад пачаў вучыць беларускую мову. Вярнуся назад праз паўтара
месяца. Да палудня трэба закончыць работу.
Заняткі трынаццатыя.
1.
Што трэба, каб атрымаць грашовы перавод? Якую найболыпую вагу можа мець пакунак? Колькі
трэба плаціць за пакунак? Ці зважваюцца каштоўныя лісты? Ці хутка спраўляецца заказ на
тэлефонную размову? Што ўплывае на кошт тэлефонных размоваў? Як запрасіць да тэлефона? Ці
заўсёды добра чуваць падчас тэлефоннай размовы? Як трэба пісаць адрас на паштовых дасылках? Ці
шмат вы плаціце за тэлефон? Дзе можна знайсьці патрэбны нумар тэлефона? Як вы скажаце: «Зараз
перадам яму слухаўку»?
2.
зважыць пакунак, укінуць канвэрт у скрынку, заплаціць за паслугу, вакенца да запатрабаваньня,
напісаць ліст, купіць марку для пісьма за мяжу, напісаць адрас адпраўніка, кабіна нумар тры
5.
-227-
а)	Прывітаньне зь Менску!
Лічы ўсе справы залатвіў, засталося яшчэ правесьці дзьве сустрэчы. Мяркую вярнуцца 31
студзеня.
Мікіта.
б)	Вітаю вас!
У мяне ўсё нармалёва. Не пашанцавала з надвор’ем, тутака бясконца йдзе дождж. Сумую па
вас. Убачымся праз два тыдні. Ваш знаёмы, Марцін, перадае вам прывітаньне.
Да пабачэньня, Андрэй.
в)	Добры дзень, Кацярына Васільеўна!
Прыеду цягніком «Менск-Прага» ў ваўторак увечары. Сустракайце.
Максім.
г)	Прывітаньне!
Не турбуйцеся, у мяне ўсё добра. Затрымаюся яшчэ на дзён колькі. Перадайце Ірыне, што ў
панядзелак раніцаю буду ўжо дома.
Аркадзь.
Заняткі чатырнаццатыя.
6.
а)	— Прабачце, вы ня ведаеце, ці адчынены схоў ручное паклажы?
— Адчынены, але трэба сьпяшацца: праз колькі хвілінаў будзе перапынак.
— Носіч, занясіце, калі ласка, мае рэчы ў схоў.
б)	— Але ж і доўгі чарод у касу! Прабачце, можа б вы мяне прапусьцілі? Мой цягнік зараз
адыдзе. Баюся, каб не спазьніцца.
— Я не супраць. Але папытайцеся ў тых, хто стаіць паперадзе.
в)	— Ці гэтае мейсца ля вакна вольнае? Можна яго заняць ?
— Калі ласка, прашу.
— Дзякую.
г)	— Цікава, колькі мы стаім на гэтай станцыі ?
— Ня ведаю. Першы раз еду па гэтым маршруце.
— А куды вы едзеце?
— Да Берасьця.
— Дык вы а шостай гадзіне будзеце там. А мне яшчэ ехаць ды ехаць.
д)	— Душна ў вагоне. Калі б крыху прачыніць вакно? Вы не супраць ?
— Так, адчыняйце, калі ласка... А вы ж яшчэ й ў цёплым швэдры!
Заняткі шаснаццатыя.
2.
Мне баліць скура на рамёнах. Дзіця захварэла на адзёр. У самалёце яго ванітуе. Трэба ісьці на
рэнтген. Баліць у грудзях, доктар прызнаў запаленьне лёгкіх. Ён лечыць дзясны.
8.
Мне баліць зуб. Трэба йсьці да дантыста.
На рукох зьявіліся нейкія плямы. Трэба йсьці да дэрматоляга.
Баляць цягліцы на шыі. Пэўна застудзіў. Трэба йсьці да масажыста.
Блага сплю, хутка стамляюся. Трэба йсьці да нэўрапатоляга.
Нешта зрок саслабеў. Трэба йсьці да акуліста.
Выцяў руку. Баюся, каб не было пералому. Трэба йсьці да траўматоляга.
Баліць галава, пал. Трэба йсьці да тэрапэўта.
-228-
10.
3 маіх сяброў Андрэй маладзейшы за ўсіх. Яму 21 год, але выглядае ён крыху сталейшым. Высокі,
ён 190 сантымэтраў росту. Моцны, добрая пастава. Прыгожы авал твару, адкрыты пагляд. Нос мерны,
прамы, валасы русыя, карыя вочы. Яму да твару ўсьмешка. Ціхамірны характарам. Зычлівы,
спагадны. Калі сябра ў бядзе, Андрэй заўсёды дапаможа. Адзінае, што мне не падабаецца ў ім — ён
смаліць цыгаркі. Вось што мне прыкра! Я б так хацеў, каб ён вызваліўся ад гэтай шкоднай звычкі.
Андрэй вучыцца на трэйцім курсе Менскага радыётэхнічнага інстытуту. 3 раньня й да вечара ён
пільнуецца свайго раскладу дня. 3 васьмі гадзінаў ён на лекцыях, каля дзьвюх гадзінаў дня сканчае
заняткі. Палуднуе, а тады йдзе ў бібліятэку. Да 17 гадзінаў яму трэба падрыхтавацца да заўтрашніх
заняткаў, спаткацца з сябрамі, а потым ён мусіць быць на сваім працоўным мейсцы. Андрэй
падпрацоўвае ў адной кампутаровай фірме, і мае намер пайсьці туды працаваць, калі скончыць
вучобу ў інстытуце.
Заняткі сямнаццатыя.
5.
1—10, 2—5, 3—7, 4—2, 5—1, 6—3, 7—11, 8—6, 9—9, 10-4 11—8.
8.
Сёньня я маю вольны дзень, і я займаюся хатнімі гаспадарчымі справамі. Перагледзеў наш абутак
— трэба тое-сёе падладзіць. Патрэбны новыя падноскі, набойкі. У чаравіках трэба замацаваць абцас і
яшчэ давядзецца памяняць замок. Вось гэтыя скураныя туфлі спачатку былі якраз, а цяпер штосьці
тут замінае. Няўцям мне, адкуль выкасаўся яшчэ й цьвік!
Адным словам, мушу зьбірацца ў майстэрню. Рамонт абутку каля самага дому. Майстры ў нас
неблагія, як сьлед спраўляюць сваю працу. Заўсёды парадзяць, падкажуць, што да чаго і як лепш
абладзіць абутак. Паслугі вабутнікоў каштуюць, пэўна ж, нятанна, але затое на якасьць работ няма
чаго жаліцца.
Пайду, пакуль час яшчэ ёсьць, праз паўгадзіны майстэрня зачыніцца.
Кантрольная работа.
1.
«Прыехаўшы ў сталіцу, асабліва не раздумвайце, на чым дабірацца ў Стоўбцы, — аддайце
перавагу чыгунцы: язда на электрычцы зойме ўсяго паўтары гадзіны. Менавіта столькі ж часу ў нас
будзе на знаёмства з, так бы мовіць, калячыгуначнымі славутасьцямі, найперш літаратурнымі.
Праўда, да драбніцаў разабраць і засвоіць усё за гэты час проста немагчыма. Таму засяродзім увагу
толькі на тым значным і адметным, што сустрэнецца.
За вакном вагона мільгаюць абрысы беларускай сталіцы, ззаду засталнся гарадскія чыгуначныя
прыпынкі Бальніца, Курасоўшчына і Гай. Залюбаваўшыся мясцовымі краявідамі, мы неўпрыкмет
праяжджаем і станцыю Памысьлішча, і схаваныя ў зеляніне прычыгуначнай ахоўнай паласы
прыпынкі Пціч ды Воўкавічы. I вось нарэшце Фаніпаль.»
(С.Галоўка)
3.
«У сярэдзіне XIII стагодзьдзя пачынаецца новая эпоха беларускае гісторыі — эпоха Вялікага
Княства Літоўскага. Аб’яднаньне слабых і разрозьненных земляў у адну буйную дзяржаву было ў
інтарэсах як балтцкага, так і ўсходнеславянскага насельніцтва, бо з усходу пагражалі мангола-татары,
а з захаду пачыналі ціснуць нямецкія рыцары. Паміж літвой і крывічамі існавалі даўнія шчыльныя
сувязі. Таму ўтварэньне дзяржавы адбылося натуральна і без асаблівага гвалту.»
(Ул.Арлоў, Г.Сагановіч)
-229-
Беларуска-расейскі слоўнік
(Беларуско-русскнй словарь)
А
аб а, об, про
абабраць очпстнть (картофель)
абавязак, -зку м. обязанность, долг
абявязкова обязательно, непременно
абагрэ7ўнік, -а м. обогреватель
абанэ7нт, -у м. абонент
аба пал по обенм сторонам, с двух сторон
абараняць заіцніцать, отстанвать
абарані цца заіцнтнться, отстоять
абарона, -ы мс. заіцнта, оборона
абварь/ць ошпарнть, обварнть
абварь/цца ошпарнться, обварнться
абве7стка, -і мс. обьявленне
абдзе7нь за день, в теченне дня
абе7дзьве обе
абедны обеденный
абібок, -а м. лентяй
абладзіць прнвестн в порядок, сделать ремонт
аблі чча, -а н. облнк, лнцо
абмежаваны ограннченный
абмежаваньне, -я н. ограннченне
абмежава ньне хуткасьці ограннченне
скоростн
абмы лка, -і мс. ошнбка
абмяркоўваць обсуждать
абноч в ту же ночь, за ночь
абодва оба
абое оба (тот, та, то)
абрабля ць 1) возделывать; 2) прндавать внд
абру7с, -а м, скатерть
абры дла надоело, опротнвело, прнлось
абслўга, -імс. 1) обслужнванне; 2) обслужнваюгцнй
персонал
абура ць возмуіцать
абца с, -а м. каблук
абцугі7, -оў мн.л. клеіцн, іцнпцы
аб’ядна ньне, -я н. обьеднненне
вытворчае аб’яднаньне пронзводственное
обьеднненне
а бы лншь бы
а7бы-дзе лншь бы где, где попало
а бы-што 1) лншь бы что; 2) чепуха, вздор
а7бы-як кое-как, лншь бы как
зрабі7 не абы-я7к сделай как следует
абяца ць обеіцать
ава рыя, -і мс. аварня
агарнўць 1) обернуть, накрыть; 2) завладеть,
охватнть
агі да, -ы мс. 1) отвраіценне, мерзость, гадость; 2)
отвратнтельный
агідны гадкнй, отвратнтельный, омерзнтельный
агля7д, -у м. осмотр, обозренне, обзор
агрэ7ст, -у м. крыжовннк
агурок, -рка7 м. огурец
адбудава7ць 1) отстронть; 2) восстановнть
адбы7цца состояться
адбі так, -тку.м. 1) отраженне, отпечаток; 2) копня,
след
адведаць навестнть
адгадава ць отрастнть
адгука цца отклнкаться, отзываться
адзё р, -у м. корь (детская болезнь)
адзі7н однн
адзі ны едннственный
адзі7н-аднаго друг-друга
адзі н-адзіню ткі однн-одннёшенек
аднаго ра7зу однажды
адны м заходам заодно
усё7 адно всё равно
адзінота, -ы мс. однночество
адзоў, -ову.м. 1) аппеляцня; 2) отзыв
адка з, -у м. ответ
адка зваць отвечать
адка знасьць, -і мс. ответственность
адкла7дны (каўне7р) отложной (воротннк)
адкуль откуда
адлі7га, -і мс. (у мн.л. адлі7гі, адлі7г) оттепель
адме7тнасьць, -яў мс. отлнчне, особенность
адме7тны отлнчнтельный, отлнчный
адмовіцца отказаться
адмоўны отрнцательный
адмысловы 1) выдаюіцнйся; 2) особый, особенный
адна7к однако, но
адне7куль откуда-то
аднойчы однажды
аднолькавы 1) одннаковый; 2) едннообразный
адносны относнтельный
адноўлены восстановленный
адпаведны соответствуюіцнй, соответственный
у вадпаведнасьці в соответствнн
адпачы нак, -нку.м. 1) отдых; 2) отпуск
адпраўнік, -а м. отправнтель
адраджэньне, -я н. возрожденне, восстановленне
адра7зачку сразу же, тут же, в момент
адра7зу сразу
адсотак, -тку м. процент
адстўп, -у м. отступ, красная строка
піса ць з адстўпу пнсать с красной строкн
адск/ль отсюда
адтўль оттуда
адука цыя, -і мс. образованне, просвеіценне
вышэ йшая адука цыя высшее образованне
адукава7ны образованный
адусюль отовсюду
адхіну7цца отлучнться, отклоннться, отвернуться
адціснуць отжать
адхон, -у .м. откос, склон, косогор
адчапіцца отцепнться, отстать
адчапі ся! отцепнсь! отстань!
адчува ць чувствовать, оіцугцать, нспытывать
адчыняць открывать, отворять (окно, дверн)
ад’е зьдзіны, -аў.мн.л. отьезд
адыма ньне, -я мс. вычнтанне
-230-
ажані цца з кім? женнться
/„ .
ажэ унік, -а л/. ежевнка
азадак, -дку м. ннжняя часть тела
аздоба, -ы ж. украшенне, отделка
А7зія, -і ж. Азня
азіяцкі азнатскнй
азначальны 1) определнмый; 2) определнтельный
айчым, -а м. отчнм
аказацца отклпкнуться, подать весть
акалі7чнасьць, -і ж. обстоятельство
акі7нуць 1) заброспть; 2) оставпть без прпсмотра
акра'ец, -йца м. горбушка, краюха
акром кроме
акрысіцца смотрсть гневно, с недовольным впдом
аксаміт, -у м. бархат
актор, -а л/. актёр
акулі7ст, -а м. врач-окулпст
акуляры, -аўл/н.л. очкп
але 1) но, однако; 2) да, конечно
але7й, але7ю м. растптельное масло
аліва, алівы ж. машпнное масло
аловак, алоўка м. карандаш
альгарытм, -у м. алгорптм
альта'нка, -іж. 1) беседка; 2) мезанпн
аматар, -ам. любптель
амбасада, -ы ж. посольство
амбаса дар, - а м. посол
амбі7тны амбпцпозный
Амэ7рыка, -і ж. Амерпка
амэрыка нскі амернканскпй
па-амэрыка/нску по-амернканскн
аналё7гія, -і ж. аналогня
аналізава ць аналнзпровать
аналітык, -а м. аналнтпк
аналітычна-інфармацыйны аналнтпческо-
пнформацпонный
ана ляг, -у м. аналог
аналягі7чны аналогнчный
Анге льшчына, -ы ж. Англня
анге льскі англнйскпй
па-ангельску по-англнйскп
а7ні нет нп, ннчуть, ннсколько
а7ні-ні нпсколечко
ану ча, -ы ж. 1) тряпка; 2) портянка; 3) женіцнна
дурного поведенпя
апа дкі, -аў мн.л. осадкп
апаўдні7 в середпне дня
апанава ць каго? што? 1) охватпть, овладеть; 2)
напасть
апекава цца кім? чым? покровнтельствовать,
опекать
апе нька, -і ж. опёнок
апё к, -ку м. ожог
апіса ць 1) заполннть; 2) сделать опнсь; 3) опнсать
апіса ць блянк заполннть бланк
апіса ць маё масьць сделать опнсь нмуіцества
апошні последннй
апошнім ча7сам в последнее время
апрана ць надевать, одевать
апрана цца одеваться
апроч 1) отдельно; 2) кроме
аптэ ка, -і ж. оптека
апыну7цца очутнться, оказаться
апэты7т,- у м. аппетнт
апячы ся обжечься, опалнться
аранжавы оранжевый
ара7ты, -ага м. пахарь
а ркуш, -а м. лнст
арты кул, -а м. статья
архіў, архіву, м. архнв
асаблі васьць, -і ж. особенность
асабісты лнчный
асабовы 1) лнчный; 2) лнцевой
асабовы рахунак лнцевой счёт
асоба, -ы ж. лнчность, лнцо
юрыды чная асоба юрнднческое лнцо
асобнік, -а м. экземпляр
аста'тні 1) остальной; 2) последннй
асыгна цыя, -і ж. осснгнацня
асьве та, -ы ж. просвеіценне, образованне
асьветніцкі просветнтельскнй
асьцярожнасьць, -і ж. осторожность
асьцярожны осторожный
асягне ньне, -я н. достнженне
ата7барыцца обосноваться, осесть
атачэ7ньне, -я н. окруженне
атмасфэ7ра, -ы ж. атмосфера
атрута, -ы ж. отрава, яд
атруці7цца отравнться
атру'чаны отравленый
аўды т, -ум. ауднт
аўдыторыя, -і ж. ауднторня
а7ўта нескл. легковой автомобнль
аўтаадказьнік, -а м. автоответчнк
аўтастрада, -ы ж. автострада
аўтобус, -а м. автобус
аўтобусны прыпы нак автобусная остановка
аха йнасьць, -і ж. опрятность, чнстоплотность
аха йны опрятный, чнстоплотный
ахвя ра, -ы ж. жертва
ахвяраваць жертвовать
ахова, -ы ж. охрана
ахоўваць охранять
ахці7 мне 1) выраженне печалн: ахці7 мне бе7днаму,
2) уднвленне: неужто?
ацалелы уцелевшнй
ашука ць обмануть, надуть, провестн
ашчаджа ць сберегать, беречь
Б
ба віць (о временн) проводнть, коротать, терять
ба віцца 1) задержнваться; 2) забавляться,
развлекаться
ба віць час проводнть время
бавоўна, -ы ж. хлопок
бада й 1) чтоб; 2) пожалуй; 3) почтн
бада й што пожалуй так
бадзё расьць, -і ж. бодрость
ба йка, -і ж. басня
балазе71) так как; 2) благо; 3) хорошо
-231-
балбата^ць 1) трепаться, болтать, тараторнть; 2)
булькать, клокотать
балбатун, -а.м. трепач, болтун
балесны болезненый, хворый
балё7н, -а м. баллон
баль, балю м. 1) бал; 2) пнр, пнршество
балькон, -у м. балкон
бальніца, -ы мс. больннца
бамбіза, -ы м. увалень, верзнла, дылда, громнла
банк, -у м. банк
банкаўскі рахунак банковскнй счёт
ашча7дны банк сберегательный банк
банкру^т, -а.м. банкрот
барані7ць запцпцать, оборонять
барацьба7, -ы7 мс. борьба
барвовы ярко-красный
барука цца бороться, меряться снлой
басанож боснком, на босу ногу
Баўга7рыя, -і мс. Болгарня
баўгарскі болгарскнй
баўдзі'ла, -ы мс. балда, бестолковый, глупый
человек
ба цька, -і м. отец
Бацькаўшчына, -ы мс. I Отчнзна, Отечество,
Роднна
ба цькаўшчына, -ы мс. II отцовское наследство
бацькі7, -оў мн.л. роднтелн
бацькоўскі 1) роднтельскнй; 2) отеческнй
ба7чыць каго? што? вндеть
бе гчы, бягу7, быжы'ш, бяжь/ць бежать
бедава ць горевать, скорбеть, сокрушаться,
сожалеть
безвыніковасьць, -і мс. безрезультатность
безвыніковы безрезультатный
бе7здань, -і мс. 1) пучнна; 2) бездна (очень много)
безнадзейны безнадёжный
безная7ўны безналнчный
безная7ўны курс безналнчный курс
безумоўны безусловный
бе зьліч бесчнсленное множество
беларУс, -а.м. беларус
белару^ска, -і мс. беларуска
белару7 скі беларускнй
па-белару7 ску по-беларускн
Белару7сь, -і мс. Беларусь
Беларуская Народная Рэспубліка (БНР)
Беларуская Народная Республнка (БНР)
Жыве7 Белару^сь! Да здравствует Беларусь!
Рэспубліка БеларУсь Республнка Беларусь
бе лы белый
бервяно, -а7 н. бревно
беспрацоўны, -ага м. безработный
бессаромны бестыжнй, бесстыдный
бесьсьмяротнасьць, -і мс. бессмертне
бібліятэка, -і мс. бнблнотека
бібліятэ кар, -а м. бнблнотекарь
біё ляг, -а м. бнолог
бі7знэс, -у м. бнзнес
бізнэсовец, -оўца м. бнзнесмен
бі знэс-пля н, бі знэс-пля ну м. бнзнес-план
біць бнть
бібікі біць бнть баклушн
біць лы нды бнть баклушн
біятэхналё7гія, -і мс. бнотехнологня
бла7га 1) плохо, нехорошо, скверно; 2) тошно
благі71) дурной; 2) нездоровый, нехорошнй на внд;
3) ннчтожный, малоснльный
благі7 бок нзнанка
блакітны лазурный, голубой
блё кат, -у м. белена
блізьняты, -аў мн.л. блнзнецы
бліскаві ца, -ы мс. молння, зарннца
бліскўчы 1) блестяіцнй, сверкаюіцнй; 2)
замечательный
блішчэ ць блестеть, сверкать
блука7ць 1) броднть, блуждать, плутать, скнтаться;
2) шляться, шататься, слоняться
блы7таць путать
блытацца путаться
ты блы таешся ты путаешься
блытані'на, -ы мс. путаннца, неразбернха
блянды н, -а м. блонднн
бля7нк, -у м. бланк
бляха, -і мс. 1) протнвень; 2) жесть, кровельное
железо
бляша нка, -і мс. жестяная коробка, банка
бо потому что, нбо, так как
бок, бакуч. 1) сторона; 2) бок туловніца
бокі рваць надрываться от смеха
узя'цца ў бокі подбоченнться
боль, -ю .м. боль
больш-менш более-менее
большасьць, -і мс. болыпннство
борзды жнвой, подвнжный, проворный
боты, -аў мн.л. сапогн
бра7згат, -у м. лязг, звяканье
бра згаць брякать, лязгать, греметь, звякать
бразготка, -і мс. погремушка, побрякушка
бракаваць не доставать, не хватать
браку7е не достаёт, не хватает
мне браку7е сродкаў мне не хватает средств
брама, -ы мс. 1) ворота замка, крепостн; 2)
городскне ворота; 3) трнумфальные ворота; 4)
всякне ворота с балкой наверху
бранзале7т, -а м. браслет
брахаць 1) лаять; 2) клеветать, лгать, наговарнвать;
3) говорнть вздор, болтать
сабака брэша собака лает
бра цца клевать (о рыбе)
рь/ба бярэ цца рыба клюёт
бруд, -у м. нечнстота, грязь
бру дзіць 1) грязннть, пачкать; 2) сорнть
бруі'цца струнться
бруі'цца Нёман струнтся Нёман
брукаваны моіцённый булыжннком
брусьні цы, -аў мн.л. брусннка
брыво, -а н. (у мн.л. бровы, -аў) бровь
брь/дкі 1) некраснвый; 2) дурной, отвратнтельный
брыдота, -ы мс. гадость, мерзость
будава7ць стронть, сооружать, возводнть
-232-
будаўнік, -а м. стронтель
бадаўніцтва, -а н. стронтельство
будова, -ы ж. строенне
бу дучы будуіцнй
бу7дучыня, -і ж. будуіцее, грядуіцее, будуіцность
буды7нак, -нка м. зданне, строенне, постройка
буйны7 крупный
бу7льба, -ы ж. картофель
буршты н, -у м. адз.л. янтарь
буршть/навы янтарный
бусел, буслач. анст
бутэ лька, -і ж. бутылка
бухгальтар, -ам. бухгалтер
бухгальтэрыя, -і ж. бухгалтерня
бухторыць 1) подстрекать; 2) неумеренно лнть
жндкость во что-лнбо; 3) напнваться
быва й проіцай
бытаваньне, -я н. суіцествованне
быццам 1) будто, как будто, будто бы; 2) словно
быць быть
будзьма ра зам! будем вместе!
бу дзьце ласкавы будьте любезны
як ма е быць правнльно, как должно быть
бь/ццам будто
бэжавы бежевый
бэз, -у м. спрень
бэнзабак, -а м. бензобак
бэнзакалё нка, -і ж. бензоколонка
бэнзы н, -у м. бензпн
бягу7чы текуіцнй
бягу7чы раху7нак текуіцнй счёт
бязглу зды бессмысленный, несуразный, глупый
бязьлітасны безжалостный, беспоіцадный
бязьмежны безграннчный, бескрайннй
бязьме н, -у м. безмен, весы (ручные)
бялі зна, -ы ж. бельё
бяля вы блонднн, белокурый, белёсый
бярэмя, -я н. (у мн.л. бярэмі, -яў) охапка
бясе да, -ы ж. бал, застолье, банкет
бясконцы бесконечный, безмерный, безграннчный
бясьпе ка, -і ж. безопасность
В
ва біць прнвлекать, маннть
вавё рка, -і ж. белка
ва га, -і ж. рычаг
вага7, -т! ж. вес
вага ньне, -я н. колебанне, сомненне
вага цца колебаться, сомневаться
вадасховішча, -а ж. водохраннлніце
ва дкасьць, -і ж. жндкость
вадкі жндкнй
важдацца вознться
ва жкасьць, -і ж. 1) весомость; 2) убедптельность
важкі 1) весомый, тяжёлый; 2) убедптельный
ва жыць веснть, взвешнвать
вазон, -у м. комнатное растенне
вазоніца, -ы ж. горшок (для растеннй)
вайсковец, -оўца м. военнослужаіцнй
вайсковы 1) войсковой; 2) военный
вака цыі, -яў мн.л. каннкулы
вакаць/йны каннкулярный
вакза7л, -у м. вокзал
чыгу7начны вакза7л железнодорожный вокзал
вакзальны вокзальный
вакно, -э! н. окно
вакол вокруг
валасы7, -оў мн.л. волосы
валацу7га, -і м. бродяга
валацу жны бродячнй, бродяжный
валі зка, -і ж. дорожная сумка, саквояж
валодаць владеть
/
валоскі арэ х грецкнн орех
Валосны, -аў мн.л. созвездне Плеяд
валту зіцца возпться, дёргать друг друга
валтузьня7, -і7 ж. возьня
вандроўка, -і ж. 1) путешествне; 2) кочёвка; 3)
скнтанне
вандроўца, -а.м. 1) путешественннк, путннк; 2)
скнталец, странннк; 3) кочевннк
ваніту7 е тошннт, рвёт
вантрабя нка, -і ж. колбаса (сальтнсон)
ва пна, -ы ж. нзвесть, нзвёстка
ва^пнавы нзвестковый
вар, ва ру м. кнпяток
як ва рам аблі ты словно ошпаренный
варожы 1) враждебный, недоброжелательный; 2)
непрнятельскнй, вражескнй
ва^рта, -ы ж. I караул, охрана
ва'рта II стонт, нелншне, следует
ва рта гэ та пакаштава ць стонт это
попробовать
вартавы7, -ога м. 1) часовой, постовой, охранннк;
2) сторожевой
вартасны ценный
ва ртасьць, -і ж. стонмость, ценность
вартоўны стояіцнй
ва'рты достойный, заслужнваюіцнй
варштат,- у м. верстак
вар’я'т,- а.м. 1) сумасшедшнй, умалпшённый; 2)
безумец
вар’яце'ць сходнть с ума, беснться
вар’я цкі 1) безумный; 2) бредовой; 3)
сумасшедшнй
вару нкі, -аў.мн.л. условня, обстоятельства
варушыцца шевелнться
ва спан, -а м. сударь, государь
вахла к, -э! м. простоватый, неопрятный с внду
человек
вая р, -а м. вонн
ваяўні'часьць, -і ж. воннственность
ваяўні'чы 1) воннственный; 2) воннствуюгцнй
ве дама нзвестно, понятно
ве даць 1) знать; 2) заведовать
ве жа, ве жы ж. башня
ве йкі, ве7як мн.л. ресннцы
туш для ве як тушь для ресннц
век, -ум. 1) столетне; 2) возраст
у ста7лым вяку7 в пожнлом возрасте
ве ка, -а н. крышка (покрышка)
-233-
ве'лічны велнчественный, велнчавый
ве льмі очень, весьма
верагоднасьць, -і мс. достоверность
верагодны достоверный
верасень, -сьня м. сентябрь
верш, -а.м. 1) стнх; 2) стнхотворенне
вестка, -і мс. весть, сообіценне, нзвестне
весьці вестн
ве сьці перамовы вестн переговоры
ветлівы вежлнвый, любезный, прнветлпвый
ветразь, -я м. парус
вечарь/нка, -і мс. вечерпнка, тусовка, днскотека
вё ска, -і мс. деревня
відавочнасьць, -і мс. очевпдность
відавочны очевндный, явный
відарыс, -у м. очертанне, нзображенне
відовішча, -а н. зрелніце
відэ лец, -льца м. внка столовая
візытоўка, -і мс. внзптка, внзнтная карточка
ві ленскі внленскнй (внльнюсскнй)
ві льгаць, -і мс. влага
вільготнасьць, -і мс. влажность
Ві льня, -і мс. Внльня (Внльнюс)
вінава'ціць обвннять
віншава'ць поздравлять
віншава ньне, -я н. поздравленне
вір, -у .м. водоворот, омут, быстрнна, пучнна
вірлаты остроглазый, пучеглазый
вірлатая яе чня янчннца-глазунья
вірусалё гія, -і мс. внрусологня
віта ньне, -я н. прнвет, прнветствне
віта ць 1) прнветствовать; 2) поздравлять
віта цца здороваться, прнветствовать
віта ю вас! прнветствую вас!
воблік, -у м. облпк
вогкасьць, -і мс. сырость, влажность
вогнішча, -а н. 1) костёр; 2) костршце
вярну'ліся да свайго старога вогнішча
вернулнсь к своему старому очагу
водар, -у м. аромат, душнстый запах
воддаль вдалн, поодаль
возера, -а мс. озеро
вока, -а н. (у мн.л. вочы, вачэ й) глаз
ня мець вока коснться в чью-лпбо сторону
узя ць на вока проследпть за кем-то
вокладка, -і мс. обложка, переплёт
волат, -а м. богатырь
волкі влажный, сырой
вольны свободный
вольха, -і мс. ольха
воля, -і мс. 1) воля; 2) свобода
вонкавы наружный, внешннй
вопратка, -і мс. верхняя одежда
вопытны опытный (о человеке)
восень, -і мс. осень
восеньскі осенннй
востры острый
воўна, -ы мс. овечья шерсть
воцат, -у м. уксус
вугорскі венгерскнй
па-вугорску по-венгерскн
Вугоршчына, -ы мс. Венгрня
ву да, -ы мс. уда, удочка
ву7ліца, -ы мс. улпца
ву7лічны улнчный
вунь вон (там)
ву7сны, -аў мн.л. губы
ву7сы, -оў мн.л. усы
ву'сякі, -аў мн.л. насекомые
ву'чань, -чня м. ученнк
вучнёўскі ученнческнй, учагцнйся
вучоны, -ага .м. учёный
вучэ льня, -і мс. учнлшце
выбача ць каму? проіцать, нзвннять
выбітнасьць, -і мс. нсключнтельность
выбітны ма йстра подлпнный, настоягцнй
мастер
выборны отборный
выбраньнік, -а м. нзбранннк
выбух, -у м. взрыв
вы бухнуць взорваться
выведка, -і мс. разведка
вывозны вывознмый (товар)
вывучаць нзучать
вы гляд, -у м. внд
выглядаць выглядеть
выгода, -ы мс. удобство, прнволье
выдаве ц, -ўца7 м. нздатель
выдаве цтва, -а н. нздательство
выда ньне, -я н. нзданне
выда ткі, -аў мн.л. расходы, нздержкн
выдатна 1) превосходно, замечательно; 2) отлнчно
выда тнік, -а м. отлнчннк
дыплё м выдатніка днплом с отлпчнем
выдатніца, -ы .//с.отлнчннца
вызвале ньне, -я н. освобожденне
вызваліць освободнть
вызваліцца освободнться
вызнача ць определять
/„
вы нсьце, -я н. выход
/„
выкана ўца, -ы л/. нсполннтель
вы карыстаць нспользовать, употребнть
выкла днік, -а м. преподаватель
выклік, -у м. вызов
выключна нсключнтельно
выклю чнасьць, -і мс. нсключнтельность
выключэ ньне, -я н. 1) нсключенне; 2) выключенне
выконваць выполнять, нсполнять
вы'красьці украсть что-лнбо
вы куліцца вывалнться, вывернуться
выкшталцоны нсключнтельный, элегантный,
утончённый
вылу звацца выпендрнваться, лезть вон нз шкуры
вылучна нсключнтельно
вы людак, -дка м. нзверг, нзувер, выродок
вы мавіць пронзнестн, выговорпть, промолвнть
вымаўле ньне, -я н. пронзношенне, говор
вымова, -ы мс. выговор
вымяральны нзмерптельный
вымяраць нзмерять
-234-
вымярэ'ньне, -я н. нзмеренне
вынаходзіць нзобретать
вынік, -у м. 1) результат, нтог; 2) следствне
вынікаць следовать, вытекать (как следствне)
выніковы результатнвный
вынахад, -у м. найденное решенне, выход нз
положення, нзобретенне
вынаходлівы нзобретательный
вынятак, -тку м. нсключенне
выпадак, -дку м. случай
выпадковы случайный
выпадаць получаться
вы піс, -у м. выпнска
выпрабаваньне, -і мс. нспытанне
вы правіць 1) отправпть, 2) нсправнть
выправіцца отправнться
выпруціць напрячь
вы пруціць ногі напрячь ногп
вырабля ць 1) вырабатывать, нзготавлпвать; 2)
выделывать
вы'рабы, -аў мн.л. нзделня
вы'рай, -юм. тёплые края, место знмовкн птнц
пту шкі ляту ць у вы рай птнцы летят на юг
вы ратаваць спастн, нзбавнть
высакавартасны высокородный
высакародны благородный
высачэ зны высоченный
выслаўля цца 1) высказаться, передать словамн; 2)
прославляться нзо всех снл
вы снаў, -аву м. вывод, заключенне
выснова, -ы ,7/с. вывод, заключенне
вы спа, -ы ,7/с. остров, холм, бугор
выста ва, -ы ,//с. выставка
выстава-продаж выставка-продажа
высьветліць выясннть
вытворца, -ы л/. пропзводптель
вытрыва ласьць, -і ,//с. выдержка, жнзнестойкость
вытрываць выдержать
вы трываць нягоды выдержать невзгоды
вытрымаць выдержать
выхава льніца, -ы ,//с. воспнтательннца
выхаванец, -нца м. воспнтанннк
выхава ньне, -я н. воспнтанне
выхава ўца, -ы м. воспнтатель
вы цяць ударнть, ушнбпть
вычува ньне, -я н. предчувствне, чувство
вычувацца чувствоваться
выштукава ны отделанный
выштукава ньні, -яў мн.л. выделанные веіцн
выштукоўваць отделывать
вы шук, -у м. розыск
выя'ва, -ы ,//с. нзображенне
вэ люм, -у м. фата, вуаль
вэнджаны копчёный
вэ рсія, -і ,//с. версня
вядомы нзвестный
Вялі кабрыта нія, -і мс. Велнкобрптання
Вялікдзень, -дня м. Пасха
вялі кі болыпой
вяндлі на, -ы мс. ветчнна
вярба', -ы мс. нва
вярбовы нвовый
вяргі ня, -і мс. георгнна
вяртацца возвраіцаться
вяршкі', -оў мн.л. слнвкн
вясе льле, -я н. свадьба
вясё лка, -і мс. радуга
вячэ'ра, -ы мс. ужнн
вячэраць ужннать
габлё нка, -і мс. стружка
гавары'ць говорпть
гавары'ць на мігі7 разговарпвать знакамн
гадава ць, гаду'ю, гаду'еш, гаду'е 1) растнть,
выраіцнвать, воспнтывать 2) отраіцнвать,
отпускать (бороду)
га'дзіна, -ы мс. 1) гадюка; 2) гаднна
гадзі на, -ы мс. час
а якой гадзі'не? во сколько? в котором часу'?
чорная (ліха7я) гадзі на чёрный день
шарая гадзі на вечер, сумеркн
гадзі нар, -а м. часовой мастер
гадзі ньнік, -а м. часы
гады7 ў рады' в кон то векн, очень редко
гаі7ць 1) лечнть, зажнвлять; 2) способствовать
зажнвленню
загаі цца зажнть (о ране)
гайдаць качать, колыхать, колебать
гайда цца качаться, колыхаться
гайса ць бегать, скакать, резвнться
галадава ньне, -я н. голод
галадава ць голодать
галасі ць прнчнтать
гале ча, -ы мс. нніцета, нужда
галё нка, -і мс. голень
галі на, -ы мс. ветвь (дерева)
галіна', -ы' мс. отрасль, область деятельностн
галі ць 1) брнть; 2) обнажать; 3) прнводнть в
нніцету
галю ся бреюсь
галіць зу7 бы зубоскалнть
гальлё7, -я' н. 1) ветвн; 2) хворост
га льштук, -у м. галстук
галянтарэ я, -і мс. галантерея
гама'н, -а' м. кожаный кошелёк
гамон, -у м. конец, кранты
га нак, га нку м. крыльцо
ганарлі вы горделнвый, спеспвый
га ндаль, -длю м. торговля
гандлёвы дом торговый дом
гандляваць торговать
гандля р, -а м. торговец
га ніць 1) порочнть, 2) порнцать, осуждать
га ньба, -ы мс. позор, бесчестне
гарба р, -а м. кожевннк
гарбата, -ы мс. чай
гарбу з, -а м. тыква
гарга'ра, -ы мс. громаднна, громоздкая веіць
гармі'дар, -у м. кавардак, беспорядок, ералаш
-235-
гарнітур, -а.м. 1) костюм; 2) гарннтур
гарну^цца льнуть, прнвлекаться
гародніна, -ы мс. овоіцн
гародніцтва, -а н. огородннчество
гаротны горемычный
гартава7ць закалять
гарэ7за, -ы аг. шалун, озорннк, сорванец
гарэ зьлівы шаловлнвый, озорной
гарэлка, -і мс. водка
гаспада р, -а м. хозянн
гаспадарка, -і мс. хозяйство
гаспада'рчы хозяйственный
гаспада'рыць хозяйннчать, правнть
гаспады'ня, -і ж. хозяйка
гасьцё7ўня, -і ж. гостнная
гасьціннасьць, -і ж. гостепрннмство
гасьці нны гостепрннмный, хлебосольный
гатава ць 1) готовнть, варнть, стряпать; 2)
заготавлнвать; 3) кнпятнть (воду)
гатунак, -нку.м. сорт, внд, порода
гвазьдзік/, -оў мн.л. гвозднкн
Гвалт, -у м. 1) наснлне; 2) крнк, шум
гва лціць наснловать, прннуждать
генэ тык, -а м. генетнк
генэ тыка, -і мс. генетнка
ге нная інжынэрыя генная ннженерня
Генэты7чны код генетнческнй код
гіль, -я7 м. I снегнрь
гіль, -я7 м. II овод, кусаюгцнй скот во время зноя
гі пэртэ кст, -у ,м. гнпертекст
гісторыя, -і мс. нсторня
Гішпанія, -і мс. Нспання
гішпанскі нспанскнй
гзымс, -у .м. карннз
Гле7ба, -ы мс. почва
глог, -у .м. боярышннк
глузд, -у .м. "нзвнлнны” в голове
зье хаць з глу7зду рехнуться, спятнть, двннуться
умом
глупава ць дурачнться
глу'псгва, -а н. 1) глупость; 2) несуразнца; 3) вздор,
чепуха, чушь; 4) пустяк, ерунда
глк/га, -і мс. длннный клюв
гляда7цкі зрнтельскнй
глядзе7ць смотреть
паглядзе7ць на... посмотреть на...
глязу ра, -ы мс. глазурь
гля7нды, -аў мн.л. гланды
гной, -ю м. 1) навоз; 2) кннль, тленне
годзе довольно, хватнт, достаточно, полно, будет
годны достойный
гожа прнстойно, выгодно
горача 1) жарко, знойно; 2) страсно, пламенно,
пылко (о чувствах)
горшы хуже, похуже
гразкі 1) грязный (о дороге); 2) топкнй (о болоте)
грамада7, -ы7 мс. 1) обіцество, обіцнна, мнр; 2)
толпа, ватага, дружная компання
грашовы денежный
грош, -а .м. монета
грошы, -ай мн.л. деньгн
пайсьці7 па грошы пойтн за деньгамн
грува7сткі громоздкнй, неповоротлнвый
гру дзі, -ей.мн.л. грудь
абыймо грудзе7й обьём грудн
гру7кат, -у м. грохот, стук
груката7ць грохотать, стучать, хлопать
Грунтоўна основательно, обстоятельно
Грып, -у м. грнпп
грэ баваць брезговать
грэ цкі 1) греческнй; 2) гречневый
губля ць терять
гужок, -жка м. упряжка, гуж
гузак, -а7 м. ішшіка
Гу7зік, -а.м. 1) пуговнца; 2) кнопка
гука7ць 1) звать, клнкать, оклнкать; 2) аукать
гульня7, -і мс. нгра
гульта7й, -ая7 м. бездельннк, лентяй, лодырь
Гу7ма, -ы мс. резнна
гу7мар, -у м. юмор
гу^рба, -ы мс. сугроб
гу'рт, -у .м. 1) группа, опт; 2) ватага, толпа
гуртавь/ оптовый, групповой
Гу'ст, -у м. вкус
густоўны со вкусом
гу7тарка, -і мс. беседа, разговор, собеседованне
гу7тарыць беседовать, разговарнвать
гу7чна звучно, громко
гушчар, -у м. чаіца, гуіца
гь/ркнуць гаркнуть
гэ бель, гэ бля ,м. рубанок
гэ7та это
гэ7таксама также
гэ7ты этот
гэ7тулькі столько
д
дабрабь/т, -у м. благополучне, благосостоянне
дабрачыннасьць, -і мс. 1) добродетель; 2)
благотворнтельность
дабрыня7, -і мс. доброта
дава ць давать
дай! дай!
дамо! даднм!
даведка, -і мс. справка
даве днік, -а м. справочннк, путеводнтель
даве дацца узнать, осведомнться, навестнть
даве дацца хворага навестнть больного
даве р, -у м. доверне
давяроная рэч факт, не подлежаіцнй сомненню
убі7цца ў ла7ску войтн в доверне
давераньне, -я н. доверне
даве рнік, -а м. довернтель
даводзіць втолковывать, доказывать
даволі достаточно, довольно
давядзецца прндётся
дагадзіць угоднть
дагляда'ць прнсматрнвать, смотреть, ухажнвать
дада так, -тку м. добавка, прнложенне
у дада тку в прнложеннн, в дополненнн
-236-
дадатковы дополннтельный
дадаць добавнть, прнбавнть
дадаваць добавлять, прпбавлять
да'дзенасьць данность
да запатрабаваньня до востребованпя
дазваньня совершенно, дочнста
дазвол, -у м. разрешенпе, позволенне
дазволіць разрешнть, позволнть, предоставпть
дазнаваць расследовать
дайсьці71) достнчь; 2) дойтп; 3) дознаться; 4)
пзнемочь
дакла дна 1) точно; 2) достоверно; 3) чётко
дакляраваць обеіцать
дакранўцца <)а чаго? дотронуться, прпкоснуться
даку ль 1) докуда; 2) до какого временн
далонь, -і ж. ладонь
далучы7цца <)а чаго? прнсоедпннться, прнобгцпться
дамова, -ы ж. договор
дамовіцца договорнться, условнться
дамоўленасьць, -і ж. договорённость
данть/ст, -а м. зубной врач
дапамагаць помогать, способствовать
дапамога, -і ж. 1) помоіць, выручка; 2) пособне
дапоўніць дополннть
дапаўняць дополнять
дарава ць каму? 1) проіцать; 2) жаловать, дарнть
дарагі7 дорогой
дарма71) напрасно, попусту; 2) даром; 3) нпчего,
пусть, ладно
дарога, -і ж. дорога
дарожная шыльда дорожный указатель
дарожны ліст путёвка
даруча7ць поручать, доверять
дарэ мна 1) зря, попусту, напрасно; 2) даром
дарэ7чы кстатп, уместно
дарэ7шты до остатка, до конца
даскана лы совершенный, прекрасно выполненный
даспадобы по сердцу, по вкусу
даста ва, -ы ж. доставка, поставка
даста7віць доставнть
/
дасьве дчаны осведомленнып
дасьле днік, -а м. нсследователь
дасьле7дчы псследовательскнй
дасьці пнасьць, -і ж. остроумне, находчпвость
дасьці пны остроумный, находчнвый
дасьці пны жарт остроумная шутка
дасягне ньне, -я н. достнженпе
датрыма7ць выдержать
датрыма ць хара ктар проявпть характер, снлу
волп
даты чыцца касаться, относпться
даўгалы гі длпнноногнй
даўжыня, -і ж. длпна
даўніна7, -ы ж. старнна
даўне7йшы давнпй, былой
дах, -у .м. крыша, кровля
даць ра ды суметь, посоветовать
дачка7, -і7 ж. дочь, дочка
дачыне ньне, -я н. отношенпе
дашчэ нту дотла, дочпста, вконец, до основання, в
пух п прах
дбаць 1) бдеть, неусыпно заботнться; 2) обраіцать
вннманне, прпннмать во вннманпе
двойчы дважды
двухбаковы двухсторонннй
дзейнічаць действовать
дзель, -і ж. частное (от деленпя двух чнсел)
дзе льнік, -а м. делптель
дзе-небудзь где-нпбудь
дзе-нідзе7 кое-где
дзень, дня7 м. (у мн.л. дні, дзён /дней) день
гэ7тымі дня мі на днях
дзень пры дню ежедневно
дзень у дзень каждый день
дзе7рці тереть
зьдзе7рці на та7рку потереть на тёрке
дзесьці где-то
дзе7ўка, -і ж. девушка, девпца
дзе7ўчына /дзяўчы 'на, -ы ж. девушка, девпца
дзе я, дзе і ж. действне
/
дзе яньне, -я ж. денствне
дзё ньнік, -а м. дневннк
дзё рзкі 1) дерзкпй; 2) смелый, отчаянный
дзіва к, -а м. чудак
дзівіцца удпвляться
дзі ва што конечно, еіцё бы
дзівосны удпвптельный
дзі7да, -ы ж. копьё
дзік, -а7 ,м. дпкнй кабан
дзіку нства, -а н. днкость
дзіця7, -я7ці н. ребёнок, днтя
дзіця7чы детскпй
дзічы на, -ы ж. мясо дпкого кабана
дзогаць 1) стучать ногамн, гарцевать, дурачнться;
2) стучать о что-лнбо звонкое; 3) бнть, клотнть
дзьму ць, ён дзьме7 дуть
дзьмухаве ц, -ўца м. одуванчпк
дзя7га, -і ж. ремень
дзядзька, -ім. дядя
дзя7каваць каму? благодарнть
падзя/каваць бра ту поблагодарнть брата
дзя7куй спаспбо, благодарю
вялі кі дзя7куй! болыпое спаспбо!
шчы7ры дзя7куй! сердечное спаспбо!
дзялі7мае, -ага н. делпмое
дзя сны, -аў мн.л. дёсны
дзяўбці7 клевать (о птнцах)
дзяўчы/на, -ы ж. девушка
дзяўчы/нка, -і ж. девочка
дзяцк/к, -а.м. 1) парень; 2) не женатый юноша,
холостяк
добраахвотна добровольно
догляд, -у м. уход, прпсмотр, попеченпе
дождж, дажджу/ м. дождь
зьбіраецца на дождж собнрается к дождю
дойлід, -а м. зодчпй, архптектор
доказ, -у м. доказательство, довод
доктар, -а м. доктор, врач
доктарка /дакторка, -і ж. женіцнна-врач
-237-
допіс, -у лі. корреспонденцня
досыць достаточно
досьвед, -у .м. опыт
досьвітак, -тку лі. рассвет, время перед рассветом
доўгі длннный
доўжыць продолжать
доўжыцца адпачынак продолжается отдых
дошка, -і ж. доска
драбніца, -ы ж. мелочь, малость
драбнк/ткі мельчайшнй, очень маленькнй
дражніць дразннть
дра нікі, -аў лін.л. блннчнкн нз тёртого картофеля
дра піна, -ы ж. царапнна
драпе жнік, -а лі. хніцннк
драпе жны хніцный
дра тва, -ы ж. сапожные ннткн
драўляны деревянный
драч, -а лі. коростель, дергач
дробавы дробный
дробны дробный, частый, мелкнй
дробязь, -і ж. пустяк, мелочь
дробязны 1) пустяковый, мелочный; 2)
іцепетнльный
дрот, -у лі. проволока
друз, -у лі. іцебень, бнтый камень
друкава7ць печатать
друка7р, -а лі. печатннк
друка7рка, -і ж. печатная машннка, прннтер
дру7кі, -аў лін.л. печатная продукцня
дру шляк, -а ,м. дуршлаг
дрыгва7, -ы1 ж. тряснна, топь
дрыжыкі, -аў лін.л. дрожь
дрыжыкі прадаваць дрожать от холода
дрымкатаць свербеть, іцекотать
дрэ нна плохо, скверно, худо, дурно
дубе7ц, -бца7 лі. хворостнна
дукава7ць учнть, наставлять
ду7мка, -і ж. мысль, мненне
як на мак/ думку по моему мненню
дурань, -рня лі. дурак
бабін дурань маменькнн сынок
дурня клеіць валять дурака
ненадсяваны ду7рань абсолютный дурак
чы7сты дурань набнтый дурак
дурны7 дурной, плохой
дурны7 як пень (як бот) глуп как пробка
дурэ7ць баловаться
духмя7ны ароматный
дыва н, -а лі. ковёр
дыза йнэр, -а лі. днзайнер
дык то, так
дыктоўка, -і ж. длктант
дыктава ць длктовать
дыскутава ць длскутнровать
дыспэ7тчар, -а лі. днспетчер
ды7хаць дышать
дышаль, -шля лі. дышло
дыямэ7нт, -а лі. алмаз
дэталёвы детальный
дэта7ль, -і ж. деталь
Е
е днасьць, -і ж. едннство
езьдзіць езднть
е жджу езжу
е жа, е'жы ж. шпца, еда
/„
е пны ее
еката ць вопнть, выть от болн
е лка, -і ж. ёлка (которая растёт в лесу)
енк, -у .м. стон
е нчыць 1) стонать; 2) канючнть, клянчнть
е сьці есть, прнннмать пніцу
сма7чна есьці! прнятного аппетнта!
е7хаць ехать
конна е7хаць ехать верхом
Ё
ёд, ё7ду лі. йод
ё7кат, -у лі. вопль
ё лка, -і ж. новогодняя ёлка
ё7лкі проголклый
ё лупень, -пня лі. абалдуй
ё містасьць, -і ж. ёмкость, вместнтельность
е місты вместнтельньш
ё мка 1) ловко, проворно; 2) хорошо; 3) удобно
ё мкі 1) удобный; 2) ловкнй; 3) ёмкнй
ёсьць /ё сьцека быть, суіцествовать, нметься в
налнчнн
у мяне7 ёсьць у меня есть
Ж
жабра к, -а лі. ншцнй, попрошайка
жада ньне, -я н. желанне, хотенне
жада ць желать, хотеть себе чего-лнбо
жадоба снльное желанне
у жадобу в охотку
жа^ласны жалостлнвый
жаль, жа лю лі. печаль, жаль, обнда
жаліцца жаловаться
жалоба, -ы ж. траур, паннхнда
жанчы на, -ы ж. женіцнна
жар, жа7ру лі. горяіцне углн
жарло, -а! н. жерло
жарства7, -ы7 ж. дробленый камень, іцебёнка
жарсьць, -і ж. страсть
жарт, жа рту лі. шутка
жартава ць шутнть
жаўла к, -у лі. желвак
жаўне р, -а лі. солдат
жах, жа ху лі. ужас
жбанок, -нка лі. кувшннчнк
жмі нда, -ы ж. скряга
жні вень, жніўня лі. август
жонка, -і ж. жена
жораў, -ва лі. журавль
жорсткасьць, -і ж. 1) жёсткость; 2) жестокость
жоўкнуць желтеть
жоўты жёлтый
жудасна жутко
жукта ць жадно захлёбываясь пнть
-238-
./
жураві ны, -ау мн.л. клюква
журы цца грустнть, скучать, печалнться
жывёла, -ы мс. 1) жнвотное; 2) скот
жыльлё7, -я7 н. жнльё
жырандоля, -і мс. фнгурный подсвечннк
жы7та, -а н. рожь
жытло, -а! н. жнльё
жыцьцё7, -і н. 1) жнзнь; 2) жнтьё
жыхар, -а м. жптель
жэляты н, -у ж. желатнн
жэўжык, -а м. пострел, жпвчпк
3
забава, -ы мс. 1) промедленпе; 2) забава, пгра
забавіцца замешкаться, задержаться
забараняць запреіцать
забаўляць развлекать
забесьпячэньне, -я н. обеспеченне
заблукаць забрестп
забру7дзіць загрязннть
забудова, -ы мс. постройка
забыцьцё7, -я7 н. забвенне
забывацца забывать
забыўся забыл
забясьпечыць обеспечнть
заве7я, -і мс. снежная метель
• /
завіта ць зантн в гостн, прнехать с поздравленнямн
завод, -а м. I завод, предпрнятпе
завод, -ум. II 1) порода; 2) обман
каб і за7ваду твайго тут не было чтоб н духу
твоего тут не было
заводзкі заводской
заводны породнстый
заву7лак, -лка м. переулок
завушні цы, -аў мн.л. серьгп
завялі кі слпшком болыпой
зага д, -у м. прпказ
загада ць велеть, прпказать
за7гадзя заранее
зага7дкавы загадочный
загаднік, -а м. заведуклцнй
загаіць залечнть (рану), зажнвнть
зага на, -ы мс. порок, недостаток
заганны порочный
загарну7 ць завернуть
загатава ць закнпятнть (воду)
заг/нуць погнбнуть
задаволены довольный
мяне7 гэ та задавальняе меня это устранвает
задажджыцца задожднть
задзівіць уднвнть
задзі7рлівы дерзкнй, вызываюіцйй
задорага слпшком дорого
заду жа нзлншне
задуманы задумчнвый
задышка, -і мс. одышка
за едзь, -і мс. мошкара, гнус
зажмурыцца зажмурнться
зажу^раны опечаленный, грустный
зажуры цца опечалнться, загрустнть
зазірну7ць заглянуть
закасава ць переіцеголять, дать фору
закахацца влюбпться
за клік, -у м. клнч, воззванне, прнзыв
за7кутак, -тка м. 1) уголок; 2) отгородка; 3)
отдалённое от главной улнцы место
залатвіць уладнть (дела)
залві ца, -ы мс. золовка
залежаць завнсеть
зале тась в позапрошлом году
зале ты, -аў мн.л. ухажнвання, волокнтство
залік, -у м. зачёт
заліковы зачётный
залоза, -ы мс. железа
за7ля, -і мс. зал
замаркоціцца запечалпться
замаўляць 1) заказывать; 2) заговарпвать
заманулася захотелось
замарыцца спльно устать
замежжа, -а н. заграннца
замежнік, -а м. нностранец
замежніца, -ы мс. нностранка
заме жны нностранный
заме ст вместо
замець, -і мс. позёмка, метель
замі на, -ы мс. помеха
заміна ць каму? мешать, быть помехой
заможны богатый, зажнточный
замова, -ы мс. заказ
занядбаць запустнть, заброснть
занадта очень снльно
занатава ць запнсать, заметнть, отметнть
заня7так, -тку м. (у мн.л. заня7ткі, -каў) занятне,
дело
запабе7гчы нзбежать, предупреднть
запазнацца познакомнться
запазьні цца опаздывать, задержаться
запазы чыць занмствовать, перенять
запале ньне, -я мс. воспаленне
запа лка, -і мс. (у мн.л. запа лкі, -лак) спнчка
запалохаць запугать
за пар подряд, кряду, непосредственно однн за
другнм
за7піс, -у м. запнсь
заплю шчыць (вочы) зажмурнть (глаза)
запрашаць прнглашать
запрасі ць прнгласнть
запрашэньне, -я н. прнглашенне
запытацца спроснть, узнать
зараз сейчас
за раз жа сейчас же
зара на слпшком рано, преждевременно
заробак, -бку м. заработная плата, заработок
заробная пла/та заработная плата
зару ка, -і мс. ручательство
за7сень, -і мс. затенённое место
засма7глы засохшнй
заспакаяльны успоканваюіцнй
засяроджаны сосредоточенный
затока, -і мс. заводь, залпв
-239-
затрымаць задержать
затрымацца задержаться
заўва7га, -і ж. 1) замечанне; 2) прнмечанне
заўча7сны безвременный, преждевременный
заўважаць замечать
заўдзя7чны бдагодарный
заўзя7тар, -а м. завсегдатай, болелыцнк, любнтель
заўзя7ты упорный
заўсё дны всегдашннй
захад, -у.м. 1) запад; 2) закат
захапленьне, -я н. восторг, восхшценне
захварэць заболеть
заходзься! заходн! (обраіценне)
заходні западный
захоўваць сохранять
захаваць сохраннть
зацьвітаць расцветать
зацятасьць, -і ж. 1) упорство; 2) затаённость
зачараваньне, -я н. очарованне
зачырванецца покраснеть
зачэпка, -і ж. зацепка
зашкодзіць помешать, повреднть
зашпіліць застегнуть
заява, -ы ж. заявленне
збоку в стороне
збочыць свернуть в сторону
зброя, -і ж. оружне
зва блівы маняіцнй, прнтягнваюгцнй
зва7да, -ы ж. склока, ссора, распря
звадыя ш, -а ,м. подстрекатель, сводннк
зважаць обраіцать вннманне
звані ца, -ы ж. колокольня
зваротны обратный
зьве7ку нспокон веку
звонку 1) снаружн; 2) внешне
звыча йна обычно, обыкновенно
зга7дка, -і ж. воспомннанне, упомпнанпе
зга дваць вспомннать, напомннать
згары7 заранее
кажу7 табе7 згары7 заранее говорю тебе
згода, -ы ж. 1) согласне; 2) ндёт
яны' згодныя онн согласны
зграбны нзяіцный, стройный, грацнозный
згра7я, -і ж. 1) орава, свора; 2) шайка
згубі7ць 1) потерять; 2) погубнть
згу шчаны сгуіценный
здабытак, -тку.м. 1) собственность; 2)
прнобретенпе; 3) пронзведенне
здабы ча, -ы ж. добыча
здаві ць подавнть
здань, зда ні ж. прнзрак, прнведенне
здарма7 напрасно, безвннно, ннзачто, напрасно
здарожыцца утомнться в дороге
здарэ ньне, -я н. пронсшествне, случай
здары ць подарнть
зда7тны способный
здаўна7 нздавна, нсстарп
здолець 1) суметь, справпться; 2) одолеть
здольны способный, даровптый
здор, здору м. нутряное сало
здра дзіць предать, нзменнть
здурне ць 1) одуреть; 2) сойтн с ума
здыма7ць сннмать
зды мкі, -аў мн.л. сннмкн
землятру7с, -у м. землетрясенне
зё7лкі, -лак мн.л. засушенная трава
зза7ду сзадн
злачы7нец, -нца м. преступннк
змага7ньне, -я м. борьба
змалку сызмальства
змарнаваць потерять, потратнть впустую
змрок, -у м. сумрак
змусіць прннуднть, заставнть
зму7шаны вынужденный
зна7вец, -ўца м. знаток
знадворку снаружн, нзвне, со двора
знаёміцца знакомнться
знакаміты нзвестный
знаны нзвестный
знарок нарочно, намеренно, умышленно
знацца на чым? разбнраться в чём-лпбо
знаёмства, -а н. знакомство
знаёмы знакомый
зна ўца, -ы .м. знаток
зноў снова, опять, вновь
золак, золку м. заря, россвет
золкі промозглый
зорка, -і ж. звезда
зрабіць сделать
зрабі ць ла ску сделать одолженне
зразумела понятно
зра7ньня /зра 7нку с утра
зрок, зроку м. зренне
зручна удобно
зручне йшы более удобный
зрэ шты в конце концов
зрэ7дку нзредка
зух, зу ха м. ухарь, молодец, удалец
зухаваты молодцеватый, удалой
зыход, -у м. нсход
на зыходзе на нсходе
зычлі вы доброжелательный
зы чыць желать в поздравленнн
зьбіцца з тропу сбнться с толку
зьведаць нзведать
зьве7стка, -і ж. (у мн.л. зьве7сткі, -так) сведенне,
нзвестне
зьвяз, зьвя7зу м. союз
Эўрапе йскі Зьвяз (ЭЗ) Европейскнй Союз (ЕС)
зьвярну^цца обратнться
зьдзекавацца нздеваться
зьдзерці содрать
зьлічы ць сосчнтать
зьлі тавацца над кім? чым? сжалнться, поіцаднть,
помнловать
зьменлівы нзменчнвый
зьме7ст, -у м. содержанне
зьмесьціцца поместнться
зьмястоўны содержательный
зьнемагчы ся нзнемочь
-240-
зьні'чка, -і мс. падаюіцая звезда
зьнішчаць унпчтожать, пстреблять
зьнішчыць унпчтожпть, нстебнть
зьніжка, -і мс. сннженне, скндка
зьнікаць нсчезать
зьнябы цца обесснлеть, утомнться
зьняверыцца разувернться, разочароваться
зьняважыць оскорбнть
зьнямоглы нзнемогшнй
зьнянацку врасплох, вдруг, внезапно
зьнясі леньне, -я н. нстоіценне
/„
зьнячэ уку нечаянно, неожнданно
зья ва, -ы ж. 1) явленне; 2) образ
зьялчэ ць прогоркнуть
зэ длік, -а м. скамья для спденья
зязю ля, -і ж. кукушка
зяле ніва, -а н. зелень
зялёны зелёный
I
іглі ца, -ы ж. хвоя
ікла сты клыкастый
і клы, -аў мн.л. болыпые клыкн
Ільлёў Воз, Ільлё вага Возу м. созвездне Болыпой
Медведнцы
імаве'рнасьць, -і мс. вероятность
імаве'рны вероятный
і мбрычак, -чка м. чайннчек
імжа', -ы мс. нзморозь, морось
імжыць мороснт
імклі вы стремнтельный
імпрэ'за, -ы мс. представленне, вечер
імпэ т,- у м. порыв, пылкоть
імша'рына, -ы мс. моховое болото
іна'кшы другой, нной
інды к, -а1 м. нндюк
• / • «
інды чка, -і ж. ннденка, нндюшка
інтарэ с, -ум. 1) ннтерес; 2) дело
залатвіць гэ ты інтарэ с уладнть это дело
інтэрна т, -а м. обіцежнтне
інфарма цыя, -і мс. ннформацня
інфармацыйны ннформацнонный
іншы другой, нной
і ншым ча сам в нное время
і рты, -аў мн.л. лыжн
існава ць суіцествовать
іспы'т, -у м. экзамен, нспытанне
істота, -ы мс. суіцество
істотны суіцественный
К
каб чтобы, чтоб, еслн бы, кабы
каб прыме ў еслн бы мог
каб ты спрах чтоб ты пропал
кабе рац, -рца м. коврнк
кабе'та, -ы мс. замужняя женіцнна
кава лак, -лка м. кусок
ка ва, -ы мс. кофе
каву н, -а.м. арбуз
кажа н, -а7 м. летучая мышь, Бэтмэн
каза ць, -жу', -жаш, -жа сказать
да слова ка жучы кстатн говоря
кажы'і говорн!
казаў той так сказать
як гэ та ка жуць как говорнться
ка зка, -і мс. сказка
казыта ць, -зычу7, -зы чаш, -зы ча іцекотать
кале йка, -і мс. путь (железно-дорожный)
калі' 1) когда; 2) когда-ннбудь, нногда; 3) еслн
калі' б еслн бы
ка ліва, -а н. крупннка, зёрнышко
калі сьці когда-то, прежде, некогда
калк/га, -і мс. колдобнна, выбонна
Каля ды, -аў мн.л. Рождество Хрнстово,
Рождественскне праздннкн
каляжа нка, -і мс. женіцнна-коллега
каля ндра, -ы мс. корнандр
каляровы цветной
каме чыцца мнётся (ткань)
камі нак, -нка м. камнн
кампу тар, -а.м. компьютер
кампутаровы компьютерный
камяні'ца, -ы мс. кнрпнчный нлн каменный дом
Канада, -ы мс. Канада
канадзкі канадскнй
па-канадзку по-канадскн
кана па, -ы мс. днван
кане чне 1) обязательно, непременно; 2) без
сомнення
кантралёр, -а .м. контролёр
кантроль, -ю .м. контроль
канфіту ра, -ы мс. варенье
канцавы' конечный
канюшы'на, -ы мс. клевер
ка нькаць канючнть, клянчнть, вымалнвать
ка ня, -і мс. лунь (птнца породы коршунов)
капота, -ы мс. куртка
каптурок, -рка' м. чепчнк
капялю ш, капелюша' м. шляпа
карабок, -бка' м. коробка
ка'рак, -рка.м. 1) подзатылок, шея; 2) холка,
загрнвок
карплі вы кропотлнвый
ка ртка, -і мс. карточка
кару нкі, -аў.мн.л. кружева
карці ць кнму? не терпеться, хотеться, подмывать
ка рхаць /кар ха ць 1) харкать, отхаркнваться; 2)
плевать
кархе'ль тьфу, наплевать
карыста льнік, -а м. пользователь
карыста цца чым? /карыста ць з чаго?
пользоваться
касава ць 1) зачёркнвать; 2) упразднять, отменять,
аннулнровать; 3) отклонять; 4) превосходнть в
чём-лнбо
касачы7, -оў мн.л. касатнкн
касі рка, -і мс. касснрша
кастры чнік, -а м. октябрь
ка тэдра, -ы мс. кафедра
кафля ны нзразцовый, кафельный
-241-
каха'ньне, -я н. любовь
каха'ны любнмый
ка чар, -а м. селезень
качка, -і мс. утка
каштава ць I пробовать
каштава ць II стонть, нметь цену
колькі гэ7та кашту7е? сколько это стопт'?
каштары с, -у м. смета
каштоўнасьць, -і мс. ценность
энэргеты чная каштоўнасьць энергетнческая
ценность
кашу'лц- і мс. сорочка, рубашка
каўне р, -а м. воротннк
ква піцца зарнться, посягать, покушаться
кватэ ра, -ы мс. квартнра
квашаніна, -ы мс. холодец
кветка, -і мс. цветок
квітне ючы цветуіцнй, процветаюгцнй
квіток, -тка7 м. запнска, квнтанцня
кволы слабый, хнлый, хрупкнй, нежный
квяцісты цветнстый
ке ліх, -а м. бокал, чаша
кельнэр, -а м. офпцпант
кемлівы сообразптельный, смышленый
кепскі плохой, скверный, дрянной
кій, кі7я, аб кі7і м. палка
кілза ць взнуздывать, обуздывать
закілза ць взнудздать, обуздать
закілза ць свой язык удержать свой язык
кіл/шак, -шка .м. рюмка
кілбаса7, -ы7 мс. колбаса
кі нуць, кі7ну, кінеш, кі7не броснть
кіпцю р, -а м. коготь
кіравацца руководствоваться
кіраўнік, -а.м. 1) руководнтель, глава; 2)
управляюіцйй
кіраўні/цтва, -а н. 1) руководство; 2) управленне
кіраўнічы управляюіцнй, управленческнй
кірма ш, -у м. ярмарка, базар
кіроўца, -ы м. воднтель
кіроўчыя правь/ воднтельскне права
кіру нак, -нку.м. направленне
кіт, кі7та м. оконная замазка
кітаваць замазывать оконной замазкой
кішэ ня, -і мс. карман
клікаць звать
клопат, -ум. 1) забота; 2) хлопоты; 3) беспокойство
клк/мба, -ы мс. клумба
кля'мар, -а м. скрепка
клямка, -і мс. іцеколда, заіцёлка, скоба
кля са, -ы мс. класс
кмін /кмен, -у м. тмнн
кожны каждый
кола, -а н. 1) колесо; 2) круг
колер, -у .м. цвет
колісь когда-то
колькі сколько
колькасьць, -і н. колпчество
комін, -а м. (у мн.л. каміны7, -оў) труба
конаўка, -і мс. крннка, ковш
коранна коренным образом
котлішча, -а н. гнездо
кошт, -у .м. цена, стонмость
коўдра, -ы мс. одеяло
коўзка скользко
кпіць, кплю, кпіш, кпіць подтруннвать,
насмехаться, подшучнвать
кравец, -ўца7 м. портной
краіна, -ы мс. страна
кра ма, -ы мс. магазнн, лавка
крамзоліць небрежно пнсать, царапать
крамнік, -а м. продавец, лавочнпк
краплі сты (дождж) крупнокапельный (дождь)
красавік, -а7 м. апрель
красамоўства, -а н. красноречне
краска, -і мс. цветок
кратацца двнгаться, хлопотать, шевелпться
крахта7ць 1) кряхтеть; 2) хрустеть; 3) квакать
краяві д, -у м. ландшафт
кроіць 1) резать (хлеб, сало, мясо, что-лпбо
сьестное); 2) кропть прп шнтье
крой, -ю м. кройка
кропля, -і мс. капля
крохкі хрупкпй
кругабе г, -у м. пернод
кружэ7лка, -і мс. пластннка, компакт-днск, СІ)
крумка7ч, -а м. ворон
кру пнік, -а.м. 1) суп пз крупы; 2) водка, свареная с
мёдом, клюквой н пряностямп, вроде пунша
крухма л, -у ,м. крахмал
крываўнік, -а .м. тысячелнстннк
крыві ч, -ча7 м. беларус, велпколптвпн
кры7га, -і мс. льдпна
крыніца, -ы мс. 1) роднпк, ключ; 2) псточнпк
крысо, -а! н. пола (пнджака, пальто п т.п.)
кры ўда, -ы мс. обпда
кры ўдзіць обпжать, наноспть обпду
крыўдава ць обпжаться, быть в обпде
крыху7 немного, немножко
крыць 1) крыть, закрывать, накрывать; 2) оберегать
крый Божа спасн Г осподп
крэ йды, -аў мн.л. цветные карандашн
крэ7ўны, -ага м. родственннк, родной по кровн
ку7бак, ку7бка м. болыпая кружка, чашка, кубок
кудла7ты лохматый, косматый
куды7 куда
кудысьці куда-то
кужаль, -ю м. 1) тонкнй лён; 2) холст
кужэ льны 1) льняной; 2) холіцёвый
ку1 кішкі, -аў мн.л. корточкн
сядзе ць на ку'кішках седеть на корточках
кукса, -ы мс. 1) рука без пальцев, с
нзуродованнымн пальцамн; 2) рука, не
способная к мелкой работе; 3) кулак, нмеюіцнй
направленне для удара со стороны болыпого п
указательного пальцев
ку ля, -і мс. 1) шар; 2) пуля
Зямная ку7ля Земной шар
кумпя7к, -а м. окорок
куранё7, -я7 н. цыплёнок
-242-
куртаты куцый
кут, кута7 м. угол
кутні угловой
куток, кутка7 м. уголок
ку7фаль, -фля м. кружка
куфэ7рак, -рка м. 1) ларец; 2) сундучок
кухар, -а.м. повар
кухта7ль, -я' м. удар кулаком, тумак
кушне р, -яра7 м. скорняк
кшталт подобне
Л
лагодны тнхнй, мнрный, прнятный
лад, ла7ду м. I строй, устройство, построенне
лад мовы грамматнка, построенне языка
лад, ла7ду м. II наклоненне (в грамматнке)
авбесны лад нзьявнтельное наклоненне
ла дзіць почннять, прнводнть в порядок, устранвать
ладны прнлнчный (по весу, росту н др.), довольно
болыпой
лазьня, -і мс. баня
лайда7к, -а! м. бездельннк, беспутный человек
ланцу г, -а! м. цепь
ласавацца лакомнться
ласка, -і мс. 1) любезность, мнлость, одолженне; 2)
ласка, доброе расположенне; 3) услуга,
полученая даром
здацца на ласку пераможцы сдаться на
мнлость победнтеля
зрабіць ла7ску сделать одолженне
калі7 ла7ска пожалуйста, будьте любезны
стра ціць ла7ску попасть в немнлость
убіцца ў ласку втереться в расположенне
ласка вы 1) ласковый; 2) любезный
ласка ва запраша^ем! добро пожаловать!
ла стаўка, -і мс. ласточка
ласу7нак, -нка м. лакомство
ла7сы лакомый, лакомка
лацьве7й легче, лучше, удобнее
лашчыць ласкать
ла7хі пад па7хі шапку в охапку
легкавік, -а' мс. легковой автомобнль
ле7дзь 1) едва, еле, чуть; 2) лншь, только
ле йцы, -аў мн.л. возжн
лек, леку м. лекарство
лекавацца лечнться
ле кар, -а м. врач, доктор
ле кі, ле7каў .мн.л. 1) лекарство, меднкаменты; 2)
леченне
леманта7р, -а' м. букварь
лепш лучше
ле7та, ле7та н. 1) лето; 2) годы, лета
лет не дарасьці7 быть несовершеннолетннм
да лет дажываць дожнвать свой век
ле7тась в прошлом году
лецішча, -а н. дача, загородный дом
лё гкія, -кіх мн.л. лёгкне
лёзы, -заў мн.л. лезвня
лёс, лё су м. судьба
лік, лі ку м. чнсло, счёт, колнчество
бязь лі ку без чнсла, не сосчнтать
лі7мар, -а м. шорннк
лі пень, -я м. нюль
ліст, -а! м. 1) пнсьмо; 2) документ; 3) лнст дерева
выезны ліст выездная таможенная декларацня
дарожны ліст путёвка
дароўны ліст дарственная
зару чны ліст ручательство, гарантня
пазоўны ліст нсковое заявленне
страуны лісток меню
судовы ліст судебная бумага
уезны ліст вьездная таможенная декларацня
упісны ліст заказное пнсьмо
лістапа д, -а м. ноябрь
лі7тасьць, -і мс. 1) мнлость; 2) поіцада
Літва7, -ы мс. Лнтва, Велнколнтва (древнее
названне Беларусн)
літоўскі /ліцьві 7нскі лнтовскнй, велнколнтовскнй
па-літоўску /па -ліцьві нску по-лнтовскн, по-
велнколнтовскн
Літуанія, -і мс. Лнтовская Республнка
лі ха, -а н. 11) зло, злая снла; 2) беда, несчастье
лі ха II худо, дурно
ліхаманка, -і мс. лнхорадка
ліхта7р, -а м. фонарь
лі7чба, -ы мс. цнфра
лічы7ць 1) счнтать, подсчнтывать; 2) счнтать, нметь
мненне
лічы7це грошы на ме йсцы счнтайте деньгн не
отходя от кассы
лічыць за лепшае отдавать предпочтенне
лі штва, -ы мс. 1) планка; 2) налнчннк; 3) плннтус
ложак, -жка .м. кровать, койка
лой, лою .м. бараннй жнр
лу7заць очніцать от шелухн
луна7ць реять, парнть, развнваться
луна7е бел-чырвона-белы сьцяг реет бело-
красно-белый флаг
луска7, мс. 1) перхоть; 2) чешуя
лу7ста, -ы мс. ломоть, кусок отрезанного хлеба
лухта71) шелуха, мякнна; 2) чушь, вздор, галнматья
лу чнасьць совокупность
лу чыць I 1) метко сказать, подметнть; 2) попасть
лучы7ць II обьедннять, соедннять
лыжка, -і мс. ложка
льга можно, возможно
лю бы любнмый, дорогой, мнлый
любы7 любой
/ . /-
лю дзі, людзе п мн.л. людн
люля ць калыхать, качать, убаюкнвать
люстэ рка, -а н. зеркало
люты I 1) безжалостный, свнрепый; 2) очень
снльный, пагубный, жестокнй
лю'ты, -ага м. II февраль
лядоўня, -і мс. морознльннк, холоднльннк
ляду нкі, -аўмн.л. леденцы
лязо, ляза7 н. лезвне
лялька, -і мс. кукла
ля7мант, -у м. вопль, крнк
лямпа, -ы мс. лампа
-243-
ляскат, -у м. стук, хлопанье
ля7снуць 1) ударнть; 2) іцёлкнуть, хлопнуть; 3)
треснуть, лопнуть, пропасть
лясьён, -у м. лосьон
лятуце7ннасьць, -і мс. мечтательность
лятуце7ць мечтать
ляце7ць, лячу7, ляці ш, ляці7ць лететь
М
мабыць должно быть, пожалуй, вероятно
магчыма возможно
мажны крепкого телосложення, плотный
мазгі7, -оў мн.л. мозгн
ма7йстар, -тра м. мастер
майстравіты мастеровой, нскусный
майстраваць мастернть
майстроўня, -і мс. мастерская
майстэрства, -а н. мастерство
макарона, -ы мс. адз.л. макароны, лапша
маладзёвы молодёжный
маланка, -і мс. молння
мале7ча, -ы аг. малолетка
малю нак, -нка м. рнсунок, картннка в кннге
маляўні7чы жнвопнсный, красочный
маніцца намереваться
маракава ць I медленно что-лнбо делать нз-за
нетвёрдого знання, несмелостн нлн нежелання
маракава ць III) нметь неудовольствне, роптать; 2)
жнть скучно, незавндно
маркота, -ы мс. грусть, меланхолня, печаль
ма7рмур, -у м. мрамор
марна впустую, зазря, впустую
марнатра ўны расточнтельный, мотовской
марозіва, -а н. мороженое
мароз, -у .м. мороз
мароз адвалі ўся мороз послабел
мару да, -ы аг. медлнтельный человек, копун
мару дзіць медлнть, мешкать
марыць мечтать, грезнть
маска ль, -я1 м. 1) русскнй; 2) солдат русской армнн
ма7сла, -а н. слнвочное масло
маста7к, -а м. художннк
маста цтва, -а н. нскусство
выяўле нчае маста цтва нзобразнтельное
нскусство
масьля нка, -і мс. пахта
масьці цца прнстранваться, нметь намеренне
масьці ць падлогу настнлать пол
матаві ла, -ы аг. мот, мотовка
мату7ля, -і мс. мамочка, маменька
матэрыя7л, -у м. матернал
махля р, -а м. плут, мошенннк
маўля7ў мол, дескать
ма цаць 1) гцупать; 2) обыскнвать
ма7ці, -і мс. мать, мама
мацне ць крепчать, уснлнваться
мачу7лька, -і мс. мочалка
ме йсца, -а н. место
менавіта нменно
Ме нск, -у м. Менск (столнца Беларусн)
менская жнтельннца Менска
менскі 1) жнтель Менска; 2) менскнй
менчукі7, -оў мн.л. все жнтелн города Менска
меркаваньне, -я н. 1) сужденне, соображенне,
мненне; 2) предположенне
ме7ста, -а н. 1) город; 2) место
местачковец, -оўца .м. жнтель города, посёлка
месьціцца помеіцаться, размеіцаться
ме ўся 1) хотел было, должен был; 2) нмелся
меўся быць а 12— должен был быть в 12—
мець нметь
я маю сям’к/ у меня есть семья
мізэ рны 1) ннчтожный, скудный; 2) тоіцнй
мілава^ць мшювать, ласкать, голубнть
Мілаві ца, -ы мс. вечерняя звезда, Венера
мілагу^чны благозвучный
мілі цыя, -і мс. мнлнцня
міліцыя нт, -а м. мнлнцнонер
міна ць 1) мнновать, пропускать; 2) нстекать
міні стар, -тра м. мнннстр
мітрэ7нга, -і мс. тревога, беспокойство
мітрэ нжыць тревожнть, беспоконть
мітусі7цца 1) суетнться, метаться, мелькать; 2)
пестрнть, рябнть
млець терять сознанне, падать в обморок
млосна дурно, тошно
млосьць, -і мс. слабость, тошнота, дурнота
мля васьць, -і мс. томность, вялость,
расслабленность
множнік, -а .м. множнтель
мноства, -а н. множество
мова, -ы мс. 1) способность говорнть; 2) язык; 3)
речь; 4) выговор, пронзношенне
можна можно
моцна сшіьно
мроі, -яў мн.л. грёзы, мечты
мудраге7лісты 1) вычурный; 2) тот, который
умннчает
музы ка, -і м. музыкант
му7ляр, -а м. каменіцнк
мур, му^ра.м. 1) каменное, кнрпнчное строенне; 2)
стена
мурава7ны каменный, кнрпнчный
мурог, -рагу7 м. свежее сено
мусіць 1) обязан, должен; 2) должно быть,
пожалуй, вндно, вероятно
мушкатны мускатный
мы7тнік, -а м. таможенннк
мы'тны таможенный
мы'тны агляд таможенный досмотр
мы тны збор таможенная пошлнна
мы тня, -і мс. таможня
мыць мыть, стнрать
мыць бялізну стнрать бельё
мэ7бля, -і мс. мебель
мэ7дык, -а м. меднк, медработннк
мэ7та, -ы мс. цель
мяжа7, -ы7 мс. (у мн.л. межы, -аў) 1) граннца; 2)
межа; 3) предел
мяну7шка, -і мс. клнчка, прозвнгце
-244-
мяняльня, -імс. обменный пункт
мястэчка, -а н. посёлок, посёлок городского тнпа
мясьціна, -ы мс. местность, местечко
Н
наагу^л вообіце
наадварот наоборот
набракаць набухать
наважыцца решпться, намернться
навакольле, -я н. 1) окрестность, округа; 2)
окружаюіцая среда
навальні ца, -ы ж. гроза
наваротам возвраіцаясь
за другі7м наваротам в следуюіцпй раз
нават даже
наве даць навестпть, посетнть
наверсе наверху
навіна7, -ы1 ж. 1) новость; 2) новнзна; 3) новшество
навой, -ю м. пнструмент
навокал вокруг
навошта зачем, для чего
навуковец, -оўца .м. научный работннк
навуча7льны 1) учебный; 2) поучптельный
навучэ7нец, -нца м. учаіцпйся
нагада ць напомнпть
нагна ць аскомы набпть оскомнну
нагода, -ы мс. случай, повод
надалей в дальнейшем
надаку^члівы надоедлпвый, назойлпвый
нада рыцца представпться (случай)
нада ць 1) прпдать; 2) прпсвопть (званпе); 3) облечь
надае7 свойскага хара7ктару прндаёт
родственный характер
надворак, -рка .м. двор (возле дома)
надвор'е, -р’я н. погода
стала на пагодзе установплась хорошая погода
надзвыча йны 1) превосходный, необычайный,
чрезвычайный; 2) поразптельный
надзе7йны надёжный
надзіма ны 1) надутый; 2) напыженый
надзява ньне, -я н. фаршнрованное блюдо
надоечы /надойчы /надовесь на днях, давеча
на7дта 1) очень, весьма; 2) слпшком, сверх меры
нае дак, -дку м. сытная еда, чем можно наесться
нажаль к сожаленпю
назапашаны накопленый
на зва, -ы мс. названпе, нанменованне
назіра ць наблюдать, следпть, прпсматрнвать
назоў, -ову м. названпе, напменованне
наймацца наннматься
найсаладзейшы слаіце всего
на7кід, -у м. намётка, набросок
накіравацца направнться
наконт насчёт, относптельно
накшта лт вроде, наподобпе
наладава ць напаковать
налета на следуюіцнй год, будуіцнм летом
налі7сьнік, -а м. тонкмй блпнчпк
налічь/ць 1) насчптать; 2) начнслпть
наляга ць нажпмать, отдавать предпочтенпе
намага цца 1) сплнться; 2) настапвать, добпваться
намала на немного
наме7р, -у м. намеренне, умысел
наме рыцца 1) вознамерптся, решнться; 2)
нацелнться
намысьліць надумать
напагатове 1) в готовностп, готово; 2) тем более,
тем паче
напатка ць 1) встретпть; 2) постпгнуть (о беде)
наперад вперёд
наперадзе впередп
напой, -ю м. напнток, пнтьё
напра мак, -мку м. направленпе
напру жаны напряжённый, натянутый
напэ'ўна 1) определённо, наверняка, достоверно; 2)
наверно, вероятно, по-вндпмому, впдно
нара да, -ы мс. 1) совеіцанне; 2) совет
нараджэ7ньне, -я н. (у мн. л. нарадзіны) рожденпе
нарака ць роптать, сетовать, пенять
нарачоная, -най мс. нзбраннпца, суженая
на рыс, -у м. очерк
нарэ'шце наконец
урэ'шце рэшт в конце концов
насамрэ'ч в действнтельностп, на смом деле
насоўка, -і мс. носовой платок
наста7ўнік, -а м. учнтель
настрой, -ю .м. настроенне, настроенность
насту пны следуюгцпй
насу7 нуцца надвпнуться
насу7праць напротнв, протпв
насу7 страч навстречу
ната р, -а м. нотарпус
ната7тнік, -а м. блокнот
натоўп, -у м. толпа
натра піць напасть, наткнуться
натхне7ньне, -я н. 1) вдохновенне; 2)
воодушевленне
наўмы'сна умышленно
наўпрост напрямую, прямнком
наўпроставая сўвязь прямая связь
наура д вряд лн, едва лн
на'ціск, -у м. 1) ударенне, 2) нажнм, акцент
націска ць нажнмать, акцентнровать
нацыянальны нацпональный
нацянькі7 напрямнк
начай нначе
начы ньне, -я н. 1) прнборы, ннструменты,
прнспособлення; 2) утварь
нашча натоіцак
нашча дак, -дка м. потомок
ная ўны налнчный
ная ўныя грошы налнчные деньгн
неадкладна немедленно, неотложно
неаха'йны неопрятный, неряшлпвый, небрежный
неашчу'тны неошутнмый
небара ка, -і аг. бедняга, бедолага
небыцьцё7, -я7 н. небытне
невядома непзвестно, неведомо
недарма7 не напрасно, не зря, недаром
недарэ7чны 1) нелепый, глупый; 2) неуместный
-245-
недать/ка, -і аг. недотрога
недахоп, -у.м. 1) недостаток, недочёт; 2) нехватка
не7дзе 1) где-то; 2) негде
незабава недолго
незайздросны 1) незавндный; 2) незавнстлнвый
незалежнасьць, -і мс. незавнснмость
незвычайны необыкновенный
нездарма7 недаром, не без основаннй
незнаё мец, -мца м. незнакомец
незьлічоны бесчнсленный, несметный
неймаверны 1) невероятный; 2) немыслнмый
некалькі несколько
некуды куда-то
не льга нельзя, невозможно
немаўля7, -я7 н. (у мн.л. немаўляты, -аў)
новорождённый
не7пагадзь, -дзі мс. непогода, ненастье
непадула7дны неподвластный
непакоіць беспокопть, тревожнть, волновать
непаразуме7ньне, -я н. недоразуменне
непахіснасьць, -і ж. непоколебнмость,
непреклонность, незыблемость
непісьменнасьць, -і ж. неграмотность
непрые мнасьць, -і ж. непрнятность
непрытомны безсознательный, обморочный
неру7ш, -ы м. место, где не ступала нога человека
не7слух, -а м. ослушннк
несчысьлё ны непсчнслнмый
не7тры, -аў.мн.л. 1) недра; 2) дебрн
неўзадаўжкі вскоростн
неўздага д невдомёк
неўтаймаваны неукротнмый
нечака7на неожнданно
не штачка что-то, нечто ннтересное
неяк как-то
нібы будто, как будто, будто бы, словно
ніводны НН ОДНН, НЙКТО
нідзе7 ннгде
ніколі ннкогда
нікуды ннкуда
носіч, -а м. носнлыцнк
ноўшы новейшнй
нудзі7цца тосковать
ну7дна грустно, тосклнво
ну мар, -у.м. номер
нырка, -і мс. (у мн.л. ны ркі, -рак) почка
нэрвовы нервный
нябё сы, -аў мн.л. небеса
нягеглы неповоротлпвый, неуклюжнй, неумелый
нядба лы нераднвый, небрежный, халатный
нядзе ля, -і мс. воскресенье
нядужыцца неможется
нязга сны неугоснмый, неугасаемый
нязгра бны неуклюжнй, нескладный, неловкнй
няма7 нет, нет в налнчнн, отсутствует
няма7 адку7ль неоткуда
няма7 дзе негде
няма7 калі7 некогда
няма7 каму7 некому
няма7 куды7 некуда
няма ў каго не у кого
няма7 чаго нечего
няма7 за што не за что
няма7 як ннкак, невозможно
Няме7ччына, -ы мс. Германня
нямецкі немецкнй
па-няме7цку по-немецкн
няпэ ўны неопределённый, сомннтельный,
ненадёжный, недостоверный
нястомна без усталн
нячутна неслышно
нячь/нны нерабочнй
няёмка неудобно
няўжо 1) неужелн, разве; 2) ойлн, может лн быть? в
самом деле? 3) вот еіцё!
няўклюдны неуклюжнй
няўмольны неумолпмый
няўпрыцямку невдомёк
няўсьцёрп невтерпёж
няўту7льны неуютный
няўця7мны непонятный
няхай 1) пусть; 2) да, чтоб
О
онталё гія, -і мс. онтологня
онталягІчны онтологнческнй
опіюм, -у м. опнум
оптыка, -і мс. оптнка
опэра, -ы мс. опера
оргія, -і мс. оргня
офіс, -а м. офнс
П
паасобку по отдельностн
паблі7зу вблнзн
пабрацца сочетаться браком
пава жны 1) важный, степенный; 2) спокойный
пава бны прнятный, прнвлекательный
пава га, -і мс. уваженне, почтенне
паважа ць уважать, почнтать, чтнть
пава^жны степенный, серьёзный
паваліцца упасть
паваротка, -і мс. поворот дорогн
паведаміць каму? сообіцнть, нзвестнть, уведомнть
паве7кі, -аў мн.л. векн
паве7рх, -у, на паве7рсе м. I этаж
паве7рх II поверх чего-ннбудь
паве тка, -і мс. неболыпой навес, сарай
паве7тра, -а н. воздух
паве7траны воздушный
павіншава^ць поздравнть
паводзіны, -аў мн.л. поведенне
паводле каго? чаго? согласно
павольна медленно, нетороплнво, медлнтельно
пагаджа цца 1) соглашаться; 2) прнмнрнться
пагамані7ць поговорнть
пагля д, -у м. 1) взгляд; 2) точка зрення
Пагоня, -і мс. I древннй герб Беларусп (Велнкого
Княжества Лнтовского)
пагоня, -і мс. II погоня
-246-
пагоршыць ухудшнть, сделать хуже
пагроза, -ы мс. угроза, страіцанне
падабацца нравнться
падабенства, -а н. сходство, подобне
пада7ньне, -я н. преданне, сказанне
падарожжа, -а н. 1) путешествне; 2) путь
падару^нак, -нка.м. подарок
падатак, -тку м. налог
падаткаабкладаньне, -я н. налогообложенпе
падаткавы налоговый
/ / .. ..
пада ткавая справазда ча налоговын отчет
падаткавая дэклярацыя налоговая декларацня
падаткасплатнік, -а м. налогоплателыцнк
улікавы ну/мар падаткаспла^тніка (УНП)
учётный номер налогоплателыцнка (УНН)
падахвоціць да чаго? побуднть, подговорнть
падбухторнік, -а м. подстрекатель
падвысіць повыснть
падвячорак, -рка .м. полдннк
падзе7я, -і мс. событне, пронсшествне
падзя^каваць каму? поблагодарнть
падкалаціць заправнть (суп)
падкрэсьліць подчёркнуть
падла шчыцца да каго? подольстпться
падлога, -і мс. пол
падмурак, -рку.м. фундамент, основанпе
падноскі, -аў мн.л. подмёткн
падобны да каго? чаго? похожнй, сходный
падпарадкаваць подчнннть
падрабя7зак, -зку .м. подробность
па-другое во-вторых
падручнік, -а.м. учебнпк
падрыхтаваць подготовнть
падсілкавацца подкрепнться (поесть)
падсмажыць поджарпть
падстава, -ы мс. основанпе, повод, предлог
падсьвядомы подсознательный
падтры мка, -і мс. поддержка
падтрыма ньне, -я н. поддержанпе
падула дны подвластный
падча7с во время
падыйсьці7 подойтп
пад’есьці поесть, подьесть, подкреппться
пажадаць пожелать
пазбаўляцца каго? чаго? пзбавляться
пазнака, -і мс. отметка
пазнаць узнать
пазнаёМіцца познакомпться
пазногаць, -гця м. ноготь
пазоў, -ову м. 1) пск; 2) повестка для вызова в суд
пазыка, -і мс. 1) заём; 2) ссуда
пазыча ць 1) каму? одалжпвать, ссужать; 2)
занпмать, брать в долг
пазьне й позже
пазяхаць зевать
пакаё7ўка, -і мс. горнпчная
пакаштава ць попробовать
паклажа, -ы мс. кладь
паклікаць позвать
паклі7ч! позовп!
пакон, -ю м. комната
пакратаць потрогать
пакруча7сты 1) пзвплпстый; 2) вьюіцпйся
пакрысе71) понемногу; 2) постепенно
пакры ўдзіць обпдеть
пакрышы ць нарезать, пзмельчпть (картошку, пр.)
паку ль 1) пока, покуда; 2) доколе
паку ль жаніцца - загаі цца до свадьбы
зажпвёт
паку нак, -нка.м. упаковка, пакет, свёрток
пал, па лу м. температура, жар
пала ц, -у м. дворец
па ліва, -а н. топлпво
паліто нескл. пальто
палі ць 1) топнть; 2) жечь; 3) обжпгать; 4) зажпгать:
5) палпть, стрелять
палічыць посчнтать
палу7дзень, палу7дня м. полдень, обед
палу7днаваць обедать
пальчатка, -і мс. (у мн.л. пальча7ткі, -так)
перчатка
палява ньне, -я н. охота
паляўн/чы, -ага.м. 1) охотнпк; 2) охотннчнй
пама лу 1) медленно; 2) понемногу; 3) осторожно
паме жнік, -а м. погранпчннк
паме7р, -у м. размер
памераць прпмерпть
памочнік /памачні 7к, -а м. помоіцннк
памылі цца ошнбпться
памы лка, -і мс. ошпбка
памянё ны помянутый, упомянутый, названный
памяркоўнасьць, -і мс. 1) сговорчнвость,
покладпсточть; 2) доброжелательность
памятаць помннть
паміж между
пан, -а.м. 1) господпн; 2) барпн
па7не! господнн! (обраіценпе)
панове! господа! (обраіценпе)
панава ць господствовать, главенствовать
па7ні нескл. 1) госпожа; 2) барыня
пантофлі, -яў мн.л. туфлп
пану^ры унылый, угрюмый, хмурый, нелюднмый
панца к, -а м. перловка
панчоха, -і мс. (у мн.л. панчохі, -аў) чулок
паняве рка, -і мс. сомненне, нерешнтельность
папе ра, -ы мс. бумага
папе7радзе впередн
па-першае во-первых
паплечнік, -ам. сподвнжннк, соратнпк
папра ўдзе по-настояіцему
папру га, -і мс. 1) ремень; 2) подпруга
папсава ць 1) пспортнть, повредпть; 2) попортпть
папыта ць спроспть
папяровы бумажный
пара, пары7 мс. 1) пора года; 2) время; 3) суткн; 4)
пернод; 5) настояіцее время
без пары7 преждевременно
за парою во время
не ўпару7 не вовремя
у пару7 во время
-247-
парада, -ы мс. совет
парадзіць посоветовать
парадзіцца посоветоваться
парадкаваць упорядочнвать
паразуме7цца найтп взапмопонпманне
параіць посоветовать
параны кнпячёный
парапла7ў, -а7ва м. пароход
парасон, -а м. зонт, зонтнк
паратунак, -нку.м. 1) выручка, спасенне, помоіць в
опасностп; 2) выход
паркаль, -ю м. сптец
паркалё вы снтцевый
паркан, -а м. крепкнй забор пз брёвен
парожны 1) свободный; 2) пустой
парфу ма, -ы мс. 1) парфюмерпя; 2) духп
парцяны7 хлопчатобумажный
пары льня, -і мс. парплка
парэ7чкі, -чак мн.л. смородпна
паса7г, -у м. прнданое
паса да, -ы мс. 1) должность; 2) пост
па сак, -а м. пояс, ремень
пасе кчы порубпть
паскара льнік, -а м. ускорнтель
паслужлівы услужлнвый
паслухмяны послушный, покорный
паспрыяць каму? чаму? 1) поспособствовать,
поблагопрнятствовать; 2) благосклонно
отнестнсь
пастава, -ы мс. фнгура, осанка
паста віцца отнестнсь
пастале7ць 1) повзрослеть, возмужать; 2)
остепеннться, стать более солндным
пастару7нак, -нку м. отделенне мнлпцпп
па7стка, -і мс. ловушка, капкан, западня
паступовы постепенный
пасьлядоўнік, -а м. последователь
пасьпяховы успешный
пасярэдзіне посереднне, посредн
патоля, -і //. сочувствне
патрабава^ньне, -я н. требованне
патрабава^ць требовать
патрапіць попасть
патроіць утронть
патрэбны 1) нужный, необходнмый; 2)
надлежаіцпй
па-трэ7йцяе в-третьнх
патура7ць 1) потворствовать, потакать,
попустнтельствовать; 2) быть сннсходнтельным
патыліца, -ы мс. затылок
патэльня, -і мс. сковорода
паўднёвы южный
паўночны I северный
паўночны II полночный, полуночный
паўтара7 / паўтары7 полтора (І'А)
паўтраця7 /па ўтраці7 два с половнной (2!4)
паўтузіна полдюжнны (6)
паўчва7рта /па ўчва7рты трн с половнной (3!4)
паўчвэ7рці полчетвертн
пах, па7ху м. запах
пахмурна пасмурно
паходня, -і мс. факел
пахні длы, -аў мн.л. ароматнческне веіцества
(косметнческне средства)
па церкі, -аў мн.л. 1) бусці 2) бнсер
пацэ ліць попасть в цель
па чак, -чка7 м. пачка
пачасту/нак, -нку.м. угоіценне
пачва ра, -ы мс. 1) урод; 2) нзувер, чудовшце
пачок, -чка7 м. посылка
пачувацца чувствовать себя
пачуцьцё7, -я н. чувство
пачынаць начннать
паша на, -ы мс. почёт, почесть, почтенне
пашанота, -ы мс. уваженне, почтенне
па шпарт, -а м. паспорт
пашта р, -а м. почтальон
паштовы почтовый
паштовая скры'нка почтовый яіцнк
паштовы перавод почтовый перевод
паштоўка, -і мс. открытка, почтовая карточка
пашэ^нціла повезло
паязджа не, -аў мн.л. путешественннкн
певень, пеўня м. (у мн.л. пе ўні, -яў) петух
пераблытаць 1) смешать, спутать, перепутать; 2)
переврать
перава га, -і мс. 1) препмуіцество, превосходство; 2)
преобладанне; 3) предпочтенне
пераймаць, -аю, -аеш, -ае подражать, ндтн
навстречу, встречать
пераканаўчы убедптельный
перакідацца перебнться, кое-как пережнть
пераклада7нец, -нца м. рулет конднтерскнй,
бутерброд
перакладаць переводпть
перакла днік, -а м. переводчнк
перамагчы7 победпть, преодолеть
перамовы, -аў мн.л. переговоры
пераносьсе, -я н. переноснца
перапрашаць нзвнняться
перапўд, -у м. 1) переполох; 2) перепуг, нспуг
перапы нак, -нку м. перерыв, перемена (в школе)
перапыні ць 1) остановнть, задержать; 2) прервать
перасу швацца 1) томнться; 2) пересушнваться
перасьце нак, -нку м. перегородка
перасягну/ць 1) превзойтн; 2) перейтн (граннцу)
ператвара ць 1) превраіцать, обраіцать; 2)
претворять, воплоіцать
перашкаджа ць каму? чаму? мешать, затруднять
пернік, -ам. пряннк
першына7, -ы мс. впервые, в первый раз
гэ та яму7 не першына7 это ему не впервой
перш-на перш перво-наперво, сперва
пе'рыць бнть, огревать, лупнть, колотнть
песьціць нежнть, баловать, холпть, лелеять
пехатой пешком
піжа сты полосатый
пілава ць 1) пнлнть; 2) браннть, досаждать
пільнава ць стеречь, караулпть
пільнавацца прндержнваться
-248-
пільну^ймася! давайте держаться!
пільны 1) прпстальный; 2) настоятельный, очень
необходнмый; 3) тгцательный 4) бднтельный
пінжак /пільча 'к, -а м. пнджак
пісьменны грамотный
пісьменьнік, -а м. пнсатель
пісьмо, -а мс. адз.л. 1) грамота; 2) пнсьмо, спстема
графпческпх знаков для пнсанпя
піся'г, -а м. шрам от удара
пітво, -а7 н. пнтьё, напнток
плададайны плодотворный
плазам плашмя
пласт, -у м. слой, пласт
плата, -ы мс. плата, платёж
плённы плодотворный
плё7тма пле сьці лгать бесстыдно
плы нь, -і мс. 1) теченпе, поток; 2) направленпе,
двнженне
пляжыць 1) с болыппм размахом сечь, рубпть; 2)
нзводнть, тратпть; 3) снльно бпть
пляма, -ы мс. пятно
плян, -у м. план
пляц, -у м. плоіцадь, участок, плоіцадка
пля'цак, -а м. рюкзак
плячь/сты шнрокоплечнй
побач рядом, возле, подле
побыт, -у м. быт
подых, -у .п. дуновенне, веянне
позірк, -у .п. мнмолётный взгляд
покатам вповалку
покліч, -у ,м. зов, прнзыв
поліўка, -і мс. 1) суп, похлёбка; 2) жпдкая часть
кушання, жнжа
польскі польскнй
па-польску по-польскн
Полыпча, -ы мс. Польша
помнік, -у м. памятннк
помпа, -ы мс. насос
помсьціць мстнть
попыт, -у м. спрос, осведомленне
поркацца 1) рыться, 2) копошнться с работой
порткі, -аў мн.л. брюкн
посуд, -у м. посуда
постаць, -і мс. 1) стан, фнгура; 2) осанка
потым потом, затем
поўдзень, поўдня .п. I юг
поўдзень, поўдня .п. II полдень, середнна дня
поўнач, -ы мс. I север
поўнач, -ы мс. II полночь, середнна ночн
пошта, -ы мс. почта
пошук, -у м. понск
праба чаць каму? пзвпнять, проіцать
прасіць прабачэньня проспть проіцення
пра'га, -і мс. снльное желанне, вожделенне,
ненасытность
прагавіты жадный, ненасытный
пра7гнуць 1) жаждать; 2) пспытывать жажду
прагчы7ся тянуть нзо всех снл
прадаваць продавать
прадбачыць предвндеть, предусмотреть
прадоўжыць продолжнть, продлнть
прадпрые мства, -а н. предпрнятне
прае7зны проездной
пражыць жарнть
пра жаны мігда7л жареный мнндаль
празры7сты прозрачный
праз 1) через, сквозь; 2) нз-за; 3) благодаря
прале7ска, -і мс. подснежннк
пра льня, -і мс. прачечная
прамаўля'ць пронзноснть, молвнть слово
праме'нь, -мня м. луч
прапанава ць предложнть
прапанаваны предложеный
прапанова, -ы мс. предложенне
прапароць проколоть
прас, -а м. утюг
прасава ць 1) утюжпть, гладнть утюгом; 2)
прессовать
прастора, -ы мс. пространство
прастўдд- ы мс. простуда
прасьве т, -у м. рентген
прасьлізну7ць проскользнуть
праўдзі'вы 1) настояіцнй, подлннный; 2) верный
праўдзі'вы ма йстра настояіцнй мастер
пра ўнік, -а м. юрнст
пра7ўны 1) правовой, юрнднческпй; 2) законный
пра7ўная асоба юрнднческое лнцо
пра7ўны пара днік юрпсконсульт
пра ца, -ы мс. 1) труд; 2) работа
працава ць труднться, работать
працоўня, -і мс. мастерская
праця'гласьць, -і мс. 1) продолжнтельность; 2)
протяжённость
прачну^цца проснуться, пробуднться, очнуться
пра шчур, -а м. дальннй предок
прозьвішча, -а н. фамплня
проці накануне
проці панядзе'лку накануне понедельннка
пру дкі быстрый
прўгкасьць, -і мс. упругость, пружнннстость
пруток, -тка м. спнца для вязання
прыблўда, -ы аг. чужак, прншелец
прыбраць 1) украснть; 2) наряднть; 2) убрать
прыбрацца 1) наряднться; 2) украснться
прывабны 1) прнвлекательный; 2) заманчнвый,
сооблазннтельный; 3) обаятельный
прыва7тны частный
прывіта льня, -і мс. передняя комната, прнхожая
прывітаньне, -я н. 1) прнвет; 2) прнветствне; 3)
поздрасленне
прыгада ць 1) вспомннть; 2) напомннть; 3)
упомянуть
прыгажосьць, -імс. 1) красота, мнловндность; 2)
нзяіцество; 3) краснвость
прыгарну^ць 1) прнжать к грудн, прнласкать; 2)
подгрестн
прыгода, -ы мс. прнключенне, пронсшествне
прыгожы 1) краснвый; 2) нзяіцный
прыда7тны годный, подходяіцнй, прнменнмый
прыемны прнятный
-249-
/ /
прынма ч, -а л/. прнемннк
прыказка, -і мс. 1) пословнца; 2) прнсказка
прыкмета, -ы мс. 1) прпзнак, знак; 2) прнмета; 3)
предзнаменованпе
прыкры 1) протпвный, непрнятный; 2) досадный
прылада, -ы ж. 1) прнспособленпе, ннструмент,
прнбор; 2)орудне
прымесьце, -я н. предместье, прнгород
прыметнік, -а м. прнлагательное
прыму сіць 1) прннуднть, заставнть; 2) упроснть
прымяркоўваць прнмерять (одежду)
прымхі, -аў мн.л. суеверня
прынада, -ы мс. (у мн.л. прынады, -аў) прнманка,
соблазн
прына мсі по крайней мере
прынесьці прннестн
прыпол, -у л/. подол (у платья, юбкн)
прыпы нак, -нку.м. 1) остановка; 2) прнстаншце
знакі прыпы нку знакн препннання
прырыхтаваць подготовнть
прыса ды, -аў мн.л. аллея, деревья вдоль дорогп
пры смак, -у м. прпвкус
прысма кі, -аў мн.л. сладостп, лакомства
прыстасаваньне, -я н. прнспособленне
прыстойны порядочный, прнлнчный
прысу7д, -у м. прнговор, юрнсднкцня
прысяга7ць 1) клясться, заверять; 2) прнсягать
прытомнасьць, -і мс. сознанне, чувство
прыту7лак, -лку м. убежшце, прпют
прытуліцца 1) да каго? чаго? прпжаться,
прпльнуть, прнпасть; 2) прпютнться
прыязьнік, -а м. доброжелатель
пры цемкі, -аўл/н.л. 1) сумеркп, затемно; 2)
потёмкн после вечерней плп до утренней зарн
птушка, -і мс. 1) птнца; 2) пометка, галочка
птушыны птнчнй
з птушынага лё7ту с птпчьего полёта
пукаты выпуклый
пульхны воздушный, мягкнй
пульхны крэм воздушный крем
пульхны сьнег мягкпй снег
пунсовы алый, пунцовый
пухлі7на, -ы мс. опухоль
пыл, -у л/. пыль
пыласос, -а м. пылесос
пы рнік, -а м. пырей
пы рскі, -аў мн.л. брызгн
пы7са, -ы мс. морда
пысьняк, -а м. наморднпк
пытаньне, -я н. вопрос
пытацца спрашнвать
пы ха, -і мс. спесь
граць на пыхі желать выше обычного
пэ ндзаль, -дзля м. кпсть
пэрліна, -ы мс. жемчужпна
пэры7яд, -у м. пернод
пэ7ўна наверняка, определённо, достоверно
пэ7ўна ж конечно же
пэ7ўны 1) уверенный, твёрдый; 2) надёжный,
достоверный; 3) определённый
будзь пэ ўны будь уверен
пялё стак, -стка м. лепесток
пярсьцёнак, -нка м. перстень, кольцо
пярэ7ймы, -аўл/н.л. 1) перехват, перерез; 2) выход
навстречу; 3) перехваты болн
пайсьці7 на пярэ7ймы пойтн наперерез
пярэ7сты пятннстый, пегнй, пёстрый, разноцветный
пясту н, -а л/. 1) баловень; 2) неженка
пячайка, -і мс. нзжога
пячонка, -і мс. печень
пячы7 жарнть, печь
пячы7 ры7бу жарнть рыбу
пячы7 пірог печь пнрог
пяшчотка, -і мс. мплое созданпе
пяшчотны нежный, ласковый
Р
рабаваць грабнть
рабаці ньне, -я н. 1) веснушкн; 2) конопушкн
рабакі , -оў мн.л. глнсты
рабіць 1) делать; 2) работать
зрабіць сделать
рабі ць зама7х покушаться нечто сделать
рабі ць гвалт подннмать шум
няма7 чаго рабі ць нечего делать
рабу нкі, -аўл/н.л. разгром, грабеж
рагата ць хохотать
ра да, -ы мс. 1) наставленне; 2) совет, совместное
обсужденне, совеіцанне; 3) совегцательный нлн
распоряднтельный орган
даць ра7ду дать совет, посоветовать
даць ра ды справнться с работой
знайсьці7 раду найтн выход
1’ада БНР Совет БНР
Радзі ма, -ы мс. Роднна
раз, ра зу м. (у мн.л. разы7, разоў) раз
раз-пораз раз за разом
чаты ры разы7 четырежды, четыре раза
ра7зам 1) вместе, сообіца; 2) нтого, всего
разборліва разборчнво
разбурыць разрушнть
разбэсьціцца распустнться, разбаловаться
развага, -і мс. 1) рассужденне; 2) рассуднтельность
разважаць рассуждать
разгалінавацца разветвнться, разделнться
разгарну/ць 1) развернуть; 2) разгрестн; 3) открыть,
раскрыть (кннгу); 4) расправнть (скомканное); 5)
раскрыть (обьятня)
размаўля ць разговарнвать
размова, -ы мс. разговор, беседа
разнаста7йны разнообразный
разуме7ць поннмать
разумны 1) умный, мудрый; 2) рассуднтельный
разы7нкі, -нак мн.л. нзюм
разьвітвацца проіцаться
разьвязаць 1) решнть (вопрос, задачу); 2) развязать
разьвяза ць пыта ньне решнть вопрос
разьлічыцца рассчнтаться
разьмеркава ць 1) распределнть; 2) расположнть
разью шыцца разозлнться, разьярнться
-250-
раіцца советоваться
рамёны, -аў мн.л. плечн
на рамё'нах на плечах
рамонак, -нку м. ромашка
ра ніца, -ы ме. утро
ра ньне, -я н. утро
ра7птам вдруг
расейскі /расі 7йскі росснйскнй
па-расейску /па -расійску по-росснйскн
Расе я /Расі я, -і ме. Росспя
раскла д, -у м. расппсанпе
распавяда'ць рассказывать
распара днік, -а м. распорядптель
распрацоўка, -і ме. разработка
распушчальны растворнмый
кава распушчальная растворпмый кофе
растава ць 1) таять; 2) растворяться; 3)
растаплнваться
растлума7чыць разьясннть, обьяснпть
расфарбоўка, -і ж. раскраска, расцветка
расхіснуць распахнуть, шпроко раздвпнуть
расчаравацца разочароваться
расшпіліць расстегнуть
расьлі на, -ы ме. растенпе
расьпесьціць разбаловать
ратава ць спасать, пзбавлять
рату йце! караул!
раўнуючы сравннвая
раўня ць да каго? сравннвать
рахава ць 1) счптать; 2) рассчнтывать, прнкпдывать
рахава цца счптаться, вестн счёт
рахма ны 1) кроткпй, покладпстый; 2) тпхпй,
спокойный, смнрный
раху нак, -нку.м. счёт
ра цыя, -і ме. разумное поведенне, резон
ён ма7е ра цыю он прав
ра7чыць сонзволпть
рашчыні ць замеснть (тесто)
рашы ць пзвестп, пстребнть, опустошнть
рашы ў гаспада рку пзвел хозяпство
рашы ў маёмасьць пзвёл пмуіцество
рашы ў сродкі спустпл средства
ровар, -а .п. велоснпед
родны 1) родной; 2) родственный
роздум, -у м. раздумье, размышленне
рознакалёрны разноцветный
розны 1) разный; 2) разлнчный, всякнй; 3)
непарный, разрозненный
розум, -у м. 1) ум, разум; 2) рассудок
адходзіць ад розуму сходнть с ума
добры розум благоразумне рассуднтельность
дурны' розум неблагоразумне
стра'ціць розум сойтн с ума
росквіт, -у м. расцвет, процветанне
роспач, -ы ме. отчаянне
ростань, -і ме. 1) перекрёсток; 2) перепутье
на ростанях на перепутье
росьпіс, -у м. роспнсь
рохаць 1) хрюкать; 2) выражать заметнымн
знакамн, вздохамн снльное расположенне
ру бам "ребром”
паста'віць пыта ньне ру бам поставнть вопрос
"ребром”
руды7 корнчневый
ру жа, -ы ме. роза
ружовы розовый
ружоўнік, -а м. розарнй
руйнава ць разорять, разрушать
руля да, -ы ме. рулет мясной
рулё н, -у м. рулон
ру'піцца беспоконться, заботнться, радеть
руплівы 1) заботлнвый, радетельный; 2)
старательный, усердный, прнлежный
рух, ру1 ху м. двнженне
руха'вы подвнжный, жнвой
рухаві7к, -а! м. двнгатель
рухацца двнгаться
ручнік, -а7 м. полотенце
рыдлё7ўка, -і ме. лопата
рызыкоўны рнскованный, отчаянный
рыса, -ы ме. черта
рыхтава ньне, -я н. подготовка
рышту7нак, -нку м. снаряженне
рэч, -ы ме. 1) веіць; 2) предмет, дело
рэ чыва, -а н. веіцество
рэ7чыўны веіцественный
рэ7шта, -ы ме. 1) остаток; 2) сдача
С
сабака, -і м. собака, пёс
сабакамі падшы ты лукавый
пайшоў як пабіты саба ка пошёл несолоно
хлебавшн
пайшоў сабакам се на касіць пошёл
нензвестно куда
сага н, -а м. чугунный горшок
садав/на, -ы ме. фрукты
.. ./
садаўні цтва, -а н. садоводство
садок, -дку .м. детскнй сад
сакавік, -а м. март
сакатаць 1) стрекотать, кудахтать; 2) громко н
быстро говорнть
сакаўны7 сочный
саладзі ць сластнть
сала'та, -ы ме. салат
салодкі сладкнй
самаві'ты 1) представнтельный, важный; 2)
осаннстый, вндный
самадзялковы самодсльный
самастойны самостоятельный
самату^гам свонмн снламн
самахоць своей охотой, добровольно
самлець 1) потерять сознанне, упасть в обморок; 2)
занеметь, сомлеть; 3) обесснлеть
самота, -ы ме. 1) однночество, уеднненне; 2)
ннднвндуальность
самотны одннокнй, уедннённый
сапра'ўдны 1) настояіцнй, подлннный; 2)
действнтельный
сапраўды7 действнтельно, подлннно, точно
-251-
сапсава'цца нспортнться
сарамлівы стесннтельный, застенчнвый,
стыдлнвый
сардынкі, -аў мн.л. сардпны
сачыць 1) следнть, наблюдать; 2) выслежнвать
сваяк, -а м. родственннк, родня
сваячка, -і мс. родственннца
сваім аду мам самовольно, как заблагорассуднтся
свойскі домашнпй, сделаный дома
селядзе ц, -дца м. селёдка, сельдь
сёлета в этом году
сёньня сегодня
сёрбаць хлебать
сівы' 1) седой; 2) серый; 3) снвый
сілкава ньне, -я н. пнтанне
сі7ні снннй
сказ, -у м. предложенне
скарб, -у.м. 1) клад; 2) состоянне, пмуіцество; 3)
драгоценностп, сокровніце; 4) казна
ска'рга, -і мс. жалоба
скардзіцца жаловаться
сквапна жадно
сквэр, -у м. сквер
скі ба, -ы мс. 1) ломоть (хлеба); 2) пласт (землп)
скі віца, -ы мс. челюсть
склад, -у.м. 1) слог; 2) состав
склада ны 1) сложный; 2) складной
скла днік, -у м. компонент, составная часть
складовы составляюіцйй
скла сьці 1) сложпть; 2) составпть
/
скла сьці у дзьве столкі сложпть вдвое
скна ра, -ы м. скряга, жаднна, скареда, скоппдом
скрасьці украсть
скрозь 1) сквозь; 2) везде, кругом, сплошь
скронь, -і мс. впсок
скру так, -тка.м. свёрток, рулон, свнток
скруха, -і мс. скорбь, печаль
скрыжава ньне, -я н. перекрёсток
скры нка, -і мс. яіцнк, ларец, сундук
ску'ра, -ы мс. кожа
скураны' кожаный
славу тасьць, -і мс. 1) знаменптость; 2)
достопрнмечательность
сланечнік, -а м. подсолнух, подсолнечнпк
слова, -а мс. слово
слова ад слова слово в слово
слоік, -а .м. банка (стеклянная)
слота, -ы мс. слякоть
слугава ць прнслужнвать
слу'хаўка, -і мс. телефонная трубка
слы нны нзвестный, знаменнтый
слых, слыху м. слух
смага, -і мс. сухость во рту, жажда
праганя ць сма гу утолять жажду
смажаны жареный
смажыць жарпть
смажыць бу льбу жарнть картошку
смак, -у .м. вкус (о пніце)
смара гд, -у м. нзумруд
сма чны 1) вкусный; 2) крепкнй, сладкнй (о сне)
смолкі, -аў мн.л. дрёма (названне цветка)
смуга', -і' мс. 1) дымка, туман; 2) пелена; 3) полоса,
черта, штрнх; 4) плесень
смугля вы смуглый
смурод, -у м. смрад, вонь, зловонне
сму так, -тку.м. печаль, грусть, скорбь, кручнна
собіць помогать, пособнть
як гэ7та цябе' собіла как это тебя угоразднло
сойм, -у м. сейм, собранне народных
представнтелей
устаноўчы сойм учреднтельное собранне
соладзь, -і мс. сладость
сопкі рассыпчатый, мучннстый
спаборніцтва, -а н. соревнованне
спавяшчальнік, -а м. докладчнк
спага да, -ы мс. сочувствне, состраданне
спагада ць каму? чаму? сочувствовать
спа дак, -дку м. наследство
спадарожнік, -а.м. 1) попутчнк; 2) спутннк
спадарожыць сопровождать
спада'р, -а .м. господнн
шаноўнае спада'рства! уважаемые господа!
спадарыня, -і мс. госпожа
спадзе'я, -і мс. надежда
спадзявацца нметь надежду
спадкае мца, -ы м. наследннк
спадні ца, -ы мс. юбка
спа дчына, -ы мс. наследство, наследне
спажыва ньне, -я н. потребленне
спазнава ць нспытывать, нзведывать, познавать
спазна цца познакомнться, узнать друг друга
спакваля' 1) нсподволь; 2) постепенно; 3)
повременнвшн, обождавшн, спустя
спакусі ць нскуснть, соблазннть, прельстнть
спарадкаваць упорядочнть
спартовец, -оўца м. спортсмен
спартовы спортнвный
спасьціга ць постнгать
спаткацца встретнться
спача'тку 1) сначала, прежде; 2) вначале
споведзь, -дзі мс. 1) нсповедь; 2) строгнй выговор
сподак, -дка м. блюдечко
спрабаваць пробовать
спра ва, -ы мс. II) дело; 2) предпрнятне
стаі ць спра ва обстонт дело
спра ва II справа, с правой стороны
справава ньне, -я н. веденне дел
справазда ча, -ы мс. отчёт
справіцца успеть
спра віць (абноўку, вясе льле) 1) купнть; 2)
органнзовать, сделать
справу нкі, -аў.мн.л. делншкн
спрадве чны 1) нзвечный, нзначальный; 2)
нсконный; 3) вечный, постоянный, бывшнй
всегда
спракаве чны нсконный, первозданный
спрачацца спорнть
спраўджа ць сверять, осуіцествлять
спра ўдзіцца осугцествнться, нсполннться
спра ўны бойкнй (в работе)
-252-
спрь/тны 1) ловкнй; 2) проворный, пзворотлпвый
спрыя7ць 1) благопрпятствовать; 2) благосклонно
относнться
спрэ7чка, -і мс. (у мн.л. спрэ7чкі, -чак) спор
спужацца нспугаться
спудлава7ць промахнуться, дать промашку
спыні ць остановнть
сродак, -дку м. (у мн.л. сродкі, -аў) средство
сталеньне, -я н. взросленне
ста лы 1) зрелый, взрослый, солндный; 2)
степенный; 3) постоянный
сталярства, -а н. столярное дело
стаміцца устать, утомнться, умаяться
стан, -у .м. 1) положенне; 2) состоянне; 3) званне,
сословне; 4) фнгура, талня; 5) залог (в глаголе)
ста7нік, -а м. лнф, лнфчнк, бюстгальтер
станоўчы положнлтеьный
старада7ўны древннй, старннный, стародавннй
старажы7тны древннй, старпнный
ста7тут, -у м. устав, свод правнл, положенне
столь, -і, на столі мс. адз.л. потолок
століць делать потолок
стос, -у м. кнпа
стра ва, -ы мс. 1) блюдо, кушанье; 2) пніца
страваваньне, -я н. шпцеваренне
страка7ты пестрый
стра7та, -ы мс. 1) потеря; 2) убыток, уіцерб
стра7ўнік, -а м. желудок
стра7ўня, -і мс. столовая
страха7, -і мс. крыша
стра ціць каго? тпю? 1) потерять, лпшпться,
утратнть; 2) пстратнть, пзрасходовать
строй, -ю м. наряд, убор
стромкі 1) обрывнстый, крутой; 2) прямой, высокнй
(о дереве)
стромкі бе7раг крутой берег
стронга, -і мс. форель
струме нь, -я м. струя
стрыечны двоюродный
стры жань, -жня м. 1) стержень; 2) сердцевнна
стрыма ць сдержать, удержать
стрэ7мка, -і мс. заноза
сту7дзень, -дзеня м. январь
сту7дня, -і мс. колодец
сту жка, -і мс. лента
ступня7, -і7 мс. стопа
стырно -а н. руль
суайчы ньнік, -а м. соотечественннк
суворы суровый
су7вязь, -і мс. связь
судзьдзя, -і .м. судья
сузгоднасьць, -і мс. взанмное согласне
суке нка, -і мс. платье (женская одежда)
сумава ць грустнть, печалнться, скучать, тосковать
суме7цца смутнться, растеряться
сумне7ў, -ву м. сомненне
суні7цы, -аў мн.л. земляннка
супакоіць успокопть, унять, укротнть
супольны обіцнй, совместный, совокупный
супрацоўнік, -а м. сотрудннк
супроць каго? чаго? протнв, вопрекн
суразмоўца, -ы м. собеседннк
сусе7д, -а м. сосед
сустрэ7цца встретнться
сустрэ7ча, -ы мс. встреча
сусьве7т,- у м. мнр, вселенная
сўтнасьць, -і мс. суть, сугцество дела
сухама7 всухомятку
сухоты, -аў мн.л. туберкулёз, чахотка
суцяша7ць утешать
суча сны 1) современный; 2) теперешннй
схільнасьць, -і мс. 1) склонность, наклонность,
прнстрастне; 2) расположенне; 3)
предрасположенность, воспрннмчнвость
сход, -у м. собранне
схоў, -ову .м. 1) камера хранення, убежніце; 2)
тайннк
счарне7ць почернеть
сшытак, -тку м. тетрадь
сырадой, -ю м. парное молоко
сыроп, -у м. снроп
сыта7, -ы7 мс. сладкнй медовый напнток
сытуа цыя, -і мс. снтуацня
сэнс, -у м. смысл
сьведчыць свндетельствовать
сьверб, -у м. зуд, чесотка
сьвет, -у .м. мнр, земля
сьветагля7д, -у м. мнровоззренне
сьві ран, -рна м. амбар
сьвіта ньне, -я н. предрассветный час
сьвядомасьць, -і мс. 1) сознанне; 2) сознательность
сьвярбе ць зудеть, чесаться
сьвятаяньнік, -у м. зверобой
сьвя та, -а н. праздннк
сьвяткаваць праздновать
сьле7сар, -а м. слесарь
сьлі нкі, -аў мн.л. слюнкн
сьметнік, -у м. свалка, мусорка
сьме цьце, -я н. мусор, сор
сьне даньне, -я /сьняда нак, -нку н. завтрак
сьнедаць завтракать
сьне жань, -жня м. декабрь
сьпе7раду впередн
сьпехам наспех
сьпіс, -у, аб сьпі се м. спнсок
сьпі ца, -ы м. спнца (в велоснпеде)
сьпява к, -а! м. певец
сьпякота, -ы /сьпё 7ка, -і мс. зной, жара
сьпярша7 сначала, сперва
сьце'жка, -і мс. тропа, дорожка
сьцерагчы71) стеречь, охранять; 2) беречь,
предохранять
сьціжма, -ы мс. ненсчнслнмое множество
сьц/плы 1) скромный; 2) нетребовательный
сьці сласьць, -і мс. краткость, сжатость
сьцябло, -а' н. стебель
сьцягно, -а' н. (у мн.л. сьцё гны, -аў) бедро, ляка
сьця міць сообразнть, смекнуть
ся бар, -бра м. друг, прнятель
сябрава ць дружнть
-253-
сяброўка, -і мс. подруга
сяброўскі дружескпй
сяброўства, -а н. дружба
сябрына, -ы мс. круг друзей
сяда ць садпться
сядзіба, -ы мс. усадьба
сяды/-тады/ пногда, кое-когда, временамн
сяньні к, -а7 м. матрац
сям-там кое-где, местамн
сярод средн
Т
тавары7ства, -а ж. 1) товарніцество, дружба,
сотрудннчество; 2) обгцество
тае7мны 1) тайный; 2) таннственный
такой бядь/ неважно
талака7, -/ ж. мнрская помоіць, компання
таленавіты 1) талантлнвый; 2) одарённый
та лент, -у м. талант, дарованпе
танны дешёвый
та7рка, -і, на та7рцы мс. тёрка
та7та, -ы м. папа
та7тачка папочка
та7таў папнн
таё7мны таннственный
твар, -у .м. лпцо
твор, -у м. пропзведенпе, творенне
творства, -а н. творчество
ткан/на, -ы мс. ткань
тлум, -ум. 1) одурь; 2) шум, гомон, сумятнца
тлумача7льны толковый
тлума7чыць обьяснять
тлумі ць морочпть, дурнть
тлу сты 1) жнрный, тучный; 2) засаленый
тлушч, -у м. жнр
тоўчаны толчёный
тра вень, траўня м. май
трактаваць потчевать
трапіцца 1) попасться, встретнться; 2) случпться
трапіць 1) попасть, угоднть; 2) попасться,
подвернуться
тра7пны меткнй
трапята7цца трепетать
траці на, -ы мс. треть
тройчы трнжды
трохі немного, чуть-чуть
тру7нак, -нку м. напнток
труска лкі, -аў / трускаўкі, -вак мн.л. клубннка
труцізна, -ы мс. отрава
трыва лы 1) прочный, надёжный; 2) вынослнвый,
стойкнй;3)терпелнвый
трымце ць 1) дрожать, трепетать; 2) мерцать,
мелькать
трэ7ба нужно, надо, следует, необходнмо, требуется
трэ7нэр, -а м. тренер
тузаць 1) дёргать, теребнть, тормошнть, тнскать,
трепать; 2) дёргать (о болн)
тузін, -у м. дюжнна (12)
тульпа н, -а м. тюльпан
ту7марнік, -а.м. 1) пренебрежнтельный; 2) богач
турбаваць беспоконть, тревожнть
турбота, -ы мс. (у мн.л. турботы, -аў) забота,
хлопоты
Турэ7ччына, -ы мс. Турцня
тутэ йшы, -шага м. здешннй, местный
ты7дзень, ты7дня м. неделя
тым ча7сам между тем
тын, ты7на м. нзгородь
тынк, -у м. штукатурка
тынкава ць штукатурнть
тынкоўнік, -а .м. штукатур
тыту нь, -ю м. табак
тэлефанава ць звоннть по телефону
тэрмінова срочно
тэ рмін, -у м. I срок
тэ7рмін, -у м. П термнн
У
убаку в стороне
убраньне, -я н. убранство
ува7га, -і мс. вннманне
уважа7ць прнзнавать
уважліва 1) вннмательно; 2) уважнтельно
уважны 1) уважнтельный, почтнтельный; 2)
вннмательный
уве7чары вечером
уверсе вверху
увіхацца 1) ухажнвать, увнваться; 2) хлопотать,
суетнться
увогуле вообіце, в обгцем
угары7 вверху
угодкі, -аў мн.л. годовіцнна, юбнлей
уголас 1) вслух; 2) во всеуслышанне, громогласно
угрунтаваны основательный, обеспеченый
удасканаліць усовершенствовать
удзе льнік, -а м. участннк
удзя^чны благодарны
удваіх вдвоём (о лнцах разного пола нлн о
суіцествах среднего рода)
удву7х вдвоём (только о мужчннах)
удзьвк/х вдвоём (только о женіцннах)
удзя7чнасьць, -і мс. благодарность, прнзнательность
удоўж в длнну
ужываць употреблять, прнменять, нспользовать
узважыць взвеснть
узвышша, -а н. возвышенность
узга даваць вырастнть, вскормнть, воспнтать
узгадня ць согласовывать
уздоўж вдоль
узмацня7льны уснлнваюіцнй, уснлнтельный
узнаўля ць воспронзводнть
узнача7ліць возглавнть
узор, -у м. 1) образец; 2) узор
узьбярэжжа, -а н. побережье, прнбрежье
указальнік, -а м. указатель
указальны указательный
укача ць обвалять, обмарать
укача ў сваімі плёткамі обмарал свонмн
сплетнямн, подставнл
укача ць у муцэ7 обвалять в муке
-254-
уклк/чна включнтельно
укра са, -ы ж. (у мн.л. укра сы, -ау) украшенне
Украіна, -ы мс. Укранна
украінскі украннскнй
па-украінску по-украннскн
ула7да, -ы мс. власть, владычество, господство
улада льнік, -а м. владелец
уладкава7цца устронться
ула7сны собственный
уласьці васьць, -і ж. свойство
улева влево
улетку летом
ультрагу7 кавы ультразвуковой
улюбё нец, -а м. любнмчнк
улюбёны нзлюбленный, любнмый
умеркава7ны умеренный
умеркава7ны клімат умеренный клнмат (НО!
уме7раны ве цер умеренный ветер)
умова, -ы ,7/с. (у мн.л. умовы, -аў) условне
умоўны условный
унё сак, -ску м. вклад, взнос
унівэрмаг, -у м. уннвермаг
унівэрсытэт, -у м. уннверснтет
уніжліва уннженно, с уннженнем
унізе вннзу
уніка ць каго? чаго? 1) нзбегать, уклоняться; 2)
стороннться, чуждаться; 3) вннкать
уну7к, -а м. внук
упа7рты 1) упорный, настойчнвый; 2) упрямый; 3)
упрямец
упарУ впору, вовремя
упе'радзе впередн
уплы7ў влнянне
упоперак поперек
упра7ва I вправо
упра7ва, -ы мс. II управленне
упэўнены уверенный
урад, -ум. 1) ведомство; 2) управленне; 3)
правнтельство
ура давы правнтельственный
ура жаньне, -я н. впечатленне
ура'ньні утром
уратава цца спастнсь, уберечься
ураўнаважыць уравновеснть
урэшце наконец
усемагчы7мыя всевозможные
усё7 роўна всё равно
успамі н, -у м. воспомннанне
усталява'ць наладнть
установа, -ы мс. учрежденне, заведенне
навуча'льная ўстанова учебноезаведенне
устаноўчы учреднтельный
устойлівы 1) устойчнвый; 2) постоянный
усту7п, -у м. введенне
усход, -у м. II) восход; 2) подьём
усход, -у л/. II восток
усьме шка, -і мс. улыбка
усьмя7глы томленый
усю ды везде, всюду, повсюду
усяля7к 1) всяко, по-всякому; 2) всяческн
утаймава ць смнрнть, обуздать, укратнть
утвары ць образовать, создать
утоўшч в толгцнну
утраі х втроём (о лнцах разного пола нлн о
суіцествах среднего рода)
ба цька, ма ці і дзіця7 пайшлі7 ўтраі х отец, мать
н ребёнок попілн втроём
утрох втроём (только о мужчннах нлн о женіцннах)
мужчь/ны пайшл/ ўтрох мужчнны пошлн
втроём
уту7льны уютный
ухвал/ць 1) одобрнть; 2) утверднть
уце ха, -і мс. развлеченне
уцяка ць 1) убегать, уднрать, уходнть; 2) совершать
побег, бежать
уця7міць понять, уразуметь, сообразнть, смекнуть
учаса7ньне, -я н. прнчёска
учыні ць устронть
учы7нак, -нку.м. поступок
ушчува ць журнть, вразумлять, наказывать
ушы'р в шнрнну
уя'ва, -ы мс. представленне
уявіць представнть, вообразнть
Ф
фа йля, -і мс. файл (на днске компьютера)
фа йны отлнчный, замечательный, превосходный
факультэт,- у м. факультет
фальва7рак, -рку м. господская усадьба, особняк
фальварковец, -коўца м. фермер, рабочнй
сельского хозяйства
фанабэ рыцца кнчнться, чваннться
фа рба, -ы мс. краска
фарбава ць краснть, окрашнвать
фарбоўня, -і мс. краснльня
фать/іа, -і мс. беспокойство
фатэ ль, -я м. кресло (мягкое)
фах, фа ху м. спецнальность, уменне, навык
фацэ тна забавно, смешно
філіжа нка, -і мс. чашечка
фі лія, -і мс. (у мн.л. фі7ліі, -яў)фнлнал
фіра нка, -і мс. занавеска, штора
фіялетавы фнолетовый
флянс, -у м. (у мн.л. фля7нсы, -саў) саженец
Фра нцыя, -і мс. Францня
францу^скі французскнй
па-францу^ску по-французскн
фрэ нзьлі, -яў мн.л. бахрома
фтызія'тар, -ам. фтнзпатор
фуз, ф/зул/. отходы, мусор
футара7л, -у м. футляр
фу тра нескл. 1) шуба; 2) мех
фэст, -у м. праздннк
X
ха бар, -у м. взятка
хава'ць II) прятать, скрывать; 2) храннть, беречь;
3) танть, утанвать
хаваць II хороннть, погребать
хадзі ць ходырам ходнть ходуном
-255-
хаму7ла, -ы м. хам, хамло
хараство, -а7 н. красота, прелесть, велнколепне
харчовы продовольственный
хаўру с, -у м. 1) союз; 2) сотоваршцество; 3) гешефт
хвалі7сты волнпстый
хвалько, -а! аг. хвастун, бахвал
хвалю ючы волнуюгцнй
хваля, -і мс. волна
хвалявацца волноваться
хварэ ць болеть, хворать
хва'цкі 1) удалой, лпхой, молодецкнй; 2) на славу
(очень хорошнй); 3) ловкпй, удобный
хвіліна, -ы мс. 1) мннута; 2) момент, мнг
хворы, -ага м. больной
хворы на ныркі у него болят почкн
хі7ба, хі7бы мс. I погрешность, упутценне, промах,
пзьян, недостаток
хі7ба II 1) разве; 2) вероятно
хі7трыкі, -аў мн.л. лукавство
хлапе7ц, -пца7 м. парень, мальчуган, паренёк
хлусі ць врать, лгать
хмара, -ы мс. туча
хмарачос, -а м. небоскрёб
хмурны 1) пасмурный, сумрачный; 2) хмурый,
угрюмый, невесёлый, мрачный
хмызьняк, -у7 м. кустарнпк
ходнік, -у н. тротуар
хопіць хватпт
хоцькі-няхоцькі хочешь-нехочешь
хру'мстаць хрустеть, хрупать
хру7 мсткі хрустяіцпй
хрушч, -а! м. 1) хворост (конднтерское нзделпе); 2)
майскнй жук
хрэ сьнік, -а м. крестннк
хрэ сьніца, -ы мс. крестннца
хто-ніхто кое-кто
хтосьці кто-то, некто
хустка, -і мс. платок
ху'тка быстро, скоро
ху'ткасьць, -і мс. скорость, быстрота
ц
цаль, -і мс. дюйм
цацка, -і мс. 1) пгрушка; 2) безделушка
це мра, -ы мс. темнота, тьма, мрак
цемраша^лства, -а н. мракобеспе
цераз через
це'шча, -ы мс. тёіца
цешыцца радоваться
ціка вы пнтересный, любопытный, заннмательный
ціск, -у .м. давленпе
ціскані на, -ы мс. давка
цішыня7, -і7 мс. 1) тншнна, тншь; 2) спокойствне,
покой
цкава ць уськать, улюлюкать, травнть
цмы га, -і аг. проныра
цнота, -ы мс. (у мн.л. цноты, -аў) добродетель,
невннность, целомудрне, чнстота
цотны чётный
цудоўна прекрасно, чудесно, замечательно,
велнколепно
цу7кар, -кру м. сахар
цуке7рка, -і мс. конфета
цукрь/ца, -ы мс. сахарный днабет
цуп-луп /ца пу-ла пу тяп-ляп, второпях, наспех
цуп-луп - і гатова! тяп-ляп - н готово!
цура7цца каго? чаго? 1) чуждаться, нзбегать
стороннться; 2) отрскаться
цурча'ць 1) журчать; 2) струнться, течь
цыба'ты 1) длннноногнй; 2) долговязый
цыбу7ля, -і мс. лук
цыві льны штатскнй, гражданскнй
цыгарэ та, -ы мс. снгарета
цыду лька, -і мс. запнсочка, пнсулька
цынамона, -ы мс. корпца
цы7мус 1) самое вкусное; 2) самая суть, самое
ннтересное
цыраваць штопать
цырата, -ы мс. клеёнка
цыру7льнік, -а м. парнкмахер
цытры на, -ы мс. лнмон
цьвік, -а7 м. гвоздь
цьві чыць школнть, поучать
цьмя7ны 1) тусклый, неяркнй; 2) неясный,
туманный, смутный
цэ бар, -бра м. ушат
цэ7тлік, -а м. распнска, квнтанцня
ця7гам на протяженнн
ця гліца, -ы мс. мышца
цягнік, -г! м. поезд
цяжа р, -у м. 1) тяжесть; 2) груз; 3) беременность
цяжкасьць, -і мс. трудность
ця мкі сообразнтельный, смышлённый, сметлнвый
цярплі вы 1) терпелпвый; 2) безропотный
цяперака теперь
цясьляр, -а7 м. плотннк
Ч
чабор, -бару7 м. чабрец
чакаля да, -ы мс. шоколад
чака ць 1) ожндать, ждать; 2) выжцдать
чалаве7цтва, -а н. человечество
чаму7сьці почему-то, отчего-то, зачем-то
чапі цца да каго? задевать, цепляться
што чэ'пішся да мяне ? что прнстал ко мне?
ча пля, -і мс. цапля
чарав/кі, -аў мн.л. ботннкн, башмакн, штнблеты
чарада7, -ы! мс. (у мн.л. чароды, -аў) 1) очередь,
вереннца; 2) ватага, гурьба, толпа; 3) стая, стадо,
отара
чарга7, -і7 мс. (у мн.л. чэ7ргі, -аў) очередь
у чарзе7 в очередп
ча7рка, -і мс. рюмка, стопка
чарніцы, -аў мн.л. черннка
чаромха, -і мс. черемуха
чарот, -у м. камыш
у чароце в камыше
чароўны очаровательный, чаруюіцнй, волшебный,
обаятельный, пленнтельный, прелестный
-256-
час, -у м. время
да ча су до временн
ча7сам нногда, временамн, порой
часапіс, -а м. журнал
часовы временный
частава7ць угоіцать, потчевать
часьцінка, -і мс. частнца
чачот, -а .м. чечётка (птнца)
чвэ рць, -і мс. четверть
чвя'каць 1) чавкать; 2) шлёпать (по грязн); 3)
шмякать (бросать)
чмель, чмяля7 м. шмель
/
човен, чауна .м. лодка, челнок
чорны чёрный
чува7ць слышно
чуешся чувствуешь себя
чужані7ца, -ы аг. чужак, прншелец
чужы7нец, -нца м. нноземец
чу7лы чуткнй, отзывчнвый
чульлі7вы трогательный
чу'тка, -і мс. слух, молва
чуць I слышать
што ты чу'еш? что ты слышншь?
чуць II чуть, едва
чыгу^начны железнодорожный
чыгу нка, -і мс. железная дорога
чыйсьці чей-то
чы нны деятельный, работаюіцпй, прнстойный
чырвоны красный
чы'сьціць чнстнть
чыта ць чнтать
прачыта7ць прочнтать, прочесть
чытанка, -і мс. хрестоматня
чышчаньне, -я н. чнстка
чэ7знуць хнреть, пропадать
чэ7рвень, -веня м. нюнь
чэ/рствы чёрствый
чэскі чешскнй
па-чэску по-чешскп
Чэ'хія, -і мс. Чехня
Ш
шавец, шаўца7 м. сапожннк
шал, -у м. 1) бешенство; 2) одурь
шалахту'н, -а.м. шалопут, шалопай
шале ць беспться
шале ць з раскошы беспться с жнру
шалі, -яў мн.л. весы
ша'іь, шаля м. шарф, кашне
шаляваць обшнвать доскамп
шанава ць каго? што? 1) беречь, 2) уважать,
почптать
шанава цца беречься, оберегаться
трэба шанава цца пасьля' хваробы нужно
беречься после болезнн
ша нец, -нцу м. шанс
шаноўны 1) почтенный; 2) многоуважаемый
шаноўнае спада'рства! уважаемые господа!
ша пік, -а м. кпоск
шара к, -ракач. 1) заяц-русак; 2) серый кафтан
шарэ е вечереет, смеркается
ша'стаць 1) шуршать, шелестеть; 2) кромсать
шаткаваць шпнковать
ша7ты, -аў мн.л. убранство, пышные одежды
ша фа, -ы мс. шкаф
шахрай, -я м. жулпк, плут
шахра йства жульнпчество, плутовство
шаша', -ы мс. (у мн.л. шосы, -аў) шоссе
швагер, -Гра м. піурпн
шва'чка, -і мс. швея
шво, шва н. шов
бяз шва без шва
швэ дар, -дра м. свнтер
шкадава ць жалеть, іцадпть, сожалеть
шкарлупі ньне, -я н. скорлупа
шкарпэтка, -і мс. носок
шкло, -а н. стекло
шкля нка, -і мс. стакан
шкода 1) жалко, жаль; 2) вред, уіцерб
шкодзіць вредпть
шкодны вредный
шкуматаць рвать на клочкп
шлюб, -у м. бракосочетанпе, венчанне, женптьба
браць шлюб вступать в брак, венчаться
ісьці7 да шлюбу вступать в брак
шлю бны свадебный, венчальный, подвенечный
шляк, -у .м. кайма, кромка
шлях, -у м. 1) путь; 2) дорога
шляхетнасьць, -і мс. благородство
шляхетны смак благородный вкус
шманаць не обраіцать вннмання
шмальцава ць мусолпть, замусолнвать
шмарава ць натнрать мазью
шмат много
шматкроць многократно
шматок, -тка7 м. лоскут, клок
падра7ў адзе7ньне ў шматкі7 разорвал одежду в
клочья
шнурава'ць ходнть туда-сюда, сновать
шолах, -у м. шелест
шпак, -а1 м. скворец
шпале ры, -аў мн.л. обоп
шпа ркі 1) быстрый; 2) быстро поннмаюіцйй; 3)
прыткнй; 4) вспыльчнвый
шпа цыр, -у м. прогулка
шпацырава ць прогулнваться, прохажнваться
шпіта ль, -ю м. госпнталь
шрот, -у мн.л. дробь
шруба, -ы ж. вннт
шрубава'ць работать отвёрткой
шрубоўка, -і мс. отвёртка
што что
што да мяне7 что касается меня
што любя7 что хочешь
штого д ежегодно
штодзе нь /штодзё 'нна ежедневно
штодзё нны ежедневный
штонядзелі еженедельно
штонікі, -аў мн.л. штанншкн
штоме сяц ежемесячно
-257-
штораз каждый раз, раз за разом
штосьці 1) что-то, нечто; 2) почему-то
што-кольвек капельку, что-ннбудь
штукаваць фантазнровать, составлять, выделывать
шту7ка, -і мс. нскусное нзделне
штука'р, -а7 м. нскусннк, дока, мастер своего дела
шту7чны нскусственный
штых, -а7, на штысе7 м. 1) штык; 2) шуп; 3)
шрнфт; 4) почерк
шука/ць нскать
шумаві ньне, -я н. накнпь
шуфля/да, -ы мс. выдвнжной яіцнк
шча/ўе, -ўя н. іцавель
шчокі, -аў мн.л. іцёкн
шчупа к, -а7 м. іцука
шчыгул характерная отлпчнтельная особенность
шчыгу льны ответственный, особенный
шчыльнасьць, -і мс. плотность
шчы льны плотный, тесный
шчыраваць стараться нзо всех снл, от душн
шчы расьць, -і мс. нскренность, откровенность
шчы ры нскренннй, откровенный, усердный
шыба, -ы мс. стекло в окне
шыкоўны шнкарный
шыльда, -ы мс. вывеска
шыпшы на, -ы мс. шнповннк
шы'я, шы і мс. шея
шэ7лег, -а м. грош, мелкая монета
шэравокі сероглазый
шэры серый
э
Эўропа, -ы мс. Европа
ЭГіпэт, -птум. Егнпет
эгі/пэцкі егнпетскнй
ю
юна7к, -а м. юноша
юна цтва, -а мс. юность
юр, к/ру м. шалость, нгрнвость, возбужденне
юрлі вец, -ўца м. развратннк
юрлі вы 1) шаловлпвый, нгрнвый, возбуждённый;
2) развратный
юры ць шалнть, зангрывать
ю7ха, ю7хі мс. 1) родная кровь, порода; 2) ярость
юшка, -і мс. 1) вьюшка; 2) уха
Я
яблык, -а м. яблоко
ягамосьць, -і .п. (у мн.л. ягамосьці, -яў) ваша
светлость, ваша мнлость, сударь
пане ягамосьцю мнлостнвый государь
ягоны его
ядловец, -ўца м. можжевельннк
яе чня, -і мс. янчннца
вірлатая яечня янчннца-глазунья
язьмін, -у м. жасмнн
я йка, -а н. (у мн.л. яйкі, я ек) яйцо
як как
а якжа! конечно! да, несомненно!
як гэ7та табе7 собіла? как тебя угоразднло?
як да чалаве7ка в завнснмостн от человека
як мага7 как можно, пзо всей снлы
як толькі как только
які7, яка7я, якое какой, какая, какое
як-ніяк как-ннкак, всё-такн
як/сь какой-то
якра7з как раз
ялавічына, -ы мс. говяднна
ялі на, -ы мс. ель
ямчэ й удобнее, ловчее
ямчэ йшы более удобный, более ловкнй
Японія, -і мс. Японня
японскі японскнй
япру7к, -а м. кабан
-258-
Некаторыя прыказкі й прымаўкі
(Некоторые пословнцы н поговоркн)
Бог внднт, кто кого обндпт. Бог не цяля, бачыць круцяля.
Бог не выдаст, свпнья не сьест. Калі Бог не папусьціць, сьвіньня ня ўкусіць.
Бодлпвой корове Бог рог не даёт. Каб сьвіньні рогі - нікому б ня было дарогі.
Будет н наше время. Загляне сонца і ў наша ваконца.
В тнхом омуте чертн водятся. Ціхая сьвіньня глыбака рые.
Век жнвн, век учнсь. Будзем вучыцца, пакуль сьмерць лучыцца.
Велнка Федора, да дура. Вырас да неба, а дурань як трэба.
Взялся за гуж - не говорн, что не дюж. Калі ўлез у дугу - не кажы не магу.
Внднт око да зуб неймёт. 1) Бачыць карова, што на павеці салома. 2) Бачыць вока, але ляжыць высока.
Всяк молодец на свой образец. Усякі гад на свой лад.
Всяк по своему с ума сходнт. 1) Што галава, то розум. 2) Вольнаму воля, шалёнаму поле
Два сапога - пара. 1) Абое - рабое. 2) Адным возам на піва едуць. 3) Усе чэрці адной шэрсьці.
Десятая вода на кнселе. Пень гарэў, а чорт ногі пагрэў, іскра пала і радня стала.
До свадьбы зажнвёт. Пакуль жаніцца - загаіцца.
Долг платежом красен. Як баба да дзеда, так і дзед да бабы.
Дуракам закон не пнсан. Дурны законаў не чытае, ды свае мае.
Знай сверчок свой шесток. Знай каток свой куток.
Лаптем іцн хлебать. Аборай хлеб кроіць.
Лёгок на помнне. Цюк - дзяцюк!
Лес рубят, іцепкн летят. Дзе п'юць, там і льюць.
Молодо - зелено. Маладосьць - усё дурносьць.
Мягко стелет, да жёстко спать. На вуснах - мёд, а на сэрцы - лёд.
На Бога надейся, но сам не плошай. На Бога спадзявайся, але й ты старайся.
Нашла коса на камень. 1) Пад чорным лесам спаткаўся чорт ізь бесам. 2) Чорт на паганага напаў.
Не в однн день Москва стороплась. Не за дзень Вільня станавілася.
Нн жнв, нн мёртв. Ні сьцяты, ні павешаны.
Нн ответа, нн прнвета. Ні адказу, ні прыказу.
Одннм мнром мазаны. Адзін чорт маляваў.
Пар костей не ломнт. Ад цяплосьці не баляць косьці.
Первый блпн комом. Першы блін сабаку.
Поспешншь - людей насмешншь. Пасьпех - людзям на сьмех.
Прошёл огонь, воду н медные трубы. Быў на каню і пад канём.
Пьяному море поколено. П'янаму і козы ў золаце.
С огня да в полымя. 3 агню ды ў прысак.
Слышал звон, да не знает, где он. Гавораць, гамоняць, ды ня ведаюць, дзе звоняць.
Снявшн голову, по волосам не плачут. Дзе прапала кароўка, там няхай і вяроўка.
Соловья баснямн не кормят. Што па тэй чэсьці, калі няма чаго есьці.
Тшпе едешь, далыпе будешь. Памалу едучы, далей будзеш.
У сямн нянек днтя без носа. Дзе нянек многа, там дзіця бязнога.
У страха глаза велнкн. У страху вочы па яблыку.
Утро вечера мудренее. Пераначуем - болей пачуем.
Федот, да не тот. Тая зязюля, але ня так кукуе.
Чем богат, тем н рад. Што душа мае, тым і прыймае.
Чем кумушек счнтать труднться - не лучше-ль на себя, кума, оборотнться. Паглядзі, сава, якая сама.
Прыказкі й прымаўкі ўзятыя з кніжкі: Станкевіч Я. пры ўчасьці Ант.Адамовіча. Маленькі маскоўска-беларускі
(крывіцкі) слоўнічак фразэолёгічны і прыказкаў ды прывітаньні, зычэньні і інш. Мн: Навука і тэхніка, 1992.
-259-
Літаратура
(Лнтература)
1.	Аліф. Трэцяя беларуская абэцэда. // Газэта “Наша Ніва” № 18, 2001.
2.	Астроўскі Р. Беларускі правапіс. Компіляцыя паводле Б.Тарашкевіча і Я.Лёсіка. Вільня:
Віленскае выдавецтва Б.Клецкіна, 1930.
3.	Байкоў М.Я., Некрашэвіч С.М. Беларуска-расійскі слоўнік. Мн: Дзяржаўнае выдавецтва
Беларусі, 1925.
4.	Баршчэўская Н. Разьвіцьцё беларускае мовы ў XX стагодзьдзі.
Нйр://катцпікаі.пеі.іі§.р1/тоуа.1іІт
5.	Беларуская мова ў табліцах і схемах для вучняў старэйшых класаў сярэдняй школы. Мн:
Юніпрэс, 2000.
6.	Валочка Г.М., Лаўрэль Я.М. Беларуская мова: 7 кл. Эксперыментальны падручнік для школ з
беларускай мовай навучання. Мн: Адукацыя і выхаванне, 2000.
7.	Вячорка В. Пішам тарашкевіцаю: 10 памятак беларускага правапісу. // Газэта “Наша Ніва” №
18, 1998.
8.	Вячорка В. Правапіс. Спроба сучаснае нармалізацыі. // Часопіс “Спадчына” № 5, 1994.
9.	Вячорка Ф. Утварэньне дзеепрыметнікаў у беларускай мове.
Нйр ://тоуа.Ьу .гц/ агіукціу/<іх і с] аргуті сіп ік.ІіітІ
10.	Гаворым па-беларуску. / Пад рэд. Сямешкі Л.І. Мн: Выдавецтва БДУ, 1999.
11.	Горнова Г., Колач М., Мейтув П. Чешскнй язык. Пособне для самостоятельного нзученпя.
Прага: Ншпапйагіап Іесйпо1о§іе8, 1999.
12.	Грабчнков С.М. Белорусско-русскнй словарь для средней школы. Мн: Народная асвета, 1975.
13.	Грабчнков С.М. Русско-белорусскнй словарь. Мн: Парадокс, 1998.
14.	Друцкі-Падбярэцкі Б. Падручны польска-беларускі слоўнік. / Пад рэд. Грышкевіча В. Вільня:
Віленскае выдавецтва, 1929.
15.	Жывая спадчына / Пад рэд. Міхневіча А.Я. Мн: Народная асвета, 1992.
16.	Каткоўскі У. Клічны склон у беларускай мове. Нйр://%плпл'.ргауарІ8.ог§/агі_уосаііус.а8р
17.	Каткоўскі У., Шаталава Л. Забыты слэнг. Нйр://\у\у\у.ргауарІ8.ог§/агі_іор100.а8р
18.	Колас Я. Другое чытанне для дзяцей беларусаў. Факсімільнае выданьне. Мн: Юнацтва.
19.	Костюковнч Н.Н., Люштпк В.В., ІЦебпн В.К. Русско-белорусскпй словарь математнческпх,
фпзнческнх н технпческнх термпнов. Мн: Беларуская Энцыклапедыя, 1995.
20.	Красней В.П., Крывіцкі А.А., Лукашанец А.А. і інш. Беларуская мова. Ороіе: Нпілуегзуіеі
Ороізкі, Іпзіуіці Гі1о1о§іі Роізкс), 1998.
21.	Крнвнцкпй А.А. п др. Белорусскпй язык для говорягцнх по-русскн. Мн: Вышэйшая школа,
1990.
22.	Крнвнцкпй А.А., Подлужный А.Н. Учебннк белорусского языка для самообразовання. Мн:
Вышэйшая школа, 1994.
23.	Ластоўскі В. Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік. Коўна: Выд. м-ва беларускіх
спраўуЛітве, 1924.
24.	Лепешаў І.Я. Моўныя самацветы. Мн: Народная асвета, 1985.
25.	Лёсік Я. Граматыка беларускае мовы. Фонэтыка. Факсімільнае выданьне. Мн: Народная асвета,
1995.
26.	Лёсік Я. Некаторыя ўвагі да беларускае літаратурнае мовы. // Часопіс “Спадчына” № 2, 1994.
27.	Лёсік Я. Школьная граматыка беларускае мовы. Мн: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1926.
28.	Лыч Л. Рэформа беларускага правапісу 1933 года: ідэалагічны аспект. Мн: Навука і тэхніка,
1993. Нйр://іхі.кпіІіі.сот/тоуа/геГогта.ІіІт1
29.	Найчасьцейшыя памылкі ў нашай мове выбраныя з рэдакцыйнае пошты “Нашае Нівы”. //
Газэта “Наша Ніва” № 8, 2001.
30.	Насовіч І.І. Слоўнік беларускай мовы. Факсімільнае выданьне. Мн: БелСЭ, 1983.
31.	Павловец Д.Д., Старченко В.Н. Русско-белорусскнй словарь спортнвных термпнов. Мн:
Полымя: 1995.
32.	Падлужны А.І., Выгонная Л.Ц., Усціновіч Г.К., Беларуская мова: Цяжкія пытанні фанетыкі,
арфаграфіі, граматыкі. Мн: Народная асвета, 1987.
-260-
33.	Прыгодзіч М.Р., Ціванова Г.К. Старабеларускі лексікон. Падручны перакладны слоўнік. Мн:
Хата, 1997.
34.	Рабянкова Г. Тыповыя памылкі 2002 году. // Газэта “Наша Ніва” № 12, 2003.
35.	Раманоўскі М. Тыповыя памылкі “Хартыі”. // Газэта “Наша Ніва” № 45, 2001.
36.	Раманцэвіч В. Пачаткі роднае мовы. Мн: Навука і тэхніка, 1993.
37.	Русско-белорусскнй словарь. В 3 т. Мн: Беларуская Энцыклапедыя, 1998.
38.	Санько 3. Малы руска-беларускі слоўнік прыказак, прымавак і фразем. Мн: Навука і тэхніка,
1991.
39.	Слоўнік беларускае мовы, падрыхтаваны супрацоўнікамі выдавецтва “Наша Ніва”.
Нйр:// 8ІОШ1 ік.ЬурептіагІ.пеі
40.	Слоўнік тыпу ЕЧ8ІТП беларускай мовы: Слоўнік, граматычны даведнік і збор тэкстаў для
вывучаючых беларускую мову / А.І.Дабралюбаў, Н.В.Маргун, Н.У.Машэда і інш. Мн:
Беларуская навука, 2003.
41.	Сокалаў-Воюш С. Мяккі знак. Нйр://хумчу.ап§е1йге.сот/хуу/пу/іта§е8/тзак2п.Ытп1
42.	Станкевіч С. Русіфікацыя беларускае мовы ў БССР і супраціў русіфікацыйнаму працэсу. Мн:
Навука і тэхніка, 1994.
43.	Станкевіч Я. Беларуска-расійскі (Вялікалітоўска-расійскі) слоўнік. Хеху Уогк: Ьеіу 8аріе1іа
Сггсаііііуап (Вуе1опі88Іап) ЕонпсіаСіоп.
44.	Станкевіч Я. пры ўчасьці Ант.Адамовіча. Маленькі маскоўска-беларускі (крывіцкі) слоўнічак
фразэолёгічны і прыказкаў ды прывітаньні, зычэньні і інш. Мн: Навука і тэхніка, 1992.
45.	Стасевіч А., Варыёцкі С. Кароткі расейска-беларускі фізыялягічны слоўнік. Мн: Тэхналогія,
1993.
46.	Сцяцко П.У. Культура мовы. Мн: Тэхналогія, 2002.
47.	Сцяцко П.У. Уводзіны ў мовазнаўства: Дапаможнік. Гродна: ГрДУ імя Янкі Купалы, 2001.
48.	Суднік С., Чыслаў С. Расейска-беларускі вайсковы слоўнік. Мн: Белфранс, 1997.
49.	Сямешка Л. Беларуская мова. Уводзіны ў навуку аб мове. Фанетыка. Арфаэпія. Графіка.
Арфаграфія. Мн: Сучаснае слова, 1999.
50.	Сямешка Л. Курс сучаснай беларускай мовы. Мн: Універсітэцкае, 1997.
51.	Тарашкевіч Б. Беларуская граматыка для школ. Факсімільнае выданьне. Мн: Народная асвета,
1991.
52.	Терлак 3., Сербенська О. Украннскпй язык для начннаюіцнх. Львов: Світ, 2000.
53.	Тлумачальны слоўнік беларускай мовы. У 5 т. Мн: БелСЭ, 1984 - 1997.
54.	Турэцка-беларускі размоўнік 1836 г. з збораў Нацыянальнага Музэю Літоўскай Рэспублікі ў
Вільні. / Пад рэд. С.Шупы. Уогк: Всіашзіап Іпзіійііс оГ Агіз апсі 8сіепсе8 іп іЬс П8, 1995.
Нйр://хумчу.ргауарІ8.ог§/сі_іпгкІ8Іі_Ье1аш8Іап.а8р
55.	Цітова А.І. Асацыятыўны слоўнік беларускай мовы. Мн: Выдавецтва БДУ, 1981.
56.	Чаму мы так гаворым? Склад. Спадарук І.П., Рудакоўскі В.В. Мн: Народная асвета, 1985.
57.	Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў. / Пад рэд. Ганчаровай Н.А. Мн:
Універсітэцкае, 1993.
58.	Янкоўскі Ф.М. Беларуская фразеалогія. Фразеалагізмы, іх значэнне, ужыванне. Мн: Вышэйшая
школа, 1968.
59.	Янкоўскі Ф.М. Крылатыя словы і афарызмы. 3 беларускіх літ. крыніц. Мн: Выдавецтва
Акадэміі Навук БССР, 1960.
60.	На)сіпк К. Іпітосіпсііоп іо Всіашзіап Огаттаг. Нйр://хумчу.сеіі.сот.р1/~Ьа)сіпк/§гаттаг
61.	ГН. Ьетепіаг сііа зкоіай і сЬаіпіаЬа паупсаппіа. Хе\у Уогк: Хагапка, 1964.
62.	Сесіюуа Е., ТгаЬсІзіоуа Н., Ріііг Н. Хотнте говорнть по-чешскн? Часть 1. Лнберец: Уітрегк,
1996.
63.	Рас2ка)сп М. Всіашзіап Іасіпка. Ніір://іумг\у.сп8.сат.ас.пк/~пр214/1асіп.Ыт
64.	РазЬкіеуісЬ V. Ешкіатепіаі Вуеіошззіап. Воок 1,2./ Пад рэд. А.Адамовіча. Тогопіо, 1974.
65.	8іапкеуісЬ 6. Сопуегзаііопаі Всіашзіап Гог Еп§1І8Ь-8реакіп§ 8іпсіепІ8. Рга§пе, 2001.
Нйр://хумчу.Ье1геуіеіу.с2/сіомті1оасІ8.Ьіт1