/
Текст
ЕІІЫОАМЕЫТАк
ВУЕІ.ОРІІ88ІАМ
ВООК 2
V. РАЗНКІЕУІСН
ЕОІТЕО ВУ
А. АОАМОУІСН
БЕЛАРУСКАЯ
МОВА
ТОРОМТО 1978
ГКОМ ТНЕ РІІВЫ8НШС СОММІТТЕЕ
“ГГКПАМЕМТАЬ ВУЕЬОКП88ІАЫ” Воок 2 Ііке Воок 1 Ьаз Ьееп рнЫіяЬесі Ьу
іЬе Вуе1опі88Іап Соттппііу іп СапаНа мпіЬ іЬе аязіяіапсе оі іЬе Сапасііап Гесіегаі
Соуеттепі ^ЬісЬ. іЬгоп^Ь іЬе Сапасііап СіііхепзЬір ВгапсЬ оі іЬе Перагітепі оі іЬе
8есгеіагу о( 8іаіе, сопігіЬіііеті $9.000.00 іо^апіз іЬе сотріеііоп оі іЬіз іехійоок.
\Уе ехрге88 опг тозі зіпсеге ^гаіііікіе іо іЬе Зесгеіагу о( 8іаіе, апсі іо аіі Вуеіо-
пі88іап8 \уЬо мгііЬ іЬеіг ^епегопз зііррогі тасіе розяіЫе іЬе сопскіяіоп оі оііг ргоіесі.
Рагііспіаг аскпошіесі^етепі апсі арргесіаііоп зЬопІсі аіяо Ье ехіепсіесі іо іЬе апіЬог,
есіііогз, ргооігеасіегя, апсі іо іЬояе іпуоіуесі іп Ьтсі гаіяіп^ іо соуег іЬе рпЫісаііоп созіз
оі іЬіз Ьоок. А11 іЬезе регзопз уоіітіагііу сопігіЬчіесі іЬеіг ііте апсі ейогія туііЬ іЬе
оЬ] есіке оі ргос!іісіп& аі 1оп& іазі, а Ьасііў пеесіесі Ьіііп^паі іехіЬоок оі іЬе Вуеіотяяіап
Іапетіа^е.
ТНЕ РЫВЫ8Нтб СОММІТТЕЕ
ВуеІоглязіап-СапаНіап Соогсііпаііп^ Соттіііее
АД ВЫДАВЕЦТВА
Гэтая кніга — друтая й апошняя частка падручніка “ЕітОАМЕЫТАЬ ВУЕЬО-
ІШ88ІАМ” — “БЕЛАРУСКАЯ МОВА”. Яна, як і першая частка, выдадзеная за грошы
беларускага грамадзтва ды пры дапамозе (у суме 9,000 даляраў) Канадзкага фэдэ-
ральнага ўраду (ТЬе Сапасііап СііігепзЬір ВгапсЬ).
Гэтта выказваем нашую шчырую падзяку Дзяржаўнаму Сакратару Канады, як і
беларускаму грамадзству за іхнае падтрыманьне ды шчодрую дапамогу.
На асабліва вялікае прызнаньне заслугоўваюць аўтар і рэдактары, а таксама ка-
рэктары ды зьбіральнікі фінансавых сродкаў на выданьне кнігі, што ўсю нялёгкую
карплівую працу ўкладалі бескарысьліва з надзеяй на адзіную заплату, што будзе
ўрэшце выдадзены гэтак канечна патрэбны двумоўны падручнік беларускае мовы.
ВЫДАВЕЦКІ КАМІТЭТ
пры Кааодынапыйным Камітэпе Беларусаў Канады
Ргіпіесі Ьу
НАРМОМУ РРІМТІМ6 ІЮ.
3194 ОмпНа5 $Г. УУ„ Тогопіо, ОпГ., Сапасіа, М6Р 2АЗ
ЕОКЕХУОКВ
“ЕІЖЛАМЕЫТАЬ ВУЕЕОІШ88ІАЫ” іЬе йгзі іехіЬоок о! іія кіпгі, ія іпіелНегі
поі опіу іо ргоуісіе іЬе зіосіепі чуііЬ іпГогтаііоп оп іЬе йтсіатепіаіз оГ Вуеіопіяяіап
^гаттаг апсі іо гіе^еіор Ьія ог Ьег зкііі іп геагііп^ апсі іугіііп^, аз \уе!1 аз Ьія ог Ьег
йпепсу іп огаі зеН-ехргеяяіоп апсі апгаі сотргеЬепяіоп, Ьпі аіяо іо аяяізі іЬояе іпіегеяіесі
іп іеасЬіп^, геяеагсЬ, ог адуапсесі яінгіу о( Вуеіопдяяіап. Еог іЬія рогрояе ^гаттаіісаі
іегтіпоіо^у апсі іЬе іогтніаііоп о( гоіез ія ргеяепіесі іп ЬоіЬ Еп^ІіяЬ апН Вуеіогпяяіап.
0КСАМ2АТІ0Н ОЕ МАТЕВІАЬ
Воок 2, іЬе йпаі рагі оі “ЕПМЭАМЕМТАЬ ВУЕЕОІШ88ІАЫ”, ія а сопіітіаііоп
оі Воок 1. Іі сопіаіпя шііія 19 — 29 агмі ія сііуісіесі іпіо йуо яесііопя: 8есііоп IV апсі
8есііоп V.
ЕасЬ шгіі Ьая іЬе яате яігпсіше ая іЬояе іп Воок 1, і.е.:
1. А яіогу іог геагііп^ япрріетепіегі Ьу а уосаЬігіагу.
2. А яесііоп оп р-аттаг сопяіяііп^ оі:
а) пгіея оі ргопппсіаііоп апгі яреіііп^ хуЬісЬ аге іпгіісаіегі Ьу іЬе Вуеіогояяіап Іеігіег
“Ф” іп іЬе іехі, апгі
Ь) пгіея оі іпЯесііоп апгі \уоггі-іогтаііоп.
3. Ехегсіяея іог ^гіііеп апгі огаі і^огк.
ОВСАМгАТІОМ ОЕ ТНЕ АРРЕМЫХ
ЕоПочуіп^ іЬе іехі іЬеге ія а сотргеЬепяіуе аррепгііх хуЬісЬ сопіаіпя:
1) ^гаттаіісаі ІаЫея япттагі/лп# іЬе гіесіепяіопя о( поппя, агі]ес!іуея, апгі рго-
пошія, ая \уе11 ая іЬе сопіп^аііопя оі уегЬя, апгі іаЫея оі пшпегаія; апгі
2) ВуеІогояяіап-Еп^ІіяЬ апгі Еп^ІіяЬ-ВуеІопіяяіап уосаЬпІагіея со^егіп^ пе\у \уоггія
ууЬісЬ Ьауе Ьееп пяегі іп Воок 2, ая ^еіі ая яоте о( іЬояе (ошігі іп Воок 1 Ьпі
поі іпсіогіегі іп іія уосаЬЫагу.
ТЬе ВуеІогояяіап-Еп^ІіяЬ уосаЬпІагіея о( ЬоіЬ Ьоокя ргосгігіе пяеіні ^гаттаіісаі геі-
егепсея, япсЬ ая іЬе ^епгіег апгі ^епііі^е епгііп^ о( аіі поопя, іЬе ргеяепі іепяе апгі
регіесііуе Ьдіпге Гогтя оі уегЬя, апгі оіЬегя.
ТЬе аніЬог \уіяЬея іо ехргеяя опсе тоге Ьег гіеереяі арргесіаііоп іо аіі іЬояе \уЬо дуііЬ
іЬеіг епсопга&етепі, апгі йпапсіаі апгі асэгіетіс аяяіяіапсе тагіе рояяіЫе іЬе эрреагапсе
о( іЬія іехіЬоок. РагіісЫаг іЬапкя аге гіпе іо іЬе егіііог о( іЬе Ьоок ргоі. АпіЬопу Агіа-
гпоуісЬ, іо Г)г. Уіпсепі Хпк-Нгуякіе^іс, Г)г. Уііаіді ТптаяЬ, Г)г. Ваіяа Хпк-Нгуякіеуіс,
апгі Мг. ГГ. Вояак Гог іЬеіг яресіаі сопігіЬідііопя.
Уаіепіупа РаяЬкіеуісЬ
ПРАДМОВА
Кніга ‘ТНКПАМЕКТАЬ ВУЕЬОКЫЗЗІАК” — “БЕЛАРУСКАЯ МОВА”, — гэта
першы й дагэтуль адзіны двумоўны беларуска-ангельскі падручнік беларускае мовы,
і затым, як ужо было адзначана ў прадмове да першае часткі, яна ўкладзеная шырэй,
як для ўжытку толькі вучняў. Кніга мае быць таксама дапаможнікам для настаўнікаў
ды тых, хто зацікаўлены ў грунтаўнейшым вывучэньні ды пазнаньні беларускае мовы.
Дзеля гэтага граматычныя правілы пададзеныя ў ёй ня толькі паангельску, але
й пабеларуску. >
Арганізацыя матар’ялу
Кніга другая становіць працят кнігі першай. У ёй зьмешчаныя IV і V разьдзелы,
разам адзінаццаць кругоў (19—29). Матар’ял у кажным крузе, як і ў першай кнізе,
падзелены на тры -
1. Апавяданьне кв і . нікам новых словаў.
2. Граматычныя правілы. якг: фанэтычныя абазначаныя літарай “Ф”, іншыя
3. Практыкаваньні, ь\\ ;ы к сьмовыя, на засваеньне новапададзеных правілаў.
Дадатак ННІ
Пры канцы кніі і зьмешчаны дадатак, у які ўвайшлі:
1. Граматычныя табліцы, г. зн. табліцы скланеньняў назоўнікаў, прыметнікаў,
займеньнікаў, табліцы спражэньняў дзеясловаў ды табліцы лічэбнікаў.
2. Беларуска-ангельскі ды ангельска-беларускі слоўнікі новых словаў з другое
кнігі ды некаторых словаў зь першае, асабліва тых, што ня ўведзеныя ў слоўнік пер-
шае кнігі.
Яшчэ раз шчыры дзякуй усім, хто чым-колечы, матар’яльна ці дапамогай у працы
над кнігай, спрычыніўся да выданьня гэтага падручніка. Асаблівая-ж мая падзяка
рэдактару кнігі праф. Антону Адамовічу, дактаром Вінцэнту й Раісе Жук-Грышкеві-
чам, др. Вітаўту Тумашу ды за выкананьне карты — сп. Уладзімеру Русаку.
Валентына Пашкевіч
Тогопіо. ТЬе Вуе1опі88іап Ла^ гуЬПе-гесІ-луЬііе І8 Нохуп аі іііе Тогопіо Сііу Наіі
(Інгіп^ Вуе1опі88іап УУеек іо Ьопопг Вуе1огіі88Іап Іпдерепдепсе Нау, Магсіі 25іЬ
VI
С0МТЕМТ8/ ЗЬМЕСТ
Ра^е
ГКОМ ТНЕ РНВЫЗНІМС СОММІТТЕЕ / АД ВЫДАВЁЦТВА .......... II
РОКЕМЮКО ............................................. Ш
ПРАДМОВА IV
СОКТЕОТ8 / ЗЬМЕСТ VI
ТАВЬЕ: Вуе1опі88Іап АІрЬаЬеі—ргіпі апсі зсгірі ......... XII
8ЕСТІОМ IV / РАЗЬДЗЕЛ IV
ЦМТ 19 / КРУГ 19
Я жывў ў сталіцы ................................................. 1
19—1 ТЬе Паііуе Ріцгаі оі Мошіз / ДАВАЛЬНЫ СКЛОН НАЗОЎНІКАЎ,
множны лік ........................................... 3
19—II ТЬе Ьосаііуе Рііігаі оі Мошіз / МЕСНЫ СКЛОН НАЗОЎНІКАЎ,
множны лік .......................................... 3
19—III УегЬз оі Моііоп / ДЗЕЯСЛОВЫ РЎХУ ......................... 4
19—IV Асіпаі апа НаЫішаІ Еогтз оі УегЬз / ПРАЦЯЖЛІВАЯ
й ПАЎТОРЛІВАЯ ФОРМА ДЗЕЯСЛОВАЎ: ісьці — хадзіць
ёхаць — ёзьдзіць 4
19—V Сопіп^аііоп оі 8оте Асіпаі агкі НаЬііпаІ УегЬз / СПРАЖЭНЬНЕ
дзеясловаў: ісьці — хадзіць; ёхаць — ёзьдзіць;
бёгчы — бёгаць; ляцёць — лётаць; пль'ісьці — плаваць 6
ЕХЕКСІ8Е8 / ПРАКТЫКАВАНЬНІ 216 — 223 .................... 8
КеасІіп& Ехегсівез/ У аўтабўсе ..................... 12
На чытаньне:
VII
ІЖІТ 20 / КРУГ 20
Беларўскія рэкі (паводля Язэпа Лёсіка) ..................... 14
20—23Ф СотроцпЗ ЧУогсіз / ПРАВАПІС СКЛАДАНЫХ СЛОВАЎ 16
20—I Песіепзіоп о( Асііесііуез іп іЬе Рііігаі /
СКЛАНЁНЬНЕ ПРЫМЕТНІКАЎ у множным ліку 17
20—II ТЬгее КіпсЬ оі Аф'есііуез / ПРЫМЕТНІКІ ЙКАСНЫЯ,
АДНОСНЫЯ або АДКАЗНЫЯ й ПРЫНАЛЕЖНЫЯ 18
20—III Ьоп§ апсі 8Ьогі Еогтн оі Асііесііуез /
ПРЫМЁТНІКІ ПОЎНЫЯ й КАРОТКІЯ .................................. 19
20—IV АсКегЬз / ПРЫСЛОЎІ ........................................... 21
20—V СЕОСКАРНІСАЬ МАМЕ8 АМП МАМЕ8 ОГ РЕК8ОМ8 Е^ВІМС
ІЫ -оў(аў), -ёў(еў), -ін(ын)
СКЛАНЁНЬНЕ ПРОЗЬВІШЧАЎ I ГЕАГРАФІЧНЫХ НАЗОВАЎ
НА-оў(аў),-ёў(еў). -ін(ын) 23
ЕХЕКСІ8Е8 / ПРАКТЫКАВАНЬНІ 224 — 234 24
КеасПп^ Ехегсізез/ Наваградак — пёршая сталіца Вялікага
На чытаньне: Княства Літоўскага ........................ 25
Мар / КАРТА........................................................ 28
Зіірріетепіагу Іпіогтаііоп аЬопІ Вуеіогнзкіа 3<;
ДАВЁДКІ ПРА БЕЛАРЎСЬ......................... 31
Сьняжынкі ................................... 34
Касьмічны экіпаж, П. Макаль 37
ІЖІТ 21 / КРУГ 21
Твар у твар з навўкай (паводля аповесьці Алёны Васілёвіч
“Пачакай, затрымайся...") ...................................... 39
21—24Ф ТЬе СЬап&іп^ оі Сопзопапіз іп іЬе 8іет /
ЧАРГАВАНЬНЕ ЗЫЧНЫХ ................................ 45
21—25Ф ТЬе СЬап^іп^ оі Уо\уеІ8 іп іЬе 8іет /
ЧАРГАВАНЬНЕ ГАЛОСНЫХ .......................................... 46
21—I Ое^геез оі Сотрагізоп. ТЬе Сотрагаііуе оі Асііесііуез /
СТУПЁНІ ПАРАЎНАНЬНЯ. вышэйшая ступень
ПРЫМЕТНІКАЎ ....................................... 47
21—II ТЬе 8црег1аііуе оі АсЦесііуез /
НАЙВЫШЭЙШАЯ СТУПЕНЬ ПРЫМЕТНІКАЎ ................... 50
21—III ТЬе Сотрагаііуе апсі 8іірег1аііуе о( АсІуегЬз /
ВЫШЭЙШАЯ й НАЙВЫШЭЙШАЯ СТУПЁНІ ПРЫСЛОЎЯЎ 52
21—IV Огсііпаі Ышпегаіз / ПАРАДКАВЫЯ ЛІЧЭБНІКІ: 1 — 20 ........ 54
ЕХЕКСІ8Е8 / ПРАКТЫКАВАНЬНІ 235 — 243 ................. 56
Кеасііпё Ехегсізез/ Госьць, П. Варанько .............. 57
На чытаньне: Сарочыны блінцы, Васіль Вітка ........ 61
VIII
ІТМТ 22 / КРУГ 22
Славяне ............................ж..-.............. -......... 62
22—1 8пЖхе5 іп Асііесііуез / ПРАВАПІС СУФІКСАЎ У ПРЫМЕТНІКАХ:
-н-; -енн-, -энн-; -еньк-, -эньк-(-аньк-); -ск- ..... 64
22—II Сотроппсі АсЦесіІуез / ПРАВАПІС СКЛАДАНЫХ ПРЫМЁТНІКАў 66
22—III АсЦесіІуез Ызесі а§ Кошіз / ПРЫМЁТНІКІ Ў РОЛІ НАЗОЎНІКАЎ 67
22—IV КГоііпз Епсііп^ іп / НАЗОЎНІКІ НА: -істы(ая), -ысты(ая) ... 68
22—V Песіепзіоп оі Ыошіз / РОЗНАСКЛАНЙЛЬНЫЯ НАЗОЎНІКІ тыпу:
імя, дзіця(ё), цялё(я); селянін
апсі ІпсіесІіпаЫе Кошіз /
ДЫ НЕСКЛАНЙЛЬНЫЯ, як мйці, радыё, кіно .............. 68
22—VI Сарііаіігаііоп оі Тегтз оі Маііопаіііу /
ПРАВАПІС НАЗОЎНІКАЎ I ПРЫМЕТНІКАў, што азначаюць
НАЦЫЯНАЛЬНАСЬЦЬ .................................. 70
ЕХЕКСІ8Е8 / ПРАКТЫКАВАНЬНІ 244—253 ...................... 71
Кеасііп^ Ехегсізе?/ Наша Беларўсь, Янка Купала .......... 73
На чытаньне:
ЦМТ 23 / КРУГ' 23 I
Страшное спатканьне <чазсдля Якўба Коласа) .......................... 77
23—I Сагсііпаі . псі «. аііпаі Кшпегаіз, 21 іЬгоп&Ь 100 /
КОЛЬКАСНЫЯ й ПАРАДКАВЫЯ ЛІЧЭБНІКІ 21—100 .............. 79
23—II Весіепяіоп ог Сотроппсі Огсііпаі Мшпегаіз /
СКЛАНЁНЬНЕ ПАРАДКАВЫХ СКЛАДАНЫХ ЛІЧЭБНІКАЎ 82
23—III Весіепеіоп оі Сагсііпаі Ыптегаіз 1—100
СКЛАНЁНЬНЕ КОЛЬКАСНЫХ ЛІЧЭБНІКАЎ 1—100............................. 82
23—IV Кесіргосаі Ргопопз /
УЗАЁМНЫЯ ЗАЙМЕНЬНІКІ: адзін (адно) аднаго, адна аднў 85
23—V ОесІепБІоп оі чалавёк (тап), рі. людзі /
СКЛАНЁНЬНЕ назоўніка “чалавёк, людзі” ................. 86
ЕХЕКСІ8Е8 / ПРАКТЫКАВАНЬНІ 254—261 ........................ 87
КеаНіп^ Ехегсівез/ У старога вераб’я, Васіль Вітка ........ 87
На чытаньне: Пяты, В. Вітка ........................... 89
Бўсел, Максім Танк ....................... 91
ІЖІТ 24 / КРУГ 24
КЕ^ІЕХУ / ПАўТАРЭНЬНЕ. Страшное спаткёньне II (працяг) 92
ЕХЕКСІ8Е8 / ПРАКТЫКАВАНЬНІ 262—264 .................... 93
Кеасііпё Ехегсізез/ Вёльмі “вётлівы” Мікіта..., Эдзі Агняцьвёт 94
На чытаньне:
IX
8ЕСТІ0К V / РАЗЬДЗЕЛ V
ЕГМТ 25 / КРУГ 25
ПачАткі Таронта .................................................. 96
25—I Сагсііпаі апсі Огсііпаі Ышпегаіз: 101 апсі АЬоуе /
КОЛЬКАСНЫЯ Й ПАРАДКАВЫЯ ЛІЧЭБНІКІ: 101 ДЫ ВЫШЭЙ 100
25—II Весіепзіоп оі Сагсііпаі апсі Огсііпаі Мшпегаіз 101 апсі АЬоуе /
СКЛАНЕНЬНЕ КОЛЬКАСНЫХ I ПАРАДКАВЫХ ЛІЧЭБНІКАў
101 ДЫ ДАЛЕйШЫХ .................................... 101
25—III А&геетепі оі Сагсііпаі Ышпегаіз \уііЬ Ыошіз. Воаі Еогтз /
ЗГОДА НАЗОЎНІКАЎ 3 КОЛЬКАСНЫМІ ЛІЧЭБНІКАМІ.
ПАРНЫ лік .................................................... 103
25—IV Роззеззіуе Ргопоітз / ПРЫНАЛЕЖНЫЯ ЗАЙМЕНЬНІКІ: мой,
твой, ягоны, ёйны; свой; наш(ы), ваш(ы), іхны, усіхны 10
ЕХЕКСІ8Е8 / ПРАКТЫКАВАНЬНІ 265—271 .................... 108
Кеасііп^ Ехегсізез/ Дома ўвёчары ...................... 113
На чытаньне: Цягнікі, I. Муравёйка ................ 114
ІЖІТ 26 / КРУГ 26
На крызе (паводля Янкі Мёўра)...................................... 115
26—I Соііесііуе Ышпегаіз / ЗБОРНЫЯ ЛІЧЭБНІКІ: абодва, абёдзьве,
абое ды двое, трое, чацьвёра, пяцёра... ............. 118
26—II А&геетепі оі Ыптегаіз \уііЬ УегЬз /
ЗГОДА ДЗЕЯСЛОВА ЗЬ ЛІЧЭБНІКАМ ....................... 120
26—III Мцтегаіз-Ггасііопз / ДРОБАВЫЯ ЛІЧЭБНІКІ ................... 121
26—IV Ьеауіп^ Оііі іЬе “Ь” Веіоге іЬе 8пйіх “-ЧЫК” /
ВЫПАДАНЬНЕ “Ь” ПЁРАД СЎФІКСАМ “-ЧЫК” 123
26—V Ітрегзопаі УегЬз Епсііп^ іп -цца, -ся / БЕЗАСАБОВЫЯ
ДЗЕЯСЛОВЫ на -цца, -ся, прыкл.: здаёцца, здалося 123
26—VI ТЬе ВеЬпііе Асііесііуе-Ргопошіз /
АЗНАЧАЛЬНЫЯ ЗАЙМЕНЬНІКІ: увёсь, сам, самы 124
26—VII ТЬе КеЯехіуе Ргопопп сябё (тузеіі, уоіігзеІЬ..) /
ЗВАРОТНЫ ЗАЙМЕНЬНІК сябё ......................................... 124
ЕХЕКСІ8Е8 / ПРАКТЫКАВАНЬНІ 272—279 ...................... 125
ІІМТ 27 / КРУГ 27
Франьцішак Багушэвіч і ягоныя часы ............................ 129
27—26Ф 8ре11іпё оГ Гогеі^п \Уог(І8 / ПРАВАПІС ІНШАМОЎНЫХ СЛОВАў 132
27—I ТЬе МііШрІісаГіоп ТаЫе іп Вуеіопіазіап /
ТАБЛІЦА МНОЖАНЬНЯ ПАБЕЛАРЎСКУ .................... 137
27—II Іпсіейпііе Ргопоііп8 / НЕАЗНАЧАЛЬНЫЯ ЗАЙМЕНЬНІКІ ..... 137
27—III Ме^аііуе Ргопоііпз / АДМОЎНЫЯ ЗАЙМЁНЬНІКІ ............. 139
27—IV ТЬгее Моосіз о( УегЬз: Іпсіісаііуе, Ітрегаііуе апсі Сопсііііопаі /
АБВЁСНЫ, ЗАГАДНЫ I ЎМОЎНЫ лад дзеясловаў ......... 139
27—V Сопсііііопаі Моосі, Сопаіііопаі Зепіепсев /
УМОЎНЫ ЛАД. СКАЗЫ ЎМОВЫ .......................... 140
27—VI ТЬе РаНісІез / ЧАСЬЦІНКІ: не(ня), ні ................. 143
ЕХЕВСІ8Е8 / ПРАКТЫКАВАНЬНІ 280—292 .................. 145
Веасііп^ Ехегсізев/ Каб я князем быў, Янка Купала ... 150
На чытаньне: ’ « м
ТТМТ 28 / КРУГ 28
Сіняя-сіняя І-ІІ (паводля Ўладзімера Караткёвіча) ............. 153
28—I Ггапм'! \ е апН Іпігапзіііуе \тегЬз /
ПЕРАХОДНЫЯ Й НЕПЕРАХОДНЫЯ ДЗЕЯСЛОВЫ............... 157
28—II ТЬе Асііуе апсі Развіуе ^оісе оі УегЬз / ДЗЁЙНЫ
(НЕЗАЛЁЖНЫ) Й ЗАЛЕЖНЫ СТАН ДЗЕЯСЛОВАЎ ............ 158
28—III Рагіісіріез / ДЗЕЯПРЫМЁТНІКІ .......................... 161
28—IV \’егЬа! АНуегЬз / ДЗЕЯПРЫСЛОЎІ ....................... 164
28—V ТЬе Рінрегіесі Тепзе апсі іЬе Гціііге Регі'есі Тепзе /
ЗАПРОШЛЫ ЧАС I ПРАДБЎДУЧЫ ЧАС .................... 168
ЕХЕВСІ8Е8 / ПРАКТЫКАВАНЬНІ 293—300 .................. 169
ІІМТ 29 / КРУГ 29
Сіняя-сіняя, III (заканчэньне) ................................... 174
29—1 Паіез / ДАТЫ ........................................... 177
29—II Ехргевзіопз оі Аке / ВЫРАЗЫ ВЁКУ ....................... 178
29—III Тіте оі Оау—оп іЬе Нопг / ВЫРАЗЫ ЧАСУ 179
29—IV ТЬе Разі Тепае оі іЬе ^егЬ хуііЬ іЬе Сопішісііоп “КАБ” /
ПРОШЛЫ ЧАС ДЗЕЯСЛОВА 3 ЗЛЎЧНІКАМ “КАБ” ............. 180
29—V Ршісіпаііоп Магкз іп Вуе1опі88Іап /
ЗНАКІ ПРЫПЫНКУ ПАБЕЛАРЎСКУ ......................... 181
29—VI 8оте Ітрогсапі Впіез Іог іЬе ІІве оі іЬе Сотта іп Вуеіотвзіап /
ВАЖНЕйШЫЯ ВЫПАДКІ, КАЛІ ТРЭБА СТАВІЦЬ КОСКУ 181
ЕХЕВСІ8Е8 / ПРАКТЫКАВАНЬНІ 301—309 ............... I88
Веайіп^ Ехегсіьез/ Каторая гадзіна? .................... 191
На чытаньне: Пёсня вясьнё, Я. Колас ................ 192
Доктар Франьцішак Скарына, Сымон Брага 193
XI
ТАВБЕ8 / ГРАМАТЫЧНЫЯ ТАБЛІЦЫ
Песіепзіоп оі ІМоііпз / СКЛАНЁНЫІЕ НАЗОЎНІКАЎ
ТаЫе 1. Маасііііпе Мошів ........................................................
ТаЫе 2. Меіііег Моішз.........................................................
ТаЫе 3. Еешіпіпе Кошіз .................................
196
198
200
Оесіепзіоп оі Аф’есііуез / СКЛАНЁНЬНЕ ПРЫМЕТНІКАЎ
ТаЫе 4. НагН аші Нагсіепесі Оесіепвіоп 201
ТаЫе 5. 8оН Оес1еп8Іоп ....................................................... 202
ТаЫе 6. Міхесі Весіепвіоп .................................................... 202
Оесіепвіош оі Ргопошіз / СКЛАНЕНЬНЕ ЗАЙМЕНЬНІКАЎ
ТаЫе 7. Регаопаі Ргопоііпз: я, ты, ён, яна, яно — мы, вы, яны 203
ТаЫе 8. Іпіегго&аііуе апсі Кеіаііуе Ргопошіз (+ іЬе І)етпоп8Ігаііуе Ргопоііп
“такГ’ апсі Іпсіейпііе Ргопоппз) ................... 203
ТаЫе 9. ТЬе Іпгеггойаііуе Ргоіюші чый? чыя? чыё? апв іЬе Вейпііе Ргопоші
— увёсь, уся, усё (+ іЬе Розвевзіуе Ргопоітз мой, твой, свой) 2 11
ТаЫе 10. Ветопзігаііуе Ргопоііпз ( -Ь іЬе Ро88е88Іуез ягоны, ёйны, наш, ваш,
іхны, усіхны; іЬе Вейпііе Ргоіюшів усякі, кажны (кожны),
іншы; іЬе Іпіегго^аііуе ог Кеіаііуе каторы; іЬе Іпсіейпііе
некаторы) ................................................ 204
ТаЫе 11. Вейпііе Ргоіюшів: сам, сама, само, самі; самы, самая, самае, самыя 205
ТаЫе 12. ТЬе Кейехіуе Ргопоші — сябё .................................... 205
УегЬз / ДЗЕЯСЛОВЫ
ТаЫе 13. ТЬе Еігзі Сопіііёаііоп апсі іЬе 8есопсі Соіцп&аііоп ............ 205
ТаЫе 14. КеЯехіуе УегЬз ................................................. 209
ТаЫе 15. ТЬе Сопіп^аііоп оі “быць” апсі іЬе Ігте^сііаг УегЬ8 “ёсьці”
апсі “даць” (рі.) .......................................... 210
Мшпегаіз / ЛІЧЭБНІКІ
ТаЫе 16. Сагсііпаі апсі Огсііпаі Мшпегаіз.............................. 211
Сііісіе іо іЬе ІІзе оі іЬе УосаЬійагіез ................... 213
ЯК КАРЫСТАЦЦА СЛОЎНІКАМ ................................... 214
ВуеІоглззіап-Еп^ІізЬ УосаЬііІагу /
БЕЛАРЎСКА-АНГЁЛЬСКІ СЛОЎНІК ........................................ 216
Еп^1І8Ь-Вуе1опі88Іап УосаЬііІагу /
АНГЕЛЬСКА-БЕЛАРЎСКІ СЛОЎНІК ........................................ 336
БЕЛАРУСКІ АЛЬФАБЭТ
ВУЕЬОКІТ88ІАМ АЬРНАВЕТ
РВІОТ 8СКІРТ
РВІОТ
8СКІРТ
РКІОТ 8СКІРТ
М м УІІлс Ц ц (Цц
ВУЕЬОКЦ88ІА^ -- І'МТ 19 ' 1
КРУГ 19
Я ЖЫВЎ ў СТАЛІЦЫ
(Ліст вўчня)
Дарагі сябра!
Ты просіш, каб я напісаў Табё пра наш горад. Зрабіць гэта вёльмі цяжка. Менск
такі вялікі цяпёр, і гэтулькі ў ім прыгожага, што мне й сшытка ня хопіць, каб пра
ўсё напісаць. Але пастараюся Табё расказаць самае галоўнае.
Жывў я ў цэнтры нашае сталіцы, на галоўным праспэкце. На нашай вўліцы ёс.
музэй з апошняе вайнЫ. Мы туды хадзілі ўсёй клясай і бачылі на здымках, як вы-
глядаў наш горад адразу пасьля вайньі. Ох, і страшныя-ж былі руіны: стаялі абгарэлыя
пёчы, вўліцы былі заваленыя цэглаю ад разбўраных дамоў. Гораду бадай ня было
зусім. А цяпёр, каб Ты толькі вёдаў, якая прыгожая нашая сталіца там, дзе яна
адбудаваная.
Калі прыёдзеш да нас, вЫйдзеш на Прывакзальную плошчу, пабачыш, якія вялі-
кія й высозныя дамы стаяць вакол яё. Праз плошчу снуюць аўты, таксі, праходзяць
трамваі, аўтобусы, тралёйбусы: адсюль ты можаш трапіць у які-хаця канёц гораду.
А нядаўна над чыгўнкаю і над колькімі вўліцамі пабудавалі вялізны мост. Пад ім
ідўць цягнікі й трамваі, а па мосьце імчацца аўты, ходзяць людзі.
Галоўная вўліца гораду ў нас вёльмі шырокая. Яна ўся ўскрытая асфальтам, па
бакох абсаджаная вялікімі ліпамі. Улётку яны цьвітўць і хораша пахнуць. На прас-
пэкце ўсе дамы на пяць і на шэсьць павёрхаў. Унізе — кр.амы, кнігарні, рэстараны,
а навёрсе ў кватэрах жывўць людзі.
Недалёка ад праспэкту знаходзіцца наш стадыён. Ты-б паглядзёў, што тут робіц-
ца ўлётку! Дзесяткі тысячаў людзёй зьбіраюцца сюды, каб паглядзёць, як гуляюць у
футбол.
На самым прыгожым сквэры гораду стаіць тэатр Янкі Купалы і непадалёк ад
яго — помнік нашаму вялікаму паэту Янку Купалу. Праз вўліцу — кінатэатр “На-
віны дня”. У ім глядзім фільмы, слўхаем цікавыя гўтаркі й канцэрты. А крйшку да-
* Міепзк ій іЬе сарііаі сііу оі іЬе Вуеіопдззіап Зоуіеі Зосіаіізі ВерцЫіс (В88В) \уЬісЬ
іосіау іпсЫсІез опіу аЬоііі 3/5 оі іЬе Вуеіогцазіап еіпо^гарЬіс іеггііогу.
2 ВТЕЕОКЦ88ІАІЧ — ІЛЧІТ 19
лёй, тэатр маладога гледача. Мы часта ходзім туды ўсёй клясай на спэктаклі, а янй
вёльмі цікавыя.
А мёнскі цырк адзін зь лёппіых у сьвёце! Гэта вялізны крўглы будйнак пад бліш-
частым зялёзным дахам. Штанядзёлі ўдзень артйстыя цйрку даюць паказы спэцы-
яльна для дзяцёй. Вёльмі-ж цікава й вясёла бывае ў нашым цырку!
Улётку я вёльмі люблю хадзіць у Батанічны сад. Там растўць розныя дрэвы.
А колькі там прыгожых квётак!
Побач з Батанічным садам — парк імя Чалюскінцаў, а за ім — дзіцячая чыгўнка
— Малая Беларўская, як яна завёцца, адкрытая ў 1955 годзе. За паркам пабудаваны
прасторны ўтўльны вакзал з усімі патрэбнымі слўжбамі ды пракладзеныя рэйкі
больш за чатыры кілямэтры ўдаўжкі. Чыгўнку абслугоўваюць вўчні мёнскіх школаў.
Яны працўюць машыністымі, стрэлачнікамі, кандўктарамі, дыжўрнымі станцыі, кан-
тралёрамі, але ёзьдзяць ёю ня толькі дзёці. Асабліва ўлётку часта й дарослыя сяда-
юць у малёнькія блакітныя вагоны ды ёдуць да станцыі “Сасновы бор”, каб адпачыць
ды падыхаць сьвёжым павётрам у прыгарадных пералёсках.
Ёсьць у нашым горадзе і ўсякія заводы! МАЗы з зубрамі на радыятары Ты, хіба,
бачыў? Іх тамў і завўць МАЗамі, што робяць іх на Мёнскім аўтамабільным заводзе.
Магўтныя яны, як і зубры, самыя магўтныя самазвалы ў Савёцкім Саюзе.
Побач з аўтамабільным стаіць трактарны завод ды ўсякія іншыя. Мёнскія заводы
й хвабрыкі выпушчаюць матацыклі, самакаты, радыёпрыёмнікі, тэлевізары, гадзінь-
нікі й гэтак далёй. г І I ' '' I I
Ну, браце, расьпісаўся я. Замўчышся Ты чытапь, а я ўжо мўшу сьпяшацца ў кіно,
сябра ўжо, мўсіць, на мянё чакае, дык трэба канчаць. Будзь здароў ды хутчэй адпі-
шы мне, як толькі вёрнешся ад цёткі.
Твой Раман
Слоўнік (УосаЬціагу)
сталіца, -ы (1.) сарііаі
галоўны, -ая, -ае таіп
праспэкт, -у (т.) ауепне
руіны, (рі. оі руіна) гпіпв
абгарэлы, -ая, -ае Ьіігпі, сЬаггес!
завалены, -ая, -ае ЫоскеН цр
разбўраны, -ая, -ае сіеяігоуегі
прывакзальная плошча (Т) гаіЬуау
еіаііоп здіхяге
мост, -у (т.) Ьгісі^е
ліпа, -ы (1.) Ііпсіеп ігее
спэктакль, -ю (т.) регіогтапсе
прыгарад, -у (т.) зііЬпгЬ
прйгарадны, -ая, -ае зцЬпгЬап
слўжба, -ы (і.) зегуісе
рэйкі (рі.) (\уау) Ігаскз
абслугоўваць, (I); абслугоўваю, -еш, -юць
іо аііепсі, іо орегаіе, іо зегуе
машыністы, -ага (т.) еп^іпеег,
епяіпе-Кгі^ег
стрэлачнік, -а (т.) з^іІсЬтап, роіпіятап
кантралёр, -а (т.) сопігоііег, іпяресіюг
дыжўрны, -ага (т.) азвіяіапі еіаііоп-таяіег
самазвал, -а (т.) сіцтр ігнск
пералёсак, пералёска (т.) ІіШе хуоосПапсі
оі етаіі 1гее8 апН ппсІегягоМЬ
ВУЕЬОНПЯЯІАЛ — іжіт 19 | 3
19 _ I ПАТІУЕ РІЛЗКАЬ ОЕ К01Ж8
ДАВАЛЬНЫ СКЛОН НАЗОЎНІКАЎ, множны лік
у давальным склоне множнага ліку назоўнікі мужчынскага й ніякага роду ды
жаноцкага з чыстай асновай маюць канчаткі:
- ом (ём) пад націскам (братом, ласём, палём, касьцём)
- ам (ям) не пад націскам (хлопцам, коням, пёчам, пытаньням)
Назоўнікі жаноцкага роду на “-а (я)” у гэтым склоне заўсёды маюць канчаткі:
- ам (ям) — маткам, рукам, пёсьням
*»•
ТЬе сіаі.іуе ркігаі еп<ііп^8 аге -ом (-ём) ог -ам (-ям).
а) А11 таясчііпе апсі пеіііег поппз апсі Іетіпіпе понпз епсііп^ іп а сопяопапі, іаке іЬе
епсііп^ ”-ом“ ог ”-ём“ хуЬеп Ьпаііу зігеяяев:
братом, ласём, палём, касьцём
Ь) А11 таяснііпе апв пеіііег пошіз апсі Гетіпіпе поцпз егнііп^ іп а сопяопапі ууЬісЬ аге
поі йпаііу яігеяяей, апсі аіі Гетіпіпе поцпз епіііп^ іп “-а” ог “-я” ге&агН1е88 оі іЬе
8Іге88, іаке іЬе епсііп^ “-ам” ог “-ям”:
хлопцам, коням, маткам
пытаньням, пёчам, рукам
19 — II ЬОСАТІУЕ РІДІКАЬ ОЕ КГОІЖ8
МЁСНЫ СКЛОН НАЗОЎНІКАЎ, множны лік
У месным склоне множнага ліку назоўнікі мужчынскага й
ноцкага з чыстай асновай маюць канчаткі:
ніякага роду ды жа-
-ох (ёх) пад націскам
а -ах (ях) не пад націскам.
аб валох, на сталох, аб ласёх, на палёх, на касьцёх
і ў народах, у морах, аб цёсьпях, у заданьнях
Назоўнікі жаноцкага роду на -а (я) у гэтым склоне заўсёды маюць канчаткі -ах
(ях), прыкладам:
у руках, на нагах, у хатах, пры настаўніцах
у пёсьнях, на лініях
4 ВУЕЕОКІТ88ІАте — ЦМТ 19
*
ТЬе Іосаііуе рііігаі епс1іп&8 аге -ох (ёх) ог -ах (ях)
а) А11 тазсііііпе апсі пеіііег поппз, апсі іетіпіпе поііпз евсііп^ іп а сопяопапі, іаке іЬе
епс!іп§ “-ох” ог “-ёх” \уЬеп йпаііу зігезвесі:
пры сынох, на сталох, аб ласёх, кавалёх, на палёх, на касьцёх
Ь) АП тазсііііпе апсі пеыіег поііпз, апсі (етіпіпе поцпз епсЬп^ іп а соп8опапі \уЬісЬ аге
поі Ьпаііу 8іге88есі, апсі аіі Гетіпіпе поітз епсііп^ іп “-а” ог “-я”,ге§агс11е88 оі іЬе зіге88,
іаке іЬе епсііп^ “-ах” ог “-ях”: Л Н
пры настаўніках, на вазёрах, у заданьнях, у пёчах
у руках, на нагах, у хатах, у пёсыіях, на лініях
19 — III УЕКВ8 ОЕ МОТІОМ IЗЕЯСЛОВЫ РЎХУ
Беларускія дзеясловы руху самі па сабе не азначаюць кірунку дзеяньня, як пры-
іо Іеы’/е, Ю аггіуе; '
У беларуск : д х на кірунак паказваюць прыстаўкі або прыназоўнікі,
ужытыя гьісі ... . адло й лругое. Прыкладам: Ц Н8
я йду (прыходжу) ў школу; я выходжу із школы
СегЬ§ оі тоііоп іп Вуеіопіззіап сіо поі іпНісаіе Нігесііоп. Вігесііоп із іпсіісаіеП Ьу
ргеро8Іііоп8 ог Ьу ргеПхеа, ог Ьу ЬоіЬ, е.&.:
Я йду ў школу.
Я йду із школы.
Я прыходжу ў школу.
Я выходжу із школы.
I ат ё°>п8 іо зсЬооі.
I ат сотіп^ ігот іЬе зсЬоо!
I аггіуе аі іЬе зсЬооІ.
I Іеауе іЬе зсЬооІ.
19 — IV АСТІІАЬ АМО НАВІТОАЬ Е0КМ8 ОЕ УЕКВ8: ісьці — хадзіць
ёхаць — ёзьдзіць
ПРАЦЙЖЛІВАЯ й ПАЎТОРЛІВАЯ ФОРМА ДЗЕЯСЛОВАЎ
А) Усе дзеясловы руху маюць дзьве формы:
гэтак званая працяжлівая форма — я йду
й паўторлівая форма — я хаджў
ВУЕЬОКІІ88ІА^ -- ІІШТ 19 | 5
УВАГА. Апрача дзеясловаў руху, гэтыя формы могуць мець таксама й некаторыя
дзеясловы стану, хаця іх вельмі няшмат.
Прыкладам: працяжлівая — быць; паўторлівая — бываць.
1. Працяжлівыя дзеясловы выражаюць канкрэтнае дзеяньне бесьперапынна-цяглае
ў вадным кірунку і ў вадным часе: ісьці, ёхаць, нёсьці:
я йду ў школу; мы ёдзем у лес; яна нясё кнігі
2. Паўторлівыя дзеясловы выражаюць
а) паўтаранае дзеяньне са зьменаю пры гэтым кірунку або часу:
я хаджў ў школу; мы ёзьдзім у школу; яна носіць кнігі.
б) або наагул толькі ўласьцівасьць прадметаў, як:
зьвяры ходзяць, птўшкі лётаюць, а рйбы плаваюць.
Б) Пасьля словаў: заўсёды, ніколі, часам,
словы паўторлівае формы.
штадня, штагоду... трэба ўжываць дзея-
В) Запамятайце добра, як прыклад, гэтыя пары працяжлівых і паўторлівых дзея-
словаў:
Працяжлівыя: ісьці, бёгчы, ляцёць, плысьці, паўзьці... быць
Паўторлівыя: хадзіць, бёгаць, лётаць, плаваць, поўзаць... бываць
УегЬз оі гпоііоп Ьауе іхуо сіізііпсі Іогтз: іЬе асічаі апсі іЬе ЬаЬйыаІ.
1. ТЬе асіпаі уегЬ ітрііез асіііаі регіогтапсе аі а ^іуеп ііте:
Я йду ў школу.
Учора мы йшлі ў царквў ды
сустрэлі Янку.
Заўтра мы ёдзем на горад.
I ат ёоіпз (хуаікіп^) іо зсЬооІ.
Уезіегсіау \уе \уеге ууаікіпе 1о сЬпгсЬ апсі
\уе теі сіоЬп.
\Уе аге ёоіп^ <іо\упіо\уп іотогго\у.
2. ТЬе ЬаЬііпаІ
оіів іітез:
уегЬ ітрііез гереаіесі рейогтапсе аі ап ыпзресійесі ііте, ог аі уагі-
Я хаджў ў школу.
Учора мы хадзілі ў царквў.
Мы часта ёзьдзім на горад.
Мы ніколі ня плаваем.
I іо 8сЬоо1 (I аііепсі зсЬооІ, ог
I \уа1к іо зсЬооІ).
ХУе \уепі (\уа1кесі) іо сЬпгсЬ уезіегсіау.
\Уе оііеп ^о сіомтіоууп.
\Уе пеуег 8\уіт.
6 ВУЕЬОКП88ІАК — ІІМТ 19
Моіе ТЬаі 1 ягііЬ зіісЬ \уогсі8 аз заўсёды, ніколі, часам, нітадня, штагоду, еіс., ітріу-
’ іп§ гереШіоп ог ЬаЬіі, іЬе ЬаЬііііаІ (огт тпзі Ье нзесі.
2. Іп то8і сазев Вуеіопізаіап асічаі уегЬе аге сошПеграгіз о( Еп^ІізЬ уегЬз о(
тоііоп епсПп& іп “-іп&.”
19 _ V СОЫЛЮАТІОМ ОЕ 80МЕ АСТІІАЬ А^О НАВІТІІАЬ УЕКВ8
СПРАЖЭНЬНЕ дзеясловаў: 1. ісьці — хадзіць; ёхаць —- ёзьдзіць;
бегчы — бёгаць; ляцёць — лётаць; плысьці — плаваць.
АСТІТАЬ
1. ісьці (I)
НАВІТІІАЬ АСТЕГАЬ
хадзіць (II) 2. ёхаць (I)
РКЕ8ЕГ4Т ТЕ№Е
НАВІТОАЬ
ёзьдзіць (II)
я нду я хаджў я ёду я ёжджу
ты йдзеш ты ходзіш ты ёдзеш ты ёзьдзіш
ён ідзё(ць) ён ходзіць ён ёдзе ён ёзьдзіць
мы йдзём мы ходзім мы ёдзем мы ёзьдзім
вы йдзяцё вы ходзіце вы ёдзеце вы ёзьдзіце
янЫ йдуць яны ходзяць янй ёдуць яны ёзьдзяць
РА8Т ТЕМ8Е
ішоў, ішла
(яно) йшло;
ішлі
хадзіў, хадзіла
(яно) хадзіла;
хадзілі
ёхаў, ёхала,
(яно) ёхала;
ёхалі
ёзьдзіў, ёзьдзіла,
(яно) ёзьдзіла;
ёзьдзілі
СОМРОПМЭ ГЕІТІІКЕ ТЕ^8Е
я бўду йсьці... я бўду хадзіць... я бўду ёхаць...
я бўду ёзьдзіць...
РЕКГЕСТІУЕ ГІІТІІКЕ ТЕ^8Е
я пайдў... я пахаджў я паёду... я паёжджу...
ІМРЕКАТІУЕ
ідзі! (^о!)
ідзёце!
хадзі! (соте!)
хадзёце!
едзь!
ёдзьце!
езьдзь!
ёзьдзьце!
3. бёгчы (ігг.) * бёгань (I)
4. ляцёць (ігг.) *
лётаць (I)
ТЬе уегЬз бёгчы апсі “ляцёць” аге саііесі ігге&іііаг Ьесацзе іп іЬе Згсі регзоп рі»
(“ляцёць” аІ8о іп іЬе Іві регвоп рі.) іЬеу іаке ІЬе епНіпёз оі іЬе I Сопііійаііоп. ОіЬег-
^ізе іЬеу аге сопіц^аіесі ассогсііп^ 1о іЬе II Сопіііяаііоп.
ВТЕЬОКІІБМАК — УМТ 19 I 7
РКЕ8ЕЫТ ТЕМ8Е
я бягў
ты бяжйш
ён бяжыць
мы бяжЫм
вы бяжыцё
яны бягўць
я бёгаю
ты бёгаеш
ён бёгае
мы бёгаем
вы бёгаеце
яны бёгаюць
я лятў
ты ляціш
ён ляціць
мы ляцём (-ом,
вы ляціцё
янЫ лятўць
я лётаю
ты лётаеш
ён лётае
-ім) мы лётаем
вы лётаеце
яны лётаюць
бег, бёгла
бёглі
РА8Т ТЕМ8Е
бёгаў, бёгала ляцёў, ляцёла
бёгалі ляцёлі
лётаў, лётала
лёталі
СОМРОІЖО ЕІІТІІКЕ ТЕ^8Е
я бўду бёгчы...
я бўду бёгаць...
я бўду ляцёць...
я бўду лётаць.
РЕКЕЕСТІУЕ ГІІТОКЕ ТЕ^8Е
я пабягў...
я пабёгаю...
я палятў...
я палётаю...
ІМРЕКАТІУЕ
бяжы!
бяжэце!
бёгай!
ляці!
бёгайце!
ляцёце!
лётай!
лётайце!
5.
РКЕ8ЕМТ:
РА8Т:
СОМРОІЖО ПІТІІКЕ:
РЕКЕЕСТІУЕ ЕІІТІІКЕ:
ІМРЕКАТІУЕ:
АСТОАЬ
плысьці (1)
я плывў, ты плывёш...
янь'і плывўць
плыў, плыла, плыло
плылі
я бўду плысьці...
я паплывў
плыві! плывёце!
НАВІТОАЬ
плаваць (I)
я плаваю, ты плаваеш...
яны плаваюць
плаваў, плавала, плавала
плавалі
я бўду плаваць
я паплаваю
плавай! плавайце!
8 ВУЕЬОВГ88ІАК — ГМТ 19
ПРАКТЫКАВДНЬНЕ 216. а) Перапішэце ў слупок назоўнікі ды побач, паводля ўзору,
напішэце іх у множным ліку ў назоўным, родным, давальным і вінавальным скло-
нах. Ранёй прыпомніце правілы 17-1, 17-11 ды 19-1.
УЗОР.
школа
пёсьня
ды вучаніца
дзядзька
лес________
Назоўны
школы
вўліца
ключ
трамвай
Родны
школаў
брат
зайчык
крэсла
Давальны
школам
пытаньне
печ
соль
Вінавальны
школы
гусь
ланя
возера
б) Дадзеныя назоўнікі так, як і ў практыкаваньні “а)”, перапішэце ў слупок, а тады
дапішэце да іх множны лік у назоўным склоне, творным і мёсным. (Глядзёце
сталіца, цэгла, дар ад, ліст, аўтабўс, зўбар, мост,
аўта, пяро, столь, мье ..валь. у
УЗОР. НАЗ. Ш. МЕС.
сталіца сталіцы сталіцамі у сталіцах
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 217. а) Паўтарайце ўголас за настаўнікам.
ЖАНОЦКІ РОД 3 КАНЧАТКАМ НА “-а”, “-я".
1.
Назоўны — хто? (тут)
Родны — каго? (няма)
Давальны — камў? (даю)
Вінавальны — каго? (бачу)
.Творны — зь кім? (ідзёш)
Мёсны — пры кім? (сядзіш)
Адзіночны лік
сястра
сястрй
сястрй
сястрў
зь сястрою(й)
пры сястры
Множны лік
цётка
цёткі
цётцы
цётку
цёткаю(й)
цётцы
Ганўля
Г анўлі
Ганўлі
Ганўлю
Ганўляю(й)
Г анўлі
Назоўны — хто? (тут)
Родны — каго? (няма)
сёстры
цёткі
сясьцёр (сёстраў) цётак (цёткаў)
Ганўлі
Ганўляў
ВУЕЬОПІІ88ІАК -- ІІМТ 19 I 9
Давальны — камў? (даю)
Вінавальны — каго? (бачу)
Творны — зь кім? (ідзёш)
Мёсны — пры кім? (сядзіш)
сёстрам цёткам Ганўлям
сясьцёр (сёстраў) цётак (цёткаў) Ганўляў
зь сёстрамі цёткамі Ганўлямі
пры сёстрах цётках Ганўлях
2.
Назоўны — што? (тут)
Родны — чаго? (няма)
Давальны — чамў (даю)
Вінавальны — што? (бачу)
Творны — чым? (за чым?)
Мёсны — на чым?
Адзіночны лік
сьцяна папёра нага вішня
сьцянй папёры нагі вішні
с:цянё папёры назё вішні
сьцянў папёру нагў вішню
сьцяною(ой) папёраю(ай) нагою(ой) вішняю(яй)
сьцянё папёры назё вішні
Множны лік
Назоўны — што?
Родны — чаго? (няма)
Давальны — чамў?
Вінавальны — што? (бачу)
сьцёны
сьцёнаў
сьцёнам
сьцёны
Творны — чым? (захапляюся) сьцёнамі
Мёсны — на чым? на сьцёнах
папёры
папёраў
папёрам
папёры
папёрамі
папёрах
ногі
ног
нагам
ногі
нагамі
нагах
вішні
вішняў
вішням
вішні
вішнямі
вішнях
б) Паводля ўзораў а) 1. і 2. дома праскланяйце назоўнікі:
1. студэнтка, вучаніца, бабўля;
2. хата, кніга, пёсьня.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 218. а) Вўснае. Настаўнік скланяе ўголас назоўнік “брат”, пасьля
кажнага склону паўтарае вўчань, толькі скланяе назоўнік “сын”, у вадзіночным,
а пасьля ў множным ліку.
Адзіночны лік
Настаўнік:
Вўчань:
Назоўны — хто? брат
Родны — каго? брата
Давальны — . . . . і г. д.
Назоўны — хто? сын
Родны — каго? сына
Давальны — . . . . і г. д.
10 ВУЕЕОК058ІАМ — І'МТ 19
2. Гэтак-жа настАўнік скланяе “кравёц”, а вўчні адзін па адным друкар .
3. Настаўнік скланяе а) “пісьмёньнік”, а вўчні адзін па адным насіаўнік .
б) “верабёй” — вўчні: “каваль”.
4. Настаўнік скланяе а) “вакно” — вўчні: “крэсла”.
б) “сьнёданьне” — вўчні “пытаньне”.
б) Дома вўчні пісьмова скланяюць назоўнікі 1. студэнт, воўк, 2. вўчань, конь ды
3. гняздо, пяро, пішучы назовы ды пытаньні да склонаў, як у практыкаваньні 217.
(Глядзі табліцы на канцы кнігі). * ' 1
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 219. а) Паводля ўзору практыкаваньня 217 а) 2., гэта значыць,
пішучы назовы й пытаньні склонаў, праскланяйце назоўнікі: завязь, ноч (пёрад гэ-
тым уважна прачытайнс табліцу 3. на канцьі кнігі). й |
б) Перапішэце прыказкі, азначце склон усіх назоўнікаў. I Я
1. Наша Сора то шые, то пора, а ўсё ніткам гора. 2. Тады маю, як у руках тры-
маю. 3. У нагах праўды няма. 4. Чужымі рукамі жар заграбаць. 5. Сем разоў ад-
мёр, адзін раз адрэж. 6. Спрытны, як мядзьвёдзь да танцаў.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 220. а) Прачытайце сказы, заміж кропак устаўляючы адпавёдна
і да сэнсу словы з правага слупка, а пасля запішэце сказы.
а) Я вязў . . . , каб адмяніць. кнігі
Ты вязёш ... на станцыю. госьці
Яна вязё . . . у школу. сукёнка
Мы вязём . . . на лёцішча. абразй
Вы везяцё . . . дамоў. мама
Яны вязўць . . . на выстаўку. дзёці
б) Я важў . . . на самакаце. цэгла
Ты возіш . . . у садочак. дровы
Ён возіць . . . на гараж. брат
Мы возім . . . на дом. матар’ял
Вы возіце . . . у мёста, сынок
каб прадаваць.
Яны возяць ... зь лёсу. садовіна
в) Дзеясловы вёзьці, вазіць напішэце ў прошлым часе, бўдучым складаным і простым
ды ў загадным ладзе. (Ранёй паглядзёце пр. 14-11, 2 ды 19-У).
г) Сказы з пўнкту “а)” ды “б)" напішэце ў прошлым часе.
ВУЕЬОКІІйЗІАК
ЦМТ 19 ! 11
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 221. а) Перапішэце сказы, а тады падчыркнёце аднэй рыскай
працяжлівыя дзеясловы (асіііаі), а паўторлівыя (ЬаЬііііаІ) дзьвюма.
1. Сёньня мы йдзём у парк, мы часта туды ходзім падвёчар.
2. Янка йдзе ў школу бяз шапкі. Ён ніколі ня ходзіць у шапцы.
3. Янй заўсёды ёзьдзяць у горад аўтам, а сёньня паёдуць аўтабўсам, а тады
перасядуць у падзёмку.
4. Да прыстані йдзе таварны карабёль. Тут часта ходзяць караблі.
5. Глядзі, якая цікавая птўшка ляціць. Іх тут шмат такіх лётае.
6. Цяпёр брат плывё на другі бёраг ракі, адпачнё ды бўдзе плысьці назад. Ён
вёльмі любіць плаваць і часта плавае.
7. Хлопчык бяжыць праз вўліцу, яго затрымаў паліцыянт і кажа: — Праз вўліцх
ня можна бёгчы. Трэба ўважна йсьці, глядзёць, ці няма аўта. Бёгаць можна
толькі ... — у парку, — дакончыў хлопчык, — нам настаўніца казала.
б) Перапішэце сказы, выбіраючы з дўжак адзін патрэбны дзеяслоў ды ставячы
яго ў вадпавёдным ліку й часе.
1. Калісь людзі ўлётку (ёхаць, ёзьдзіць) возам, узімку саньмі, а цяпёр зіма й
лёта (ёхаць, ёзьдзіць) аўтам ці аўтабўсам, а ў далёкую дарогу (ляцёць, лё-
таць) самалётам.
2. Заўтра мы (ісьці, хадзіць) у тэатр, мы любім (ісці, хадзіць) у тэатр.
3. Куды яны цяпёр (ёхаць, ёзьдзіць)? Янйі (ёхаць, ёзьдзіць) на лёцішча. Штасы-
боты яны туды (ёхаць, ёзьдзіць).
4. Куды ты ўчора так хўтка (ёхаць, ёзьдзіць)? Заўсёды ты (ёхаць, ёзьдзіць)
памалу.
5. Ты заўсёды (ісьці, хадзіць) у школу так памалу? Не, часам я (ісьці, хадзіць)
вёльмі хўтка, а калі пазьнюся, я ня (ісці, хадзіць), а (бёгчы, бёгаць).
6. Калі я бўду мець аўта, заўсёды бўду (ёхаць, ёзьдзіць) на працу, а цяпёр
часам (ісьці, хадзіць).
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 222. а) У клясе вўснае. Слўхайце, як настаўнік вымаўляе, а та-
дй самі паўтарайце настўпныя сказы.
Я заўсёды ёжджу ў парк, а сёньня я йду пехатой.
Ты заўсёды ёзьдзіш у школу, а сёньня ты йдзеш пехатой.
Яна заўсёды ёзьдзіць у тэатр, а сёньня йдзе пехатой.
Мы заўсёды ёзьдзім у краму, а сёньня йдзём пехатой.
12 | ВТЕЬОКІ’58ІА^ — ІЖІТ 19
Вы заўсёды ёзьдзіце над возера, а сёньня ндзяцё пехатой.
Яны заўсёды ёзьдзяць на працу, а сёньня йдуць пехатой.
б) Прачытайце гэтыя сказы, заміж “ёзьдзіць” устаўляючы “хадзіць”, а заміж “ісьці
пехатой” — “ёхаць аўтам”.
Дома напішэце сказы ў зьмёненым выглядзе.
в) Перапішэце сказы, патрэбны дзеяслоў з дўжак пастаўце ў вадпавёдным ліку й
часе. Паводля ўзору азначце ўгарй гэтыя дзеясловы, ці яны працяжлівыя ці
паўторлівыя.
паут.
УЗОР. ёзьдзіла
1. Я ранёй ёзьдзіл; ў 'іію-Ррк, а гэтым разам (ляцёць, лётаць) самалётам.
2. Калі ты ( гяцёш ; т • ; ) у ўропу? Ці ты калі ранёй (ляцёць, лётаць) сама-
3. Усё птўшкі (ляцёць, літаць) у вырай, толькі драчы частку дарогі (ляцёць,
4. Над лўгам ляціць самалёт а дзёці (бёгчы, бёгаць) зь ім навыперадкі.
5. Узімку мы (бёгчы, бёгаці ) на канькох, а ўвёсну на роліках.
6. Калі халодна, мы (бёгчы, бёгаць) у школу, каб не замёрзнуць.
7. Куды вы так (бёгчы, бёгаць), як на пажар? Мы (бёгчы, бёгаць) не на пажар,
а над возера глядзёць сусьцігі вётразьнікаў.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 223. Выразна чытаць.
У АЎТАБЎСЕ
Андрэй: А, здароў, Вінцўк, нечаканая сустрэча!
Вінцўк: Здароў! Я ніколі ня ёжджу ў школу, тамў й сустрэча нечаканая. Заўсёды
хаджў, па дарозе заходжуся па сябру ды йдзём удвўх, а часта й больш
хлопцаў сустракаем. Люблю я хадзіць лепш, як ёзьдзіць.
Андрэй: Дык чамў ты сёньня ёдзеш?
Вінцўк: Сёньня ў мянё баліць нага. А вунь, глядзі, два хлопцы, зь якімі я часта
хаджў.
Андрэй: Ну, сёньня яны ня йдуць, а бягўць.
Роіасак (Роіоімк). Сйгіві Ніе Кейеешег СаіЬедгаІ апгі іке Мопавіегу оі
81. ЕорЬгокіпіа оГ Роіасак оп іііе Кіуег Роіаіа Ьііііі аЬоііе 1161
ВУ ЕЕОНІІ85ІАК — ЦМТ 19 I 13
Вінцўк: Алё, яны любяць бёгаць, абодвы трэнўюцца, каб бёгаць навВіперадкі.
Андрэй: Я жывў вёльмі далёка. Далёка йсьці, тамў ёжджу.
Вінцўк: Наш настаўнік матэматыкі жывё зусім блізка, але ніколі ня ходзіць у школу
пехатой, заўсёды ёзьдзіць аўтам.
Андрэй: Мўсіць малады ды не нацёшыўся яшчэ сваім аўтам.
Вінцўк: Не, гэта старшы й вёльмі паважны дзядзька.
Андрэй: Вось, я ўжо прыёхаў, гэта мой прыстанак, табё лепш яшчэ адзін праёхаць.
Бывай, хай хутчэй твая нага папраўляецца.
Вінцўк: Дзякуй. Бывай здароў!
14 ВУЕЕОІШ55ІАЯ — ІЖІТ 20
К Р У Г 20
БЕЛАРЎСКІЯ РЭКІ
3 нашага краю выцякаюць важнёйшыя рэкі ў Эўропе.
У Смалёншчыне зь імшараў выцякае слаўны Дняпро; у яго ўліваюцца сотні й
тысячы рэчак, аж пакўль ён ня зробіцца магўтным і шырокім. Тады да яго прылу-
чаюць сваю вадў вялікія ягоныя дзёці — Бярэзіна, што цячэ зь лясістае ды пяшчанае
Мёншчыны, Сож, што аж спад Смалёнска навыперадкі ляціць, каб абагнаць свайго
бацьку — Дняпро, Прыпяць, што заліла сваёю вадою безгранічныя прасторы Пін-
скага балота, Дзясна, што лягла мяжою між Беларўсяй і Ўкраінай ды ў высокіх бера-
гох абмывае зямлю Чарнігаўскую зь яё глыбокімі ярамі, сьшкімі пяскамі ды ліповымі
гаямі. Напіўшыся ўдосыцьце вады беларўскае, нясё вадў сваю Дняпро праз Украіну
ў далёкае Чорнае мора. 3 Украіны ямў мала пажывы — колькі невялічкіх рэчак. Усю
сілу й магўтнасьць сваю бярэ Дняпро зь зямлі Беларўскае.
А зь лясоў Мёншчыны пасылае Беларўсь у другі бок ганца, сьвётлы, чароўны
Нёман; ён цячэ адтўль празь зямлю Жамойцкую ў Балтыцкае мора. Абвіўшы срэбным
поясам багатую Наваградчыну, хаваецца ён ізноў у пўшчах, аж пакўль ня выбяжыць
адтўль за горадзенскія палёткі. Тамака чакае яго вялікі пасілак. Зь дзікіх балатоў,
спад сьвятыняў Жыровіцкіх, плывё парослая чаратамі, мнагаводная Шчара. Весялёй
бёгчы Нёмну, і борзда ён падплывае да сьцёнаў старога беларўскага Горадна. Пра-
бёгшы яшчэ крыхў, раптам заварочвае Нёман убок, каб паглядзёць на харошыя
Друзгёнікі ды баржджэй сустрэцца з красўняй — Вяльлёй.
А тая прарэзала старасьвёцкую сталіцу вялікіх князёў нашых Вільню ды, не
зважаючы на цудоўныя горы Панарскія, на дубовыя гаі, бяж&ць насўстрач роднаму
Нёмну.
Сустракаюцца яны на зямлі Жамойцкай, там зьліваюць сваё воды й бягўць ра-
з*ам у Балтыцкае мора.
Да Стоўпцаў на Нёмне пабачыш толькі чаўны ды плыты. За Стоўпцамі лучаюцца
часам і караблі, а ад Горадна ходзяць вялікія параплавы.
Яшчэ аднў слаўную ракў маюць Беларўсы — гэта Дзьвінў. Пачынаецца яна на
самай далёкай поўначы, зьбірае ўсе рэкі й рэчкі зь лясоў Смалёншчыны й Віцебшчы-
ны, якія ня ўправіўся перахапіць сабё Дняпро. Паўнаводнай ракой падкочваецца яна
ВУЕЬОКЦ88ІА^ -- ІЛЧІТ 20 1 15
да Віцебска, што параськідаў сваё бязь ліку цэрквы па зялёных узгорках, і далёй
плывё да Полацку, што стаіць задўманы аб слаўнай сваёй мінўўшчыне. Нёкалі поўна
было на Дзьвінё чаўноў, багаты й магўтны быў Полацак. Цяпёр абмялёла Дзьвіна,
апусьцёў Полацак. Паціху коціць сваю вадў Дзьвіна ў зямлю Латгольцаў, Латышоў
да багатае Рйгі, да мора.
Рэкі для краю — усяроўна, што жылы для цёла чалавёчага. Па жылах цячэ кроў,
а па рэчках перавозяцца ўсе важнёйшыя тавары. Па сваіх рэках Беларўсы сплаў-
ляюць лес і збожжа.
Паводля Язэпа Лёсіка
УВАГА. Пытаньні да апавяданьня глядзі
практыкаваньне 224.
Слоўнік (УосаЬііІагу)
выцякаць (I), выцякае, -юць 1. іо Яоху очі
2. іо Ьауе ііз зоіігсе
прылучаць (I), прылучаю, -еш, -юць іо
]ОІП
абагнаць (1), (рі.) раві абагнаў, -ла, -лі
іо опігпп, іо Іеауе ЬеЬіпЯ
безгранічны, -ая, -ае іпЯпііе, Ьоітсііезз
яр, -у (т.) гауіпе
гай, гаю (т.) ^гоуе
удосыцьце (асіу.) іп ріепіу, іп аЬітсІапсе
пажыва, -ы (Г) ргоЯі
пасылаць (I); пасылаю, -еш, -юць Іо зепсі
ганёц, ганца (т.) теззеп&ег
зямля Жамойцкая (і.) ЬііЬоапіа (Іо-Яау)
пасілак, пасілку (т.) гетіогсетепі
Жыровіцы,* -аў ХЬугоуісу. а іоууп іп
Сгосіпо ргоуіпсе
чарот, -у (т.) сапе, гпзЬ
парослая чаратамі гіізЬу
мнагаводны, -ая, -ае аЬоітсііпё іп ^аіег
борзда (аЯу.) Га8І, цшскіу
баржджэй іазіег, зоопег
харошы, -ая, -ае Ьеаііііі'пі, ргеііу, ЬапЯзоте сплаўляць (I); сплаўляю, -еш, -юць
красўня, -і (Е) Ьеапіу іо Яоаі, іо гаН
прарэзаць (I); (рЬ) разі прарэзаў, -ла, -лі Горадна, -а (п.) СгоЯпо, а сііу іп
іо спі іЬгопйЬ, (іп іЬіз сазе) іо Яо\у погіЬ-^езіегп Вуеіопіззіа
іЬгоііёЬ
зважаць (I); зважаю, -еш, -юць іо іаке
поіісе оі
родны, -ая, -ае 1. оуш 2. паііуе (соппігу)
плыт, -а (т.) Яоаі, гаД
лучаюцца часам (караблі) (еЬірз) аге
зотеіітез епсоііпіегесі (зееп)
ня ўправіцца (I); (рі.) іо тізз
перахапіць (II); (рі.) йіі. перахаплю,
перахопіш, -яць Іо іінегсері
паўнаводны, -ая, -ае сіеер
падкочвацца (I); падкочваюся, -ешся,
-юцца іо гоіі іо, іо іо
мінўўшчына, -ы (Г) разі
слаўная мінўўшчына ^іогіопз разі
абмялёць (I); (рі‘.) разі абмялёў, -ла, -лі
іо Ьесоте зЬаіІоуу
апусьцёць (I); разі апусьцёў, -ла, -лі
іо Ьесоте етріу
Латыш, -а (т.) Ьаіуіап
Рыга, -і (Г.) Кіда
усяроўна што _]пзі Ііке
жыла, -ы (I.) уеіп
* Іп ХЬугоуісу аге Гоппсі ап оІЯ топазіегу (гот іЬе ЯКеепіЬ сепіпгу апсі а зЬгіпе
іо іЬе МоіЬег оі Сосі.
16 ! ВТЕЬ0НЦ8$ІАХ — ІЛ«Т 20
20 —23Ф СОМРОІЖВ \УОНП8 / ПРАВАПІС СКЛАДАНЫХ СЛОВАў
1. Складаныя словы, складзеныя з двух ці больш словаў (асноваў), звычайна разгля-
даюцца як словы з адным націскам, і тады яны падпарадкуюцца ўсім правілам
аканьня. Прыкладам:
самалёт
сенажаць
землятрўс
дабрадзёй
даўганосы
паўнаводны
разнастайны
стагадовы
поўдзень
поўнач
паўгоду
паўмэтра
штагоду
штаночы
штадзённы
стаміліённы
2. Некаторыя аднак складаныя словы захавалі націскі ў вабедзьвюх складовых част-
ках і такім парадкам маюць два націскі. У гэтакіх словах дапушчаецца напісаць
два о, ці о й э, о й ё і г. д. Прыклады:
трбхпавёрхавы, карбткатэрмінбвы, лёгкаатлетычны ды шэсьцьсбт,
шэсьцьсбтны, вбсемсот, вбсемсотны . . . (Глядзі пр. 25—I, УВАГА 1.)
УВАГА 1. Некатопыя складзныя словы паміж складовымі часткамі маюць злучаль-
ныя га ньг»:
о, е (і а на; » зм): сыровадка (хуЬеу, Яцісі іп соііа&е сЬеезе)
сухёдні (сігу іазііп^)
а, я (толы не гад націскам): самалёт, пустацьвёт, землятрўс,
зе?.. ія; * сваячз.ова, задняязычны
УВАГА 2. “Поў” у складаных словах пішацца толькі пад націскам, а не пад націскам
пішацца “паў”: . I |. ‘ |
а) поўнач, поўдзень, полудзень, але
б) паўгоду, паўмэтра, паўдаляра, паўмёсяца, паўтара,
паў-Эўропы, паў-Віцебска
УВАГА 3. Ненацісьненае “э” у першай частцы складаных словаў захоўваецца бязь
зьмены: мэтазгодны, шэравокі, тэлебачаньне.
*
1. Сотрошкі м’огсіз (у/огсін сотровесі оі Муо ууогсіз), аге цвцаііу ге^агсіесі аз зіп^іе хуогсіз
\уііЬ опе 8Іге§8. Гог ехатріе:
самалёт аігріапе
землятрўс еагіЬ^ііаке
паўнаводны сіеер
поўдзень пооп
поўнач 1. тісіпі&Ы; 2. погіЬ
паўгоду Ьаіі оі а уеаг
2. Эотеіітез сотроітсі мюгсів геіаіп іЬе огі&іпаі зігезз іп ЬоіЬ рагіз апсі іЬцз Ьауе імю
8іге88е8:
трбхпавёрхавы іЬгее-зіогеу Ьі^Ь
карбткатэрмінбвы зЬогі-іегт
шэсьцьсбт зіх Ьцпсігесі
шэсьцьсбтны эіх-ЬцпНгесііЬ
ВУЕЬ0НЦ58ІАК — ІІМТ 20 і 17
ГЮТЕ 1. Іп воте сотроітсі \уогсІ8 уоууеіз аге іпзегіесі іо іоіп іЬе і\уо рагіз.
ТЬе іоіпіпз уо\уеІ8 аге:
о, е (хуЬеп 8іге88ей): сыровадка (\уЬеу), сухёдні (Нгу (азііпе)
а, я (хуЬеп ітзіге88есі): самалёт, землятрўс (еагіЬдпаке),
канягадоўля (Ьогзе-Ьгеесііп^)
ГЮТЕ 2. “э” іп іЬе йгзі рагі о( а сотроііпсі ууогсі, еііЬег зігеззесі ог опзігезвесі, гетаіпз
ітсЬап§есІ:
шэравокі ^геу-еуесі
мэтазгодны асМзаЫе
тэлебачаньне іеіеуізіоп
20 — I ВЕСЬЕ^8І(Ж ОЕ АПТЕСТІУЕ8 Ш ТНЕ РЬСВАЬ
СКЛАНЁНЬНЕ ПРЫМЁТНІКАЎ у множным ліку
1. У множным ліку прыметнікі маюць адну форму для ўсіх трох родаў:
Адз. лік: добры хлопец Множны лік: ^хлопцы
добрая дзяўчына добрыя —дзяўчаты
добрае дзіця ^дзёці
2. Узор скланеньня (скланеньне ў вадзіночным ліку глядзі правіла 16-1, б)
Для ўсіх родаў
а) Цьвярдая аснова
й зацьвярдзёлая (незалежна
ад
націску).
Н.
чорныя
чорных
чорным
старыя
старых
старым
М.
як Н. або Р.
чорнымі старымі
чорных старйх
б) Мяккая
аснова
задняязйчныя (на г, к,
Параўнайце да
займеньніка “янй
м
н
н. сінія даўгія высокія сухія ЯНІІІ
р. сініх даўгіх высокіх сухіх іх
д. сінім даўгім высокім сухім ім
в. як Н. або Р. як Н. або Р. іх
т. сінімі даўгімі высокімі сухімі імі
м. сініх даўгіх высокіх сухіх іх
УВАГА. Пры мяккой аснове й задняязйчнай (на г, к, х) у множным ліку канчаткі
прыметнікаў ва ўсіх ускосных склонах адпаведна такія самыя, як і форма ад
займеньніка “янбі”.
18 ВТЕЕОКІІ85І4Л — ІЖІТ 20
* *
*
Іп іЬе ріпгаі, ппііке іп іНе зіп^піаг, агііесідуез Ьауе опе Гогт Гог аіі ІЬгее еепйегй.
Гог ехатріе:
ЗШСтПЬАН
добры хлопец
добрая дзяўчйна
добрае дзіця
РЬЫКАЬ
добрыя
хлопцы
дзяўчаты
дзёці
МОТЕ 1. ТЬе асспяаііуе о( асііесііуез тосШуіп^ іпапітаіе поітз із іЬе §ате а§ іЬе пот-
іпаііуе (маю цікавыя кнігі); іЬе асссізаііуе о( асЦесіІуез тосіііуіп^ апітаіе
поцпз із іЬе 8ате аз іЬе ^епіііуе (ён мае прыгожых сясьцёр).
МОТЕ 2. ТЬе ріпгаі епсііп^ оі асііесііуез \уііЬ а зоН зіет ог Ьаск 8Іет епсііп^ іп г, к, х,
іп аіі сазез оіЬег іЬап іЬе потіпаііуе, гезресііуеіу аге ісіепіісаі іо ІЬе Іоггп8 оі
іЬе рег8опа! ргопоіт “яны”, зее 20-1, 26.
20 —II ТНВЕЕ КІКО8 ОЕ АВ-ІЕСТІУЕЗ
ПРЫМЁТНІКІ ЯКАСНЫЯ, АДНОСНЫЯ (або АДКАЗНЫЯ)
й ПРЫНАЛЁЖНЫЯ | р
Па значэньню прыметнікі дзеляцца на тры групы: якасныя, адносныя (або ад-
казныя), прыналёжныя. I. I
1. Якасныя прыметнікі паказваюць на розныя якасьці, якія могуць выяўляцца ў боль-
шай ці меншай ступені, прыкладам: колер (зялёны, чорны), смак (салодкі), форма
або памер (крўглы, даўгі), нутраныя якасьці чалавека (добры, разўмны, адважны)
і г. д.
2. Адносныя (або адказныя) прыметнікі паказваюць на: матар’ял, зь якога дадзены
прадмет (драўляны дом, зялёзны мост); мёсца знаходжаньня яго (тутэйшы, га-
радзкі, вясковы); паходжаньне ці стан (беларўскі, канадзкі, студэнцкі, бацькаўскі);
час існаваньня (зімовы, учарашні); вагў (пяціфунтовы) і да г. п.
Адносныя прыметнікі так, як і якасныя прыметнікі, адказваюць на пытаньне
які? якая? якое?
3. а ) Прыналёжныя прыметнікі адказваюць на пытаньне чый? чыя? чыё? ды паказва-
юць на прыналежнасьць прадмету асобе ці жывёліне, ад назову якіх утвораныя
гэтыя прыметнікі, прыкладам:
рыбакоў човен, братава хата, бацькава аўта
матчын абрўс, сястрына кніга, вавёрчына гняздо
б) Прыналёжныя прыметнікі ўтвараюцца ад асноваў ажыўленых назоўнікаў да-
даньнем: I. да назоўнікаў мужчынскага роду__суфіксаў:
’°Ў» -аў (камароў, сябраў), або
-ёў, -еў (кавалёў, сланёў, Васілёў, Алёсеў)
вуеьонцзяіа^ — іжгг 20 ! 19
II. а да назоўнікаў жаноіікага роду суфіксаў: -ін, -ын.
-ІН — пасьля цьвярдой асновы: варона — варонін; Зіна — Зінін
ды мяккой асновы: Зося — Зосін, Насьця — Насьцін
-ын — пасьля ўсіх іншых асноваў: сястра — сястрын; цётка — цётчын
❖ 51*
*
1. ТЬе Роззеввіуе асііесііуез апзхуег іЬе цоезНоп чый? чыя? чыё? ТЬеу іпсіісаіе розяев-
8Іоп Ьу а рей’чоп ог ап апітаі ігот \уЬозе пате іЬеу аге іогтесі. Гог ехатріе:
іаіЬег’з сар — бацькава шапка
2. То (огт а ро88в88Іуе асііесііуе:
а) іЬе зцНіх -оў, -аў, -ёў ог -еў із асМесі іо іЬе зі;ет о( а тавсііііпе апітаіе поііп.
Гог ехатріе:
краўцоў, сі>інаў, кавалёў, лосеў
Ь) апсі іЬе зцйіх -ін ог -ын (іЬе зіійіх -ін іо поііпв уНіЬ Ьагсі ог 8оН 8Іет8, іЬе знЖх
-ын іо аіі оіЬег зіетз) із асісіесі іо іЬе зіет оГ а Гетіпіпе апітаіе поцп:
Нінін, Зосін, матчын, сястрын
3. Іп ехрге88Іоп8 оі роззеззіоп, зіісЬ аз “ГаіЬег’з Ьоцзе”, іпвіеасі о( іЬе ^епіііуе саее аз
іп ЕпяІізЬ іог ехатріе, іп Вуе1опі88Іап, ро88е88І^е асііесііуев аге іівесі. Еог ехатріе:
ІаіЬег’з Ьонзе — бапькаў дом,
зізіег’в Ьоок — сястрына кніга,
а зраггоху’з пезі — вераб’ёва гняздо
ХУЬеп іЬе патез о( регвопз ог апітаів аге цвесі іп іЬе ро88в88Іуе ууііЬ оіЬег сіезсгірііуе
ууогсіз, іЬе депіііуе сазе І8 аізо цзесі. Еог ехатріе:
ту іаіЬег’з Ьонзе — дом майго бацькі
іЬе ІіШе зраггоуу’в пезі — гняздо малога вераб'я
20 —III ЬОЫС 8Н0ВТ Г0ВМ8 ОГ АПТЕСТІУЕ8
ПРЫМЕТНІКІ ПОЎНЫЯ й КАРОТКІЯ
1. Балыпыня якасных прыметнікаў могуць мець форму поўную й кароткую. Пры-
кладам:
а) поўныя: маладй, вялікі, зялёная, салодкі, хітры
кароткія: молад, вялік, зялёна, саладок,* хіцёр*
* У кароткіх прыметніках мужчынскага роду, калі аснова канчаецца на колькі
зычных, зьяўляюцца беглыя галосныя: а, о, е або ё.
20 ВТЕЬОНІІ58ІАН — СІМТ 20
б) Кароткія якасныя прыметнікі ужываюцца радзей, як поўныя, ды толькі ў на-
зоуным склоне адзіночнага н множнага ліку. іншых склонах яны прынмаюць
канчаткі поўнае формы.
У сказе кароткія прыметнікі выступаюць пераважна ў ролі выказьнікаў:
I сёна цэла, і козы сйты. Вочы сіні, як васількі.
в) Кароткая форма якаснага прыметніка ўтвараецца ад поўнай “скарачэньнем”
канчаткаў:
прыгожі/ прыгожа^ прыгожа/ прыгожыўГ
сін/ (сінь) сіня^ сін^е сінір'
Гэтак кароткая форма мае наступныя канчаткі:
Адзіночны лік мужчынскі род — ніякага канчатку
— жаноцкі род — а, я
ніякі род — а, е
Множны лік — для ўсіх родаў — ы, і
2. Адносныя (адказнь летнік маюць толькі поўную форму: беларўскі,
зялёзны, учар^* • - а - І'' «Ш&ійНМ
Прыналёжныя прымстнікі
оць толькі кароткую форму:
братаў касьшбм,
Алёсеў мяч,
матчын сын,
братава шапка,
Алёсева кніга,
матчына дачка,
братава пяро
Алёсева крэсла
матчына дзіця
❖ ❖
*
ТЬеге аге ілуо іогшй оі асііесііуез—іЬе Іоп^ апсі іЬе зЬогі.
а) Ехсері іог ровзевзіуе асЦесііуез \уЬісЬ іп іЬе потіпаііуе зіп&іііаг апсі рітігаі сап опіу
Ье зЬогі, іЬе вЬогі іогт8 іп тосіет Вуеіогпззіап аге іізесі уегу 8е1сіот апсі еуеп іЬеп
опіу іп іЬе потіпаііуе. Іп аіі оіЬег сазез іЬе зЬогі асііесііуез іаке іЬе епсііп^б оі
іЬе іов^ іогт.
ТЬе зЬогі іогтз аге пзесі таіпіу аз ргесіісаііуе асЦесііуез. Гог ехатріе:
у яго вочы сіні, як васількі
Ь) ТЬе зЬогі іогт І8 оЬіаіпеН (гот іЬе зіет оі іЬе 1оп& іогт аз іоііоууз:
втаііьАк
Ьоп^ іогт
8іет + 8погі епсііпё
= 8Ьогі іогт
прыгожы
сіні
прыгож
сінь
попе
прыгож
сінь
ВТЕЕОКН88ІАМ — ІЖІТ 20 I 21
Г. прыгожая
сіняя
п. прыгожае
сіняе
т. (. п.
прыгожыя
сінія
прыгож
сінь
прыгож
сінь
РІЛЖАЬ
прыгож
сін
а
я
а
е
прыгожа
сіня
прыгожа
сіне
прыгожы
сіні
ы
і
с) ІІпзіаЫе -а-, -о-, -е- ог-ё-іп зЬогі іогтз.
Ьоп^ асііесііуез у^Ьозе зіетз епсі іп Ьуо сопзопапіз ^епегаііу іпзегі “о”, “ё”
\уЬеп зігеэзеН апсі “а”, “е” \уЬеп ппзігеззесі іп іЬе табсііііпе потіпаііуе \уЬеп зЬог -
епесі.
чорны — чоран, чорна
горкі — горак, горка
салодкі — саладок, салодка
поўны — повен, поўна
грозны — грозен (ог гразён), грозна
мўдры — мўдзер (ог мудзёр), мўдра
20 —IV АПУЕКВЗ / ПРЫСЛОЎІ
1. Словы, што адказваюць на пытаньні як? калі? дзе? куды? завуцца прыслоўямі.
Прыклады:
Ён (як?) прыгожа малюе. Усё зазелянёла (дзе?) навокал.
Мы прыёхалі (калі?) ўчора. Дарога йдзе (куды?) направа.
Прыслоўі — нязьменныя словы. У сказе яны паясьняюць:
а) перш-наперш дзеясловы: прыгожа малюе.
б) прымётнікі й прыслоўі (тут яны азначаюць звычайна ступень выражанае імі
прыметы): вёльмі прыгожы дзень
надта прыгожа пяё
в) і рэдка назоўнікі: чытаньне ўголас, яздё конна.
2. Паводля свайго значаньня прыслоўі дзеляцца на рад групаў, вось важнейшыя зь іх:
а) прыслоўі спосабу дзёяньня (адказваюць на пытаньне як?): добра, высака, вёль-
мі, надта, прыгожа . . .
б) прыслоўі мёсца (на пытаньне дзе? куды?): тут, там, туды, адтўль, блізка,
увёрх, увёрсе, дома, дамоў ...
в) прыслоўі чёсу (на пытаньне калі?): цяпёр, сёньня (або сяньня, сягоньня), з^ў-
тра, пазаўчора, лётась, улётку, зрйнку, ураньні...
22 вуеьокцззіа^ — ітіт 20
3. Правапіс прыслоўяў.
а) Прыслоўі з прыназоўнікамі
пазаўчора
поначы
папраўдзе
потым
пазаўтра
назаўсёды
надарэмна
нанава
нанач
насўстрач
завідна
зараз
замуж
здалёк
зосну
бясконца
удаўжкі
удосыцьце
улётку
узімку
і таксама- пабеларўску, паангёльску, пафранцўску, памойму, патвойму, панаша-
му, пановаму, памалу, паасобку, паблізу, папросту, папершае, падругое, па-
трэйцяе, павоўчы і г. д.
з прыназоўнікамі ад прыслоўяў, што падобна
прыслоўе — пішацца зьліта
С.і, атку (калі?) пісалі.
іы (калі?) ёхаў.
,сч ьь (калі?) гэта здарылася.
.х.іь (калі?) было горача.
б) Трэба адрозьніваць назоўнікі
гучаць:
назоўнік з прыназоўнікам
— пішацца асобна
3 пачатку (чаго?) дня.
У ночы (якія?) зімовыя.
У восень (якўю?) халодную.
У дзень (які?) лётні.
в) Адмоўе не(ня) пішацца зьліта ў прыслоўях: нёяк, нёдзе (=дзёсьці), нёкуды
(= кудысьці), нёкалі (= калісьці), а таксама ў прыслоўях, дзе “не” ўтварае
новае паняцьце і паняцьце гэтае можна замяніць сынонімам бязь “не”, пры-
кладам: |
нядобра (блага), нялёгка (цяжка), недалёка (блізка).
Але калі робіцца супрацьстаўленьне двух паняцьцяў, дык не(ня) пішацца
асобна: Самалёт ляцёў ня вКісака, а зусім нізка.
* ❖
*
1. АскегЬз оі таппег (спосабу дзёяньня) іогтеН Ггот ааіесііуез, епН іп “-а” (шізігеззесі).
ТЬезе асІуегЬз аге ісіепіісаі іп Гогт іо зЬогі пепіег асЦесІІуез. Еог ехатріе:
асііесііуез: прыгожы, добры, высокі, даўгі
аскегЬз: прыгожа, добра, высака, доўга
АскегЬз Гогтесі ігот асііесііуез епНіп^ іп “-скі”, Ьо\уеуег, аге ргейхеН Ьу “па
апа епсі іп -у . Гог ехатріе: беларўскі — пабеларўску (іп Вуеіотззіап)
пафранцўску, пасяброўску.
вуеі.оішязіая — іімт 20 23
2. АсІуегЬб іуііЬ іЬе ргерозіііопв
Еог ехатріе:
(за, з, без,
на, у, ог па)
аге аіхуауз хутіііеп іобеіЬег.
зараз
замуж
здалёк
бясконца
надарэмна
направа
удосыцьце
улётку
упоперак
пазаўчора
пановаму
папёршае
падругое
пафранцўску
удаўжкі
3. ТЬе рагіісіе “не” І8 іійпаііу уугіііеп Іо&еіЬег іуііЬ іЬе асІуегЬ. Гог ехатріе: нёкалі,
няпрыгожа, нядобра.
Опіу іп зепіепсез хуЬеге сопігазі із ехргевзесі, “не” апсі іЬе асіуегЬ аге у/гіНеп
зерагаіеіу. Еог ехатріе:
ён ня добра напісаў, а зусім блага.
Самалёт ляцёў ня вйсака, а нізка над лёсам.
4. АсІуегЬв ууііЬ ргейхез, зцсЬ аз “спачатку, удзёнь, увосень”, Ьауе іо Ье дівііп^ніяЬесІ
ігот поші8 мчіЬ ргеро8Іііоп8. АУЬеп а хуогсі І8 іоііохуесі Ьу а поідп іп іЬе ^епіііуе, оі
Ьу а тос!іГуіп& асЦесііуе, іі І8 а поііп іуііЬ а ргерозіііоп апсі аз іізчаі іі тпзі Ье м/гіНеп
верагаіеіу. Еог ехатріе:
РКЕРОЗІТІО^ + ГЮІЖ
АПУЕКВ8
Спачатку (калі?) яны пісалі.
Удзёнь (калі?) ён ёхаў.
Гэта здарылася ўвосень (калі?).
3 пачатку (чаго?) мёсяца.
У дзень лётні прыёмна над рэчкай.
У восень халодную прырода рыхтўецца
да зімй.
5. Ыоіе іЬе зреіііп# оі асІуегЬз, зчсЬ аз:
раз-по-раз
перш-наперш
гадйі-ў-рады
калі-ні-калі
як-ні-як
дзё-ні-дзе
час-часом
сям-там
тудй-сюдй
сяды-тады
ледзь-ледзь
больш-менш
20 — V СЕОСКАРНІСАЬ МАМЕ8 А^О МАМЕ8 ОЕ РЕК8ОМ8 ЕМВШС Ж
-оў(аў), -ёў(-еў), -ін(-ын)
СКЛАНЁНЬНЕ ПРОЗЬВІШЧАЎ I ГЕАГРАФІЧНЫХ НАЗОВАў НА
-оў(аў), -ёў(-еў), -ін(-ын)
Прозьвішчы й геаграфічныя назовы з вышэйпададзенымі канчаткамі, г. зн. з
формай прыналежных прыметнікаў, скланяюцца так, як назоўнікі мужчынскага роду
з чыстай асновай. Прыкладам:
а) НАЗ. пісьмёньнік Бйкаў, паэт Пйсін
РОД. пісьмёньніка Быкава, паэта Пйсіна
ДАВ. пісьмёньніку Бьікаву, паэту Пйсіну
ТВОРН. зь пісьмёньнікам Быкавам, паэтам Пысінам
МЕС. пры пісьмёньніку Быкаву, паэту Пысіну
24 ВТЕЬОКІ5$8ІА1У — ІІМТ 20
б) НАЗ. горад Пскоў, Крычаў, Магілёў, Дзярэчын
РОД. з гораду Пскова, Крычава, Магілёва, Дзярэчына
ТВОРН. пад горадам Псковам, Крычавам, Магілёвам, Дзярэчынам
МЕС. у горадзе Пскове, Кр&чаве, Магілёве, Дзярэчыне
Сео&гарЬісаІ патез апсі патез оі регвопз епсііп^ іп -оў(-аў), -ёў(-еў), -ін(-ын)
аге сіесііпесі ав тавсііііпе поппв епсііп^ іп а сопвопапі.
Гог ехатріез Іоок пр іЬе Вуеіотззіап іехі.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 224. Прачытайце ўважна апавяданьне “Беларўскія рэкі” ды ад-
кажэце на пастаз'леныя пытаньні.
1. Дзе бярэ свой пачатак рака Дняпро? 2. Напішэце, якія тут названыя прытокі
Дняпраэ 3. Празг як .• і:чэ край плывё Дняпро? 4. У якое мора ўпадае рака Дняпро?
5. Якая шаецца недалёка ад Смалёнска? б.Скуль выцякае рака Нёман?
7. Выпішцс т прытокі Нёмна. 8. Якія гарадй стаяць над Нёмнам?
9. Дзе Ья.'ь.і ':.ан? 10. Які вялікі стары беларўскі горад стаіць над Вяль-
лёй? 11. П, . . . пг аплывае Вяльля? 12. У якое мора ўпадае Нёман? 13. Якая
яшчэ белар с ,.ч . дае ў Балтыцкае мора? 14. Якія большыя беларўскія гара-
ды стаяць ііаА .5. Якое значаньне маюць рэкі для краю?
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 225. а) Прачытайце ўголас складаныя словы й словы, з каранёў
якіх яны ўтвораныя. * |
(Словы з адным націскам і са злучальнымі галоснымі: “а, я”)
самалёт — сам і лётае
сенажаць —сёна й жаць
вадалаз — вада й лазіць
даўганбсы — даўгі й нос
чарнавалбсы — чорны й волас
сінявбкі — сіні й вока
паўнаводны — поўны й вада
ды беларўскія гарады:
Наваградак
Нававялёйка
Наваполацак
Старадўб
б) Прачытайце словы ды ўкладзёце зь імі сказы.
поўнач
поўдзень
полудзень
паўмёсяца
паўмэтра
паўдаляра
паў-Канады
паў-Віцебска
паў-Чыкага
ВУЕЕОНІІ85ІАМ — ІЖІТ 20 ' 25
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 226. а) Ад дадзеных словаў утварэце складбныя словы, як пёр-
шую складовую частку дадаючы “паў”:
УЗОР: вядро — паўвядра
Год, ліст, крўглы, востраў, кіляграм, мёсячны, круг,
Амэрыка, гадзіна, цэнтымэтр, міля, працэнт, дарога.
б) Замянёце падчыркнутыя словазлучэньні адным словам.
УЗОР: Ішоў палавіну гадзіны. — Ішоў паўгадзіны.
1. Сьпісаў палавіну сшытка.
2. ДзяўчЫнка пяцёх год. (пяцігадовая)
3. БудЫнак на пяць павёрхаў.
4. Прайшоў палавіну кілямэтра.
5. Бўсел з даўгім носам.
6. Хлопец зь сінімі вачыма.
7. Нёман поўны вады.
8. Аб’ёзьдзіў палавіну Эўропы.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 227. а) Прачытайце сказы, а тадй перапішэце. Падчыркнёце
складёныя словы, ды калі ёсьць у іх злучальны галосны, падчыркнёце яго другі
раз.
1. Землятрўсы часта бываюць у Японіі. 2. Вайстраносы човен шыбўе ўпоперак
Прыпяці. 3. На будаўніцтве працўюць бэтонамяшалкі, зёмлячарпалкі, каменядрабілкі.
4. Будаўнікі будўюць шматпавёрхавыя дамы. 5. Вўчні хадзілі на электрастанцыю.
6. Наваградак, Нававялёйка, Наваполацак і Старадўб — беларўскія гарады. Навагра-
дак зь іх самы стары, а Наваполацак — самы малады. 7. Дваццацыіяціградусны ма-
роз — невялікі мароз.
б) Уважна прачытайце.
НАВАГРАДАК — ПЁРШАЯ СТАЛІЦА ВЯЛІКАГА КНЙСТВА ЛІТОЎСКАГА
Наваградак, вёльмі старЫ беларўскі горад, быў сядзібаю вялікага князя Мін-
доўга.
У палавіне трынаццатага стагодзьдзя (у 1242 годзе) князь Міндоўг спыніў та-
тарскія войскі ў ваколіцы Ліды, а сем гадоў па тым разьбіў іх у біцьве пад Койдана-
вам. Татары адступілі далёка на ўсход, пакідаючы Міндоўгу вялікую здабычу ды
славу пераможца. Ягоную найвышэйшую ўладу прызналі тады ўсе іншыя князі, і
Міндоўг пачаў тварыць новы дзяржаўны цэнтр у Наваградку, загадзя забясьпёчыў-
шы ямў абарону ад усялякіх варожых нападаў.
26 I ВУЕІ.01Ш88ІАК — ІЛЧІТ 20
Вялікі князь Міндоўг пашыраў сваю ўладу ня толькі на зёмлі беларўскія, але й
на Жамойць, цяпёрашнюю Лятўву, ды стаўся такі моцны й слаўны, што ў 1253 годзе
на замку ў Наваградку быў каранаваны на караля.
3 сталічнага Наваградка разам зь дзяржаўнай уладай пашйрылася на ўсе іншыя
зёмлі, што цяпёр завўцца беларўскімі, і ймя прынаваградзкае зямлі, а звалася яна Літ-
ва. Ад таго часу наш край праз больш, як паўтйісяча гадоў зваўся Літвой, дзяржава
__ Вялікім Княствам Літоўскім, а нашыя прашчуры — Ліцьвінамі. Гэтак звалі наш
край і іншыя народы ды іхныя гісторыкі.
У Вялікае Княства Літоўскае ўваходзіла як ягоная правінцыя і сяньняшняя Ля-
тўва, толькі тады яна звалася Жамойць або Жмудзь.
Жамойці не падабалася падлягаць Ліцьвіном, ужываць іхную мову, бо літоўская
мова была ўрадавай на ўсёй тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага, у ёй толькі пі-
саліся правы й кнігі, і Жамойць ціраз прабавала адарвацца ад Літвы. Пёршыя паў-
станьні яна ўзьнімала яшчэ за жыцьцём Міндоўга. У змаганьні з Жамойцяй у 1263
годзе быў подстміам забіты і сам кароль Міндоўг.
Наваградак-жа быў сталіцаю да 1323 году, калі вялікі князь Гедымін сталіцай
Вялікага Княства Літоўскага зрабіў Вільню, пазьнёйшую ягоную сталую сталіцу.
Слоўнік (УосаЬійагу)
стагодзьдзе, -я (п.) сепідігу
войска, -а (т.) агту
князь, -я (т.) ргіпсе
бітва, -ы (Г) ЬаШе
Ліда (Г), Койданава (п.) Ьісіа, Коійапама
(сіііез іп ууезГет Вуеіогавзіа)
татарскі, -ая, -ае Таіаг (асЦ.) ог Тагіаг
здабыча, -ы (Г) ероііз, Іооі (ігот \уаг)
слава пераможца уісіоіўз ^Іогу
найвышэйшая ўлада (і.) зпргете (іп
іЬіз сазе) зоуегеі&п рохуег
дзяржава, -ы (1.) зіаіе
дзяржаўны, -ая, -ае зіаіе (асЦ.)
загадзя (асіу.) іп асКапсе, іп ^оосі ііте
забясьпёчыць (11) рі. іо весііге
забясьпёчыўшы Ьаміп§ зеспгесі
абарона ад варожых нападаў сіеіепсе
ігот епету аііаскз
Лятўва, -ы (1.) ргеяепі-сіау ЬіГгшапіа
замак, замку (т.) сазііе
быў каранаваны (Ье) жаа сгохупесі
кароль, караля (т) кіпё
Літва, -й ({.) ЬііЬііапіа (оісі пате оі
ргезепі-сіау Вуеіогаззіа)
Вялікае Княства Літоўскае (п.) Сгапсі
ВчсЬу оі ЬііЬпапіа
гісторык, -а (т) Ьізіогіап
уваходзіць (II); уваходжу, уваходзіш, -яць
іо Ье а рагі оі
падлягаць (I); падлягаю, -еш, -юць
іо Ье зпЬіесі іо
урадавая мова ойісіаі іап^ііа&е
права, -а (п.) 1а\у
адарвацца (1) (рГ оі адрывацца, I) іо
Ьгеак а\уау
узьняць паўстаньне іо 8Іагі ап ііргІ8Іп&
змаганьне, -я (п.) 8іга&ё1е, ЬёЬі
быў забіты (Ье) \уаз кіііесі
сталы, -ая, -ае регтапепі, ііпаІіегаЫе
Жамойць, -і ог Жмудзь, -і (Г) Зато^іііа
— оісі пате (Іавііпе аітозі ііпііі іЬе
епсі оі іЬе 19іЬ с.) оі ргезепі-сіау
ЬііЬпапіа
ВУЕЕОКІІ88ІАК — ШЧІТ 20 27
в) Прачытайце пытаньні ды адкажэце на іх паводля чытанкі з пўнкту “б .
1. У каторым стагодзьдзі жыў князь Міндоўг?
2. У каторым годзе і зь кім была бітва пад Койданавам? Хто ў ёй перамог?
3. Дзе й калі Міндоўг быў каранаваны на караля?
4. Як зваўся калісь наш край, і як звалася тадй нашая дзяржава?
5. Чамў Жамойць узьняла паўстаньне супроць Міндоўга?
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 228. а) Прачытайце ўголас і запамятайце прымётнікі, утвораныя
ад назоўнікаў.
вішня — вішнёвы
дуб — дубовы
клён — кляновы
зіма — зімовы
вясна — веснавы
зялёза — зялёзны
павётра — павётраны
мароз — марозны
ноч — ночны
рака — рэчны
горад — гарадзкі
восень — восенскі
грамада — грамадзкі
сябра — сяброўскі
вўчань — вучнёўскі
б) Паводля ўзору прымётнікі з пункту “а)” напішэце з назоўнікамі, мужчынскага,
жаноцкага або ніякага роду.
УЗОР. Вішнёвае дрэва
в) Праскланяйце ў множным ліку:
1. Новыя сшыткі, кнігі, пёры.
2. Дубовыя сталй, лаўкі, крэслы.
3. Сардэчны сябра, сардэчная пёсьня, сардэчнае слова.
4. Прыгожы дом, прыгожая рака, прыгожае мёста.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 229. Паводля ўзору ад дадзеных назоўнікаў утварэце прына-
лёжныя прымётнікі ў трох родах і дадайце да іх адпавёдна назоўнікі.
УЗОР. 1. Бацькаў сад, бацькава хата, бацькава аўта.
2. Матчын сын, матчына сукёнка, матчына крэсла.
а) 1. Бацька, брат, сябра, дзядзька, настаўнік, Антось, каваль, бўсел, рыбак, кравёц,
Васіль, Вітаўт, Франўк, Віця.
2. Матка, сястра, сяброўка, цётка, варона, Зіна, Зося, Насьця, Ганўля.
Каііпіпдгаб
©Уозігай
РІ6А
І_ІТНІ)АНіАН 5.8 Р
оапаз
МауаЬгаба
/оЬіп
Кесуса
Ріпзк
Могуг
ОКНАІГЧІАМ
Іогадпа
Нгодпа)
Е8ТОІЧІАМ
. 8.8.Р.
Ьогзк ! '
З^іеНаЬогзк
о о 5аІ
Напса^ісу
Оіізпа
РЫа с ак
0 Ароска
°ЗіеЬіег
Міеуіеі
о ЬеріеІ
Зкіоо
о Ьіда
І_мЫіп
ЗДкЕ 1:4,000,000 Іст=40кш
оВгазІаа
НауарЫа
о Разісыу
У*іМагос
°МаІасІеспа V
<-аЬ<Шй
342
- @міе:ім8к
>46+ ^ПМіпзк)
оУіаііі
®^АН52АУУА
? \ (Магзаю)
Л у ——_____
РОЬАІЧО
ВУ ЕЕ0ЯІІ58ІА
ВОІІЫОАЯІЕ8 ОЕ ВУЕЬОРОЗЗІАМ 8.8.Р
” ВООЫОАНЕ5 ОЕ ВУЕ І_0НІІ38ІАЫ І_АМ61ІА6Е
36°
ТЬе еазіегп, поііЬет апсі погіЬ-
ууезіегп Ьоітсіагіез оі іЬе Вуеіо-
гоззіап Іап^оа^е аге ргезепіесі
ассогсІіпЕ Іо іЬе тарз ргерагесі
апсі рпЫізЬесі Ьу іЬе Мозсо\у
Віаіесіоіо^іс Соттіззіоп оі іЬе
Кы88Іап Асасіету оі АгІ8 ап<1
Всіепсез іп Реіго&гасі — Мо8со\у
1914-15.
Межы засягу беларускае мовы
на ўсходзе, поўначы й паўноч-
ным захадзе пададзеныя паво-
для картаў Маскоўскае Дыялек-
талягічнае Камісіі Расейскай Ака-
дэміі Навук Петраград—Масква,
1914-15.
30 ВУЕЬОКІІЗЗІА^ — УМТ 20
ЗСІРРЬЕМЕМТАКТ ІГЧГОКМАТКЖ АВОІІТ ВУЕЬОНЬ’88ІА
ТЬе агеа оГ іЬе Вуеіогпззіап Зоуіеі Зосіаіізі КерпЫіс (В88К) ууЬісЬ епсотраззез
арргохітаіеіу іЬгее-ЬНЬз оГ Вуеіогпзвіап еіЬпо&гарЬіс іетіогіез із 207,600 зц. кт.
(80,134 тііез).
ТЬе КерпЫіс із сііуісіесі іпіо 8Іх асітіпізі гаііте сіізігісів ог уоЫазс: Віегазсіе (Вгезі),
Ногасіпа (Сгосіпо), УісіеЬзк (УііеЬзк), МаЬіІео (Мо^ііеу), Нотіеі (Сотеі), апсі Міепзк
(Міпзк) іп хуЬісЬ гЬе сарііаі сііу оі Міепзк із Іосаіесі.
РорЫаііоп
ТЬе рорпіаііоп іЬе Вуеіогііззіап 88К аз оі Затіагу, 1977 \уаз 9,451,000. ТЬе сот-
розіііоп оі іЬе рорЫаііоп Ьу паііопаіііу (Ьазесі оп іЬе сепзііз о( 1970) із аз іоііохуз:
Вуе1опі88Іапз. 81%; Кп88Іап8, 10.4%; Роіез, 4.3%; ІІкгаіпіапз, 2.1%; Ле\уз, 1.6%; апсі
оіЬегз. 0.6%. І і ' "
Аз оі Заппагу, 1977, іЬеге хгеге 10 сіііез іп Вуеіопіззіап 88К \гііЬ а рорЫаііоп оі
100,000 ог тоге: Міепзк, 1,261,000; Нотіеі, 373,000; УісіеЬзк, 293,000; МаЬіІеп, 282,000;
ВаЬтібк, 201,000; Ногасіпа, 192,000; Віегазсіе, 174,000; ВагапауісЬу, 131,000; УогзЬа
(ОгзЬа), 116,000; апсі Вагузао, 108,000.
ТЬеге аге 30 Розі-8есопс1агу ЕсЫсаііопаІ ІпзіііЫіопз іп іЬе герііЫіс іпсЫсііп^ і\уо
ітіуегзіііез Іосаіесі іп іЬе сіііез оі Міепзк апсі Нотіеі, апсі а іЬігсі опе счггепііу Ьеіп^
езіаЫізЬесі іп Ногасіпа.
^аіыгаі гевоіігсез
ТЬе сошіігу із гісЬ іп хуаіег гезоіігсез аз іЬеге аге гоп&Ыу 10,800 Іакез іоііпсі іп
Вуеіотзаіа. ТЬе Іаг^езі оі іЬегп із ^агасЬ, \уііЬ зпгіасе агеа о( 79.6 зц. кт.
ТЬе таіп гіуег8 оі Вуеіотззіа аге: іЬе Впіарго (Впіерег), Ргуріас (Ргіреі), Ыіо-
тап (Метеп), апсі іЬе Огуіпа (УУезіегп Еуіпа). Іп аіі іЬеге аге арргохітаіеіу 20,800
гіуеге у/ііЬ а іоіаі Іеп^іЬ оі оуег 90,600 кт., оі \уЬісЬ аЬоЫ 4,000 кт. аге пауі^аЫе.
АпоіЬег уаІпаЫе паіпгаі гезочгсе оі Вуеіотззіа аге іЬе 7 тііііоп Ьесіагез оі Іогезі.
Міпегаі гевоіігсев
Іп іЬе регіосі Ьеіууееп 1965 апсі 1975, 8оуіеі Вуеіотззіа Ьесате іЬе та]ог ргосііісег
о( роіавЬ ваіі апсі роіазЬ Гегііііхег іп іЬе 8оуіеі ІЗпіоп. ТЬе зідгуеуесі роіазЬ заіі сіерозііз
атоппі іо аЬопі 40 ЫПіоп іопв.
ВУЕЬОКЬ58ІА^ — УМТ 20 31
ДАВЕДКІ ПРА БЕЛАРУСЬ
Тэрыторыя Беларускае Савецкае Сацыялістычнае Рэспублікі (БССР, якая абый-
мае каля % беларускіх этнаграфічных земляў) — 207,600 квадратных кілямэтраў.
Рэспубліка адміністрацыйна падзеленая на 6 акругаў (вобласьцяў): Берасьцей-
ская, Горадзенская, Віцебская, Магілеўская, I омельская ды Менская з выдзеленым
местам Менскам.
Жыхарства
Колькасьць жыхароў на 1-га студзеня 1977 г. у Беларускай ССР была 9,451,000.
Склад жыхарства рэспублікі паводля нацыянальнасьці ў перапісе 1970 г.: Бела-
русы — 81%, Расейцы — 10.4%, Палякі — 4.3%, Украінцы — 2.1%, Жыды — 1.6%,
іншыя — 0.6%.
Месты Беларускае ССР з жыхарствам больш за 100,000 на 1-га студзеня 1977 г.
у тысячах: сталіца рэспублікі Менск — 1,261, Гомель — 373, Віцебск — 293, Магілеў
— 282, Бабруйск — 201, Горадна — 192, Берасьце — 174, Баранавічы — 131, Ворша
— 116, Барысаў — 108.
У рэспубліцы 30 вышэйшых навучальных установаў, у гэтым два ўнівэрсытэты
— Менскі й Гомельскі ды ў працэсе арганізацыі трэйці — у Горадне.
Рэкі, азёры й лясы
Найбольшыя рэкі ў Беларусі: Дняпро, Прыпяць, Нёман, Дзьвіна. Лік усіх рэкаў
даходзіць да 20,800 з агульнай даўжынёй больш за 90,600 км.
Багатая Беларусь і на вазёры, усіх каля 10,800. Найболыпае зь іх возера Нарач
з плошчай 79.6 кв. км.
Іншае важнае натуральнае багацьце Беларусі — гэта больш за 7 міліёнаў гэкта-
раў лесу.
Мінэральныя багацьці рэслублікі
Калійныя солі каля Старобіна й Петрыкава (у Менскай і Гомельскай вобласьцях).
Каменная соль залягае каля Старобіна (Менская вобл.), Мазыра й Давыдаўкі
(Гомельская вобл.).
32 ВУЕЬОКУ88ІА5 — ІЖІТ 20
8іпсе іЬе сіізсоуегу оі оіі іп Вуеіопізвіа іп іЬе тісі 1960з іів оііірпі Ьаз зіеасіііу іп-
сгеазесі ууііЬ іЬе Іаг^езі сіерозіів іоппсі іп іЬе еазіет Роіезіе.
ТЬе Іапсі із гісЬ іп реаі, — ргоуісііп^ таіегіаі іог іЬе сЬетіса! іпсіцзігу апсі іог іЬе
ргосііісііоп о( еіесігісаі епег&у, — госк ваіі, соаі, §Ьа1е, рЬоврЬаіев, сіоіотііев, Іітезіопе,
каоііп, §апсі апсі ^гауеі, апсі оіЬег ЬпіМіп^ таіегіаіз.
Іпсііізігу апсі Ргосііісііоп
АІіЬоп&Ь ро\уег апсі епег&у ргосіпсііоп аге іЬе та]ог іпсіозігіаі сопсегп іп Вуеіогпз-
§іа, 1Ье герпЫіс із рготіпепі іп іЬе теіаііпг^ісаі, сЬетісаІ, іехіііе, ІптЬег, рцір апсі ра-
рег, апс] Гегіііігега іпсЫзігіев оі іЬе 8оуіеі ІТпіоп. 8оте ргосііісіз, оі ууЬісЬ Вуеіопіззіа рго-
сіосез а сіізргорогііопаіеіу 1аг§е зЬаге іп іЬе 8оуіеі ІІпіоп, іпсічсіе ігасіогз, тоіогсусіез
апсі зсооіегз, теіаі спіііп* ’аіЬез, Ьеагіп&з, сотріііегз, \угІ8і \уаісЬе8, ріапоз, сЬетісаІ
ЯЬгез, апсі іеіеуізіоп зеІ8. -
А&гіспІііігаІІу. Вуеіопіяеіа ргосЫсез Дах-йЬге, егаіп, зп^аг, теаі, е&&8, апсі сіаігу ргосі-
псі8 іп аскііііоп Ье ^уогісГз іоіаі роіаіо сгор.
ТЬе ЗаШюгвк Роіаввішп Сотріех, а ^іапі оГ Вуеіогіізвіа’в сЬетісаі іпдшігу
&
V, -
......
,<ж
1
ЯЙЫ: г
Н Лі.
4 Ч -
НІІІІЦІІ. .11 / / і '
ВУЕЬОКІІ88ІА^ -- ІЖІТ 20 1 33
Нафта знаходзіцца ў пяцёх радовішчах на ўсходнім Палесьсі.
Каля 12% тэрыторыі рэспублікі займаюць тарфя'нікі, у якіх знаходзіцца каля
30.4 міліярдаў кубамэтраў торфу, сыравіны для хэмічнай прамысловасьці й для вы-
творчасьці электрычнай энэргіі.
Бурае вугальле залягае ў Гомельскай, Берасьцейскай і Менскай вобласьцях ды
гарушчыя сланцы (зЬаІе) каля Турава, Любані (Гом. вобл.) і Старобіна.
Зялезная руда знойдзеная каля Стоўпцаў і Карэлічаў (Менская й Горадзенская
вобл.).
Апрача гэтага Беларусь багатая на іншыя вартасныя ддя народнае гаспадаркі вы-
капні: фасварыты, лёгкаплаўкія гліны, пяшчана-жвірова-галечныя матар’ялы, сылікат-
ныя й будаўляныя пяскі (сыравіну для вырабу цэмэнту), граніт, вапняковую сыраві-
ну, будаўляны камень, шкляныя пяскі, тугаплаўкія гліны й каалін (для вырабу пар-
цаляны), а таксама лекавыя мінэральныя воды ды іншыя.
Прамысловасьць: машынабудаўляная, аўтамабільная, мэталяапрацоўная, электра-
-тэхнічная, хэмічная, мінэральных угнаеньняў, нафтавая, будаўляных матар’ялаў. дрэ-
ваапрацоўная, паперная, тэкстыльная, штучнага валакна, абутку, харчавая, цукровая.
Прадукцыя рэспублікі: грузавыя аўтамабілі, трактары, кампютары, машына..
цоўныя прылады, тэлевізары, радыяапараты, халадзільнікі, машыны шыць, гадзінь-
нікі; бульба, лён, збожжа, яйкі, мясныя й малочныя прадукты.
34 ВУЕІ.ОВП$МАХ — ЦМТ 20
б) Прымётнікі з назоўнікамі з пўнкту “а)" (ПРАКТЫКАВАНЫІЕ 229)
напішэце ў множным ліку.
УЗОР. 1. Бацькавы сады, бацькавы хаты, бацькавы аўты.
2. Матчыны сынй, матчыны сукёнкі, матчыны крэслы.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 230. а) Перапішэце сказы. Выпішце прымётнікі ў кароткай фор-
ме ды побач дапішэце іхную поўную форму.
1. Пёршыя громы, сэрцу вы мілы, люб мне ваш сьмех паміж гор! (Колас)
2. Забурліла сіне мора ад ві.хроў. (Купала)
3. Стаў чырван мёсяц круглаліцы. (Колас)
4. Мне мілы рэчка, лес і луг. м | 5
5. Удаўся гарох тонак і высок, на лісьце шырок.
6. Ня той харош, хто на твар прыгож, а той харош, хто на справу гож.
7. Повен хлявСц бслых авёц. (Рот і зўбы). ’ .
б) Перапішэце павс .іля ўзору дадзеныя поўныя прымётнікі, а побач іхную карот-
кую форму * 7
вялікі, вялікая, вялікае; малйі, малая, малое; старьі, старая, старое;
бёлы бёлая, бёлае; чырвоны (чырван), кароткі (каротак), гладкі
(гладак), грозны (грозен), мілы, мілая, мілае, дарагі (дораг).
УЗОР. Мужчынскі род
Поўны Кароткі
вялікі вялік
Жаноцкі род
Поўны Кароткі
вялікая вяліка
Ніякі род
Поўны Кароткі
вялікае вяліка
в) Прачытайце, а тады навучэцеся напамяць.
Закружыліся
Сьняжынкі
Нізка, нізка
Над зямлёй.
Ціха лётаюць
Пушынкі
СЬНЯЖЫНКІ
Нязьлічонай
Чарадой.
БЫццам тЫя
Матылёчкі,
Весяляцца
Нездарма —
Адамкнўла
Ўсе замочкі
Ў нёбе ім
Сама зіма
ВУЕЬОЕЦ88ІА^ — ІШІТ 20 35
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 231. а) Прачытайце прыслоўі ды запішэце іх у альфабэтным па-
радку зь іхным ангёльскім значаньнем.
1. цяпёр
сягоньня
назаўсёды
учора
2. нёдзе
пазаўчора
лётась
нанава
памойму
улётку
зараз
нёкалі
высака
дамоў
дома
вясёла
рана
узімку
адтўль
бясконца
хўтка
шпарка
памалу
часта
здалёк
налёта
ціха
нанач
ураньні
шмат
надта
папёршае
б) У клясе вўчні складаюць вўсна кароткія сказы з гэтымі прыслоўямі.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 232. а) Прачытайце сказы, а тадь'і ў вадзін слупок вбіпішце дзе-
ясловы з прыслоўямі, а ў другі — наззоўнікі з прымётнікамі. Пастаўце пытаньн.
УЗОР. Паказаліся (калі?) позна. Вясна (якая?) позная.
1. Сёлета позная вясна не сьпяшалася. На дрэва.х позна паказаліся пёршыя зялёныя
лісточкі.
2. Прыгожая яблынка стаяла ў ружовым убраньні. Прыгожа вясна апранўла прыроду.
3. Высокая хвоя вырасла на ўзьлёсьсі. Высака на мачту ўзьнімаецца бел-чырвона-
-бёлы сьцяг.
4. Дзёці вясёла гулялі. Зь лёсу вясёлая гўрба дзяцёй ськіравалася да рэчкі.
5. Каля ракі быў шырокі луг. Рака разьлілася шырока.
6. Самалёт узьняўся ў высокае нёба. ВЁісака ў нёбе мігцёлі зоркі.
б) Дапісаць да дадзеных прыслоўяў прыслоўі з супрацьлёжным
значаньнем ды ў
клясе вўсна ўкласьці зь імі сказы.
УЗОР. Уніз — увёрх
зьлёва
глыбака
цяжка
сьпёраду
нізка
увёчары
зблізку
зьнізу
увёрсе
вясёла
павольна
удзёнь
добра
рана
упёрад
36 ' ВТЕЬОКІІ88ІАМ ---- ІІМТ 20
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 233. а) Перапішэце сказы. Растлумачце, да якіх часьцінаў мовы
налёжаць падчыркнутыя словы. Перакладзёце сказы ў ангёльскую мову.
1. Некаторыя хвабрыкі працўюць удзёнь і ўночы.
2. У дзень, такі прыгожы, добра ладзіць маёўку.
3. Мы прыёхалі ўночы. У ночы зімовыя бываюць моцныя маразы.
4. Яны жывўць унізе, а на павёрсе жывё іхны сын зь сям’ёю. У нізе іхнага дому
ніхто ня жывё, там яны маюць краму.
5. Увосень часта йдуць дажджй. У восень позную дні кароткія, а ночы даўгія.
6. Воз перакуліўся набок. Мы зьёхалі на бок дарогі.
7. Зараз пачнёцца лёкцыя. Тут гэтулькі кнігаў, мы іх не забяром за раз, ані за
два разы.
б) Перапішэце, словы з дўжак адпавёдна напішэце зьліта або асобна з настўпным
словам. Зьмянёце, дзе трэба, “з” на “с”.
1. (У) гары над хвойнікам зялёным снуюцца пчолкі зь ціхім звонам.
2. (У) гарй гэтай ёсьць пячора.
3. (У) восень птўшкі адлятаюць у вырай.
4. (У) восень цёплую добра растўць грыбы.
5. (3) пачатку вяснЫ расьцьвілі пралёскі.
6. (3) пачатку разьвязалі задачы, а тады перапісалі практыкаваньне.
7. Нёдзе (з) боку ціха бўлькала рэчка.
8. (3) боку лёсу бліснула маланка.
9. Совы (у) дзень сьпяць, а (у) ночы лётаюць.
10. (У) дзень пагодны на пляжы ўсюды шмат людзёй.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 234. а) Перапішэце сказы, заміж падчыркнутых прыслоўяў
устаўляючы блізкія значаньнем з часьцінкай “не(ня)” са слупка з правага боку.
УЗОР. Нам мала давялося адпачываць. Нам няшмат давялося адпачываць.
1. Нам мала давялося адпачываць.
2. Мы часта навёдвалі мастацкую галерэю.
3. Яны знайшлі шмат баравікоў у барьі.
4. Блізка ад школы працякае рака.
5. Птўшкі ляцёлі нізка.
6. Раптоўна пёрад намі адкрйлася прыгожая паляна.
7. Ціха ён гаварыў, але выразна.
8. Ён шмат хварэе й блага выглядае.
нярэдка
нягўчна
нядобра
нямала
няпрыёмна
няшмат
няпрыгожа
нявысока
ВУЕЬОКЬЗЗІА^
іжіт 20 1 37
9. Янка, брь'ідка гэтак плакаць.
10. Сустрэцца з маім калішнім сябрам з
клясы Антосем Пысінам было вёльмі прь'ікра.
недалёка
нечакана
б) Перапішэце сказы, пішучы “не (ня), ні” зьліта або асобна.
1. Ты сам (не) шмат тут зробіш. 2. Згўбленае золата можна знайсьці, згўблены
час — (ні) колі. 3. Дажджы ў травені мёсяцы йшлі (не) рэдка, а вёльмі часта.
4. Зь нізіны па гэты бок Нёмна (не)сьціхана, аднатонна кракталі жабы.
5. Тут (не) сўха, а вада сочыцца пад нагамі. 6. “Народныя дўмы й казкі давалі
мне сілы (не) мала” — сказаў Янка Купала. 7. (Не) даўно, а толькі сёлета мой брат
скончыў унівэрсытэт. 8. (Не) даўно яны былі ў Сяднёва. Хто яны? “Мой брат з
Антосем (Зайцаў) і Язэпам (Чыгрын)”.
в) Выразна чытаць, выпісаць у вадзін слупок усё прыслоўі, а ў другі ўсе прымётнікі.
КАСЬМІЧНЫ ЭКІПАЖ
Хлопчык ранкам у кватэру
Прыцягнўў з двара фанёру
I за шафаю
Тайком
Доўга стўкаў малатком:
Забіваў цьвікі
Упарта.
I глядзёце —
Вось дык цуд! —
Карабёль гатоў да старту,
Аж да зор яго маршрўт.
Пазайздросьцяць Слаўку дзёці!
Касманаўт малёнькі наш
Для палёту на ракёце
Падбірае экіпаж.
— Маці перш за усё, вядома,
Зь ёю бўдзе лёгка мне.
Зажывў ня горш, як дома,
На касьмічнай цалінё.
3 мамай бёды ўсе — ня бёды!
У міжзорным караблі
I сьняданкі, і абёды
Бўдуць, як і на зямлі.
На аднэй нябёснай маньне
Хіба-ж доўга праляціш?.. —
Ад відна і да зьмярканьня
Непакоіцца малй.
— А які палёт бяз бацькі?
Бўдзе мёсца і ямў.
Хто купляць мне бўдзе цацкі,
Калі таткі не вазьмў?
А сябры:
Антось, Мікола,
I Наталька, і Рыгор,
Тыя, зь кім хаджў я ў школу?
Як бязь іх ляцёць да зор?
. . . Так вядзё сваё падлікі
Касманаўт малёнькі наш.
I расьцё, расьцё вялікі,
Нябывалы экіпаж.
П. Макаль
38 ВУЕЕОНЦ88ІА5 — ішіт 20
Слоўнік (УосаЬпІагу)
фанёра, -ы (і.) ріужмхі
тайком (а<1у.) зесгеііу
цьвік, -а (т.) паіі
ЦУД> -У (т.) тігасіе
маршрўт, -у (т.) гочіе
палёт, -у (т.) Ді^Ьі
падбіраць (I); падбіраю, -еш, -юць
іо зеіесі, іо ріск
экіпаж, -у (т.) сге\у
касьмічная цаліна (1.) (іп іЬіз сазе) опіег
зрасе
нябёсная манна (і.) Ьеауепіу таппа
(ЫЫісаІ)
зьмярканьне, -я (п.) січзк
непакоіцца (II); непакоюся, -ішся, -яцца
іо \уоггу, іо Ье апхіоцз аЬопі
малы, -ога (т.) ІіШе Ьоу
вазьмў (р{.) йіі. оі бярў I зЬаІІ Іаке
падлік, -у (т.) саіспіаііоп
нябывалы, -ая, -ае ііпргесесіепіесі
Кіііпэ оГ іке Савііе-Тогігевв (ЬпіН іп Ніе регіоіі Ьеідуееп Ніе 101Н апй 161Н сепііігіев)
іп ХауаНгасіак
ВУЕЕОГШ88ІАЯ -- ІЖІТ 21 I 39
КРУ Г 21
ТВАР У ТВАР 3 НАВЎКАЙ
(Паводля аповесьці Алёны Васілёвіч “Пачакай затрымайся...”)
За пёршым днём вучэньня йдзе другі, ідзё трэйці. Так праходзіць тыдзень. А
потым, пасьля ўсяго аднаго толькі выходнага дня — у нядзёлю — зноў пачынаецца
пёршы дзень, другі дзень, трэйці . . . Ганька прыкмётна стамляецца на лёкцыях, аста-
ёцца ад старэйшых у дарозе (і старэйшыя крычаць на яё), не пасьпявае навучыцца
як налёжыць лёкцыяў дома... Бо хоць і дўмалася ёй, што як пойдзе яна ў школу, то
назаўсёды ўжо разьлічыцца з пашай і сьвіньмі, — нічога з гэтага ня выйшла. 1
сьвіньні засталіся, і паша засталася. I цётка Хвядора, ледзь толькі Ганька пасьпёе
пад’ёсьці пасьля школы, адразу-ж адпраўляе яё на вйган.
— 3 навўкі вашай, кажа цётка да Ганькі, — я вам скваркі ў торбу не пакладў.
Пасёце сьвіньні, каб сала было...
I Ганька бярэ пўжку й гоніць сьвіньні на выган. Хоць якая карысьць? Усяроўна
ніхто ёй таё скваркі ў торбу не кладзё. Ёй — у школ}' — цётка даё смажаныя пёрад
полымем на скаварадзё сухія скрылікі бўльбы...
Лёкцыі назаўтра Ганька рыхтўе вёчарам. Сядае ў “сталовай”, здымае са сьцяны
й ставіць на стол лямпу ды бярэцца за пісаньне. Ужо што-што, а гэта пісаньне Гань-
цы — адна пакўта! Настаўнік патрабўе, каб пісаць чыста й роўненька, з націскам...
А Ганька не пасьпёла напісаць аднаго радка, як глядзіш, на сярэдзіне чыстай як сьнег
бёлай балонкі сядзіць ужо чарнільная “перапёчка”. Пачнё Ганька сьціраць тўю ня-
шчасную “перапёчку” сьціркай, дык яшчэ прадзярэ дзірку! А пачнё плакаць ад гора
— дык зальлё сьлязамі ўсю балонку...
— От заўтра бўдзе табё ад настаўніка! — заглядае ў Ганьчын сшЕітак сястра
Валя. У яё самое сшыткі й кніжкі чйсьценькія, акуратныя. (Вядома, яна-ж вялікая!).
Ад гэтай пагрозы Ганька яшчэ больш разьліваецца ракой.
— Вазьмў й парвў гэта дурное пісаньне... Гэта дурное “ы”! — намёрваецца й
запраўділ парваць сшытак Ганька.
“Ы” і, праўда, у яё ніяк ня пішацца. Усё дзёці яшчэ на лёкцыі навучыліся пісаць
яго, а ў Ганькі яно ніяк ня выходзіць! Цэлая балонка нёйкіх крывўляў, а ня “ы”.
40 ВТЕЬОКЦЗЗІА^ — іжгг 21
— Навошта табё сшытак ірваць, — падыходзіць супакоіць Ганьку дзядзька Мі-
калай, — вырві лепш ужо аднў гэту няўдалую балонку ды перапішы яё зноў.
I Ганька слўхаецца дзядзькі: вырывае балонку ды зноў бярэцца за гэта сваё не-
падаўкое “ы”.
Дзядзька ніколі ня сварыцца на Ганьку, ніколі не сьмяёцца зь ёйных памйлак.
Наадварот. Ён вёльмі любіць слўхаць ёйнае чытаньне. А чытаць Ганька ўмёе! У клясе
яна ўмёе чытаць лепш за ўсіх дзяцёй — пры маме яшчэ навучылася — навет у сто
разоў лепш за Жука Івана, хоць ён і другагоднік. Дзядзька Мікалай любіць разгля-
даць малюнкі ў Ганьчыным буквары. I вёльмі-ж ямў заўсёды сьмёшна з буржўяў: усё
яны як адзін у капялюшох, і пўза ў кажнага таўстое-таўстое, як падўшка.
— Я навет у Амэрыцы такіх таўстых паноў ня бачыў, — сьмяёцца дзядзька.
— Бо ў Амэрыцы былі паны, а гэта буржўі, — сур’ёзна тлумачыць дзядзьку
Ганька. »
— Хіба што гак - іджаецца дзядзька. " | | I
Любіць хваліцца Ганька дзядзьку і сваім маляваньнем. Толькі дзядзька, хоць і
акуляры ён заўсёды надзяё, не заўсёды разьбірае, што намалявала Ганька ў сваім
блЗКІТНЫМ
— А гэта што - журавы лятўць? — пытаецца дзядзька ў Ганькі, адносячы ад
вачэй ёйны малюнак.
— Журавы... Якія журавы — гэта-ж квёткі! — абураецца такім дзядзькавым
нёвуцтвам Ганька, - Нічога вы ня бачыце!
— Можа й ня бачу, - зноў лагодна згаджаецца дзядзька Мікалай.
I Ганька, добры настрой якой у момант псуёцца ад гэтых “журавоў”, адбірае ў
дзядзькі альбом ды пачынае сярдзіта складаць назаўтра ўсю сваю навўку ў торбу.
II. *
Дзядзька варочаецца ў свой куток на кўхні, дзе ён мудрўе вечарамі над шйлам
і дратвай — шые й ладзіць усёй сваёй сям’і (дый сусёдзям таксама) абўтак.
— Хадзі, Ганька, — кліча ён з кўхні, — паглядзі, якія важнёцкія тўфлі ў цябё
бўдуць.
Ганька нічога не адказвае, але не адмаўляецца, ідзё.
— Дзе яны? — пазіраючы спадылба, пытаецца яна.
— А вось — на, памёрай! — дастаё са сваё шавёцкае скрйнкі сандалі не сан-
далі, тўфлі ня тўфлі дзядзька.
— Я такіх ня хочу! — яшчэ больш надзімаецца Ганька, — янЫ брыдкія. Такіх ні-
хто ня носіць.
— Бач, якая пані важная! — ня вытрымвае на гэта, адклікаецца ад пёчы цётка
ВТЕЬОНІІ581Ате --- ІЖІТ 21 | 41
Хвядора, — “брыдкія!..”. А дзе-ж табё лёпшых узяць?.. Другія носяць лёпшыя, дык
у іх бацькі...
_______ Ну, годзе! — спыняе цётку дзядзька. — А ты памёрай. Ты-ж памёрай толькі...
______ хоча ўсўнуць Ганьчыну нагў ў пантофаль дзядзька.
Ганька не даёцца.
— Я хачў такія, як у Валі...
__ Дык Валя-ж ужо ў чацьвёртай грўпе! — зноў ня вытрймвае цётка.
— Табё я пашыю таксама гэтакія, як у Валі. Толькі тавару дастану, — угавор-
вае Ганьку дзядзька, — ты толькі прымёрай.
Я ня хочу... — ня можа стрымаць плачу Ганька ды усё-ж мёрае нямілыя дзядзь-
кавы пантофлі.
I тут-жа заліваецца сьлязьмі яшчэ больш: на назё яны здаюцца ёй зусім як лапці.
— Я ня бўду іх насіць...
— Ня бўдзеш... Мне толькі не ставала тваё хваробы. Усё дзёці ходзяць ужо аб\
тыя, а яна адна бўдзе босая. Гэтакі холад.
А восень і запраўдй раньняя й халодная. Раніцой як выскачыш з хаты босы,
дык ногі аж заходзяцца. I тамў, як толькі выберашся з Кляпчанскага балота — ад-
разу-ж трэба ўсўнуць ногі ў нёшта сухое й цёплае, бо ня вытрываць! I ўсе дзёці й
запраўды маюць ужо хоць які абўтак. Адна Ганька ходзіць дасюль босая, бо ў яё
няма нічога на ногі.
— Дык трэба яшчэ гэтыя выдумкі: брыдка — хораша... Як быццам у яё бацька
ці маці сядуць ды паёдуць у Слўцак ды прывязўць ёй самыя лёпшыя чаравікі...
Гэта ўжо зноў цётка. Але дзядзька не даё ёй разагнацца.
— Пакўль што паносіш гэтыя, а там я пашыю табё лёпшыя. Дый настаўнік абя-
цаў, што школа табё таксама дасьць новую сьвітку й чаравікі...
Абяцаў гэта настаўнік і Ганьцы. Ужо некаторым дзёцям, у каго няма бацькоў
(Ганька ня любіць, калі кажуць “сіраты”, калі яё самўю таксама завўць “сіратой”
— тады ёй хочацца плакаць), падавалі.
. . . Напамінак пра чаравікі й сьвітку, якія, сказаў настаўнік, і ёй таксама хўтка
падарўе школа, адразу мяняе Ганьчын настрой. Чорт іх бяры, гэтыя пантофлі! Можа
яна іх яшчэ й ня бўдзе насіць, можа яшчэ й пацяплёе, а можа калі й паносіць, то
зусім нядоўга... А потым яна іх вЫкіне дзе-нёбудзь у лазовы куст на Кляпчанскім ба-
лоце... Ганька ўяўляе, як яна размахнёцца і як шпурнё гэтыя дзядзькавы пантофлі!
I ёй ад гэтага робіцца сьмёшна й вясёла. I яна абувае пантофлі.
— Вось ты ў нас і маладзёц, — хваліць яё дзядзька, навет не здагадваючыся,
што зробіць Ганька з гэтымі брыдэзнымі ягонымі пантофлямі...
— Ато, бач, надўмалася! — астыгае й цётка. — Ды лезь ужо на печ, кладзіся
спаць, — загадвае яна, — ато раніцой цябё ніяк не дабўдзішся.
42 | ВУЕЬОВУ58ІА^ — іжіт 21
III.
I гэта праўда. Чым больш праходзіць часу, тым менш застаёцца ў Ганькі ахвоты
да навўкі, да школы.
Як быццам і добра ўсё: і настаўнік нязлосны, і паўсть'інскія хлопцы ўжо больш
ня б’юцца (пасьля таго, як нашыя нскалькі разоў добра далі ім!), і як раздажджыц-
ца, то ў школу іх падвозяць конна...
Праўда, падвозу гэтага — конна, праз паўстынскія брады! — Ганька ня любіць
і баіцца. Яна ўся як асінавы ліст трасёцца, абы толькі конь зайшоў у брод. ёй так
і здаёцца, што конь возьме ды ляжа ў вадў, і тады яна ўтопіцца... I хоць коні разўм-
ныя і ні адно канянё, апрача Вішні Міхася Няронскага, не кладзёцца ў вадзё, усяроў-
на Ганька баіцца... |
. . . Сьмялёй і весялёй робіцца жыць, калі настаюць пёршыя замаразкі, калі вы-
падае пёршы сьняжок, а затйм прыціскае ўжо й добры мароз. Тады Кляпчанскае
балота робіцца цьвярдое, як ток, тадй замярзаюць брады (і ня трэба пераяжджаць
іх конна), тадй на ўсім амаль шляхў да школы збудоўвае зіма коўзанкі. Тадй...
Каб ня рваць дарэмна абўтку, з дому кажны бярэ па невялічкім ахапку саломы-
-аўсянкі. Вёльмі-ж удала абкрўчваць ёю падэшвы ботаў ці валёнак. I коўзайся колькі
хочаш — і падэшва цэлая! (I ніхто дома ня бўдзе лаяць!) I балота ўзімку такое да-
стўпнае, такое прыхільнае. Ні руды таё, што чвіркае пад нагамі й гнюсіць усё, на што
ні нападзё, ні таго пёкла, што ўвёсну ці ўвосень: як засядзеш, дык здаёцца, век ня вы-
берашся... I куст кажны цяпёр бйццам брат табё родны — ня тое, што ўлётку: адно й
глядзі, каб гадзюка ня сыкнула... Узімку на балоце гуляй, дзе хочаш, у хованкі, коў-
зайся на лёдзе, шукай зайцоў. А яны пасьля ночы, па парошы асабліва, бы машьінай
выстрачаць — гэтак зьбёгаюць усё балота...
Ганька любіць зімў!
Узімку можна спазьніцца на лёкцыі. Настаўніку ў школе скажаш, што замяло даро-
гу, а сам тымчасам ганяй рыбу на бродзе з канца ў канёц, з канца ў канёц! А яё гэтулькі
пад лёдам плавае!.. Або яшчэ вёльмі цікава паглядзёць, як прыходзіць які-нёбудзь
паўстынскі дзядзька выбіраць зь мёхам замёрзлую рыбу з пастаўленае на ноч у па-
лонцы вёршы... Дык як ты пасьпёеш на тўю пёршую лёкцыю ці навет і на другўю.
Добра, што хаця пасьпёеш на трэйцюю... За гэта адказ нясўць старэйшыя вўчні, і
тамў на першаклясьнікаў настаўнік вёльмі ня сварыцца: ён сам добра вёдае, якая да-
рога зь Зялёнай Дубровы да школы.
Вясёла таксама, калі падвозяць з дому ці забіраюць на санях са школы — хто-
-нёбудзь з бацькоў ці старэйшыя братй й сёстры. Малых пазахўтваюць, каб не па-
мёрзьлі, у кажухі — тырчаць адно толькі насы — і пасаджаюць на сярэдзіну санёй.
Старэйшыя пачапляюцца з бакоў, павіснуць ззаду на палазох. Цесната. Піск. Сьмех...
А малыя, як наваляцца на іх ды добра прыціснуць, узьнімуць плач...
ВУЕЬОКУЗЗІА^ — УМТ 21 I 43
Аднбім словам — і добрая рэч школа, і ня вёльмі. Каб менш лёкцыяў было ву-
чьіцца ды каб больш выходных дзён было — тады-б Ганька, напэўна, была-б самай
лёпшай вучаніцай. А так — на пёршыя ў сваім жыцьці зімовыя канікулы Ганька варо-
чаецца з адным толькі вёльмі добрым чытаньнем. Задачы-ж разьвязвае яна слаба
й піша таксама няпрыгожа. I дзён прапусьціла нямала. (Падўмаеш, у яё то галава
балёла, то жывот, то зўбы...)
I ўсё-ж давёдка з такімі, хоць і ня выдатнымі адзнакамі Ганьку не засмучае. Па-
пёршае, “энзэдэ”-ж у яё няма ніводнага. А падругое, цэлых дзёсяць дзён ня трэба
бўдзе хадзіць у школу. Цэлых дзёсяць дзён бўдуць канікулы.
Жыцьцё цудоўнае!
Слоўнік (УосаЬпІагу)
твар у твар Іасе іо іасе
затрымацца (I) (рі.) йіі. затрымаюся,
-ешся, -юцца іо зіау 1оп§ег
выходны дзень (ш.) сіау ой
стамляцца (I); стамляюся, -ешся, -юцца
іо %еІ Іігесі
аставацца (I); астаюся, -ёшся, -юцца
Іо Ье ЬеЬіпсІ
разьлічыцца (II) (рі.) Ыі. разьлічўся,
-ышся, -ацца іо &еі гісі оі
паша, -ы (Г) разНіге
выган, -у (т.) соттоп разіпге ^гоітсі
скварка, -і (Г) Ігіесі Ьасоп, сгаскііп^
пасьвіць (II); пасў, пасьвіш, пасьвяць
1. іо іепсі ^гагіп^ (рі&з, саШе),
2. іо ^гаге
сала, -а (п.) заіі рогк, Ьасоп
пўга, -і (Г) (сііт. пўжка, -і) \уЬір
смажаныя сухія скрылікі бўльбы
роіаіо сЬірз
пакўта, -ы (і.) іогтепі, іогіпге
патрабаваць (I); патрабўю, -еш, -юць
іо сіетапсі, іо іпзізі
роўненька (асіу.) еуепіу
перапёчка, -і (1) етаіі Іоаі оі Ьгеасі
чарнілыіая “перапёчка” іпк Ыоі
разьлівацца ракой (іп ІЬіз сазе) іо сгу
парвёць (I); (рі.) йіі. парвў, -ёш, -ўць
іо іеаг іо ріесез
дурнь'і, -ая, -ое зііірісі
намёрвацца (I); намёрваюся, -ешся, -юцца
іо Ье аЬопі, іо іпіепсі
непадаўкі, -ая, -ое іепасіоцз, цпуіеісііп^,
сШйсцІі
сварыцца (II); сварўся, -ышся, -ацца
(на + асс.) іо всоісі
буквар, -а (т.) АВС Ьоок, ргітег
буржўй, -я (т.) Ьоцг^еоіз
пўза, -а (п.) Ьеііу
падўшка, -і (Г) рі!1о\у
згаджацца (I); згаджаюся, -ешся, -юцца
іо а&гее
хваліцца (II); хвалюся, -ішся, -яцца
(упіЬ іп8Іг.) іо Ьга^ (оі, аЬооі), іо
Ьоазі (оі)
акуляры (рі.) еуе ^іаззез
разьбіраць (I); разьбіраю, -еш, -юць
іо таке опі, іо цпсіегзіапсі
абурацца (I); абураюся, -ешся, -юцца
іо Ье іпсіі§папі
нёвуцтва,-а (п.) і^погапсе
лагодна (асіу.) ^епііу, тіісііу
сярдзіта (асіу.) ап&гііу, \уііЬ ап^ег
торба, -ы (1.) Ьа&, зсЬооІЬа^
II.
мудраваць (I); мудрўю, -еш, юць іо ропсіег,
(іп іЬіз сазе) іо іоіі
шь'іла, -а (п.) а\у!
дратва, -ы (1.) хуах-епсі (зігоп^ іЬгеасі)
пазіраць спадйлба іо §1о\уег, іо Іоок
сІізігцбНпІІу, зііііепіу (аі)
памёраць (1) (рі.) Піі. памёраю, -еш, -юць
іо ігу оп
44 ВУЕЬОКЦ88ІА№ — 15ІЧІТ 21
надзім^цца (I); надзімаюся, -ешся, -юцца
іо сіізіепсі
брыдкі, -ая, -ое чдіу
вытрымваць (I); вытрймваю, -еш, -юць
іо сопіаіп опезеіі, іо геігаіп
спыняць (1); спыняю, -еш, -юць іо зіор
усўнуць (I) (рі.) Ы. усўну, -еш, -уць
іо зЬоуе іп, іо іЬгцзі іп
давацца (I); даюся, 'ёшся, -юцца іо Іеі
опезеіі Ье саіі&Ы;
не давацца іо еуасіе, іо сіосі^е
тавар, -у (т.) ^оосіз, (іп іЬіз сазе)
таіегіаі, ІеаіЬег
лапаць, лапця (т.) Іуре оі тоссазіп тасіе
оі йехіЫе Ьагк (Ьазі)
хадзіць абўтым іо \уеаг вЬоез, іо Ьауе
зЬоез оп
босы, -ая, -ае ЬагеГооі
ногі заходзяцца ТЬе іееі аге Ьесотіп^
тітЬ ігот соісі
разагнацца (I); (рі. оі разганяцца, 1)
іо ^аіЬег Ы11 зреесі
сьвітка, -і (1.) реазапГе сІоіЬ соаі
сірата, -ы (т. & і.) огрЬап
напамінак, напамінку (т.) гетіпсГег
чорт, чарта (т.) сіеуіі
лазовы куст, -а (т.) озіег (\уі11о\у) ЬцзЬ
размахнўцца (I) (рі.) іЫ. размахнўся,
-ёшся, -уцца іо опе’з агт
шпурнўць (1); (рі.) Ы. шпурнў, -ёш, -ўць
іо Ьцгі
сьмёшна (асіу.) йтпу
брыдэзныя = вёльмі брыдкія уегу п^іу
астыгаць (I); астыгаю, -еш, -юць 1. іо сооі
сіохуп, 2. іо %еі соісі
печ, -ы (1.) оуеп (Ьцііі оі Ьгіск)
дабудзіцца (11) (рі.) Ыі. дабуджўся,
дабўдзішся, -яцца іо тапа^е іо \уаке
цр, іо гоцзе
III.
ахвота да навўкі, школы ап іпсііпаііоп
ог \уізЬ іо Іеагп
паўстынскія хлопцы Ьоуз ігот іЬе уіііа^е
Раіізіуп
падвозіць конна іо ^іуе а ЬогзеЬаск гісіе
брод, -у (т.) іогсі, зЬаі1о\у зроі іп іЬе
гіуег ог тагзЬ
асінавы ліст, -а (т.) азреп Іеаі
утапіцца (II); (рЬ) йіі. утаплюся,
утопішся, -яцца іо с1го\уп, іо Ье
сігохупесі
ток, -у (ш.) Ьагсі сіау іЬгезЬіп^ йоог
ахапак, ахапку (т.) ЫіпсЬ
салома-аўсянка (1.) оаі зіга\у
падэшва, -ы (1.) зоіе
валёнкі (рі.) (а іуре оі) іеіі Ьооіз
прыхільны, -ая, -ае ІауоцгаЫе, Ьеірйіі,
ргоріііоііз
руда, -ьі (і.) гесі зіаіп оп а з\уатр
гнюсіць (II); гнюсіць, -яць іо зіаіп,
Іо таке ЫіЬу
гадзюка, -і (1.) асійег, уірег
хованкі (рі.) Ьісіе апсі зеек
вйстрачыць (II); (рі.) йіі. вйстрачу, -ыш,
-аць іо зііісЬ, (іп іЬіз сазе) іо Іеауе
а раііегп оі Гооіргіпіз
ганяць (I); ганяю, -еш, -юць Іо сЬазе
палонка, -і (1.) ісе-ЬоІе
вёрша, -ы (і.) ЬзЬіп^-Ьазкеі, сгееі
нёсьці адказ іо Ье гезропзіЫе
Зялёная Дуброва Сгееп-Оак Сгоуе (іЬе
пате оі а уіііа^е)
пазахўтваць, (I); (рЕ) пазахўтваю,
-еш, -юць Іо соуег цр, іо ічск іп
кажўх, -а (ш.) зЬеерзкіп оуегсоаі
пачапляцца (I); (рі.) йіі. яны пачапляюцца
іо Ьап^ оп
палазы (рі. оі полаз, -у) гцппегз оі а зІеі&Ь
варочаццца (I); варочаюся, -ешся, -юцца
іо соте Ьаск, іо соте Ьоте
прапусьціць (II); рі. разі прапусьціў, -ла,
-лі іо тізз
жывот, -а (т.) зіотасЬ
давёдка, -і (1.) 1. тісі-іегт герогі,
2. геіегепсе
засмучаць (I); засмучйю, -еш, -юць
іо таке засі, ууоггіесі
папёршае (асіу.) йгзііу, йгзі оі аіі, іог
опе іЬіп^
“энзэдэ” (зЬогі оі нездавальняюча)
цпзаіізГасіогу тагк
падругое (асіу.) зесопсііу
канікулы (рі. опіу) уасаііоп
ВУЕЕОКІІ85ІАН -- ІЖІТ 21 I 45
ПЫТАНЬНІ
1. У каго Ганька жыла, як янйі зваліся?
2. Чамў Ганька не пасьпявала рыхтаваць лёкцыі, калі яна іх рыхтавала?
3. Якія прадмёты Ганька любіла найбольш, і што было ёй найцяжэйшае? Знай-
дзёце й прачытайце радкі ў вапавяданьні, дзе пра гэта кажацца.
4. Хто Ганьку найбольш любіў у хаце? Прачытайце тўю мясьціну ў вапавяданьні,
дзе кажацца пра гэта.
5. Хто любіў разглядаць малюнкі ў Ганьчыным букварЁі?
6. За што Ганька часам злавалася на дзядзьку Мікалая?
II.
1. Што рабіў дзядзька вечарамі?
2. Якая была пара году, і якое надвор’е?
3. Ці блізка было Ганьцы хадзіць у школу, і якая была дарога?
4. Які быў горад недалёка ад вёскі, дзе жыла Ганька?
5. Чамў Ганька жыла ў дзядзькі Мікалая?
6. Чамў Ганька не хацёла памёраць сандалі, якія наладзіў ёй дзядзька Мікалай,
і чамў нарэшце згадзілася?
III.
1. Як звалася вёска, дзе была Ганьчына школа, ды балота па дарозе ў школу?
2. Чамў дажджлівым надвор’ем дзяцёй падвозілі ў школу конна?
3. Ці Ганька любіла ёзьдзіць конна? Чамў?
4. Прачытайце ды назавёце ўсе прычыны, чамў Ганька больш любіла хадзіць у
школу ўзімку?
5. У якія гўльні дзёці гулялі ўзімку на балоце?
6. Як звалася Ганьчына вёска?
7. Якўю давёдку атрымала Ганька пёрад зімовымі вакацыямі?
21 —24Ф ТНЕ СНАМСта ОГ ОЖ80МАЫТ8 Ш ТНЕ 8ТЕМ
ЧАРГАВАНЬНЕ ЗыЧНЫХ
1. Пры ўтварэньні й зьмене словаў некаторыя зычныя гукі асновы могуць падмяняц-
ца іншымі зычнымі, як мы, прыкладам, ужо бачылі ў дзеясловах:
пісаць — пішў пячы — пякў
хадзіць — хаджў рэзаць — рэжу
46 ВТЕЕОКЦ55ІАН — ОТЧІТ 21
Гэтая падмена адбываецца паводля пэўных адпаведнасьцяў.
с можа падмяняцца з ш, але ня з ж
к з ч, ці яшчэ з ц
з з ж, а ня з ш.
чаргаваньнем.
Чаргаваньне зычных адбываецца ня
прыметніках, прыслоўях. Прыклады:
шапка — у шапцы, шапачка
нага — на назё, ножка
мўха — мўсе, мўшка
Гэткая падмена ў граматыцы завецца
толькі ў дзеясловах, але і ў назоўніках,
сухі — сушэйшы
тўга — тужэй
вйісака — вышэй
2. Галаўныя выпадкі ЧАРГДВАНЬНЯ ЗыЧНЫХ (для давёдак)
к-ц-ч:
к-ч:
ц-ч:
х-с-ш:
х-ш:
с-ш:
г-з-ж:
г-ж:
з-ж:
д-дз-дж:
т-ц-ч:
д-с:
т-с:
ск-шч:
ст-сц-шч:
б-бл:
в-ўл:
м-мл:
п-пл:
ф-фл:
г'.-'рк. шапцы - шапачка;
п пячэш; сякў— сячэш; горка — гарчэй;
крыніна крынічны; сталіца — сталічны;
страха страсё — стрэшка;
вўха — вўшы; пух — пушысты; ціха — цішэй;
напісаць — напішў; I
луг — на лўзе — лужок;
бягў — бяжыш; стрыгў — стрыжэш; доўга — даўжэй;
казаць — кажў; мазаць — мажу;
ход — хадзіць — хаджў; язда — ёзьдзіць — ёжджу;
сьвятло — сьвяціць — сьвячў;
кладў — класьці; вядў — вёсьці;
цьвітўць — цьвісьці;
трэск — трашчаць; бліскае — блішчыць;
мост — масьціць — машчў; пусьціць — пушчў;
рабіць — раблю; любіць — люблю;
мова — размаўляю; слава — слаўлю;
карміць — кармлю; зламаць — зламлю;
купіць — куплю; сыпаць — сйплю;
графіць — графлю.
21 — 25Ф ТНЕ СНАМСШС ОЕ УО\УЕЬ8 Ш ТНЕ 8ТЕМ
ЧАРГАВАНЬНЕ ГАЛОСНЫХ
1- Пры ўтварэньні й зьмене словаў могуць чаргавацца й галосныя гукі асновы, пры-
кладам: збор — зьбіраю (о чаргуецца зь і), нёс — нёсьці — нясў — ношка
(Ьшкііе) (ё-е-я-о).
ВУЕЬОКП88ІА^ — ІЖІТ 21 1 47
2. Галоўныя выпадкі ЧАРГАВАНЬНЯ ГАЛОСНЫХ (для давёдак)
е-ё-я-о:
о-а:
э-а:
е-о-і:
е-і:
о-у-ы:
ой-аі:
вёсьці — вёў — вядў; нёсьці — нёс — нясў — ношка;
воз — вазіць; ношка — насіць; >
стрэл — страляць; рэкі — рака; ?
выберам — зборны — зьбіраю;
цьвет — цьвісьці;
правіла аканьня
сохнуць — сухі — прасыхаць;
рой — раіцца; пойла (з^ііі, Ьо^уазЬ) — паіць.
♦ ♦
♦
Іп зоте чуогсіз, \уЬеп іЬеу сЬап^е іЬеіг іогт, сегіаіп сопзопапіз (ог уоу/еія) аге
сЬап&ес! ассогсііп^ іо сегіаіп гпіе». Гог ІЬезе гпіез апсі ехатріез Іоок чр іЬе Вуеіогпзяіап
іехі:
а) Іог іЬе сЬап§іп§ оі сопзопапіз § 21—24Ф, 2;
Ь) Гог іЬе сЬап&іпё оі уолуеіз § 21—25Ф, 2.
21 — I ВЕСВЕЕ8 ОГ С0МРАШ80М. ТНЕ СОМРАВАТІУЕ ОГ АПТЕСТІУЕ8
СТУПЁНІ ПАРАЎНАНЬНЯ. ВЫШЭЙШАЯ СТУПЁНЬ ПРЫМЁТНІКАЎ
а) Якасныя прымётнікі (і толькі якасныя) маюць тры ступёні параўнаньня:
звычайная (іЬе розіііуе) — нов-ы
вышэйшая (іЬе сотрагаііуе) — нав-ёйш-ы
найвышэйшая (іЬе зпрегіаііуе) — най-навёйшы
б) Утварэньне вышэйшае ступёні.
1. Вышэйшая ступёнь, якая паказвае, што ў вадным прадмеце якасьці больш, як у
другім, творыцца пры дапамозе суфіксаў: -ейш-, -эйш-, -ш- ад асновы прымет-
нікаў звычайнае ступёні, прьікладам:
сін-і
прыгож-ы
малад-ы
сінёйшы, -ая, -ае
прыгажэйшы, -ая, -ае, -ае
маладзёйшы, -ая, -ае або малодшы, -ая, -ае
2. У прыметніках з задняязычнай асновай на г, к, х пры ўтварэньні вышэйшае
ступені “г” чаргуецца з “ж”: тугі, тужэйшы
“к” з “ч”: мяккі, мякчэйшы
“х” з “ш”: сухі, сушэйшы
ды падобна “с” у канцы асновы чаргуецца з “ш”, а “з” із “ж”.
48 ВТЕЕОП1785ІАЯ — ІШІТ 21
3. У некаторых-жа прыметніках з асновай на “-к” або на “-ок” у вышэйшай сту-
пені “-к” і “-ок” выпадаюць, прыкладам:
кароткі — карацёйшы
глыбокі — глыбёйшы
нізкі — ніжэйшы
высокі — вышэйшы
4. Колькі прыметнікаў як добры, благі, дрэнны, вялікі, малы вышэйшую ступень
параўнаньня ўтвараюць ад іншага караня, гэтак:
благі (дрэнны) — горшы
вялікі — большы (й вялікшы)
малй — мёншы
добры — лёпшы
5. Вышэйшая ступень параўнаньня часам творыцца даданьнем да звычайнае ступені
словаў болын Я
ціхі - •);' ы; менш сьпёлы.
в) Скланеньне ды ужываньяе у сказе. ’
1. Прыметнікі ў вышэйшай ступені скланяюцца гэтак-жа, як і ў звычайнай. Прыкл.:
У вышэйшага хлопца чорныя валасЬі, а ў ніжэйшага сьвётлыя.
2. Назовы прадметаў, да якасьці якіх параўноўваецца тая-ж якасьць дадзенага
прадмету, могуць мець форму:
I. вінавальнага склону з прыназоўнікам “за”:
брат старэйшы за сястрў,
або II. назоўнага склону са злучнікам “як”, перад якім у сказе заўсёды трэба
ставіць коску:
брат старэйшы, як сястра;
мая праца лягчэйшая, як твая.
* *
*
I. Ве^геез оі Сошрагізоп оі Афесііуей.
Іп Вуеіопдззіап, аз іп Еп^ІізЬ ІЬеге аге іЬгее (іе&теез оі сотрагізоп:
іЬе роаіііуе — звычайная ступёнь
іЬе сотрагаііуе — вышэйшая ступёнь
апН іЬе впрегіаііуе — найвышэйшая ступёнь
ВУЕЬОВЦЗЗІА^ -- ІЖІТ 21 1 49
II. ТЬе Сотрагаііуе о( Асііесііуез.
а. Гогтаііоп.
1. ТЬе зітріе сотрагаііуе і§ ГогтесІ Ьу іпзегііп^ Ьеі\уееп іЬе зіет апсі іЬе епсііп^ оі
іЬе ровіііуе іогт іЬе зчйіх -ейш-, -эйш-, ог -ш-. Еог ехатріе:
РО8ІТІУЕ СОМРАКАТІУЕ
сін-і, -яя, ае сін-ёйш-ы, -ая, -ае
прыгож-ы, -ая, -ае прыгаж-эйш-ы, -ая, -ае
малад-й, -ая, -ое маладз-ёйш-ы, -ая, -ае ог
малод-ш-ы, -ая, -ае
2. П іЬе зіет епсіз іп “-г, -к, -х” ог “-с” іЬе іоііоууіп^ сЬап^е оі сопзопапіз іізцаііу
іакез ріасе:
г сЬап^ез іо ж тугі (іі^Ьі) — тужэйшы (іі^Ыег)
к ” іо ч мяккі — мякчэйшы (зоііег)
х ” іо ш сухі — сушэйшы (сігуег)
с ” іо ш высокі — вышэйшы (Ьі&Ьег, іаііег)
3. 8оте афесііуеб хуііЬ зіетз епсНп^ ууііЬ “-к” ог “-ок” сігор іЬезе віійіхез іп іЬе §іт-
ріе сотрагаііуе. Еог ехатріе: кароткі — карацёйшы; глыбокі — глыбёйшы.
4. А Ге\у соттоп асііесііуез Ьауе вресіаі (огтз іог іЬе сотрагаііуе Гогтесі Ігот сШ-
іегепі ГООІ8. Еог ехатріе:
добры — лёпшы (Ьеііег)
благі * (дрэнны) — горшы (ууогзе)
вялікі * — большы (Ьі^ег)
малы — мёншы (зтаііег)
* благі апсі вялікі Ьауе Муо теапіп^з:
благі, горшы — Ьасі вялікі, большы — Ьі#
благі, блажэйшы — ппЬеаІіЬу ог зіскіу вялікі, вялікшы — &геаі
5. ТЬе сотроітсі сотрагаііуе, акЬоп^Ь уегу гагеіу пзесі, І8 Іогтесі Ьу асісііпб іЬе асі-
уегЬз больш (тоге) ог менш (Іезз) іо апу оі іЬе сіесіепзіопаі Гогтз оі іЬе розіііуе.
Еог ехатріе: гэта больш (менш) сьпёлы яблык, як той;
гэтыя вўчні менш здольныя за тых.
Ь. Весіепзіоп апсі ііве.
1. АсЦесІіуез іп іЬе сотрагаііуе аге сіесііпесі іп ехасііу іЬе 8ате таппег аз іп іЬе
розіііуе. ТЬіз теапз іЬеу іаке іЬе зате епсііп&з. Еог ехатріе:
Зіп^іііаг — мёншы, мёншага, мёншаму, зь мёншым, пры мёншым
Ріпгаі — мёншыя, мёншых, мёншым, зь мёншымі, пры мёншых
50 ВТЕЬОКІІ85ІА^ — ІІТЧІТ 21
2. АЙег сотрагаііуе асЦесііуев іЬе сопіііпсііоп ‘ЧЬап” тау Ье ехргеззесі еііЬег Ьу “за”
ог Ьу “як”:
I. Ву “за” + іЬе ассцваііуе саее оі іЬе пате оі іЬе іЬіп^ сотрагесі. Еог ехатріе:
Брат старэйшы за сястрў. ТЬе ЬгоіЬег із оІНег іЬап іЬе зізіег.
II. Ву “як” 4- іЬе потіпаііуе сазе оі іЬе іЬіп^ сотрагесі. Еог ехатріе:
Брат старэйшы, як сястра. ТЬе ЬгоіЬег із оісіег іЬап іЬе зізіег.
і^оіе іЬаі іЬе соп]ппсііоп
“як” із акуауз ргесесіесі Ьу а сошша.
21 — II ТНЕ ЗНРЕКЬАТІУЕ ОГ АПТЕСТІУЕ8
НАЙВЫШЭЙШАЯ СТУПЁНЬ ПРЫМЁТНІКАў
а) Утварэньне. ' --і
Найвышэйшая ступень прыметнікаў, якая паказвае, што ў дадзеным прадмеце
якасьці больш. як \Вй ' Сіх іншых, творыцца:
1. ад вышэйшае ступені даданьнем прыстаўкі “най- або нязьменнага слова “сама”,
п р ы к л а д а м:
старэйшы — найстарэйшы або сама старэйшы
лёпшы — найлёпшы ” сама лёпшы
лёпшая (-ае) — найлёпшая (-ае) ” сама лёпшая (-ае)
2. ад звычайнае або вышэйшае ступені даданьнем адпаведна займеньніка самы,
самая або самае, прыкладам: 4 Н'
самы глыбокі (або самы глыбёйшы) яр
самая высокая (або самая вышэйшая) гара
самае старое (або самае старэйшае) мёста
Форма з “най-” ужываецца шмат шырэй, як формы з самы, -ая, -ае ці з
сама.
б) Скланёньне й ужываньне.
1. Прыметнікі ў найвышэйшай ступені скланяюцца гэтак-жа, як і прыметнікі ў
звычайнай ці вышэйшай ступені, прыкладам:
найлёпшага вўчня, з найлёпшым вўчнем,
самым лёпшым вўчням, пры найлёпшых вўчнях.
2. У форме са словам “сама” скланяецца толькі другая частка:
сама лёпшы вўчань атрымаў узнагароду;
ня было сама лёпшага вўчня;
пісалі пра сама лёпшых вўчняў.
ВТЕЬОІШ88ІА^ — цмт 21 51
3. Пасьля найвышэйшае ступені назовы прадметаў, да якасьці якіх параўноўваецца
якасьць дадзенага прадмету, ставім у родным склоне множнага ліку з прына-
зоўнікам “з”, пасьля якога часта дадаецца займеньнік “усіх”, прыкладам:
Антось найлёпшы з братоў, Антось сама старэйшы з братоў.
Ганна найпрыгажэйшая з усіх дзяўчат у клясе.
Таполя найвышэйшая з усіх дрэваў у парку.
**
*
а. Еогтаііоп.
ТЬе 8іірег1аЫуе сіе&гее оі асііесііуез із оЬіаіпеб:
1. Ьу асісііп^ іЬе ргейх “най-” іо іЬе сошрагаііуе іогт, ог
2. Ьу іі8Іп& іЬе хуогсі “сама” (Ше тозі) ЬеГоге іЬе сотрагаііуе ог
3. Ьу п8Іп& іЬе ргопоіт самы, самая ог самае ассогсііп&іу Ьеіоге іЬе розіііуе ог іЬе
сотрагаііуе. Еог ехатріе:
СОМРАКАТІУЕ
прыгажэйшы
глыбёйшы
лёпшы
ЗСРЕКЬАТІУЕ
найпрыгажэйшы ог сама прыгажэйшы
тозі Ьеапіііпі (Ьапсізоте)
найглыбёйшы, сама глыбёйшы (іЬе сіеерезі)
найлёпшы ог сама лёпшы
ог самы добры, самы лёпшы (іЬе Ьезі)
ТЬе Іогт ууііЬ іЬе ргейх “най-” із іЬе зпрегіаііуе Гогт о( асі]’есіі\7е8 тозі ігедііепііу
іізесі.
Ь. Весіепвіоп апсі ііве.
1. Асіз’есііуев іп іЬе впрегіаііуе іогтесі Ьу іЬе ргейх най- аге сіесііпесі аз асііесііуез іп
іЬе ровіііуе ог іЬе сотрагаііуе сіе^гее. Еог ехатріе:
найлёпшы вўчань, у найлёпшага вўчня
пра найлёпшых вўчняў, няма самых добрых вўчняў
2. Іп іЬе Гогт ууііЬ “сама”, іЬе зесопсі рагі опіу із сіесііпесі.
няма сама лёпшага вўчня іЬе Ьезі зінсіепі із поі Ьеге
мы гаварылі пра сама лёпшых вўчняў \уе \уеге іаікіп^ аЬопі іЬе Ьезі зішсіепіз.
3. ТЬе зырегіаііуе Гогт іпсіісаіез іЬаі іЬе цііаіііу аіігіЬпіесі іо ап оЬ]’есІ І8 іЬе Ьі^Ьеаі,
аз сотрагесі хуііЬ іЬаі оі оіЬег оЬіесіз. Іп а зепіепсе іЬе пате о( іЬозе оіЬег оЬ-
Іесіз із ехргеззесі іп іЬе ^епіііуе ріпгаі, ргесесіесі Ьу іЬе ргерозіііоп “з”, 1о11о\\есі
зотеіітез Ьу “усіх”:
Барыс найвышэйшы з усіх хлопцаў. Вогіз із іЬе іаііезі о( аіі іЬе Ьоуз.
52 ВУЕЬОКЦ88ІА^ — ІЛЧІТ 21
21 —III
СОМРАКАТІУЕ А^П ЗОРЕКЬАТІУЕ ОЕ АПУЕКВ8
ВЫШЭЙШАЯ й НАЙВЫШЭЙШАЯ СТУПЕНІ ПРЫСЛОЎЯЎ
I. Вышэйшая ступёнь.
а) Вышэйшая ступень прыслоўяў творыцца ад ступені звычайнае пры дапамозе
суфікса “-ей” або “эй”, што дадаецца заміж “-а” на канцы. Гэты суфікс гэтак-
-жа, як і ў вышэйшай ступені прыметнікаў, найчасьцей пад націскам. Прыкл.:
моцна — мацнёй
вясёла — весялёй
прыгожа
дорага
прыгажэй
даражэй
б) Так, як і ў прыметніках, у прыслоўях, утвораных ад іх, у вышэйшай ступені
адбываецца чаргаваньне зычных ды ў некаторых выпадаюць суфіксы “-к-” ды
“-ок(ак)”. Прыкладьг ' • V
1. хўтка — хутчэй
ціха — цішэй
2. блізка — бліжэй
цяжка — цяжэй
доўга
мякка
3. шырака
гльібака
— даўжэй
мякчэй
— шырэй
— глыбёй
в ) У лрыслоўях. утвораных ад прыметнікаў зь нерэгулярнай вышэйшай ступеняй,
вышэйшая ступень таксама творыцца ад іншага караня ды якраз ад таго самага,
што й вышэйшая ступень адпаведных прыметнікаў. Прыклады:
блага
дрэнна
добра — лепш (або лёпей ці ляпёй)
— горш (або гбрай ці гарэй)
мала і / л \
. } — менш (або менен
крыху। ’
шмат । - „ . -
многа ’ — больш (або болен ці бален)
11. Найвышэйшая ступёнь.
Найвышэйшая ступень прыслоўяў творыцца ад ступені вышэйшае далучэнь-
нем да яе прыстаўкі “най-”. Прыклады:
мацнёй — наймацнёй
хутчэй — найхутчэй
цяжэй — найцяжэй
болып — найбольш
111. У выразах з параўнаньнем:
а) пасьля вышэйшае ступені прыслоўяў трэба ўжываць прыназоўнік “за” або
“як” (заўсёды з коскай перад ім):
ВУЕЬОКІІ88ІА^ ІІМТ 21 ! 53
КЭрка зьвязаў пачку мацнёй за Антося, або — мацнёй, як Антось.
Ганна вўчыцца лепш за Янку, або лепш, як Янка.
б) а пасьля найвышэйшае ступені словазлучэньне “з усіх”:
Ганна вўчыцца найлёпш з усіх у сям’і.
**
*
АскегЬз, сіегіуесі Ггот асЦесіІуез ууЬісЬ Ьауе сіе&геез оі сотрагізоп, аізо Ьауе а сот-
рагаііуе апсі зчрегіаііуе іогт.
I. ТЬе Сотрагаііуе оі аскегЬб.
а) Сотрагаііуе асІуегЬз аге іогтесі ігот іЬе розіііуе Ьу асісііп^ іЬе зчйіх “-ёй” ог
“-эй” аі іЬе епсі, іпзіеай оі “-а”. Рог ехатріе:
моцна (зігоп&іу, Ьагсі)
дорага (ехрепзіуеіу)
мацнёй (Ьагсіег)
даражэй (тоге ехрепзіуеіу)
Ь) А11 іггеёпіагіііез апсі сЬап^ез зцсЬ аз іЬе сЬап^іп^ оі соп8опапі8 іп іЬе зіет, ог
іЬе сігорріп^ оі іЬе зіійіхез “-к-” ог “-ок(ак)-” хуЬеп іогтіп^ 1Ье сотрагаііуе оі
асЦесііуеа, аІ80 іаке ріасе іп аскегЬз сіегіуесі Ггот іЬезе айіесііуез. Гог ехатріе:
1. сЬап^іп^ оі сопвопапіз:
хўтка (цшскіу) — хутчэй (тоге діііскіу)
ціха (дпіеііу) — цішэй (тоге дпіеііу)
доўга (Гог а 1оп& ііте) — даўжэй (Іоп&ег)
2. сігорріп^ “-к-” ог “-ок(ак)”:
блізка (сіозеіу) — бліжэй (сіозег)
цяжка (Ьагсі, сіійіспк) — цяжэй (тоге сіійіспіі)
шырака (хуісіеіу, хуісіе) — шырэй (упсіег)
глыбака (сіееріу) — глыбёй (сіеерег)
3. ігге^ііаг сотрагаііуез:
добра (\уе11) — лепш (ог лёпей) (Ьеііег)
блага
дрэнна
}(Ьас11у) — горш (ог горай) (^уогзе)
II. ТЬе Зіірегіаііуе о( асІуегЬз.
8іірег1аІіуе асІуегЬз аге Гогтесі Ьу ргейхіп^ “най-” іо сотрагаііуе асІуегЬз. Гог
ехатріе:
хутчэй (Іазіег) — найхутчэй (Газіезі)
часьцёй (тоге ігедцепііу) — найчасьцёй (тозі Іге^сіепііу)
54 ВТЕЬОКП88ІА^ — ІЛЧІТ 21
III. Моіісе іЬе (о11о\уіп& ітрогіапі ігге^ііаг сотрагізопз:
добра, лепш (оглёпей), найлёпш (ог найлёпей)
блага, горш (ог ГОрай), найгорш (ог найгорай)
дрэнна
мноТа*^111110^^ больш (ог болей)> найбольш (ог найболей)
мала (а ІіШе), менш (ог мёней), наймёнш (ог наймёней)
* шмат І8 аізо пзесі іо теап “тапу”. Еог ехатріе: шматвераб’ёў—тапу зрагптз.
IV. а) Аііег сотрагаііуе асЬегЬз ГЬе сопіппсііоп іЬап із ехргеззесі Ьу “як” хуЬісЬ із аі-
\уаув ргесесіеН Ьу а сотта ( »- іЬе потіпаііуе), ог Ьу іЬе ргопоііп “за” ( + іЬе
ассіізаііуе). Гог ехатріе: Я Н I ' І
Мы часьцёй чьг . ‘>ўскія кнігі, як францўскія
геасі ГуеІ гс !!. Ьоокв тоге оііеп іЬап ЕгепсЬ Ьоокз;
Га тна бёг іа .улчэй, як йны брат. Наппа гап іазіег іЬап Ьег ЬгоіЬег.
ог Ганна . <) л/. хуічэй за свайго брата.
Ь) Аііег іЬе зорегіаіт оі' асІуегЬз іЬе ёепйіуе ріпгаі мбіЬ іЬе ргерозіііоп “з” тпзі
Ье пзесі. Еог ехатріе: % " & і' '1
Янка бег найхўтчэй з усіх — сіоЬп гап іЬе Газіезі оі аіі.
21—IV ОВПтАЬ МНМЕВАЬЗ / ПАРАДКАВЫЯ ЛІЧЭБНІКІ: 1 — 20
а) Колькасныя лічэбнікі адказваюць на пытаньне колькі? Прыкладам:
Колькі кнігаў тут маеш? — пяць кнігаў.
Парадкавыя лічэбнікі адказваюць на пытаньне каторы з парадку? Прыкл.: Каторую
кнігу ты чытаеш? — пятую кнігу.
б) Утварэньне.
1. Парадкавыя лічэбнікі 1—4: пёршы, -ая, -ае; другі, -ая, -ое; трэйці, -яя, -яе;
чацьвёрты, -ая, -ае творацца парознаму, пёршы, прыкладам, зусім ад іншага
караня.
2. У лічэбніках ад “пяць” да “двйццаць” пры ўтварэньні парадкавых “ць” на кан-
цы заменьваецца ў “т” ды дадаюцца адпаведна для трох родаў канчаткі пры-
метніка зь цьвярдой асновай. Прыкладам: пяць — пяты, -ая, -ае. Прычым у
“шэсьць” карэннае “э” пераходзіць у “о” (шосты), ды гэтак-жа ў “сем”, “е” пе-
раходзіць у “ё” — сёмы, -ая, -ае. У “дзёвяць” — “дзявяты”, “дзёсяць” —
“дзясяты” — націск зь першага складу пераходзіць на другі.
ВУЕЕОКЦ88ІАК — ІЖІТ 21 | 55
в) Скланёньне.
Парадкавыя лічэбнікі скланяюцца, як прымётнікі зь цьвярдой асновай, (за
выняткам “другі”, “трэйці”) ды згаджаюцца ў родзе, ліку й склоне з назоўнікам,
які яны азначаюць. Прыкладам:
1. На восьмым павсрсе.
3. За трэйцім возерам.
2. Дванаццатая лёкцыя.
4. У пёршых днёх вясны.
* *
*
а. Сагйіпаі апсі огсііпаі пптегаіз: 1 іо 20.
САКПЖАЬ
окожаь
1. адзін, адна, адно
2. два, дзьве
3. тры
4. чатыры
5. пяць
6. шэсьць
7. сем
8. восем
9. дзёвяць
10. дзёсяць
11. адзінаццаць
12. дванаццаць
13. трынаццаць
14. чатырнаццаць
15. пятнаццаць
16. шаснаццаць
17. сямнаццаць
18. васьмінаццаць ог
васямнаццаць
19. дзевятнаццаць
20. дваццаць
пёршы, -ая, -ае
другі, -ая, -ое
трэйці, -яя, яе
чацьвёрты, -ая, -ае
пяты, -ая, -ае
шосты, -ая, -ае
сёмы, -ая, -ае
восьмы, -ая, -ае
дзявяты, -ая, -ае
дзясяты, -ая, -ае
адзінаццаты, -ая, -ае
дванаццаты, -ая, -ае
трынаццаты, -ая, -ае
чатырнаццаты, -ая, -ае
пятнаццаты, -ая, -ае
шаснаццаты, -ая, -ае
сямнаццаты, -ая, -ае
васьмінаццаты ог
васямнаццаты, -ая, -ае
дзевятнаццаты, -ая, -ае
дваццаты, -ая, -ае
йгзі
зесопсі
іЬігс!
іоцгіЬ
ЫіЬ
зіхіЬ
зеуепіЬ
еі&ЫЬ
піпіЬ
іепіЬ
еІеуепіЬ
і\уеШЬ
іЬігіеепіЬ
ГоцгіеепіЬ
ЫіеепіЬ
зіхіеепіЬ
8еуепіеепіЬ
еі&МеепіЬ
піпеіеепіЬ
іхуепііеіЬ
Ь. Еогтаііоп.
1. ТЬе огсііпаі пшпегаіз ігот 1 іо 4 аге ГогтесІ ігге&ціагіу: пёршы І8 (огтесі ігот а
зіет оіЬег іЬап адзін; другі, трэйці апсі чацьвёрты аге Гогтесі Ггот аііегесі
зіетз оі два, тры, чатьіры.
2. ТЬе огсііпаі гштегаіз Ггот 5 іо 20 аге Гогтесі Ггот іЬе зіетз о( іЬе соггезропсі-
іп^ сагсЬпаІ гштегаіз Ьу сЬап^іп^ іЬе “ць” аі іЬе епсі іо “т”, апсі асісііп^ іЬе Ьагсі
асЦесііуаІ епсЬп^з “-ы, -ая, -ае”. Еог ехатріе:
пяць — пяты, -ая, -ае.
56 | ВУЕЬОНП88ІА^ — ІЛ«Т 21
дзёвяць — дзявяты*, -ая, -ае; дзёсяць — дзясяты*, -ая, -ае.
сямнаццаць — сямнаццаты, дваццаць — дваццаты*, -ая, -ае.
♦ ЬЫе іЬе зЫЛ оі зітезз іп дзёвяць, дзёсяць апН дваццаць Ггот іЬе йгзі зуІІаЫе
іо іЬе зесопсі.
с. Оесіепбіоп оі огНіпаІ піітегак.
Огсііпаі пптегаіз аге аіі сіесііпесі Ііке Ьагсі-зіет асііесііуез (ехсері “другі” ^ЬісЬ
Ьаз а 8іет епПіп^ іп “г” апП “трэйці” ^ііЬ а зоЙ 8Іет), аші а^гее іп ^епсіег, пшпЬег,
апсі сазе \уііЬ іЬе поііпб іЬеу тосіііу. д
На восьмым павёрсе.
Дваццатая лёкцыя.
За трэйцім возерам.
У пёршых днёх вяснй.
Оп іЬе еі&ЫЬ Доог.
ТЬе ідуепііеіЬ 1е88оп.
Разі іЬе іЬігсі Іаке.
Вцгіп^ іЬе ЙГ8І сіауз оГ зргіп^.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 235. Паводля ўзору да вйдзеленых словаў падбярэце з практы-
каваньня аднакарэнныя. Зычныя, што чаргўюцца, падчыркнёце.
а) УЗОР. Мўха — мўсе — мўшка. "* Т Ц|
Мўха, рука, кніга, бёраг, мука, гарох, сьцёжка, крыга,
кнізе, мўсе, рўчка, на бёразе, у руцэ, кніжка, мўшка, беражок, муцэ, у гаросе,
крызе, мучны, сьцёжцы, гарошак. Н :Д1
б) УЗОР. Насіць — нашў.
Насіць, грузіць, вязаць, вўда, гладкі, пусьціць, купіць, любіць, сухі, лад, сьцерагчы
нашў, гружў, вўджу, вяжў, гладжу, куплю, вўдзіць, гладзь, пушчў, ладжу,
сьцеражэш, люблю, сушў.
в) Да выдзеленых словаў падбярэце з практыкаваньня аднакарэнныя словы. Галос-
ныя, што чаргўюцца, падчыркнёце.
Вядў, нёсьці, вазіць, дзіця, блеск, сухі, воз, нясў, дзёці, блішчэць, сохнуць, вёсьці,
вёзьці.
г) Дадзеныя назоўнікі пастаўце ў давальным склоне адзіночнага ліку. Падчыркнёце
гўкі, што чаргўюцца.
Бўлка, завірўха, кніга, шапка, хата, рўчка, хада, страха, рэчка, горка, чыгўнка,
мўха, вада.
ВТЕЬОІШ58ІА1Ч — шт 21 1 57
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 236. а) Прачытайце ніжэй пададзеныя прымётнікі. Перш выпіш-
це ў слупок усё прымётнікі ў звычайнай ступёні параўнаньня, а тады падбярэце
да іх іхную вышэйшую ступёнь.
Тонкі, цішэйшы, даўгі, тужэйшы, лёгкі, вышэйшы, ціхі, танчэйшы, мяккі,
сушэйшы, даўжэйшы, дарагі, звонкі, мякчэйшы, рэдкі, званчэйшы, лягчэйшы,
тугі, даражэйшы, сухі, высокі, радзёйшы.
б) Навучэцеся выразна чытаць. Выпішце словы, у якіх адбываецца чаргаваньне зыч-
ных або галосных.
ГОСЬЦЬ
Сьнег-сьняжок
На даліне,
Стог-стажок
У лагчыне.
У стажкў схаваўся заяц,
Мае хлёба ён акраец,
Бўльбы сопкай
Шалупіны,
3 багны топкай
Журавіны.
Нёяк трус прыбёг пад стог,
кажа зайцу:
“Я прадрог,
Рады я з табой сустрэцца,
Дай хоць трошкі абагрэцца”.
‘Тосьця я прашў прысёсьці,
Абагрэцца
I паёсьці, —
Адказаў гасьцінны заяц. —
Маю хлёба я акраец,
Бўльбы сопкай
Шалупіны,
3 багны топкай
Журавіны”.
Трус нічого не сказаў,
Толькі вўсы аблізаў,
Моўчкі схрўмстаў шалупіны
Бўльбы сопкай,
Журавіны
3 багны топкай,
Наваліўся
На акраец.
I зьдзівіўся
Шчыры заяц:
“От-жа госьць дык госьць сядзіць —
Есьць багата і маўчйць".
Трус паёў усё да крошкі,
Абагрэў у стозе ножкі,
Ціха мўркнуў штось у вус
I паймчаў стралою трус.
Сьнег-сьняжок
На даліне,
Стог-стажок
У лагчыне.
У стажкў галодны заяц
Аржаны сасьніў акраец.
П. Варанько
58 ВУЕЕОКІІ55ІАК — НМТ 21
Слоўнік (УосаЬчІагу)
стог, -у (т.) Ьаузіаск
стажок = малы стог
лагчына, -ы (і.) Ьоііоуу, ^іеп, сіеіі
акраец, акрайца (т.) сгпйі (іЬе епсі оі
а ІоаО
сопкі, -ая, -ае зіагсЬу
шалупіна, -ы (Ь) рееі
багна, -ы (Е) 5\уатр, тагзЬ
топкі, -ая, -ае Ьо^^у (з^атру)
трус, -а (т.) гаЬЬіі
я прадрог I ат бЬіуегіп^
прысёсьці (і); (рЬ) Ы. прысяду, -еш, -уць
іо 8Іі с1о\уп, іо іаке а зеаі
аблізаць (I); (рЬ) разі аблізаў, -ла, -лі
іо Ііск
моўчкі (асіу.) зііепііу, ууііЬоііі а ууогсі
наваліцца (II); (рЬ) разі наваліўся, -лася,
-ліся іо аііаск, іо іаіі оп
наваліцца на ёжу іо еаі ^геесіііу
шчйры, -ая, -ае ігапк, ореп-Ьеагіесі
страла, -ы (Т) агго\у
паймчаў стралою Ье Де^ Ііке ап агго\у
в) Прачытайце ўважна верш. адкажэце на пытаньні й запішэце адказы.
1. Хто быў гасьцём. а хто гаспадаром? I | I
2. Дзе заяц жыў, што ён меў у запасе? | I
3. Якая была пара год\ ? Прачытайце мясьціны, зь якіх гэта відаць.
4. Што мы можам сказаць пра зайцаў характар і што пра характар труса?
5. Ці вы вёдаеце, дзе звычайна трусы жывўць, ды дзе напэўна й гэты трус жыў?
ПРАКТЫКАВАНЫіЕ 237. а) Ад дадзеных прымётнікаў утварэце прымётнікі вышэй-
шае ступёні.
Мяккі, цьвярды, сьмёлы, жоўты, высокі, шырокі, глыбокі, прыгожы, кіслы, малады,
благі, вузкі, малы, лёгкі, стары, салодкі, сіні.
б) Перапішэце сказы. Заміж кропак дапішэце прымётнікі вышэйшае ступёні.
1. Дрэва цьвярдое, а камень ...
2. Серабро дарагое, а золата . ..
3. Туліпаны прыгожыя, а рўжы .. .
4. Рака Дняпро шырокая, а рака
Сьвятога Лаўрэна ...
5. Таронта вялікае, а Монтрэаль ...
6. Цўкар салодкі, а мёд ...
7. Палёт птўшкі хўткі, а самалёту ...
8. Зялёны яблык кіслы, а лімон ...
в) Да прымётнікаў дапішэце іхную вышэйшую
й найвышэйшую ступёнь. Падчырк-
нёце зычныя, што чаргўюцца.
Дарагі, лёгкі, нізкі, блізкі, даўгі, тугі, мяккі, благі, сухі, добры, малы, вялікі.
ВУЕЕОІШ88ІАМ
ЬМТ 21 59
г) Сказы з пўнкту “б)” перабудўйце сьпярша паводля “ўзору 1.” а пасьля паводля
“ўзору 2Л
УЗОР 1. Камень цьвярдзёйшы за дрэва.
УЗОР 2. Камень цьвярдзёйшы, як дрэва.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 238. а) Утварэце ад дадзеных прымётнікаў прымётнікі найвы-
шэйшае ступёні, сьпярша ўжываючы прыстаўку “най-”, а пасьля са словам “сама”.
УЗОР. Хўткі, найхутчэйшы, сама хутчэйшы.
Хўткі, смачны, халодны, вузкі, цьвярды, густы, сьмёлы, блізкі, чьісты, моцны, малы,
добры, вялікі, просты.
б) Да прымётнікаў у найвышэйшай ступёні дадайце адпавёдныя назоўнікі.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 239. а) Фанэтычнае. Уголас паўтарайце за настаўнікам пары
якасных прымётнікаў ды ўтвораных ад іх прыслоўяў.
1. позны
густы
чысты
поўны
позна
— гўста
— чыста
— поўна
2. шчыры — шчыра
ясны — ясна
часты — часта
сўмны — сўмна
3. сумлённы — сумлённа
правільны — правільна
вётлівы — вётліва
вётлы — вётла
б) Прачытайце сказы, а тады паводля ўзору перапішэце, пасьля падчыркнутых сло-
ваў ставячы адпавёдныя пытаньні.
УЗОР: Ужо позны (які?) час. Ён
А. 1. Ужо позны час.
2. Ідзё густй дождж.
3. На сталё чйсты абрўс.
4. ён вйіпіў поўную шклянку малака.
5. На нёбе сьвяціў ясны мёсяц.
6. Янка ў нас часты госьць.
7. Стары чалавёк пяяў сўмную пёсьню.
8. ён быў сумлённы працаўнік.
прыйшоў позна (калі?).
Б. 1. Яна прыйшла позна.
2. Гарох гўста абыйшоў.
3. Яна заўсёды піша чйста.
4. Не налівай гэтак поўна!
5. Мёсяц сьвяціў ясна.
6. ён у нас часта бывае.
7. Стары паціху сўмна пяяў.
8. Трэба сумлённа працаваць.
60 | ВУЕЕОНЦ88ІАМ — ІЖІТ 21
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 240. а) Паводля ўзору ад дадзеных якасных прымётнікаў утва-
рэце прыслоўі ды напішэце іх у трох ступёнях.
УЗОР. Моцны — моцна, мацнёй, наймацнёй.
моцны
прыгожы
мілы
слабы
лагодны
цёплы
павольны
удалы
цікавы
стары
сардэчны
стройны (зіепсіег)
б) Перапішэце сказы,
устаўляючы адпавёдныя прыслоўі з правага слупка.
1. Грузавікі ходзяць ... за аўты.
2. Падвёчар стала яшчэ .. . . й *
3. Валя ... рысўе, як піша.
4. Зачыні вакно, бўдзе .... > ,
5. Мы прывіталіся зь сяброўкай . .., як звычайна.
сардачнёй
цяплёй
прыгажэй
халаднёй
павальнёй
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 241. а) Фанэтычнае. У клясе паўтарайце ўголас за настаўнікам
прыслоўі ў звычайнай і вышэйшай ступёні. Дома перапішэце, падчыркнёце зйч-
ныя, што чаргўюцца, ды сўфіксы, што ў вышэйшай ступёні выпадаюць.
1. хўтка — хутчэй сўха — сушэй рэдка — радзёй
шпарка — шпарчэй доўга — даўжэй соладка — саладзёй
горка — гарчэй тўга — тужэй шйрака — шырэй
брыдка — брыдчэй 2. блізка — бліжэй высака — вышэй
лёгка — лягчэй цяжка — цяжэй глыбака — глыбёй
Н,ха — цішэй нізка — ніжэй далёка — далёй
б) Перапішэце прыслоўі з пункту “А” у слупок ды дапішэце да іх з пўнкту “Б”
супрацьлёжныя сэнсам.
А. слаба, вясёла, стара, сьцюдзёна, рана, баязьліва, прыгожа,
цёмна, рэдка, павольна, голасна, горка.
Б. сьмёла, сўмна, цёпла, позна, соладка, брыдка, моцна, гўста,
молада, сьвётла, ціха, хўтка.
в) Усе прыслоўі з пўнкту “А напішэце ў вышэйшай ступёні, а з пўнкту “Б” у най-
вышэйшай.
ВУЕЬОКЦЗЗІА^ — ІЛЧІТ 21 I 61
ПРАКТЫКАВАНЫіЕ 242. а) Дадзеныя лікі перапішэце ў слупок словамі ды побач
напішэце іх у парадкавай форме. 6, 11, 5, 2, 16, 7, 1, 18, 3, 13, 19, 10, 20.
б) Праскланяйце ў вадзіночным і множным ліку перш вўсна, а тады запішэце:
Чатырнаццаты год, сёмая кляса, пятае дрэва.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 243. Выразна чытаць. Выпішце ўсе лічэбнікі, побач напішэце,
якія гэта лічэбнікі.
САРОЧЫНЫ БЛІНЦЫ
Клапатлівая сарока,
Гаспадыня белабока,
Па прыпечку скакала,
Бліны рашчыняла.
А дачўшка памагала.
Сынок цёста мясіў.
Другі сын вадў насіў.
Трэйці ў пёчы паліў.
А чацьвёрты сядзёў,
На агёнчык глядзёў,
Памагаць не хацёў.
Бліны маці даставала,
Усіх дзётак частавала:
— На, дачўшка, блінёц,
Ты ў мянё — маладзёц.
Слоўнік (УосаЬпІагу)
блінёц, блінца (т.) ог
блін (сііт. блінок) рапсаке
I сынок — маладзёц,
I ямў даю блінёц,
I табё, сынок другі,
Мой памочнік дарагі.
Самы смачны блінок
Возьме трэйці мой сынок...
Дзёці ўсе бліны паёлі.
Шух, шух — паляцёлі.
— Ну, а дзе-ж, а дзе мой блін? —
Папытаў чацьвёрты сын. —
Мама, дзе мой блінёц?
— А табё няма.
Канёц.
Васіль Вітка
цёста мясіць (II); мяшў, мёсіш, -яць
іо кпеасі сіоц^Ь
пёчы паліць (II) (палю, паліш, -яць)
іо Ьеаі ап оуеп
даставаць (I); дастаю, -ёш, -юць іо &еІ оііі
маладзёц (т.&Г) малайца ^оосі Ьоу (ргі)
клапатлівы, -ая, -ае сіііі^епі, ЬозНіп^, Ніззу у
белабокі, -ая, -ае \уііЬ \уЬііе зісіез
прыпечак, прыпечка (т.) а іуре оі сонпіег
аі іЬе Ггопі оі ап оуеп тасіе ігот Ьгіск
рашчыняць (I); рашчыняю, -еш, -юць
(цёста) іо зіагі / Іо тіх (сіоп^Ь)
62 ВУЕЕОКЦ58ІАК — ШЧІТ 22
К Р У г 22
СЛАВЙНЕ
Як ангёльская мова налёжыць да сям’і моваў германскіх, францўская да раман-
скіх, гэтак мова беларўская адна з моваў славянскіх. Хто-ж гэтыя Славяне?
Як мяркўюць некаторыя вучоныя, вёльмі даўнымі часамі, бо яшчэ на пачатку на-
шае эры, славянскія плёмі жылі на прасторах паміж ракой Прыпяцяй на Палёсьсі, Кар-
пацкімі горамі ды вёрхняй плЫняй ракі Віслы. I /Дв
Каля шостага стагодзьдзя славянскія плёмі, у пошуках відавочна новых валь-
нёйшых прастораў да жыцьця, із сваё тэрыторыі пачалі расьсяляцца ў розныя бакі:
на захад, поўнач, усход ды паўдня. Тады гэта Славяне й занялі прыблізна тыя зёмлі,
на якіх і сяньня жывўць народы, што гавораць славянскімі мовамі.
На прасторах, што тады засялялі Славяне, скрозь расьлі непраходныя пўшчы ды
лясы. Адзінымі блізў шляхамі камунікацыі былі рэкі, тамў Славяне й сяліліся каля
вялікіх рэкаў і вазёраў, над імі будавалі сваё пёршыя сёлішчы.
На новых мясцох Славяне сутыкаліся з рознымі іншымі плёмямі, што жылі там
да іхнага прыходу. Жывучы разам сотнямі гадоў, Славяне перамёшваліся з гэтымі
іншамоўнымі жыхарамі, але блізў ўсюды як агўльная мова заставалася мова славян-
ская, хоць у ёй зьяўляліся й некаторыя асаблівасьці мовы тых мясцовых неславян-
скіх жыхароў, што зьліліся з Славянамі.
Гэткім вось спосабам паўстаў з часам цэлы рад славянскіх народаў, што розь-
няцца сяньня сваім характарам, псЫхікай, культўрай, а навет і мовай, хоць у гэтых
мовах захаваныя асноўныя славянскія моўныя рысы супольныя ім усім, бо ўсе гэтыя
мовы разьвіліся з калішняй аднэй славянскай мовы.
Дагістарычнымі часамі на зёмлях, дзе цяпёр жывё беларўскі народ, да прыходу
Славянаў жылі розныя плёмі мовы балцкай. Балты вялі асёлае жыцьцё, займаліся
земляробствам, мёлі сваё сёлішчы. Засталіся яны тут жыць і з прыходам славянскіх
прашчураў сучасных беларўсаў, зь якімі паступова мяшаліся, пераймалі іхны лад
жыцьця, звычаі, ды з часам і іхную славянскую мову, хоць у яё яны адначасна пера-
нясьлі й некаторыя асаблівасьці сваё мовы балцкае.
Гэтак над вёрхняй плыняй Нёмна, Дзьвіны, Дняпра ды іхных прытокаў з нова-
асёлых тут Славянаў ды тых усходнябалцкіх плёмяў, што жылі там ужо да прыходу
ВТЕЬОВСЗЗІАМ -- ІЖІТ 22 ' 63
Славянаў, паўстаў народ, які сяньня завёцца беларўскім народам.
Да сям’і славянскіх моваў, апрача беларўскае, налёжаць яшчэ мовы польская,
кашўбская, сэрбалужыцкая, чэская, славацкая, славёнская, харвацкая, сэрбская, маке-
донская, баўгарская, украінская ды расёйская.
Слоўнік (УосаЬііІагу)
германскія мовы (рі.) Сегтапіс Іап&па^
раманскія мовы (рі.) Вотапіс Іап&ііа&ез
славянскія мовы (рі.) 81ауопіс Іап^па^ез
плямя, -я (рі. плёмі) ІгіЬе
Славянін, -а (т.) (рі. Славяне) 81ау
эра, -ы (Ь) ега
вёрхняя плынь ракі іЬе пррег геасЬез оі
а гіуег
Карпацкія горы (рі.) ТЬе СаграіЬіап
Моппіаіпз
Вісла, -ы (Ь) Уізіа, гіуег іп Роіапсі
славянскі, -ая, -ае 81ауопіс, 81ауіс
відавочна (асіу.) аррагепііу
у пошуках ( 4- &еп.) іп зеагсЬ оГ
вольны, -ая, -ае (гее, уасапі
тэрыторыя,-і (Ь) (іп іЬіз сазе) Іапсі, ге^іоп
расьсяляцца (I); расьсяляецца, -юцца
іо зеШе зерагаіеіу (іп а пе\у ріасе)
непраходны лес ітрепеігаЫе (огезі
шлях, -у (т.) \уау
сёлішча, -а (п.) зеШетепі
сотнямі гадоў іп Ьшісігесіз оі уеагз
сутыкацца (I); сутыкаюся,-ешся,-юцца (з)
іо тееі, іо соте іпіо сопіасі тіЬ
прыход, -у (т.) сотіп^, аггіуаі
перамёшвацца (I); перамёшваецца, -юцца
іо Ьесоте тіхесі
асаблівасьць, -і (Ь) респііагііу, іеаішге
зьліцца (I); рЬ разі зьліўся, -лася, -ліся
іо тег&е, іо Ыепсі
рад народаў а гштЬег оі реоріез
асноўны, -ая, -ае Ьазіс, Ыпсіатепіаі
дагістарйчнымі часамі іп ргеЬізіогіс Іітез
супольны, -ая, -ае соттоп
розны, -ая, -ае уагіоцз, сііЯегепі
Балты, -аў (рі.) (іп іЬіз сазе) Ваіііс ШЬез
вёсьці асёлае жыцьцё Іо Іеасі а зеШесі
\уау оі Ігіе
займацца земляробствам іо Ье оссчріесі
мЫЬ а&гісЫіцге
сучасны, -ая, -ае сопіетрогагу
паступова (асЫ.) ^гасіііаііу, ІіШе Ьу ІіШе
пераймаць (I); пераймаю, -еш, -юць
1. Іо асіорі, 2. іо ітііаіе
лад жыцьця \уау (таппег) оі ІіГе
прытока,-і (Ь) (ракі) ШЬЫагу (оГ а гіуег)
новаасёлы, -ая,- ае пе\у1у зеШесі,
пеуЛу аггіуесі
сэрбалужыцкі, -ая, -ае Ьцзаііап ог ХУепсІізЬ
славёнскі, -ая, -ае 81оуепіап
харвацкі, -ая, -ае Сгоаііап
македонскі, -ая,-ае Масесіопіап
баўгарскі, -ая, -ае ВЫ^агіап
сэрбскі, -ая, -ае 8егЫап
Пытаньні й заданьні.
1. Дзе жылі Славяне пёрад расьсялёньнем?
2. Калі й куды пачалі Славяне расьсяляцца?
3. Якімі шляхамі яны расьсяляліся, чамў?
4. Ці гэткае перасялёньне магчЫмае было-б сёньнешнімі часамі, тым больш, што й
камунікацыя цяпёр гэтак разбудаваная?
5. Ці на абшары, дзе цяпёр Беларўсь, ужо хто жыў пёрад тым, як сюдйі прыйшлі
Славяне? Калі так, дык хто?
64 ВТЕЬОКЦ55ІА^ — Ь'МТ 22
6. Апішэце, як тады выглядаў Беларўскі край, ды чым займаліся ягоныя жыхары?
Дзе людзі будавалі сваё сёлішчы?
7. Пералічэце мовы, якія налёжаць да сям’і славянскіх моваў.
22 — 1 8ЫЕЕІХЕ8 іп АПТЕСТІУЕ8: -н-; -енн-, -энн-; -еньк-, -эньк- (-аньк-), -ск-
ПРАВАПІС СЎФІКСАў У ПРЫМЕТНІКАХ
1. Суфікс -н-.
а) Калі карэнь назоўніка канчаецца на -н, і ад гэтага назоўніка ўтвараецца пры-
метнік з суфіксам -н-, дык прыметнік мае два “н”, і пішацца праз два “н". Пры-
кладам:
карэнь — карэнны дзень — штадзённы
конь — конны сьцяна — насьцённы
раён — раённы машына — машынны
б) А калі ў васнове назоўніка няма “н"на канцы, дык у вытвараным ад яго пры-
метніку ёсьць толькі адно “н”, і пішацца адно “н”. Прыклады:
шкло — шкляньі
хата — хатні
дзёрава — дзеравяны
дрэва — драўляны
2. Суфіксы -енн-, -энн-.
Прыметнікі маюць падвойнае “н” таксама ў суфіксах -енн-, -энн-, прыкл.:
здаравённы, страшэнны, пісьмённы.
УВАГА. Два “н” ёсьць і пішацца таксама ў прыметніках, утвораных ад назоўнікаў
ніякага роду на “-мя”. Прыкладам:
імя — імённы (займёньнік)
плямя — плямённы (плямёньнік)
цёмя — цямённая (косьць)
3. Суфіксы -еньк-, -эньк- (-аньк-).
У прыметніках з памяншальным або
пасьля зацьвярдзелага зычнага -эньк-
ласкальным значаньнем суфіксы -еньк-, а
(-аньк-), пішуцца заўсёды зь мяккім знакам:
малёнькі
новенькі
сухёнькі
лёгенькі
мякенькі
ціхенькі
старэнькі
даражэньк*
добранькі
прыгожанькі
сьвёжанькі
хворанькі
ВУЕЬОКЦ88ІА^ — ІЖІТ 22 65
4. Суфікс -СК-.
а) Пасьля карэннага “н”, навет калі яно й мяккое, перад суфіксам -ск- “ь” ніколі
ня пішацца; “н” траціць сваю мякчыню. Прыкладам:
Кромань — кроманскі стўдзень — стўдзенскі
восень — восенскі жнівень — жнівенскі
б) Пасьля “л” наадварот перад суфіксам -ск- заўсёды пішацца “ь”. Прыкладам:
сяло — сёльскі каваль — кавальскі
Урал — уральскі Гомель — гомельскі
УВАГА. Пра суфікс -ск- пасьля іншых зычных глядзёце правіла 16-22Ф, 1, 3, 4.
**
*
Ас1]’есііуе8 хуііЬ іЬе зпйіхез: -н-, -енн-, -энн-, -еньк-, -эньк- (-аньк-), -ск-.
1. ТЬе зпЖх -н-.
а) ХУЬеп іЬе зіеш оГ а поііп епск іп “н” апсі іЬе асііесііуе о( іЬіз попп із іогшесі Ьу
аскііпЕ іЬе зіійіх -н-, а сІоііЫе “н” шііві Ье ^гіііеп апсі ргоікшпсесі. Еог ехатріе:
карэнь — карэнны дзень — штадзённы
конь — конны сьцяна — насьцённы
раён — раённы машЁіна — машынны
Ь) Вііі \уЬеп іЬеге із по “н” аі іЬе епс! о{ іЬе 8Іеш о( а поііп, іп (Ье асЦесіІуе \уііЬ
іЬе 8ПЙІХ -н-, опіу опе “н” із \угіПеп апсі ргопоііпсесі. Еог ехатріе:
шкло — шклянйі дзёрава — дзеравяны
хата — хатні дрэва — драўляны
2. ТЬе зіійіхез -енн-, -энн-.
АсЦесііуез \уііЬ іЬе зчйіхез -енн- ог -энн- аізо Ьауе а сіоііЫе “н”. Еог ехатріе:
здаравённы, пісьмённы, страшэнны
ТЬіз аізо аррііез іо асііесііуез (огтесі (гот пеЫег поппз епсііп^ іп “-мя”. Еог ехатріе:
імя — імённы (займёньнік)
плямя — плямённы (плямёньнік)
цёмя (іор о( іЬе Ьеасі) — цямённая (косьць)
66 | ВХЕЬОІШ55ІА^ — ІІМТ 22
3. ТЬе зчЯіхез -еньк-, -эньк- ог -аньк- ^ЬісЬ &іуе асііесііуез а сіітіпііііуе теапіп^, аге
^гіііеп ^ііЬ а “ь”. (ТЬе зпЯіхез -эньк- ог -аньк- аге шегі аНег Ьапіепесі сопзопапіз
опіу). Гог ехатріе:
малёнькі
новенькі
сухёнькі
лёгенькі
мякенькі
ціхенькі
Ьпі: старэнькі
даражэнькі
добранькі
прыгожанькі
хворанькі
сьвёжанькі
4. ТЬе впДіх -ск-.
а) АЙег йн“ ЫІохуеН Ьу іЬе зііШх -ск- іЬе “ь” із аЫауз отіііеН іп асііесііуез. Гог
ехатріе: . і . і
Кромань (а Іаке іп іЬе уоЫазс оі Міепзк) — надкроманскі
восень — ьосенскі, жнівень — жнівенскі, ліпенскі . . .
Ь) Ьпі аЙег “л” Ье(оге (Ье ацДіх -ск- а мь” тііві а!\уауз Ье лугіііеп. Гог ехатріе:
сяло — сёльскі
Урал — уральскі
каваль — кавальскі
Лёпель — лёпельскі
\УііЬ ге^агсі іо іЬе зііЖх -ск- айег оіЬег сопзопапіз, Іоок аі гіііе 16-22Ф, 1, 3, 4.
22 —II С0МР01ЖП АПЗЕСТІУЕ8 / ПРАВАПІС СКЛАДАНЫХ ПРЫМЁТНІКАЎ
1. Складаныя прыметнікі пішуцца зьліта:
а) калі абазначаюць адцені колераў. Прыкл.: цёмнасіні, сьвётлазялёны
б) калі прыметнік утвораны з прыметніка, лічэбніка, займеньніка або прыслоўя й
назоўніка. Прыкладам:
чарнавалосы
сінявокі
белагаловы
даўгавёчны
дабраякасны
усебеларўскі
двугадзінны
пяцідаляровы
шматпавёрхавы
2. Складаныя прыметнікі пішуцца праз злучок,
калі паміж словамі, ад якіх -прыметнік вытварыўся, можна ўставіць злучнік “і”.
Прыкладам:
фізйчна-матэматйчны (факультэт) (фізйчны й матэматйчны)
беларуска-ангёльскі (слоўнік) (беларўскі й ангёльскі)
гандлёва-прамысловы горад, паўдзённа-заходні вёцер,
Паўночна-Амэрыканскія краі.
ВУЕЬОКІІ88ІА№ — ЦМТ 22 I 67
'♦ ♦
♦
1. Сотрочпсі асііесііуез.
а) Сотроітсі асЦесііуез (огтесі ігот ап асЦесііуе, тітегаі, ргопоіт ог асКегЬ апсі а
поіт аге \угіНеп аз опе \уогс1. Гог ехатріе:
сінявокі (сінія вочы)
чарнагаловы
шыракаплёчы
даўгавёчны
пяцідаляровы
усеканадзкі
Ыпе-еуесі
мЫЬ Ыаск Ьаіг
\уііЬ хуісіе зЬоЫсіегз
іоп^-ііуіп^ ог -Іазііпе
ііуе-сіоііаг
аіі Сапасііап
Ь) Сотрошісі асііесііуез гІезсгіЬіп^ іЬе зЬасіе оі а соіоііг аге аізо хугіііеп аз опе \уогсі.
Гог ехатріе:
цёмначырвоны — сіагк гесі
сьвётлазялёны — Іі^Ы ^гееп
2. Сотрошісі асііесііуе» іогтесі Ггот іууо жэгсіз Ьеі^ееп хуЬісЬ іЬе соп]цпсііоп “і” сочісі
Ье іпзегіесі аге хугіііеп хуііЬ а ЬурЬеп. Гог ехатріе:
фізйчна-матэматйчны (фізычны й матэматйічны) факультэт
— (рЬузісаІ апсі таіЬетаіісаІ) іасцііу оі зсіепсе
беларўска-ангёльскі (беларўскі й ангёльскі) слоўнік ВуеІогнззіап-Еп^ІізЬ сіісііопагу
паўдзённа-заходні вёцер зопіЬ-хуезі у/іпсі
Паўночна-Амэрыканскі край ЫогіЬ Атегісап соітігу
22 —III АПЛЕСТІУЕ8 ТТ8ЕВ А8 Ы0ТШ8 / ПРЫМЕТНІКІ Ў РОЛІ НАЗОЎНІКАЎ
Прыметнікі могуць набываць значаньне назоўнікаў.
Такія прыметнікі ўжываюцца ў сказе без назоўніка ды азначаюць прадмет або
асобу, але скланяюцца яны як прыметнікі. Прыкладам:
Стары ўвайшоў у пакой. Хто увайшоў? — стары. У гэтым сказе слова “стары” —
назоўнік.
Старй чалавёк увайшоў у пакой. Які чалавёк? — стары. Тут слова “старь'Г’ —
прымётнік.
♦ ♦
♦
8оше асЦесііуез аге аізо цзесі аз пошіз, Ьііі іЬеу аге а1\уауз сіесііпесі а§ асііесііуез.
Гог ехатріе:
Старбі сядзёў на лаўцы. ТЬе оісі тап ауэз зііііп^ оп а ЬепсЬ.
Да старога падыйшоў мальі хлопчык. А ІіШе Ьоу сате цр іо іЬе оісі тап.
Старй нёшта сказаў, і малй таксама ТЬе оісі тап ваісі зотеіЬіп^ апН іЬе ІіШе
сеў на лаўку. Ьоу аізо §аі оп іЬе ЬепсЬ.
68 ВТЕЕОІШ88ІАХ — ІЖІТ 22
22 —IV М0ЫК8 ЕЫЫКС Ш / НАЗОЎНІК! НА: -істы(ая), -ысты(ая)
а) Пад уплывам беларускіх прыметнікаў на -істы, -ысты, як прысадзісты, плячысты,
пазычаныя з чужых моваў назоўнікі з суфіксам -іст-(-ыст-) прынялі на канцы “ы”.
Прыкладам:
арганісты, гімназісты, капіталісты, ідэалісты,
цымбалісты, сацыялісты, шавіністы, артысты . . .
б) Гэтыя назоўнікі скланяюцца, як прыметнікі:
Адзіночны лік
Н. сацыялісты
Р. сацыялістага
Д. сацыялістаму
В. сацыялістага
Т. сацыялістым
М. аб сацыялістым
сацыялістая (або сацыялістка)
сацыялістае
сацыялістай
сацыялістую
сацыялістай
сацыялістай
Множны лік
сацыялістыя
сацыялістых
сацыялістым
сацыялістых
сацыялістымі
аб сацыялістых
Ыошіз епсііп^ іп -істы(ысты), -істая(ыстая) аге сіесііпесі аз Ьагсі асЦесііуез.
22 —V ПЕСЬЕМЗІОМ оі М01Ж8 / РОЗНАСКЛАНЙЛЬНЫЯ НАЗОЎНІК! тыпу:
імя, дзіця(ё), цялё(я), селянін.
апа тПЕСЫМАВЬЕ ЫОІТМ8 / ды НЕСКЛАНЙЛЬНЫЯ, як маці, радыё, кіно
1. Скланеньне рознаскланяльных.
Адзіночны лік
Н.В.
Р.
Д.
т.
м.
ім-я
ім-я, ім-ен-і
ім-ю, ім-ен-і
ім-ём, ім-ен-ем
ім-і, ім-ен-і
дзіц-ё(я)
дзіц-яц-і
дзіц-яц-і
дзіц-ём ог дзіц-яц-ем
дзіц-яц-і
цял-ё(я)
цял-яц-і
цял-яц-і
цял-ём
цял-яц-і
Н. сел-ян-ін
Р. В. сел-ян-ін-а
сел-ян-ін-у
сел-ян-ін-ам
сел-ян-ін-е
Множны лік
Н.В.
Р.
Д.
Т.
М.
ім-і, ім-ён-ы
ім-яў, ім-ён-аў
ім-ям, ім-ён-ам
ім-ямі, ім-ён-амі
ім-ях, ім-ён-ах
дзец-і
дзяц-ёй
дзёц-ям
дзёць-мі ог
дзё-цях
дзёця-мі
цял-ят-ы
цял-ят-аў
цял-ят-ам
цял-ят-амі
цял-ят-ах
Н. сял-ян-е
Р. В. сял-ян (аў)
сял-ян-ам
сял-ян-амі
сял-ян-ах
2. Да рознаскланяльных назоўнікаў належаць:
а) Назоўнікі ніякага роду на -мя: плямя, цёмя, бярэмя..., што, як і “імя”, ува ўсіх
ВУЕЬОКІІ88ІА№ — ЦМТ 22 ' 69
склонах, апрача назоўнага й вінавальнага склонаў адзіночнага ліку, могуць ужы-
вацца і з устаўкай (суфіксам) -ен(ён)-, прыкладам:
плямя — плём-ен-і — плям-ён-ы
УВАГА. “Полымя” скланяецца толькі бяз устаўкі (суфіксу).
б) Назоўнікі ніякага роду на -ё(я), што азначаюць назовы маладых істотаў, цялё
(або цяля), куранё (кураня), качанё(я), кацянё(я), шчанё(я), зубранё(я), а так-
сама (княжа), дзяўчо (дзёўча)..., ды якія, як і “цялё”, ува ўсіх склонах, апрача на-
зоўнага й вінавальнага склонаў адзіночнага ліку, маюць суфікс -яц-(ят), прыкл.:
куран-ё, куран-яц-і, куран-ят-ы
дзяўч-о, дзаўч-ац-і, дзяўч-ат-ы
УВАГА. Слова “дзіця”(ё) суфікс -яц- мае толькі ў ускосных (г. значыць — усіх за
выняткам назоўнага) склонах адзіночнага ліку, прычым у творным склоне
адзіночнага ліку звычайна ўжываецца бяз суфіксу (дзіцём).
в) Назоўнікі мужчынскага роду з падвойным суфіксам: -ан-ін ды -ян-ін-, прыкладам
мянч-ан-ін, палач-ан-ін, Слав-ян-ін, грамадз-ян-ін
Гэтыя назоўнікі ў назоўным склоне множнага ліку маюць канчатак -е. Апрача
таго, ува ўсіх склонах множнага ліку ў іх выпадае суфікс -ін-, прыкладам:
мянч-ан-е з палач-ан-амі, Слав-ян-е
г) Назоўнікі “нёба” й “кола”, якія ў множным ліку прыймаюць суфікс -ёс-:
нёба — няб-ёс-ы, кола — кал-ёс-ы, прычым “калёсы” маюць іншае значаньне,
калёсы значаць “воз”, а множны лік ад “кола” звычайна ўжываецца бяз суфік-
су — “колы”.
3. Нескланяльныя назоўнікі:
а) “Маці” не зьмяняецца ні ў склонах, ні ў ліках. У множным ліку заміж “маці”,
можна ўжываць множны лік ад скланяльных: “мацяркі", або “маткі".
б) Не скланяюцца й словы іншамоўнага паходжаньня, як “радыё”, “кіно" і па-
добныя, хоць у гутаркавай мове, асабліва слова “кіно", пачынаюць зьмяняць:
ля кіна (родны склон), у кінё (месны) і г. д.
* ♦
♦
1. Моцпз зцсЬ 38 імя, дзіця(ё) (сЬіісі), цялё (саЮ, апсі селянін
ігге^іііагіу. Гог ехатріез Іоок іір іЬе Вуеіогцззіап іехі (1.).
(реазапі) аге сіесііпесі
70 1 ВТЕЬОКЦ55ІА^ — пяіт 22
а) Меіііег поііпв епсііп& іп “-мя” Ііке імя, плямя (ігіЬе), цёмя (іор о( іЬе Ьеасі)... ф
аіі сазез ехсері іЬе потіпаііуе апсі ассііяаііуе зіп^піаг, тау іаке іЬе зіійіх -ен-(ён)
е.&: імя — ім-ен-і (^еп. зіп^.), ім-ён-ы (пот. рі.).
ТЬе попп полымя (Яате) пеуег іаке» іЬе зційх -ен-(ён).
Ь) Кечіег ПО11П8 епсНпз іп -ё(я) ог -о(а) м/ЬісЬ сіепоіе уоппя сгеаіцгез зцсЬ аз цялё
ог цяля, куранё(я) (сЬіск), шчанё(я) (рцрру) дзіцё(я) апсі дзяўчо (ог дзёўча)
(&ІГІ) іаке іп іЬе зіп^піаг, ехсері іп іЬе потіпаііуе апсі асспзаііуе, іЬе зпйіх -яц-
апсі іп іЬе річгаі іЬе зпійх -ат-. Гог ехатріе: куранё, куран-яц-і (^еп. зіп^.),
куран-ят-ы (пот. рі.).
^оіе іЬаі іЬе поіт дзіцё іакез іЬе зоіііх -яц- іп іЬе зіп^іііаг опіу (Ьоі іп іЬе
іпбігіітепіаі І5 погтаі'./ пяе ‘ тіЬоці а зоіііх — дзіцём).
с) Мазсійіпе поітз хуііЬ ідуо зпйіхез -ан-ін- ог -ян-ін- зпсЬ аз сел-ян-ін, гарадж-ан-ін
(іохупзтап) . . . Ьауе іЬе епсііп^ “-е” іп іЬе потіпаііуе ріпгаі апсі сігор іЬе вчНіх
“-ін-” іп аіі ріпгаі сазе: €е.-ян-ін, сял-ян-е, сял-ян-ам.
сі) Моітб зіісЬ аз нёба апсі кола іаке іЬе зойіх “-ёс” іп аіі рііігаі сазез. ТЬцз: нёба
(зку) Ьаз а ріпгаі нябёсы; кола ( =\уЬее1) Ьезісіез ііз погтаі ріпгаі колы
(= м/ЬееІз) Ьаз а рінгаі “калёсы” \уііЬ а пеу/ теапіп^—“сагі.”
2. ІпсіесІіпаЫе поііпз. 1
а) ТЬе поііп маці (тоіЬег) Ьаз опе іогт іог аіі сазез ЬоіЬ іп іЬе зіп^Ыаг апсі рііігаі.
Еог ехатріе: яны былі ў іхнае маці. і
Ён паёхаў у Эўропу із сваёю маці. I
Ь) Ыоппз оі Гогеі&п огі^іп е.^.: кіно, радыё аге аізо пзііаііу поі сіесііпесі. Еог ехатріе:
ён учора быў у кіно. Яна працўе ў радыё.
22 — VI САРІТАЫХАТЮМ о( ТЕВМ8 оі МАТІОМАЫТУ
ПРАВАПІС НАЗОўНІКАў I ПРЫМЁТНІКАў, што азначаюць
НАЦЫЯНАЛЬНАСЬЦЬ
Назоўнікі, што азначаюць нацыянальнасьць, як Беларўс, Францўз, Канадьіец, Амэ-
М , * • | пішуцца зь вялікае літары, а прыметнікі, утвораныя ад іх, з
малон: беларускі, францускі, канадыйскі або канадзкі...
* *
♦
Іп Вуеіогцззіап опіу почпз аезірШіпв паііопаіііу аге сарііаіігей, ааіесііуез оі іЬіз
паіііге аге поі. Еог ехатріе:
Шмат Беларўсаў прыехала ў Канаду яшчэ пёрад вайною. Яна вўчыцца
беларускае мовы, францускае й гішпанскае.
ВУЕЕОНО85ІАМ — ІІМТ 22 71
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 244. 1. Фанэтычнае. Паўтарайце ўголас за настаўнікам парамі
назоўнікі ды вытвараныя ад іх прымётнікі.
2. Перапішэце й падчыркнёце ў прымстніках сўфіксы.
а) карэнь —
конь —
раён —
дзень —
сон —
б) захад —
поўнач —
хата —
лес —
зялёза —
карэнны
конны
раённы
штадзённы
сонны
заходні
паўночны
хатні
лясны
зялёзны
туман —
камень —
ячмёнь —
сьцяна —
вакно —
трактар —
страх —
сьмех —
вўха —
вока
туманны
камённы
ячмённы
насьцённы
ваконны
трактарны
страшны*
сьмёшны*
вушны*
вочны*
тэлефон —
міліён —
машына —
чыгўн —
паўдзён —
смак —
пшаніца —
шкло —
вада —
дрэва —
тэлефонны
міліённы
машынны
чыгўнны
паўдзённы
смачны*
пшанічны*
ШКЛЯНЁІ
вадзяны
драўляны*
* Глядзёце “ЧАРГАВАНЬНЕ ЗыЧНЫХ”, правіла 21—24Ф, 2.
в) імя — імённы, імённая
цёмя — цямённы, цямённая
плямя — плямённы, плямённая
3. Перапішэце ў слупок прымётнікі з пўнктаў “а)”, “б)” ды дапішэце да іх назоўнікі
да сэнсу.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 245. а) Прачытайце сказы ды вўсна назавёце прымётнікі з су-
фіксам “-н”.
1. Карэннае “я” пішацца ў словах незалёжна ад націску. 2. Конны пёшаму не таварыш.
3. Яна выпісвае штадзённую газэту. 4. Бананы прывозяць да нас з Паўдзённай Амэ-
рыкі. 5. Тэлефонная гўтарка — найхутчэйшы спосаб камунікацыі. 6. ён быў такі
сонны, што заснўў пры тэлевізары. 7. Менск ужо міліённы горад, а Таронта двумілі-
ённы. 8. Увосень часта бываюць туманныя раніцы й вечары. 9. Даўнёй для аграваньня
дамоў найбольш ужывалі дровы або камённае вугальле, а цяпёр ужываюць аліву, газ
або элёктрыку.
б) Перакладзёце сказы з пўнкту “а)" ў ангёльскую мову.
72 ВУЕЬ0ІШ8$1АМ — ІШІТ 22
в) Прачытайце сказы, а тады перапішэце іх. Падчыркнёце сўфіксы ў прымётніках.
1. Ягоны дзядзька працўе на трактарным заводзе ў Мёнску інжынёрам. 2. Я сьніла
страшны сон. 3. Учора мы бачылі вёльмі сьмёшны фільм. 4. Зь Мёнску ў Вільню
трэба ёхаць у паўночна-заходнім кірўнку. 5. Вочных лекароў завўць акулістымі.
6. Вушны боль нязвычайна дакўчлівы. 7. Улётку прыёмна ў лясным халадкў. 8. Мама
купіла шклянўю вазу да квётак. 9. Мы атрымалі імённыя запросіны на навагодны баль.
10. Індыяне часта вялі лютыя міжплямённыя войны. 11. Цяпёр у Беларўсі ці ў Амэ-
рыцы няма няпісьмённых маладых людзёй, але малапісьмённых вёльмі шмат.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 246.
1. малы — малёнькі
новы — новенькі
кіслы — кісьленькі
чырвоны — чырвоненькі
жоўты — жоўценькі
а) ФанэтЫчнае. Паўтарайце ўголас за настаўнікам.
2. сіні — сіненькі
сухі — сухёнькі
ціхі — ціхенькі
глыбокі — глыбокенькі
мяккі — мякенькі
лёгкі — лёгенькі
3. стары — старэнькі
дарагі — даражэнькі
добры — добранькі
прыгожы— прыгожанькі
б) Перапішэце ў слупок прымётнікі з сўфіксамі ды дапішэце да іх адпавёдныя
назоўнікі.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 247. Перапішэце назоўнікі й вытвараныя ад іх прымётнікі ды
заўважце, што ў прымётніках “ь” пёрад сўфіксам “-ск-” захоўваецца толькі
пасьля “л”.
1. восень — восенскі
конь — конскі
Кромань — надкроманскі
стўдзень — стўдзенскі
жнівень — жнівенскі
2. сяло
Урал
каваль
Гомель
Лёпель
сёльскі
уральскі
кавальскі
гомельскі
лёпельскі
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 248. а) Фанэгычнае. Паўтарайце ўголас за настаўнікам склада-
ныя прымётнікі. Дома перапішэце. ‘
1. цёмнасіні
цёмнашэры
2. чарнагаловы
чарнавокі
даўганосы
даўганогі
сьветлажоўты
сьветлазялёны
3. двудаляровы
трыпавёрхавы
усебеларўскі
усебаковы
ВУЕЬОІШ55ІА^ — ЦМТ 22 1 73
белагаловы
касавокі
шыракаплёчы
дабраякасны
сёльскагаспадарскі
стагадовы
васьмімёсячны
шматлюдны
сваячасовы
малалётні
малаводны
б) Прымётнікі з пўнкту “а)” напішэце паводля ўзору ў вадпавёднай форме з ад-
павёдным назоўнікам.
УЗОР.Цёмнасінія вочы;
Назоўнікі на выбар:
1. куст, папёра, вочы, колер;
2. нафта, бўсел, хлопчык, чапля, выстаўка, мужчбіна, дзяўчынка, заяц, Янка;
3. ’сын, рака, сход, адказ, будынак, царква, кангрэс, каток, крытыка, банкнот.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 249. а) Выразна з інтанацыяй чытаць. Незнаёмыя словы вы-
пішце із слоўніка.
НАША БЕЛАРЎСЬ
Глянь, зірні наўкола:
Бачыш логі, сенажаці,
А на іх крыніцы?
Далей — бор зялёны, гонкі
Што у высь глядзіцца?
Сотні вёсак і мястэчак
Гарадоў ці мала,
Рэк бурлівых, пушч гамонкіх
Зь неапётай славай.
Там плывўць Дняпро і Сожа
Ды Дзьвіна і Нёман;
б) Выпішце сьпярша ўсе беларўскія
рэкі ды ўсе пўшчы.
Белавёжы, Налібокаў
Там чуваці гоман.
Гарады там — Менск і Вільня,
Магілёў, Гародна
I Смалёнск зь сьцяной цаглянай
Разьляглі выгодна.
Во ўсё гэта, маё дзёткі,
Ад мёжаў да мёжаў
Беларўсяй і завёцца
I да нас налёжа.
Янка Купала
гарады, названыя ў гэтым вёршы, тады ўсе
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 250. а) Паўтарайце ўголас за настаўнікам.
Менск — мянчанін — мянчане Віцебск — віцяблянін — віцябляне
Слўцак — случанін — случане Смалёнск— смалянін — смаляне
74 | ВТЕЕОКІІ85ІАК — УМТ 22
Полацак — палачанін — палачйне
Вільня — вільнянін — вільняне
РІІНСК — пінч&нін — пінчйне
Парыж — парыжанін — парыжане
б) Перапішэце й дакончце паводля ўзору.
УЗОР. Юрка радзіўся й жыў у Наваградку, ён наваградчанін.
1. Юрка радзіўся й жыў у Наваградку, ён ... 2. Юлюк зь Мёнску, ён ...
3. Маё бабўля й дзядўля радзіліся ў Вільні, яньі...
4. Янкавы сябры зь Пінску, янй ... 5. Наш дырэктар з Горадна, ён ...
6. Мой настаўнік францўскае мовы з Парыжу, ён...
в) Перапішэце, назоўнікі ў дўжках пастаўце ў вадпавёдным ліку ды склоне.
1. Вогнішча гарэла яркім (полымя).
2. (Дзіця) дакранўлася пальчыкам да (полымя) сьвёчкі ды папякло пальчык.
3. Маё бацькі радзіліся ў Беларўсі, але цяпёр яны канадыйскія (грамадзянін).
4. Яны вучыліся ў беларўскай гімназіі (імя) Максіма Багдановіча.
5. (Імя) слаўнага беларўскага першадрукара й гуманістага Франьцішка Скарыны
названы цяпёр Беларўскія Бібліятэка й Музэй у Лёндане ды Беларўскае Навуко-
вае Таварыства ў Нью-Ёрку. = Л
6. Людзі, што жывўць на вёсцы, завўцца (селянін), а тыя, што ў горадзе, (гара-
джанін) або (мешчанін).
7. (Маці) купіла ўсім (дзіця) новыя боты.
8. Прывітаць (маці) з нарадзінамі прыёхалі сын і дачка з усімі сваймі (дзіця).
9. У нашае (маці) дзьве дачкі й тры сыны.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 251. а) Дапоўніце ды запішэце сказы, паводля ўзору дадзеныя
назоўнікі ставячы ў вадпавёдным склоне адзіночнага й множнага ліку.
УЗОР. 1. Янка даё ёсьці кураняці (куранятам).
2. Зося поіць куранё (кураняты).
1. Янка даё ёсьці (куранё)
(качанё)
(ягнё), (кацянё)
(жарабё), (птушанё)
2. Зося поіць (куранё)
(гусянё)
(цялё), (казьлянё)
(зайчанё), (сабачанё)
ВТЕЕОКІІ85ІАК — ІЛЧІТ 22 1 75
б) Перапішэце сказы, словы ў дўжках ставячы ў вадпавёдным склоне.
Мы куплялі паштовыя карткі, ды ўсе выбралі зь нёйкай птўшкай ці зьвярком.
Юрка купіў картку з (кураняты).
Маня купіла картку з (качка й качанё).
Стась купіў з (кацяняты).
Галя купіла з (заяц і зайчаняты).
Воля з (зўбар і зубранё), а Алёнка з (сабачаняты).
в) Прачытайце вёршыкі, выпішце рознаскланяльныя назоўнікі.
1. Зайцы ў лёсе робяць хаты.
Мох падносяць зайчаняты.
Ім мядзьвёдзь дапамагае.
Ён пляцоўку рашчышчае.
Бўдзе тут дзіцячы сад
Для малёнькіх зьверанят.
2. Асачыў я ў гушчары
Дзьве лісіныя нары,
Калі пойдзе ўсё на лад,
Дык пабачым лісянят.
М. Лужанін
Н. Галіноўская
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 252. Перапішэце прыказкі ды падчыркнёце прымётнікі аднэй
рыскай, а прымётнікі ў ролі назоўнікаў дзьвюма.
1. Добраму ўсюды добра. Добрым словам сыты ня бўдзеш. Добры слова паслўхае,
а ліхі й кія не.
2. Ня плаціць багаты, а вінаваты.
3. Шанўй старога, як малога. За вялікім пагонішся й малое згўбіш.
4. Ня ўсіх добрых людзёй ваўкі паёлі.
5. На сьмёлага сабака брэша, а нясьмёлага кусае.
6. Пераборлівы заўсёды галодны.
7. Не ганьбўй старым ботам, пакўль новага не пашыў.
76 ВУЕЕО!Ш55ІА!М — ІЛЧІТ 22
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 253. а) Праскланяйце ў вадзіночным ліку й множным: машыні-
сты, цымбалісты.
б) Прачытайце сказы. Выпішце ўсе назоўнікі з канчаткам на -істы, абазначце склон
і лік.
1. У мянё адзін брат цымбалісты, а другі гітарысты.
2. Асабліва цымбалістага часта запрашаюць граць на канцэртах.
3. Калісьці ўсе гімназістыя насілі форму. 4. Гімназістым забаронена было ха-
дзіць бяз формы. 5. У гімназістых з розных гімназіяў была розная форма.
6. На станцыі стаялі загнаныя машыністым у тупік вагоны.
7. Загнаўшы ў тупік вагоны, машыністы зьлез з паравозу.
втеьоішззіа^ — ілчіт 23 ! 77
К Р У Г 23
СТРАШНОЕ СПАТКАНЬНЕ
(Паводля Якўба Коласа)
I
— Вось што, Тараска: годзе табё ўжо каля рэчкі бёгаць, а лепш занёс-бы ты
дзядзьку полудзень на Высокі Бёраг, — сказала мне матка...
Я жыва сабраўся, узяў сваю дубінку, бо ў лёсе мог налучыцца воўк, узяў дзядз^
каў полудзень і выйшаў з хаты. На дварэ каля хлява, на сухой кастрыцы, ляжаў
Галас, зь якім я быў у вялікай дрўжбе. Пабачыўшы мянё, Галас завіляў хвастом у
знак прывітаньня.
Я сьвіснуў.
— Галаска, цюцік! На, цк>, на! — пазваў я яго.
Галас неахвотна пабёг за мною, правёў мянё за кладку; але як толькі я ўвайшоў
у лес, мой Галас пачаў аставацца: сядзе на дарозе й сядзіць.
Галас зрабіў мне яшчэ аднў ці дзьве ўстўпкі ды сяк-так дайшоў да лёсу. Але тут
ён спыніўся каля пёршых хвояў, доўга нюхаў зямлю і ўжо не падымаў на мянё гала-
вы, як я яго ні клікаў. Панюхаўшы, Галас азірнўўся вакол, штось разважаючы, труш-
ком пабёг краем лёсу й хўтка зьнік зусім.
— Ну, я-ж табё пакажў! — патрос я дубінкаю ў бок Галаса й пайшоў далёй.
Гэтае здарэньне крыхў парўшыла той добры настрой, у якім быў я, выходзячы
з дому...
А лес быў старй й глухі. Па адзін бок дарогі стаялі больш ёлкі, але такія цём-
ныя й панўрыя, што нічога добрага не казалі маймў сэрцу...
Цяпёр я адчўў, што гэта дарога не такая й лёгкая, якою здавалася яна мне до-
ма... Мне стала маркотна й сьцішна. А гэтая дубінка, якою я так казырыўся, паказа-
лася мне проста сьмяхотнай.
Я прайшоў яшчэ крокаў сто. Па правай руцэ цягнўўся ёльнік уперамёшку з
маладымі хвоямі, а зь лёвага боку пачынаўся бярэзьнік. Тут пачыналася дарога на
Млыновішча.
I толькі зірнўў я на куст між гэтых дарог, як адразу спыніўся й аслупянёў.
78 ВТЕЬ0КЦ581АІЧ — гмт 23
Валасы на галавё сталі падымацца й расьці, шапка насўнулася на вочы, а ногі стра-
цілі здольнасьць рўхацца. Скўра на мне шорхнула, сэрца замлёла.
Сярод старых бярэзін, нагнўтых таўстымі камлямі над зямлёю й аброслых сівым
мохам, стаяў зьвер. Зьвер гэты быў нязвычайнае вялічыні. Асабліва вялікай была ягоная
галава й наагўл увёсь пёрад. Масьці ён быў шэрай, шэрсьць меў кудлатую й даўгўю.
Пёршы момант анямёньня й адзервянсньня прайшоў, і дўмкі маё пачалі крыхў вару-
шыцца й выяўляць сваю работу. Я навет перастаў адчуваць уплыў страху й ціхенька,
зусім бяз словаў, засьпяваў сам сабё пёсьню: I
Ходзіць сьвёкар па дварў, Й ' I
Рашчасаўшы барадў. ' ~
Чамў яна, гэтая пёсьня, прыйшла цяпёр мне на памяць, я не магў растлумачыць.
А зьвер стаяў на адным мёсцы, загарадзіўшы мне дарогу. Ён стаяў нярухома, толькі
зрэдку, і то ледзь заўважна, варушылася ягоная страшная галава й вялізарныя вўшы.
Дўмкі аб тым, як разьмінўцца з гэтым зьвёрам і як занёсьці дзядзьку полудзень, у
мянё ня было, бо я цьвёрда ўпэўнены быў у тым, што далёй таго мёсца, дзе я стаю ця-
пёр, я ня зрўшуся ні на адзін крок. Разглядзёўшы зьвёра, я пераканаўся, што гэта
быў воўк. Я колькі разоў бачыў ваўка, але такога вялікага й страшнога мне не даво-
дзілася бачыць ніколі... -ЖагЛЯ- В
Мімаволі я пачаў памалёньку адступаць назад, ня спушчаючы вачэй з ваўка. Воўк
нічога — стаіць. Мне стала крыхў лягчэй. Я ступіў назад яшчэ, яшчэ. Ужо крокаў
дваццаць адыйшоўся я такім парадкам. Воўк ледзь-ледзь відаць, але не варўшыцца.
(Працяг у 24 крўзе)
Слоўнік (УосаЬііІагу)
жйва (агіу.) іазі
сабрацца (I); рі. разі сабраўся, -лйся, -ліся
іо геасіу
дубінка, -і (і.) сшівеі, сіцЬ
налучйцца (II; р(. іо соте асгозз
хлеў, хлява (т.) саШе-зЬес!
кастрыца, -ы (і.) Ьооп (Ьагсі зкіп) о{
Яах-йЬге
сьвіснуць (I); рі. разі сьвіснуў, -ла, -лі
іо хуЬізіІе (опсе )
кладка, -і (і.) ріапкесі Гооіхуау
устўпка, -і (і.) сотрготізе
сяк-так (асіу.) зотеЬоху
разважаць (I); разважаю, -еш, -юць
іо геазоп
трушком пабёг (Ье) гап аі а ігоі
патрэсьці (I) рЬ разі патрос, патрэсла, -лі
іо зЬаке
парўшыць добры настрой іо зроіі а ^оосі
тоосі
край лёсу опізкігіз о( іЬе іогезі
мне стала маркотна й сьцішна I Геіі засі
апсі Іеггійесі
казырыцца (II) іо Яаііпі
хвоя, -і ({.) ріпе
аслупянёць (I); р(. разі аслупянёў, -ла, -лі
іо Ье сііітЫоітсІесІ
скўра на мне шорхнула іі тасіе ту ЯезЬ
сгеер
сэрца замлёла (Ьіз) Ьеагі запк
камёль, камля (т) іглпк
масьць, —І (Ь) соіоііг
ВУЕЬОІШ88ІА^ -- ІІМТ 23 । 79
сьвёкар, сьвёкра (т.) ГаіЬег-іп-Іа^
(ЬчзЬапсІ’б ЫЬег)
загарадзіць (II) (рі разі загарадзіў, -ла,
-лі) дарогу іо Ыоск іЬе гоасі
разьмінўцца (I) (рЬ оі разьмінйцца, I)
іо разз еасЬ оіЬег
я быў цьвёрда ўпэўнены I \уаз ЫПу аззцгеН
пераканацца (I); рЬ разі пераканаўся,
-лася, -ліся іо Ье сопуіпсесі
не даводзілася мне бачыць I с1і<1 поі
Ьарреп іо зее
ня спушчаючы вачэй (з + &еп.) поі іакіпе
опе’з еуез оЯ
такім парадкам іп іЬіз ууау
ледзь-ледзь (асіу.) зІі^ЬіІу
ПЫТАНЬНІ Й ЗАДАНЬНІ. У школе вўчні вўсна адказваюць на пытаньні, а дома ад-
казы запісваюць у сшыткі.
1. Хто напісаў апавяданьне “Страшное спатканьне”?
2. Каго Тараска клікаў, каб ішоў зь ім разам?
3. Што ўзяў хлопчык для абароны? Каго, ён дўмаў, можа ў лёсе сустрэць?
4. Ці Галас ахвотна пайшоў з Тараскам, як далёка Галас яго правёў?
5. Як выглядаў лес, празь які хлопцу трэба было йсьці?
6. Прачытайце зь кнігі мясьціну, дзе аўтар апісвае Тараскаў пёршы пярэпалах, ка-
лі ён пабачыў зьвёра?
7. Што заўважыў Тараска ў зьвёра, калі мінўў пёршы пярэпалах?
8. Што за зьвер гэта быў, як хлопчык дўмаў?
9. Куды Тараска йшоў празь лес?
23 — I САКВШАЬ А^П ОКПШАЬ МПМЕКАЬЗ 21 Шгоц^Ь 100
КОЛЬКАСНЫЯ й ПАРАДКАВЫЯ ЛІЧЭБНІКІ 21 — 100
1. КОЛЬКАСНЫЯ
21 дваццаць адзін (адна, адно)
22 дваццаць два, дзьве
23 дваццаць тры
• • • •
29 дваццаць дзёвяць
30 трыццаць
40 сорак
50 пяцьдзесят
60 шэсьцьдзесят
70 сёмдзесят
80 восемдзесят
90 дзёвяцьдзесят
100 сто
УВАГА. Парадкавыя лічэбнікі 1
ПАРАДКАВЫЯ
дваццаць пёршы, -ая, -ае
дваццаць другі, -ая, -ое
дваццаць трэйці, -яя, -яе
дваццаць дзявяты, -ая, -ае
трыццаты, -ая, -ае
саракавы, -ае, -ое або сараковы, -ая, -ае
пяцьдзясяты, -ая, -ае
шэсьцьдзясяты, -ая, -ае
сёмдзясяты, -ая, -ае
восемдзясяты, -ая, -ае
дзёвяцьдзясяты, -ая, -ае
сотны (або соты), -ая, -ае
20 глядзі правіла 21-У.
80 ВТЕЬ0КІІ55ІАН — ІЛЧІТ 23
2. Утварэньне колькасных лічэбнікаў 21
100.
а) Колькасныя складаныя лічэбнікі, што азначаюць круглыя дзесяткі, утвараюцца
гэтак:
трыццаць — так, як і дваццаць, даданьнем да тры часткі ццаць .
Усе іншыя, за выняткам сорак ды сто, што маюць зусім іншыя карані, утвара-
юцца даданьнем да колькасьці дзесяткоў — “пяць . . . дзёвяць” часткі “дзе-
сят”, прыкл.: пяцьдзесят, сёмдзесят. Усе гэтыя складаныя лічэбнікі маюць
адзін націск на першай частцы. "Ж
б) У колькасных скдаданых лічэбніках, што азначаюць дзесяткі ды адзінкі, як
прыкл. у “дваццаць два”, да колькасьці дзесяткоў проста дадаюцца адзінкі.
Лічэбнікі складзеныя з “адзін” або “два” згаджаюцца ў родзе з назоўнікамі
гэтак-жа, як і самыя “адзіг’, “два”, прыкл.: ’ '
дваццаць адзін стол трыццаць два стальі, крэслы
сорак адна шафа пяцьдзесят дзьве шафы
сёмдзесят адно крэсла
3. Утварэньне парадкавых лічэбнікаў 21 — 100
а) Парадкавы ад “трыццаць” утвараецца так, як і ад дваццаць, заменаю канцавога
“ць” на “т” ды даданьнем адпаведна для трох родаў прыметнікавых канчаткаў
— “-ы, -ая” або “-ае”: трыццаты год, трыццатая гадавіна, трыццатае слова.
б) Парадкавыя ад “сорак” — саракавы, -ая, -ое (або сараковы, -ая, -ае)
ад “сто” — сотны, -ая, -ае (або соты, -ая, -ае)
в) \ парадкавых-жа ад лічэбнікаў пяцьдзесят . . . дзёвяцьдзесят родавыя канчаткі
“-ы, -ая” або “-ае” дадаюцца проста да формы адпаведнага колькаснага, пры-
чым у “дзесят” “е” паводля правіла аканьня заменьваецца ў “я”, бо парадка-
выя складаныя лічэбнікі зь “дзесят” маюць два націскі, прыкладам:
пяцьдзясяты, восемдзясяты, дзёвяцьдзясяты
г) \ парадкавых лічэбніках, выражаных колькімі словамі, парадкавую форму
прынмае толькі апошняе слова, іншыя застаюцца бязь зьмены, прыкл.:
сорак пяты год, дваццаць другая гадзіна, сто пёршае слова.
ВУЕЬОІШ88ІА^ — ІЖІТ 23 ' 81
Сагсііпаі апсі Огсііпаі Міітегаіз 21 — 100
8іпсіу іЬе іаЫе іп іЬе Вуеіогііззіап іехі апН поіісе:
1. іЬе сагсііпаі пшпегаіз !гот 21 іо 100 аге іогтесі аз іоііоууз:
а) іп 30 — трыццаць — “ццаць” ів аскіесі іо “тры” ]ц8і аз іп “дваццаць ;
Ь) іп 50 — 90, пяцьдзесят — дзёвяцьдзесят, іо “пяць, шэсьць... дзёвяць" — іпзіеасі
оі “ццаць”, “дзесят” із аскіесі.
А11 іЬезе сагсіігіаі пшпегаіз Ьауе опе 8Іге§8 оп іЬе йгзі рагі.
с) Сорак (40) апсі сто (100) аге іогтесі \уііЬ сШТегепі гооІ8.
(1) Сотрошісі сагсііпаіз зіісЬ аз 21, 32 ог 46 аге іогтесі іЬе зате \гау іп Вуеіогцзеіг
аз іп Еп^ІізЬ ехсері іЬаі іЬозе сотроітсіз у/ііЬ “адзін, адна, адно” ог хуіШ “два,
дзьве” Ьауе сііНегепі епсііп^8 іог іЬе іЬгее еепсіегз. Гог ехатріе:
дваццаць адзін хлопец Ьоуз
дваццаць адна дзяўчына Ьуепіу-опе —^ігіз
дваццаць адно дзіця ~^-сЬі1с1геп
трыццаць два часапісы іЬігіу-^о таеагіпез, Ьоокв
трйццаць дзьве кнігі
сорак шэсьць алавікоў (гўмак) іогіу-8Іх репсііз (егазегв)
2. ТЬе сотрошісі огсііпаі пптегаіз 21 — 100 аге Іогтесі Ігот сагсііпаі тітегаіз Ьу асШіпб
іЬе асііесііуаі епсііп&з “-ы, -ая” ог “-ае”:
а) Іп іЬе гштегаі ЗОіЬ —трыццйты, -ая, -ае (Ггот трйццаць) іЬе “ць” аі іЬе епсі
сЬап^ез іо “т” Ьеіоге іЬе асЦесііуаІ епсііп^з аге асісіесі.
Ь) Іп іЬе пшпегаіз 50іЬ, бОіЬ . . . 90іЬ
пяцьдзясяты, -ая, -ае Ггот пяцьдзесят
шэсьцьдзясяты, -ая, -ае ігот шэсьцьдзесят
дзёвяцьдзясяты, -ая, -ае ігот дзёвяцьдзесят
опіу іЬе “е” іп “дзесят” із сЬап^есі іо “я” Ьесапзе іЬезе сотроішсі огсііпаі пшпег-
аіз Ьауе Ьуо зігевзез.
с) ТЬе огсііпаі Ггот сорак із саракавй, -ая, -ое ог сараковы, -ая, -ае
апсі (гот сто іэ сотны, -ая, -ае ог соты, -ая, -ае
82 ВУЕЬОКЦ88ІАЯ
— ілчіт 23
(1) Іп сотроііпсі огНіпаІ пптегаіз зпсЬ аз 21, 34 ог 65, опіу іЬе Іазі ууогсі іакез іЬе
огсііпаі Іогт. Гог ехатріе:
2І8І — дваццаць пёршы, -ая, -ае
34іЬ — трыццаць чацьвёрты, -ая, -ае
65іЬ — шэсьцьдзесят пяты, -ая, -ае
Дваццаць пёршая гадзіна — іЬе ідуепіу-йгзі Ьоідг.
Трыццаць чацьвсрты год — 1Ье іЬігіу-кшгіЬ уеаг.
Шэсьцьдзесят пятае слова — іЬе зіхіу-ЬДЬ \уогс1.
23 — II ОЕСЬЕМЗІОМ оі СОМРОІТМО ОВШМАЬ МЫМЕКАЬЗ
СКЛАНЁНЬНЕ ПАРАДКАВЫХ СКЛАДАНЫХ ЛІЧЭБНІКАў
Парадкавыя складаныя лічэбнікі 21 — 100 і вышэй, як і простыя парадкавыя
лічэбнікі, скланяюцца так, як прыметнікі, ды найчасьцей як прыметнікі зь цьвярдой
асновай. Прычым у парадкавых лічэбніках, што складаюцца з колькіх словаў, скла-
няецца толькі апошняе слова. ГІроік.т
памылка ў дваццатым радкў
прачытаў трыццаць пёршую кнігу
*
ТЬе сотрошкі огсііпаі пшпегаів ігот 21
Ьагсі-зіет афесііуез. Іп сотроппсі тітегаіз
Іазі іа'огсі І8 сіесііпесі. Еог ехатріе:
У дваццатым стагодзьдзі.
Ён ужо прачытаў трыццаць трэйцюю кнігу.
іо 100 апсі Ьі&Ьег аге таіпіу сіесііпесі Ііке
СОП8І8ІІП& оі тоге іЬап опе \уогс1 опіу іЬе
Іп іЬе ілуепііеіЬ сепіпгу.
Не Ьаз аігеасіу геасі іЬе іЬігіу-іЬігсІ Ьоок.
23 — III ОЕСЬЕНЕІОМ о( САКОтАЬ ЬШМЕКАЬЗ 1 — 100
СКЛАНЁНЬНЕ КОЛЬКАСНЫХ ЛІЧЭБНІКАў 1 — 100
Усе колькасныя лічэбнікі скланяюцца, адныя падобна да прыметнікаў, іншыя
падобна да назоўнікаў.
1. Скланеньне адзін, адна, адно.
Адзіночны лік
(муж. р.) (жан. р.)
Н. адзін
Р. аднаго
Д. аднамў
В. як Н. або Р.
Т. аднйм
М. аднйм
адна
аднаё, аднэй
аднэй
аднў
аднэю, аднэй(ою)
аднэй
(ніякі р.)
адно
аднаго
аднамў
як Н.
аднйм
аднйм
Множны лік
(для ўсіх родаў)
аднйя, адны
аднйх
аднбім
як Н. або Р.
аднымі
аднйх
ВУЕЕОГШ85ІАМ — ІІМТ 23 ' 83
2. Скланеньне два (муж. і ніякі р.), дзьве (жан. р.).
Н. два дзьве
Р. двох і двух дзьвёх і дзьвюх
Д. двом і двум дзьвём і дзьвюм
В. як назоўны або родны
Т. двама і двума дзьвяма (або дзьвёма) і дзьвюма
М. двох і двух дзьвёх і дзьвюх
Таксама, як два, дзьве, скланяюцца абодва, абёдзьве:
абодвум, абёдзьвюм і г. д.
абодвух, абёдзьвюх;
УВАГА. Скланеньне “абое”— глядзеце правіла 26-1, 3. а.
3. Падобна скланяюцца тры, чатыры (для ўсіх родаў).
Н. тры Р.М. трох Д. тром Т. трыма
чатыры чатырох чатыром чатырма
4. Лічэбнікі, пачынаючы ад пяцёх і да дваццацёх, а таксама трыццаць скланяюцца
гэтак:
Н.
Р.
Д.
В.
Т.
М.
пяць дзёсяць трыццаць
пяцёх дзесяцёх трыццацёх
пяцём дзесяцём трыццацём
як назоўны або родны
пяцьма дзесяцьма трыццацьма
пяцёх дзесяцёх трыццацёх
вўчняў (кнігаў)
вўчняў (кнігаў)
вўчням (кнігам)
вўчняў (кнігаў)
вўчнямі (кнігамі)
вўчнях (кнігах)
5. Лічэбнікі ад пяцьдзесят да дзёвяцьдзесят зьмяняюцца,
зусім не зьмяняюцца. Прыкладам:
як пяць, або найчасьцей
з усімі пяцьдзесят людзьмі, з усіх дзёвяцьдзесят вўчняў і г. д.
У складаных-жа лічэбніках, выражаных двума (ці больш) словамі, скланяюцца
толькі адзінкі, прычым скланяюцца абавязкава. Прыкладам: з дваццаць сяма вўч-
нямі, з трыццаць адным* работнікам, адна ізь сёмдзесят дзьвёх(юх) студэнтак; у
дваццаць пяцёх* кнігах*.
* Пра згоду назоўнікаў з колькаснымі лічэбнікамі глядзеце правіла 25-ІП, 1-4.
6. Скланеньне лічэбнікаў сорак ды сто.
Н. сорак сто
Р. саракў сту
Д. саракў сту
В. як назоўны
Т. саракма стома
М. саракў сту
84 ВТЕЕОКІІ58ІА^
— іімт 23
**
*
8ііі(іу іЬе Несіепзіоп о( іЬе пнтегаіз адзін, адна, адно; два, дзьве еіс. іп іЬе Вуе-
1опі88Іап іехі апН поіе:
1. ТЬе сіесіепзіоп о( адзін, адна, адно іоііоууз іп іЬе гпаіп іЬе ЬагН асііесііуаі сіесіепзіоп.
2. Абодва апсі абёдзьве (ЬоіЬ), аге ако Песііпесі Ііке два апН дзьве. Гог ехатріе:
Янй абодва ў ваднэй клясе. ТЬеу аге ЬоіЬ іп іЬе зате сіазз.
Нам абодвум падабаецца гэты абраз. \Уе ЬоіЬ Ііке іЬіз рісіпге.
У вабёдзвюх сёстраў падобныя сукёнкі. ВоіЬ зізіегз Ьауе зітііаг сігеззез.
Трымай абёдзьвюма рукамі. Ноісі іі хуііЬ ЬоіЬ Ьапсіз.
М)ТЕ. Гог іЬе сіесіепзіоп оі “абое” іоок аі пііе 26-1, 3 а.
3. ТЬе пптегак “тры”, “чатыры” аге сіесііпесі аз Іоііо^з:
Ыот. тры Сеп. Ьос, трох Ваі. тром Іпзіг. трыма
чатыры чатырох чатыром чатырма
4. ТЬе шітегаіз “пяць” іо “дваццаць” аз \уе11 аз “трь'іццаць” Ьауе опе раііегп оі сіесіі-
паііоп. (§ее іЬе Вуеіотідзбіап іехі гоіе 23-ПІ, 4.). Гог ехашріе:
Сеп. пяцёх сыноў (дачок) Іпзіг. з трыццацьма вўчннямі
Паі. дзесяцём коням Ьос. у дванаццацёх кнігах
ХОТЕ. Ьоок аізо аі гіііе 25-ІП, 3. а) апсі Ь).
5. ТЬе пптпегаіз “пяцьдзесят” іо “дзёвяцьдзесят” (50—90) пееП поі Ье Несііпеа, езре-
сіаііу іп соііодшаі зреесЬ. Іі' іЬеу аге сіесііпесі, іЬеп іЬеу сап Ье сіесііпесі ііке іЬе
пптегаі “пяць”. Гог ехатріе:
з усімі пяцьдзесят людзьмі
з усіх дзёвяцьдзесят вўчняў
ог з усіх дзевяцьдзесяцёх вўчняў
— хуііЬ аіі Шіу реоріе
— Ггот аіі піпеіу ріірііз
6’ !о Сч?™роц.пс? пцтегаІ8 СОП8І8ІІПЕ оі Ьуо (ог тоге) хуогПз зпсЬ аз “дваццаць адзін
(1) ог сёмдзесят два (72)” опіу іЬе ппііз аге сіесііпесі. Гог ехатріе:
адным вўчнем па- Опе ІеасЬег \уепі іо іЬе топпіаіп8 ^ііЬ
ехалі ў горы, а другі настаўнік із стома і\уепіу-опе зііісіепіз апсі іЬе оіЬег іеасЬег
вучнямі паехалі на ўзмор’е. „еп[ іо ІЬе зеа »ІІЬ а Ьчпагед зЫепй.
Адн.і ізь сёмдзесят дзьвюх студэнтак. Опе оі зеуепіу-і^о яішіепіз.
ВУЕЕОКІІ88ІАК — омт 23 85
23— IV ТНЕ КЕСІРКОСАЬ РКОЫОСН / УЗАЕМНЫ ЗАЙМЕНЬНІК:
Адзін (адно) аднаго, адна аднў — еасЬ оіЬег ог опе апоіЬег
Я[’ • I
1. Ужываньне
а) адзін аднаго — ужываецца, калі абедзьве асобы мужчынскага роду;
б) адна аднў — ужываецца для абедзьвюх асобаў жаноцкага роду;
в) адно аднаго — ужываецца для абедзьвюх асобаў ніякага роду ды
для розных родаў.
Прыклады: а) Казюк і Янка даўно ўжо адзін аднаго знаюць.
б) Галя й Зоя нядаўна адна аднў знаюць. Яны адразу адна аднэй спа-
дабаліся.
в) Птушаняты палохалі адно аднаго.
“Бўдзем пісаць адно аднамў” — сказала Галя Алёгу.
2. Скланёньне
Як ужо з пададзеных прыкладаў відаць, скланяецца толькі другое слова паводля
ўзору скланеньня “адзін, адна, адно”.
**
*
4 1. ТЬе гесіргосаі ргопопп адзін (адно) аднаго, адна аднў (теапіп^ опе апоіЬег) іп
5 Вуе1опі8яіап, ітііке іп Еп^ІізЬ, Ьаз ЗіНегепі Гогтз Гог сЫТегепІ ^епсіегз апсі сііНегепі
савез:
адзін аднаго — із пвесі \уЬеп ЬоіЬ регвопз аге оі іЬе таяснііпе ^епсіег, е.§.: Браты
любяць адзін аднаго. (ТЬе ЬгоіЬегз Іоуе еасЬ оіЬег);
адна аднў — із пзесі \уЬеп ЬоіЬ регзопз аге о( іЬе Гетіпіпе ^епсіег, е.&.: Сёстры
любяць адна аднў. (ТЬе зізіегз Іоуе еасЬ оіЬег);
адно аднаго — із пзесі а) \уЬеп ЬоіЬ регзопз аге оі іЬе пеіііег ^епсіег апсі аізо Ь) Гог
тіхесі ^епсіегз, е.&.:
Птушаняты палохалі адно аднаго. Галя й Алёг пабачылі адно аднаго.
4
2. Опіу іЬе 8есопсі мюгсі із сіесііпесі ассогсііп^ іо іЬе Зесіепзіоп оі “адзін, адна, адно”.
Рог ехатріе:
Казюк і Янка даўно ўжо адзін аднаго
знаюць.
Галя й Зоя любяць адна аднў.
Кацяняты часта адно з аднь'ім гуляюць.
“Бўдзем пісаць адно аднамў” — сказала
Галя Алёгу.
1
Кахіпк апсі ^апка Ьауе кпомт еасЬ оіЬег
іог а 1оп& ііше.
Наіа апсі 2о]а Ііке еасЬ оіЬег.
Кіііепз оПеп ріау хуііЬ опе апоіЬег.
“^Уе зЬаІІ уугііе іо еасЬ оіЬег” — Наіа
заісі іо АІеЬ.
86 ВУЕЬ0КІ)55ІАК — ІШІТ 23
V ВЕСЬЕМЗЮМ ОЕ “чалавёк” (тап), рі. “людзі”
СКЛАНЕНЬНЕ НАЗОЎНІКА “чалавёк, людзі”
“Чалавёк” у вадзіночным ліку скланяецца, як назоўнікі мужчынскага роду з чы.
стай асновай, а для множнага ліку звычайна ўжываецца слова іншага караня —
“людзі”, якое адзіночнага ліку само ня мае.
а) Адзіночны лік
н. хто? чалавёк
Р.В. каго? чалавёк-а
д. камў? чалавёк-у
Т. кім? чалавёк-ам
м. пры кім? чалавёк-у
Клічны чалавёч-а!
Множны лік
людз-і
людз-ёй або людз-ёў
людз-ям або людз-ём
людзь-мі
пды людз-ях або людз-ёх
людз-і!
б) Толькі пры колькасных лічэбніках заміж формы множнага ліку “людзі” часта
ўжываецца “чалавёкі” або ' . г. - ^ў”. Гэтак: I а і
1. Пры лічэбніках “два . . . чатыры” ды складаных зь імі на канцы — ўжываецца
форма чалавёкі:
два (тры, чатыры) чалавекі; дваццаць чатыры чалавёкі.
УВАГА. Толькі пасьля зборных лічэбнікаў: “двое, трое, чацьвёра . . . дзесяцёра...”
(гл. правіла 26-1, 2., Зв.) заўсёды ўжываецца форма “людзёй”: двое людзёй, чаць-
вёра людзёй.
2. Пры лічэбніках пяць, шэсьць і далейшых за выняткам складаных з 1, 2, 3, 4 на
канцы, аднолькава правільна “пяць чалавёкаў” ці “пяць людзёй”, а найлепш “пя-
цёра людзёй”. Прыкл.: ,<
трыццаць пяць чалавёкаў або людзёй.
сто, сорак чалавёкаў або людзёй.
* *
*
1. ТЬе погтаі ріпгаі іогт о( “чалавёк” (тап) із “людзі” (реоріе). 8іцНу іЬе аесіепзіоп
оі чалавёк” апсі “людзі” іп ІЬе Вуеіогцззіап іехі гпіе 23-У, а).
2. Ыоіе іЬе Ыіоу/іп^ ехргеззіопз: I
а) два (тры, чатыры) чалавёкі;
трыццаць чатырй чалавёкі, сто два чалавёкі;
Ь) пяць (дзёсяць . . . ) людзёй (або чалавёкаў);
с) двое, пяцёра, дзесяцёра . . . людзёй.
апсі гететЬег:
ВУЕЬОГШ58ІАІЧ -- ОМТ 23 I 87
а) аГіег два, тры, чатйры апсі апу сотрошісі сагсііпаіз іп ^ЬісЬ іЬеу аге іЬе Іазі сііеіі
(22, 43, 64 еіс.) іпзіеай о( “людзі” іЬе ріпгаі к>гт “чалавёкі” тіізі Ье іівесі;
Ь) \уііЬ іЬе тітегаіз пяць, шэсьць . . . апсі отуагсіз ЬоіЬ “людзёй” апсі “чалавёкаў”
тау Ье іізесі;
с) апсі іЬе соііесііуе тітегаіз зіісЬ аз двое, трое . . . дзесяцёра (зее тіе 26-1, Ь.)
сап Ье іоііохуесі опіу Ьу “людзёй”.
ІРАКТЫКАВАНЬНЕ 254. а) У клясе настаўнік вымаўляе ўголас па адным лічэбнікі з
табліцы 23-1, а вўчні па адным за ім паўтараюць.
>) Дома вўчні перапісваюць табліцу ў сваё сшыткі.
>) Напішэце словамі ў слупок усё лікі ад
дапішэце іхную парадкавую форму.
31 да 40 ды ад 81 да 100, а пасьля побач
УЗОР. трыццаць адзін, адна, адно;
трйццаць два, дзьве;
трыццаць пёршы, -ая, -ае
трыццаць другі, -ая, -ое
ІРАКТЫКАВАНЬНЕ 255. а) Прачытайце верш. б) Выпішце ўсе лічэбнікі, абазначце
іхны склон ды які гэта лічэбнік, колькасны ці парадкавы.
У СТАРОГА ВЕРАБ’Я
У старога вераб’я
Грашавітая сям’я:
У кажнага верабёйкі
Па чатыры капёйкі.
Зьляцёліся вераб’і —
Налічылі два рублі.*
У самога вераб’я
Было роўна паўрубля.
Кажнаму верабёйку
Даў стары яшчэ капёйку.
Колькі-ж мае дзяцёй
Наш багаты верабёй?
(Пяцьдзесят)
Васіль Вітка
* рубёль, рубля (т.) = 100 капёек (савёцкія грошы). КоііЫе = 100 сорескз
(топеу оі Зоуіеі Ііпіоп).
88 ВУЕЬОІШЗЗІАК
— шчіт 23
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 256. а) Ніжэй пададзеныя назоўнікі паводля ўзору выпішце ў 4
слупкі: у 1-шы зь лічэбнікам адзін, у 2-гі з аднб, у 3-ці з адно, а ў 4-ы з адны.
УЗОР. адзін аўтабўс адна вўліца адно поле адны дзьвсры.
Назоўнікі на выбар:
Дзяўчына, касьцюм, вўліца, дзіця, нажніпы, цётка, царства, лялька, дзьвёры, аўтабўс,
вароты, сябра, пяро, пакой, сані, экзамен, грўпа, жыцьцё, ірты.
б) Укладзёце сказы з назоўнікамі ды лічэбнікамі з пўнкту “а)”.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 257. а) Прачытайце сказы, лічэбнікі й назоўнікі ставячы ў вад-
павёднай форме, а тады сказы запішэце. .- 'Ч
1. Каля дому з аднаго боку расьцё 1 (вярба) ды 2 (клён), а з другога боку 5 (тапо-
ля) ды 1 (рабіна). |
2. Настаўнік з 30 (вўчапь) пайшлі ў тэатар. .. .I і
3. У клясе 23 (вучаніца) ды 16 (вўчань). |
4. Янка зарабіў 17 (даляр) і 96 (цэнт). 1 2 3 4 5 6 ’’•? Я
5. Калі мы былі ў Нью-Ёрку, мы навёдалі 3 (галерэя абразоў) ды 2 (музэй).
6. Шырыня нашага пляцу 26 (мэтар), а даўжыня 84 (мэтар).
7. У гадзіне 60 (мінўта, або часіна), а ў мінўце (часіне) 60 (сэкўнда, або хвіліна).
8. Кошка з 3 кацяняткамі грэюцца на сонцы.
9. На вёчары было каля 100 (асоба). /шМ
б) Перакладзёце сказы з пўнкту “а)” ў ангёльскую мову.
в) Прачытайце сказы, ставячы лічэбнікі ў парадкавай форме ды ў вадпавёдным
склоне.
1. У часе выперадкаў Казюк прыбёг 1, Янка 3, а Стасюк аж 8.
2. Мой малодшы брат вўчыцца ў 3 клясе, старэйшы ў 7, а я ў 13.
3. Ёдучы ў Мантрэаль, на 80 мілі мы зрабілі адпачынак.
4. Мой дзядзька жывё на 8 павёрсе ў 33 кватэры, а сябра на 22 павёрсе ў 15 кватэры.
5. Мой тата нарадзіўся ў 19 годзе, мама ў 24 годзе, а я ў 51 годзе.
6. Настаўнік даў пятнаццацём вўчням па кнізе зь вёршамі Якўба Коласа, а 16 вўчню
Коласаў раман “На ростанях”. чЗІ
ВУЕЬОКЬ88ІАМ -- ІЖІТ 23 89
г) Перапішэце заданьні словамі, як паказвае ўзор, ды дапішэце адказы:
УЗОР: Ад чатырох два бўдзе два.
4 — 2 =
5 — 1 =
21 — 5 =
47 — 8 =
52—11 =
16 — 9 =
19 — 17 =
90—25 =
100 — 65 =
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 258. а) Прачытайце верш, а тады перапішэце ды падчыркнёце
ўсе лічэбнікі. Парадкавыя ўвёрсе азначце літарай “п”, а колькасныя —літарай “к”.
пйты
Чатыры салдаты
Лічылі пяты,
Далучыўся пяты:
— Залічэце маё пяты.
Падыйшло дваццаць
I яшчэ пятнаццаць.
Пяць сказалі: — Братцы,
Трэба разабрацца:
Сорак пятаў
I сорак пятаў —
Колькі-ж нас
Усіх салдатаў?
В. Вітка
Слоўнік (УосаЬчІагу)
пята, -й (1.) Ьееі (оі іЬе іооі)
салдаты лічйлі пяты іЬе зоМіегз соппіесі
іЬеіг Ьееіз
залічйць (II); (рЕ) Ы. залічў, -ыш, -аць
іо іпсішіе, іо соопі
разабрацца (I); (рі. оі разьбірацца, I)
іо іпуезііёаіе, іо Іоок іпіо, (іп іЬі§
сазе) іо й^пге оііі
б) Прачытайце загадкі, вйіпішце ўсе лічэбнікі.
1. Які год цягнецца адзін дзень? (Новы год.)
2. Дваццаць безь пятнаццацёх, трох не далажьіўшы, двух не далічьіўшы, колькі
бўдзе? (Нічога.)
3. Нёсла гаспадыня ў кошыку дзёсяць яёц, а дно ўпала. Колькі засталося? (Ні-
чога, усё разьбіліся.)
4. Як паставіць чатырох салдатаў у вадным боце? (Зьняць у кажнага па адным
боце.)
90 ВУЕЬОВЬ55ІА^ — ОІЧІТ 23
Прачытайце сказы, устаўляючы, дзе трэба, адзін (адно) аднаго або адна аднў •
вадпавёднай форме.
1. Галя й Зіна вялікія прыяцелькі. Яны толькі пазналі . . . і адразу СПада
баліся. Янй часта бываюць ... ў .... Янй разам вўчацца ды . . . дапамагаюць
2. Зіна й Янка часта пішуць .... 3. Цётка й дзядзька заўсёды гавораць .. пра
Яны любяць жартаваць ды насьміхацца ... з .... 4. Раман і Юрка часта ходзяць
... да ... або звоняць ... па тэлефоне. 5. I ня зналі мы ... пра ... нічагўсенькі
сказаў Ігнат да свайго новага сябры. | • 3
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 259. а) Перапішэце лікі словамі ў слупок ды дапішэце да іх па-
радкавую форму. .
6, 8, 10, 11, 14, 15, 18, 19, 20, 21, 25, 37, 49, 50, 52, 64, 73, 86, 90, 94, 100.
б) Да колькасных лічэбнікаў з г ? і \ а)” дадайце назоўнікі ды ўкладзёце зь імі
сказы.
Узор: шэсьць яблыкаў. На сталё шэсьць яблыкаў.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 260. а) Фанэтйчнае. Настаўнік вымаўляе ўголас, а вўчні паўта
раюць.
Адзіночны лік.
Хто? дваццаць пёршы вўчань
Каго няма? дваццаць пёршага вўчня
Камў даю? дваццаць пёршаму вўчню
Каго бачу? дваццаць пёршага вўчня
Зь кім? з дваццаць пёршым вўчнем
Пры кім? пры дваццаць пёршым вўчню
адзінаццатая настаўніца
адзінаццатае настаўніцы
адзінаццатай настаўніцы
адзінаццатую настаўніцу
з адзінаццатаю настаўніцаю
пры адзінаццатай настаўніцы
Множны лік
Што? сорак трэйція нумарй
Чаго ня бачу? сорак трэйціх нумароў
Чамў прыглядаюся? сорак трэйцім нумаром
Што бачу? сорак трэйція нумары
Чым (з чым)? з сорак трэйцімі нумарамі
У чым? у сорак трэйціх нумарох
(Ііс
Сопіетрогагу НогаПпа (Огосіпо). Іп ІЬе Ьаск^гопші \уе сап »е® реінееп
АгсЬеоІокісаІ Міізешп Іосаіесі іп ап 01(1 Саяііе ЬніП іп іЬе рег
ІНЬ апсі 19іЬ сепішіеа
ВУЕЬОКУ88ІА^ — ІЛЧІТ 23 91
5) Прачытайце ды перапішэце сказы, азначце склоны ў падчйркнутых назоўніках.
«• 1. Чалавёк ня вёдае, калі ён знойдзе і калі ён згўбіць.
2. Чалавёка вочы водзяць. 3. Сабака — найлёпшы чалавёку прыяцель.
4. Не цані чалавёка па твары, а цані па душы.
5. Вер сваім вачом, а не тамў, што людзі кажуць.
6. Дўмалі, шмат людзёй прыйдзё, а прыйшло толькі чатыры чалавёкі.
7. Ці шмат было людзёй? Не, ня шмат, каля дзесяцёх чалавёкаў.
8. Супакойся, чалавёча, усё бўдзе добра!
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 261. Навучыцца чытаць, а тады напамяць.
БЎСЕЛ
Выйшаў бўсел пагуляць.
Зьеў рапўх ён дваццаць пяць.
Дваццаць пяць ці дваццаць шэсьць?
Зьбіўся зь ліку — больш ня есьць.
На аднэй стаіць назё
I на пальцах лік вядзё.
Ды як зьлічыш? У яго
Восем пальцаў усяго.
Вёў ён лік і так і сяк,
А тады пайшоў, бядак,
Да рапўх, каб іх спытаць:
— Дваццаць шэсьць ці дваццаць пяць?
Толькі штось рапўхі ўсё
Пахаваліся ў лазё.
Скуль ім знаць, чаго ізноў
Бўсел з клёкатам ішоў.
Максім Танк
92 ВТЕЬОНЦ58ІАМ — ІЖІТ 24
К Р У Г 24
ПАЎТАРЭНЬНЕ
СТРАШНОЕ СПАТКАНЬНЕ
(Працйг)
II
Павярнўўся я тады, V ваднэй руцэ палка, у другой збан зь дзядзькавым полуд-
нем, і як засмаліў, як прылёг! Азірнўўся толькі тады, калі зь лёсу пачала выплываць
наша хата. Тут я спыніўся, пайшоў ціха й важна, дўмаючы аб тым, як павёсьці дома
апавяданьне пра гэты выпадак. Я МІ
На дварэ мянё сустрэў Галас і кінуўся кулём да мянё. УЯ
— Ідзі, ідзі! Я цябё пачастўю! ; '
I як толькі Галас хацёў падскочыць, каб лізнўць мянё ў твар, я злосна штурх-
нуў яго. 'I
— Чамў вярнўўся? — папытала мама. ;
Я стаў расказваць, што было ў дарозе. Маці слўхала мянё ўнікліва. А як увечары
прыйшоў зь лёсу мой тата й сказаў, што ў Пятровічах (якраз недалёка ад месца,
дзе быў гэты выпадак) воўк патрывожыў пастухоў і авёчак, то ўсе ў нас дома пера-
каналіся, што я запраўды спаткаўся з ваўком. | М
* ♦
♦
Тыдні за два давялося мне зноў ісьці па гэтай дарозе. Але цяпёр я быў не адзін.
я йшоў на крок ззаду за сваім бацькам. Прыйшоўшы на гэтае самае мёсца, я зірнуў
туды, дзе стаяў воўк. , 3
I што-ж вы дўмаеце?
Гэты самы воўк стаяў і цяпёр!
Нічога не сказаў я сваймў тату, ідў й пазіраю.
Дасьцё вёры: гэта была старая крывая бярэзіна, аброслая мохам і нахіленая наД
долам!
Я баяўся сьмёху й нікому не сказаў аб гэтай памылцы, і толькі цяпёр, маё дара
гія, прызнаюся вам ува ўсёй праўдзе.
ВУЕЕОКІІ88ІАМ — ІЛЧІТ 24 93
Слоўнік (УосаЬпІагу)
палка, -і (і.) зііск
збан, -й (т.) ріісЬег
павярнўцца (I) (рГ. оі паварочвацца, I)
іо ІІІГП
як засмаліў, як прылёг! (ап ехргеззіоп го
сіезсгіЬе уегу іазі гітпіп^)
павёсьці (I) апавяданьне Іо іеіі а зіогу
выпадак, выпадку (т.) іпсісіепі
кінуцца кулём да... іо гцзЬ Ьеас11оп& аі...
унікліва (асіу.) аііепііуеіу
патрывожыць (II) р(. разі патрывожыў,
-ла, -лі іо Ьагазз
пастўх, -а (т.) зЬерЬегсі
крывы, -ая, -ое сгоокесі
дасьцё вёры ууоіікі уоп Ьеііеуе
дол, -у (т.) ^гоппсі
ПЫТАНЬНІ да часткі ІІ-ое
1. Што дадало Тараску адвагі ўцякаць?
2. Калі Тараска асьмёліўся азірнўцца назад, і як тады ён пачаў ісьці?
3. Чамў дома далі вёры, што Тараска бачыў ваўка ў лёсе?
4. Калі Тараска раскрыў сваю памылку? Ці ён сказаў пра гэта ўдома, чамў не ?
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 262. Зь 4-ае часткі апавяданьня “Страшное спатканьне” выпішце
ў слупок усё прымётнікі, а тады дапішэце да іх іхную вышэйшую ступёнь ды най-
вышэйшую.
УЗОР: высокі, вышэйшы, найвышэйшы
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 263. а) Прачытайце сказы, прымётнікі або прыслоўі ў дўжках
адпавёдна пастаўце ў вышэйшай ступёні ці найвышэйшай, а тады перапішэце
сказы.
1. Міхась (высокі) за Алёся, Алёсь (высокі) за Янку, а КЭрка з усіх іх (высокі).
2. Эдзік (малады) за сваю сястрў Ганю на 3 гады й 5 мёсяцаў, але ён куды (высо-
кі) за яе. Ганя затое куды (пільная) за яго ды куды (добра) вўчыцца ў школе.
3. Марыля (добрая) Зосіна сяброўка. Яна крыху (старая) за Зосю ды куды (пры-
гожая) за яё. Зося дўмае, што Марыля(прыгожая) з усіх дзяўчатаў у іхнай школе.
4. Нашыя сусёдзі вёльмі багатыя людзі. Яны, мўсіць, (багатыя) на ўсю нашую вў-
ліцу.
5. Віця няблага гаворыць пафранцўску, (добра) — паангёльску, а (добра) пабела-
рўску. ён з усіх сваіх братоў і сясьцёр (здольны) да моваў ды (інтэлігэнтны).
6. ён (добра) вўчыцца за свайго брата, бо ён куды (пільны), як брат.
94 ВУЕЬОКЦ55ІАЬ’ — ІЛЧІТ 24
б) Прачытайце сказы, а тады перапішэце. Лікі напішэце словамі, а выразы ў дўжках
у вадпавёдным склоне.
1. Найбольшае возера ў Беларўсі — возера Нарач — маё плошчу 80 (квадратны кі-
лямэтар), а другое пасьля яго — возера Асьвёйскае—58 (квадратны кілямэтар).
2. Найвышэйшая частка Беларўсі — гэта Мёнскае Ўзвышша. На Мёнскім Узвыш-
шы знаходзяцца 3 найвышэйшыя гары ў Беларўсі: гара Сьвятая* — 346 (мэ-
тар) увышкі над узроўнем мора, у Лагойшчыне гара Лысая — 341 (мэтар)
увышкі над узроўнем мора ды гара Маяк — 335 (мэтар) над узроўнем мора.
Чацьвёртай з вышыні пасьля гэтых гораў ідзё Замкавая гара ў Наваградку —
323 (мэтар) увышкі. ж- Ч | Ь I !
* Гара Сьвятая ад 1958 г. перайменавана ў гарў Дзяржынскую. Дзяржйнскі быў
кіраўніком ЧЭКА ’ёцкага дзяржаўнага тэрору.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 264. а) Пр.ічытаіДе сказы, вйразы “адзін аднаго” ставячы ў вад-
павёдным склоне, а тады жазы. ’
1. Сяброўкі падалі адна . . . рўкі, а гады пацалаваліся.
2. Яны вёльмі рэдка адзін з . . . сустракаюцца. I
3. Старыя сябры пасьля 20 гадоў ледзь пазналі адзін . . . .
4. Яны заўсёды гэтак адно з . . . . спрачаюцца і ўсё-ж моцна адно ... кахаюць.
б) Прачытайце верш. М Я
ВЁЛЬМІ “ВЁТЛІВЫ” МІКІТА...
У сьпякоту або ў стўдзень,
Незалёжна ад умоў,
Людзі ўсе ідўць як людзі:
— Добры дзень!
— Галё!
— Здароў!
Усьміхнёцца той другому —
1 абодвум весялёй._
Толькі ён выходзіць з дому,
Як гусак ці Бармалёй:
I надзьмўты, і сярдзіты
Вёльмі “вётлівы” Мікіта!
Ен паклаў свой “Добры дзень”
У партфэль або ў кішэнь?
1 каго ён пераймае?..
У дрымўчых джўнглях слонь
Галавой сланю ківае —
Аддаё і слонь паклон.
втеьокьззіа^ — шчіт 24 I 95
А як звонка ў пўшчы нашай!
Берасьцянка: — цінь-цінь-цень!
— Добры дзень! — шчыгол адкажа.
Праўда, пень маўчьіць як пень.
I надзьмўты, і сярдзіты
Вёльмі “вётлівы” Мікіта!
ён паклаў свой “Добры дзень”
У партфэль або ў кішэнь?
Эдзі Агняцьвёт
Нявёдамыя словы выпішце із слоўніка.
в) Перапішэце заданьне ды адказ. Абазначце, якія часьціны мовы ўжытыя ў вадказг
ЗАДАНЬНЕ. Пералічэце пяць дзён з парадку, не называючы датаў і назоваў дзён.
АДКАЗ. Пазаўчора, учора, сёньня, заўтра, пазаўтра.
Мігккі Саяііе Ьнііі іп ІЬе ІбіЬ сепііігу
96 ВУЕЬОКІІ58ІА^ — ПМТ 25
К Р У Г 25
ПАЧАТКІ ТАРОНТА
Пасьля адкрыцьця возера Антэрыё ў тысяча шэсьцьсот пятнаццатым годзе (1615)
ў індыянскае Таронта, гэта значыць індыянскі шлях уздоўж паўночнага бёрагу Ан-
тэрыё паміж рэкамі Гамбэр і Донам, усё часьцёй пачалі даходзіць скупнікі скўраў.
За мукў, розныя хатнія прылады, а часам і зброю вымёньвалі яны ад Індыянаў скўры,
якія пасьля прадавалі зь вялік:м прыбыткам у Эўропу на дарагія хўтры.
Гэтак на працягу пяцьдзесят гадоў над утокай ракі Гамбэр разбудавалася вя-
лікая індыянская вёска, а на поўнач ад яё, у ваколіцы цяпёрашніх руінаў Старога
Млына (Оісі Мііі) у заходнім Тароньце, другая, у якой перш жылі сябры плямя Сэ-
нэка а затым плямя Місысага. Е I
Пройдзе аднак яшчэ больш паўстагодзьзя, пакўль і Францўзы разбудўюць тут
сваю сталую гандлёвую пляцоўку дзёля аховы сваіх купцоў ды іхнага каштоўнага
тавару. Афіцыйна гэты форт зваўся ў гонар тагачаснага францўскага міністра ваён-
нага флёту ды калёніяў Гогі Воіііііё, а практычна звалі яго “Іе іогі гоуаі <іе Тогопіо".
Толькі нядоўга стаяў гэты форт. За дзёвяць гадоў самі Францўзы спалілі яго да-
шчэнту, каб ён не папаўся ў рўкі Ангёльцаў, якія ў тысяча сёмсот пяцьдзесят дзявя-
тым годзе (1759) канчальна перамаглі Францўзаў у Новым Сьвёце ды захапілі навет
Квэбэк.
На працягў настўпных гадоў Індыяне ды іхнае Таронта йзноў былі па-
кінутыя самі сабё. Ангёльшчына была занятая вайною із сваймі трынаццацьма калё-
ніямі, напаўдня ад возера Антэрыё. Калі-ж гэтую вайнў яна праграла, ды калёніі
абвёсьцілі сябё самастойнай дзяржавай Задзіночаных Штатаў Паўночнае Амэрыкі
(1776), тады некаторыя жыхары гэтых калёніяў, хочучы заставацца вёрнымі Ангёль-
шчыне, пачалі эміграваць у Ангёльскую Канаду.
Мясцовасьць, дзе калісь стаяў францўскі форт, з працярэбленымі дарогамі ў ляс-
ны гушчар, Брытанскаму губэрнатару ў Квэбэку выдалася вёльмі адпавёднай, каб
пасяліць і\ды ляялістых, што прыбывалі з паўдня. Да таго-ж разумёў ён, што ка-
рысна бўдзе йзноў ажывіць гандлёвы пункт, які нёкалі даваў такія вялікія прыбыткі
Францўзам, а цяпёр мог-бы даваць гэтыя прыбыткі для ягонага скарбу. ён і пачаў
перамовы з галаварамі мясцовых Індыянаў, каб адкупіць ад іх зямлю, дый неўза-
ВУЕЕОІШ88ІАІЧ -- ІІМТ 25 I 97
баве за няцэлыя дзьве тысячы ангёльскіх фўнтаў, паўтары сотні бочак мукі ды
іншую дробязь купіў дзялянку лёсу, што ўсёй сваёю шырынёю — 14 міляў —
упіралася ў возера Антэрыё (мёсца сёньнешняга Таронта) ды цягнўлася ў глыб
лёсу на 30 міляў напоўнач, мала не да другога возера, што цяпёр завёцца Лэйк Сымко
(Ьаке 8ітсое).
Тады-ж быў укладзены плян пабудовы гораду ды прйстані Таронта, але право-
дзіць у жыцьцё гэты плян пачалі толькі пасьля падзёлу Канады на: Ніжнюю Канаду,
гэта значыць на ўсходнюю, старэйшую частку з жыхарствам у бальшыні францўскага
паходжаньня, ды Вёрхнюю Канаду, заходнюю, новапаўсталую частку, у бальшыні
англамоўную (1791).
II.
Пёршы намёсьнік-губэрнатар Вёрхняе Канады Джон Грэйвс Сымко адразу ўзяўся
шукаць адпавёднага мёсца на сталіцу новае правінцыі, ды выбраў Лёндан. Тымчасам-
-жа зь Нюарку (Меууагк — цяпёр Міа^ага-оп-Ше-Ьаке), дзе спачатку знаходзіўся ўрад,
часова разам з урадам перабраўся над Таронцкую затоку, бо, як ён сам пісаў каралю
ў Ангёльшчыну, “пад гарматамі варожага форту ня мёсца на сталіцу Брытанскае пра-
вінцыі”. Як сядзібу для ўраду загадаў ён пабудаваць на ўзьбёражжы возера форт
зь бярвёньняў і часанага дрэва, ды, не зважаючы на даўнёйшы плян і традыцыю, даў
ямў ймя не Таронта, а Форт Ёрк — у гонар сына ангёльскага караля Джорджа III.
Аўтэнтычна рэканструяваны Форт Ёрк можна і сёньня аглядаць як адзін зь цікавёй-
шых гістарычных помнікаў у Тароньце.
Палкоўнік Сымко ня спыніўся на пабудове новага форту. Ён паставіў сваё войска,
каб працерабіць дарогу ўздоўж кўпленае дзялянкі лёсу праз усю ёйную даўжыню.
Дарога гэтая, зробленая за параўнальна кароткі час, спрычынілася да хўткага рась-
сяляньня піянёраў у глыб абшару. Сёньня гэтая дарога — гэта найстарэйшая й най-
важнёйшая вўліца Таронта — Янг Стрыт. Янг Стрыт, як некаторыя кажуць, найдаў-
жэйшая вўліца на сьвёце, бо, перайшоўшы ў аўтастраду, канчаецца яна ажно ля Ні-
піган (Антэрыё), 868 міляў напоўнач ад Таронта.
У 1795 г. закончылі будаваць лётні дом для намёсьніка-губэрнатара й ягонае
жонкі на стромкім заходнім бёразе ракі Дону. Дом гэты меў стыль старагрэцкае сьвя-
тыні. Спадарыня Сымко пісала ў сваім дзёньніку, што вёльмі цікава было жыць у іх-
ным новым доме, званым Савііе Егапк. У лёсе поўна дзікіх казўляў, а ў крынічначы-
стай вадзё шпаркае ракі поўна рыбы лахакоў. Сёдзячы ўвёчары на сваёй вэраньдзе,
ціраз яна назірала, як Індыяне пры сьвятлё паходняў лавілі рыбу дзідамі. Цяпёр на
гэтым мёсцы на вўліцы Блюры (Віоог Еазі) стаіць сярэдняя школа — Сазііе Ггапк
Ні^Ь 8сЬоо1.
98 ВТЕЬОНІ)88ІАК — іжіт 25
Новая сталіца адр&зу ня надта хўтка разбудоўвалася. Запісана, што ў 1795 го-
дзе ў сёлішчы было 12 дамоў. За восем гадоў гэты лік узрос толькі да 75, а яшчэ за
настўпныя шэсьць гадоў да 107, у гэтым ліку было 27 двупавёрхавых драўляных
дамоў. I
Калі-ж горад пачаў расьці хутчэй, у 1827 годзе атрымаў ён ад караля Джорджа IV
каралёўскую грамату-дазвол на адчынёньне ўнівэрсытэту. Адразу гэта быў каледж
(Кіп^’з Соііеде). Зь яго з часам разрасьцёцца сучасны Таронтаўскі Унівэрсытэт, адзін
з найбольшых на сьвёце, што займае цяпёр блізў сотню будынкаў, раськінутых у
колькіх унівэрсытэцкіх асяродках (сатрішев). I
А ў 1834 годзе, калі жыхарства Ёрку налічвала 9,254 чалавёкі, Ёрку нададзеныя
былі муніцыпальныя правы, гэта значыць, ад таго часу ён быў мёстам (сііу). Мёста
ў той-жа час адкінула назоў Ёрку ды вярнўлася да свайго першапачатнага ймя —
Таронта. Я.м
Слоўнік (УосаЬііІагу)
скўпнік ог скупнік, -а (т) скўраў шг
ігасіег
мук$, -і (1.) Яопг
хатняя прылада, -ы (Т) ЬоіізеЬокІ іооі
зброя, -і (і.) агшз
вымёньваць (1); вымёньваю, -еш, -юць
іо ігасіе
прыбь'ітак, -у (т.) ргоЫ
гандлёвая пляцоўка, -і (Т) ігаПіпе розі
ахова, -ы (1.) ргоіесііоп
купёц, купца (т.) ігасіег, тегсЬапі
каштоўны, -ая, -ае уаІпаЫе
міністар ваённага флёту ды калёніяў
Міпізіег о( іЬе Магіпе апсі Соіопіез
дашчэнту (асіу.) сотріеіеіу
праграць (1) (рТ) разі праграў, -ла, -лі
іо Іозе
абвёсьціць (II); (рі. оі абвяшчаць, I)
іо ргосіаіт
самастойны, -ая, -ае іпсіерепсіепі
вёрны, -ая, -ае Іоуаі
працярэбленая дарога (1) езіаЫізЬесі ігаіі
губэрнатар, -а (т.) ёоуетог
намёсьнік-губэрнатар Ьіепіепапі-Соуетог
ляялісты, -ага (т.) Іоуаіізі
скарб, -у (т.) ігеавцгу
перамовы (рі. опіу) пе^оііаііопз, іаікз
бочка, -і (і.) Ьаггеі
дзялянка лёсу зтаіі зесііоп оі іогезі
упірацца (I) (у што) іо гезі (зеі) а&аіпзі
упірацца ў возера іо ехіепсі аіоп^ іЬе
ІакезЬоге
быў укладзены плян а ріап хуаз тасіе
прыстань, -і (Т) ЬагЬопг
Ніжняя Канада (Т) Ьохуег Сапасіа
Вёрхняя Канада ІІррег Сапасіа
II.
знаходзіцца (II); знаходжуся, -ішся, -яцца
іо Ье Іосаіесі
часова (асЫ.) іетрогагііу
сядзіба, -ы (I.) сЬуеІІіпё-рІасе, зеаі, аоо
часанае дрэва (п.) здпагесі іітЬег
не зважаючы Пізге^агсііпё
гістарычны помнік, -а (т.)
працерабіць дарогу іо сііі
іЬгоп^Ь іЬе іогезі
старагрэцкая сьвятыня (Т)
дзёньнік, -а (т.) сііагу
казўля, -і (і.) сіеег
лахйк, -й (т.) заітоп
вэранда, -ы (Т) рогсЬ
паходня, -і (Т) іогсЬ
дзіда, -ы (Е) зреаг
ЬІЗІОГІС 5І#ЬІ
а гоасі
Сгесіап Тетріе
ВУЕЬОКЦ88ІА^ -- ІЛЧІТ 25 99
гёлішча, -а (п.) зеШетепі
саралёўская грамата Коуаі СЬагіег
іаймаць (I); займаю, -еш, -юць іо іаке цр,
іо оссцру
унівэрсытэцкі асяродак, -у (т.) сатрцз
першапачатны, -ая, -ае огі&іпаі, іпіііаі
адкінуць (і); (рЕ) Ы. адкіну, -еш, -уць
іо аЬапсіоп
Прачытайце ўважна І-ую частку “ПАЧАТКАЎ ТАРОНТА” ды адкажэце на пы-
'аньні поўнымі сказамі. Усё лікі пішэце словамі ў вадпавёднай форме. А тады зрабсце
'эта самае з часткай 1І-ой.
ПЫТАНЬНІ й ЗАДАНЬНІ
1. Хто ды калі адкрыў возера Антэрыё? (гл. “Як адкрылі возера Антэрыё кр. 10.)
2. Дзе былі 2 пёршыя індыянскія вёскі ў ваколіцы Таронта?
3. Як зваўся францўскі форт? Навошта яго пабудавалі?
4. ІДі доўга стаяў гэты форт? Чамў?
5. У каторым годзе Ангёльцы перамаглі Францўзаў у Паўночнай Амэрыцы?
6. Што сталася ў 1776 годзе?
7. Ці мёла які ўплыў на Канаду паўстаньне Задзіночаных Штатаў Паўночнае Амэ-
рыкі? Які?
8. Чамў брытанскі губэрнатар выбраў аколіцы сёньнешняга Таронта на мёсца пася-
лёньня ляялістых, што прыяжджалі з паўдня?
9. Якой вялічыні быў кавалак зямлі, які Брытанцы тады купілі ад Індыянаў?
10. У каторым годзе ды як Канада была падзёленая на Ніжнюю й Вёрхнюю Канаду?
II.
1. Хто быў пёршым намёсьнікам-губэрнатарам Вёрхняе Канады?
2. Што добрага ён зрабіў для Канады?
3. Як завёцца цяпёр пёршая вўліца, якўю правялі ў Тароньце, ды як тады звалася
Таронта, калі яё праводзілі?
4. Ад чаго паходзіць назоў сёньнешняй таронтаўскай сярэдняй школы Сазііе Егапк
Ні&Ь 8сЬоо1?
5. Як завёцца рака, што плывё праз усход Таронта, ды як — што плывё праз захад
гэтага гораду?
6. Падлічэце,* у каторым годзе ў Ерку было 107 дамоў.
7. Як зваўся спачатку цяпёрашні Таронтаўскі ўнівэрсытэт, і калі ён быў адчынены?
8. Калі Ёрк пачаў звацца Таронта?
* падлічыць Іо Гіенге оці, іо соцпі
100 I ВУЕІ.ОНІІ88ІАХ —
іімт 25
25 — I САКВЖАЬ апсі ОКВШАЬ ЬШМЕКАЬ8: 101 апсі аЬоуе
КОЛЬКАСНЫЯ й ПАРАДКАВЫЯ ЛІЧЭБНІКІ: 101 ды вышэй
1.
КОЛЬКАСНЫЯ
ПАРАДКАВЫЯ
101 сто адзін (адна, адно)
199 сто дзёвяцьдзесят дзсвяць
200 дзьвёсьце
300 трйста
400 чатырыста
500 пяцьсот
600 шэсьцьсот
700 сёмсот
800 восемсот
900 дзёвяцьсот
1,000 тысяча
2,000 дзьве тысячы
5,000 пяць тысячаў
1,000,000 міліён
2,000,000 два міліёны
1,000,000,000 міліярд
(амэрыканскі біліён)
сто пёршы, -ая, -ае
сто дзёвяцьдзесят дзявяты, -ая, -ае
двўхсотны ог двухсоты, -ая, -ае
трохсотны ог трохсоты, -ая, -ае
чатырохсотны ог чатырохсоты, -ая, -ае
пяцьсотны ог пяцьсоты, -ая, -ае
шэсьцьсотны ог шэсьцьсоты, -ая, -ае
сёмсотны ог сёмсоты, -ая, -ае
восемсотны ог восемсоты, -ая, -ае
дзёвяцьсотны ог дзёвяцьсоты, -ая, -ае
гысячны, -ая, -ае
івухтьісячны, -ая, -ае
іяцьтйсячны, -ая, -ае
міліённы, -ая, -ае
івухміліённы, -ая, -ае
міліярдны, -ая, -ае
2. Утварэньне
а) Колькасных лічэбнікаў 200 — 900:
200 — дзьве + сьце = дзьвёсьце;
300, 400 — тры, (чатыры) + ста =
500 . . . 900 — пяць . . . дзёвяць +
трйста (чатырыста);
сот; прыкл.: сёмсот.
61 ПаРаДкавых лічэбнікаў 200 і Лялв-
у «я I даленшых:
2°о • . . 400 - дВух> трох чаты
двухсот(н)ы, трохсот(н)ы чат °ТНЫ * ' ° СОТЫГ Прыкладам:
500 . 900 чатыРохсот(н)ы
»00 __ проста да ,пяць
шэсьцьсот(н)ы, восемсот(н)ы . . " ДЗС8ЯЦЬ" даДаецца "сот(н)ы», прыкладам:
в) паРадкавых склаля
сто. соД2Х Тй Т0ЛЬКІ аП°“,'*яеВНПрьжлЫМа ‘ б0ЛЬШ СЛ0ВаМІ’ парад'
"яцьсот т+яча^ Ш:сь-от дВанйШіатаЯі •
т) Парадкавыя: тйсячнк • " яцьдзесят трэйці.
ведных ім коп ' ’ м,л'ённы міпі.
-Ы, -ая, -ае. ’ > аснь,х лічэбнік^ў даланьнембсуфННЬ' ТВ0Ра"Ца асноваў адпа-
Ф’ксу -н- дЬІ родавых канчаткаў
ВУЕЬОКЬ88ІАК -- ІЖІТ 25 | 101
• I
УВАГА 1. Усе колькасныя складаныя лічэбнікі з другою часткаю сот як і ўсе парад
кавыя з другой часткаю сотны маюць два націскі. Прыкл.:
шэсьцьсбт, сёмсот, вбсемсот ды трохсотны, восемсотны.
УВАГА 2. Дзьве (сорак чатыры) тысячы, два міліёны, міліярды . . .
> але пяць (сто шэсьць) тйісячаў, міліёнаў, міліярдаў . . .
♦ ♦
♦
Зііісіу іЬе сагсііпаі апсі огсііпаі пшпегаіз 101 авсі аЬоуе Ггот іЬе ІаЫе іп іЬе Вуеіо-
пізяіап іехі апсі гететЬег:
а) ТЬе сагсііпаіз 200, 300 Іо 900 аге іогтесі аз іоііоууз:
200 — дзьве 4- сьце = дзьвёсьце;
300, 400 — тры, чатыры + ста = трйста, чатырыста;
500 . . . 900 — пяць... дзёвяць + сот = пяцьсот, . . . дзёвяцьсот
Ь) Апсі іЬе огсііпаія 200іЬ, ЗООіЬ апсі аЬоуе аге Гогтесі:
200іЬ ... 4001Ь — іо “двух”, “трох”, “чатырох” (іЬе ^епеііуе іогт оі два,
тры, чатбіры), “сотны” (ог соты) із асісіесі, е.%.: двухсотны,
трохсотная, чатырохсотнае.
500іЬ ... 900іЬ — іо пяць ... дзёвянь, “сот(н)ы” із асісіесі. Гог ехатріе: пяць-
сот(н)ы, семсот(н)ы...
с) Іп сошрошісі огсііпаі тітегаіз сопзізііп^ оі іЬгее ог тоге ^огсіз (]іі8І аз іп іЬозе соп-
Д зізііп^ оі Ьуо) іЬе огНіпаі іогт із іакеп Ьу (Ье Іазі хуогсі опіу. Гог ехатріе:
сто сорак дзявяты чалавёк іЬе 149іЬ тап
міліён пяцьсот тйсячаў дзьвёсьце дзевяцьдзясятая міля. .іЬе 1,500.290іЬ тііе
(1) ТЬе огНіпаІ пптегаіз оі тысяча, міліён, міліярд, біліён аге іогтесі Ьу асісііпег іЬе зііЬ
!Р йх -н- апсі іЬе ^епсіег епсііп^з іо іЬе 8Іет оі іЬе соггеяропсііп^ сагсііпаі. Гог ехатріе:
тйсяч-а тысяч-н-ы, -ая, -ае
міліён міліён-н-ы, -ая, -ае
міліярд міліярд-н-ы, -ая, -ае
25 — II ПЕСЬЕМЗКЖ о( САВПШАЬ АІЧП ОКПШАЬ ЫІІМЕВАЬЗ 101 АНЭ АВОУЕ
СКЛАНЕНЬНЕ КОЛЬКАСНЫХ I ПАРАДКАВЫХ ЛІЧЭБНІКАЎ 101 ды
далёйшых.
1. Колькасныя лічэбнікі, як 200, 300, 400 . . . 900 як правіла не зьмяняюіша. прыкл.:
з восемсот вўчняў толькі сто паёхала на экскўрсію,
завод зь семсот работнікамі перабраўся ў другі горад.
102 I ВТЕЬОКУЗЗІАК — ІЖІТ 25
2. а) Тйсяча скланяецца як назоўнікі жаноцкага роду з канчаткам на -а:
Адз. л. тысяча, тысячы, тысячы, тысячу, тысячай, у тысячы
Мн. л. тысячы, тысячаў, тысячам, тысячы, тысячамі, у тысячах
Гэтак: чатыры тысячы, зь пяцьма тысячамі.
б) міліён, міліярд, біліён — скланяюцца як назоўнікі мужчынскага роду з чыстай
асновай V наз. склоне адз. ліку:
адз. л. міліён, міліёну, міліёну, міліёнам, у міліёне
мн. л. міліёны, міліёнаў, міліёнам, міліёнамі, у міліёнах
Прыкл.: У мёсьце пяць міліёнаў жыхароў.
3. У складаных лічэбніках з трох ды больш словаў, як у колькасных, так і у парад-
кавых, скланяецца толькі апошняс слова. Прыкл.: , .л |
Сярод тысяча пяцьсот сор.л- двух вўчняў. .4
У бібліятэку купілі міліён і гі ісячаў тр&ста дзясятую кнігу.
4. Як скланяюцца парадкавыя лічэбнікі, глядзі правілы 21-IV в) ды 23-П.
♦ *
*
1. Сагсііпаі пшпегаіз зцсЬ аз 200, 300 . . . 900 аге поі весііпей. Рог ехатріе:
Завод выбраўся з восемсот работнікамі. ТЬе ріапі тоуесі 800 \уогкегз.
У школе восемсот вўчняў. ТЬеге аге 800 рцрііз іп іЬе зсЬооІ.
3 усіх восемсот вўчняў. Ггот аіі 800 рпрііз.
2. Тысяча (1000) із сіесііпесі Ііке іетіпіпе поппз епсііп^ іп -а:
8іп&іі1аг: Ыот. тысяча
Сеп. Ваі. Ьос. тйсячы
Асс. тысячу
Іпзі. тысячаю
Річгаі: Ыот. Асс.
Сеп.
Ваі.
ІП8І.
Ьос.
тысячы
тйсячаў
тьісячам
тысячамі
у тысячах
3. Міліён, міліярд, біліён аге сіесііпесі Ііке
потіпаііуе сазе зіп^ыіаг:
тазсчііпе пошів епсііп^ іп а сопзопапі іп 1Ье
8іп^о1аг: Ыот. Асс. міліён
Сеп. Оаі. міліёну
ІП8І. міліёнам
Ьос. у міліёне
Річгаі: Ыот. Асс.
Сеп.
Ваі.
ІП8І.
Ьос.
міліёны
міліёнаў
міліёнам
міліёнамі
у міліёнах
ВУЕЕОІШ58ІАК -- ІЛЧІТ 25 ' 103
4. Іп сотрошкі сагдіпаі аз ^еіі аз огсііпаі тітегаіз сопзідііп^ оі іЬгее ог тоге \уоес1з
опіу іЬе 1а§і лаогсі із Несііпеб. Еог ехатріе:
Сярод тысяча пяцьсот сорак двух вўчняў. Атоп^ 1,542 рцрііз.
У бібліятэку, купілі міліён шэсьцьсот тысячаў трыста дзясятую кнігу.
ТЬеу ЬоцеЬі іЬе 1,600,3 ЮіЬ Ьоок іог іЬе ІіЬгагу.
5. Еог іЬе сіесіепзіоп оі огНіпаІ пшпегак Іоок цр пііез 21-ІУ с апсі 23-П.
25 — III АСКЕЕМЕМТ ОГ САКОШАЬ ТШМЕКАЬЗ ХУІТН Ы01Ж8
ЗГОДА НАЗОЎНІКАЎ 3 КОЛЬКАСНЫМІ ЛІЧЭБНІКАМІ
1. Пасьля лічэбніка адзін, адна, адно ды ўсіх складаных зь імі на канцы (як 21, 31 ...
101 ...), калі яны ўжытыя ў назоўным склоне або аднолькавым зь ім вінавальным.
назоўнік стаіць у назоўным склоне адзіночнага ліку, а пасьля адны, зразумела, у
назоўным склоне множнага ліку. Прыкл.:
адзін стол —ды трыццаць адзін стол;
тысяча дзьвёсьце адна кніга, сто адно дрэва, адныя дзьвёры.
2. Пасьля лічэбнікаў два (дзьве), тры, чатыры ды ўсіх складаных зь імі на канцы (як
23, 34 ... 102 ... ), ужытых у назоўным або аднолькавым зь ім вінавальным склоне:
а) назоўнікі мужчынскага роду ставім у назоўным склоне множнага ліку, б) а на-
зоўнікі жаноцкага ды ніякага роду ставім у назоўным склоне парнага ліку. Парная
форма часта супадае з множным лікам, але ў некаторых назоўніках яна розная,
дый галоўна націскам (глядзеце практыкаваньне 268а). Прыкладам:
а) Ямў трбіццаць два гады. Пабудавалі сто чатйры дамы.
б) Дзьве нагі (а мн. лік — ногі)
чатыры сястры (мн. лік — сёстры)
тры сьцяны (мн. лік — сьцёны)
дваццаць два пяры, вядрйі (а мн. лік пёры, вёдры)
3. Пры лічэбніках пяць, шэсьць ды далейшых (за выняткам складаных з адзін, два,
тры або чатйры) у форме назоўнага ці аднолькавага зь ім вінавальнага склону на-
зоўнік ставіцца ў родным склоне множнага ліку. Прыкладам:
шаснаццаць алавікоў, дзьвёсьце трыццаць сем міляў.
4. У іншых ускосных склонах колькасныя лічэбнікі згаджаюцца з назоўнікамі ў скло-
не ды ў некаторых выпадках і ў родзе. Прыкладам:
Мы былі ў кіно зь дзьвюма сяброўкамі ды двума сябрамі.
Стыпэндыю далі трыста шэсьцьдзесят васьмём студэнтам.
104 вуеьокцззіак — іжіт 25
♦ *
*
а) ХУЬеп іЬе сапііпаі пшпегаі із іп іЬе потіпаНуе, ог іп ап ассііяаііуе ісіепіісаі іп {огт
^ііЬ іЬе потіпаііуе, іі а^геез тіЬ іЬе поіт ассогсНп# іо іЬе Ыіо^іпе гліез.
1. “Адзін, адна, адно” апсі апу сотроітсі іп \уЬісЬ іЬеу аге іЬе Іааі сіірі (21, 41, 51
еіс.) гедшгез іЬе поші іп іЬе потіпаііуе зіп^піаг. Рог ехатріе:
Дваццаць адзін стол — І^епіу-опе іаЫез.
Тысяча адна кніга — опе іЬоцвапсІ апсі опе Ьоокз.
Сто адно дрэва — опе Ьішсігесі апсі опе ігеез.
2. “Два, тры, чатыры” апсі апу сотроішсі іп ууЬісЬ іЬеу аге іЬе Іаві сіі&Н (22, 43,
64 еіс.) аге Іо11о\уес1 Ьу іЬе поіт іп іЬе потіпаііуе рііігаі, іі тавсііііпе, апсі Ьу сіііаі
І0ПП8 іог іетіпіпе апсі пеЫег пошіз. Еог ехатріе:
Ямў дваццаць два гады. Не із і\уеп1у-1луо уеагз оісі.
Пабудавалі пяцьдзесят чатыры дгмы ТЬеу Ьпііі ЬЙу-іопг Ьоіізез.
Впі дзьве нагі (сі. пош. рі. —ногі) Г4 I
чатыры сястры (пот. рі. сёстры) II
тры сьцяны (пот. рі. — сьцёны) .
Моіе. Гог тоге ехатріез оі сіііаі іогтв оі іетіпіпе апсі пеіііег пошзв зее “практы-
каваньне” 268а. ’
3. СагНіпаІ тітегаіз (гот “пяць” оп^агсіз (ехсері сотрошісіз \уііЬ “адзін, два, тры"
апсі “чатыры”) аге цзесі \уііЬ іЬе поііп іп іЬе ^епіііуе рііігаі. Еог ехатріе:
шаснаццаць алавікоў, дзьвёсьце трыццаць сем міляў — 237 тііез
Ь) МТіеп іЬе сагсііпаі гштегаі із іп ап оЫідце сазе (оіЬег іЬап іЬе потіпаііуе), іі а^геез
іп сазе ууііЬ іЬе шшп. Гог ехатріе:
/Інка йдзе зь дзьвюма дзяўчатамі ТоЬп ів хуаікіп^ \уііЬ ілуо ^ігіз апсі Ьуо Ьоуз.
й двума хлопцамі.
Стыпэндыі далі трыста шэсьць- ЗсЬоІагзЬірз хуеге ^гапіесі іо 367 зііісіепіз.
дзесят сямём студэнтам.
25 IV РО88Е88ІУЕ РКОЫОІ.ТК8: мой, твой, ягоны, ёйны, свой . . .
ПРЫНАЛЁЖНЫЯ ЗАЙМЁНЬНІКІ
1. Да прыналёжных займёньнікаў залічаюцца:
мой, мая, маё
твой, твая, тваё
свой свая, сваё
ягоны, ягоная, ягонае
ёйны, ёйная, ёйнае
наш(ы),
ваш(ы),
іхны,
усіхны,
наша(я),
ваша(я),
іхная,
усіхная,
наша(е)
ваша(е)
іхнае
усіхнае
ВУЕЕОКІІ88ІАМ -- ІЖІТ 25 ' 105
2. Скланеньне.
а) Мой, мая, маё (чый? чыя? чыё?)
м.
ж.
Адзіночны лік
н.
Н. чый? чыя? чыё?
Р. чыйго? чыё(ей)? чыйго?
Д. чыймў? чыёй? чыймў?
В. як Н. або Р. чыю? чыё?
Т. чыім? чыёю(ёй) ? чыім?
М. у чыім? чыёй? у чыім?
м. ж. н.
мой мая маё
майго маё(ёй) майго
маймў маёй маймў
як Н. або Р. маю маё
маім маёю(ёй) маім
у маім у маёй у маім
Множны лік
(для ўсіх родаў)
чыё? маё
чыіх? маіх
чыім? маім
як Н. або Р. як Н. або Р.
чыймі? маймі
у чыіх? у маіх
б) Займеньнікі “твой, твая, тваё” ды “свой, свая, сваё” скланяюцца гэтак-жа, як
займеньнікі “мой, мая, маё” ды “чый, чыя, чыё”. Заўважце, што яны ў родным
ды давальным склонах адзіночнага ліку ды ў творным склоне множнага лік\
маюць скарочаныя канчаткі (зь “й”):
Р. — майго, твайго,
Д. — маймў, тваймў
Т. — маймі, тваймі,
свайго,
сваймў,
сваймі,
чыйго
чыймў
чыймі
в) Займеньнікі “мой, твой, свой, чый” ды азначальны займеньнік “увёсь” у назоў-
ным і падобным да яго вінавальным склонах множнага ліку маюць форму “маё,
тваё, сваё, чыё, усё” з націсным “е” на канцы. (Скланеньне “увёсь” гл. 26-УІ, 2а).
г) Займеньнікі ягоны, ягоная, ягонае; ёйны, ёйная, ёйнае;
наш(ы), наша(я), наша(е); ваш(ы), ваша(я), ваша(е);
іхны. іхная, іхнае; усіхны, усіхная, усіхнае
скланяюцца, як прыметнікі зь цьвярдой асновай і націскам на аснове, прыкла-
дам “чорны”. (Гл. правіла 16-1, б). Прыклады:
Мы бачылі яго зь ягонаю жонкаю.
Мы былі ў ёйнае маткі. Янка ёзьдзіў на нашую фэрму з вашым дзядзькам.
На іхнай вўліцы шмат дрэваў.
3. Ужываньне.
а) Займеньнікі “мой, наш” паказваюць на прыналежнасьць прадмету да першае
асобы: Мой родны кут, як ты мне мілы! (Колас)
б) Займеньнікі “твой, ваш” — на прыналежнасьць да другое асобы:
Славен, грозен і ты, і твой хорам-астрог... (Купала)
в) Займеньнікі “ягоны, ёйны, іхны” — да трэйцяе асобы:
Гйнна й ёйная сястра сёньня ня былі ў школе.
106 ВУЕЬОКІ'55ІАМ — УМТ 25
г) Займеньнік “свой” можа паказваць на прыналежнасьць да ўсіх трох
Прыкладам: Ты, мой брат, каго зваць Беларўсам, 00аЎ
Роднай мовы сваё ня чурайся... (Гарўн)
або — А мову ў сэрцы, у сваім сэрцы хавалі — нясьлі мы. (Гарўн)
I. Пры гэтым, калі дзейнік-собсьнік у першай ці другой асобе, займеньнік “свой”
заўсёды можна ўжываць заміж “мой і наш” ці “твой ды ваш”, у аснаўным не мяня-
ючы сэнсу сказанага (“свой” толькі больш падчырквае адцёньне собскасьці).
Прыкл.: • -I А
“Ты даглядаеш свой гарод” значыць тое самае, што
“Ты даглядаеш твой гарод” гутарка пра той самы гарод.
II. Калі-ж дзейнік-собсьнік у трэйцяй асобе, у вадных выпадках трэба ўжываць
толькі “свой”, у іншых толькі “ягоны, ёйны, іхны”. Замена аднаго займеньніка
другім зьмяняе сэнс сказана I < ік у сказах: <- М/-'
Алёсь любіць сваю сястрў - гўтарка пра Алёсеву сястрў.
Алесь любіць ягоную сястрў_____гўтарка не пра Алёсеву сястрў, а нёкага іншага.
а’) “Свой” заўсёды ўжываецца ў дачыненьні да асобы ці прадмету, што належыць
да дзейніка дадзенага сказу. Імя гэтай асобы ці прадмету звычайна стаіць ува
ўскосным склоне. Прыкладам: . . I
Янка любіць свайго сабаку.
Янка купіў сваёй сястры падарўнак. Я г
Янка із сваім сябрам паёхаў у Эўропу.
б’) Калі-ж асоба ці прадмет, да якога датычыць прыналежны займеньнік, не на-
лежыць да дзейніка дадзенага сказу або выражаны ў назоўным склоне, заміж
займеньніка “свой, свая, сваё” трэба ўжываць адпаведна — “ягоны, ягоная, яго-
нае”, “ёйны, ёйная, ёйнае” ці “іхны, іхная, іхнае”. Прыкладам:
Янка й ягоная сястра ня былі ў школе. (“ягоная”, бо прадмет прыналежнасьш у
наз. склоне.)
Ганна казала, што ёйная сястра дома. (“ёйн^я”, “іхнага”, бо собсьнік ня ёсьць
Каля іхнага дому плывё рэчка. дзейнік сказу.)
* *
♦
1. ТЬе роззезвіуе ргопошіз аге:
а)
Ь)
с)
Мой, мая, маё (ту) апсі наш(ы), наша(я), наша(е) (оог) м^ЬісЬ іпсіісаіе іЬе
ро88е88Іоп о( ап оЬ)есі Ьу іЬе ЙГ8І регзоп. Еог ехатріе: мой алавік, наш кран.
Твой, твая, тваё (уоііг 8Іп&.) апсі ваш(ы), ваша(я), ваша(е) (уоіігрі.) іпсіісаішё
ро88е88Іоп Ьу іЬе зесопсі регзоп. Рог ехатріе: твая кніга, ваш дом.
Ягоны, ягоная, ягонае (Ьіз, ііз), ёйны, ёйная, ёйнае (Ьег) апсі іхны, іхная,, іхнае
(іЬеіг) — іпсНсаІіп^ ро88е88Іоп Ьу іЬе іЬігсі регзоп. Еог ехатріе: ягонае аўта
Ьіз саг; ёйная праца — Ьег мюгк; іхны дом — іЬеіг Ьоіізе.
ВУЕЬОКН88ІА^ — ШЧІТ 25 ’ 107
а) Свой, свая, сваё (опе’з о\уп) сап іпсіісаіе роззеззіоп Ьу апу о( іЬе іЬгее регзопз іп
іЬе зіп^піаг ог ріпгаі. Еог ехатріе:
Ты любіш свайго брата, і мы любім свайго брата.
Уоп Іоуе уоог (о\уп) ЬгоіЬег апсі \уе Іоуе оог (о\уп) ЬгоіЬег.
2. Ызе оГ свой.
а) ТЬе пзе оі “свой” із орііопаі іог іЬе Ягзі апсі зесопсі регзоп, зіп&іііаг апсі рііігаі.
ОіЬег ро8зез8Іуе8 (Ііке мой, наш, твой ог ваш) тау геріасе “свой” \\ЫЬоЫ сЬапд-
іп& іЬе теапіп^ оГ іЬе зепіепсе. Еог ехатріе:
Ты даглядаеш свой гарод. »
ог Ты даглядаеш твой гарод. (
Мы даглядаем свой гарод. /
ог Мы даглядаем наш гарод. 5
= Уоц іаке саге оГ уопг ^агсіеп.
= XV е Іаке саге о{ оог ^агсіеп.
Ь) Еог іЬе іЬігсі регзоп “свой” тіізі; Ье пзесі \уЬеп іЬе оЬ]'есі із роззезеесі Ьу іЬе
оі іЬе зепіепсе, апсі іЬе оЬ]‘есі оі роззеззіоп із ехргеззесі іп іЬе оЫіцсіе сазе
іЬап іЬе потіпаііуе); оіЬепуізе “ягоны, ёйны ог іхны” тозі Ье озесі согге ।
іп&іу. Гог ехатріе:
1” Алёсь любіць сваю сястрў.
Алёсь любіць ягоную сястрў.
Аіех іоуез Ьіз (о\?п) зізіег..
Аіех іоуез ЬІ8 (зошеопе еізе’з) зізіег.
“Ягоную” іп іЬе зесопсі ехатріе іпсіісаіез іЬаі іЬе оЬіесі іп іЬе оЫідче сазе сіоез
поі Ье1оп§ іо іЬе зііЬіесі оі іЬе зепіепсе.
2” Кастўсь гаварыў пра свайго сябру.
Кастўсь і ягоны сябра шмат чытаюць.
Іп іЬе зесопсі зепіепсе, “ягоны” гшізі Ье
“сябра”, із іп іЬе потіпаііуе.
Казіоз зроке аЬоііі ЬІ8 ігіепсі.
Казіііз апсі Ьіз ігіепсі геасі а ^геаі сіеаі.
іізесі Ьесапзе іЬе оЬз’есі оі роззеззіоп,
3” Каля іхнага дому плывё рэчка. Меаг іЬеіг Ьопзе іЬеге із а гіуег. “Іхнага” із
гедцігесі Ьесаіізе іЬе роззеззог із поі іЬе зцЬз’есі оі іЬе зепіепсе.
3. ТЬеге із опе тоге роззеззіуе ргопопп — “усіхны, усіхная, усіхнае”, \уЬісЬ теапз “еч-
егуЬосіу’з”. Еог ехатріе:
“Тваё шчасьце — нашае усіхнае шчасьце” — сказаў бацька да дачкі.
“Уопг Ьарріпезз із іЬе Ьарріпезз о( аіі оі іі8”—іЬе ІаіЬег заісі іо Ьіз сіач&Ыег.
4. Зііісіу іЬе сіесіепзіоп о( іЬе ргопоіт “мой, мая, маё” іп іЬе ВуеІопі88Іап іехі гоіе 25-ІУ,
2 апсі гететЬег:
а) Твой, твая, тваё; свой, свая, сваё апсі іЬе іп1егго§аііуе ргопоіш чый? чыя? чыё?
(\уЬозе) аге сіесііпесі іп іЬе зате таппег аз “мой, мая, маё”.
108 вуеьонііззіак — умт 25
Ь) АП іЬезе ргопоііпз іп іЬе ^епіііуе апсі сіаііуе 8Іп§іі1аг аз \уе!1 аз
ріцгаі Ьауе а зЬогі “і” — “й” іп іЬе тавсчііпе апсі пеоіег епНіпёз:
іп іЬе іпвіпітепіаі
Сеп. 8Іп^.
Баі. 8Іпе.
ІП8І. рі.
чыйго?
чыймў?
чыймі?
майго,
маймў,
маймі,
твайго,
тваймў,
тваймі,
свайго.
сваймў
сваймі.
с) Іп іЬе потіпаііуе річгаі апП іп іЬе ассііваііуе \уЬеп іі із іЬе зате аз іЬе потіпаііуе,
іЬезе ргопошіз епсі іп а 8Іге88есі “ё”:
І^от. рі. чыё? маё, тваё, сваё апгі усё (аіі) ігот “увёсь, уся, усё” (епііге, хуЬоІе).
Еог іЬе Песіепзіоп оі “увёсь” Іоок аі іЬе Вуеіопіззіап іехі гпіе 26-УІ, 2а.
5. ТЬе розвебзіуе ргопошіз ягоны, ягочая, ягонае; ёйны, нашы, вашы, іхны апсі усіхны
(еуегуЬосіу’б) іо11о\у іЬе сіесіепзіоп оі іЬе асЦесііуез хуііЬ Ьагсі зіетз апсі ппзігеззесі
епсііп&8 зпсЬ аз “чорны” 8ее "о! б 2. Рог ехатріе:
Мы бачылі яго зь ягонай жонкаю.
Мы былі ў ёйнае маткі.
Янка ёзьдзіў на нашую фэрму з вашым
дзядзькам.
На іхнай вўліцы шмат дрэваў.
'лте за\у Ьіт ууііЬ Ьіз хуііе.
;/е \уеге аі Ьег тоіЬег’з.
-ГоЬп у/епі іо очг Іагт моіЬ уоог ііпсіе
ТЬеге аге тапу ігеез оп іЬеіг зігееі.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 265. а) Фанэтычнае. Настаўнік уголас чытае з табліцы § 25-1,1 па
адным колькасным ды парадкавым лічэбніку, а вўчні паўтараюць.
б) Глёдзячы на табліцу 25-1, 1, напішэце словамі такія лікі:
207 1,001 3,892 7,973 7,687
21-шы 43-ці 32-гі 765-ты 19,290,006-ты
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 266 а) Прачытайце, а тады перапішэце сказы. Падчыркнёце лі-
чэбнікі ды зьвёрху абазначце колькасныя літарай “к”, а парадкавыя — літарай
“п”. Лікі пішэце словамі. М
1. Плошча возера Нарач большая за 80 квадратных кілямэтраў, а найбольшая
ягоная глыбіня 24 мэтры, тымчасам як возера Даўгое ў Глыбоцкім раёне з пло-
шчан усяго 2 квадратныя кілямэтры мае глыбіню 50 мэтраў. 2. Маёй сястры пай-
шоў 14 ты год. 3. Усё рэкі Беларўсі налёжаць да 2 вадазбораў, або басэйнаў-
Чарнаморскага й Балтыцкага. 4. Агўльная даўжыня ўсіх рэкаў Беларўсі каля 90,000
кілямэтраў. 5. Уначы выпаў пёршы чйсьценькі сьняжок. 6. У нашай клясе 40
ў яў. 7. Мы вўчымся ў 5-ай клясе. 8. Сьветлагорску, аднамў з наймаладзёйшых
хароўУСК1Х Гарадоў’ няд*ўна скончылася 15 гадоў, і ўжо ён мае каля 50,000 жы-
ВУЕЬОКЦ88ІА^ ЦМТ 25 I 109
б) Перапішэце сказы, ставячы ў патрэбным склоне лічэбнікі, што стаяць у дўжках.
(Гл. § 25-П, 1, 2, 3)
1. Пад (два) разложыстымі дубамі мы зрабілі маёўку.
2. Жыта густою сьцяной абступала дарожку з (абодва) бакоў.
3. У Беларўсі налічваецца больш за (дзёсяць тысячаў) вазёраў.
4. Вярблюд можа вйпіць адразу каля (дзьвёсьце пяцьдзесят) літраў вады.
5. Параплаў зь (пяцьсот) экскурсантамі адыйшоў ад прь'істані.
6. Адно аўта, праёхаўшы (тысяча) кілямэтраў, зужывае гэтулькі кіслароду, коль-
кі трэба (адзін) чалавёку на цэлы год.
7. Адна тона камённага вугальля, калі згарае, зужывае гэтулькі кіслароду, колькі
стала-б на цэлы год для (дзёсяць) чалавёкаў.
8. Аднаўляюць кісларод у павётры дрэвы — лес. Штагадзіны (адзін) гэктар лёсу
ачышчае такўю колькасьць павётра, якая патрабўецца для (дзьвёсьце) чалавё
каў.
Слоўнік (УосаЬпІагу)
а) плошча,-ы (Г) агеа
квадратны кілямэтар (ш.) з^оаге
кііогпеіге
вадазбор або рэчны басэйн, -у (т.)
Ьазіп
Чарнаморскі, -ая, -ае Віаск 8еа (асЦ.)
б) разложысты, -ая, -ае ЬгапсЬу
абступаць (I); абступае, -юць іо
811ГГ0ЦПСІ
налічваецца 10000 вазёраў 10000 Іакез
сап Ье соііпіесі
вярблюд, -а (т.) сатеі
літар, літра (т.) Іііге
кісларод, -у (т.) оху^еп
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 267. а) Перапішэце, лікі пішучы словамі.
ХТО КОЛЬКІ ЖЫВЁ
Кіт жывё 50 гадоў, слонь — 70, крумкач — 140. КурЁіца можа пражь'іць 20 гадоў,
гусь — 80.
Доўга жывўць рі'ібы: шчупак — 270 гадоў, карп — 150, сом — 100 гадоў.
А як доўга жывё чалавёк?
Із статіэісячных аблічэньняў вынікае, што людзі цяпёр жывўць у сярэднім 65
гадоў.
110 ВТЕЬОВІІЗЗІАІЧ
— ШЧІТ 25
б) Прачытайце, а тады перапішэце сказы, назоўнікі ў дўжках ставячы ў вадпавёднай
форме. Лікі пішэце словамі.
1. У нашай школе 1734 (вўчань), у гэтым ліку 891 (дзяўчйна).
2. Стыпэндыі далі 356 (студэнт), а пазьіку — 407. I
3. На станцыі спыніўся таварны цягнік з 74 (вагон).
4. Школа атрымала 2542 (новы падрўчнік) ды 5698 (сшыток).
5. У горадзе пабудавалі 93 (новы будЫнак). I
6. 3 400 (вўчань) толькі 10 засталося на другі год, а 15 перайшлі з папраўкамі.
7. На закуп кнігаў вьідалі 5680 (даляр). ;
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 268.
а) Фанэтычнае — паўтарайце ўголас за настаўнікам.
Адз. лік Парны лік Мн. лік Адз. лік Парны лік Мн. лік
нага дзьве нагі НОГІ каза чатйры казы козы
рука дзьве рукі рўкі косьць тры касьці косьці
галава тры галавы галовы дачка дзьвё дачкі дочкі
сястра чатйры сястрй сёстры вядро два вядрй вёдры
сьцяна чатыры сьцяны сьцёны вакно тры вакнйі вокны
гара тры гары горы вўха два вўхі вўшы
сасна тры сасны сосны вока два вокі вочы
каса дзьве касы косы пяро чатыры пяры пёры
б) Перапішэце сказы. Над падчыркнутымі назоўнікамі
Калі множны лік — літарай м, калі парны — п.
<4
азначце лік аднэй літаран.
1. У мянё тры сястрй. Галя, Воля ды Алёна — маё сёстры.
2. Глядзі на гэтыя дзьве гарь'і, якія высокія горы.
3. Абўй чаравікі на абёдзьве нагі. У цябё вялікія ногі.
4. Ці вы памалявалі сьцёны? Ня ўсе, тры сьцянй памаляваныя, а чацьвёртая не
пачатая.
ні ЛУХ* На аб°АВЬ1 ВЎХ’* Вочы завяжаш, а вушэй не заложыш.
то дзьве галавЫ то не адна галава. Галовы ўгарў, ня трацьце надзёі!
7. Падымеце абёдзьве рукі ўгарў! У няўмёкі рўкі калёкі. Йі
ВУЕЕОКУ85ІАЯ -- ІЖІТ 25 I 111
в) Перапішэце сказы, назоўнікі ў дўжках ставячы адпавёдна ў парным ці множным
ліку. Псрад тым прачытайце ўважна прыклады з практыкаваньня 268 а.
1. Мама купіла чатйіры цялячыя (нага) на квашаніну.
2. Дзёці, памыйце твар, (рука), (нага).
3. Збанок мае не адно, а два (вўха).
4. Ніна запляла валасй ў дзьве (каса). У яё яшчэ зусім кароценькія (каса).
5. Яна доўга хадзіла ў шпіталь лячыць (вока), пакўль не вылечыла абодва (вока).
6. Дзе нашыя (пяро), я тры (пяро) нёдзе згубіла.
7. Прадавалі (вядро) па зьніжаных цэнах, я купіла два плястыкавыя (вядро).
8. Адкўль тут узяліся (косьць), на травё ён знайшоў дзьве (косьць).
9. Памйію яшчэ два (вакно), і ўсе (вакно) бўдуць чыстыя.
10. У маці чатыры (дачка), ды не адныя (дачка) у яё. Яна мае й двух сыноў.
Слоўнік (УосаЬціагу)
а) каса (з валасоў) Ьгаісі, ріаіі
б) памаляваць (I) (рі. оі маляваць, I) 1о
раіпі
глухі, -ая, -ое сіеаі
залажыць (II); (рі. оГ закладаць; іці.
залажў, заложыш) вўшы іо зііій,
іо соуег опе’з еагз
надзёя, -і (і.) Ьоре
няўмёка, -і (ш.) апсі (Е) сішпзу
калёка, -і (т.) аті (і.) сгірріе
в) квашаніна, -ы (1.) теаі іп ўеііу
збанок, збанка (т.) ріісЬег
заплёсьці валасбі іо Ьгаісі опе’з Ьаіг
зьніжаныя цэны (рі.) гескісесі ргісез
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 269. а) Вўснае. Палавіна клясы чытае ўголас займёньнікі ў на-
зоўным склоне, мужчынскага ды ніякага роду, а тады другая палавіна гэты-ж
склон для жаноцкага роду, і г. д. да канца.
Адзіночны лік
Мужчынскі (ніякі) род
Жаноцкі род
н. Чый? Чыё? мой (маё^ ) твой (тваё) свой (сваё) Чыя? мая твая свая
р. Чыйго? майго твайго свайго Чыё? маё тваё сваё
д. Чыймў? маймў тваймў сваймў Чыёй? маёй тваёй сваёй
в. як Н. або Р. Чыю? маю тваю сваю
т. Чыім? маім тваім сваім Чыёю? маёю тваёю сваёю
м. У чыім? у маім тваім сваім У чыёй? у маёй тваёй сваёй
112 | ВХЕЕ0КЦ§8ІА№ — ІЖІТ 25
Множны лік (для ўсіх родаў)
н. Чыё? маё тваё сваё В. Чыё? або чыіх? як Н. або Р.
р. Чыіх? маіх тваіх сваіх Т. Чыймі? маймі тваймі сваймі
д. Чыім? маім тваім сваім М. У чыіх? у маіх у тваіх у сваіх
б) Прачытайце сказы ўголас, а тадйі перапішэце ды падчыркнёце ўсе займёньнікі, ды
толькі прыналёжныя дзьвюма рыскамі.
1. Мы пазнаёміліся з вашымі сынамі.
2. Іхныя сёстры сябравалі, пакў'п. у р.аднў школу хадзілі. МI
3. Бацькі заўсёды дўмаюць пра сраіх дзяцёй. М
4. Я ня знаю твайго брата па т ’ мянё зь ім.
5. Яна заўсёды гаворыць пра свайго сйіна. Ня толькі пра свайго, яна гаворыць і
пра твайго, і пра майго. '-V
6. А дзе ваша дачка? Выехала у іншы горад, куды ёйнага мўжа перавялі.
7. Ці яны выбраліся зусім? Алё, перабраліся з усёй сваёй мэбляю. Там янй бў-
дуць жыць на кватэры ў маё сястры. Д IЯ
8. Калі вы прыёдзеце навёдаць сваіх былых сусёдзяў?
9. Мой муж і дзёці ўжо былі ў іхным новым доме.
10. Сын мой, а розум у яго свой. -
в) Прачытайце сказы, устаўляючы заміж кропак адпавёдны прыналёжны запмёньнік
мсвой” ці “ягоны, ёйны”, або выбіраючы адпавёдны там, дзе ў дўжках стаяць два.
1. Вашая настаўніца й (ёйная, свая) сястра вёльмі падобныя адна да аднаё.
2. Мой брат жывё ў Мантрэалі. Я яшчэ ня бачыў . . . кватэры.
3. Я часта пішў (мой, свой) брату, часам па два лісты пасьля ... аднаго.
4. Маці просіць дачкў, каб яна заўсёды брала (сваё, ёйнае), а ня (сваё ёйнае) аўта.
5. У іх цяпёр ... дом і ... аўта. Н
6. Янка даглядае ... гарод. У ... гародзе шмат прыгожых квётак.
7. На ... вўліцы шмат дрэваў, а на . .. ніводнага. Мы вёльмі любім . .. вўліцу-
8. Ён і ... сястра Галя прыёхалі да нас у госьці. Ен ня надта любіць ёзьдзіць разам
з ... сястрою. -ІЛ
г) Сказы з пўнкту “б)"
перакладзёце ў ангёльскую мову.
ВТЕЕОІШ88ІА.М -- І’МТ 25 I 113
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 270. а) Прачытайце сказы ды растлумачце, чамў ў сказах у лё-
вым слупкў трэба ўжыць займёньнік “свой”, а ў другім слупкў “мой, твой, наш...”.
Перапішэце сказы.
1. Янка із сваёй сястрой ня былі ў
школе.
2. Казюк любіць сваю сястрў.
3. Я із сваім татам ёзьдзіла ў Нью-Ёрк.
4. Даглядай сваё квёткі, каб добра
расьлі.
5. Навокал свайго гароду мы
пасадзілі жываплот.
Янка й ягоная сястра ня былі ў школе.
Казюк любіць ягоную сястрў.
Мой тата й я ёзьдзілі ў Нью-Ёрк.
Даглядай, каб тваё квёткі добра расьлі.
Навокал нашага гароду расьцё жываплот.
б) Чытайце гўтарку па ролях.
ДОМА ЎВЁЧАРЫ
Мама: Юрка, гэта тваё кнігі на сталё?
Юрка: Не! Я сваё забраў, гэта ёйныя.
Мама: Чыё — ёйныя?
Юока: Ганьніны.
Ганна: I я сваё забрала!
Мама: Дык што-ж, выглядае, маё, ці тваё мо, тата?
Юрка: Я не магў знайсьці сваё геаграфіі, ой, дзе-ж яна?!
Мама: А я дўмаю, яна тут, на сталё.
Юрка: Ня можа быць. (Глядзіць) А праўда... (бярэ аднў кнігу, а тады другўю).
Мама: А якўю гэта яшчэ кнігу ты ўзяў?
Юрка: Гэта мая альгебра. Ганна, і тваё францўскія апавяданьні тут.
Мама: Ну вось і добра, што ўсе гаспадары знайшліся.
114 ВТЕЬОКУЗЗІАМ — ШПТ 25
ПРАКТЫКАВАНЫіЕ 271. а) Прачытайце.
ЦЯГНІКІ
Два цягнікі таварныя —
Па сёмдзесят вагонаў —
у лётні дзень сустрэліся
на ціхім перагоне.
Сустрэчныя, вітальныя
далі гудкі здалёк...
— Кудй ты так сьпяшаешся?
— А ты кудй, браток?
— Вязў ў сяло я з гораду
камбайны, трактары,
аўтамашыны, сёялкі —
заводзкія дары.
— А я зь сяла для гораду
вязў ня менш дароў —
палёў шырокіх золата
і золата садоў.
I цягнікі таварныя —
дарог працаўнікі —
яшчэ хутчэй паёхалі
ў розныя бакі.
I. Муравёйка
Слоўнік (УосаЬііІагу)
таварны цягнік (т.) Ігеі^Ьі Ігаіп, еоосіз
ігаіп
перагон, -у (т.) зрап (сіізіапсе Ьеілуееп
Ьуо віаііопз)
вітальны гудок (т.) ^ЬівіІе оі егееііп^
сёялка, -і (і.) зеесііп^-тасЬіпе
дар, -у (т.) ^ііі
вёзьці (1), вязў, -ёш, -ўць (асіпаі іогт)
іо сопуеу, іо іаке Ьу сопуеуапсе
працаўнік, -а (т.) ?уогкег, іоііег
б) Адкажэце на пытаньні сьпярша вўсна, а тады запішэце адказы.
1. Якой вялічыні былі абодва таварныя цягнікі?
2. У якія два розныя бакі ёхалі цягнікі?
3. Што вёз цягнік, які ёхаў з гораду ў вёску?
4. Што вёз цягнік, які ёхаў зь вёскі, ці як тут сказана, зь сяла ў горад?
5. Напішэце, што значыць візіраз “золата палёў” (пералічэце ўсё, што выростае
на палёх).
6. Што значыць “золата садоў”?
7. Чамў збажына, бўльба, гародніна ды садовіна завёцца “золатам”?
ВУЕЬОВН85ІА^ -- ГМТ 26 1 115
К Р У Г 26
НА КРыЗЕ
На канцы вёскі быў мост праз ракў Сьвіслач. Ля гэтага мосту калісьці стаяў вадзя-
ны млын. Але цяпёр ад яго засталіся адны толькі слупй.
Мікітка часьцёй за іншых праводзіў час ля мосту. Навет цяпёр увёсну, у самы
ледаход, ён цэлыя дні бавіўся там.
— Што ты сабё дўмаеш? — казала ямў маці. — Ты праз гэтыя крыгі ў вад\
трапіш.
— Не, ня траплю! — упэўнена адказваў Мікітка.
Калі лёд ішоў гўста, калі крыгі лёзьлі адна на аднў, трашчэлі й крышьіліся. Мі-
кітка ня мог узяць у гэтай справе ніякага ўдзёлу. Ён мог толькі зь цікавасьцяй на-
глядаць гэты рух. Але неўзабаве лёд парадзёў, крыгі паплылі вольна, лёгка па воднай
прасторы. А ў ціхай завадзі заміж ламачча пачалі затрымвацца крыгі. Хіба можна
было ня штурхнўць іх у струмёнь? 3 крыгамі мець справу куды цікавёй, як зь нёйкім
там сьмяцьцём. Мікітка, стоячы на бёразе, вёльмі старанна рэгуляваў рух крыгаў. Як
толькі спйініцца якая ў завадзі, ён зараз і выганіць яё адтўль кіём.
Але вось спад мосту выплыла вялікая, грубая крыга, праплыла каля самае за-
вадзі й прыпынілася, падўмала, падўмала трохі й пачала ціхенька заварочвацца ў
завадзь, да бёрагу, і нарэшце так ёмка прыстасавалася, што можна было падўмаць,
б&ццам яна ўсю зімў тут жыла.
Крь'іга закрйла сабой усю завадзь. Адштурхнўць яё Мікітка ня меў сілы. Дый не
адштўрхваць, а узьлёзьці на яё захацёлася ямў. Асьцярожненька стўкнуў ён па краі
аднэй нагой, другой, — а яна навет не варухнўлася. Тады Мікітка ступіў на яё й адчўў
сябё на ёй так спакойна, як і на бёразе. I гэтак-жа, як зь бёрагу, стаў рэгуляваць
рух іншых крыгаў.
А калі ён падцягваў да сябё крыгу, то гэтым самым адцягваў ад бёрагу й тўю,
на якой сам стаяў. Патрошку крйіга пачала адсоўвацца ад бёрагу. Але Мікітка так
захапіўся сваёй справай, што зусім гэтага й не заўважыў. А калі заўважыў, то яго-
ная крйга ўжо больш як на мэтар ад’ёхала ад бёрагу. Закрычаў Мікітка, пачаў
кідацца тудь'і, сюды, але дарэмна. Крйігу падхапіла плыня й панёсла.
116 | ВУЕІХ)КЦ55ІАН — ІІГЧІТ 26
Пачўць Мікітку зь вёскі ніхто ня мог, бо хаты былі ня так блізка, і нёсла яго
зусім у іншы бок. Заставалася адна надзёя, што пабачыць і пачўе яго хто-нёбудзь
у полі. А хто ў такое разводзьдзе бўдзе хадзіць па полі, воддаль ад дарогі й хатаў?
Спачатку Мікітка доўга крычаў і плакаў, а потым пабачыў, што плач ямў ніяк
дапамагчьі ня можа, і сьцішыўся, тым оольш, што страху пакўль што ніякага ня было.
Крыга была вялікая, грубая й зусім лёгка трымала на сабё Мікітку.
Вазіла яна свайго пасажьіра ня толькі па рацэ, але й па сенажаці, і па балоце,
па алёшніку. Вось тут
шйнае гняздо, а цяпёр ён плавае над усёй
Але нядоўга цягнўлася такое шчасьце.
нілася. А ў гэтую мінўту ззаду наёхала на
Мікітка паляцёў носам. Калі ён падняўся,
лавіна. Гэтая палавіна паплыла далёй, Але
кажнага рўху хлопчыка яка
ён улётку за матылямі ганяўся, там сярод кустоў знайшоў пту-
гэтап мясцовасьцян, як па моры.
Крыга зачапілася за алёшыну й прыпы-
яё другая крыга ды штурханўла так, што
дык ад ягонае крыгі засталася толькі па-
ўжо ня так спакойна й роўна, як ранёй. Ад
о’. іася й гатовая была перавярнўцца. Мікітка ўжо ба-
яўся стаяць, ён сеў на лёд і дрыжэў ад страху. Ізноў пацяклі ў яго сьлёзы, ізноў пачаў
ён крычаць і йзноў ніякага адказу. ( іНН "
Вёска засталася далёка ззаду. 3 правага боку йшлі шырокія палі зь бёлымі пля-
мамі сьнёгу, зь лёвага — залітыя вадою паплавы, за якімі пачынаўся лес. Наўдачу ці
мог тут дзе быць чалавёк.
п.
Аднак адзін чалавёк знайшоўся. Самалёты тут штадня рабілі практыкавальныя
палёты. Звычайна на іх ужо Мікітка й не зьвяртаў увагі, але цяпёр у бядзё ён зама-
хаў рукамі й празь сьлёзы крйкнуў: ЭЯ
— Дзядзечка, памажы!
Вёдама, Мікітка добра разумёў, што лётнік ня толькі пачўць яго ня можа, але
наўдачу ці пабачыць. Але ў такўю хвіліну ён нічога ня дўмаў, а крычаў ад страху.
Лётнік праляцёў міма досыць нізка. За хвіліну ён вярнўўся й праляцёў яшчэ
ніжэй. Потым паляцёў у вёску, ды як загудзіць над самымі хатамі — ледзь стрэхаў
не пазрываў. Людзі павыскоквалі з хатаў, глядзяць, дзівяцца. А самалёт паляцёў на-
зад і пачаў кружыцца над Мікіткавай галавою. Сотні вачэй ськіраваліся ў гэты бок,
але зь вёскі ніхто ня мог пабачынь хлопчыка на крызе.
Тады самалёт ізноў паляцёў да вёскі, ізноў праляцёў над стрэхамі хАтаў. I тут
людзі пабачылі, што лётнік высунуў рукў й махнўў ёю.
— Глядзёце, нёшта выкінуў! — закрычалі людзі. — Бяжэце, лавёце!
На зямлю ляцёла нёшта малёнькае, чорнае.
Дзеці мігам злавілі яго. Гэта была рукавіца, а ў ёй запіска: “Хлопчык на крызе”.
ВТЕЬОКСЗЗІА^ — ІТКІТ 26 I 117
Самалёт тымчасам ізноў пачаў кружЫцца над тым мёсцам, дзе плыў Мікітка, а
потым паляцёў далёй.
Пакўль самалёт лётаў вакол яго, хлопчык меў надзёю, што лётнік яго пабачыў
і хоча дапамагчы. А калі самалёт паляцёў, дык Мікітка адчўў такі страх, такое гора,
што крык мімаволі вырваўся зь ягоных грудзёй. За гэты час ад ягонай крЫгі адар-
ваўся яшчэ адзін кавалак, і цяпёр лядзіна хісталася ад кажнага рўху хлопчыка ды
магла перакуліцца кажнае хвіліны. Мікітка сядзёў нярухома й ад гэтага зусім зьмерз.
Калі яго яшчэ штурханё якая крЫга, ён перавёрнецца й пойдзе на дно.
Вось напёрадзе, чапляючыся за кусты, павольна рўхаецца вялізная крыга. Мі-
кітка яё здаганяе, вось-вось стўкнецца аб яё. А тадьі... Ён на момант навет заплюш-
чыў вочы.
Але Мікітка не захацёў спакойна сядзёць і чакаць бяды. Калі крыгі зблізіліся,
ён узяў дый скокнуў на вялікую крыгу. Край ёйны абламаўся пад ягонымі нагамі, і
ён уваліўся ў вадў.
Рукамі ён затрымаўся за кр&гу, толькі ўзьлёзьці на яё ніяк ня мог: то сасьлізьнё
зь яё, то адкрышыцца кавалак лёду. А холад пачаў ужо сьціскаць ягонае цёла.
У гэты момант падасьпёў зь вёскі човен і в&ратаваў Мікітку.
Паводля Янкі Маўра
УВАГА. Пытаньні да апавяданьня “На крызе” гл. практыкаваньне 272.
Слоўнік (УосаЬііІагу)
слуп, -а (т.) роіе
завадзь, -і ({.) паггоху іпіеі о{ а гіуег ог зеа
арагі ігот іЬе таіп спггепі
ледаход, -у (т.) іЬе сігіШп& оГ ісе
бавіцца (II); баўлюся, бавішся, -яцца
іо зіау, іо зрепсі ііте
крыга, -і (і.) сігіГііп^ ісе Яое
крышыцца (II); разі крышбіўся, -лася, -ліся
іо стзЬ, іо зрііі
узяць (I) (рГ оГ браць, I) удзёл у . . .
іо іаке рагі іп . . .
вольна (асіу.) зІоМу
штурхнўць ог штурханўць (I); (р(. оі
штўрхаць, I) іо рп§Ь, іо еЬоуе
струмёнь, -я (т.) счггепі, зігеат
мець справу з іо сіеаі ууііЬ
рэгуляваць (I) (рэгулюю, -еш, -юць) рух
іо сопігоі ігайіс
выгнаць (II) (РГ оі выганяць,!) вйганю,
-іш, -яць іо сігіуе оці
заварочвацца (I); заварочваюся, -ешся,
-юцца іо іпгп
ёмка (асіу.) (іп іЬіз саее) сотГогіаЫу,
прыстасавацца(І) (рГ)разі прыстасаваўся,
-лася, -ліся іо асЦцзі, іо ассоттосіаіе
опезеК іо . . .
адштурхнўць (I) (рГ оГ адштўрхваць, I)
іо рцвЬ а^ау
узьлёзьці (I) (рЬ оі узлазіць, II) іо сІітЬ оп
варухнўцца (I) (рі.) разі варухнўўся,-лася,
-ліся іо зііг, іо тоуе
справа, -ы (Е) Ьпвіпезз, (іпіЬізсазе) ^Ьаі
Ье ууаз с1оіп&
дарэмна (асіу.) іп уаіп
панёсьці (1) (рі. оі нёсьці, 1) разі панёс,
панёсла іо саггу оН
разводзьдзе, -я (п.) Ьі&Ь ^аіег, Яоосі
воддаль іаг ігот, іаг оН
пасажыр, -а (т) раззепеег
алёшнік, -а (т.) аісіег ^гоуе
118 ВУЕЬОКІТЗЗІА^
— ішіт 26
за матылямі ганяўся (Ье) сЬазесі ЬЫіегйіез
зачапіцца, (II) (рі.); разі зачапіўся,-лася,
-ліся іо саісЬ оп
паляцёць носам іо Гаіі сіомгп
гойдацца (I); гойдаюся, -ешся, -юцца
іо 8\уіп&, іо госк, іо гееі
пляма, -ы (I.) зроі
поплаў, поплаву (т.) разіцге
заліты поплаў Яоосі-Іапсіз
наўдачу (асіу.) Ьагсііу
палёт, -у (т.) Ді^Ьі
дзядзечка (сііт. оі дзядзька) (т.) І.ппсіе
2. роіііе іогт оі а^сігеззіп^ апу таіе
асіпіі
вёдама оі сопгее, сегіаіпіу
міма Ьу
пазрываць (1), (рЬ) разі пазрываў, -ла, -лі
іо іеаг ахуау
павыскокваць з хатаў іо глп оііі оі іЬе
Ьопзез
дзівіцца (II); дзіўлюся, дзівішся, -яцца
іо хуопсіег
сотня (попп іоггп оі сто) опе Ьііпсігесі
выкінуць (I) (рЬ) разі вйкінуў, -ла, -лі
іо іЬго\у оііі
лавіць (I); лаўліб, ловіш, -яць іо саісЬ
запіска, -і (і.) поіе
гора, -а (п.) тізЬэгіппе, ^гіеі
грўдзі, -ёй (рі. опіу) Ьгеазі, сЬезі
лядзіна, -ы (Ь) Ыоск оі ісе
хістацца (I); хістаюся, -ешся, -юцца
іо Ье ііпзіаЫе
26 — 1 СОЬЬЕСТІУЕ МІІМЕВАЬЗ / ЗБОРНЫЯ ЛІЧЭБНІКІ: абодва, абёдзьве, абое
ды двое, трое, чацьвёра, пяцёра... I
Сярод колькасных лічэбнікаў выдзяляецца асобная група так званых зборных
лічэбнікаў, якія абазначаюць сукупнасьць людзей ці аднолькавых прадметаў як адно
цэлае; прыкладам: двое, трое, пяцёра, дзевяцёра... ды блізкія да іх абодва, абёдзьве,
абое.
1 Абодва ўжываецца на абазначаньне толькі мужчынскага й ніякага роду: абодва
братй, абодва вакны.
Абёдзьве — для жаноцкага роду: абёдзьве сястрй, абёдзьве нагі.
Абое — калі роды памяшаныя: абое, і Янка і Галя, пайшлі ў кіно.
Як скланяюцца абодва, абёдзьве гл. § 23-111, 2.
2 . а) Зборныя лічэбнікі двое, трое, чацьвёра, пяцёра, васьмёра... звычайна ўжыва-
юцца з ажыўленымі назоўнікамі найчасьцей ніякага ды агўльнага роду. Прь1
кладам: трое куранят, пяцёра дзяцёй, шасьнёра людзёй (гл. § 23-У 6/1, 2.).
3 назоўнікамі мужчынскага роду таксама можна ўжываць форму двое, . . • пя
цёра, але часьцеп ужываецца форма “двух, трох, пяцёх . .. ”,
Прыкладам: трох сыноў, двух братоў.
\ мянё трох братоў і дзьве сястрбі, усіх нас шасьцёра.
ВУЕЬОГШ88ІА^ — ІЛЧІТ 26 1 119
б) Зборныя лічэбнікі двое, трое . . . ужываюцца й зь неажыўленьмі назоўнікамі,
але звычайна толькі тымі, што маюць адно множны лік. Прыкладам:
двое саняў, трое дзьвярэй, чацьвёра нажніцаў.
3. а) Скланеньне абое, двое, трое, чацьвёра . . .
Н. абое
Р. абаіх, абайга
Д. абаім
В.
Т. абайма
М. абаіх
двое трое
дваіх, двайга траіх, трайга
дваім траім
як назоўны або родны
двайма трайма
дваіх траіх
чацьвёра
чацьвярох
чацьвяром
чацьвярма
чацьвярох
б) Таксама, як чацьвёра, скланяюцца пяцёра й далейшыя, хоць часта яны зусім не
зьмяняюцца.
4. Пасьля зборных лічэбнікаў двое, трое, чацьвёра й далейшых у назоўным ці адноль-
кавым зь ім вінавальным склоне назоўнік стаіць у родным склоне множнага ліку.
Прыкладам: Прыёхалі двое (або двух) новых настаўнікаў.
Дзесяцёра вўчняў пайшлі на экскўрсію.
Зрабілі трое новых дзьвярэй.
У іншых склонах зборныя лічэбнікі, так як і колькасныя, згаджаюцца ў склоне з
назоўнікам. Прыкладам:
Купілі падарўнкі дваім дзёпям, а траім яшчэ не.
Яны прыёхалі на вакацыі з чацьвярма дзяцьмі, а іхныя сусёдзі з трайма.
* *
*
1. Абодва, абёдзьве, абое (ЬоіЬ).
“Абодва” із цзесі Гог тпазсііііпе апсі пепіег пошіз, е.#.:
абодва браты, вакнЫ* — ЬоіЬ ЬгоіЬегз, \уіпсіо\у8
“Абёдзьве” Гог Гетіпіпе поцпз, е.&.:
абёдзьве сястры,* нагі* — ЬоіЬ зізіегз, Іе&з
* Моіе іЬаІ аГіег “абодва” апсі “абёдзьве” іЬе сіііаі Гогт із няесі \уі(Ь пеіііег апсі
іетіпіпе поцпз. (Еог сіпаі іогтз зее § 25-ІП, 2 апсі практыкаваньне 268.)
“Абое” із цзесі (ог поцпз оі тіхеН еепНег, е.&.: “а тап аікі а пютап”, “а \уотап апсі
а сЬііа”: I брат і сястра, абое прынятыя на ўнівэрсытэт. (ТЬе ЬгоіЬег апсі зізіег \уеге
ЬоіЬ ассеріев аі шііуегзііу). Маці й дзіцё,абое чўюцца добра. (ТЬе тоіЬег апсі сЬіІсі
аге ЬоіЬ Гееііп^ мгеіі.)
Гог іЬе бесіепйіоп о( “абодва, абёдзьве” Іоок цр іЬе Вуеіогцззіап іехі: § 23-ПІ, 2.
120 | ВГЕЕОКЦБЗІА^ — ІІМТ 26
2. ТЬе соПесііуе пшпегаіз двое (і^о), трое (іЬгее), чацьвёра (Гоцг), пяцёра
оп^агНз аге пзеН: ап®
а) \УііЬ апітаіе поппб ргітагііу о( пеіііег апсі тіхеН ^епсіег. Гог ехатріе: трое
цянятаў (куранятаў, дзяцёй); дзесяцёра людзёй. ’ ка’
ХУііЬ шазсцііпе поітз іпзіеаН о( “двое, трое”, апсі 80 оп, іЬе Гогт “двух, трох
дзесяцёх” І8 тозі оііеп озесі, е.&.: двух братоў. ’ ₽ “
Ь) ХУііЬ іЬо8е іпапітаіе поііпз \уЬісЬ Ьауе а ріілгаі (огт опіу.
Гог ехатріе: чацьвёра дзьвярэй, двое нажніцаў (санкаў).
Ыоіе іЬаІ соііесііуе тітегаіз ігот йуе оітагсіз аге іогтесі Ьу асіПіп^ “-ёра” іо іЬе
огсііпагу пшпегаі іпйіеасі оі “ь”: гі I
пяцёра, шасьцёра, сямёра, васьмёра, дзевяцёра . . . пятнаццацёра.
3. 8ішіу іЬе сіесіепзіоп оі абое, двое, трое, чацьвёра іп іЬе Вуеіопіззіап іехі § 26-1, 3
апсі поіе: - '
а) абое, двое, трое аге ісіепіісаііу сіесІіпеП;
Ь) іЬе гешаіпіпё соііесііуез ігот пяцёра оп^агсіз, аге сіесііпесі Ііке чацьвёра, аІіЬоіі^Ь
іЬеу сап Ье ІеГі ііпсіесітесі. 1
4. Аііег іЬе соііесііуе тітегаіз двое, трое, чацьвёра, пяцёра апП отуагсіз, \уЬеп іЬеу
іЬетзеІуез аге іп іЬе потіпаііуе, ог іп ап ассчваііуе ісіепіісаі іп (огт хуііЬ іЬе поті-
паііуе, іЬе поші іп іЬе ^епіііуе рііігаі із овесі. Гог ехатріе:
прыйшло трое (ог трох) сяброў, накармілі чацьвёра куранят.
Іп оіЬег сазез, соііесііуе пшпегаіз а&гее хуііЬ іЬе поіт іЬеу дідаІНу. Гог ехатріе:
Мы купілі падарўнкі траім дзёцям, а
дваім яшчэ не.
Яны прыёхалі на вакацыі з чацьвярма
дзёцьмі, а іхныя сусёдзі з трайма
^е Ьоц&Ьі ^іііз Гог іЬгее оі іЬе сЬіІсігеп, Ьпі
сіісі поі іог іЬе оіЬег іууо.
ТЬеу сате оп уасаііоп \уііЬ Гоііг сЬіІсігеп, апсі
іЬеіг пеі&ЬЬоогз сате \уііЬ іЬгее.
26 — II АСВЕЕМЕЫТ оі ЫІШЕВАЬЗ
хуііЬ УЕВВ8
ЗГОДА ДЗЕЯСЛОВА ЗЬ ЛІЧЭБНІКАМ
а) Калі лічэбнік або слова, што абазначае колькасьць (як прыкл. колькі, шмат,
ла...) — дзейнік у сказе, дык дзеяслоў (выказьнік) можа быць у вадзіночным л У
і ў множным. Прыкладам:. ..
Пяць кнігаў ляжыць (або ляжаць) на сталё.
Чацьвёра хлопцаў ідзё (або йдўць) дарогай.
Колькі дзяўчатаў выконвае (або выконваюць) тут усю работу.
Шмат жанчйнаў працўе (або працўюць) у канцылярыях.
(Дзеяслоў у вадзіночным ліку падчырквае дзеяньне, а дзеяслоў у множным лікУ
падчырквае дзейнік).
ВУЕЬ(ЛШ58ІА^ — ОМТ 26 ' 121
5) У прошлым часе, калі дзеяслоў ужываецца ў вадзіночным ліку, ён заўсёды стаіць
у ніякім родзе. Прыкладам:
Пяць кнігаў ляжалі на сталё; але — пяць кнігаў ляжала ...
Трох хлопцаў ішлі дарогай; але — трох хлопцаў ішло дарогай.
*♦
*
) УПіеп іЬе зііЬіесі із а пшпегаі ог а \уогсі ехргезвіп^ цпапіііу (зпсЬ аз колькі, шмат,
мйла), іЬе уегЬ тау іаке еііЬег іЬе зіп&ідіаг ог іЬе ріпгаі іогт. Еог ехатріе:
Пяць кнігаў ляжйць (ог ляжаць) на
сталё.
Чацьвёра (чатырох) хлопцаў ідзё
(ог ідўць) дарогай.
Шмат жанчынаў працўе (ог працўюць)
у канцылярыях.
Еіуе Ьоокз аге Іуіп^ оп іЬе ІаЫе.
Гоііг Ьоуз аге \уа1кіп8 оп іЬе гоасі.
Мапу \уотеп ^уогк іп іЬе ойісе.
Ь) Іп іЬе раві іепзе, іі іЬе зіп&іііаг із пзесі, 1Ье уегЬ тызі Ье іп іЬе пеоіег. Гог ехатріе:
Тут ляжалі пяць кнігаў. ВЫ: Тут ляжала пяць кнігаў.
Пайшлі трое (трох) хлопцаў. Выі: Пайшло трох хлопцаў.
26 —III ЬШМЕКАЬЗ—ГВАСТІ0М8 / ДРОБАВЫЯ ЛІЧЭБНІКІ
1. а) іу2 паўтара (т. апсі п.), паўтарй (I.) (опе апсі а ЬаІІ)
2% паўтраця (т. апН п.), паўтраці (I.) (іууо апсі а ЬаІО
3% паўчвартё, паўчварты
4Ц паўпята, паўпятй
5Ц паўшаста, паўшасты
б1/^ паўсяма, паўсямь'і
1ў2 паўвасьма, паўвасьмы
8^ паўдзевята, паўдзевяты
9У2 паўдзесята, паўдзесятй
Прыклады: паўтара даляра, паўтара вядра, паўтары бочкі; паўтраця мэтра,
паўтраці мілі.
б) Назоўнік пасьля дробавага лічэбніка з “паў-” заўсёды стаіць у родным склоне
адзіночнага ліку.
в) Дробавыя лічэбнікі, зложаныя з “паў-” не зьмяняюцца.
2. а) 1/5 — адна пятая, 1/2 — адна другая або палавіна.
2/3 — дзьве трэйція (або траціны), 3/4 — тры чацьвёртыя (або чвёрці)
3/7 — тры сёмыя, 5/6 — пяць шостых, 0.6 — шэсьць дзясятых,
0.25 — дваццаць пяць сотых, 5 4/7 — пяць цэлых чатыры сёмыя,
2.6 — два цэлыя шэсьць дзясятых
122 I ВУЕЬОКП58ІА^ — 1)№Т 26
“адна пятая” разумеецца “адна пятая чйстка”, і гэтак усе дробы, таму калі ў
дробе ў лічніку (тітегаіог) стаіць адзін або два, яны мусяць мець форму жа-
ноцкага роду. Дробавыя лічэбнікі ў лічніку (тітегаіог) маюць колькасны лі-
чэбнік, у назоўніку (сіепотіпаіог) — парадкавы лічэбнік.
б) Назоўнік, ужыты з дробам, стаіць у родным склоне (адз. ліку або множнага)
Прыкладам: *
адна пятая кілямэтра, чверць гадзіны,
дзьве трэйція кнігі
або кнігаў,
адна трэйцяя вўчняў, прадалі
4/5 сьвінёй.
в) Скланёньне дробаў.
Н. адна пятая
Р. аднэй(аё) пятай(ае)
Д. аднэй пятай
В. аднў пятую
Т. аднэй пятай
М. у аднэй пятай
дзьве трэйція
дзьвёх(юх) трэйціх
дзьвём(юм) трэйцім
дзьве трэйція
дзьвёма(юма) трэйцімі
у дзьвёх(юх) трэйціх
пяць дзясятых
пяцёх дзясятых
пяцём дзясятым
пяць дзясятых
пяцьма дзясятымі
у пяцёх дзясятых
Лічнік дробу скланяецца паводля скланеньня колькасных лічэбнікаў, а назоўнік
паводля скланеньня парадкавых лічэбнікаў.
*
1. а) Відкіу рага^гарЬ 26-ПІ, 1а іп іЬе Вуеіогпззіап іехі.
Ь) Ыоші8 іо11о\уіп§ ігасііопз зпсЬ ав “паўтара” (т. ог п.), “паўтарй” (Ь) — 1^5
“паўтраця” (т. огп.), “паўтраці” (I.) — 2% аге аіхуауз іізесі іп іЬе еепі*іуе 8ІП"
бпіаг. Рог ехатріе:
паўтара даляра іу2 сіоііагз паўтраця кілямэтра 2^ кііотеігез
паўтара вядра іу2 раііз паўтраці мілі 2^ тііез
паўтары бочкі іу2 Ьаггеіз
с) Ггасііопз зпсЬ аз паўтара, паўтары; паўтраця, паўтраці . . . аге поі сіесііпесі.
Гог ехатріе:
Яна пашыла сукёнку з паўтраця мэтра матэрыі. М
8Ье тасіе а сігезз ігот 2У2 теіегз оі таіегіаі.
2. а) Іп Ігасііопз зпсЬ аз 2/3, 5/6, 0.6 . . . іЬе пшпегаіог із ехргеззесі Ьу а сапііпаі пп-
тегаі апсі іЬе депотіпаіог Ьу ап огйіпаі тітегаі. Гог ехатріе:
2/3 дзьве трэйція
0.6 шэсьць дзясятых
5/6 пяць шостых
0.07 сем сотых
ВУЕЬОІШЗЗІА^ — ІЛЧІТ 26 1 123
Ь) Ыоші8 іоііо^іп^ Ігасііопя зіісЬ аз 2/3, 1/6 .. . аге іізесі іп іЬе бепНіуе зіп^іііаг ог
рііігаі. Гог ехатріе:
дзьве трэйція кнігі; адна чацьвёртая настаўнікаў.
с) Гог іЬе сіесіепзіоп оі ігасііопз Іоок нр іЬе Вуе1опі88Іап іехі 2в апс! поіе іЬаі ЬоіЬ
іЬе пшпегаіог апсі Непотіпаіог аге Несііпесі ассогсііпз іо іЬе гаіез оі сіесіепзіоп
оі іЬе сагсііпаі апсі іЬе огсііпаі пшпеггаіз гезресііуеіу. Гог ехатпріе:
ён не прачытаў яшчэ дзьвёх трэйціх кнігі.
3 трыма чацьвёртымі клясы.
26 —IV ЬЕАУта ОІІТ ТНЕ “Ь” ВЕГОКЕ ТНЕ 81ТГГІХ “-ЧЫК”
ВЫПАДАНЬНЕ “Ь” ПЁРАД СЎФІКСАМ “-ЧЫК”
камень — камёнчык прамёнь — прамёнчык
струмёнь — струмёнчык рамёнь — рамёнчык
карэнь — карэнчык
26 — V ІМРЕК80^АЬ УЕКВ8 ЕМЫМС іп -цца, -ся
БЕЗАСАБОВЫЯ ДЗЕЯСЛОВЫ на -цца, -ся
} здаёцца, здалося
а) Мне хочацца піць. Мікітку захацёлася ўзьлёзьці на крыгу.
Ім добра жывёцца. Ямў прысьнілася, што ён лётаў.
б) Безасабовыя дзеясловы на -цца, -ся ўжываюцца ў трэйцяй асобе адзіночнага
ліку ўва ўсіх часох як незакончанага так і закончанага трываньня. У прошлым
часе яны прымаюць форму ніякага роду. Прыкл.:
Незакончанае тр. — здаёцца, здавалася, бўдзе здавацца
Закончанае тр. — здалося, здасца
♦ *
♦
а) Ітрег8опа1 уегЬз епсНп^ іп -цца, -ся ехргезз асііоп ууЬісЬ іакез ріасе іуііЬоці рег-
зопаі уоііііоп ог сопігоі. Гог ехатріе: мне хочацца спаць. I (ееі Ііке зіееріп^.
Ь) Ітрег8опа1 уегЬз аге ііьесі іп іЬе іЬігсі рег8оп зіп^ыіаг іп аіі іепвев апсі іп ЬоіЬ аересіб.
Іп іЬе разі іепзе іЬеу іаке іЬе пеіііег епйіп^. Гог ехатріе:
ІМРЕКГЕСТІУЕ
іпііпіііуе: здавацца іо зеет, іо арреаг
ргезепі: мне здаёцца іі зеетз іо те
раві: мне здавалася іі зеетеН іо те
ічіііге: мне бўдзе здавацца іі мЫІ зеет іо те
РЕКГЕСТІУЕ
здацца іо зеет, іо арреаг (опсе)
попе
мне здалося
мне здасца
124 ВУЕЬ0КІ]8$ІА^
— ІШІТ 26
06 —VI ТНЕ ОЕЕІМТЕ АОЛЕСТІУЕ-РКОЫОІЖЗ
АЗНАЧДЛЬНЫЯ ЗАЙМЕНЬНІКІ
| Увёсь, сам, самы
1. а) Увёсь, уся, усё — епііге, мЬоІе; усё (рі.) — 1. аіі, 2. еуегуЬосіу
усё — еуегуіЬіпе
5) Сам — тузеіі, уопгзеН ог ЬітзеН, е.&.: Ты сам гэта зрабіў. Уоч сіісі іі уопгзеН.
Сама — тузеН, уоіігвеіі ог ЬегзеЬ е.§.: Ганна зрабіла сама. Наппа сіісі іі Ьегзеіі.
Само — іізеіі; самі (рі.) — онгзеіуез, уопгзеіуез, іЬетзеКез, е.^.: Мы зрабілі гэта
самі. \Уе сіісі іі оогвеіуез.
в) Самы, самая, самае; самыя (рі.) — тозі, уегу, зате, е.&.:
Той самы хлапёц. ТЬе вате Ьоу.
Самы прыгожы. Мо§1 ЬеаііШпІ.
2. Скланёньне:
а) Адзіночны лік
Н. увёсь усё уся
Р. усяго усяё(ёй)
Д. усямў усёй
В. як Н. або Р. усё усю
Т. усім усёю(ёй)
М. усім усёй
б)
Адзіночны лік
Н. я сам
Р. мянё самога
Д. мне самому
В. мянё самога
Т. мною самым
М. пры мне самым
яна сама
яё самой (самое)
ёй самой
яё самўю
ёю самою(ой)
ёй самой
яно само
яго самога
ямў самому
яго самога
ім самым
ім самым
в) Адзіночны лік
Н. гэты самы гэтая самая гэтае самае
Р. гэтага самага гэтае(ай) самае(ай) гэтага самага
Д. гэтаму самаму гэтай самай гэтаму самаму
Множны лік
Н. усё В. як Н. або Р.
Р. усіх Т. усімі
Д. усім М. пры ўсіх
Множны лік
яны самі
іх саміх
ім самім
іх саміх
імі самімі
іх саміх
Множны лік
гэтыя самыя
гэтых самых
гэтым самым
УВАГА 1. Займеньнік “самы, самая, самае” скланяецца так, як “гэты”.
УВАГА 2. Сам, сама, само ды самы, самая, самае розьняцца націскам: у першым
займеньніку націск падае на канчатак, а ў другім на першы склад, таму
ёсьць розьніца ў некаторых канчатках адзіночнага ліку.
26 VII КЕГЬЕХІУЕ РПОЫОГІ^ сябё (тузеіі, уоіігзеіі...)
ЗВАРОТНЫ ЗАЙМЕНЬНІК сябё
а) Займеньнік сябё ўжываецца для абодвух лікаў, усіх родаў і асобзў. Прыкл..
Яна шкадавала Алёга, а сябё ані. Вы самі сабё дадалі работы.
ВУЕЬОІШ88ІА^ — ІЖІТ 26 1 125
б) Скланеньне: Н. —, Р. сябё, Д. сабё, В. сябё, Т. сабою(й), М. на сабё.
♦ *
*
а) ТЬе Гоггпз оГ “сябё” зЬохуп аЬоуе іп іЬе Вуеіогпззіап іехі “б)” аге пеесі іп іЬе віп&іі-
Іаг апсі річгаі іог аіі ^епсіегз апсі регйопз.
Ь) ТЬе геЯехіуе ргопочп “сябё” із оНеп пзесі \уііЬ іЬе ргопоііп сам, сама само, е.&.:
Вы самі сабё дадалі работы. Уоп ^ауе уопгзеК тоге \уогк.
Ты сам сябё ня знаеш. Уоп сіо поі кпо\у уопгзеіі.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 272. а) Прачытайце І-ую частку апавяданьня “На кр&зе” ды
адкажэце на гэтыя пытаньні.
1. Як звалася рака, што плыла недалёка ад Мікіткавае вёскі?
2. Якая была пара году?
3. Што Мікітка рабіў ля рэчкі таго дня, што апісаны ў вапавяданьні?
4. Чамў вялікая крыга, якая сьпярша ляжала спакойна, калі Мікітка ўзьлез на
яё, рўхнула з завадзі й паплыла?
5. Дзе вазіла крйга Мікітку?
б) Прачытайце ІІ-ую частку й адкажэце ца пытаньні.
1. Што рабіў Мікітка, калі пабачыў самалёт?
2. Ці лётнік заўважыў хлопца, з чаго гэта відаць?
3. Ці людзі ў вёсцы адразу зразумёлі, што ім лётнік хацёў сказаць? Як ён ім
усё-ж перад^ў вёстку?
4. Што можна сказаць пра характар Мікіткі, мяркўючы па тым, як ён трымаўся
на крызе, пакўль прыйшоў паратўнак?
5. Як завёцца аўтар, што напісаў апавяданьне “На крйзе ?
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 273. а) Прачытайце сказы, устаўляючы паводля ўзору абодва,
абёдзьве або абое ў вадпавёдным склоне.
УЗОР. I Янка й Стасюк, абодва спраўна ёзьдзяць аўтам.
Абёдзьве маё сястрй ўжо закончылі школу.
1. I Янка й Стасюк, ... спраўна ёзьдзяць аўтам.
2. ... маё сястры ўжо закончылі школу.
126 ВУЕЬОНЦЗЗІА^ — ІЖІТ 26
3 1 брат і сястра . • маюць сьвётлыя валасы й сінія вочы.
4. Хто кіраваў аўта, бацька ці сын? ... на зьмёну.
5. Да брата прыйшла сяброўка, мама іх ... пачаставала марозівам.
6. Мікітка моцна трымаўся ... рукамі за крбігу.
7. Калі хочаш перайсьці вўліцу, пёрад тым уважна паглядзі ў ... бакі, ці ня йдзе
блізка аўта.
8. У ягоных бацькоў нарадзіны ў ... таго самага дня.
б) Фанэтйчнае. Уголас паўтарайце за настаўнікам.
Двух братоў
Шасьцёра вўчняў
Пяцёра дзяцёй
Дзесяцёра экскурсантаў
Трое кацянятаў
в) Перапішэце сказы. У падчйркнутых
абазначце склоны.
Двое варотаў
Шасьцёра дзьвярэй
Трое саняў
Чацьвёра нажніцаў
лічэбніках і назоўніках аднэй літарай угары
1. У двух братоў аднолькавыя польты.
2. Шасьцяром вўчням настаўнік паставіў “выдатна”.
3. Цяжка ім жывёцца з чацьвярма дзёцьмі. Н | М
4. Курйца водзіць сямёра куранятаў і трое качанятаў.
5. Я згубіла двое нажніцаў і не магў нідзё іх знайсьці.
6. Сталяр атрымаў заказ на пяцёра дзьвярэй ды двое санёй.
7. У мянё два браты й дзьве сястры, разам пяцёра дзяцёй.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 274. а) Фанэтйчнае. Настаўнік чытае ўголас сказ зь дзеясловам у
вадзіночным ліку, і адзін рад паўтарае за ім, а тадЫ другі рад, але зь дзеясловам
у множным ліку.
1. На сталё ляжыць (або ляжаць) пяць алавікоў. , (
2. Вўліцай ідзё (або йдуць) чацьвёра хлапцоў.
3. У кошыку сьпіць (або сьпяць) трое кацяняткаў.
4. Колькі дзяўчатаў прыбірае (або прыбіраюць) клясу.
5. Шмат студэнтаў узімку вўчыцца (або вўчацца), а ўлётку працўе (або працўюць).
б) Напішэце гэтыя сказы ў прошлым часе.
УЗОР. 1. На сталё ляжала пяць алавікоў. Або: на сталё ляжалі пяць алавікоў.
ВУЕЕСНШ85ІАК — ЬМТ 26 I 127
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 275. а) Перапішэце табліцу дробавых лічэбнікаў з паў- (правіла
26-Ш 1а).
б) Перапішэце прьіклады, усё лічэбнікі пішэце словамі, а назоўнікі з дўжак у вад-
павёднай форме, як паказвае ўзор: 1. паўтара мэтра ды адзін мэтар бўдзе паў-
траця мэтра.
1. іу2 мэтра ды 1 мэтар бўдзе 2% (мэтар)
2. 3% мілі ды 2 мілі бўдзе 5% (міля)
3. ЗУ2 даляра ды 4% даляра бўдзе 8 (даляр)
4. б^ вядра ды 2 вядры бўдзе 8^(вядро)
в) Перапішэце сказы, лічэбнікі напішэце словамі.
1. Мы вёрнемся за іу2 гадзіны.
2. У гэтым доме мы жывём ужо ЗУ2 году.
3. Праёдзем яшчэ 5У2 кілямэтра, і пачнёцца лес.
4. ён пайшоў у горад з \у2 далярамі ў кішані.
5. За 4% даляра мама купіла мне шапку й шалік.
6. Міхась хацёў пазычыць 2% даляра, але ніхто з нас ня меў.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 276. Перапішэце прь'іклады складаньня ды адыйманьня, усё лі-
чэбнікі пішэце словамі.
1. УЗОР на складаньне: адна пятая ды тры пятыя бўдзе чатыры пятыя.
1/5 ды 3/5 бўдзе 4/5
2/7 ды 4/7 бўдзе 6/7
1 3/8 ды 5/8 бўдзе 2
0.6 ды 0.3 бўдзе 0.9
0.15 ды 0.27 бўдзе 0.42
0.2 ды 0.5 бўдзе 0.7
2. УЗОР на адыйманьне: ад чатырох пятых адняць аднў пятую бўдзе тры пятыя.
Ад 4/5 адняць 1/5 бўдзе 3/5
Ад 4/7 адняць 3/7 бўдзе 1/7
Ад 0.8 адняць 0.3 бўдзе 0.5
Ад 0.85 адняць 0.23 бўдзе 0.62
Ад 7/8 адняць 3/8 бўдзе 4/8, або 1/2
Ад 5/9 адняць 2/9 бўдзе 3/9, або 1/3
128 втеьокііззіаіч
— іжіт 26
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 277. а) Перапішэце сказы ды падчыркнёце безасабовыя дзея-
словы.
1. Лёта так хўтка мінўла, што здаёцца, зусім яго ня было.
2. Ямў нездаровіцца ўжо ад даўжэйшага часу.
3. Чацьвёртая гадзіна, а ўжо зьмяркаецца.
4. Здаёцца, што каза сьмяёцца.
5. Дзіцяці нёшта ня сьпіцца. *ні
б) Прачытайце сказы ды напішэце іх у прошлым часе незакончанага й закончанага
трываньня.
1. Мне здаёцца, што бўдзе пагода.
2. Маладым вясёла жывёцца.
3. На дождж усім ім хочанцл спаць.
4. Нічога само \ рук і трэба цяжка працаваць.
5. Ён толькі засьнё, і уж.'» нсшта ямў сьніцца. '&Я
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 278. а) Перапішэце сказы ды падчыркнёце канчаткі ў займёнь-
ніках. б) Перакладзёце гэтыя сказы зь беларўскае ў ангёльскую мову.
1. Дзеці прыйшлі прывітаць настаўніцу з днём нарадзінаў, але яё самое ня было
дома. 2. Мы дайшлі да самае рэчкі. 3. Ён самы лёпшы вўчань у школе.
4. Нас сустрэў сам гаспадар. 5. Мы былі ў таго самага хлапца, зь якім учора па-
знаёміліся. 6. На экскўрсію паёхала ўся кляса. 7. На зьёзьдзе была моладзь з усіх
правінцыяў Канады. 8. Увёсь прыбйтак зь вечарыны яны аддалі на закуп кнігаў
у бібліятэку. жЯ
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 279. а) Перапішэце сказы, падчыркнёце зваротныя займёньнікі.
Я зрабіў сабё паліцу на кнігі. Яны мала гаварылі пра сябё. Вўчні пабачылі сябё на
фатаздымку, а Янка не пазнаў сам сябё. Хто позна ходзіць, сам сабё шкодзіць.
б) Перапішэце прйказкі, заміж кропак устаўце займёньнік сябё ў патрэбным склоне.
1. Ня той моцны, хто стрымвае коняй, а той, хто стрымвае .... 2. Кінь за . • • •>
знойдзеш пёрад .... 3. Не хвалі ..., няхай людзі пахваляць. 4. Хто дрэнна р°'
біць, той сам ... шкодзіць. 5. Хто толькі сам . .. любіць, таго ніхто ня любіць-
6. Ня той напёрадзе, хто абагнаў, а той напёрадзе, хто за .. . іншых цягне.
ВУЕЬОКІІ88ІА^ — ьмт 27 I 129
К Р У Г 27
ФРАНЬЦІШАК БАГУШЭВІЧ I ЯГОНЫ ЧАСы
ГгапсіаЬак ВаЬнякеуіск, опе оГ
іЬе сіаваіс роеія оТ Вуеіогііяніап
Іііегаіііге
Беларўскі паэт і вялікі нацыянальны дзёяч
Франьцішак Багушэвіч нарадзіўся ў 1840* годзе
ў сям’і дробнага шляхціца Казімера Багушэвіча
ў хвальварку Сьвіраны наАшмяншчыне.Ягоныя дзі-
цячыя гады прайшлі ў Кушлянах, дзе дагэтуль як
музэй захаваўся Багушэвічаў дом.
Цёмныя й неспакойныя тады былі гады
ў Беларўсі. Край наш быў у маскоўскай няволі.
Зачыненыя былі ня толькі абодва ўнівэрсы-
тэты, у Полацку ў 1820* годзе, а пасьля ў Вільні
ў 1832* годзе, але і ўсе іншыя беларўскія школы.
Забаронена было друкаваць беларўскія кнігі ці
газэты.
Якраз у годзе, калі нарадзіўся паэт, у 1840
годзе выйшла забарона карыстацца ў судох Лі-
тоўскім Статўтам — гэта значыць беларўскім поў-
ным зборам законаў, які на працягў трох ста-
годзьдзяў абавязаваў на ўсёй прасторы Вялікага
Княства Літоўскага. Навет гістарычны назоў на-
шае Бацькаўшчыны — Літва — быў замёнены спачатку на “Беларўсь”, а тады проста
на “Паўночна-Заходні Край”. Адначасна Масква пачала сьвёдама тарнаваць назоў Літ-
ва толькі да балцкае Жамойці, якая ранёй уваходзіла ў нашую дзяржаву Вялікас
Княства Літоўскае — толькі як правінцыя. У выніку гэтага з часам назоў Літва
(ЬііЬцапіа) замацаваўся за гістарычнай Жамойцяй, а назоў Беларўсь за нашай
Бацькаўшчынай.
* Еог Ваіез / Даты — §ее § 28-1, 1Ь.
130
ВУЕЬОКІ.ТЗЗІАК
— іжіт 27
Эканамічны стан Беларўсі таксама страшэнна абнізіўся. Ад гарадоў адабраныя
былі правй на самаўрад ды на мяшчанаў накладзеныя вялікія падаткі, а сялянства
гібёла ў прыгоне, які пад Расёяй стаўся яшчэ цяжэйшы. Ранёй селянін меў два воль-
ныя дні на тыдзень на працу для сябё, Расёйцы гэта скасавалі. Да таго-ж расёйскія
панй ціраз за грошы пазычалі ў Расёю беларўскіх сялянаў як нявольнікаў на цяжкія
працы, як будаваньне чыгўнак, капаньне каналаў ды падобнае.
Франьцішак Багушэвіч рос сярод сялянаў і вёльмі любіў гэтых простых людзёй,
калі з такім болем і спачуваньнем пасьля напісаў пра іх:
... Пераёўся хлеб да крышкі,
Бўльбы толькі як пасёяць,
I прыварку ані лыжкі,
I скаціна — хоць разьвёяць;
Ні саломкі, ні то сёна,
Хоць-бы на раз для скаціны;
А тут дроў ані палёна,
А тут яшчэ нарадзіны!
3 паэмы “Кёпска бўдзе!”
Вучыцца бацька выправіў свайго сйна Франьцішка ў Віленскую Гімназію. У тўю
гімназію, якая мясьцілася ў старавёчных мурох былога Віленскага Ўнівэрсытэту, за-
чыненага царскім урадам, ды зь якое неўзабаве павыходзіла шмат ня толькі ўдзёль-
нікаў, але й кіраўнікоў паўстаньня Кастуся Каліноўскага сўпраць Расёі, што ў 1863
годзе разгарэлася па ўсёй Беларўсі. I | I
У 1861 годзе Багушэвіч паёхаў у тагачасную сталіцу Расёі Пецярбўрг ды залічбіў-
ся на ўнівэрсытэт на фізйчна-матэматйічны факультэт. Але за дзёйны ўдзел у сту-
дэнцкіх хваляваньнях на другім годзе навўкі яго вйключылі з унівэрсытэту, і паэт
ізноў вярнўўся на Бацькаўшчыну, дзе ўжо зьвінёлі паўстанскія шаблі й косы.
II
Багушэвіч выступіў на плошчы ў мястэчку Жупранах з палкай прамовай-заклі-
кам, а тады й сам пайшоў у лес, далучыўся да паўстанскіх аддзёлаў. У ваднэй із
сутычак з расёйскімі войскамі ён быў цяжка ранены й толькі цўдам выратаваўся ад
сьмёрці. Яго падабраў на полі бою незнаёмы селянін, перавязаў рану, даў прытўлак.
Каб ня трапіць у Сібір на катаргу, ато й проста на шыбеніцу, як гэта сталася з
галоўным правадыром паўстаньня Кастусём Каліноўскім, павёшаным у Вільні ў 1864
годзе, аоо з паэтавымі сябрамі зь гімназіі Ігнатам Здановічам, таксама павёшаным
у Вільні, Цітам Далёўскім, які быў расстраляны, ды з шмат, шмат кім іншым, паэт-
-паўстанец на даўгія гады мўсіў пакінуць Беларўсь. ён перабраўся на Ўкраіну, скон-
чыў там Нёжынскі юрыдычны ліцэй ды працаваў за судовага сьлёдчага ў Канатопе.
А галоунае, войстра перажываючы трагёдыю няволі й бяспраўя беларўскага на-
роду, пачаў пісаць пабеларўску ды друкаваць пад рознымі мянўшкамі, аднэй зь іх
ВУЕЬОКЦ88ІА^ — ІІМТ 27 1 131
была “Мацёй Бурачок . За ягоным жыцьцём былі выдрукаваныя два зборнікі яго-
ных вёршаў: ‘Дўдка Беларўская ў 1891 годзе ў Кракаве, тады пад Аўстрыяй, ды
“Смык Беларўскі” ў 1894 г. у Познані пад Нёмцамі.
У прадмове да зборніка “Дўдка Беларўская’’ Багушэвіч пісаў: “Мова нашая та-
кая-ж людзкая й панская, як і францўская, альбо нямёцкая, альбо й іншая якая.
Чытаў я цімала старых папёраў па дзьвёсьце, трыста гадоў тамў пісаных у нашай
зямлі і пісаных вялікімі панамі, а нашай мовай чысьцюсенькай, як-бы вот цяпёр
пісалася.
. . . Нашая мова для нас сьвятая, бо яна нам ад Бога даная, як і другім добрым
людцом.
. . . Яно добра, а навет трэба знаць сусёдзкую мову, але найпёрш трэба знаць сваю.
. . . Шмат было такіх народаў, што страцілі найпёрш мову сваю..., а потым і зусім
замёрлі. Не пакідайце-ж мовы нашай беларўскай, каб ня ўмёрлі!
. . . Можа хто спытае: дзе-ж Беларўсь? Там, братцы, яна, дзе наша мова жывёць:
яна ад Вільні да Мазыра, ад Віцебска за малым не да Чарнігава, дзе Гродна, Менск,
Магілёў, Вільня й шмат мястэчкаў і вёсак...”
I падпісаў: Мацёй Бурачок.
Пасьля дзесяцёх гадоў Багушэвіч вярнўўся ў Беларўсь і асяліўся ў Вільні, якая
як сталіца і ў няволі засталася цэнтрам беларўскага грамадзкага й культўрнага
жыцьця. Тут Багушэвіч стаў працаваць адвакатам. Бяз усякае платы браўся ён бара-
ніць у судзё інтарэсы простых сялянаў. Любасна звалі яго сучасьнікі мужыцкім ад-
вакатам.
Незадоўга да сьмёрці ў 1897 годзе Багушэвіч перабраўся ў родныя Кушляны, не-
далёка ад якіх на Жупранскіх могілках ён і быў пахаваны ў 1900 годзе.
Паэт памёр, а творы ягоныя жылі, пашыраліся нат сярод няпісьмённага люду.
Перадаваныя з вўснаў у вўсны, яны сталіся як-бы вўснай народнай творчасьцяй. За
гэтыя творы, за тое, што
“ў сэрцы збудзіў ты надзёю...”
як пісаў пра яго сучасьнік ягоны, другі беларўскі паэт Адам Гурыновіч, Беларўсы
завўць Франьцішка Багушэвіча бацькам беларўскага адраджэньня.
Слоўнік (УосаЬпІагу)
дзёяч, -а (т.) сціііігаі ог рцЫіс у/огкег
шляхціц, -а (т.) поЫетап
няволя, -і (Г) Ьогкіа^е
друкаваць (I) іо ргіпі
забараняць (1) іо ІогЫсІ
Літоўскі Статўт ЬііНпапіап 81-аі;ціе (іЬе
1а\у сосіе оі іЬе СгапН ВчсЬу оі
ЬііЬііапіа)
132 вуеьокузма^ — іжгг 27
суд, -у (т.) Іаху-соші
сьвёдама (асіу.) сіеІіЬегаіеІу
тарнаваць (I); тарнўю, -еш, -юць іо геГег
замацавацца (1) рГ. (за + іпзіг.) (іп іЬіз
сазе) іо Ье аззосіаіесі (^ііЬ)
абнізіцца (ГІ) рі. іо &о бо^п
адабраць (I) рЬ іо іаке а\уау
правы на самаўрад гі^Ьіз іо зеЬ-еоуегптепі
прыгон, -у (т.) зегШот
скасаваць (I), рЬ разі скасавйў, -ла, -лі
іо аЬоІівЬ
капаць канал іо сіі^ а сапаі
пераёсьціся, (ігг.) разі пераёўся, -лася
іо Ье еаіяп цр
скаціна, -ы (Г.) саШе
палёна, -а (п.) 1о§
удзёльнік, -а (т.) рагіісірапі
разгарэлася паўстаньне ап пргізіп^
Ьгоке опі
факультэт, -у (т.) Гасцііу, сіераіітепі
дзёйны, -ая, -ае асііуе
шабля, -і (I.) заЬге
выступаць з прамовай іо таке а зреесЬ
аддзёл паўстанцаў здпасі оі геЬеІз
сутйчка, -і (I.) ЬаШе, епсоцпіег
ЦУД, -У (т.) тігасіе
сьмерць, -і (і.) сіеаіЬ
поле бою ЬаШейеМ
рана, -ы (I.) ууоппсі
перавязаць рану іо Нгезз а \уоітсі
прытўлак, прытўлку (ш.) зЬеІіег, геЬі&е
катарга, -і (I.) Ьаггі ІаЬоііг, репаі 8егуііпае
шйбеніца, -ы ((.) &а11о\У8
юрыдйчны ліцэй, -ю Ьусешп оі Ьа\у
судовы сьлёдчы (-ага) ўшіісіаі іпуезііваіог
мянўшка, -і (Ь) реп пате, піскпате
зборнік вёршаў соПесіесі роетз
“Дўдка Беларўская” “Вуеіопіззіап Ріре”
“Смык Беларўскі” “Вуеіопіззіап Во\у”
Кракаў (т.), Познань (т.) Кгако\у,
Рогпап (РоІізЬ сіііез)
твор, -у хуогкз (іп іЬіз сазе) роетз
прадмова, -ы (Ь) ргеіасе, (оге^огсі
цімала (асіу.) тапу, а ^геаі сіеаі
чысьцюсенькі ,-ая, -ае рцгезі
вот ( =вось) няпёр гі&Ы імт, аі іЬіз ііте
сьвяты, -ая, -ое засгесі
найперш (асіу.) аі йг8І
замёрці (I) (рЬ оГ замірАць) Іо сіесііпе
грамадзкае й культўрнае жыцьцё (п.)
рцЫіс апсі сцііцгаі ІіГе
адвакат, -а (т.) зоіісііог, 1а\ууег
бараніць (II) інтарэсы іо сіеіепсі іпіегезіз
(ііііе гі&Ьіз)
любасна (асК.) айесііопаіеіу
сучасьнік, -а (т.) сопіетрогагу
мужыцкі реазапі (асЦ.)
пахаваны, -ая, -ае Ьіігіесі
памёрці (I) (рЬ оі паміраць, I) іо сііе
люд, -у (т.) реоріе, іоік
народная творчасьць (Ь) іоікіоге
адраджэньне, -я 1. геуіуаі, 2. гепазсепсе
27 —26Ф 8РЕЫЛ1ЧС ОГ ЕОВЕІСЫ ХУОВВ8
ПРАВАПІС ІНШАМОЎНЫХ СЛОВАЎ
а) Правапіс галосных
1. Іншамоўнае “е” пішацца ў словах празь “е” толькі пасьля зычных “л, Г, к”,
прыкладам:
тэлефон, дэлегат, альгебра, геамэтрыя, букёт, лягер,
як у словах зьбеларушчаных: талёрка, шмалец, колер, банкёт, ангёльскі.
На пачатку-ж слова й пасьля іншых зычных пішацца “э”, прыкл.:
этыка, экспэрымэнт, экспэдыцыя экзамен, фанэтыка, сэнсацыя, сэанс, сэмэстар,
сэзон, тэатар, рэспўбліка, хэмія,
як і ў словах зьбеларушчаных: імпэт, пэрла, фэст, хвэбра.
ВТЕЬОКП88ІА^ -- ІЛЧІТ 27 I 133
2. Ненацісьненае “э(е)” ў іншамоўных словах на пісьме захоўваецца, як відаць з
паданых прыкладаў, але ў некаторых даўнозапазычаных “э” пераходзіць у “а”,
прыкл.: рамонт, літара, літаратўра, сакратар, гандаль, матар’ял.
3. Іншамоўнае “і” пасьля зацьвярдзелых зычных і пасьля зубных “д, т, з, с” пера-
даецца празь літару “ы”, прыкл.:
рэжым, жырафа, нацыя, канстытўцыя, паліцыя, гісторыя, дырэктар, тып, тыран,
фізыка, унівэрсытэт, як і ў словах, што ўжо даўно зьбеларусіліся: Сымон,
магазйн, разынка, але: Сібір, сібёрны, тўзін.
Пасьля-ж іншых зычных пішацца “і”: міністар, капітал, архіў.
УВАГА 1. Але ў словах на ія, ійны “і” захоўваецца і пасьля “з, с”, прыкл.:
ія: паэзія, фантазія, гімназія, камісія, місіянёр.
ійны: дывізійны, камісійны ды гэтак-жа гімназісты, гімназістка.
УВАГА 2. Пасьля “з, с, д(дз), т(ц)” пішацца “і” таксама ў суфіксах “ір” ды
“ік”, прыкл.: касір, білёцік, экспэрымэньцік, эпізодзік.
4. Францускае “ц” перадаецна празь “ю”, а пасьля зацьвярдзелых ды “д, т” праз
“у”, прыкл.: бюро, бюджэт, бюст, мэню, сюжэт, Гюго,
але: увэртўра, журы, брашўра . . .
Нямецкае “іі” пасьля губных (б, п, м, в, ф) перадаеццн празь “ю”, а пасьля ўсіх
іншых — празь “і (ы)”: Мюлер (Мйііег), але Брыкнэр (Вгйскпег).
5. Прыстаўное “в” перад “у” ў іншамоўных словах ня пішацца, прыкл.:
унівэрсытэт, Уран, унівэрсальны, ўрна . . . за выняткам словаў, даўно зьбела-
рушчаных, як вўнія, вуніят.
б) Правапіс злучэньняў іа, іе, іо, іч
У злучэньнях гэтых першы гук пішацца “і”, а пасьля зацьвярдзелых ды “д, т” —
“ы”, іншыя-ж гукі пішуцца празь “я, е, ё, ю”. Гэтак:
іа = ія — ыя: геніяльны, спэцыяльны, ініцыятыва, партыя;
іе = іе — ые: кліёнт, гігіёна, піетызм, дыёта, аўдыёнцыя;
іо пад націскам перадаецца празь іё — ыё, прыкл.: біёляг, патрыёта, ідыёт;
а не пад націскам празь ія — ыя, прыкл.: сацыялёгія, бібліятэка, фізіялёгія,
нацыянальны, пэрыяд;
іц = ію — ыю: кансыліюм, калёквіюм, прэзыдыюм, але трыўмф.
Пасьля іншых галосных (не і, ы) іншамоўныя “а, о, е” заўсёды пішуцца праз а,
о, э”, прыкл.: рэёкцыя, актуёльны, какао, паэта, тэётар, ідэёльны (але. ідэялёгія
— ад ідэя).
134 ВТЕЬОКІ)58ІАН — ІІЛІТ 27
в) Правапіс дыфтонгаў і злучэньняў галосных:
Дыфтонгі “аіГ, “оіГ заўсёды перадаюцца праз “аў”, “оў”, прыкл.:
аўтар, аўдыёнцыя, аўдыторыя, Шапэнгаўэр.
Ланінскае злучэньне “еіГ = эў — еў, прыкл.:
нэўтральны, нэўрастэнія, фэўдалізм, леўкой.
Няменкія: еч (оіі) = ой (ей), прыкл.: Фойербах, лейтэнант,
а “еі” = ай — яй, як у райнвайн, ляйт-матйў.
г) Правапіс зьічных
1. Іншамоўнае “л” перадаецца на пачатку і ў сярэдзіне слова мякка, прыкл.:
лябараторыя, лёгіка, фальклёр, баляда, балён, парлямэнт, філялёгія, рэгуляваць,
інтэлігёнцыя, дыплём, • К ЯВ•
як у зьбеларушчаных • ювах: лямпа, клямка, пляц, акуляры.
2. На канцы словаў “л* перадаецца або мякка, або цьвёрда, залежна ад вымаў-
леньня: I - : Н |
мужч. род: ль: мэталь, стыль, цыркуль, мэдаль ...
л: артыкўл, ідэал, капітал, пэрсанал, адмірал . . .
жан. род: ль: дэталь; ля: заля, карусэля, роля ...
ла: фабула, формула, канікулы (мн. лік) . . .
3. Злучэньне “лё” пішацца толькі пад націскам, не пад націскам пішацца “ля,
прыкл.: заалёгія, біялёгія, дыплём, балён, лёгіка,
але: ляяльны, лягічны, філязбфія, дыплямат, філялёгія . . .
4. Лацінскае рЬ ды іншамоўнае і = ф, а іЬ = т, прыклады:
ф: факт, форма, фронт, філязофія, тэлеграф, рэльёф
т: тэатар, катэдра, каталік, артаграфія, лягарытм, арытмэтыка, Атэны,
як: Тамаш, Тодар, Агата.
Але калі запазычанае слова ўжываецца ў нашай мове даўно й зьбеларусілася,
дык гук “ф” замяняецца гукамі “п, х або хв”, прыкл.:
Піліп, Язэп, Апанас; Хвёдар, хварба, хвабрыка; хўтра, Хама, хунт (вага),
але — фунт стэрлінгаў.
5. Падвойныя зычныя ў іншамоўных словах ня пішуцца, прыкл.:
апарат, бруто, нэто, ідйлія, камісія, тэрыторыя,
але ў некаторых словах падвойныя зычныя захоўваюцца, прыкл.:
манна, ванна, Мадонна, Бўдда, Мэкка.
ВУЕЬОВІІ88ІА^ — У.МТ 27 | 135
д) Правапіс суфіксаў
1. Лацінскае злучэньне “тр”, “др” на канцы слова разьбіваюцца праз “а” (тар,
дар), як і ў шмат якіх іншых мовах, прыкл.:
тар — міністар, сэмэстар, літар, мэтар, тэатар, дыямэтар, майстар
(і — майстра).
дар — Аляксандар, цыліндар, кадар.
2. Суфікс “ір” у іншамоўных дзеясловах ды вытвараных ад іх словах ня ўжыва-
ецца, прыкл.:
рэгуляваць (а не рэгуліраваць), ды рэгуляваньне;
фатаграфаваць — фатаграфаваньне, гэтак-жа: сымуляваць,
калькуляваць, спэкуляваць.
е) Апостраф (’) і разьдзяляльны мяккі знак (ь)
1. Мяккі знак у іншамоўных словах пішацца пасьля мяккіх “л”, “н” перад ётаваны-
мі галоснымі, прыкл.: рэльёф, Уільям, більярд, каньюнктўра, каньяк, Ньютан.
Нью-Ёрк.
УВАГА. Словы: мэдальлён, батальлён, павільлён пішуцца празь “льл”.
2. У іншых выпадках ставіцца апостраф (’), прыкл.: ад’ютант, аб’скт, кур’ёр,
бар’ёр, Т’ёр і іншыя.
* *
♦
а) Уо^еіз іп Гогеі&п ^уогсів.
1. е = э. А Гогеі^п “е” іп Вуеіогііззіап хуогсЬ із \угіііеп \уііЬ “э”, е.&.:
этыка, фанэтыка, сэзбн, хэмія
ехсері аЙег “л, г, к” \уііеге “е” із хугііТеп ууііЬ “е”, е.&.:
тэлефон, дэлегат, альгебра, лягер, букёт . . .
2. ТЬе шізігеззеа “э(е)” сіоез поі сЬап^е іо “а(я)” ехсері іп Шозе ^огсіз хуЬісЬ Ьауе
Ьееп тізесі іп Вуеіошззіап іог а Іоп^ ііте апсі Ьауе іакеп а ЬіПу Вуе1огп88Іап Гогт,
е.&.: сакратар, літара, літаратўра, рамонт, гандаль, даклярацыя, матар’ял.
3. і = і, е.^.: міністар, капітал, архіў, гісторыя. Ноууеуег, айег ГЬе Ьагсіепесі соп-
зопапіз апсі “д, т, з, с”
і = ы, е.&.: нацыя, рэжым, фізыка, сыстэма, сымэтрыя, дырэктар, тып.
Ехсерііопз іпсіпсіе “Сібір” апсі “тўзін” а8 ^еіі аз аіі ^оггіз епНіп^ іп “ія” апй “ійны”
хуЬісЬ аізо геіаіп “і” аііег “з, с”, е.^.: паэзія, гімназія, камісія, дывізійны,
гімназісты, камісійны.
136 ВТЕІ.ОІШ85ІАК — ІШІТ 27
4 ТЬе ГгепсЬ “іі” = ю, е.&.: бюро, мэніб, Гюгб, Ьііі аііег Ьапіепесі сопзопапіз апН
“д, т” іі = у, е.&.: брашўра, увэртўра.
ТЬе Сегтап “й” = ю аііег п, б, м, ф, в, е.ё.: Мюллер (Мйііег)
апй аііег аіі оіЬег сопзопапіз й = і ог ы, е.#.: Брыкнэр (Вгйскпег).
5 ТЬеге із по ргоіЬеііс “в” Ьеіоге іЬе іпіііаі “у”, е.&.: унівэрсытэт. Ехсерііопз ех-
ізі іп зоше мюгсіз оі 1оп8-8Іапаіп8 нзе іп Вуеіогііззіап, е.^.: вўнія, вуніят.
Ь) Іа, іе, іо, іу іп іогефп чюгсіз.
Іа = ія ог ыя. е.&.: геніяльны, спэцыяльны, дыялёкт
іе = іе ог ые, е.§.: кліёнт, гігіёна, дыёта, арыентацыя
іо = іё ог ыё (\уЬеп зігеззесі), е.§.: патрыёта, ідыёт
ія ог ыя (\уЬеп ппзігебзей), е.§.: бібліятэка, нацыя
ш = ію ог ыю: кансыліюм, прэзыдыюм, Ьпі трыўмф.
АНег уохуеіз оіЬег іЬап “і” ог мы” іЬе іогеі^п а, о, е аге аі^ауз ушііеп \уііЬ а, о, э,
е.^.: рэакцыя, кааліцыя, актуальны, какао, дуэт, паэта, ідэальны Ьпі ідэялёгія
(ігот ідэя). Н '
с) Аіі, оіі апсі оіЬег уоу/еі ^гоіірз. :
1. Аіі = аў; оіі = оў, е.§.: аўтар, аўдыторыя, Шапэнгйўэр . . .
2. ТЬе Ьаііп еч = эў — еў, е.^.: нэўтральны, нэўралёгія, леўкой . . .
апй іЬе Сегтап еіі (біі) = ой (ей), е.^.: Фойербах, лейтэнант
еі = ай (яй), е.&.: рака Райн, ляйт-матыў.
й) Сопзопапіз іп Гогеі^п у/огсіз. §
1. “1” аі іЬе Ьерппіпё апб іп іЬе тісісііе о( а мгогсі ів а1\уауз 8оіі, е.&-:
лёгіка, лябараторыя, фальклёр, інтэлігёнт.
2. Аі іЬе епсі оі а мюгсі, іп зоте сазез “1” із зоіі апсі іп оіЬегз Ьагсі:
8оіі, е.§.: стыль, мэдаль, заля, роля, карусэля.
Ьагсі, е.&.: артыкўл, капітал, формула, канікулы.
3. ТЬе Ьаііп “рЬ” ог іогеі^п “I” = ф; апсі “іЬ” = т, е.^.:
ф: факт, фронт, філязофія.
т: тэатар, катэдра, арытмэтыка, патос, Атэны. * .<1
МОТЕ. . Ф 0ССПГ8 іп гесепі іогеі^п 1оап-\уогсІ8 опіу, ав іп факт, фронт. Но^еуег
іп зоте Гогеі&п 1оап-\уогсІ8 оі Іоп^-зіапсііп^ іізе іп Вуеіопізбіап, “Ф 95
Ьееп геріасей Ьу мп, х ог хв”, е.ё.: Піліп, Язэп, Апанас; Хвёдар, хвабрыка,
хварба; хунт (мгеіёЬі) Ьііі фунт (=20 зЬіІІіпёз) (сі. ахвяра, хваля).
ВУЕЬОІШБЗІА^ — ЕМТ 27 I 137
4. ВочЫе сопзопапіз аге ^гіііеп іп: манна, ванна, Мадонна, Бўдда, Мэкка. А11
оіЬег Гогеі&п \уогсі8 ^уііЬ сіоцЫе сопзопапіз аге утіТеп \уііЬ опе сопзопапі іп Вуе-
Іопіззіап, е.%.: апарат, апэтыт, брўто, нэто, камітэт.
е) ТЬе АрозігорЬе (’) апсі іЬе зерагаііп^ зоН зі^п (ь).
1. ТЬе верагаііп^ 8оН зі^п із іізесі аііег іЬе зоЙ мл” апсі “н” Ьеіоге іоіаіесі уох^еіз,
е.&.: рэльёф, Уільям, Нью-Ёрк.
ІЧОТЕ. ТЬе \уогсі8 мэдальлён, батальлён, павільлён аге \угіііеп \^ііЬ а скшЫе “ль”.
2. АГіег оіЬег сопвопапіз іЬе аро8ІгорЬе із іізесі, е.^.: ад’ютант, аб’ёкт, кур’ёр, бар’ёр,
Т’ер.
27 — 1 ТНЕ МШЛЛРЫСАТІСЖ ТАВЬЕ Ш ВУЕЬОВІІ88ІАН
ТАБЛІЦА МНОЖАНЬНЯ ПАБЕЛАРЎСКУ
2 іітез 2, 3 ... — двойчы 2, 3 ... 7 іітез 2, 3 ... — сямй 2, 3 ...
3 іітез ” — тройчы ” 8 іітез ” — васьма ”
4 іітез ” — чатырма 9 іітез ” — дзевяцьма ”
5 Іітез ” — пяцьма ” 10 іітез ” — дзесяцьма ”
6 іітез ” — шасьцьма
Рог ехатріе:
апсі
2 іітез 5 = 10
6 іітев 7 =42
21 іітез 12 . . .
Двойчы пяць — дзёсяць.
Шасьцьма сем —сорак два.
Дваццаць адзін памножанае на дванаццаць . . .
27 —II
ЖПЕЕІМТЕ РВ0М01Ш8 / НЕАЗНАЧАЛЬНЫЯ ЗАЙМЕНЬНІКІ
1. Нёхта ( = хтосьці, хтось) вотеопе, зотеЬосіу, апуопе, апуЬосіу
Нёшта ( = штосьці, штось) зотеіЬіпе, апуіЬіпе
Нёйкі ( = якісьці, якісь) зоте
Нёчый (нёчы), ( = чыйсьці, чыйсь) зотеЬосІу’а
Некаторы, некаторая, некаторае зоте; які-нёбудзь апу
Хто-нёбудзь зотеЬосІу, апуЬосІу; што-нёбудзь зотеіЬіп^, апуіЬіп^,
Неазначальныя займеньнікі з прыстаўкай “не”, за выняткам “некаторы”, маюць
націск на “не”.
2. Скланеньне
а) Н. Нёхта, Р. нёкага, Д. нёкаму,
нёшта, нёчага, нёчаму,
Н. хтосьці, Р. В. кагосьці,
Н. В. штосьці, Р. чагосьці,
В. нёкага,
нёшта,
Т. нёкім,
нёчым,
Д. камўсьці,
Д. чамўсьці,
М. пры нёкім
на нёчым
Т. М. кімсьці
Т. М. чымсьці
Як займеньнікі “хтосьці”, “штосьці”, скланяюцца
“хтось, штось”.
138 | ВУЕЬ0ВП88ІАК ---- ІЖІТ 27
Заўважце, што гэтыя займеньнікі, як і “нёхта”, “нёшта”, ужываюцца толькі ў
вадзіночным ліку.
б)
Адзіночны лік
Н.
м. род: нёйкі,
н. род: нёйкае,
ж. род: нёйкая,
Р. Д.
нёйкага, нёйкаму,
нёйкае, нёйкай,
В.
нёйк-і (-ага)
нёйкае,
нёйкую,
Т.
нёйкім,
нёйкай,
М.
у нёйкім
у нёйкай
Множны лік
Н.
Для трох родаў:
нёйкія,
Р.
нёйкіх,
Д. Т. М.
нёйкім, нёйкімі, у нёйкіх
УВАГА. Займеньнік
(аснова на
“нёйкі, нёйкая, нёйкае” скланяецца,
“к”, і канчатак не пад націскам).
як прыметнік “высокі"
в)
м. род: якісьці,
н. род: якоесьці,
ж. род: якёясьці,
Адзіночны лік
якогасьці, якомусьці, як Н. або Р. якімсьці,
якоесьці, якойсьці,
якўюсьці, якойсьці
у якімсьці
у якойсьці,
Для трох родаў:
Множны лік
якіясьці, якіхсьці,
якімсьці, якімісьці, у якіхсьці
Гэтак-жа скланяецца й “якісь, якаясь, якоесь”.
г) “Нёчый (нёчы), нёчыя, нёчые” ды “некаторы, некаторая, некаторае” скланяюц-
ца, як прыметнік “шэры” (зацьвярдзелая аснова й канчатак не пад націскам).
г) Н. хто-нёбудзь што-нёбудзь які-нёбудзь чый-нёбудзь
Р. каго-нёбудзь чаго-нёбудзь якога-нёбудзь . . . чыйго-нёбудзь . . .
Д. камў-нёбудзь . . чамў-нёбудзь . . .
* ♦
♦
а) А11 іпсіейпііе ргопоііпз моіЬ іЬе ргейх “не”, ехсері іЬе ргопопп некаторы, некато-
рая, некаторае, Ьах/е іЬе зігезз оп іЬіз ргейх. Еог ехашріе: нёхта, нёшта, нёйкі, нёчый.
Ь) Зічсіу іЬе сіесіепзіоп оІ іЬе іпсіейпііе ргопоппз іп ІЬе Вуе1опдз8Іап іехі апсі поіісе іЬаі
іЬе іпсіейпііе ргопоппз ^ііЬ іЬе рагіісіез -сьці, -сь апсі -нёбудзь аге аесііпегі Ііке іЬе
соггезропсііпе іпіеггоеаііуе ргопоппз, іЬе рагіісіез гешаіпіп^ шісЬапеесі.
ВУЕЬОІШ88ІАМ — ІЖГГ 27 I 139
27 —Ш КЕСАТІУЕ РК0Ы01Ж8 / АДМОЎНЫЯ ЗАЙМЁНЬНІКІ
1. Ніхто (поЬосіу), нішто (поіЬіп^); ніякі, ніякая, ніякае
(поЬосіу’з).
(попе); нічый, нічыя, нічыё
2. Скланёньне.
а) Ніхто, нікога,
Нішто, нічога,
нікому,
нічому,
нікога,
нічога,
нікім,
нічым,
аб нікім (або ні аб кім).
у нічйм (або ні ў чым).
б) муж. ніякі, ніякага, ніякаму, ніякім,
н. ніякае,
ж. ніякая, ніякае, ніякай, ніякай,
у ніякім (або ні ў якім.)
у ніякай (або ні ў якай.)
в) Калі адмоўны займеньнік ужываецца з прыйменьнікам, дык прыйменьнік звы-
чайна ставіцца перад займеньнікам, прыкл.: у нікога, зь нікім, у нічым, V ніяк:м .
Дапушчаецца аднак таксама прыйменьнік ставіць паміж часьцінкай “ні” й ш-
тай займеньніка. Гэткія выразы пішуцца ў тры словы, прыкл.: ні ў кога, ні ў
чым, ні ў якім.
УВАГА. Падобных выразаў ня бывае з адмоўем “не”. Заміж “не” трэба ўжываш
слова “няма”, прыкл.: няма ў каго, няма ў чым...
♦ *
♦
а) М^Ьеп а пе&аііуе ргопоііп із озесі \уііЬ а ргерозіііоп, іЬе ргерозіііоп іізііаііу ргесесіез
іЬе ргопоші, е.&.:
у нікога, зь нікім, у нічым, у ніякім,
ог іі сап зіапсі Ьеідуееп іЬе рагіісіе “нГ’апсі іЬе гезі оі іЬе ргопоііп. ТЬеве ехргевзіопз
аге уугіНеп \уііЬ іЬгее хуогсіз, е.^.:
ні ў кога, ні зь кім, ні ў чым, ні ў якім.
Ь) ТЬеге аге поі апу ехргеззіопз о( іЬіз кіпсі ууііЬ іЬе рагіісіе “не”. Іпзіеасі о( “не” іЬе
\уогс1 “няма” Ьаз іо Ье чзесі, е.^.: няма зь кім, няма ў чым.
27 — IV ТНКЕЕ М00П8 ОЕ УЕКВ8: ІМПІСАТІУЕ, ІМРЕКАТІУЕ АМО
СОМШТЮМАЬ
АБВЁСНЫ, ЗАГАДНЫ I ЎМОЎНЫ лад дзеясловаў
Беларускія дзеясловы маюць тры лады: абвёсны, загадны ды ўмоўны.
1. Дзеясловы абвёснага ладу выражаюць дзеяньні, якія ў запраўднасьці адбыліся,
адбываюцца або будуць адбывацца, прыкл.:
вўчні пісалі, вўчні пішуць, вўчні бўдуць пісаць.
140 ВТЕЕОКЦ58ІАМ — ЦМТ 27
2. Дзеясловы загаднага ладу выражаюць просьбу, заклік або загйд, прыкл.: Калі
ласка, пішэце! Няхай вўчні пішуць! Пішэце чыста!
3. Дзеясловы ўмоўнага ладу выражаюць дзеяньні:
а) якія магчымыя толькі пры пэўных абставінах, або дзеяньні пра якія толькі
мяркуецца, прыкл.:
ён пісаў-бы лісты часта, калі-б ён меў час.
б) ці дзеяньні, пажаданыя таму, хто гаворыць, прйкл.:
Пісала-б ты да нас хаця раз у тыдзень.
27 — V СОМШТЮКАЬ МООЭ. СО^ШТЮМАЬ 8ЕЫТЕЫСЕ8
УМОЎНЫ ЛАД. СКАЗЫ ЎМОВЫ
1. Утварэньне.
а) Умоўны лад дзеясловаў утвараецца даданьнем часьцінкі бы (а пасьля галос-
ных б) да формы прошлага часу. Дзеясловы ўмоўнага ладу зьмяняюцца толькі
ў родзе й ліку, але маюць адну форму для ўсіх часоў. На час у сказе паказва-
юць іншыя словы, прыкладам:
Я (ты, ён) сёньня пайшоў-бы;
Я (ты, ён) учора пайшоў-бы;
” заўтра ” ;
я (ты, яна) пайшла-б
мы (вы, янй) ўчора пайшлі-б
янй заўтра пайшлі-б
б) Часьцінка бы (б) у сказе можа стаяць ня пры дзеяслове, а пры іншым слове,
а ў даданых сказах із злучнікам “каб” зусім выпушчаецца, прыкл.:
Я шмат чытаў-бы,
я шмат-бы чытаў,
я-б шмат чытаў,
калі-б меў час (або каб меў час)
калі-б меў час (або каб меў час)
» » » н м п
2. Ужываньне.
I. Умоўны лад ужываецца ў сказах умовы.
Умовы бываюць рэальныя й нерэальныя.
а) Калі сказ выражае рэальную ўмову, гэта значыць факт, які запраўды можа ад*
быцца, дзеяслоў ставім у вабвесным ладзе, адпаведна цяперашняга, прошлага
ці будучага часу:
Калі ты працўеш, (дык) ты добра зарабляеш.
Калі ты працаваў, (дык) ты добра зарабляў.
Калі ты бўдзеш працаваць, (дык) ты бўдзеш добра зарабляць.
ВУЕЕОКС85ІАЛ — ІІМТ 27 | 141
у другім сказе можна абыходзіцца і бяз злучніка “дык", а калі гэты сказ стаіць
на першым месцы, “дык" ніколі ня ўжываецца, прыкл.:
Ты добра зарабляеш, калі ты працўеш.
б) Калі-ж у сказе нерэальная ўмова, толькі дапушчэньне, супярэчнае рэчаіснаму
факту, дзеяслоў ставім у ўмоўным лйдзе, прыкл.:
Калі-б у мянё былі грошы, я шмат падарожнічаў-бы.
II. Умоўны лад ужываецца таксама ў сказах, якія выражаюць проста пажаданьне,
прапанову ці просьбу, прыкладам: ён хацёў-бы вас бачыць. Пайшлі-б прайсьці-
ся, але позна ўжо. Зайшлі-б увёчары да нас.
♦ *
♦
1. Гогшаііоп оГ іЬе сопсіНіопаІ тоосі.
а) Іп Вуеіопіззіап іЬе сопсііііопаі тоосі Ьаз опе (огт Гог іЬе ргезепі, разі ог Кііпге
іепзе. Іі із Іогтесі Ьу пзіп^ іЬе рагіісіе “бы” (“б” аііег уо^еія) \сііЬ іЬе разі іепзе
оі іЬе ітрегіесііуе ог регіесііуе уегЬз.
ВтСПЬАК
Я (ты, ён) чытаў-бы
Я (ты, яна) чытала-б
яно чытала-б
I зЬоіікі (\уоп1сі) геасі,
ог I зЬоійсІ (жшісі) Ьауе геасі.
РЫЗКАЬ
Мы (вы, янбі) чыталі-б
XV е зЬопісі (жшісі) геасі, ог
XV е зЬочІсі (ууопісі) Ьауе геасі.
Ь) ТЬе асіпаі іепзе оі іЬе сопсііііопаі тоосі І8 іпсіісаЬесі
РКЕ8ЕЫТ: Калі-б ён меў час, ён
сёньня да вас прыйшоў-бы.
РА8Т: Калі-б ён меў час, ён
учора да вас прыйшоў-бы.
ЕЫТІІКЕ: Калі-б ён меў час, ён
заўтра да вас прыйшоў-бы.
2. Ызез оі іЬе сопсііііопаі тоосі.
I. Сопсііііопаі зепіепсез.
а) СопНіііопаІ зепіепсез пзсіаііу сопзізі оі
зіаіез іЬе сопсііііоп; апсі іЬе таіп сіаідзе
сііііоп.
Ьу іЬе сопіехі, е.&.:
II Ье Ьасі ііте, Ье \уоп1сі соте іо 8ее
уоіі іоНау.
II Ье Ьасі Ьасі ііте, Ье ууопісі Ьауе соте
іо зее уоп уезіегсіау.
II Ье жшісі Ьауе ііте, Ье ууоійсі соте
іо вее уоіі іошоггоуу.
іууо сіаіізез: іЬе зііЬогсііпаіе сіаіізе \\НісЬ
хуЬісЬ зіаіез іЬе гезыіі оі іЬе фуеп соп-
142 ВТЕЬОІШ88ІАК — ІЖІТ 27
ТЬе сопдіііоп І8 іпігоаосеН Ьу “калі” (іі) ог “каб” (Д), апсі іЬе ге8іі1і зотеіітез
Ьу“дык” (іЬеп), е.&.:
Калі ён здаровы, (дык) ён можа П Ье із \^е!1, Ье сап \уогк.
працаваць. I |
Каб ён вёдаў, ён ня прыйшоў-бы П Ье кпе\у, Ье \уоіі1с! поі соте.
(ог ён-бы ня прыйшоў).
ТЬеге аге і\уо іурез о( сопсііііопз: геаі апсі ітгеаі.
Ь) ХУЬеп а зепіепсе 8Іаіе8 а
ріасе іп іЬе ргезепі, раві ог Ыіпге,
Калі ты працўеш, (дык) ты шмат
зарабляеш.
Калі ён працаваў, (дык) ён шмат
зарабляў.
Калі ён бўдзе працавйць, (дык)
ён бўдзе шмат зарабляць.
геаі сопсШіоп ехргеззіп^ а іасі \уЬісЬ сап асіцаііу іаке
ге^ціаг іпсіісаііуе іепзез аге цзесі, е.^.:
П уоп \уогк, уоц еагп тпсЬ.
П Ье хуогкесі, Ье еагпесі тіісЬ.
Н Ье \уі11 \уогк, Ье \уі11 Ье еагпіп^ тіісЬ.
>ЮТЕ 1. “Дык” іп іЬе зесопсі сіапзе тау Ье отіііесі.
Г^ОТЕ 2. “Дык” із аЫауз отіііесі Д іЬе сопсііііопаі зепіепсе Ье^іпз хуііЬ іЬе таіп
(гезіііі) сіапзе, е.&.: Ты шмат зарабляеш, калі ты працўеш.
с) ТЬе Сопсііііопаі тоосі І8 пзесі:
I. \УЬеп а эепіепсе зіаіез іЬе шігеаі сопсііііоп \уЬісЬ ехргечзез а зпррозіііоп соп-
ігагу іо асіііаі іасі. То ехргезв ап шігеаі сопсііііоп іп апу іепзе, “калі-б” апсі
іЬе уегЬ іп іЬе раві іепзе аге іізесі іп іЬе 8ііЬогсііпаіе сіачзе, апсі іЬе сопсііііопаі
тоосі іп іЬе таіп сіапзе, е.&.:
Калі-б у мянё былі грошы, я шмат падарожнічаў-бы (ог я шмат-бы падарож-
нічаў, ог я-б шмат падарожнічаў).
ІГ I Ьасі топеу, I \уоп1с1 ігауеі а &геаі сіеаі.
ТЬе рагіісіе “бы (б)” іп іЬе таіп сіапзе тау Ье іоіпесі іо апу \уогсі, поі опіу
іо іЬе уегЬ, аз зЬохуп іп іЬе ехатріез аЬоуе.
II. Іп зепіепсев сопуеуіп^ сіезіге, зіі^езііоп ог гецііезі, е.%
Мы пайшлі-б прайсьціся,
але позна ўжо.
ён вёльмі хацёў-бы вас бачыць.
Зайшлі-б увёчары да нас.
М^е ууопісі Ііке іо %о іог а \уа1к,
Ьііі іі І5 Іаіе аігеасіу.
Не \уоіі1сі Ііке іо зее уоіі уегу тіісЬ.
Уоп оіі^Ьі іо сігор іп оп іі8 іЬіз еуепіпб
ВТЕЬОКІ)85ІЛ^ — омт 27 1 143
27— VI ТНЕ РАКТІСЬЕЗ / ЧАСЬЦІНКІ: не(ня), ні
I. Часьцінка не(ня) з рознымі часьцінамі мовы пішацца зьліта й асобна.
а) Не(ня) пішацца зьліта:
1. Калі слова бязь не(ня) ня ўжываецца, прыкл.: незабўдка, небарйка, недасол,
ненавідзець, нездаровіцца.
2. Калі не(ня) з назоўнікам, прыметнікам ці прыслоўем утварае новае слова,
якое можна замяніць словам, блізкім у значаньні, але бязь “не”, прыкл.:
нездароўе — хвароба нягодны — благі недалёка — блізка
нёпрыяцель — вораг нявысокі — нізкі неспадзявана — раптам.
3. 3 поўнымі дзеяпрыметнікамі, якія ня маюць пры сабе паясьняльных словаў]
прыкл.:
нясьпісаныя сшыткі, незавёшаныя вокны, але нічым не завёшаныя вокны.
4. У неазначальных займеньніках і прыслоўях, прыкл.:
нёхта, нёшта, нёякі(нёйкі), нёдзе, нёкуды, нёкалі, нёяк
б) Не(ня) пішацца асобна:
1. Ад дзеясловаў, дзеяпрыслоўяў і кароткіх дзеяпрыметнікаў, прыкл.: ня чы-
таў, ня сьпіцца; не гаворачы, ня скончана.
2. Ад назоўнікаў, прыметнікаў, дзеяпрыметнікаў і прыслоўяў, калі ў сказе ёсьць
або разумеецца супрацьстаўленьне таму, што выражана словам зь “не”,
прыкл.: ня прыяцель, а вораг; не далёкі, а блізкі; ня высока, а нізка; не пра-
чытана, а праглёджана толькі.
П. Часьцінка “ні” заўсёды пішацца асобна, за выняткам у вадмоўных займеньніках
ды прыслоўях, прыкл.: ніхто, ніякі; нідзё, ніколі.
Часьцінка “ні” ўжываецца ў гэткіх выпадках:
1. Калі выражаецца поўнае адмаўленьне, прыкл.: ніхто, нідзё, ні разу; ні грозьбаю,
ні просьбаю; ні ёсьці, ні піці.
У такіх выпадках для памацненьня “ні” кажуць “ані”, прыкл.; ані ёсьці, ані
піці; ані вокам не змаргнўў.
2 Заміж злучніка “і” пры пералічэньні пасьля выказьніка з адмоўем “не” ці пасьля
словаў няма, нёльга, прыкл.: ня прыйшоў ні Язэп, ні Сьцяпан; нямё ні кроплі
вады; нёльга траціць ні часінкі; нёльга ні прайсьці, ні праёхаць.
3. Калі ў сказе колькі адмоўяў, дык пры выказьніку пішацца не(ня), а пры іншых
словах ні, прыкл.: ні глянуць не далі; работа ня спынялася ні на часінку.
144 втееокіібзіая — омт 27
4. Часьцінка “ні” ўжываецца для ўзмоцненьня сьцьвярджальнага значаньня вы-
казьніка. Такія сказы пачынаюцца выразамі: куды ні, як ні, за што ні, каго ні ды
падобнымі, прыкл.:
куды ні глянь — усюды людзі; каго ні спытай — ніхто ня вёдае;
дзе ні былі, усюды нас гасьцінна прымалі.
УВАГА. Часам сустракаюцца выказьнікі з падвойным адмаўленьнем, але маюць
сьцьвярджальны сэнс, прыкл.:
Не магў не сказаць (г. зн. мўшу сказаць), нёльга ня цёшыцца.
* *
♦
I. а) ТЬе рагіісіе “не(ня)” із \угі1Теп ІойеіЬег:
1. УУііЬ х^ЬісЬ (Зоп’і ехізі ууііЬоці “не(ня)”, е.&.:
нянавісьць, небарака, ненавідзець.
2. \УЬеп “не(ня)” \уііЬ поппз, афесііуев ог аНуегЬз (огш пе\у мюгсіз, е.^.:
няшчасьце бяда (тізіогіцпе), нялёгка — цяжка (Ьагсі),
нёпрыяцель — вораг (епету).
3. УУііЬ іЬе Іоп^ іогт о( іЬе рагіісіріез \уЬеп іЬеу зіапН Ьу іЬетвеІуез апсі іп іп-
Нейпііе ргопошів апсі асКегЬз, е.&.:
незавёшанае вакно Ьці нічьім не завёшанае вакно;
нёхта, нёшта, некаторы, нёдзе, нёкалі
Ь) “Не(ня)” із іугігіеп аерагаіеіу:
1. ХУііЬ уегЬв, уегЬа! асКегЬз апсі іуііЬ вЬогі рагіісіріев, е.&.:
ня чытаў, не зрабіўшы, не прачытаны.
2. АУііЬ поііп8, асЦесІіуе8 апсі асНегЬз \уЬеп “не” із цзесі іог пе&аііоп. 8псЬ іуогсіз
мгііЬ “не” аге цзцаііу (оііоууесі Ьу а сопігавііп^ \\югс1 ргесесіесі Ьу “а”, е.^.:
ня прыяцель, а вораг; ня лёгка, а цяжка.
II. а) ТЬе рагіісіе “ні” ів аіхуауз мтігіеп верагаіеіу ехсері іп пе&аііуе ргопоцпз апсі асі-
уегЬз, е.&.: ніхто, нідзё, ніколі.
Ь) “Ні” із ц8еН; 1. іог етрЬазігіпе пе^аііоп ог іпзіеаН оі ап “і” агіег іЬе пе^аііуе рге-
сіісаіе ог агіег іЬе у/огсіз няма, нёльга, е.^.: Ня ўмёе ні пісаць, ні чытаць. Нямй ні
алавіка, ні пяра.
2. ХУЬеп іЬеге аге зеуегаі пееаііопз іп іЬе зепіепсе, іЬе рагіісіе “не” із пвесі \^ііЬ
іЬе ргесіісаіе апсі іЬе рагіісіе “ні” із цзегі \уііЬ оіЬег \уогсі8, е.^.:
ВУЕЬОКІІ88ІА^ — УМТ 27 I 145
Работа ня спынялася ні на часіну. 'УУогк йійпЧ зіор (ог а тітііе.
Ні глянуць не далі. ТЬеу НісіпЧ еуеп Іеі пз Іоок опсе.
3. Еог етрЬазігіп^ іЬе айігтаііуе ргесіісаіе іп ехргеззіопз біагііп^ хуііЬ: куды ні,
як ні, за што ні, каго ні, е.&.:
Кудія ні глянь — усюды людзі. Апу\уЬеге уоіі Іоок, іЬеге аге реоріе.
Каго ні спытай — ніхто ня вёдае. УУЬотеуег уоп азк, іЬеу сіо поі кпо\у.
^ОТЕ. А скшЫе пе^аііоп із зотеіітез пзесі іо ехргезз а сопйгтаііоп, е.^.:
Я ня мог не сказаць (я павінен быў сказаць). I Ьасі іо іеіі.
ХУііЬ ЬоіЬ уегЬз “не” із пзесі.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 280. а) Паўтарайце за настаўнікам ці прачытайце ўголас словы.
Запамятайце, як яны пішуцца. (Гл. правіла 27-26Ф, а, 1.)
1. тэлефбн
дэлегат
букёт
лягер
альгебра
геамэтрыя
талёрка
шмалец
колер
фанэтыка
экспэрымэнт
экспэдыцыя
2. сэнсацыя
сэзбн
тэатар
сэанс
хэмія
рэспўбліка
кілішак
кірмаш
б) Перапішэце сказы із словамі з “2” пўнкту.
Адкрыцьці экспэдыцыі на поўнач былі вялікай сэнсацыяй. Сымон з бацькам заў-
тра ёдуць на рйбу. Заўтра адчынёньне сэзону. У нашым горадзе пабудавалі новы
тэатар. Фільм быў такі цікавы, што мы сядзёлі два сэансы. Экзамен з хэміі ўсёй
клясе пайшоў вёльмі добра. Скарот БНР значыць Беларўская Народная Рэспўблі-
ка. Зося, мыючы судзьдзё, пабіла кілішак. У'сім дзёцям падабалася пёсьня "Баба
Ёўка, дзед Тамаш паёхалі на кірмаш”.
в) Укладзёце сказы, ужываючы словы з пункту “1”.
г) Перапішэце сказы, заміж кропак устаўляючы адпавёдныя словы з правага слупка.
1. Моладзь на сходзе вйбрала новага старшыню, застўпніка старшыні рамонт
й скарбніка, а ... застаўся той самы.
2. ... “г” у беларўскай мове рэдка ўжываецца. літара
3. Улётку ў школе зрабілі .... літаратўра
4. ... разьвіваецца найлёпш у тых краёх, што маюць доступ да мора. сакратар
146 ВУЕЬОІШ88ІАК — іжіт 27
5. Ігнат піша працу на тэму лясное гаспадаркі ў Беларўсі, цяпер ён гйндаль
зьбірае ....
6. На лёкцыі беларўскае ... кляса разглядае твор Івана Мёлежа матар’ял
“Людзі на балоце”.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 281. а) Прачытайце ўголас ды запамятайце напісаньне гэтых
словаў іншамоўнага паходжаньня (правіла 27-26Ф 3.)
1. і = ы (пасьля зацьвярдзёлых ды зычных д, т, з, с)
рэжйм канстытўцыя гісторыя дырэктар фізыка
рэжысэр нацыя тып дыктоўка сыстэма
жырафа паліцыя тыран унівэрсытэт сымэтрыя
2. і = і (пасьля ўсіх іншых зычных, пасьля з, с у канчатках ія, ійны ды ў “тўзін”,
“Сібір”). " - ’
міністар
капітал
архіў
паэзія
гімназія
фантазія
камісія
місія
дывізійны
гімназісты
тўзін
Сібір
б) Перапішэце сказы, а тады перакладзёце іх у ангёльскую мову.
1. Кажны рэжысэр ставіць п’ёсу пасвойму.
2. У Канадзе й Задзіночаных Штатах капіталістычны лад, або рэжым, а ў Савёц-
кім Саюзе — камуністычны. 3. У заалягічным парку мы бачылі жырафу.
4. Канадзкую, як і амэрыканскую, нацыю ўтварылі людзі шмат якіх этнічных
грўпаў. 5. Мой брат цікавіцца гісторыяй. 6. Уважай, ззаду ёдзе паліцыянт.
7. Асноўны закон дзяржавы завёцца канстытўцыяй. 8. Гімназіі калісь былі трох
тыпаў: гуманістычнага, фіз&чна-матэматычнага й клясычнага.
в) Адкажэце пісьмова на пытаньні.
1. Як прозьвішча дырэктара вашае школы? 2. Ці вы пішаце дыктоўкі?
3. Ці цікавіць вас фізыка? 4. Ці ёсьць у вашым горадзе ўнівэрсытэт?
5. Як завсцца міністар замёжных,справаў? 6. Ці вы любіце чытаць вёршы-паэзію?
7. Ці вялікі архіў у вашай арганізацыі? 8. Адзін тўзін яйкаў, колькі гэта яйкаў?
9. Дзе знаходзіцца Сібір? Якія яшчэ краі ўваходзяць у Арктыку?
ВТЕЬОКЬ88ІАК — чмт 27 147
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 282. а) Паўтарайце ўголас за настаўнікам. Дома перапішэце ды
запамятайце напісаньне гэтых словаў.
іа = ія (ыя): геніяльны, спэцыяльны, ініцыятыва, партыя
іе = іе (ые): кліёнт, гігіёна, аўдыёнцыя, дыёта
ііі = ію (ыю): кансыліюм, калёквіюм, радыюс, прэзыдыюм, акварыюм, натарыюс,
але трыўмф
іо, калі пад націскам, = іё (ыё): біёляг, патрыёта, ідыёт, аксыёма
іо, калі не пад націскам = ія (ыя): бібліятэка, біялёгія, мэліярацыя, фізіялёгія,
сацыялёгія, рацыянальны, нацыянальны, пэрйяд.
б) Карыстаючыся адвольна вйбранымі словамі з пўнкту “а)”, укладзёце 15 сказаў.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 283. Перапішэце сказы, заміж кропак устаўляючы адпавёдныя
словы з правых слупкоў.
а) 1. Калі мы былі ў Атаве, мы зьвёдалі будынак .... лёгіка
2. На скрыжаваньні вўліцаў паліцыянт ... рух, бо папсаваўся лямпа
сьветлафор. філялёгія
3. Мой сябра працўе ў шпітальнай .... лябараторыя
4. На пісьмовым сталё стаіць прыгожая новая .... парлямэнт
5. Лёкар прыпісаў мне .... рэгуляваць
6. Хлопцы гуляюць у мячык на спартовым .... пляц
7. Я бўду вывучаць раманскую ... ды ... акуляры
б) 1. Гэты журналісты заўсёды піша цікавыя .... мэтёль
2. Золата й серабро — высакародныя .... стыль
3. Бацька завёў дзяцёй на ... . артыкўл
4. Вўчні рыхтўюць п’ёсу, ужо падзялілі .... карусэля
5. ён умёе плаваць рознымі .... роля
6. Фільм, што мы ўчора глядзёлі, зусім ня меў .... фабула
7. У часе лётніх ... янй паёдуць у Лёндан, навёдаюць там канікулы
Беларўскую Бібліятэку ды Музэй.
148 ВУЕЬОКЧ88ІА^ — іжіт 27
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 284. Перапішэце прыклады множаньня словамі. (Глядзёце таблі-
цу § 27-1.)
УЗОР: Двойчы пяць — дзёсяць.
а) 2 . 5 = 10
2.9 = 18
3 . 4 = 12
3 . 7 = 21
3 . 9 = 27
4 . 5 = 20
4 . 6 = 24
5 . 5 = 25
б ) 5 . 8 = 40
5 . 7 = 35
6 . 8 = 48
6 . 7 = 42
7 . 7 = 49
7 . 8 = 56
8 . 9 = 72
9 . 9 = 81
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 285. а) Прачытайце сказы.
займёньнікі, абазначце склон.
Выпішце ў слупок неазначальныя
1. Сымон расказваў сваім сябром нёшта цікавае.
2. Чуваць было, як нёхта йшоў па сходах.
3. Абы-камў гэтую справу даручыць нёльга.
4. У лёсе чўтныя былі нёчыя галасы. Нёкага голасна паклікалі.
5. Дык раскажы што-нёбудзь цікавае пра сваё падарожжа.
б) Перапішэце сказы, дзе можна, неазначальны займёньнік замяняючы іншым з тым
самым значаньнем. I УЯ ’ “
УЗОР: Сымон расказваў сваім сябром штосьці цікавае.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 286. Прачытайце сказы, устаўляючы ў вадпавёднай форме не-
азначальныя займёньнікі: нёхта, нёйкі, некаторы, а тады запішэце сказы.
1. ... клікаў на дапамогу. 2. . .. зробіць гэта. 3. .. . скаўты сядзёлі каля вогнішча,
а ... пайшлі да ракі. 4. Прыдўмайце ... цікавую гульню. 5. У ... вўчняў задача
ня выходзіла. 6. Ен пайшоў да ... .
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 287. а) Перапішэце сказы, выпішце займёньнікі, ды напішэце,
якія гэта займёньнікі.
1. Само нішто ня прыходзіць у рўкі.
2. За намі ўсьлед сігае, але нам ні ў чым не дапамагае (сьцень).
3. У пакоі нікога ня было.
4. Народ не сагнёш, не пакорыш нічым, ніякім прымўсам, ні зьдзёкам.
ВУЕЕОІШ88ІАГС — і.мт 27 | 149
5. ён ішоў, ні аб чым ня дўмаючы, ні на вошта не зьвяртаючы ўвагі.
6. Ні ў кога няма такога прыгожага саду, як мой дзядўля мае.
б) Прачытайце сказы, а тады перапішэце, ставячы прыназоўнікі пёрад адмоўнай
часьцінкай “ні*.
УЗОР. 1. Учора я ў нікога ня быў.
1. Учора я ні ў кога ня быў. 2. На мёсьце я ні зь кім ня бачыўся, ні аб чым не
гаварыў. 3. Падарозе мы ні ў кога ня спыняліся. 4. Нўдны чалавёк, зь ім ні аб
чым не пагаворыш. 5. 3 рыбалкі нашыя рыбакі вярнўліся ні з чым. 6. У гэтым
возеры такая студзёная вада, як ні ў якім іншым.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 288. Фанэтычнае. Настаўнік чытае ўголас па сказе з займёнь-
нікам “увесь”, а вўчні паўтараюць, толькі займёньнік “увесь” адпавсдна замёнь-
ваюць адмоўным займёньнікам. (ніхто або нішто)
УЗОР. Настаўнік: Сябра ўсё забьіўся. Вўчань: Сябра нічога не забйўся.
1. Хлапцы ўсё расказалі.
2. Сусёд усіх тут знае.
3. Дзед Мароз усім даў падарўнкі.
4. Сёньня для ўсіх сьвята. (нямасьвята)
5. Усё спазьніліся.
6. У яго ўва ўсім парадак. (ні ў чым
няма ...).
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 289. а) Ад дадзеных дзеясловаў утварэце дзеясловы ўмоўнага
ладу адзіночнага ды множнага ліку.
УЗОР. вучыў — вучыў-бы, вучыла-б, вучылі-б.
Гаварыў, нёс, сьпяваў, напісала, рысавала, схадзіла, прыйшла.
6) Ад дадзеных неазначальнікаў утварэце дзеясловы ўсіх трох ладоў.
УЗОР. Напісаць — напішаш, напішы, напісаў-бы.
Прынёсьці, зрабіць, прачытаць, мьшца, здаганяць, закранаць, будаваць, пытаііца,
вёдаць.
150 ВУЕЬОІШ88ІА^ — ітмт 27
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 290. Навучыцца чытаць верш зь інтанацыяй, а тады напамяць.
КАБ Я КНЙЗЕМ БЫЎ . . .
Каб я князем быў ўладарным
Гэтых ніў і хат, —
Быў-бы князем гаспадарным,
Вёў-бы добры лад;
На пасадным мёсцы-б сёлі
Права і закон.
Праўду вёчную ўсе-б мёлі —
Вечавй свой звон.
Не цягнўў-бы я з падданых
Крыўдай соль і хлеб, —
Кожны сам сабё ад рана
Малаціў-бы цэп,
Каб я сонцам залацістым
Плаваў над зямлёй,
Быў-бы сонейкам вячыстым
Лётам і зімой.
Не лажыўся-б на разлогі
Непраглядны цень,
Асьвятляў-бы ўсе дарогі
Ў ночы і у дзень.
Гадаваў-бы ў вёчным цьвёце
Поле і лугі,
Распаліў-бы ўсе на сьвёце
Пўты-ланцугі.
Каб я птўшкай быў крылатай,
Пець і лётаць мог,
Быў-бы птўшкай не заклятай,
Па расё ня сох,
Груганом-бы я ня крўмкаў,
Не наводзіў сьлёз,
А на крйльлях нашу дўмку
Да Бога-б панёс.
Крыўду — вёдзьму нашых мёжаў
Беднатў і цьму,
Ўсё-б па праўдзе, як налёжа,
Вылічыў ямў . . .
Янка Купала
Слоўнік (УосаЬцІагу)
князь, -я (т.) ргіпсе
улад^рны, -ая, -ае зоуегеі^п
гаспадарны, -ая, -ае іЬгіНу
лад, -у (т.) огсіег, сопсогсі
пасаднае мёсца іЬгопе
права, -а (п.) гі&Ы
закон, -у (т.) 1а\у
вёчны, -ая, -ае еіегпаі, еуегіазііп^
вёча,-а (п.) ууесЬа (рорніаг аззетЫу)
вечавы звон Ьеіі аппоцпсіп^ іЬе ууесЬа
падданы, -ага (т.) зцЬіес!
крыўда, -ы (Г.) оЯепсе, іп)пгу, хугоп^
малацінь (II); малачў, малоціш, -яць
іо іЬгазЬ
цэп, -а (т.) Яаіі
вячысты, -ая, -ае еуегіазііп^
разлог, -у (т.) \уіс1е зрасе оі Іапсі
непраглядны цень ітрепеІгаЫе йагкпезз
гадаваць (I); гадўю,-еш іо &го\у, іо кеер пр
ланцўг, -а (т.) сЬаіп
пўты-ланцугі (рі.) сЬаіпз, Геііегз
крылаты, -ая, -ае хуіп&есі
закляты, -ая, -ае сцгзесі
груган, -а (т.) гауеп
крўмкаць (I); крўмкае, -юць іо сгоак
вёдзьма, -ы (Е) угіісЬ
бедната, -ы (і.) роуегіу
цьма, -ы (Е) сіагкпезз; і^погапсе
як налёжа ае іі із сіііе іо
вылічыць (II) (рЕ оІ вылічёць, I) Ьіі.
вылічу, -ыш, -аць іо пате, іо іеіі аіі,
іо Іізі
ВУЕІ.ОКЦ88ІА^ — ЦМТ 27 ' 151
ПРАКТЫКАВАНЫіЕ 291. а) Прачытайце па сказе ўголас ды азначце ўмову (рэальная
ці нерэальная) ды час.
1. Калі ён гэта бўдзе вёдаць, ён не прадасьць дому.
2. Яны не працавалі-б мінўлага лёта, калі-б я не памог ім дастаць працу.
3. Мы вас сустрэнем на станцыі, калі вы скажаце нам, калі вы прыёдзеце.
4. Яны ўчора пайшлі-б на канцэрт, калі-б можна было дастаць таньнёйшыя білёты.
5. Калі-б у суботу было добрае надвор’е, дык мы паёхалі-б на Тысячу Абтокаў.
6. Калі заўтра бўдзе дождж, дык я не паёду на мёста.
7. Калі-б Янка Купала ня любіў гэтак Беларўсь, не цярпёў гэтак за пакўты бела-
рўскага народу, ягоная паэзія ня была-б такая магўтная.
б) Перапішэце па сказе, ды перакладзёце іх у ангёльскую мову.
1. Яны ня чыталі-б гэтае кнігі. 2. Я быў-бы вёльмі рады іх бачыць. 3. Ты-б болыі
вучылася. 4. Было-б менш нёнавісьці на сьвёце, і жыцьцё было-б куды лягчэ; -
шае. 5. Мы-б вам пісалі, але ў нас ня было вашага адрысу. 6. Калі-б яна вёдала,
што рабіць! (I ууізЬ). 7. Мець-бы волю — здабўдзем долю. 8. Не сядзёлі-б вы так
шмат пры тэлевізары!
в) Прачытайце сказы. Перапішэце іх, галоўныя сказы ставячы на пёршым мёсцы.
(Глядзёце правіла 27-У, 2Ь, ЫОТЕ 2.)
1. Калі дастанем білёты, дык мы пойдзем заўтра на футбольны мэч. 2. Калі-б
далі ямў добрую цанў, дык ён прадаў-бы свой дом. 3. Калі-б ты не напісаў, дык
мы нічога ня вёдалі-б, што ты быў у Парыжы. 4. Каб ён менш гаварыў, дык
людзі больш яго паважалі-б. 5. Каб вы прыйшлі крыхў пазьнёй, дык нас ужо ня
было-б дома. 6. Каб мы мёлі ваш адрыс, дык мы вас павёдамілі-б.
г) Запісаныя сказы з пўнкту “в” перакладзёце ў ангёльскую мову.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 292. а) Перапішэце сказы, пішучы часьцінкі “не(ня), ні”, дзе
трэба, зьліта, а дзе — асобна.
1. На зямлі ляжалі (не, ня) выразныя сьцёні. 2. (Ні) дзе (не, ня) было так шмат
баравікоў, як у мікўціцкіх баравінах (К-с). 3. Пазнаць (не, ня) трўдна чалавё-
ка па ўсіх паводзінах яго — ці ён гультай, ці (не, ня) дарэка, ці (не, ня) стаё ямў
чаго. (К-с). 4. Нёйкая ночная птўшка (не, ня) магла супакоіцца. 5. Калі мы выйшлі
152 ВУЕЬОКЦ851АН — іжіт 27
на (не, ня) вялікую сьцёжку, на ёй (ні) кога (не, ня) было. 6. Сымон сядзёў (не,
ня) рухома, (не, ня) зводзячы вачэй з агню. 7. 3 усіх бакоў (ні) чога (не, ня)
было відаць, апрача сьнёгу. 8. (Не, ня) прачытаныя братам газэты ляжалі на сталё.
б) Прачытайце перш сказы, а тады перапішэце, устаўляючы адпавёдна “не(ня)” ці
“ні*.
1. Малады й асьцярожны за рулём шафёр сядзіць, і каго (не, ні) стрэне, кажны
азірнёцца, паглядзіць. 2. А дождж усё мацнёў. За ягонай густой заслонай (не,
ня, ні) было відаць ужо (не, ня, ні) сасоньніку, (не, ня, ні) дубоў каля рэчкі, (не,
ня, ні) вёскі. 3. Куды (не, ня, ні) заходзіліся каляднікі, усюды іх шчыра прымалі.
4. Каго мы (не, ня, ні) пыталі, ніхто (не, ня, ні) чуў пра такўю вёску. 5. У каго
мы толькі (не, ня, ні) былі, чаго мы толькі (не, ня, ні) чўлі. 6. ён (не,ня,ні) мог
(не, ня, ні) прачытаць гэтага. 7. Нёльга было (не, ня, ні) сказаць.
V/ УОКК
рСвнс
ІВКАКУ
ВУЕЬОКЦЗЗІАМ — ІЖІТ 28 153
СІНЯЯ-СІНЯЯ...
(Паводля апавяданьня “Сіняя-Сіняя” Ўладзімера Караткёвіча)
I
— Адхаліб, піць.
— Пачакай Джаміля, — сказаў ён шорхлым голасам. — Пацярпі. Дам, калі бўдзе
зусім дрэнна.
ён адчўў роспач. Нічога ня было. Быў толькі бордж, ушчэнт разбўраны два гады
тамў. Была распаленая патэльня, дзяўчынка й ён.
I тут, пад мурамі борджа, ён павінен быў скончыць сваё дні. Пятрок Ясюкёвіч.
Былы Беларўс, былы гімназісты Віленскае гімназіі, былы студэнт, былы паўстанец,
былй вандроўнік, былы ўдзёльнік геаграфічнае экспэдыцыі Каміля дэ ля Брысака.
Былы чалавёк.
Бо тут ляжаў жывы труп. Труп без радзімы, бязь ёжы, без вады...
Павінен быў падыйсьці караван. Можа заўтра, а можа й пасьлязаўтра. Але яшчэ
два дні ён ня вытрывае. Ямў пяцьдзесят два гады. За гэтыя два дні ён пастарэў на пят-
наццаць. Так ўва ўсякім разе, ямў здавалася. Вочы былі каламўтныя й чырвоныя ад
неймавёрнай сьпёкі й сьляпўчага сьвятла. А калісьці былі чыстыя, як раса на валошках.
“У гімназіі дзяўчынкай дражнілі”, — успамінаў ён з абыякавай усьмёшкай. Што-б
яны цяпёр сказалі, былйя сябры?
Зьбітыя чаравікі, падзёртыя нагавіцы, бёлая на лапатках і пад пахамі кашўля,
апаленыя сонцам рўкі й грўдзі, бялявая парасьць на шчоках, зблытаныя ад пылу, за-
лацістыя нёкалі, а цяпёр пасівёлыя валасы, набрынялыя павёкі. Вочы зусім як у туа-
рэгаў. Шмат зь іх сьлёпнуць пад старасьць.
Вялікая паўночная Сахара.
ён дастаў запіснўю кніжку. Падўмаў хвіліну. А потым паставіў на апошнім чы-
стым аркушы дату:
“25 ліпеня 1880 году". У цяні — 40, на сонцы, дзе мы, — 62. Тэмпэратўра глёбы
— 24. Нас засталося дваіх. Са мною Джаміля, васьмігадовая дачка шэйха з Уед-Рьіра.
Вакол туарэгі. Пяць дзёнь тамў яны напалі на Уед-Рыр і тры ночы гналі нас па пяс-
Бівріау оГ окі Вуеіопіязіап Ьоокя ргеяепіесі аі Ніе Хен Тогк РііЫіс ЬіЬгагу іп 1967
сеІеЬгаііп^ ІЬе 4501Ь Аппіуегнагу оГ Вуеіопіавіап ргіпііп^
154 I ВУЕЬОКЦ88ІА^ — омт 28
кох. Загінуў шэйх ізь сям’ёю і ўсе ўдзёльнікі экспэдыцыі. Загінулі ад дзідаў і смагі...
Учора загінуў Брысак. Напэўна, не дажывў да раніцы. Малю як аб апошняй літасьці:
дзіця, мабыць, пагоняць у рабства, і, напэўна, на паўдня. Выкупце! Мая пэньсія за
ГОД — у Гадамэсе. Малю вас!.. Гэта апошні мой запіс”.
Ён загарнўў кніжку ў брўдную насоўку, прысыпаў пяском ля самае сьцёнкі, а
на сьцёнцы надрапаў войстрым каменем крыж. Калі бўдуць аглядаць мёсца апошняе
бітвы — здагадаюцца, мабыць, што калі крыж, то пад ім павінна быць нёшта паха-
вана. Таргві не здагадаюцца: яны не хаваюць пад крыжам.
— Што ты робіш, адхаліб^ , 1
— Не зварачай увагі, — сказаў ён паарабску. — I нікому не кажы пра гэта. Тут
наш паратўнак. Што-б ні 1 ся. тут наш паратўнак.
— Амулёт? I
— Амулёт. | | ЖДМ
Дзяўчынка глядзёла на яг< спад доўгіх загнўтых вёек вільготна й сўмна, чор-
нымі дзівоснымі
“Тыповы бэрбэ" ь 'ад\маў Пятрок...
Дзіўна, што адны >’ ' ' рэжуць другіх.
Урэшце, што дзіўнога. Хіба на ягонай радзіме ня было таго самага? Што рабілі
з мужыкамі? А што з паўстанцамі? Загінуў Мацкёвіч, загінуў Пацябня, Кастуся Калі-
ноўскага павёсілі, Загорскі бадзяецца невядома дзе й можа загінуў...
Паршывая зямля! Каты й рабы! - “1 |
— У цябё дрэнныя дўмкі, адхаліб? —дзяўчынка смактала каралі.
— Сядай да мўру, нямытыя вочкі, —страшным агрубёлым голасам сказаў ён, —
тут яшчэ лапічак цёню.
— Чамў няміятыя?
— Дык чорныя-ж.
\ яго, Петрака, ніколі ня было ні жонкі, ні дзяцёй. Лёс судзіў ямў адзін дзень
пабыць бацькам.
Смага зрабілася нясьцёрпнай. Ад усяўладнага сьвятла, ад зьнішчальнае гарачыні
распўхла й стала бронзавай скўра. Засьвярбёлі сьпіна, карак, рўкі, бакі. ён вёдаў, гэта
вйсыпала на іх сьпякотная восыпка...
— Хочаш піць, малёнькая?
Узьняла даўгія загнўтыя вёі.
— Хачў, адхаліб.
Глытае, закінуўшы галавў. ён прымушае сябё глядзёць убок.
— А ты, адхаліб?
— Не хачў.
А што бўдуць піць бацька з маці, калі прыйдўць?
ВТЕЕОКІІ88ІАК — ілчт 28 I 155
— Я-ж табё сказаў — адпачнўць і прынясўць вадй.
— А таргві?
Бацька прывядзё людзёй... Ты сядзь у мой цень.
Дзяўчынка перапаўзла ў цень ад ягонага вялізнага цёла й прыціхла.
II.
Туарэгаў ня трэба было вінаваціць...
Яны вольны народ, а іх гоняць у ярмо, каб былі, як Нэгры ў Старой Біскры, як
апатйчныя й вялыя маўры Сэтыфу й Тунісу, якіх гэтулькі ганялі, што ім ужо ўсё
адно.
“Як людзям на маёй радзіме...”
Ах, як тады зьзяў Дняпро, калі яго амаль няпрытомнага, выносілі з кола ворагау
адпўшчаныя камандзёрам палонныя. Звычайныя хлопцы аднёкуль...
Усё адно, такая смага... Застрэліцца-б... Нёльга... Побач гэты камячок...
Адзін дзень трэба пратрымацца. А раптам здарыцца дзіва?..
Іх прыціснулі тады да Доўгае Крўчы. I гарматы раўлі, вырываючы мяса, вы-
рываючы людзёй, сёючы змрок. А людзі сйпаліся із стромы, падалі ў вадў Дняпра,
у сіня-зялёнае прадоньне. Вада нёсла трўпы й жывых. А гарматы раўлі...
Не, ён ня пойдзе адсюль. Тамў, што ён чалавёк без радзімы.
— Адхаліб, — нясьмёла папыталася дзяўчынка, — ты адкўль?
Танюткія, як прўцікі, бронзава-чырвоныя ад сонца рўкі сьціснулі пляшку з рэштай
вады.
— Ты лёпей папі, — параіў ён.
— Дзякуй, адхаліб, — сказала дзяўчынка, праглынўўшы ўсё, што заставалася на
дне. — Ты раскажы мне, адкўль ты. Дзе ляжыць твая зямля? Мне трохі сўмна.
— Ды што табё сказаць? Мая зямля далёка адсюль. Яна няпрыгожая й вёльмі
бёдная...
— А якая яна, твая зямля?
— Я-ж кажў: камёньне, камёнчыкі, камяніскі, камяні. I яшчэ балоты. Вялікія
балоты.
— 1 вада горкая, як у Тайбэ?
— Не, вада салодкая. Тайбэ малёнькае, а нашы балоты цягнуцца ледзь ня сто
гамадаў за намі.
— О-о! — прыклала яна да шчокаў далонькі. — Як-жа вам пашанцавала! I коль-
кі-ж гэта вярблюдаў можна зь іх напаіць?!
— Гм, тйсячы тысячаў, і яны ніколі ня вып’юць.
Яна глядзёла на яго недавёрліва, і ён паправіўся:
— Ну, можа і менш.
156 I ВТЕЬОКУ88ІАК — ІЖІТ 28
— Якія вы шчасьлівыя. Падўмаць толькі, колькі-ж гэта балотаў! I людзі зь іх
п’юць?
— Не, людзі гэтым грэбуюць. Людзі п’юць з крыніцаў.
— I доўга трэба йсьці ад аднэй да другой?
— Найболып гадзіну. Часам толькі нёкалькі крокаў.
— А між імі пясок?
— Не, між імі трава... Як у аазісе ля самае стўдні.
— 1 значыцца, уся твая зямля, адхаліб, зялёная?
Ямў не хацёлася гаварыць пра так званую “сваю зямлю”, але так дзяўчйнка лёпей
забывалася пра смагу. I тамў ён гаварыў.
— Зялёная. А калі ўвёсну глядзёць з узгоркаў, то навет сіняя.
— Сіняя? — захоп.іепа папыталася яна. — Сіняя-сіняя?..
— Сіняя-сіняя, сказаў ён. -і
Не казаць-жа дзяўчынцы, што гэтую сінюю зямлю залілі крывёю, выпалілі. Што
яна чырвоная й чорная. Д.
— А вярблюды? - папыталася яна. .'|плІдМ[
— У нас заміж іх коні. . .
— А фінікі? уу ~ л
— У нас заміж іх яблыкі. іў I
— Гэта лёпей, — сказала яна. — Ад фінікаў хочацца піць. А яблыкі сакаўныя.
Ясюкёвіч даўно ўжо, зь вялікай трывогай, чуў нёдзе далёка, а потым бліжэй і
бліжэй нёйкія дзіўныя гўкі, сьпявўчыя.
Што гэта было?
I раптам ён із жахам, ад якога ўпала сэрца, зразумёў. Сьпявалі пяскі. Сьпявала
сваю пёсьню, лятучы на крйілах пяшчанае навальніцы, сьмерць.
Закурйлася верхавіна дзюны. А потым і іншыя...
“Сьмерць, — падўмаў ён і не адчўў ніякага болю. — Хутчэй-бы!” ён зірнўў на
дзяўчынку й пабачыў чорнае вока.
— Сіняя-сіняя ? — з радасным недавёрам папыталася яна.
— Сіняя-сіняя... >
— I балоты сінія? — папыталася дзяўчынка.
I балоты сінія. Захўтай галавў. — Яна захўтала.
— I вада сіняя?
— I вада.
вуеьонііззіа^ — ь’.мт 28 I 157
Слоўнік (УосаЬііІагу)
шорхлы, -ая, -ае Ьоагзе
пацярпёць (II) (рі.) йіі. пацярплю, -піш,
-яць іо Ье раііепі
роспач, -ы (Г.) сіезраіг
бордж, -у (т.) ап агеа іп іЬе сіезегі
епсіозесі Ьу а 8Іопе\уа11 сопіаіпіп^ а
зргіп^ апсі зЬеІіег іог теп апсі сатеіз
павінен (павінна) опе оц^Ы іо...
былы, -йя, -ое іогтег, разі
труп, -а (т.) согрзе
караван, -у (т.) сагауап
ўва ўсякім разе іп апу сазе
каламўтны, -ая, -ае скіП
дражніць (II); дражню, -іш, -яць іо пате,
Іо іеазе
парасьць, -і (I.) Ьаіг, Ьеагсі
пад пахамі цпсіег агтз
зблытаныя валасй епіап&1ес1 Ьаіг
набрынялыя павёкі дооііеп еуеіісіз
запісная кніжка (Г.) поіе Ьоок
ёркуш, -у (т.) зЬееі, Іеаі
туарэгі (рі.) АгаЬ ігіЬе
шэйх, -а (т.) зЬеік(Ь)
дажыць (I) (рЬ) Ы. дажывў, -ёш, -ўць
іо зіігуіуе
рабства, -а (п.) зіауегу
вёйка, -і (і.) еуеІазЬ
мужь'ік, -а (т.) реазапі
дзівосны, -ая, -ае мгопсІегЬіІ, Іоуеіу
смактаць (I); смакчў, смокчаш, -уць
іо зцск
агрубёлы, -ая, -ае соагзе, Ьоагее
лапічак, лёпічку (т) ІіШе раісЬ
смага, -і (I.) іЬігзі
нясьцёрпны, -ая, -ае цпЬеагаЫе, іпіоІегаЫе
зьнішчальны, -ая, -ае сіезігоуіп^
высыпала восыпка а гааЬ Ьгоке оііі
тёргві “ТцагеЬі” іп іЬе АгаЬ Іап&па&е
II.
вялы, -ая, -ае іпеіі, сЫІ, зкібрзЬ
пратрымацца (I); пратрымаюся, -ешся,
-юцца Іо Ьоісі очі, іо зіапсі
сйпацца (I); сйпецца, -юцца іо (аіі, іо рочг
прадоньне, -я (п.) аЬузз,
камяніска, -а (п.) Ьп&е зіопе
прыкласьці (I) (рЬ) Ы. прыкладў, -дзёш,
-ўць іо рці, іо Ьоісі іо
недавёрліва (асіу.) сІізіпібНцПу, \уііЬ
СІІ8ІП18І
грэбаваць (I); грэбую, -еш, -юць іо аЬЬог,
іо ІоаіЬе
стўдня, -і ({.) мгеП
узгорак, узгорку (ш.) етаіі Ьііі
фінік, -а (т.) йаіе
сакаўны, -ая, -ое ]шсу
трывога, -і (I.) шіеазіпезз
жах, -у (т.) Ьоггог
навальніца, -ы (і.) зіогт
дзюна, -ы ({.) сішіе
верхавіна, -ы (I.) іор, реак
28 — I ТВАМ8ІТІУЕ А^П ІЫТВАМЗІТІУЕ УЕКВ8
ПЕРАХОДНЫЯ й НЕПЕРАХОДНЫЯ ДЗЕЯСЛОВЫ
Дзеясловы падзяляюцца на пераходныя й непераходныя.
1. Пераходныя дзеясловы гэта тыя, што абазначаюць дзеяньне, якое беспасярэдня
пераходзіць на які-небудзь прадмет (асобу ці рэч). Назоўнік, які абазначае назоў
гэтага прадмету, стаіць у вінавальным склоне без прыназоўніка, прыкл.:
Янка сустракае (каго?) маму.
Майстры будўюць (што?) дом.
158 ВУЕЬОКЦ58ІА^ — Ь’МТ 28
УВАГА. Пасьля пераходных дзеясловаў назоўнік заміж у вінавальным можа стаяць
і ў родным склоне:
а) калі дзеяньне абыймае толькі частку прадмету, прыкл.:
прынёс вадй; купіў хлёба, цўкру; вйпіў малака;
б) калі дзеяслоў ужываецца з адмоўем не, прыкл.:
ня скончыў работы, ня маю часу.
2. Усе іншыя дзеясловы — непераходныя, прыкл.: ідў, сплю, хаджў, сьмяюся . . .
Нельга сказаць “ідў каго, ці што.” В I
♦
А уегЬ іЬаі саггіез ііз асііоп оуег іпіо ап оЬ]есі із саііесі а ігапзіііуе уегЬ, е.^.:
Янка сустракйе маму. ЛоЬп із тееііп^ Ьіз тоіЬег.
ён зрабіў човен. Не Ьшіі а Ьоаі.
А уегЬ іЬаі із сотріеіе апс’ <іое8 поі саггу іЬе асііоп оуег із саііесі ап іпігапзіііуе уегЬ,
е.§.: ў ІЙЧ -1
Хлопец шпарка бег. ТЬе Ьоу гап дшскіу.
28 — II ТНЕ АСТІУЕ АМП РА88ІУЕ УОІСЕ ОГ УЕКВ8
ДЗЁЙНЫ (НЕЗАЛЁЖНЫ) й ЗАЛЁЖНЫ СТАН ДЗЕЯСЛОВАў
Формы розных станаў могуць прымаць толькі пераходныя дзеясловы.
I. Дзёйны або незалёжны стан паказвае, што прадмет (асоба ці рэч) сам выконвае
дзёяньне й ягонае дзеяньне пераходзіць на іншы прадмет, назоў якога выражаецца
вінавальным склонам без прыназоўніка, прыкл.:
Майстры будўюць дом.
Пісьмёньнік напісаў кнігу.
II. а) Залежны стан паказвае, што прадмет падлягае дзеяньню іншага прадмету. На-
зоў гэтага іншага прадмету выражаецца творным склонам, прыкл.:
Дом будўецца майстрёмі.
Кніга напісаная пісьмёньнікам.
б) Два спосабы выражэньня залежнага стану:
1. 3-яй асобай зваротнага дзеяслова, утворанага ад пераходнага дзеяслова ДЯ'
даньнем часьцінкі ся (-ца, -цца) з залежным значаньнем (гэта значыць, калі
дзейнік падпадае чужому дзеяньню), прыкл.:
Цяп. час: Дом будўецца майстрймі. Кніга пішацца пісьмёньнікам.
Прошлы час: Дом будаваўся майстрёмі.
Бўдучы час: Дом бўдзе будавацца майстрймі.
ВУЕЬОКІ)88ІАК — пмт 28 1 159
2. Дзеяпрыметнікам залежнага стану (гл. правіла 28-ІП, I, 2 в) зь дзеясловам
“быць” у вадпаведнай форме, прыкл.:
ІДяперашні час: Дом пабудаваны майстрймі.
Кніга напісаная пісьмёньнікам.
Прошлы час: Кніга былб напісаная пісьмёньнікам.
Бўдучы час: Кніга бўдзе напісаная пісьмёньнікам.
УВАГА. У беларускай мове ёсьць яшчэ трэйці стан — зваротна-сярэдні. Гэтак за-
вецца зваротная форма ад пераходных дзеясловаў, якая паказвае:
1. Што дзеяньне ськіраванае не на іншы прадмет, а на самога выканальні-
ка дзеяньня, прыкл.:
Хлопчык памйўся й апранўўся.
2. Што дзейнік падлягае дзеяньню, але ня чужому а свайму собскам .
у ўзаемна-зваротных дзеясловах, прыкл.:
Сябры абняліся й пацалаваліся.
Дзёці падзяліліся квёткамі.
3. Або што дзеяньне замыкаецца ў самым выканальніку, прыкл.:
Канчалася лёта.
в) Залежнага стану нельга тварыць ад гэткіх дзеясловаў:
1. Ад усіх непераходных дзеясловаў, прыкл.: хадзіць, ляжАць, спаць.
2. Ад зваротных дзеясловаў, утвораных ад непераходных дзеясловаў, прыкл.:
сінёцца, зелянёцца.
3. Ад зваротных дзеясловаў, якія й бываюць толькі ў зваротнай форме, прыкл.:
сьмяяцца, сьпяшацца, старацца, спадзявацца.
4. Ад зваротных безасабовых дзеясловаў, утвораных ад асабовых дзеясловаў,
прыкл.: падабаецца, хочацца, хацёлася, даводзілася.
♦ ♦
♦
АІІ ігапвіііуе уегЬз сап іаке іЬе Іогт оі іЬе асііуе уоісе ог іЬе равбіуе уоісе.
I. ТЬе асііуе уоісе оі іЬе уегЬ зЬо\уз іЬаі іЬе регеоп ог оЬ]есі із регіогтіп^ ап асііоп
л^ЬісЬ із саггіесі оуег іпіо ап оЬ]’есі ехргеззесі іп іЬе ассіізаііуе сазе ууііЬоііі а ргерові-
ііоп, е.&.:
Майстрй будўюць дом. Зкіііесі мюгктеп аге Ьпі1с1іп§ (Ье Ьочзе.
Пісьмёньнік напісаў кнігу. ТЬе ^гііег у/гоіе а Ьоок.
160 ВУЕЬОКЦЗЗІА^ — ЦРПТ 28
22 д) ТЬе развіуе уоісе оГ іЬе уегЬ зЬоууз іЬаі іЬе 8ііЬ]'есі сіоез поі регіогт ап асііоп,
Ьпі ІБ іізеІГ 8цЬ]'есіес1 іо іЬе асііоп о( апоШег регзоп ог оЬ]'есі ^ЬісЬ пнізі Ье ех-
ргеззесі іп іЬе іпзіттепіаі сазе, е.&.:
Дом будўецца майстрймі.
Дамй будўюцца майстрамі.
Кніга напісаная пісьмёньнікам.
ТЬе Ьочзе із Ьеіп^ Ьчііі Ьу зкіііесі мюгктеп.
ТЬе Ьоіізез аге Ьеіп^ Ьчііі Ьу зкіІІеН мюгктеп.
ТЬе Ьоок із \угіі1еп Ьу а мтііег.
Ь) ТЬе раззіуе уоісе І8 ехргеззесі аз іоііохуз:
1. ЕііЬег Ьу іЬе іЬігсі регзоп (зіп^іііаг ог ріпгаі) оГ а гейехіуе уегЬ Гогтесі ігот
а Ігапеіііуе уегЬ, е.^.: ? I
Ргез. Дом будўецца майстрамі. ТЬе Ьоызе із Ьеіп^ Ьііііі Ьу зкіііесі мюгктеп.
Разі Дом будав^ўся майстрймі. ТЬе Ьопзе \уаз Ьеіп^ Ьшіі Ьу зкіііесі ^огктеп.
Рці. Дом бўдзе будавацца майстрамі. ТЬе Ьопзе ууііі Ье ЬпіН Ьу зкіііесі ^огктеп.
2. Ог Ьу іЬе ра8і рагіісіріе раззіуе (оі еііЬег азресі) \уііЬ іЬе уегЬ “быць” (іо
Ье) ехрге^яесі ог ітрііесі, е,%.: I
Ргез. Кніга* напісаная пісьмёньнікам. ТЬе Ьоок (із) ^гіііеп Ьу а ^гііег.
Разі Кніга была напісаная пісьмёньнікам. ТЬе Ьоок \уа8 \угНіеп Ьу а мтНег.
ЕіН. Кніга бўдзе напісаная пісьмёньнікам. ТЬе Ьоок мНП Ье хугіііеп Ьу а хугііег.
* ТЬе ргезегН іепзе оі “быць” — “ёсьць” із шісіегзіоосі.
ЫОТЕ. Іп іЬе Вуеіогаззіап іап&ііа^е, Ьезісіез іЬе асііуе апсі раззіуе уоісез, іЬеге із а
іЬігсі уоісе — іЬе геНехіуе-тесііііт уоісе. ТЬіз уоісе із ехргеззесі Ьу а геДехіуе
уегЬ хуЬісЬ із іогтесі (гот іЬе ігапзНіуе уегЬ апсі сіепоіез асііоп “геЯехесі” апсі
сопсеіНгаіесі оп іЬе зпЬіесі іізеіі, е.^.:
1. Хлопец памыўся й апранўўся. ТЬе Ьоу хуазЬесі апсі сігеззесі ЬітзеП.
2. Сябрй абняліся й пацалаваліся. ТЬе Ггіепсіз етЬгасесі апсі кіззесі еасЬ оіЬег.
3. Канчалася лёта. 8шптег мгаз епсііп&.
с) Ыоіе іЬе уегЬз \уЬісЬ пеуег іаке іЬе іогт оГ апу уоісез:
1. аіі іпігапзіііуе уегЬз зіісЬ аз: хадзіць, ляжаць, спаць...
2. іЬе геЯехіуе уегЬз (огтесі ігот іпігапвіііуе уегЬз, е.&.: сінёцца, зелянёцца...
3. іЬе геЯехіуе уегЬз \уЬісЬ Ьауе опіу іЬе геЯехіуе (огт, е.&.: сьмяяцца, сьпяш^Ц-
ца, старацца, спадзявацца...
4. іЬе геЯехіуе ітрегзопаі уегЬз іогтесі Ггот регвопаі уегЬз, е.^.: падабйецца,
хацёлася, даводзілася...
ВУЕЬОКП88ІА^ — ІЛЧІТ 28 161
28 — III РАКТІСІРЬЕЗ / ДЗЕЯПРЫМЕТНІКІ
Дзеяпрыметнікі гэта прыметнікі, утвораныя ад дзеясловаў. Ад звычайных пры-
метнікаў яны розьняцца тым, што апрача асаблівасьцяў прыметніка (зьмяняюцца ў
родах, ліках і склонах) маюць яшчэ і асаблівасьці дзеяслова — паказваюць на час,
трываньне й стан. Прыкл.:
ДЗЁЙНЫ СТАН ЗАЛЁЖНЫ СТАН
ІДяп. час: мінаючы (які?) год
ідўчы год
хвалюючая вёстка
Пр. час: мінўлы год Нез. тр.: абмінаны горад
прошлы час пісаны ліст
Зак. тр.: абмінуты горад
напісаны ліст
УВАГА. Дзеяпрыметнікі, як і дзеясловы, могуць мець пры сабе ў сказе залежкп.
словы. Прыкл.: школа, пабудаваная на ўзгорку, так як: будаваць на ўзг э. .
Дзеяпрыметнік разам з залежнымі ад яго словамі завецца дзеяпрымётным с.юьз
злучэньнем.
Калі дзеяпрыметнае словазлучэньне стаіць пасьля назоўніка, да якога яно даты-
чыць, дык аддзяляецца коскамі, прыкл.:
Школа, пабудаваная на ўзгорку, відаць здалёку, але —
Пабудаваная на ўзгорку школа відаць здалёку.
I. Утварэньне дзеяпрымётнікаў.
1. У цяперашнім часе дзеяпрыметнікі ў беларускай мове бываюць толькі дзейнага
стану.
Дзеяпрыметнікі гэтыя творацца ад 3-яй асобы мн. ліку цяперашняга часу дзе-
яслова заменаю канцавога “ць” адпаведна да трох родаў на -чы, -чая або -чае,
прыкл.: ідўць — ідўчы, ідўчая, ідўчае; пяюць — пяючы, -ая, -ае.
Дзеяпрыметнікі цяперашняга часу ўжываюцца рэдка, бо толькі як азначэньні
без залежных словаў, прыкл.:
ідўчы (бягўчы) год, хвалюючая вёстка, але ня можна сказаць: “ідўчы за гэ-
тым”, толькі — “які (што) йдзе за гэтым”.
2. У прошлым часе дзеяпрыметнікі бываюць дзейнага й залежнага стану.
а) Дзеяпрыметнікі дзейнага стану творацца ад неазначальнай формы дзеясловаў
закончанага трываньня заменаю канцавога -ць на -л- ды даданьнем адпаведна
прыметнікавых родавых канчаткаў, прыкл.:
мінўць — мінўлы, мінўлая, мінўлае; адубёць — адубёлы;
зазелянёць — зазелянёлы; зьбялёлы, шчарнёлы.
Гэтая форма таксама рэдкая, ня ўсе дзеясловы яе маюць.
162 ВТЕІ.ОКЦ55ІА^ — ІЛ«Т 28
б) Найбольш ужываныя ў беларускай мове дзеяпрыметнікі прошлага часу залеж-
нага стану. Творацца яны ад неазначальнае формы ўсіх пераходных дзеясловаў
пры дапамозе суфіксу “-н-”* або “-т-" даданага заміж канцавога -ць ды пры
дапамозе прыметнікавых родавых канчаткаў, прыкл.:
чытаць — чытаны, -ая, -ае; мыць — мйіты (памйты)
купляць — купляны, -ая, -ае; біць — біты, -ая, -ае
купіць — кўплены, -ая, -ае; шыць — шйты, -ая, -ае
* Няма правіла, калі ўжываецца суфікс “-н-”, а калі “-т-”, а часам магчымыя
паралельныя й раўнапраўныя формы з “-н-", і “-т-”, як прыкл.: замкнёны й
замкнуты. ’ I' 1 ’
в) Дзеяпрыметнікамі залежнага стану з адпаведнай формай дзеяслова “быць” вы-
ражаецца залежны став дз ясловаў, прыкл.: Э
Кніга былй шмат кім чытйная, але нікім не прачытаная да канца (Гл. §28-11, Пб,2).
П Скланеньне дзеяпрымётнікаў.
Дзеяпрыметніь • ,.і , гак, як і прыметнікі, прыкл.:
Бягўчы год, 5-га лютага бягўчага году, у бягўчым годзе.
Прачытаная кніга, прачытанае кнігі, прачытанай кнізе,
прачытаную кнігу, прачытанай кнігай, у прачытаных кнігах.
Рагіісіріея аге уегЬа! асііесішез, уагуіп^ іп ^епсіег, апсі сіесІіпаЫе; іЬеу сап дцаіііу
апу поцп іп а зепіепсе.
Ппііке поппаі асЦесіІуев, іЬеу аізо зЬо^ ііте, азресі, апсі уоісе.
а. Рогтаііоп.
1. ТЬеге із опіу опе ргевепі рагіісіріе—іЬе асііуе.
ТЬе ргезепі асіке рагіісіріе із іогтесі ігот іЬе Згсі регяоп ріогаі о( іЬе ргеяепі іепзе
оі іЬе уегЬ Ьу зцЬзіііЫіпб -чы (-чая, -чае) Гог іЬе йпаі -ць, е.^.:
ідўць — ідўчы (ідўчая, ідўчае) [\уЬо (^Ьаі, хуЬісЬ) із] &оіп&
бягўць — бягўчы (бягўчая, бягўчае) (^Ьо із) тппіп^
хвалююць — хвалюючы, -чая, -чае (іуЬісЬ із) ехсіііп^
ТЬіз рагіісіріе із гагеіу іізесі апсі опіу \уЬеп іі зіапсіз іуііЬоці оіЬег сіезсгірііуе іуогсі8, е.#л
бягўчы год іЬе ргеяепі уеаг
хвалюючая навіна іЬе ехсіііп^ пеууз
Ьпі. навіна, якая ўсіх хвалюе — пеіуз хуЬісЬ із ехсіііп^ іо еуегуЬосіу.
ВУЕЕОКП88ІАМ — ІЖІТ 28 1 163
\УЬеп сіевсгірііуе ууопіз аге ргевепі, зіісЬ аз “усіх” іп іЬіз сазе, іпзіеасі оі іЬе рагіі-
сіріе, іЬе геіаііуе ргопопп “які/што” ^ііЬ іЬе уегЬ іп іЬе ргееепі ог разі іепзе іпіізі
Ье іізеН.
2. ТЬе рааі рагіісіріез Ьауе і^о Іогтз—іЬе асііуе апсі іЬе раззіуе.
I. ТЬе разі асііуе рагіісіріе, аізо поі оНеп чзесі, із іогтесі Ггот іЬе іпйпіііуе оі іЬе
уегЬ Ьу зоЬзіііпііп^ -л- Гог іЬе йпаі -ць апсі асісЬп^ іЬе асііесііуаі епсііп^е. ТЬпв:
мінўць (Іо разз) — мінўлы, мінўлая, мінўлае
пачарнёць (іо Ьесоте Ыаск) — пачарнёлы, -ая, -ае, е.%.:
мінўлы год (Іазі уеаг); пачарнёлыя лістй (сіагкепесі Іеауез)
II. а’) ТЬе разі рагіісіріе раззіуе із сЬагасіегі^есі Ьу еііЬег ап “-н-” ог “-т-” ЬеГоге
іЬе асііесііуаі епсііп^. ТЬе зпйіх “-н-” із іЬе тоге соттоп, Ьпі іЬеге аге
аЬзоіЫе пііез аз іо \уЬеп “-т-” із пзесі, е.&.:
чытаць — чытаны, чытаная, чытанае геасі
купляць (ітрегі.) — купляны, -ая, -ае і Ьоп&Ы;
купіць (рі.) — кўплены, -ая, -ае '
зрабіць — зроблены, -ая, -ае тасіе
мыць — мыты, мытая, мытае у^азЬесі
ЬЫ: шыць — шыты, шытая, шытае 8е\^п/8е\уесі
біць — біты, бітая, бітае Ьеаіеп
ТЬіз рагіісіріе із Гогтесі (гот ігапзіііуе уегЬз оі еііЬег азресі, іЬоіі^Ь регіесііуе
іогтз аге тоге соттоп.
Ь’) ТЬе раві раввіуе рагіісіріе із
іЬе раззіуе уоісе. (8ее § 28-П,
цзесі ууііЬ іЬе уегЬ “быць” (=іо Ье), іо ехргезз
II Ь, 2.)
Ь. Весіепзіоп.
А11 рагіісіріез аге сіесііпесі аз Ьагсі асЦесіІуез, е.&.:
1. ТЬе Ргезепі Асііуе Рагіісіріе
ЗШСПЬАК
Ыот.
Сеп.
Ваі.
Асс.
ідўчы
ідўчага
ідўчаму
ідўчы ог
ідўчага
ідўчая
ідўчае
ідўчай
ідўчую
ідўчае
ідўчага
ідўчаму
ідўчае
РЫІКАЬ
ідўчыя
ідўчых
ідўчым
ідўчыя (ідўчых)
164 ВУЕЬОНП88ІА^ — цмт 28
2. ТЬе Разі Раввіуе Рагіісіріе
Ыот. надрукаваны надрукаваная надрукаванае надрукаваныя
Сеп. надрукаванага надрукаванае надрукаванага надрукаваных
Ьос. у надрукаваным у надрукаванай у надрукаваным у надрукаваных
^ОТЕ. ТЬе рагіісіріе чзесі ууііЬ сіевсгірііуе хуогсіз і§ зерагаіесі Ьу сошшав опіу ууЬеп
іі Ы1о\У8 іЬе поііп іі ^паіійез, е.&.:
Школу, пабудав^ную на ўзгоркў, ТЬе всЬооІ Ьшіі оп іЬе Ьііі соіікі Ье зееп
можна было бачыць здалёку. ігот а сіізіапсе.
Вііі — Пабудаваную на ўзгорку школу можна было бачыць здалёку.
28—IV УЕВВАЬ АОУЕКВ8 ДЗЕЯПРЫСЛОЎІ
1. Дзеяпрыслоўі — гэта прыслоўі, утвораныя ад дзеясловаў. У сказе дзеяпрыслоўі
абазначаюць дадатковае дзеяньне ды паясьняюць выказьнік, які выражае галоў-
нае дзеяньне. Прыкл.: Хлопчык гартаў кнігу, разглядаючы малюнкі.
Параўнайце да: Хлоі а кртаў кнігу ды разглядаў малюнкі.
2. Дзеяпрыслоўі маюць аса Ііівасьці прыслоўяў і дзеясловаў:
а) Як прыслоўі, яны нязьменныя ды паясьняюць галоўны дзеяслоў, адказваюць на
пытаньні як? якім чынам? калі? чамў? Прыклады:
Вўчань ішоў (як?) сьпяшаючыся. Спацёў (якім чынам?) бёгаючы. Ня йдзі
далёка ў лес, (калі?) ня вёдаючы добра дарогі.
б) Як дзеясловы, ад якіх яны творацца, дзеяпрыслоўі бываюць пераходныя й не-
пераходныя, зваротныя й незваротныя ды закончанага або незакончанага тры-
ваньня.
3. а) Дзеяпрыслоўі незакончанага трываньня творацца ад дзеясловаў незакончанага
трываньня, ад 3-яе асобы множнага ліку, цяперашняга часу, пры чым:
у І-ым спражэньні канчаткі -уць (-юць) замяняюцца на -учы (-ючы);
у П-ім спражэньні канчаткі -аць (-яць) замяняюцца на -ачы (-ячы). Прыкл.:
I. спр. — пішуць — пішучы; хочуць — хочучы; пяюць — пяючы
II. спр. — ляжаць — лёжачы; любяць — любячы; носяць — носячы
б) Дзеяпрыслоўі незакончанага трываньня паказваюць на адначасовасьць дзеянь-
ня, выражанага дзеяпрыслоўем, і дзеяньня галоўнага дзеяслова, незалежна ад
таго, ці галоўнае дзеяньне адбываецца ў цяперашнім, прошлым ці будучым
часе. Прыкл.:
Цяпер. ч. Дзёці пяюць, ідучы = Дзёці пяібць і йдўць.
ВУЕЕОКП88ІАМ — ІЖІТ 28 165
Прошл. ч. — Дзёці пяялі, ідучы = Дзёці пяялі і йшлі.
Буд. ч. — Дзёці бўдуць пяяць, ідучй = Дзёці бўдуць пяяць і йсьці.
4. а) Дзеяпрыслоўі закончанага трываньня творацца ад дзеясловаў закончанага тры-
ваньня прошлага часу (адзіночнага ліку мужчынскага роду) пры дапамозе су-
фіксу “-шы”. Прыкл.:
напісаў — напісаўшы прынёс — прынёсшы
зрабіў — зрабіўшы пабёг — пабёгшы
б) Дзеяпрыслоўі закончанага трываньня (напісаўшы) выражаюць дзеяньне, закон-
чанае перад цяперашнім, прошлым або будучым часам галоўнага дзеяслова.
Прыкл.:
Цяпер. ч. Напісаўшы ліст, я йду на пошту. [Сьпярша напісаў (-ла), тады йду].
Прошл. ч. Напісаўшы ліст, я пайшоў на пошту.
Буд. ч. Напісаўшы ліст, я пайдў на пошту.
5. Дзеяпрыслоўе можа быць у стане дзейным і залежным.
Дзейны стан Залежны стан
Незакончанае трываньне — палохаючы бўдучы напалоханым, -ай, -ым
Закончанае трываньне — напалохаўшы быўшы напалоханым, -ай, -ым
Прыклады: Дзейны стан — Сабака бёгаў, палохаючы курэй.
Напалохаўшы курэй, сабака лёг.
Залежны стан — Бўдучы напалоханай, яна баялася ўвёчары
хадзіць адна.
Бйўшы напалоханым у вайнў, хлопчык і
пасьля баяўся самалётаў.
Формы залежнага стану ўжываюцца рэдка.
УВАГА. Дадатковае дзеяньне можна выразіць дзеяпрыслоўем толькі тады, калі яго
выконвае той самы выканальнік, што й галоўнае дзеяньне, прыкл.: Янка
працаваў, адпачываючы. (Янка працаваў і Янка адпачываў). Але — Янка
працаваў, а сябры адпачывалі.
6. Дзеяпрыслоўныя словазлучэньні заўсёды, г. зн. незалежна ад іхнага месца ў сказе
адносна дзеяслова-выказьніка, выдзяляюцца коскамі. Прыкл.: Сабака падбёг да
мянё, памах^ўшы хвастом. Або — Памахаўшы хвастом, сабака падбёг да мянё.
7. Адзіночныя дзеяпрыслоўі ў васноўным таксама аддзяляюцца коскамі, незалежна
ад іхнага месца ў сказе адносна дзеяслова-выказьніка, за выняткам толькі тых дзея-
прыслоўяў, што адказваюць на пытаньне “як? якім чйнам? у якім стйне?”, якія
стаяць звычайна ў канцы сказу ды перад якімі коска ніколі ня ставіцца, прыкл.:
Вўчань ішоў (як?) сьпяшаючыся. Трактары йшлі (як?) грукочучы.
166 | ВУЕЬОКП55ІАМ — ІІМТ 28
Але й гэтыя дзеяпрыслоўі, калі ўжытыя два ці больш разам, трэба аддзяляць
коскамі, прыкл.: Хлапцй слўхалі сябру, зьдзіўляючыся й зайздросьцячы, як шмат
ён усяго бачыў. м
Дзеяпрыслоўі, што адказваюць на пытаньне калі. , заўсёды аддзяляюцца
коскамі, прыкл.: Памыўшыся, (калі?) ён лёг спаць. Сьнёдаючы, (калі?) разгавары-
ліся.
**
*
1. А уегЬа! аскегЬ Ьаз іЬе сЬагасіегізіісз о( ЬоіЬ уегЬ апсі аскегЬ.
а) Ьіке ап асІуегЬ, іЬе уегЬа! асіуегЬ із цпіпЯесіесі апсі товійез іЬе таіп уегЬ (і.е., іі
ап8\гег5 іЬе дце?1іоп Ьо\у? \\Ьеп? \уЬу?), е.&.:
Хлопец чытаў, сёдзячы пры сталё. ТЬе Ьоу \уаз геас!іп&, (\уЬі!е) вііііп^ аі ІЬе
іаЬІе.
Ь) Ьіке а уегЬ, іЬе уегЬа! асІуегЬ тау Ье ітрегіесііуе ог регГесііуе, ігапзіііуе ог іп-
ігапзіііуе, апсі гейе:-.< : аспгеЯехІуе, е.&.:
ён ішоў, чытаючы нёшта.
Прачытаўшы, ён усьміхнўўся.
ён ішоў да нас, махаючы рукой
і ўсьміхаючыся.
Не \уа1кес1, (\уЫ1е) геасііп^ зотеіЬіп^.
Науіп^ геасі (іі), Ье зтііесі.
Не \уа1кесі іохуагсі цз, \уауіп§ Ьіз Ьапсі апсі
8ГПІ1ІП&.
2. а) ТЬе ітрегіесііуе уегЬа! асКегЬ із іогтесі ігот іЬе ргезепі зіет оі іЬе ітрегіесііуе
уегЬ Ьу аскНп^: М
іЬе 8цЯіхе8 -учы (ючы) іо іЬе уегЬз оі іЬе Гігві Сопіп^аііоп
апсі іЬе зцйіхез -ачы (ячы) Іо іЬе уегЬз оі іЬе 8есот1 Сопііібаііоп, е.^.:
пішуць — пішучы (\уЬі!е) утііп^; гавораць — гаворачы (\уЫ1е) 8реакіп&.
пяюць — пяючы (хуЬіІе) зіп&іп#; носяць — носячы (\уЫ1е) саггуіп^.
Ь) ТЬе ітрегіесііуе уегЬаІ асІуегЬ сіоез поі сЬап^е, апсі іівеіі сіоез поі ехргезз іЬе
іепзе. ТЬе таіп уегЬ, Ьо\уеуег, \уііЬ \уЬісЬ іЬе асііоп ехргеязесі Ьу іЬе ітрегіесііуе
уегЬаІ асіуегЬ із а1\уауз вітпііапеоііз, сіеіегтіпез іЬе іепзе, е.^.С
РКЕ8ЕЫТ
Дзёці пяюць, ідучй лёсам.
*
ТЬе сЬіІсІгеп аге 8Іп&іп&, (\^Ы1е)
\?а1кіп§ іп іЬе Гогезі.
Дзёці пяюць і йдўць лёсам.
ТЬе сЬіІсігеп аге зіп^іп^ апсі (аге) \уа1кіпв
іп іЬе іогезі.
РА8Т
Дзёці пяялі, ідучіэі лёсам. Дзёці пяялі і йшлі лёсам.
ТЬе сЬіІсІгеп \уеге зіп^іп^, (\уЬі1е ТЬе сЬіІсігеп \уеге зіп^іп^ апсі (\уеге)
ІЬеу \уеге) м/аікіп^ іп іЬе іогезі. \уа1кіп& іп іЬе іогезі.
ВУЕЬОВІІЗЗІА^ — ІІРПТ 28 167
ГОТТІКЕ
Дзёці бўдуць пяяць, ідучй лёсам. Дзёці бўдуць пяяць і йсьці лёсам.
ТЬе сЬіІсігеп тіі Ье яіп^іп^ (^ЫІе ТЬе сЫІсігеп \уі11 Ье зіпрпё апсі (\уі11 Ье)
іЬеу \уі11 Ье) хуаікіп^ іп іЬе Гогезі \уа1кіп& іп іЬе іогезі.
3. а) ТЬе регіесііуе уегЬаІ асІуегЬ ія іоппесі ігот іЬе разі іеп§е оі іЬе регіесііуе уегЬ Ьу
аскііп^ іЬе зіійіх -шы іо іЬе яіп^ііаг тазсііііпе Іогт, е.&.:
Напісаў —
Зрабіў —
Прынёс —
Пабёг
напісаўшы
зрабіўшы
прынёсшы
пабёгшы
Ьауіп^ уугіііеп
Ьауіп^ сіопе
Ьауіп^ Ьгоп^Ьі
Ьауіп^ гпп
асііоп сотріеіесі ЬеЬ>ге іЬе ргеяепі, раяі, ог
Науіп^ \угіііеп іЬе Іеііег, I ат &оіп& іо іЬе
рояі ойісе.
Науіп^ \угіііеп іЬе Іеііег, I \уепі іо іЬе
рояі оЯісе.
Науіп^ \угіііеп іЬе Іеііег, I яЬаІІ іо іЬе
рояі ойісе.
апсі іЬе уегЬ іі тобійея із аімгауя регіогтеН
— дзёці)
ішлі. — іЬе уегЬаІ асіуегЬ саппоі Ье ііяесі
— дзёці апсі мы.
Ь) ТЬе регіесііуе уегЬаІ асіуегЬ ехргеязез
йііііге асііоп оі іЬе таіп уегЬ, е.&.:
Напісаўшы ліст, я йду на пошту.
Напісаўшы ліст, я пайшоў на пошту.
Напісаўшы ліст, я пайдў на пошту.
4. ТЬе асііоп ехргеввесі Ьу іЬе уегЬаІ асІуегЬ
Ьу іЬе 8ате яііЬіесі, е.&.:
Дзёці пяялі, ідучы. (опе зпЬіесі
Вііі іп іЬе зепіепсе: Дзёці пяялі, калі мы
Ьесапзе іЬеге аге ілуо сііЯегепі зпЬіесіз
5. УегЬаІ аскегЬя \уЬеп пяесі луііЬ сіеясгірііуе мюгсія аге аі^ауя яерагаіесі Ьу соттая, е.&.:
Зрабіўшы хятняе заданьне, мы пайшлі Науіп^ сіове опг Ьоте^огк, \*е \уепі іо іЬе
ў кіно. тоуіея.
Ог: Мы пайшлі ў кіно, зрабіўшы хатняе заданьне.
6. УегЬаІ асІуегЬя мчіЬопі
“Ьо\у?”, апсі \уЬісЬ пяпаііу
тая. Еог ехатріе:
Ідучй (калі?), мы пяялі.
Памйўшыся (калі?), хлопчык
лёг спаць.
Вчі: Яна гаварыла не хвалібючыся (як?).
Трактарй йшлі грукочучы (як?).
сіеясгірііуе луогсія ехсерііп^ іЬояе \уЬісЬ апя^ег іЬе дпеяііоп
яіапсі аі іЬе епсі оі іЬе яепіепсе, аге аіяо яерагаіесі Ьу сот-
МТііІе хуаікіп^, \уе \уеге зіп^іп^.
Науіп^ ^аяЬес! Ьітяеіі, іЬе Іііііе Ьоу \уепі
іо Ьесі.
8Ье іаікесі хуііЬоііі а&ііаііоп (саітіу).
ТЬе ігасіогя тоуесі поіяііу.
168 ВТЕІ.ОКІІ88ІАК — І5МІТ 28
28 — V ТНЕ РЫІРЕКЕЕСТ ТЕМ8Е АМП ТНЕ ГІІТНКЕ РЕКЕЕСТ ТЕЫ8Е
ЗАПРОШЛЫ ЧАС I ПРАДБЎДУЧЫ ЧАС
1. а) У беларускай мове ўжываецца і запрошлы час, якім выражаецца дзейнасьць,
што здарылася перад другой дзейнасьцяй таксама прошлага часу, прыкл.:
Я быў ужо зрабіўшы лёкцыі, калі прыйшоў мой сябра.
б) Запрошлы час выражаецца прошлым часам ад дзеяслова “быць” і дзеяпры-
слоўем закончанага трываньня, прыкл.: I
Ганна была ўжо паёхаўшы, калі я быў у іх. I
Я быў прачытаўшы, прынёсшы,пайшоўшы...
2. а) Прадбудучы час выражае дзейнасьць, што станецца раней за другую будучую
дзейнасьць, прыкл/
Я бўду ўстаўшы, ка^іі ты прыйдзёш. М
б) Прадбудучы час выражаецца дзеясловам “быць” у будучым часе і дзеяпры-
слоўем закончанага трываньня, прыкл.:
Яна ўжо бўдзе вярнўўшыся, калі мы да яё паёдзем.
1. а) То ехргевз ап асііоп \уЬісЬ іоок ріасе іп іЬе разі Ьеіоге апоіЬег ра§і асііоп іЬе
рііірегіесі із іівесі, е.&.:
Яна была ўжо паёхаўшы, калі мы 8Ье Ьасі аігеасіу ІеЙ \уЬеп \уе сате іо
былі ў яё. УІ8Іі Ьег.
Ь) ТЬе рііірегіесі іепзе із іогтесі хуііЬ іЬе разі іепзе оі быць апсі іЬе реііесііуе уегЬа!
асКегЬ, е.&.:
Я быў зрабіўшы лёкцыі, калі I Ьасі сіопе ту Ьоте^огк ууЬеп ту Ггіепсі
прыйшоў мой сябра. сате.
2. а) ТЬе йіінге регіесі ехргеязев ап асііоп \уЬісЬ \уі11 Ьарреп іп іЬе йііііге Ьеіоге ап-
оіЬег асііоп, е.^.:
калі мама I ^ЬаІІ Ьауе ^опе ууЬеп ту тоіЬег ^ііі Ье
вернецца з работы. Ьаск Ггот ^огк
Ь) ТЬе іоіпге рейесі із Гогтесі ііяігіб ^Ье Нліііге Іепзе оі быць (бўду, бўдзеш...) 5УІіЬ
іЬе регіесііуе уегЬаІ асіуегЬ. 1 у 3
ВТЕЬОКЦ88ІА^ — ІЖІТ 28 169
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 293. а) Прачытайце дзеясловы ды выпішце паводля ўзору: у
пёршы слупок дзеясловы непераходныя, у другі пераходныя ды да пераходных
дапішэце дзеяпрымётнікі прошлага часу залёжнага стану. (Глядзеце § 28-111, 26.)
Напісёць, плысьці, будаваць, сьмяяцца, завёсьці, прачытаць, рўхацца, апрацаваць,
падараваць, ёхаць, сьпяшацца, знаходзіць, бёгчы, пашыць, вйбраць, спаць,
раскрыць, хадзіць, пераплысьці.
УЗОР. Непераходныя Пераходныя
Дзеяпрымётнікі
напісаны, -ая, -ае
плысьці
напісаць
б) Укладзёце сказы зь дзеяпрымётнікамі з пўнкту а). Прыкладам: Напісаны ліст за-
быліся занёсьці ў паштовую скрынку. Або: Ліст напісаны татам.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 294. а) Ад дадзеных дзеясловаў паводля ўзору ўтварэце:
1. Дзеяпрымётнікі цяпёрашняга часу дзёйнага стану.
УЗОР. Ідўць — ідўчы, ідўчая, ідўчае
ідўць надыходзяць цьвітўць
бягўць засынаюць хвалююць
2. Дзеяпрымётнікі прошлага часу дзёйнага стану.
УЗОР: мінўць — мінўлы, мінўлая, мінўлае
мінўць пачарнёць пажаўцёць абамлёць
адубёць зьбялёць састарэць ап’янёць
3. Дзеяпрымётнікі прошлага часу залёжнага стану.
УЗОР: чытаць — чытаны, чытаная, чытанае
прачытаць
разьбіць
маляваць
пісаць
збудаваць
раськідаць
м ы ць
наняць
шыць
кінуць
забыць
схаваць
170 ВУЕЬОКІІЗЗІЛЯ — ІЖ'ІТ 28
б) Перапішэце сказы, заміж кропак устаўляючы ў вадпавёднай форме дзеяпрымёт-
нікі цяпёрашняга часу дзёйнага стйну ад дзеясловаў з пункту “а, 1.”.
1. ён піша ў газэту пра ... справы. 2. Гэта вёчна ... гадзіньнік. 3. Мы ўжо рыхтў-
емся да ... сьвятаў. 4. Сёньня я чўла ... вёстку. 5. ... дзіця раптам прахапілася
й заплакала. 6. Мы праяжджалі ля ... садоў.
в) Укладзёце сказы зь дзеяпрымётнікамі, утворанымі ад дзеясловаў з пўнкту “а, 2",
а тады з пўнкту “а, 3”. ’ хіЛ I М
г) Перапішэце сказы, ад дзеясловаў’у дўжках утварэце дзеяпрымётнікі прошлага ча-
су дзёйнага стану ды пастаўце іх у вадпавёднай форме.
1. (Мінаць) год багаты на цікавыя падзёі.
2. (Адубёць) " птўшка скача па сьнёзе.
3. На дўбе > іася крыхў (пачарнёць) лістоў.
4. У дзядўлі (састарэць) вочы добра ня бачаць, у (пажаўцёць) твары ні кропелькі
крыві.
5. (Абамлёць) ад змўчаньня рўкі ледзь трымалі цяжкі пакўнак.
6. Усім нам, (ап’янёць) ад паху чаромхі, пачала балёць галава.
7. На (зьбялёць) твары хлопчыка маляваўся страх.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 295. а) Перапішэце сказы, ад дзеясловаў у дўжках утвараючы
дзеяпрымётнікі прошлага часу залёжнага стану ў вадпавёднай форме.
1. Верш, (прачытаць) ім, не зрабіў на нікога ўражаньня. 2. Ратуша, нядаўна
(збудаваць) у Тароньце, мае імпазантную архітэктўру. 3. Паляна, (абступіць) з
усіх бакоў лёсам, млёла ад гарачыні. 4. Пёрад намі раськінулася мора, (заліць)
святлом мёсяца. 5. Капялюш, (забыць) нёкім, ляжаў на лаўцы ў парку. 6. Кашўлі,
ручнікі, (вышыць) рукамі, каштўюць вёльмі дорага.
б) Сказы з пўнкту “а)” перабудўйце так,каб ня трэба было ў іх ставіць коскі, ды
запішэце новыя сказы. (§28-111, РЮТЕ.)
в) Перапішэце сказы, дзе трэба ўстаўляючы коскі.
1. Я добра памятаю казкі чўтыя мною ў малёнстве. 2. Мы маем партрэт Скарьіны
намаляваны беларўскім мастаком Пётрам Мірановічам. 3. ёсьць у нас і іншыя
намаляваныя Мірановічам абразы. 4. У атрыманай вамі ўчора газэце ёсьць шмат
цікавых артыкўлаў.
ВУЕЬОКІІ88ІАГС — ІЖІТ 28 1 171
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 296. а) Прачытайце сказы, а тады напішэце іх паводля ўзору
ў залёжным стйне. УЗОР: Холад бўдзе пераможаны сонцам.
1. Сонца пераможа холад. 2. Вўчань напісаў практыкаваньне. 3. Настаўнік пры-
нёс сшыткі. 4. Галя прачытала цікавае апавяданьне. 5. Падарожнікі выпілі вады.
6. Мама адчыніла вакно. 7. Краўчыха пашыла сукёнку. 8. Міхась разьвязаў задачу.
б) Перапішэце сказы, дзеясловы ў дўжках замёньваючы на дзеяпрымётнікі залёжнага
стану, дапасаваныя да падчыркнутых назоўнікаў.
1. (Акрапіць) расою поле пахла вогкасьцяй. 2. Нёйкае яшчэ ня (знаць) адчуваньне
ахапіла Сьцёпку. 3. Грамада камяніцаў, (раськінуць) на вялікай прасторы, вёльмі
прыгожа спушчалася да даліны Сьвіслачы. 4. Цыбаты сітнік зьвёшваецца над см.
ліста-чорнай гладзяй “чортавых вакон”, (аздобіць) крўглымі вадзянымі лапухс
5. Так і ляжыць Гнілое балота, (заслаць) туманом. 6. Сьцёпка рабіў уражан’ >
спакойнага чалавёка, (упэўніць) у сваіх сілах. (Паводля Я. Коласа).
в) Прачытайце сказы ды перабудўйце іх паводля ўзору, пастаўце дзеясловы ў за-
лёжным стане.
УЗОР. Абраз намаляваў мастак. Абраз намаляваны мастаком.
1. Абраз намаляваў мастак. 2. Сьнег завёяў усё сьцёжкі. 3. Вўчні падрыхтавалі
п’есу. 4. Галя разьбіла кўбак. 5. Зіма заслала зямлю бёленькім пухнатым дываном.
6. Тата скасіў травў. 7. Між Вяльлёй і Сьвіслачай пабудўюць канал 60 кілямэтраў
удаўжкі. Ля Вялёйкі паставілі на Вяльлі загату 2.3 кілямэтра ўдаўжкі ды ство-
раць вадасховішча, што сваймі памёрамі мала ўстўпіць славўтай Нарачы. Вада-
сховішча гэтае бўдуць зваць Вялёйскае мора.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 297. Перапішэце сказы. Часьцінку не (ня) пішэце зь дзеяпрымёт-
нікамі адпавёдна рАзам або асобна (§ 27-VI, I а, 3).
1. Ужо цямнёла, яны кінулі (не, ня) закончаную работу й пайшлі дамоў.
2. (Не, ня) закончаная імі работа бўдзе рабіцца далёй заўтра.
3. Няпрыёмна зайсьці ў (не, ня) правётранае памёшканьне.
4. (Не, ня) прасохлая ад расы трава блішчэла на сонцы.
5. Адэса — (не, ня) замярзаючы порт на Чорным моры.
172 ВУЕЬОКІІ88ІА№ — ІІМТ 28
6. Кажны спад ці прыбытак вады ў Нёмане не праходзілі (не, ня) заўважнымі дія
сялянаў.
7. (Не, ня) дасьлёдаваная нікім мясцовасьць прыцягвала ўвагу геолягаў.
ПРАКТЫКАВАНЫіЕ 298. Ад дзеясловаў паводля ўзору ўтварэце:
а) Дзеяпрыслоўі незакончанага трываньня.
УЗОР: пішуць — пішучы; ляжаць — лёжачы
ёдуць
рысўюць
малююць
чытаюць
сьмяюцца
разьвітваюцца
кормяць
сочаць
глядзяць
сядзяць
разыходзяцца
бароняцца.
б) Дзеяпрыслоўі закончанага трываньня.
УЗОР: сказаў — сказаўшы; папытаўся — папытаўшыся
прачытаў
пасадзіў
заклёіў
атрымаў
зрабіў
сабраўся
памйўся
усхваляваўся
сустрэўся
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 299. а) Замянёце адзін зь дзеясловаў на дзеяпрыслоўе. Злўчнік
“і” прапусьцёце, дзеяпрыслоўныя словазлучэньні выдзельце коскамі.
1. Увёсну Прыпяць шырака разьлілася й затапіла берагі. Увёсну Прыпяць шйрака
разьліваецца й затапляе берагі. 2. Шахцёры йшлі з працы й тўтарылі. Шахцёры
йдуць з працы й гўтараць. 3. Сабака бег папёрадзе мянё ды памахваў хвастом.
Сабака падбёг да мянё ды памахаў хвастом.
б) Перапішэце сказы, замяняючы дзеясловы ў дўжках на адпавёдныя дзеяпрыслоўі;
дзеяпрыслоўныя словазлучэньні вйдзельце коскамі.
1. Гуляе паводка (адбіваць) у сабё чыстае нёба й бліскўчае сонца.
2. (Мінўць) ляснўю паляну зўбар выходзіць на дарогу й спыняецца.
3. Дзівіўся дзядзька тут нямала (ісьці) тунэлем да вакзала.
4. Танцавалі зоркі (пазіраць) на бёлую зямлю.
Ьаке Хтагаск, реагі оГ Вуеіопіэаіа
вуеьоніізвіа^ — ілчіт 28 173
5. Краскі ніжай гнуць галовы (пачўць) косак звон сталёвы.
6. Сьцёпка доўга стаяў (любавацца) горадам.
в) Замянсце дзеясловы ў дўжках на дзеяпрыслоўі або дзеяпрымётнікі.
1. Нярухома стаяў густы (амярцьвёць) лес, пгчыльна (прытуліць) верхавіны да
верхавінаў, (пераплёсьці) галіны, (акрыцца) бёлымі шатамі крохкай шэрані.
Толькі дзесь у гушчары галінаў сўха палўскваў мароз, (пераскокваць) з дрэва
на дрэва. Дзед Талаш і Мартын Рыль ішлі не (сьпяшацца), (выбіраць) найбо-
лей глухія лясныя дарожкі й сьцёжкі, (абыходзіць) небясьпёчныя мясьціны.
Нёба (заслаць) бёлымі воблакамі, пазірала няпрывётна й холадна. Ня вабілі
вока сялянскія сядзібы, (параськідаць) па засьнёжаных прасторах палёў. Нявёт-
ла пазіралі (пачарнёць) сьцёны хатаў і вокны, (выбеліць) зімоваю сьцюжай
(Паводля Я. Коласа)
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 300. а) Прачытайце сказы. б) Выпішце ў слупок падчыркнутыя
дзеясловы ды азначце, у якім часе яны ўжытыя.
1. Яна была ўжо ўсё начыста перапісаўшы, калі заўважыла, што прапусьціла цэ-
лы абзац.
2. Янка й Галя, як былі дамовіўшыся, сустрэліся ў Нью-Ёрку.
3. Калі прыйдзёш заўтра, я бўду скончыўшы чытаць гэтую кнігу.
4. Тэлефанўй рана, мы бўдзем ужо ўстаўшы.
5. ён быў ужо блізў страціўшы надзёю, калі чаканы ліст нарэшце прыйшоў.
174 ВУЕЬОІШ85ІАК — пгчіт 29
К Р У Г 29
сіняя-сіняя...
(Працяг з крўгу 28)
III.
ён сьхіліў галавў. I тут ямў раптам нёшта стўкнула. Вада! Самўм! Самўму яшчэ
няма. Але тыя за дзюнамі, напэўна лёглі, напэўна захўталі галовы. Ат, чорт! Рызык-
нўць апошні раз? Стаўка — пэўная сьмерць, на якўю ямў напляваць. Выйгрыш —
жыцьцё для дзіцяці... I
— Ляжй ціха, — сказаў ён. — Абяцай мне, што ня бўдзеш варушыцца. У ймя
нёба!
— У ймя нёба, — сказала малая. Дык сіняя-сіняя?!!
— Сіняя, — сказаў ён і, захапіўшы пляшку, скокнуў цёраз мур.
Ніхто ня стрэліў... Пятрок дакладна заўважыў кірўнак на ручным компасе. Потым
аддзёр рукаў ад сарочкі й завязаў рот і нос. Дыхаць адразу стала цярпіма. I тады ён
бёгма прыпусьціў у кірўнку да дзьвюх пальмаў...
Кажнае сэкўнды чакаючы сьпіною стрэлу, ён прывязваў да скуранога рамяня, по-
бач із скураным вядром, сваю пляшку.
Мяшок пакўтліва доўга не танўў. А вакол гучэў ужо ня стогн, а рык...
Пёршыя глыткі адбіліся болем у горле. Але вада кацілася ў горла, і ён піў, піў,
піў, а над ім імчалі хмары пяскў — самўм піў разам зь ім...
Іхны з Джаміляй закўтак раптам зьнік. Шум пяскоў напоўніў сьвет...
ён стаў на калёны й папоўз. Але й так яго раз-пораз зьгінала да зямлі. Тады ён
папоўз лёжачы... Нёкалькі разоў яго ссоўвала назад, як чарапаху.
ён плазаваў, адчуваючы, што памірае...
Тры разы вёцер зрываў яго з мўру, аж пакўль ямў не ўдалося перакуліцца ў яго.
А там ён адшукаў рукамі напаўзасыпаны горбік, паклаў побач зь ім цёплы ўжо мя-
шок, а сам лёг побач... Нёшта падступала павольна-павольна. Як сон. А потым бып-
цам нёхта дзьмўхнуў на сьвёчку. I стаў змрок.
...ён ачуняў раптам, адразу-ж успомніўшы і небясьпёку, і самўм, і стрэлы з-за дзю-
наў... Была цішыня. Павётра ачысьцілася.
ВУЕЕОВЫ88ІАК -- ІЖІТ 29 175
Пятрок вёдаў: з пачаткам ночы яны могуць прыйсьці зноў. I ён пасьпёшліва пачаў
прыгаршчамі высыпаць пясок із свайго малёнькага борджа. I ўрэшце адкапаў зь пяскў
малёнькі запылены кокан. Адсўнуў краёчак — сьпіць...
ён дастаў мяшочак з прыпасамі й пералічыў іх. Узяў тры жмёні мукі й замясіў
іх на кроплі вадй, разам із сўшаным мясам. Паклаў фінікі. Нічога, пад’ёсьці можна,
а смага амаль ня мўчыць уначы...
— Матыль-матйль, на мукі, за гарою тры ваўкі, — сказаў ён, успомніўшы сваё
малёнства.
— Сіняя-сіняя? — прамармытаў матыль.
— Сіняя-сіняя, — быццам у даўную гульню гуляючы, сказаў ён. — Еж.
ДзяўчіЗнка прыпала да пляшкі.
— Ты ня пі многа, — папрасіў Пятрок. — Уначы бўдзе холадна. — А сам пал'
маў, што ўначй бўдзе ці не занадта горача.
— I тамарынд там сіні?
— Тамарынду там няма, — сказаў ён. — Але там ёсьць лясы. Нёшта накшт ..
гэтых пальмаў, і там іх як зор на нёбе.
— А што ёсьць яшчэ?
— I яшчэ ёсьць рэкі.
— Што гэта?
— Ты вёдаеш, што такое Іхархар?
— Вёдаю. Шырокая сухая лагчына.
— Ну вось. А там лагчына шырынёю ў тры Іхархары. Толькі ня сухая, а поўная
вады. I вада гэтая не стаіць. Яна плывё, грукоча, цурчыць, або проста й плаўна рўха-
ецца напёрад. Удзёнь на ёй гуляе сонца. Уначы ў ёй адбіваюцца зоры.
Яна маўчала, быццам абдўмваючы нёшта.
— Ты дарослы, — сказала Джаміля, — і мне ня можна казаць такое даросламу.
Але мне здаёцца — ты хлўсіш. Такога ня можа быць на зямлі. Ты гэта, напэўна, каб
мне было весялёй. I яшчэ тамў, што бацька так доўга ня йдзе... А твая зямля, на-
пэўна, проста пясок, дзе няма й лўжыны. Сорам табё хлусіць. Людзі пустыні ніколі
ня хлўсяць.
— Я ня хлушў, — сказаў ён. — Ты-ж бачыла міраж? Гэта павётра прыносіць
яго зь іншых краёў, дзе шмат дрэваў і вады. Каб дзёці вёрылі. Ты-ж бачыла? Рэкі, а
над імі дрэвы.
— Гэта міраж, — як дарослая, сказала яна.
I тады ён стаў на калёны.
— Слўхай, — сказаў ён. — Імём гэтага нёба, тваім жыцьцём я прысягаюся табё, што
ўсе маё словы — праўда. Што запраўды ёсьць на сьвёце і балоты, і крыніцы праз
кажны дзесяток крокаў, і рэкі, і лясы, і такая зямля, што ўся сіняя.
176 ВУЕЬОКЦ88ІА^ — І'МТ 29
Яна доўга маўчала. ён чакаў.
______ Я хацёла-б туды, — сказала яна. — Пэўна, гэта там і ёсьць рай Алаха. Чамў-ж
ты пайшоў адтўль, адхаліб?
— Мянё выгналі злыя ворагі.
__Я-б такога ніколі не аддала, — ціха сказала яна.
— Тамў, што ты вёдаеш пустыню.
— А ты?.. Не, я не аддала-б... /.ЛЯ
I тут гэтыя словы быццам нёшта адпусьцілі ў ім. Бйццам прарвалася нёшта даў-
нае, даўкае, гнятўчае. I ён заплакаў. Бязгўчна. Толькі сьлёзы каціліся па шчоках.
— Раскажы, — ціха сказала яна. — 1 гэтыя... рэкі... значыць, і яны сінія?
— I яны сінія, — гартанна сказаў ён. — Іх шмат. А між іх стаяць лясы. I лясоў
таксама шмат. I паміж дрэваў бяжЬіць шмат ручаінаў. А замест пяскоў там паплавы,
і на іх шмат рознакаляровых квётак. А часамі на ўсё гэта падае сьнег... Ты ня вё-
даеш, што гэта — сьнег. ён падобны да бёлае воўны зь міліёнаў мэхары (вярблюдоў)...
Дзяўчынка глядзёла на яго, як на таго, хто зьявіўся з казкі. Абхапіла калёны
ручанятамі, паклала на іх падбародак, сьхіліла галавў...
Ён расказваў, і пёрад абмытымі вачыма, далёкае, жывое ўставала тое, што ён
тысячу разоў бачыў і адначасова нібы пазнаваў пёршы раз.
Крыжы на ростанях, вёскі ў барвяных каралях арабін, чырвоная шыпшына ля
дарог, начлёжныя коні ў туманё. Балаты, імшары, балаты. Мястэчкі сярод сініх
лясоў, масткі над начнымі ручаінамі.
— Я-б хацёла туды. V®
— Ты паёдзеш туды, — сказаў ён. |
— Добра, — перарывіста сказала яна.
Пятрок захўтаў яё й паклаў пад мур. Хай сабё пасьпіць. Стаяла цішыня.
... ён сядзёў над ёю й пазіраў, як ясьнёе над бязьмёжнасьцю трапяткая смуга ча-
роўнага зьзяньня.
Нёдзе там, за пустыняй, за морам, была другая зямля. I ён ня мог безь яё. Яё ня
было тут, але яна была.
Зямля-зямля!.. I
Джаміля дўмала, што ён зьявіўся з казкі... Гэта праўда... I трэба ратаваць казку,
пакўль яна казка, а ня пустыня. Трэба біцца за яё навет з самым д’яблам і памёрці
на сйных зялёных лугох, прыгажэйшых за ўсё на зямлі.
Вяртаньне. Толькі вяртаньне. Няхай там нікога няма. Камўсьці трэба пачаць.
Ён вытрывае тут і два, і тры дні. ён вытрывае тут... колькі спатрэбіцца. Ён ня
можа не зрабіць гэтага. Тамў што ён ня можа аддаць у рабства кудысьці на Чад або
ў Танжэр гэты камячок жывога цёла, які вярнўў ямў радзіму.
Радзіму, якўю таксама нёльга аддаць.
вуеьоішзяіа^ — гішт 29 | 177
I навет калі заб юць, ён памрэ з дўмкаю пра дзяўчйінку і з дўмкаю пра яё, бага-
цёйшы, чым за ўсе сямнаццаць пустйх год.
“Сіняя-сіняя...”.
За градою дзюнаў пачўлася частае плясканьне мазолістых вярблюджых ног.
Слоўнік (УосаЬпІагу)
стўкнуць (I) рі. разі стўкнуў, -ла, -лі
іо зігіке, іо Ьіі
самўм, -у (т.) зітоот
захўтаць (1) рі. раві захўтаў, -ла, -лі
іо \угар, іо гііск цр
рызыкнўць (I) (р(. о{ рызыкаваць, I)
іо гізк
стаўка, -і (I.) зіаке
выйгрыш, -у (т.) ^аіп, ргіге
захапіць (II) рі. разі захапіў, -ла, -лі
іо іаке, іо &гаЬ
компас, -у (т.) сотразз
сарочка, -і ({.) зЬігі
бёгма прыпусьціць іо зіагі іо гап
пакўтліва (асіу.) а^опігіп^іу
глыток, глытка (т.) сігіпк, топіЬЬіІ
закўтак, закўтку (ш.) согпег
ссоўваць(І); ссоўваю, -еш, -юць іо тоуе
Ьаск, іо рцвЬ Ьаск
ачуняць (I) (рЬ оі ачўньваць, I) (іп іЬіз
саве) іо ге&аіп сопясіоіізпезз
кокан, -у (т.) сосооп
прысягацца (I); прысягаюся, -ешся, -юцца
іо зугеаг
даўкі ,-ая, -ае азігіп^епі
гнятўчы, -ая, -ае орргеязіуе
гартанна (асіу.) іп а Ьоагзе уоісе
абхапіць (II), рЬ разі абхапіў, -ла, -лі
іо сІепсЬ, іо сіазр
на ростанях аі іЬе сгояз-гоасія
барвяны, -ая, -ае сгітяоп, ріігріе
перарывіста сказаць іо яреак іп а Ьгокеп
уоісе
смуга, -і (I.) Ьаге
зьзяньне, -я (п.) гасііапсе, ацгеоіе
цёла, -а (п.) ДезЬ, Ьосіу
радзіма, -ы (Ь) іаіЬегІапсі
града, -й (Ь) гіс^е, гап^е
мазолісты, -ая, -ае іоіІ-Ьагсіепесі, Ьогпу
29 — 1 ПАТЕ8 / ДАТЫ
1. Год / Уеаг
а) Цяпёр тысяча дзёвяцьсот сёмдзесят Ыо\у іі із 1974 (Ііі. іЬе 19741Ь уеаг).
чацьвёрты год.
ТЬе уеаг ів . • . із ехргеяяесі Ьу іЬе огсііпаі іштега! іп іЬе потіпаііуе 4- год.
Ь) У тЬісяча дзёвяцьсот сёмдзесят Іп 1974 (Ііі. іп іЬе 19741Ь уеаг).
чацьвёртым годзе.
Іп іЬе уеаг . . . (^Ьеп іЬе уеаг опіу із ^іуеп) із ехргеязесі Ьу “у” 4- іЬе огсііпа!
гштегаі іп іЬе Іосаііуе саяе + годзе.
178 ВТЕЕОКІІ88ІАМ — ІІМТ 29
2. Мёсяц і год / МопіЬ апсі Уеаг
У сакавікў тысяча дзёвяцьсот Іп МагсЬ о( 1918.
васямнаццатага году.
Іп іЬе топіЬ оі іЬе уеаг . . . І8 ехргебзесі Ьу “у” ‘ + іЬе пате оі іЬе топіЬ іп ІЬе
ІосаіКе саее + іЬе огсііпаі тітегаі іп іЬе ^епіііуе + году.
3. Дзень і мёсяц / Оау апсі МопіЬ
Каторага сёньня? УУЬаі із іЬе сіаіе іосіау?
Сёньня пятага лютага. Тосіау із іЬе 5іЬ оі ГеЬгішгу.
ТЬе сіаіе (оі іЬе топіЬ) І8 . . . із ехртеззесі Ьу іЬе ^епіііуе тавсііііпе оі іЬе огсііпаі
тітегаі, а^гееіп^ \\іМх ‘ ііе і оца “дня” . . . \уЬісЬ із цпсіегзіоосі.
4. Дзень, мёсяц і год Вг МопіЬ, апсі Теаг
Калі нарадзіўся Янка Купала?
Янка Купала нарадзіўся восьмага
ліпеня тысяча восемсот
восемдзесят другога году.
Оп хуЬаі сіаіе \уаз Дапка Кііраіа Ьогп?
Тапка Кцраіа \уаз Ьогп оп Тчіу 8іЬ, 1882
Оп іЬе . . . сіау оі іЬе топіЬ о( . . . іп іЬе уеаг . . . І8 ехргеззесі Ьу іЬе ^епіііуе
тазспііпе оі ТЬе огсііпаі тітегаі іог ЬоіЬ іЬе топіЬ апсі іЬе уеаг + году.
5. 8іпсе . . . І8 ехргеззесі Ьу “ад” \уііЬ іЬе 8епіІіуе, е.^.:
Яны жывўць у Канадзе ад ліпеня тысяча
дзёвяцьсот сорак дзявятага году.
ТЬеу Ьауе Ііуесі іп Сапасіа зіпсе Тціу,
1949.
6. Ггот . . . іо . . . із ехргеззесі Ьу
“ад” (+ іЬе огсііпаі тітегаі іп іЬе ^епіііуе)
“да” (+ іЬе опііпаі тітегаі іп іЬе ^епіііуе), е.&.:
Турыстыя былі ў Мёнску ад пятага да
дванаццатага травеня.
ТЬе ІОЦГІ8І8 \уеге іп Міепзк ігот іЬе йНЬ
іо іЬе іхуеІНЬ оі Мау.
29 — II ЕХРКЕ88ІОК8 ОГ АСЕ / ВьіРАЗЫ ВЕКУ
а) ТЬе зпЬіесі оі іЬе Еп^ІізЬ зепіепсе тіі8І Ье ехргезаесі іп іЬе сіаііуе (зее § 11*1» 3. с),
е.&.:
Колькі табё гадоў? Но\у оМ аге уоч?
Мне сямнаццаць. ! ат 8еуепіеет
ВУЕІ.ОВІ]$.ЧІА\ — ІЛЧІТ 29 I 179
Дзіцяці адзін год.
Ямў тры гадй.
Ёй дзёвяць гадоў.
ТЬе сЬіІсі із опе уеаг оМ.
Не із іЬгее уеагз оМ.
8Ье із піпе уеага оісі.
Ь) ТЬе разі апсі Ііііііге іепзез аге ехргеззесі Ьу было апсі бўдзе гевресііуеіу, е.§.:
Ігнатку было тры гадьі.
Сымону бўдзе дваццаць пяць.
ІЬпаіка \таз іЬгее уеагз оМ.
8утоп хтііі Ье Ьтепіу-йуе.
29 — III ТІМЕ ОГ ПАУ — ОМ ТНЕ НОНВ / ВыРАЗЫ ЧАСУ
ТЬе ііте оі іЬе сіау із ехргеззесі іп Вуеіотззіап тіЬ огсііпаі пнтегаів, е.&.:
УУЬаі ііте І8 іі по\г?
1. Каторая гадзіна цяпёр? або
Колькі чёсу цяпёр?
а) Цяпёр пёршая (. . . пятая,
дванаццатая) гадзіна.
б) Чверць (або пятнаццаць) да
трэйцяе.
Палавіна трэйцяе.
Тры чвёрці (або сорак пяць 1
часінаў) па другой. I
Або —; чверць да трэйцяе. |
Ці — бяз чвёрці трэйцяя. /
Пяць (мінўтаў або часінаў) да
чацьвёртае.
Пяць (мінўтаў або часінаў) па
чацьвёртай.
2. А каторай гадзіне?
а) А дванаццатай дня.
А другой (... пятай) дня.
А шостай (... адзінаццатай) вёчара.
А дванаццатай ночы. (А поўначы.)
А трэйцяй ночы.
А палавіне пятай раніцы.
б) Чверць да (па) пятай вёчара.
Дваццаць пяць да (па) пёршай дня.
Н із опе (. . . йуе, Ьуеіуе) о’сіоск.
А дііагіег (ог 15 тіпіііез) іо іЬгее.
Тууо іЬігіу.
А дцагіег іо іЬгее.
Еіуе тіпсЦез іо іочг.
Еіуе тітііез аііег Іоііг.
Аі ууЬаі ііте?
Аі Ідуеіуе о’сіоск пооп.
Аі 2:00 (. . . 5:00) р.т.
Аі 6:00 (. . . 11.00) р.т.
Аі тіНпі^Ы.
Аі 3:00 а.т.
Аі 4:30 а.т.
Аі а дпагіег іо (аНег) 5 р.т.
Аі і^епіу-йуе тігшіез іо (аДег) 1:00 р.т
ЫОТЕ: Гог іЬе \уога “тітііе” еііЬег часіна ог мінўта сап Ье іізесі.
Гог іЬе \уога “весопсГ’ еііЬег хвіліна ог сэкўнда сап Ье пвесі.
180 ВТЕЕОКЦ88ІА^ — ЦРПТ 29
29 —IV ТНЕ РА8Т ТЕМ8Е ОЕ ТНЕ УЕКВ УУІТН ТНЕ СОШБМСТЮ^ “КАБ”
ПРОШЛЫ ЧАС ДЗЕЯСЛОВА 3 ЗЛЎЧНІКАМ “КАБ”
1. У беларускай мове ў даданых сказах мэты або ўмовы, што пачынаюцца злучнікам
“каб”, дзеяслоў заўсёды стаіць у прошлым часе незалежна ад таго, у якім часе вы-
ражана дзейнасьць галоўнага сказу, прыкл.:
Я паліваю квёткі,-—_______
Я палівала квёткі,-----
Я бўду паліваць квёткі,^"^
каб добра расьлі.
Каб каза не скакала, то-б нагі не зламала.
2. Прошлы час з злучнікам “каб” ужываецца і пасьля дзеясловаў, што выражаюць
боязь, пажаданьне, просьбу або загад, прыкл.: I В
Баюся, каб пачка не прапала. Яны прасілі, каб вы зайшлі да іх.
ён хоча, каб ягоны сын быў лёкарам. Настаўнік сказаў, каб вўчні ціха сядзёлі.
3. Калі-ж у галоўным і даданым сказах той сам дзейнік, пасьля “каб” выказьнік вы-
ражаецца неазначальнікам, прыкл.: - Д
Яны паёхалі ў Атаву, каб адвёдаць сяброў. Мы сядзем, каб адпачыць.
1. Іп ецЬогсііпаІ-е сіацзез о( рпгрозе ог сопсііііоп іпігосііісесі Ьу “каб”, іЬе уегЬ ія пзесі іп
іЬе разі іепзе, геёагсііезз оі іЬе іепзе іп іЬе таіп сіачве. ТЬцз:
Настаўнік тлумачыць лёкцыю, каб мы
ўсё зразумёлі.
Настаўнік вытлумачыў лёкцыю, каб
мы ўсё зразумёлі.
Настаўнік вытлумачыць лёкцыю, каб
мы ўсё зразумёлі.
Вытлумачце лёкцыю, каб мы ўсё
зразумёлі.
ТЬе ІеасЬег ехріаіпя іЬе Іеззоп зо іЬаі чче ші-
(іегзіапсі еуегуіЬіп^.
ТЬе ІеасЬег ехріаіпесі іЬе Іезяоп 80 іЬаі
ііпсіегяіоосі еуегуіЬіп^.
ТЬе ІеасЬег тоііі ехріаіп іЬе іеязоп яо іЬаі уге
яЬаІІ нпсіегяіапсі еуегуіЫп^.
Ехріаіп іЬе іеяяоп 80 іЬаі \уе ішсіегяіапсі
еуегуіЬіп^.
2. АІіег уегЬя ехргеяяіп^ сіеяіге, ге^цеяі, ог соттапН іЬе сопіітсііоп “каб” Іоііо^есі Ьу
а уегЬ іп іЬе раяі іепзе із аізо пяесі, е.§.:
ён хоча, каб ягоны сын быў лёкарам. Не ууапія Ьія яоп іо Ье а сіосіог.
Ціха ТЬе ІеасЬег яаісі іЬаі іЬе зішіепів зЬоцІсі зіі
сядзёлі. дціеііу.
ВУЕТ.ОІШ88ІАК — ТЖІТ 29 I 181
3. ТЬе іпйпіііуе із іізесі іп іЬе япЬогсііпаіе сіапве іпяіеасі оГ іЬе ра§1 іепзе туЬеп іЬе §чЬ-
]есІ8 оі іЬе таіп апсі іЬе зтіЬогсІіпаІе сіаозез аге іЬе §ате, е.&.:
Яны паёхалі ў Атаву, каб адвёдаць
сяброў.
Мы сядзем, каб адпачыць.
ТЬеу хуепі іо Оііа\уа іо §ее іЬеіг Ггіепсіз.
У/е зЬаІІ 8Іі сіолл^п іо геві.
29 — V РПЫСТІІАТЮМ МАКК8 Ш ВУЕЬОІШ88ІА^
ЗНАКІ ПРЫПыНКУ ПАБЕЛАРЎСКУ
1. Регіосі (.) кропка або пункт. 7
2. Ехсіашаііоп тагк (!) клічнік. 8
3. (^ідезііоп тагк (?)
4. Сотта (,)
5. Зетісоіоп (;)
6. Соіоп (:)
пытальнік.
коска. 9.
кропка з коскай 10.
або пункт з коскай. 11.
двукроп’е або
два пўнкты.
ОазЬ (—)
Ооіз (...)
Вгаскеіз ( )
(^цоіаііоп тагкз
НурЬеп (-)
працяжнік.
шматкроп’е або
недаказ.
дўжкі.
(“ ”)двукосьсе.
злучок
А11 іЬезе рцпсіпаііоп тагкз ехсері соттав аге цзесі іп Вуеіогаззіап ассогсітё
гаіев зітііаг іо іЬозе Ьу хуЬісЬ іЬеу аге пзесі іп Еп^ІізЬ.
ТЬе іі8е о( іЬе сотта іп Вуеіогаззіап зііЬвіапііаІІу сііІТегз Ггот іЬаі іп Еп&ІізЬ. Ьоок
аі гаіе 29-VI.
29 — VI 80МЕ ІМРОВТАМТ ІШЬЕ8 ЕОВ ТНЕ ІІ8Е ОЕ ТНЕ СОММА
Ж ВУЕЬОКІІ88ІА1Ч
ВАЖНЕйШЫЯ ВЫПАДКІ, КАЛІ ТРЭБА СТАВІЦЬ КОСКУ
Коска ставіцца ў сказе:
1. Паміж аднолькавымі часьцінамі сказу (дзёйнікамі, выказьнікамі, дапаўнёньнямі,
азначэньнямі, акалічнасьцямі) —
а) Калі яны ня зьвязаныя ніякім злучнікам, прыкл.:
Мурй, дзьве халўпы, стайні былі разбўраныя.
Восень халодная, чорная, хмўрная сўнецца ціха, нячўтна штадзёнь.
б) Калі яны зьвязаныя злучнікамі а, але або ды (=йле).
Болей слўхай, а мёней гаварй! Мы пойдзем, але ня бўдзем бавіцца.
Брат прыёхаў, ды не надоўга.
в) Калі яны зьвязаныя злучнікамі: і, ды ( = і), ні, або, ці, то... ужытымі больш, як
адзін раз, прыкл.: Ідзём сягоньня ў школу і я, і ён, і ты. Або грап, або грошы
аддай! То лясок, то луг, то поле, то лужок зялёны. У раньнюю вяснў ні ў полі,
ні ў лёсе няма ні ягад, ні грыбоў.
182 | ВУЕЬОКІІ85ІА5 — ІЛЧІТ 29
УВАГА 1. Калі “і, ні, ці” паўтараюцца толькі два разы й няма далей паясьняльных
словаў, коскі можна ня ставіць, прыкл.:
I кабан і воўк — каштоўны здабытак.
Рыгор ці нічога не адказваў ці жартаваў.
УВАГА 2. Ня ставіцца коскі таксама перадЧ ні, ці, то” ў такіх выразах, як:
і так і сяк, і туды й сюды, і сьмех і грэх; ні жывы ні мёртвы, ні рыба
ні мяса, ні канца ні краю; ці туды ці сюды, то тудй то сюды, то так то
сяк, то ўзад то ўпёрад і г. д.
Калі-ж' злучнікі і/й, ды, то, а таксама разлучальныя або, ці — ужыты толькі раз,
коскі перад імі ня ставіцца, прыкл.: I .тКНЯ
Сымон піша й чытае. Гэта Янка ці Юрка? Марынка рысўе розныя краскі ды
малюе іх алавікамі або вадзянымі хварбкамі. I | I
УВАГА 3. Перад паясьняльнымі “або”, “ці” (тымі, заміж якіх можна ўжыць словы
“гэта значыць”) заўсёды ставіцца коска, прыкл.:
Рэкі налёжаць да двух вадазбораў, або басэйнаў (г. зн. басэйнаў).
2. На выдзяленьне зваротку (звароткам завецца слова, што абазначае імя асобы або
назоў прадмету, да якога зварачаюцца з мовай), прыкл.:
Хочаш піць, малёнькая? Гэй ты, Нёман, наша рака!
Бўсел, бўсел, клёка-клёка, дзе ты жыў?
3. На выдзяленьне пабочных словаў і сказаў (гэта значыць такіх словаў, што выра-
жаюць у сказе нейкую пабочную ўвагу, паясьненьне), прыкл.:
Садок быў, праўда, невялічкі. Зачыні, калі ласка, дзьвёры.
Гэта ты, напэўна, каб мне было весялёй.
4. Пасьля выклічнікаў: ох, ой, гэй, о . . . , калі пасьля іх не стаіць клічнік, прыкл.:
О, край родны, край прыгожы!
Ого-го-го, брат! — дзядзька кажа, — цяпёр зіма напэўна ляжа.
УВАГА. Калі выклічнік цесна зьвязаны ў вымаўленьні зь іншым словам, дык коска
ставіцца не пасьля выклічніка, а пасьля гэтага слова, прыкл.:
Гэй ты, сонца, гары ад зары да зарбі, . . .
Ой ты, вёцер, ня шумі ... ’
5. Коска ставіцца пасьля адмоўя “не”, што адказвае ангельскаму “по”, і пацьвяр-
джальных словаў: так, алё = уев, прыкл.:
Не, гэта ня ён! Так, так, іначай бывйла, не называўся забытым мой край.
Алё, гэта было так.
ВУЕЬОКЦ88ІА^ — ЦМТ 29 | 183
6. Коскамі выдзяляюцца прымётныя й дзеяпрымётныя словазлучэньні (прыметнікі й
дзеяпрыметнікі разам з паясьняльнымі словамі), калі яны стаяць пасьля назоўніка,
да якога яны датычаць, прыкл.:
Паабапал дарогі стаіць лес, сівй ад шэрані.
Дзед, звычййна вёльмі гаваркі, цяпёр маўчаў.
Старйя хвоі, аброслыя мохам, гарэлі, як сьвёчкі.
УВАГА. Прыметныя й дзеяпрыметныя словазлучэньні перад словам, да якога да-
тычаць, аддзяляюцца коскамі толькі тады, калі можна падставіць дзея-
прыслоўі “бўдучы”, ці “бйўшы”, прыкл.: поўны новых сіл і сьвётлых
надзёяў, я сьмёла йшоў напёрад.
7. Дзеяпрыслоўныя словазлучэньні заўсёды выдзяляюцца коскамі:
Пабачыўшы мянё, Галас завіляў хвастом.
Ходзіць сьвёкар па дварў, рашчасаўшы барадў.
УВАГА. Адзіночныя дзеяпрыслоўі таксама выдзяляюцца коскамі, за выняткам
толькі тых дзеяпрыслоўяў, што адказваюць на пытаньне “як? якім чы-
нам? у якім стане?”, прыкл.: ён ішоў кульгаючы (як?). Але — Памыў-
шыся (калі?), хлопчык лёг спаць. (Глядзеце § 28-ІУ, 7).
8. Коскамі выдзяляецца прыдатак (пры асаблівым падчыркненьні прыдатак выдзя-
ляецца працяжнікамі). Прыдатак — гэта азначэньне, выражанае звычайна назоўні-
кам (адным або з паясьняльнымі словамі), які стаіць у тым самым склоне, як і тое
слова, да якога ён датычыць, прыкл.:
Застаўся адзін сын, сірата. Або — Застаўся адзін сын — сірата.
Васіль, брат майго сябры, вёльмі любіць паляваньне.
У яго, Пётрака, ніколі ня было ні жонкі, ні дзяцёй.
УВАГА 1. Прыдатак, выражаны собскім назоўнікам (імя, прозьвішча, назоў), вы-
дзяляецца коскамі толькі пасьля асабовых займеньнікаў. Пасьля назоў-
нікаў коскі перад ім ня ставіцца, прыкл.:
Яго, Антося, любілі ўсе дзёці. *
Але: Дзядзьку Антося любілі ўсе дзёці. Рака Дняпро ўпадае ў Чорнае мора.
Горад Віцебск стаіць на рацэ Заходняй Дзьвінё.
УВАГА 2. Прыдатак, калі выражаны адным агульным назоўнікам без паясьняль-
ных словаў ды стаіць пасьля назоўніка, да якога датычыць, часта далу-
чаецца да гэтага назоўніка злучком, прыкл.: Гуляе вёцер-свавольнік.
Сьпёвам-гоманам і звонам поўніцца ўвесь сьвет. Шуміць бярозка над
Бярозай-ракой. Эй ты, Нёман-рак^, ці ты дўмаў, ці сьніў...
184 вуеьокііззіа^ — іжіт 29
9. Коскамі выдзяляюцца адасобненыя акалічнасьці, што паясьняюць папярэднія ака-
лічнасьці, прыкл.: I О
Нёдзе там, за пустйняй, за морам, была другая зямля.
Калісьці, даўным-даўно, праз усіб Эўропу прайшлі ледавікі.
Доўга, навет цэлыя гады, чуваць пах ляснога пажару.
10. Коскай аддзялякмша сказы ў складана-злўчаных сказах бяз розьніцы, ці гэтыя
сказы зьвязаныя злучнікамі, ці бяз злучнікаў. Складана-злўчанымі сказамі завуц-
ца тыя сказы, што складаюцца з колькіх раўназначных простых сказаў, незалеж-
ных адзін ад аднаго, прыкл.: "••>*? |М
Нёба сёяла цяпло, цёплы дожджык цярушыў.
У дўмках радасна было, бёглі пёсьні ад душй. (Купала)
Або: Тут рэчка пад бокам, і процьма ў ёй рыбы.
11. Коскамі аддзяляюцца даданыя сказы ад галоўнага (у складана-залёжных ска-
зах), прыкл.: у Ж' >ІГ'ЯЯЯ
Люблю я дарогі, што лёглі між гор. Я ня вёдаю, калі ён прыйдзё. Тое мёста, дзе
мы плавалі, ік.-ц.м. мне спадабалася. «ЙЗ Д
УВАГА 1. Складаны сказ, у якім адзін просты сказ незалежны, а рэшта простых
сказаў залежаць ад яго й паясьняюць яго, завецца складана-залёжным.
Залежны сказ, што паясьняе незалежны сказ, завецца дадбным сказам,
а незалежны сказ, які ён паясьняе, завецца галоўным.
УВАГА 2. Аднолькавыя даданыя сказы, зьвязаныя адзіночным злучнікам і (й),
ды ( = і), ці, або . . . коскамі не разьдзяляюцца, прыкл.:
Добра было прыслухоўвацца, як адарвёцца камёнчык з высокага бёра-
гу і ўпадзё ў вадў ды прыўскочыць шчупак з вады ў пагоні за палахлі-
ваю рыбкаю.
12. Коскамі аддзяляюцца таксама —
а) Няпоўныя сказы, што пачынаюцца злучнікамі: як, як-бьк бы, быццам-бы,
прыкл.:
Сьнег блішчыць, як халодная сталь (М. Багдановіч).
Як-бы на колы вада тая, ідзё ды ідзё Міхал у вабходы (Я. Колас).
Сэрца ныла, бы з нуды (Я. Купала).
Дзяўчынка не адыходзіла ад маткі, бі>іццам-бы баючыся яё аднў пакінуць (I-
Мёлеж).
б) Склонавыя формы назоўнікаў або займеньнікаў з прыназоўнікамі: апрача,
акрамя, за выняткам, заміж і іншыя, прыкл.:
У хаце, апрача бабкі Насты, нікога ня было (Я. Колас).
Усё прыйшлі на час, за вйняткам двух хлапцоў.
Вазьмі шапку, заміж капялюша!
ВУЕЬОКІІ88ІА^ — іжтт 29 1 185
Соттаз аге іібесі іп зепіепсез іп іЬе Го11о\уіп& сазез:
1. То зерагаіе ісіепіісаі рагіз о( ІЬе зепіепсе (зоЬіесіз, ргесіісаіеб, оЬіесіб...):
а) ХУЬеп іЬеге аге по сопіііпсііопз Ьеі^ееп ІЬет, е.&.:
На сталё ляжаць кнігі, сшыткі, ТЬеге аге Ьоокз, поіеЬоокз (апсі) репсііз оп
алавікі. іЬе іаЫе.
Зося напісала лісты брату, сястры, Хозіа хугоіе Іеііегз іо Ьег ЬгоіЬег, іо Ьег зізіег
сяброўцы. (апсі) іо Ьег ^ігіігіепсі.
Ь) МГЬеп ісіепіісаі рагіз оі а зепіепсе аге іоіпесі ууііЬ іЬе соп]цпсгіоп8 а (апсі), але
(Ьііі), апсі ды (=але), е.^.:
Спачатку падўмай, а потым ТЬіпк йгеі, апсі іЬеп ап8\уег.
адказвай.
Мы пойдзем да іх, але ня бўдзем XV е зЬаІІ &о іо іЬет, Ьііі \уе зЬаІІ поі зіау
доўга бавіцца. іоп^.
Брат прыёхаў, ды не надоўга. Му ЬгоіЬег сате, Ьпі поі іог іоп^.
с) ХУЬеп ісіепгісаі рагіз оі а зепіепсе аге з'оіпесі \уііЬ іЬе гереаІаЫе сопішісгіопз: і.
ды(=і), ні, то, або (ог), ці (ог)..., е.^.:
Ганну праводзілі і мама, і тата,
і Янка.
У лёсе ня было ні грыбоў, ні ягад.
Ад шчасьця яна то плакала, то
сьмяялася.
Або пазвані мне, або напішы.
МОТЕ 1. Соттаз аге поі іізесі іп
1 так і сяк
ні туды ні сюды
то так то сяк
МоіЬег, іагііег апсі «ІоЬп \уеге зееіп^ Наппа
оЙ’.
ТЬеге \уеге по тчзЬгоошз ог Ьеггіез іп іЬе
Гогезі.
8Ье \уаз (по\у) сгуіп^ апсі (по\у) 1ап^Ьіп§
ігот Ьарріпезз.
ЕііЬег рЬопе те ог \угііе те.
8іісЬ ехргеззіопз аз:
(іЬіз \уау апсі іЬаі ^ау),
(пеііЬег опе \уау пог іЬе оіЬег),
(по\у Ііке гіііз, поуу Ііке іЬаІ), еіс.
Еог тоге ехатріез Іоок аі гііе Вуе1опі88Іап іехі § 29-УІ, 1в.
М)ТЕ 2. ХУЬеп іЬе сопіііпсгіопз і, ды ( = і), ні, то, або *(ог), ці *(ог) аге ііеесі
опіу опсе іп іЬе зепіепсе, а согпта із поі пеесіесі, е.§.:
Зося й Марііінка любяць рысаваць краскі 2озіа апсі Магупка Ііке 1о сіга\у До\уегз
ды размалёўваць іх алавікамі або апсі іо сокшг іЬет \уііЬ еііЬег
вадзян&мі хварбкамі. репсііз ог \уаіегсо1опг8.
*ЫОТЕ 3. “Або, ці” тау аізо Ьауе іЬе теапіп# ‘ЧЬаі із”, апсі іп гіііз саве іЬеу
аге аі\уауз ргесесіесі Ьу а сотта, е.&:
Беларўскія рэкі налёжаць да двух вадазбораў, або басэйнаў.
186 I ВУЕЬОКІІ88ІАК — гмт 29
2. А сотта ргесеНез апгі Го11о\у8 ап аскігебз, хуогНз ПепоНп^ регзопз ог еЬіпез іо \уЬіск
іЬе вреесЬ із асісігеззесі, е.&.:
Кладзіся спаць, с&нку.
А псік, коце.
Со іо Ьесі, ту ІіШе зоп.
Со а\уау, кіііу.
3. А сотта ргесесіез апсі іоііо^з рагепіЬеНс ууогсіз (ууогсіз іпзегіесі іп а зепіепсе, \уЬісЬ
поі Ьеіп^ а рагі оГ іЬе зепіепсе, ехргезз опіу ап асЫіііопаІ гетагк ог ехріапаііоп),
е.^.: ’ Я I
Дом быў, праўда, невялікі. ТЬе Ьоіізе, I тіізі асітіі, ууаз поі Ьі^.
Калі ласка, зачыні дзьвёры. Ріеазе зЬііі іЬе сіоог.
4. Соттав (ог ехсіатаііоп тагкз) іо11о\у іпіегіесііопз зцсЬ аз: — ой, о, ох, гэй..., е.§.:
О, край родны, край прыгожы...
Ой ты, вёцер, ня шумі.
ОЬ, ту паііуе сошіігу, ЬеапііЬіІ соцпігу...
ОЬ, \уіпс1, сіо поі Ыо\у.
МОТЕ. АУЬеп іЬе іпіегіесііоп із ргопоітсесі іоіпііу \уі!Ь іЬе іо11о\уіп& \уогс1, а сотта
Ы1о\у§ іЬі^ V->?асі оі 1Ье іп1ег]'есііоп: ой ты, вёцер.
5. А сотта аЫауз іо11о\У8 іЬе аЖгтаііуе рагіісіев “алё” ог “так” (уез) апсі іЬе пе^а-
іі\е рагіісіе “не” теапіп^ ‘ по”, е.§.: I | ШЦ
Так, так, былі іншыя часы. Уез, уез, іЬеге Ьауе Ьееп сІіЯегепі іітез.
Алё, гэта было так. Уез, іі \уаз зо.
Не, гэта ня ён Ыо, іі із поі Ье.
6. Афесііуез апсі рагіісіріез, \уЬеп іЬеу аге чзесі ууііЬ сіезсгірііуе \уогс1з апсі (оііоту іЬе
поііп іЬеу ццаіііу, аге зерагаіесі Ьу сопігпаз, е.&.:
Дзед, звычайна вёльмі гаваркі, цяпёр
маўчаў.
Старйя хвоі, аброслыя мохам, гарэлі,
як сьвёчкі.
ТЬе оісі тап, пзігаііу уегу іаікаііуе, \уаз по\у
зііепі.
Оісі ріпе ігеез, соуегеП \уііЬ тозз, \уеге
Ьіігпіп^ Ііке сапсііез.
1 • УегЬаІ асІуегЬз, \\сЬеп пзесі \аііЬ сіевсгірііуе уегЬз, аге аіхуауз зерагаіесі Ьу сотта8,е.&.:
Зрабіўшы хатняе заданьне, мы
пайшлі ў кіно.
Ог — Мы пайшлі ў кіно, зрабіўшы
хатняе заданьне.
Науіп^ сіопе оідг Ьоте\уогк, \^е \уепі іо іЬе
тоуіез.
Г^ОТЕ. УегЬаІ асКегЬз ууііЬоііі сіеясгірііуе \уогсІ8, ехсерііп^ іЬозе \уЬісЬ апз\уег іЬе
цііезііоп “як (Ьо\у)?”, апсі \уЬісЬ іізпаПу зіапсі аі іЬе епсі оі іЬе зепіепсе,
аге аІ8о верагаіесі Ьу соттав, е.^.:
Ён ішоў кульгаючы (як?). Не \уа1ке<1 1ітріп8.
Памыўшыся (калі ?), хлопчык Науіп^ \уа8Ьес1 ЬітзеН, іЬе ІіШе Ьоу \^епі
лёг спаць. 1о
ВТЕЬОКЦ88ІА^ — ІЛМІТ 29 ' 187
8.
Соттаз (ог сіазЬез) зерагаіе арровіііопз— аіігіЬпіез ехргеззесі Ьу пошіз (\уііЬ ог
\уііЬоііі ІЬе сіезсгірііуе хуогсіз) чуЬісЬ аіхуауз а&гее іп сазе \уііЬ іЬе \уогсі8 іЬеу дііаіііу,
е-ё-:
Васіль, брат майго сябры, вёльмі
любіць паляваць.
У яго, Пётрака, ніколі ня было ні
жонкі, ні дзяцёй.
Уазіі, ту ігіепсі’з Ьгоікег, геаііу Іікез
іо Ьшй.
Не, Реігак, пеуег Ьасі еііЬег а \уііе
ог сЬіМгеп.
МОТЕ 1. СЬгізііап апсі іатііу патез ог патез оГ сіііез, гіуегз еіс. аге ргесесіесі \уііЬ
а сотта опіу аііег регзопаі ргопошіз. ОіЬеглуіве соттаз аге поі озесі, е.&.:
Яго, Антося, усё любілі. Не, Апіоз, хуаз Іікесі Ьу еуегуЬосіу.
Дзядзьку Антося ўсе любілі. ЕуегуЬосіу Іікесі Нпсіе Апіоз.
Рака Дняпро ўпадае ў Чорнае мора. ТЬе Впіарго Кіуег гшіз іпіо іЬе Віаск 8еа.
МОТЕ 2. \УЬеп аіігіЬоііуе пошіз Ьауе по сіезсгірііуе луогсіз апсі іоііолу іЬе поіап іЬе;
дііаШу, іЬеу аге іоіпесі іо іЬозе поііпз \уііЬ а ЬурЬеп, е.&.:
Уцякай, мароз-дзядўля! Со а\уау, СгапсНаіЬег Ргозі!
Стаіць бярозка над Бярозай-ракой. ТЬе етаіі ЬігсЬ зіапсіз (§го\У8) Ьу іЬе Кі\е
Віагога.
9. АсІуегЬіаІ тосіійегз сіезсгіЬіп^ оіЬег асІуегЬз аге зерагаіесі Ьу соттаз, е.&.:
Нёдзе там, за пустйняй, за морам,
была другая зямля.
Калісьці, даўнйм-даўно, праз усю
Эўропу прайшлі ледавікі.
8оте\уЬеге Ьеуопсі іЬе сіезегі апсі іЬе зеа,
іЬеге у/аз апоіЬег іапсі.
Опсе ііроп а Ііте, 1оп&, Іоп^ а#о, ^іасіегз
тоуесі іЬгоп^Ь аіі оі Еіігоре.
10. Іп сотроііпсі зепіепсез (складана-злўчаных), соттаз зерагаіе іпсіерепсіепі сіапзез
ге^агсііезз оі хуЬеіЬег іЬеу аге зоіпесі Ьу а соп]ппсііоп ог поі. Еог ехатріе:
Сьвяціла сонца, цёплы дождж ішоў. ТЬе зіт \уаз зЬіпіп^ апсі а \уагт гаіп \уаз
іаіііп^.
Ганна пайшла ў тэатр, а Вёра Наппа \уепі іо іЬе іЬеаіге, Ьііі Уега
засталася дома. гетаіпесі аі Ьоте.
11. Соттаз аге аізо іізесі іп сотріех вепіепсе» (складана-залёжных сказах) іо зерагаіе
сіерепсіепі сіацзез ігот іЬе іпсіерепсіепі сіаіізе. Гог ехатріе:
Я ня вёдаю, дзе ён жывё. I сіо поі кпоху \уЬеге Ье Ііуез.
Тое мёсца, дзе мы плавалі, вёльмі I геаііу Іікесі іЬе ріасе \уЬеге \уе 8\уат.
мне спадабалася.
МОТЕ. Веідуееп Мепіісаі гіерепсіепі; сіаазез іоіпесі \уііЬ іЬе шігереаіаЫе сопіітс-
ІІОП8 і (й), ды (=і), або ог ці, а сотта із поі чэесі. Еог ехатріе:
ён нічога ня піша, калі прыёдзе Не сіоез поі \угііе апуіЬіп^ аЬопі \уЬеп Ьіз
ягоны сябра ды калі яні^і бўдуць Ггіепсі \уі11 аггіуе апсі \уЬеп іЬеу \уі11
у Нас. соте Іо П8.
188 ВТЕЬОКІІ88ІАК — ішіт 29
12. Соттаз аЬуауз зерагаіе
апрача, за вйняткам, заміж..., е.&.:
I кожны вёсел, лёгкі, як пташка, хоць
працўе, як тая мурашка.
У хаце, апрачй бабкі, нікога ня было.
Усё прыйшлі на час, за выняткам
аднаго хлапца.
Вазьмі шапку, заміж капялюша!
Дзяўчынка не адыходзіла ад маткі,
быццам-бы баючыся яё аднў
пакінуць.
рЬгазез Ье^іппіп^ \уііЬ іЬе 5уогсі8 як, як-бы, быццам-бы,
Апсі еуегуЬоНу Гееіз аз Ьарру (апсі) аз Іі^Ы
аз а Ьігсі, аНЬоп^Ь еуегуопе ^огкз Ііке
ап апі.
Везісіез ^гапсІтоіЬег, іЬеге хуаз по опе аі
Ьоте.
ЕуегуЬосіу сате оп ііте, ехсері опе Ьоу.
Таке а сар іпвіеасі о( а Ьаі.
ТЬе ІіШе &ІГІ сіісі поі тоуе ігот Ьег тоіЬег,
аз іі Ьеіп^ аігаісі іо Іеауе Ьег аіопе.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 301. а) Вўснае. Пёршыя два радкі настаўнік чытае ўголас, а вўчні
па адным паўтараюнь Далёйшыя радкі вўчні чытаюць самі.
1. 1905 год; у 1905 годзе; ад 1905 году да 1914.
2. 1916 год; у 1916 годзе; ад 1916 году да 1941.
3. 1937 год; у 1937 годзе; ад 1937 году да 1949.
4. 1954 год; у 1954 годзе; ад 1954 году да 1968.
5. 1863 год; у 1863 годзе; ад 1863 году да 1918.
б) Дома перапішэце сказы паводля ўзору.
УЗОР: 1. Тысяча дзёвяцьсот пяты год; у тйсяча дзёвяцьсот пятым годзе; ад
тысяча дзёвяцьсот пятага году да тйісяча дзёвяцьсот чатырнаццатага.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 302. а) У клясе вўчні па аднйм чытаюць сказы ўголас, даты,
пададзеныя паангёльску, вымаўляюць пабеларўску. Дома сказы гэтыя запісва-
юць, лікі пішучы словамі.
1. Сеньня іЬеЮіЬ оі Лціу, а за тыдзень оп іЬе 17іЬ о( <1ц1у мы паляцём у Эўропу.
2. Ён нарадзіўся оп ІЬе 29іЬ оі Дапыагу 1952 г., а ягоны дзядўля оп ІЬе ЮіЬ оі
ГеЬпіагу 1889.
3. Мая сябро}'ка й я нарадзіліся ў ваднііім годзе — 1954, толькі я нарадзілася оп
іЬе 121Ь оі МагсЬ, а мая сяброўка оп іЬе 2псі оі МагсЬ.
ВУЕЬОКНЗЗІА^ — Іімт 29 I 189
б) Перапішэце сказы, даты напішэце словамі.
1. Два вялікія беларўскія паэты Янка Купала й Якўб Колас нарадзіліся ў тым са-
мым годзе — у 1882-ім.
2. Пёршая друкаваная кніга ў беларўскай мове — Старйі Запавёт Бібліі — была
выдадзеная ў 1517 годзе. Переклаў яё ў беларўскую мову й вйдрукаваў Франь-
цішак Скарйіна.
3. У 1905 годзе Янка Купала надрукаваў свой пёршы верш “Мужьік”.
4. 25 сакавіка 1918 году Беларўская Рада Кангрэсу абвёсьціла Беларўсь незалёж-
най дзяржавай — Беларўскай Народнай Рэспўблікай ((БНР).
5. 30—X 1921 году ўрачйста быў адчь'інены ў Мёнску Беларўскі Дзяржаўны Ўні-
вэрсытэт.
6. Другая сусьвётная вайна пачалася ў вёрасьні 1939 году, а скончылася ў тра
вені 1945 году.
в) 1. У 1956 годзе выдатнаму беларўскаму пісьмёньніку й вучонаму Кандрату :
півё скончылася 60 гадоў ад дня нараджэньня.
2. У 1973 годзе ўвесь беларўскі народ у Беларўсі і за ёйнымі мёжамі адзнач.ў
800-тыя ўгодкі ад дня сьмёрці выдатнае беларўскае асьвётніцы й патронкі 'ел -
рўскага народу — сьвятое Ефрасіньні Полацкае.
3. Паэт Максім Багдановіч нарадзіўся 9 сьнёжаня 1891 году, а памёр 25 травеня
1917 году, калі ямў было ўсяго 25 гадоў жыцьця.
г) У клясе вўснае. Дома перапішэце пытаньні ды адкажэце на іх пісьмова. Глядзёце
ўзор.
1. Калі ты нарадзіўся (нарадзілася) ?
2. Калі нарадзілася твая сястра?
3. Калі нарадзіўся твой брат?
4. Калі нарадзілася твая сяброўка (твойсябра)?
УЗОР. Я нарадзіўся сёмага красавіка тысяча дзёвяцьсот шэсьцьдзесят другога
году.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 303. Вўснае. Вўчні ўголас паўтараюць за настаўнікам.
1. Колькі табё гадоў?
2. Колькі гадоў тваймў брату?
3. Колькі гадоў ягонай сястрй?
4. Колькі гадоў вашаму сабаку?
Мне 10 гадоў.
Маймў брату 17 гадоў.
Ягонай сястрй 4 гадбі.
Нашаму сабаку толькі 1 год.
190 втеьокііззіак — іімт 29
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 304. а) Перапішэце выразы ды зьмянёце іх паводля ўзору.
УЗОР. Адзінаццацігадовая дзяўчйінка — дзяўчйнцы адзінаццаць гадоў.
1. Дзесяцігадовы хлопчык.
2. Васьмімёсячнае дзіця.
3. Стагадовы дуб.
4. Шасьцідзесяцігадовы чалавёк.
б) Утвораныя звароты напішэце перш у прошлым часе, а тадй ў бўдучым.
УЗОР. Дзяўчйнцы было адзінаццаць гадоў. Дзяўчйінцы бўдзе дванаццаць гадоў.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 305. а) У клясе фанэтычнае. Дома перапісаць пытаньні й адказы.
Каторая цяпёр гадзіна?
1. Цяпёр чацьвёртая гадзіна.
2. Цяпёр палавіна другое.
3. Цяпёр восьмая гадзіна вёчара.
4. Цяпёр бяз чвёрці шостая.
Каторая гадзіна была, калі ты
вярнўўся дамоў?
1. Было пятнаццаць часінаў да
дванаццатай.
2. Было чверць да дванаццатай.
3. Было тры чвёрці па адзінаццатай.
б) Напішэце, каторая гадзіна была гадзіну пёрад тым часам, які дадзены ў вадказах
у пўнкце а).
в) Каторая гадзіна бўдзе гадзіну пасьля?
г) Ператлумачце дадзеныя выразы часу ў беларўскую мову. Усё лічбіны пішэце
словамі.
1. 12:15
2. 1:22
3. 2:30
4. 3:45
5. 26 тіппіез іо 4:00
6. 20 тітііез іо 6:00
7. а цпагіег іо 5:00
8. 10 тіппіез іо 11:00
9. 7 тітііез разі 1:00
ВУЕЬОНІІ58ІАК — ІІМТ 29 I 191
г) Адкажэце на пытаньні, адвольна падбіраючы час з пўнкту г).
УЗОР. А каторай гадзіне адлятае твой самалёт?
Мой самалёт адлятае у 26 часінаў пёрад чацьвёртай.
1. А каторай гадзіне адлятае твой самалёт?
2. А каторай гадзіне пачынаецца лёкцыя?
3. А каторай гадзіне пачынаецца пёршы сэанс у кіно?
4. А каторай гадзіне прыйшоў цягнік?
5. А каторай гадзіне ты вярнўўся дамоў?
6. А каторай гадзіне скончыўся мэч?
7. А каторай гадзіне адплыў вадаплаў?
8. На каторую гадзіну йдзеш да лёкара?
9. А каторай гадзіне ў цябё спатканьне з адвакатам?
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 306. У школе вўчні чытаюць гўтарку па ролях, дома вўчацца яё,
каб на другі раз у школе магчбі вёсьці гэтую гўтарку напамяць.
КАТОРАЯ ГАДЗІНА?
Васіль: Сымон, каторая гадзіна ў цябё?
Сымон: За дзёсяць пятая.
Васіль: А ў мянё пятая ўжо.
Сымон: Твой гадзіньнік сьпяшаецца.
Васіль: Ня можа быць, гэта хіба твой позьніцца.
Сымон: Не, і гэтага ня можа быць. Мой гадзіньнік добры. Заўсёды добра паказвае
час. А сёньня я чуў сыгнал у радыё, як пёршую гадзіну падавалі. Глянуў, і на
маім гадзіньніку была якраз роўна пёршая.
Васіль: Ну, значыцца, мой сьпяшаецца. Пасьля таго, як я зрабіў экспэрымэнт, каб
пабачыць, які ваданепранікальны мой гадзіньнік, ды даў зь ім нырца, ён
пачаў пакрысё позьніцца, а сёньня, бачу, зьмяніў курс, сьпяшаецца.
Сымон: Ты братка, хутчэй нясі яго да майстра, да гадзіншчыка. Я знаю дзядзьку,
які бязь ніякіх экспэрымэнтаў пайшоў плаваць з гадзіньнікам. Нуй бывай. I а-
дзіньнік зусім стаў.
192 | ВУЕЕ0ІШ58ІАМ — ІЖІТ 29
Слоўнік (УосаЬпІагу)
гадзіньнік сьпяшаецца іЬе \уаісЬ (сіоск)
із іазі
гадзіньнік позьніцца іЬе ууаісЬ із 8іо\у
гадзіньнік добра паказвае час іЬе ууаісЬ
зЬо'іуз іЬе гі^Ьі ііте
сыгнал, -у (т.) зі&паі
экспэрымэнт, -у (т.) ехрегітепі
ваданепранікальны, -ая, -ае \уа1егргоо!
даць нырца іо Ніуе
курс, -У (т.) сочгзе, (іп іЬіз саве) аігесгіоп
майстар гадзіньнікаў ог гадзіншчык, -а (т.)
у/аісЬгпакег
гадзіньнік стаў іЬе ууаісЬ зіорресі
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 307. а) Прачытайце сказы, а тады
дзеясловы ў сказах з “каб” іы азначце іхны час.
перапішэце. Падчыркнёце
1. Дзёці паскладалі ўсе лежак , каб не выгаралі на сонцы. 2. Вазьмёце парасон, каб
ня змоклі. 3. Ня зыч ліха другому, каб не давялося самому. 4. ён надзёў шапку й
рукавіцы, каб было цёпла 5 Мы часта паліваем гарод, каб усё добра расло.
б) Прачытайце сказы, а тады напішэце іх у прошлым і бўдучым часе.
1. Янка просіць тату, каб тата купіў ямў самакат. 2. Гароднік падстрыгае дрэўцы,
каб хораша выглядалі. 3. Мы часта хварбўем вокны, каб ня гнілі. 4. Трэба наста-
віць будзіньнік, каб пабудзіў за пятнаццаць шостая. 5. Яней просяць, каб мы часта
пісалі. 6. Наш дзядзька хоча, каб сын быў земляробам. 7. Жадаем вам, каб вы ўсе
былі здаровыя й шчасьлівыя.
ПРАКТЫКАВАНЬНЕ 308. Перапішэце
прыпьінку.
1. ПЁСЬНЯ ВЯСЬНЁ
Уцякай мароз дзядўля
Чўеш ты старй ці не
На пагорках бўлі гўлі
Пёсьні чўюцца вясьнё
Звоніць скача як дзіцятка
Гэты жэўжык ручаёк.
На яго бы тая матка
Сонца кідае свой зрок
вёршыкі, ставячы дзе трэба адпавёдныя знакі
2. ЛЯГЕРНАЯ ПЁСЕНЬКА
Нас кліча вясёлае
поле і гай
бывай-жа да восені
школа бывай
А заўтра цягнік наш
пакоціць удаль
дзе сонца гуляе
дзе пёніць вада.
Я. Колас
втеьокуйзіа^ — ішіт 29 I 193
ДОКТАР ФРАНЬЦІШАК СКАРыНА
Найсьвятлёйшая духовая постаць Беларўсі XVI стагодзьдзя, “залатога вёку" ста-
рое беларўскае культўры — гэта выдатны вучоны-гуманісты ды піянёр дрўку на бела-
рўскай зямлі доктар Франьцішак Скарына.
Нарадзіўся ён каля 1485 году ў Полацку, у заможнай купёцкай сям’і. Пёршыя
асновы навўкі ў мовах беларўскай, царкоўнаславянскай ды лацінскай маладй Скары-
на здабываў у родным Полацку. У 1504 годзе падаўся ён на філязафічны факультэт,
ці як ён тады зваўся — факультэт “сямі навўкаў вызваленых”, Кракаўскага ўнівэр-
сытэту. Вызваленыя навўкі тады абыймалі граматыку, лёгіку, рыторыку, мўзыку,
арытмэтыку, геамэтрыю й астраномію. Пасьля атрыманьня дактарату ў галіне вызва-
леных навўкаў, Скарына вывучаў і мэдыцыну ды ў 1512 годзе ў Італіі, на слаўным
тады Падуанскім унівэрсытэце, здабыў свой другі дактарат — лёкарскіх навўкаў
Высокая асьвёта, шматбаковыя зацікаўлёньні пры вялікіх здольнасьця..
аснову для нязвычайна шырокае дзёйнасьці доктара Скарыны, якая ахапіла г.
розныя галіны, як друкарства, літаратўру, мову, мастацтва, тэалёгію, права, мэдыцы
ну, астраномію, батаніку. Выдатнага, высокае навўкі мўжа з пашанаю сустракалі й на
каралёўскіх дварох. А зьвёдаў Скарына за сваім жыцьцём каля дзесяцёх краёў Эу.ю-
пы — ад Даніі ды Італіі на захадзе да Маскоўшчыны на ўсходзе.
У караля Даніі, Швэдыі й Нарвэгіі Ганса доктар Скарына быў за сакратара, а ў
віленскага біскупа Яна — і за сакратара, і за надворнага лёкара. Як выдатнага мўжа
прыймаў ды захапляўся ягонай вучонасьцяй прўскі гэрцаг Альбрэхт. Кароль і вялікі
князь Жыгімонт Казімёравіч адмысловымі прывілёйнымі граматамі ўзяў Скарыну, як
мўжа высокае навўкі, пад сваю асабістую апёку. У караля-ж Аўстрыі, Чэхіі й Вугор-
шчыны Фэрдынанда I наш вучоны быў за садаўніка-батаніка на Градчанах у Празе.
Вялікае няўдачы затое дазнаў доктар Скарына ў Масквё. Там, на загад маскоўскага
князя Васіля Іванавіча, кнігі ягоныя сканфіскавалі ды як гэрэтычныя публічна спалілі.
Ня глёдячы на тое, што, дзёля высокае адукацыі ды выдатных здольнасьцяў, пё-
рад доктарам Скарынам былі адчыненыя й двары валадароў Эўропы, пачуцьцёва ён
чўўся зьвязаным найперш із сваім “людам паспалітым , із сваім народам. I здабытую
высокую асьвёту, і ўсе сваё здольнасьці ён тамў й наважыў аддаць для дабра й па-
жытку народу й роднага краю дый надўмаў скарыстаць дзёля гэтага новы тады яшчэ
тэхнічны вынахад — майстэрства дрўку.
Сваю пёршую друкарню доктар Скарына наладзіў у Празе чэскай. Там, у гадох
1517-19, ён друкаваў кнігі сваё беларўскае Бібліі. Была гэта другая, пасьля чэскае,
друкаваная Біблія ў славянскай мове. У прадмовах ды паясьнёньнях да паасобных
біблійных кнігаў Скарына раскрываў чытачом свой талеранцыйны, шырока гумані-
стычны ды шчыра патрыятйчны сьветагляд.
194 ВУЕЬОКІІ88ІАК — смт 29
у 1520 годзе доктар Скарына перабраўся з Прагі на сваю бацькаўшчыну; каб тут,
у сталіцы Беларўсі Вільні, у доме бўрмістра Якўба Бабіча заснаваць пёршую на ўсім
усходзе Эўропы друкарню. У Віль'ні ў 1522 годзе й выйшла пёршая на беларўскай
зямлі друкаваная кніга — Скарынава “Малая падарожная кніжка”.
У гэтай кніжцы Франьцішак Скарына зьмясьціў падбор малітваў, рэлігійных
сьпёваў і чытаньняў, якія важна мець з сабою падарожнаму, ды далучыў каляндар з
давёдкамі пра сьвяты, пасты, зацьмёньні сонца й мёсяца, даўжыню дня й ночы ў па-
асобныя дні мёсяцаў ды іншае. Вялікую патрэбу якраз такое кніжкі адчуваў сам
доктар Скарына, яком\ .ы. > маі часу прабыць у падарожжах.
Высакамастацка аформлебагата графічна аздобленыя ды ілюстраваныя дрэ-
варытамі Скарынавы вы; сгагодзьдзямі заставаліся недасягальным узорам
для іншых выдаўцоў |Н'.І
Ідэйным рухавіком вы;> <•.. -.а? дзёйнасьці доктара Скарыны была ягоная вялікая
прывязанасьць да свай: о ; . бацькаўшчыны ды роднае мовы. Як сам Скарына
пісаў, ён не шкадавау і .. ь. ка ;• выдаваць кнігі моваю свайго народу “найболей з таё
прычыны, што мяне міласьцівы Бог з таго языка на сьвёт пусьціў”. I чытачоў ён за-
клікаў, каб “усякага трўду й скарбаў для паспалітага дабра й айчыны сваё не шка-
давалі, бо ад прыраджэньня зьвяры, што ходзяць у пустыні, знаюць ямы сваё; птўш-
кі, што лётаюць па павётры, вёдаюць гнёзды сваё; рыбы, што плаваюць па моры і ў
рэках, чўюць віры сваё; пчолы й тым падобныя бароняць вўльляў сваіх; — такжа й
людзі, дзе зрадзіліся і ўскормленыя па Бозе, к тамў мёсцу вялікую ласку й маюць”.
Давёсьці да канца сваё выдавёцкія пляны “для дабра й пажытку люду паспаліта-
га" Скарына ня здолеў дзёля нястачы патрэбных на гэта сродкаў. Каля 1535 году ён
перабраўся да Прагі на становішча каралёўскага батаніка-садаўніка. У Празе, у 1540
годзе, доктар Франьцішак Скарбіна й памёр.
Выдавёцкая ды літаратўрная спадчына доктара Скарыны, хоць і не завёршаная
ўва ўсёй шырыні ягонае вялікае задўмы, займае выдатнае мёсца ў гісторыі бела-
рўскага дрўку й культўры. Выданьні Скарыны сяньня — кнігі вёльмі рэдкія. Іх, як
скарб каштоўны, рупліва перахоўваюць бібліятэкі й музэі сьвёту.
’ Сымон БрДга
Слоўнік (УосаЬнІагу)
постаць, -і (1.) й&нге (регзопаіііу)
“залаты век” (ш.) ^оісіеп а§е
вучоны-гуманісты (т.) Ьптапізі-всЬоІаг
заможны, -ая, -ае \уе11-іо-(1о, ргозрегонз
асновы (рі.) йтсіатепіаіз
“навўкі вЫзваленыя” Ьотапіііез, ІіЬегаІ
агіз
здабываць (1), здабываю, -еш, -юць
іо оЫаіп
шматбаковы, -ая, -ае уегзаіііе
зацікаўлёньне, -я (п.) іпіегезі
здольнасьць, -і (1.) аЬіІііу, іаіепі
аснова, -ы (I.) Ьазе
мастёцтва, -а (п.) агі
ВТЕЬОКП88ІА^ — іжіт 29 I 195
тэалёгія, -і (і) іЬеоІо^у
астраномія, -і (Ь) азігопоту
батаніка, -і (Ь) Ьоіапу
сакратйр, -а (т.) зесгеіагу
біскуп, -а (т.) ЬізЬор
надворны лёкар, -а (т.) сонгЬ рЬузісіап
захапляцца (I); захапляюся, -ешся, -юцца
1о асітіге
вучонасьць, -і (Ь) егпсііііоп
адмысловы, -ая, -ае зресіаі
сканфіскаваць, I (рі. оІ канфіскаваць, 1)
іо сопйзсаіе, іо зеіге
прывілёйная грамата сЬагіег оі іттппііу
асабісты, -ая, -ае регвопаі
садаўнік-батанік, -а (т.) ^агсіепег-Ьоіапізі
гэрэтбічны, -ая, -ае Ьегеіісаі
валадар, -а (т.) воуегеі&п
паспаліты, -ая, -ае соттоп
надўмаць, (I), (рі.) Ы. надўмаю, -еш, -юць
іо іпіепсі
вынахад, -у (т.) іпуепііоп
майстэрства дрўку агі оі ргіпііп^
паясьнёньне, -я (п.) соштепі
чытач, -а (т.) геасіег
талеранцыйны, -ая, -ае іоіегапі
шчыра (асіу.) віпсегеіу
заснаваць, (I), (рЬ) йіі. засную, -ёш, -юць
іо Гошісі
“Малая падарожная кніжка” “ЬіШе
Тгауеіііп^ НавсіЬоок”
аздоблены, -ая, -ае огпатепіесі
графічна (асіу.) ^гарЬісаІІу
дрэварйт, -у (т.) хуоосіспі
выданьне, -я (п.) (іп іЬіз сазе) Ьоок
выдавёц, выдаўца (т.) рпЫізЬег
недасягёльны, -ая, -ае ітаііаіпаЫе
рухавік, -а (т.) тоіог
дзёйнасьць, -і (Г.) асііуііу
міласьцівы, -ая, -ае сіеаг, кіпсі
труд, -У (т.) = высілак, высілку ейогі
скарб, -у (т.) ігеазііге
айчь'іна = бёцькаўшчына ({.) ЫЬегІапсі
прыраджэньне, -я (п.) ЬігіЬ
вір, -у (т.) рооі
вўлей, -я (т.) Ьіуе
“ускормленыя па Бозе” геагео /п Сосі
“вялікую лйску маюць” (іЬеу) Ьа«,е §геа!
аЙесііоЕ
пажытак, -у (т.) Ьепейі, мгеііаге
спёдчына, -ы (Ь) Ьегііа^е
завёршаны, -ая, -ае сотріеіесі
задўма,-ы (і.) ріап
рупліва (асіу.) сагеЫПу
ПРАКТЫКАВДНЬНЕ 309. Прачытаўшы ўважна пра Франьцішка Скарыну, пісьмова ад-
кажэце на настўпныя пытаньні:
1. Дзе й калі нарадзіўся Франьцішак Скарына?
2. Што й дзе студыяваў ён?
3. Якімі галінамі навўкі займаўся Скарына?
4. Паводля гэтага апавяданьня пералічэце ўсе краі Эўропы, дзе быў доктар
Франьцішак Скарьіна.
5. Ці ўсюды прыязна прыймалі нашага вўчонага ды ягонхю дзённасьць.
6. Якія, дзе й калі галоўныя кнігі вйдрукаваў Скарына? 5 чым галоўная вар
тасьць і выдатнасьць гэтых кнігаў?
7. Дзе заснаваў сваю друкарню Скарына ў Беларўсі?
8. Прачытайце цытату з твораў Скарыны, перапішэце яё ды навучэцеся
9. Што можна меркаваць з гэтых словаў пра іхнага аўтара. Ці Скарйна
запраўдй быў беларўскі патрыёта, з чаго гэта відаць.
196 ТАВЬЕЗ
ТАВ ЬЕ 8
Весіепзіоп о( Моііпз
ТаЫе 1. МА8СПЫМЕ ЫС -8: а) понпз епсііп^ іп а ЬагН ог а Ьагсіепесі сопзопапі.
8П\ЮПЬАК
Нагсі
Нагсіепесі
Сазе Зігезз
8ігезз оп зіеш
оп епсііп^
пот. СТОЛ сын народ
&ев. стала сына народу
сіаі. сталў сйну народу
асс. стол сына народ
іпзіг. сталом сь'інам народам
Іос. на сталё пры сыну у народзе
РІЛІВАЬ
8ігезз оп епсііп^
кош кравёц зўбар
каша краўца зубра
кашў краўцў зубрў,
кош краўца зубрй
кашом краўцом зубром
у кашы пры краўцў аб зубры
Сазе
пот.
^еп.
сіаі.
асс.
іпзіг.
Іос.
8ігезз оп епсііп^
сталы
сталоў
сталом
сталы
сталамі
на сталох
сыны
сыноў
сыном
сыноў
сынамі
пры сынох
8ігезз оп
зіет
народы
народаў
народам
народы
народамі
у народах
Зігезз оп епс1іп&
кашы краўцы зубры
кашоў краўцоў зуброў
кашом краўцом зубром
кашы краўцоў зубры (оў)
кашамі краўцамі зубрймі
у кашох пры краўцох аб зуброх
Еог Ьагсі поітз ігге^піаг іп іЬе рЫгаІ зчсЬ аз селянін, мянчанін .... зее § 22-У, 1
апсі 1в.
ТАВЬЕЗ 197
Ь) Мазспііпе поппз епсііп^ іп а зоН сопзопапі ог “й”
8ШСШЛК
Зігезз оп 8Іет
Сазе
бігезз оп епсііп^
пот. конь лось верабёй
&еп. каня лася вераб’я
гіаі. каню ласю вераб’ю
асс. каня лася вераб’я
іпзіг. канём ласём вераб’ём
Іос. на кані на ласі на вераб’і
кран
краю
краю
край
краем
у краі
локаць
локця
локцю
локаць
локцем
на локці
вўчань
вўчня
вўчню
вўчня
вўчнем
пры вўчню
РІДІКАЬ
Сазе 8іге88 оп зіет 8іге88 оп епсііп" Зігезз оп зіет
пот. коні ласі вераб’і краі локці вўчні
&еп. коняй ласёў вераб’ёў краёў локцяў вўчняў
сіаі. коням ласём вераб’ём краём локцям вўчням
асс. коні(яй) ласі(ёў) вераб’і (ёў) краі локці вўчняў
ІП8ІГ. конямі(ьмі) ласямі вераб’ямі краямі локцямі вўчнямі
Іос. на конях на ласёх на вераб’ёх у краёх на локцях пры вўчнях
с) Мавсцііпе поітз епсНп^ іп іЬе Ьаск сопзопапіз (г, к, х)
ЗтСІІЬАК
Сазе 8іге88 оп епсііп&
пот. кажўх пясок
&еп. кажуха пяскў
(іаі. кажухў пяскў
асс. кажўх пясок
іпяіг. кажухом пяском
1°с- у кажухў й кажўсе у пяскў
Зігезз оп 8Іет
настаўнік
настаўніка
настаўніку
настаўніка
настаўнікам
аб настаўніку
луг
лўгу
лўгу
луг
лўгам
на лўзе
198 | ТАВЕЕ8
РЫІКАЬ
Сазе Зігевз оп епсііп^
пот. кажухі пяскі
&еп. кажухоў пяскоў
сіаі. кажухом пяском
асс. кажухі пяскі
ІП5ІГ. кажухймі пяскёмі
Іос. у кажухох V пяскох
<і) Мазспііпе поапь епсііг^; Іл -а, -я.
8ІЖЧ’ЬАН
Саве 8ігев5 оп епсііп^ 8іге88 оп 8Іет
пот. старшыня Кузьма мужчына
^еп. старшыні Кузьмы мужчыны
сіаі. старшыню Кузьмў мужчыну
асс. старшыню Кузьмў мужчыну
іпбіг. старшынём (ёю) Кузьмом (ою) мужчынам
Іос. пры старшыню Кузьмў мужчыну
ТаЫе 2. МЕІІТЕК ЬЮІШ8
Зігевз оп зіет
настаўнікі
настаўнікаў
настаўнікам
настаўнікаў
настаўнікамі
пры настаўніках
8ігез8
оп епсііп^
лугі
лугоў
лугом
лугі
лугамі
на лугох
РЫІКАЬ
бігезз оп зіет
старшыні
старшыняў
старшыням
старшыняў
старшынямі
пры старшынях
Кузьмы
Кузьмоў
Кузьмом
Кузьмоў
Кузьмамі
Кузьмох
мужчыны
мужчынаў
мужчынам
мужчынаў
мужчынамі
мужчынах
а) Ыоппз \уііЬ 8Іет8 епсііп^ іп а Ьагсі ог а Ьагсіепесі сопзопапі.
8тСЕЬАК
Сазе
пот.
^еп.
сіаі.
асс.
ІП5ІГ.
Іос.
Нагсі
8іге55
оп епсііп^
вакно
вакна
вакнў
вакно
вакном
на вакнё
8іге55 оп
5Іет
слова
слова
слову
слова
словам
у слове
8іге55
оп епсііпе
пяро
пярё
пярў
пяро
пяром
на пяры
Нагсіепесі
8іге55 оп
8Іет
вогнішча г
вогнішча
вогнішчу
вогнішча
вогнішчам
пры вогнішчы
ТАВЬЕ5
199
Нагв
РЬІЖАЬ
Нагсіепесі
Сазе
8ігеяз оп зіет
пот. вокны словы
#еп. вокнаў словаў
сіаі. вокнам словам
асс. вокны словы
іп8іг. вокнамі словамі
Іос. на вокнах у словах
пёры
пёраў
пёрам
пёры
пёрамі
на пёрах
вогнішчы
вогнішчаў
вогнішчам
вогнішчы
вогнішчамі
пры вогнішчах
Ь) Моііпз \уііЬ 8Іетз епгііп^ іп а воіі соп8опапі.
ЗтСІІЬАК
РІАІКАЬ
Зігезз
оп епс1іп2
пот. жыцьцё
^еп. жыцьця
сіаі. жыцьцю
асс. жыцьцё
іпзіг. жыцьцём
Іос. у жыцьці
поле
поля
полю
поле
полем
у полі
8іге88 оп віет
заданьне
заданьня
заданьню
заданьне
заданьнем
у заданьні
здароўе
здароўя
здароўю
здароўе
здароўем
аб здароўі
8іге&8
оп епсНп^
палі
палёў
палём
палі
палямі
у палёх
8іге88 оп
8Іет
заданьні
заданьняў
заданьням
заданьні
заданьнямі
у заданьнях
ТЬе поцп8 жыцьцё, здароўе
аге зеісіот цзесі іп іЬе рііігаі.
с) Весіепзіоп оГ вока, вўха (ігге^ніаг іп іЬе ріцгаі)
Сазе зтсігьАК
пот. вока вўха
&еп. вока вўха
сіаі. воку вўху
асс. вока вўха
ІП8ІГ. вокам вўхам
Іос. у воку у вўху ог вўсе
РІАІКАЬ
вочы
вачэй
вачом
вочы
вачамі, вачмі
ог вачыма
у вачох, у ваччў
вўшы
вушэй
вушом
вўшы
вушамі, вўшмі
ог вушыма
у вушох, у вушшў
Рог іЬе сіесіепзіоп оі печіег поііп8 зідсЬ аз імя, плямя, дзіцё(я), куранё(я), зее
§ 22 — V, 1.
200 | ТАВЬЕЗ
ТаЫе
а)
. РЕМШШЕ ЫОІЖ8
Кошіз епсііп^ іп -а ог іп а
Ьагсіепесі сопзопапі.
ЗШОТЬАК
Сазе
пот.
&еп.
сіаі.
асс.
ІП5ІГ.
Іос.
Сазе
пот.
&еп.
сіаі.
асс.
ІП5ІГ.
Іос.
Ь)
Сазе
пот.
&еп.
Нагсі
Нагсіепесі
8іге88
оп епсііпе
зіма
зімы
зімё
зімў
зімою(ой)
аб зімё
8іге88 оп
8іет
школа
школы
школе
школу
школаю(ай)
у школе
Нагсі
8іге88 оп зіет
8ігез8
оп епсііпе
гара
гары
гары
гарў
гарою(ой)
на гары
РЫІКАЬ
8ігез8 оп зіет
вёжа печ
вёжы пёчы
вёжы пёчы
вёжу печ
вёжаю(ай) пёчаю(ай)
ог пёччу
у вёжы у пёчы
Нагсіепесі
Зігезе оп 5Іет
мыш
мышы
мышы
мыш
мышаю(ай)
ог мышшу
аб мышы
аб
зімы школы горы вёжы пёчы мышы
зімаў школаў гораў вёжаў пёчаў мышэй(мйшаў)
зімам школам горам вёжам пёчам мйшам
зімы школы горы вёжы пёчы мышэй(мышаў)
зімамі школамі горамі вёжамі пёчамі мышамі
зімах у школах у горах на вёжах у пёчах аб мйшах
Ыошіз епсііпЕ іп -я ог а 8оН сопзопапі
ЗШСБЬАК
Ыошіз епсііп^ іп -я
Ыоііпз епсііп^ іп а зоК сопзопапі
8іге88
оп епсІіпЕ
зямля
зямлі
8іге88 оп зіет
пёсьня лінія хвоя
пёсьні лініі хвоі
8іге88 оп
зіет
соль
солі
Зігезв оп епбіп^
косьць
касьці
кроў
крыві
ТАВЬЕЗ
201
сіаі. зямлі пёсьні лініі хвоі солі
асс. зямліб пёсьню лінію хвою соль
ІП8ІГ. зямлёю ог зямлёй пёсьняю ог пёсьняй лініяй хвояй соляю ог сольлю
Іос. на зямлі у пёсьні на лініі на хвоі у солі
касьці
косьць
касьцёю(ёй
ог косьцю
на касьці
РІЛІКАЬ
Сазе
8ігев8 оп зіет
пот. зёмлі пёсьні лініі хвоі солі
&еп. зёмляў ог зямёль пёсьняў лініяў хвояў соляў
сіаі. зёмлям пёсьням лініям хвоям солям
асс. ІП8ІГ. зёмлі зёмлямі пёсьні пёсьнямі лініі лініямі хвоі хвоямі солі солямі
Іос. на зёмлях у пёсьнях на лініях на хвоях у солях
Весіепзіоп оі АсЦесііуез (8ее § 16—1 а, Ь апсі § 20—I)
ТаЫе 4. Нагсі апсі Нагсіепесі Весіепзіопз
а) \УііЬ зігезз оп епсПп^
ЗтСБЬАК
Сазе т. і. п. т. п.
пот. малы малёя малое чужы чужая •7 чужое
&еп. малога малое(й) малога чужога чужое(й) чужога
сіаі. малому малой малому чужому чужой чужому
асс. малы малўю малое чужы чужўю чужое
ог малога ог чужога
ІП8ІГ. малым малою(й) малым чужым чужою(й) чужым
Іос. малым малой малым чужым чужой чужым
крыві
кроў
крывёю(ёй)
ог кроўю
у крыві
Зіге88
оп епс!іп&
косьці
касьцёй
касьцём
косьці
касьцямі
огкасьцьмі
на касьцёх
РІЛІКАЬ
Іог аіі ^епсіегз
малыя
малых
малым
малыя
ог малых
малымі
малых
чужыя
чужых
чужым
чужыя
ог чужых
чужбімі
чужых
202 ТАВЕЕ8
Ь) УУііЬ зігезз оп 8Іет
РІЛТКАЬ
ЗІЬЮІІЬАП
Сазе т. і. п. т. I. п.
пот. босы босая босае шэры шэрая шэрае
&еп. босага босае(й) басага шэрага шэрае(й) шэрага
сіаі. босаму босай босаму шэраму шэрай шэраму
асс. босы босую босае шэры шэрую шэрае
ог босага ог шэрага
ІП8ІГ. босым босак>(й) босым шэрым шэраю(й) шэрым
Іос. босым босай босым шэрым шэрай шэрым
іог аіі еепсіегз
босыя шэрыя
босых шэрых
босым шэрым
босыя шэрыя
ог босых ог шэрых
босымі шэрымі
босых шэрых
ТаЫе 5. 8ок Песіег.зіоп
і8і.ге88 аЫауз оп зіет)
ЗтСНІЬАК РІЛІКАЬ
Сазе т. I. п. Іог аіі ^епсіегз
пот. СІНІ сіняя сіняе сінія
^еп. сіняга сіняе(й) сіняга сініх
сіаі. сіняму сіняй сіняму сінім
асс. сіні ог сіняга сінюю сіняе сінія ог сініх
ІП8ІГ. сінім сіняю(й) сінім сінімі
Іос. сінім сіняй сінім сініх
ТаЫе 6. Міхесі сіесіепзіоп (Аф'есііуез хуііЬ зіетз егкііп^ іп г, к, х)
зжсііьак
РІЛІКАЬ
8іге88 оп епсІіпЕ
8іге88 оп 8іет
Зігезз оп
епсНп^ зіет
п.
іог аіі ^епсіегз
Сазе т.
п.
пот. сухі сухбя сухое высокі высокая
^еп. сухога сухое(й) сухога высокага высокае(й)
сіаі. сухому сухой сухому высокаму высокай
асс. сухі сухўю сухое высокі высокую
ог сухога ог высокага
ІП8ІГ. сухім сухою(й) сухім высокім высокаю(й)
Іос. сухім сухой сухім высокім высокай
высокае
высокага
высокаму
высокае
высокім
высокім
сухія
сухіх
сухім
сухія
ог сухіх
сухімі
СУХІХ
высокія
высокіх
высокім
высокія
ог высокіх
высокімі
высокіх
ТАВЬЕЗ
203
Гог іЬе Сотрагаііуе оі АсЦесііуез, §ее § 21—I, Па, 1_______5
Рог іЬе Зчрегіаііуе оі Асііесііуез, зее § 21—Па, Ь ’
Весіепвіоп о( Ргопоііпз
ТаЫе 7. Регзопаі ргопоііпв: я, ты, ён, яна, яно — мы, вы, яны
(8ее § 13—III)
ЗШСІІЬАК
РІЛІКАЬ
І8І регзоп 2пс1 регзоп Згсі регзоп І8І р. 2пс1 р. Згсі р
Саве Гог аіі ^епсіегз ш. I. п. іог аіі ^епсіега
пот. я ты ён яна яно мы вы яны
&еп. мянё цябё яго яё яго нас вас іх
сіаі. мне табё ямў ёй ямў нам вам ім
асс. мянё цябё яго яё яго нас вас іх
ІП8ІГ. мною(ой) табою(ой) ім ёю(ёй) ім намі в^мі імі
Іос. пры мне пры табё пры ім •• V ен ім пры нас вас іх
ТаЫе 8. Іпіегго§,аііуе апсі Кеіаііуе
Ргопоітз
зтссьлк
апсі РІЛІКАЬ
Сазе Гог аіі ^епсіегз
погп. хто што
&еп. каго чаго
сіаі. камў чамў
асс. каго што
ІП5ІГ. кім чым
Іос. пры кім чым
зтсшьАк
які
якога
якому
які
ог якога
якім
пры якім пры
якйя
якое(й)
якой
якўю
якою(й)
якой
пры
п.
якое
якога
якому
якое
якім
якім
РІЛІКАЬ
Гог аіі ^епсіегз
якія
якіх
якім
якія ог якіх
якімі
пры якіх
а) ТЬе сіетопзігаііуе ргопоііп “такі” із сіесііпесі Ііке “які .
Ь) Еог іЬе сіесіепзіоп оі іпсіейпііе ргопоііпз:
1. хтосьці, штосьці; 2. хтось, штось; 3. нёхта, нёшга; 4^ якісьці, якаясьці,
якоесьці; 5 якісь, якйясь, якоесь; 6. нёйкі, нёйкая, нёйкае, 7. нёчый, нёчыя,
нёчые; 8. хто-нёбудзь, што-нёбудзь; 9. які-нёбудзь,якйя-нёбудзь,якое-нёбудзь,
зее § 27-П, 2.
204 | ТАВЬЕЗ
с) Еог іЬе (іесіепзіоп оі педаііуе ргопоііпз:
1. ніхто, нішто; 2. ніякі, ніякая, ніякае, зее §27-111.
ТаЫе 9. ТЬе Іпіегго^аііуе Ргопоші — чый?, чыя? чыё?
апсі іЬе Вейпііе Ргопоші — увёсь, уся, усё
8ІМШЬАК
РЫІКАЬ
Сазе т. I. п. т. I. п. іог аіі ^епсіегз
пот. чый чыя чыё увёсь уся усё чыё усё
^еп. чыйго чыё(ёй) чыйго усяго усяё(ёй) усяго чыіх усіх
сіаі. чыймў чыёй чыймў усямў усёй усямў чыім усім
асс. чый чыю чыё увёсь усю усё чыё усё
ог чыйго ог усяго ог чыіх ог усіх
ІП8ІГ. чыім чыёю(ёй) чыім усім усёю(ёй) усім чыймі усімі
Іос. пры чыім чыёй чыім пры ўсім усёй усім пры чыіх усіх
ТЬе розвеввіуе ргопошіз мой, твой, свой аге Несііпесі Ііке “чый”. (8ее §25—IV, 2.)
ТаЫе 10. Вептопвігаііуе Ргопошіз
ЗтСЫЬАК
РІЛІКАЬ
Сазе т.
п.
пот. гэты гэтая гэтае
&еп. гэтага гэтае гэтага
сіаі. гэтаму гэтай гэтаму
асс. гэты гэтую гэтае
ог гэтага
ІП8ІГ. гэтым гэтаю(ай) гэтым
Іос. у гэтым гэтай гэтым
п.
той тая тое
таго таё, тэй таго
тамў тэй(той) тамў
той тўю тое
ог таго
тым тэй(тою) тым
пры тым тэй(той) тым
іог аіі депсіегз
гэтыя тыя
гэтых тых
гэтым тым
гэтыя тыя
ог гэтых ог тых
гэтымі тымі
у гэтых тых
Аізо гэны, гэткі, іЬе роззеззіуез ягоны, ёйны; наш(ы), в4ш(ы), іхны, усіхны, іЬе
сіеЯпііе ргопошіз усякі, кажны (кожны), іншы, іЬе іпіегго^аііуе ог геіаііуе каторы апсі
іЬе іпсіейпііе некаторы аге сіесііпесі Ііке гэты.
ТАВЬЕЗ
205
ТаЫе 11. Вейпііе Ргопошіз
Сазе т. зшссьак п. РЫІКАЬ
I. п. т. I. іог аіі ^епсіеге
пот. сам сама само самы самая самае самі самыя
Зеп. самога самое(ой) самога самага самае самага саміх самых
сіаі. самому самой самому самаму самай самаму самім самым
асс. самога самўю само самы самую самае саміх самыя
сам ог самага ог самых
ІП8ІГ. самым самою(ой) самым самым самай самым самімі самымі
Іос. пры самым самой самйм у самым самай самым саміх самых
ТаЫе
12. ТЬе КеЯехіуе Ргопоіт — сябё
(8іпрі1аг апсі Ріпгаі, А11 Сепсіеге апсі Регзопз)
пот. попе; &еп. асс. сябё; сіаі. Іос. сабё; тзіг. сабою(й). (8ее §26—VII.)
УЕКВ8
ТаЫе 13. ТЬе Гігзі Сопіыёаііоп апсі іЬе 8есоп<1 Сопііі^аііоп (8ее § 4—IV Ь, с, агкі
§ 8—1 Ь, с)
СОШІЮАТІОК I
СОШІІСАТЮІМ II
НЧЕІМТІ^Е
а) пяяць, браць
Ь) чытаць, пісаць
а) стаяць, маўчаць
Ь) хваліць, вучыць
РКЕ8ЕМТ ТЕ1Ч8Е
а) Зігеззесі епсііп^з
8тССЬАК
я пяіб бярў
ты пяёш бярэш
ён, яна, яно пяё(ць) бярэ(ць)
8ШСІІЬАК
я
ты
ён, яна, яно
стаю
стаіш
стаіць
маўчў
маучыш
маўчйць
РЫІКАЬ
РЫЗКАЬ
мы
вы
яны
пяём
пеяцё(цё)
пяюць
бяром
берацё(цё)
бярўць
мы
вы
ЯНЬІ
стаім
стаіцё
стаяць
маучым
маўчыцё
маўчаць
206 ТАВЕЕ8
Ь) Ціізігевзесі епсііп&з
ЗШСПЬАК
я чытаю пішў
ты чытаеш пішаш
ён, яна, яно чытае(ць) піша(ць)
РЫІКАЬ
мы чытаем пішам
вы чытаеце пішаце
яны чытаюць пішуць
я
ты
ён, яна, яно
бўду I
бўдзеш [
бўдзе )
ЗтСІІЬАК
я хвалю
ты хваліш
ён, яна, яно хваліць(е)
РЫІКАЬ
мы хвалім
вы хваліце
яны хваляць
( ОМРОітП ГІІТОКЕ ТЕ^8Е
(Ітрегіесііуе*)
8тСІІЬАК
пяяць, браць
чытаць, пісаць
я
ты
ён, яна,
яно
бўду
бўдзеш
бўдзе
РЫІКАЬ
мы
вы
яны
бўдзем
бўдзеце
бўдуць
пяяць, браць
'чытаць, пісаць
мы
вы
яньі
бўдзем '
бўдзеце
бўдуць .
РЕКГЕСТІУЕ* ГІІТОКЕ ТЕЫ8Е
а) Зігеззесі епНіп^в
8тССЬАК
я
ты
ён, яна, яно
запяю
запяёш
запяё(ць)
забярў
забярэш
забярэ(ць)
я
ты
ён, яна, яно
пастаю
пастаіш
пастаіць
РЫІКАЬ
мы
вы
яны
запяём забяром
запеяцё(ё) заберацё(ё)
запяюць забярўць
мы
вы
янй
вучў
вўчыш
вўчыць(а)
вўчым
вўчыце
вўчаць
стаяць, маўчаць
хваліць, вучыць
стаяць, маўчаць
хваліць, вучыць
памаўчў
памаўчыш
памаўчыць
пастаім
пастаіцё
пастаяць
памаўчым
памаўчыцё
памаўчйць
* Гог іНе азресіз — іЬе ітрегіесііуе апсі іЬе регіесііуе, §ее § 15-1 апсі 15-П.
ТАВЬЕЗ 207
Ь) ІІп8Іге8ве(1 епс1іп^8
ЗтСШЬАК
я
ты
ён, яна, яно
прачытаю
прачытаеш
прачытае(ць)
напішў
напішаш
напіша(ць)
я
ты
ён, яна, яно
пахвалю навучў
пахваліш навўчыш
пахваліць(е) навўчыць(а)
РЫІКАЬ
мы
вы
яны
прачытаем
прачытаеце
прачытаюць
напішам
напішаце
напішуць
мы
вы
янй
пахвалім
пахваліце
пахваляць
навучым
навўчыце
навўчаць
РА8Т ТЕ^8Е** (зее § 9-ПІ I, 2)
зтсшьАк
я, ты, ён
я, ты, яна
яно
браў
брала
брала
пісаў
пісала
пісала
я, ты, ён
я, ты, яна
яно
стаяу
стаяла
стаяла
маучау
маўчАла
маўчала
РЫІКАЬ
мы, вы, яны бралі
стаялі
мы, вы, яны
пісалі
маўчалі
** Рог іЬе разі іепзе оГ іЬе уегЬз ^ііЬ іЬе іпйпіііуе епсііп^ іп: -сьці, -зьці, -чы
(нёсьці — нёс, вёзьці — вёз, бёгчы — бег апсі вёсьці — вёў, сёсьці — сеў...),
вее § 14-П, 1-3
РНІРЕКРЕСТ ТЕ^8Е (вее § 28-V, 1)
зтсшьАк
я, ты, ён
я, ты, яна
яно
быў
была
было
забраўшы***
напісаўшы
я, ты, ён
я, ты, яна
яно
быў
быЛЙ
было
пастаяўшы***
навучыўшы
РШКАЬ
мы, вы, яны
былі
забраўшы
напісаўшы
МЫ, ВЫ, ЯНЬІ
былі
пастаяўшы
навучыўшы
*** Рог уегЬа! асІуегЬз, зее § 28-1V, 1-4.
208 ТАВЬЕ8
ЕБТОКЕ РЕКЕЕСТ ТЕ^8Е (§ее § 28-У, 2)
зтссьлк
я бўду
ты бўдзеш
ён, яна, яно бўдзе
забраўшы***
напісаўшы
я
ты
ён, яна, яно
бўду ]
бўдзеш |
бўдзе )
пастаяўшы***
навучыўшы
РЫІКАЬ
мы
вы
янйі
оудзем забраўшы
оудзеце напіСаўшы
оудуць
мы
вы
яны
бўдзем
бўдзеце
бўдуць
пастаяўшы
навучыўшы
Гог уегЬаІ аскегЬз, зее § 28-1V, 1-4.
ІМРЕКАТІУЕ (§ее § 14-ІП, а-е)
8тОІ)ЬАК
РЬЫКАЬ
1. Чытаць, стаяць (іЬе ргезепі зіет епсіз іп а услуеі)
Ізі рег. попе
2ті рег. чытай, стой
Згсі рег. няхай чытае, стаіць
І8І рег. чытайма, стойма
2пс1 рег. чытайце, стойце
Згсі рег. няхай чытаюць, стаяць
2. Нёсьці, крЫкнуць, гаварыць (1Ье ргезепі зіегп епсіз іп а 8Іп&1е сопзопапі апсі іЬе Ізі
рег. зіп&ціаг епсііп^ із 8іге58ес1, ог іЬе зіет епсіз іп а ^гоцр оі сопзопапіз.)
І8І рег. попе
2псі рег. нясі, гаварй, крЫкні
Згсі рег. няхай нясё, гаворыць, крйкне
І8І рег. нясём(а), гаварэм(а), крйкнем(а)
2пс1 рег. нясёце, гаварэце, крыкнеце
Згсі рег. някай нясўць, гавораць, крыкнуць
3. Сёсьці, рэзаць (іЬе ргезепі зіет епсіб іп а зіп&іе сопяопапі апсі іЬе зіет із зігевзесі.)
І8І рег. попе
2пс1 рег. сядзь, рэж
Згсі рег. няхай сядзе, рэжа
І8І рег. сядзьма, рэжма
2пс1 рег. сядзьце, рэжце
Згсі рег. няхай сядуць, рэжуць
ССЖОІТКЖАЬ (зее § 27-V)
8тСІІЬАК
я, ты, ён
я, ты, яна
яно
пяяў-бы
пяяла-б
пяяла-б
пісаў-бы
пісала-б
пісала-б
я, ты, ён
я, ты, яна
яно
стаяў-бы маўчаў-бы
стаяла-б маўчала-б
стаяла-б маўчАла-б
ТАВЬЕЗ 209
РЫІКАЬ
мы, вы, янйі пяялі-б пісалі-б мы, вы, янбі стаялі-б маўчалі-б
Гог іЬе ігапяіііуе апсі іпігапзіНуе уегЬз, зее § 28-1.
Гог рагіісір1е§, 8ее § 28-1II. Гог іЬе асііуе апсі равзіуе уоісе оі іЬе уегЬз, &ее § 28-П
ТаЫе 14. КеЯехіуе УегЬз (зее § 14-1V, 1-3)
ІЫГШІТІУЕ: мыцца, пытацца
РКЕ8ЕЫТ ТЕМ8Е
РА8Т ТЕМ8Е
я
ты
ён, яна, яно
мйіюся
мйіешся
мь'іецца
пытаюся
пытаешся
пытаецца
я, ты, ен
я, ты, яна
яно
мыуся
мылася
мылася
пытаўся
пыталася
пыталася
мы
вы*
ЯНЙІ
мыемся
мь'іецеся
мьіюцца
пытаемся
пытаецеся
пытаюцца
мы, вы*, янй мыліся
пыталіся
СОМРОІШП ГЕГТІТКЕ ТЕМ8Е
я бўду мь'іцца
ты бўдзеш мыцца
ён, яна, яно бўдзё м&цца
пытацца
пытацца
пытацца
мы бўдзем мыцца пытацца
вы* бўдзеце мыцца пытацца
янгіі бўдуць мыцца пытацца
ІМРЕКАТІУЕ
І8І регзоп
2пс1 регзоп
Згсі регзоп
попе
мбійся пытайся
няхай мйіецца, пытаецца
мйймася
мйійцеся
няхай мйюцца,
пытаймася*
пытайцеся*
пытаюцца
СОМШТЮМАЬ
я, ты, ён
я, ты, яна
яно
мьіўся-б
мь'ілася-б
мь'ілася-б
пытаўся-б
пыталася-б
пыталася-б
мы
вы*
яны
мьіліся-б
пыталіся-б
* А11 зесопсі регзоп рі. Гоппз аге аізо
іізесі а8 роіііе (огтз о( іЬе зіп^піаг апсі ріпгаі.
^ЕКВАЬ АПУЕКВ8 (ргезепМепзе):
(разі іепзе рЬ):
мйючыся, пытаючыся
паміііўшыся, папытаўшыся
Гог іЬе ітрег8опа! уегЬз епс1іп& іп -цца, -ся, зее § 26 V а, Ь.
Рог іЬе гейехіуе уегЬз іп ехргеззіоп оі іЬе равзіуе гоісе, вее § - ,
210 ТАВЬЕЗ
ТаЫе 15. ТЬе сопіііваііоп оі “быць” апН іЬе Ігге^піаг УегЬз “ёсьці” апсі “даць” р|.
тГІМТІУЕ
быць (іо Ье) ёсьці (іо еаі) даць (іо ^і^е)
РКЕ8ЕГ<Т ТЕ^8Е
(Еог :г . л г _е регзопз
оі іЬе зш^ціаг апсі
іЬе рііігаі.)
8теіІЬАК
я ем
ты ясі
ён, яна, яно есьць
РЫІКАЬ
мы ямо, ядзём
вы ясьцё(ё), ядзіцё Ыопе
яны ядўць
РА8Т ТЕМ8Е
РЫІКАЬ
ЗтСІІЬАК
я, ты, ён быў еў даў мы
я, ты, яна была ёла дала вы
яно было ёла дало янй
РЕКГЕСТІУЕ* ГІІТІІКЕ ТЕН8Е
былі, ёлі, далі
зтсііьАк
РЫІКАЬ
я
ты
ён, яна, яно
бўду
бўдзеш
бўдзе
зьем дам
зьясі дасі
зьесьць дасьць
мы бўдзем зьямо
вы бўдзеце зьясьцё(ё)
яны бўдуць зьядўць
дамо, дадзём
дасьцё(ё), дадзіцё
дадўць
* Опіу іЬе уегЬ “ёсьці” Ьаз іЬе СОМРОЬШВ ГІТТОКЕ іепзе: я бўду ёсьці, ты
бўдзеш ёсьці, . . . янй бўдуць ёсьці.
ІМРЕКАТІУЕ
8тСІ5ЬАК
Ізі рег. Ыопе
2псі рег. будзь еж дай
Згсі рег. няхай бўдзе, есьць, дасьць
Ргезепі Асііуе:
Разі Асііуе:
Разі Раззіуе:
РЫІКАЬ
бўдзьма
бўдзьце
няхай бўдуць,
РАКТІСІРЬЕ
бўдучы, -ая, -ае
былй, -ая, -ое
Ыопе
ёжма дайма
ёжце дайце
ядўць, дадўць
Мопе
Ыопе
зьёдзены, -ая, -ае; дйны ог дадзены, -ая, -ае
ТАВЬЕЗ 211
ТаЫе 16. Мшпегаіз
а) Сагсііпаі* апсі Опііпаі** ІЧшпегаІв
САКОтАЬ / КОЛЬКАСНЫЯ
1. адзін, адна, адно
2. два, дзьве
3. тры
4. чатыры
5. пяць
6. шэсьць
7. сем
8. восем
9. дзёвяць
10. дзёсяць
11. адзінаццаць
12. дванаццаць
13. трынаццаць
14. чатырнаццаць
15. пятнаццаць
16. шаснаццаць
17. сямнаццаць
18. васьмінаццаць ог
васямнаццаць
19. дзевятнаццаць
20. дваццаць
21 дваццаць адзін, адна, адно
22 дваццаць два, дзьве
23 дваццаць тры
29 дваццаць дзёвяць
30 трыццаць
40 сорак
50 пяцьдзесят
60 шэсьцьдзесят
70 сёмдзесят
80 восемдзесят
90 дзёвяцьдзесят
100 сто
101 сто адзін (адна, адно)
199 сто дзёвяцьдзесят дзёвяць
ОКШЫАЬ / ПАРАДКАВЫЯ
пёршы, -ая, -ае
другі, -ая, -ое
трэйці, -яя, -яе
чацьвёрты. -ая, -ае
пяты, -ая, -ае
шосты, -ая, ае
сёмы, -ая, -ае
восьмы, -ая, -ае
дзявяты, -ая, -ае
дзясяты, -ая, -ае
адзінаццаты, -ая, -ае
дванаццаты, -ая, -ае
трынаццаты, -ая, -ае
чатырнаццаты, -ая, -ае
пятнаццаты, -ая, ае
шаснаццаты, -ая, -ае
сямнаццаты, -ая, -ае
васьмінаццаты ог
васямнаццаты, -ая, -ае
дзевятнаццаты, -ая, -ае
дваццаты, -ая, -ае
дваццаць пёршы, ая, -ае
дваццаць другі, -ая, -ое
дваццаць трэйці, -яя, -яе
двапцаць дзявяты, -ая, -ае
трыццаты, -ая, -ае
саракавы, -ае, -ое або сараковы, -ая, -ае
пяцьдзясяты, -ая, -ае
шэсьцьдзясяты, -ая, -ае
сёмдзясяты, -ая, -ае
восемдзясяты, -ая, -ае
дзёвяцьдзясяты, -ая, -ае
сотны (або соты), -ая, -ае
сто пёршы, -ая, -ае
сто дзёвяцьдзесят дзявяты, -ая, -ае
* Гог іЬе Гогтаііоп оі сагНіпаІ пшпегаіз 11-19 апсі 20, 30 . . . 100, зее § 11-ІІІа, Ь, апсі
§ 23-1, 1.
Гог іЬе Іогтаііоп о( сагсііпаі» аЬо^е 100, еее § 25-Іа.
** Гог іЬе (огтаііоп о( огйіпаі пшпегаіз 1-20, зее § 21-іуЬ 1, .
Гог іЬе Іогтаііоп о( огсііпаі тітегак аЬоуе 20, зее § 23-1, ап §
212 ТАВЕЕ8
200
300
400
500
600
700
800
900
1,000
2.000
5,000
1,000,000
2,000,000
1,000,000.000
дзьвёсьце
трыста
чатырыста
пяцьсот
шэсьцьсот
сёмсот
восемсот
дзёвяцьсот
тысяча
дзьве тысячы
пяць тысячаў
міліён
два міліёны
міліярд
(амэрыканскі біліён)
двўхсотны ог двухсоты апсі двусоты, -ая, -ае
трохсотны ог трохсоты апсі трысоты,-ая, -ае
чатырохсотны ог чатырохсоты апсі
чатырысоты, -ая, -ае
пяцьсотны ог пяцьсоты, -ая, -ае
шэсьцьсотны ог шэсьцьсоты, -ая, -ае
сёмсотны ог сёмсоты, -ая, -ае
восемсотны ог восемсоты, -ая, -ае
дзёвяцьсотны ог дзёвяцьсоты, -ая, -ае
тысячны, -ая, -ае
двухтысячны ог двутысячны, -ая, -ае
пяцьтысячны, -ая, -ае
міліённы, -ая, -ае
двухміліённы ог двуміліённы, -ая, -ае
міліярдны, -ая, -ае
Ь) Еог іЬе сіесіепзіоп оі сагсііпаі гштегаіз 1-100, зее § 23-ІП, 1-6.
Рог іЬе сіесіепзіоп оі сагсііпаій аЬоуе 100, зее § 25-П, 1-4.
с) Гог іЬе сіесіепзіоп о( огсііпаі пшпегаів 1-20, зее § 21-ІУ с.
Гог іЬе сіесіепзіоп оі огсііпаіз аЬоуе 20, зее § 23-П.
сі) Гог іЬе сіесіепзіоп оі іЬе соііесііуе гштегаіз двое, трое, чацьвёра..., вее § 26-1, 3 а, б.
е) Гог іЬе а&геетепі оі сагсііпаі пцтегаіз ууііЬ поппв, §ее § 25-ПІа, Ь.
I) Гог іЬе а&геетепі о( пшпегаів \уііЬ уегЬз, зее § 26-Па, Ь.
§) Гог тітегаІ8-ігасеіоп8 апсі іЬеіг сіесіепзіоп, зее § 26-ПІ 1, 2.
ТЬе дапсе ЕауопікЬа
УОСАВУЬАНТ СІЛОЕ I 213
(ЛІГОЕ ТО ТНЕ ІІ8Е ОГ ТНЕ УОСАВІІЬАКІЕ8
1. ТЬе уосаЬоІагіез іп “Воок 2” аге сіевіяпесі іо сотріешепі іЬозе оі “Воок 1”. ТЬеу
іпсіпйе аіі пе\у ууогНз ызесі іп “Воок 2” апсі зоте Ггот “Воок 1”, ^ЬісЬ у/еге поі іп-
сіпсіесі іп ііз уосаЬпІагіез. ТЬоз, \уЬеп Іоокіп^ іог теапіп^з оі м/огсіз, іЬе УосаЬілІагіез
оГ ЬоіЬ Ьоокз зЬооН Ье сопзііііесі.
ВуеІогаззіап-Еп^ІізЬ УосаЬійагіез зЬопісі ако Ье сопяііііесі \уЬепеуег іЬеге із апу
сіоііЬі аЬопі зігезз, ^епсіег, іЬе сіесіепзіоп оі пошіз (іЬе ^епіііуе епсііп^з аге ^іуеп іог
аіі поппб), ог апу уегЬ іогтз.
2. Аз Ьаз аігеасіу Ьееп зіаіесі іп “Воок 1”, іп хуогсіз сопіаіпіп^ (Ье уохуеіз “о”, “э” ог “ё”
(ехсерііп^ іЬове оі іогеі&п огі^іп) іЬе зігезз і» поі тагкеск ІС І8 іпсіісаіесі Ьу іЬе уо\уе1з
іЬетзеІуез аз іп Вуеіогаззіап іЬеу опіу арреаг ппсіег вігезз.
3. Т^о зігезвез іп опе-8Іет \уогсі8 зі^пііу іЬаі іЬе хсогсі тау Ье пзесі хуііЬ іЬе еііЬег оі
іЬезе зігеззез.
4. Іп іЬе епігіез зосЬ а8:
а) ачйсьціць (II) (рі. оі ачышчаць, I) Ыі.... іо сіеаг, уасаіе, сіеап—іЬе “іо” Ьеіоге
іЬе йгзі уегЬ геіегз іо апсі сіейпез іЬе іпйпіііуе (огт (ог аіі іЬе Іізіесі уегЬз.
Ь) вынапаць (1) (рЬ оі выкопваць) Гці.... іЬе іттагкесі соп]цяаііоп оі іЬе уегЬ “вы-
копваць” зі^пійез іЬаі іЬІ8 уегЬ Ьеіоп^з іо іЬе зате соп]‘ц^аііоп аз іЬе ргесес!іп§
опе.
с) Ііск, іо лізаць (I), аб- рі. — а ЬурЬеп аЙег іЬе ргейх “аб” гергезепіз іЬе Ьеасі-
\уогсі “лізаць”, і.е., регіесііуе азресі оі “лізаць” із “аблізаць ’.
Н) ргозрегопз квітнёючы, багаты, заможны, -ая, -ае — іЬе епсііп&з “-ая, -ае’ геіег
поі опіу іо “заможны” Ьпі аізо іо іЬе ргесесііп^ асЦесііуез.
е) дву(х)сотны, ... — іЬе Ьгаскеіз епсІ08Іп& Іеііег “х” зі^пііу іЬаі ЬоіЬ Іогтз \мііЬ-
опі апсі \уііЬ “х” аге іп озе.
АЬЬгеуіаііопз / СКАРАЧЭНЫіІ
ТЬе ІоПо^іп^ аЬЬгеуіаііопз аге няесі іЬгоп^Ьооі іЬе іехі
Рагіз оі зреесЬ аге іпсіісаіесі опіу \уЬеп сопйізіоп ті&Ы агізе.
апсі іп іЬе уосаЬійагіез.
А. Еп^іібЬ
асс.
асі.
асіі.
асіу.
агсЬ.
с.
В.
асспзаііуе
асіоаі уегЬ
асі]есііуе
асІуегЬ
агсЬаіс
сепіпгу
Вуеіогаззіап
іпіег(го^).
ігг.
ііі.
Іос.
т.
таіЬ.
тпз.
іпіегго^аііуе
ігге&сііаг
Іііегаііу
Іосаііуе
тазспііпе
таіЬетаіісб
тп8Іс
214 УОСАВІТЬАКУ СІЛОЕ
сі.
соіі.
соііоц.
сотр.
СОПІНПС.
Наі.
сіесі.
сіеі.
Ніт.
е.р.
I.
гаіь.
ііаі.
Кеп.
*гат
ЬаЬ.
і.е.
ітрег.
ітреН.
ітрегз.
іпсіесі.
іпсіеі.
ІП8ІГ.
сотраге
соііесііуе
соііо^піаі
сотрагаііуе
СОП]ППСІІОП
сіаііуе
Несііпесі
Нейпііе
сіітіпііііуе
Іог ехатріе
Гетіпіпе
іатіііаг
й^цгаііуе
Ыіпге
^епіііуе
^гаттаг
ЬаЬііпаІ уегЬ
іЬаі із
ітрегаііуе
ітрегіесііуе
ітрегзопаі
іпсіесІіпаЫе
іпПейпііе
іпкігцтепіаі
п.
пе^.
пот.
тіт.
рагі.
рі.
рі.
роеі.
роі.
ргесі(іс).
ргер.
ргез.
ргоп.
гейех.
геі.
8ІП^.
8ГпЬ.
зтіЬ.
і(егт) оГепсіеаг.
V. асЫ.
УОС.
I
II
пепіег
пе&аііуе
потіпаііуе
тітегаі
рагіісіріе
регіесііуе
ріпгаі
роеіісаі
роіііе
ргесіісаііуе
ргерозіііоп
ргееепі
ргопопп
геЯехіуе
геіаііуе
зіп&Ыаг
зотеЬосіу
зотеіЬіп^
іегт о( епсіеагтепі
уегЬа! асІуегЬ
уосаііуе
ЕІГ8І Соп]'п^аііоп
8есопсі Соп]іі&а1іоп
В. Вуе1огіі88Іап
адз. л.
буд.
В(ін).
г. зн.
Д(ав).
ж. род
зак. тр.
і г.д.
і да т. п.
м. род
М(ес).
мн. л.
адзіночны лік
бўдучы
вінавальны
гэта значыць
давальны
жаноцкі род
закончанае тр.
і гэтак далёй
і да таго падобнае
мужчынскі род
мёсны
множны лік
н. род
Н(аз).
нез. тр.
пр(ошл). ч.
прыкл.
Р(од).
Т(в).
тр(ыв).
хто-н.
цяп(ер).
што-н.
ніякі род
назоўны
незакончанае тр.
прошлы час
прыкладам
родны
творны
трываньне
хто-нёбудзь
цяпёрашні
што-нёбудзь
ЯК КАРЫСТАЦЦА СЛОЎНІКАМ
1. Абодва слоўнікі з другое часткі кнігі становяць дапаўненьне да слоўнікаў зь пер-
шае часткі. Яны зьмяшчаюць усе но-выя словы з часткі другое ды толькі некаторыя
словы зь першае, асабліва тыя, што ня ўведзеныя ў слоўнікі першае кнігі. Гэтак,
пры шуканьні словаў трэба карыстацца абодвума слоўнікамі.
УОСАІШЬАКУ СІЛОЕ
215
2. I ў гэтых слоўніках, як у слоўніках першае кнігі, у беларускіх словах з галоснымі
“о, э, ё” (за выняткам словаў іншамоўнага паходжаньня) націскі не абазначаныя —
на націск паказваюць ужо гэтыя галосныя, бо яны ў беларускай мове бываюць
толькі пад націскам.
У назоўніках пададзены род ды канчатак роднага склону, у прыметніках рода-
выя канчаткі, у дзеясловах абазначанае рымскай лічбінай спражэньне ды пададзе-
ныя формы цяперашняга часу, а ў дзеясловах закончанага трываньня — формы
простага будучага часу.
3. Два націскі ў ваднакарэнным слове абазначаюць, што абодва націскі роўнл
ныя, кажны зь іх правільны.
4. У гэткіх пазыцыях, ды падобных да іх як:
а) ачысьціць (II) (рі оГ ачышчаць, I) ГцС... іо сіеаг, уасаіе, сіеап “Ьо” перад пер-
шым дзеясловам датычыць і да ўсіх далей пададзеных дзеясловаў.
б) выкапаць (I) (рі. оі выкопваць) Ьіі.... — прапушчанае абазначаны
жэньня пры “выкопваць” паказвае, што гэты дзеяслоў належыць да таго са-
мага спражэньня, што й папярэдні дзеяслоў.
в) Ііск, Ьэ лізаць (I), аб- рЕ злучок пасьля прыстаўкі “аб" замяняе слова “лізаць”,
г. зн. што закончанае трываньне ад “лізаць” — “аблізаць”.
г) тееі, Іо сустракац-ь(ца) (I), сустрэц-ь(ца) р(. — бел. дзеясловы трэба чытаць:
сустракаць, сустракацца (I), сустрэць, сустрэцца.
г) БпЬзіапііаІ істотны, важны; галоўны, -ая, -ае — канчаткі “-ая, -ае” датычаць ня
толькі да “галоўны”, але й да ўсіх папярэдніх прыметнікаў.
д) дву(х)сотны ... — дужкі каля літары “х” паказваюць на тое, што гэтае слова
ўжываецца і з “х” і безь яго.
216 I ВТЕЬОІШ88ІА1Ч-ЕІЧСЬІ8Н УОСАВУЬАКУ
ВУЕЬОКН88ІАМ-Е^СЫ8Н УОСАВЫЬАКУ
БЕЛАРЎСКА-АНГЕЛЬСКІ СЛОЎНІК
аазіс, -а (т.)
абавязак, -зку (т.)
уважаць за свой
абавязак
абагнаць (II) (рГ. оГ
абганяць, I), ІЫ.
абганю, гоніш, -яць
абагравацца (I),
-граюся, -ёшся, -юцца
абаграваць (I), -граю,
-ёш, -юць
а. памёшканьне
абагрэцца (I) (рі. оГ
абагравацца), Ыі.
-грэюся, -ешся, -юцца
абагрэць (I) (рі оі
абаграваць), Ыі.
-грэю, -еш, -юць
абагрэць рўкі
абадраць (I) (р{. оі
абдзіраць), ГЫ. -дзя-
-рў, -эш, -ўць
абазначаць (I), -чаю,
-еш, -юць
абамлёць (I) (р{. оі
млець), ГЫ. -млёю,
-еш, -юць
абарона, -ы (Е)
а. ад варожых
нападаў
абачліва (асіу.)
абачліва дзёяць
абвёсны лад
абвёстка, -і (Г.)
абвёсьціць (II) (рГ. оі
абвяшчаць, I), йіі.
-вёшчу, -вёсьціш, -яць
А
ОЯ8І8
сІЫу; Ьіівіпезз
іо таке іі опе’з сІЫу/
ЬоБІпезз
іо оііігіт, Іеауе ЬеЬіпсі
іо хуагт опевеН
іо \\агт; Ьеаі
іо Ьеаі а Яаі/Ьопве
Іо ууагт опезеіі
іо у/агт
іо \уагт опе’з Ьапсіз
іо рееі; зсгаІсЬ; іо гоЬ,
Деесе
іо тагк
іо Гаіпі
сіеіепсе
сіеіепсе а^аіпзі епету
аііаскз
сіеІіЬегаіеІу, \уііЬ рге-
сацііоп; зутраіЬеіісаІ-
1у; іасіЫПу, іЬоп&Ы-
ЫПу
іо асі НеНЬегаіеІу мЫЬ
ргесаЫіоп
іпсіісаііуе тоосі
асіуегііаетеЫ, ровіег
Іо ргосіаіт; сіесіаге
а. самастойнасьць
а. камў-чамў вайнў
абвёшчаньне, -я (п.)
абвіваць (I), -ваю, -еш,
-юць
абвіць (I) (рЬ оГ абві-
ваць), ГЫ. абвію, -ёш,
-юць
абвяшчаць (I), -чаю,
-еш, -юць
абгарэлы, -ая, -ае
абдзіраць (I), -раю,
-еш, -юць
а. шкўрку з аранжыка
а. тўшу, рйбу
абдзіраць карў
абдўмаць (I) (р{. о(
абдўмваць), ГЫ.
дўмаю, -еш, -юць
гэта пытаньне трэба
абдўмаць
ямў трэба гэта а.
абдўмваць (I), -дўмваю,
-еш, -юць
абдымацца (I), -мйюся,
-ешся, -юцца
абдь'імкі, -аў (рі. опіу)
кінуцца камў ў ва-кі
аб’ёкт, -у (т.)
абіваць (I), -ваю, -еш,
-юць (лён)
абкружаць (I) (янй
-аюць)
абламацца (I) (рЕ оГ
абломвацца), іЫ.
-маюся, -ешся, -юцца
сук абламаўся
абломвацца (I),
абломваецца, -юцца
іо ргосіаіт іпсіереп-
сіепсе
іо сіесіаге хуаг (оп,
цроп)
ргосіатаііоп; аппоппсе-
теЫ
іо ууіпсі агоітсі
Іо хуіпсі агоітсі
іо аппошісе; ргосіаіт;
сіесіаге
ЬпгЫ, сЬаггесі
іо рееі; зсгаісЬ; Яеесе
Іо рееі ап огап&е
іо зкіп
Іо Ьагк
іо сопвісіег, іЬіпк оуег
іЬіз дііезііоп тпзі Ье
соп8Ісіегес1
Ье тпзі іЬіпк іі оуег
іо сопзісіег, іЬіпк оуег
іо етЬгасе
етЬгасе; агтз
іо іЬго\у опезеіі іпіо
зотеопе’з агтз
оЬ)есі
іо гетоуе (8еесІ8 оГ
Дах)
ІО вШТОШМІ
іо Ьгеак оН, зпар
іЬе Ьоіі&Ь (ЬгапсЬ)
Ьгоке оН
іо Ьгеак оН, зпар
ВУЕЬОКІІ88ІАМ-ЕРЮЫ8Н УОСАВІІЬАКУ 217
абмінаць (I), -наю, -еш,
-юць
абмывйць (I), -ваю, -еш,
юць
абмыць (I) (р^. оГ
абмываць), йіі. -мыю,
-еш, -юць
абмялёць (I), (рЕ) йіі.
-мялёе, -юць
абніжацца (I) -жаецца,
-юцца
абнізіцца (II) (рГ. оі
абніжацца, I), Ьді.
абнізіцца, -яцца
абняцца (I) (рГ. оГ
абдымацца), йіі.
абдымўся, -ешся,
-уцца
абодва ог абодвы (ш.
& п.) абёдзьве (і.)
абодва хлапцй, пяры
абёдзьве сястры
абое
жонка й муж абое
працўюць
абрабляць (I), -ляю,
-еш, -юць
абрабляць зямлю
абрад, -у (ш.)
усходні абрад
абражаны, -ая, -ае
абражаць (I), -жаю,-еш,
-юць
абраз, -у (т.)
абраза, -ы (Г.)
абразіцца (II) (рі. оі
абражацца, 1), Ьі.
абражуся, -зішся,
-яцца
абразіць (II) (рГ. оГ
абражаць, I), Ьді.
абражу, -зіш, -яць
грўба абразіць
абразьлівы, -ая, -ае
аброслы, -ая, -ае
іо равз; іо ауоісі
іо \уазЬ, іо ЬаіЬе
іо \уа»Ь, іо ЬаіЬе
іо Ьесоте (&го\у)
зЬаІІоху
іо &о СІОХУП
іо &о СІО\УП
іо етЬгасе
ЬоіЬ
ЬоіЬ Ьоуз, репз
ЬоіЬ 8І8ІеГ8
ЬоіЬ (Гог тіхесі
^епсіегз)
ЬоіЬ хуііе апсі ЬпзЬапсі
аге мюгкіп&
іо \уогк; ргосезз
іо іііі/спіііуаіе іЬе йеісі
сегетопу; гііе
еазіет гііе
іпзііііесі, оНепсІесі
іо іпзціі, іо ойепсі
ісоп, Ьоіу рісіпге;
раіпііп^; тоуіе
іпзіііі, аНгопі
іо іаке ойепсе
іо ІП8ПІІ, іо сіеіате
іо оіііга&е
ІП8ПІІІП&, опіга^еопз
соуегесі ( \уііЬ ), оуег-
^гоууп (\уііЬ)
аброслы мохам
абрўч, -а (т.)
качаць абручбі
абрйднуць (I) (рі. оі
абрь'ідваць), Іці.
абрыдну, -еш, -уць
(камў-н.)
ямў ўсё абрыдла
абсаджаны, -ая, -ае
абсаджаны дрэвамі
абслугоўваць (I), -ваю,
-еш, -юць
абставіны, -аў (рі. опіу)
пры ніякіх абставінах
зьмяніліся абставіны
абступаць (I), абступае,
-юць
абступіць (II) (рі. оГ
абступаць, I), йіі.
абстўпіць, -яць
абсыпаць (I), -аю, -еш,
-юць
абсйпаць (I) (рЬ оі
абсыпаць), йіі.
-сйплю, -(л)еш,
-(л)юць
а. мукой, цўкрам
у яго абсыпала вўсны
абток, -а (т.)
абурэньне, -я (п.)
выклікаць абурэньне
абўты, -ая, -ае
хадзіць абўтым
абхапіць (II) (рЕ оі
абхапляць, I), Ьіі.
-хаплю, -хопіш, -яць
а. каго рукамі за шьію
абхапляць (I), -ляю,
-еш, -юць
абходзіць (II), -ходжу,
-дзіш, -яць
соуегес1/оуегЕго\уп \уііЬ
ГП088
Ьоор
іо ігапсііе Ьоорз
іо Ьесоте осііоііз, Ьаіе-
ііііі; герцівіуе
Ье із іігесі оі еуегуіЬіп^
ріапіесі агостсі
Ііпесі мпіЬ ігеез
іо аііепсі, орегаіе
сігсшпзіапсез
шміег по сігсшпзіапсез,
іп по сазе
іЬе сігсцтзіапсез аге
аііегесі
іо епсіозе; зшгошкі,
сгожі
І0 8ПГЕ0ШКІ
іо зргіпкіе
іо зргіпкіе
іо зргіпкіе ууііЬ Яош,
8іі&аг
Ьіз Іірз аге зоге
ізіапсі
іпсіі^паііоп
іо агопзе (ехсііе),
ргоуоке іпсіі&паііоп
зЬосі
іо ууеаг зЬоез
іо сІепсЬ; ^гарріе; сіазр
іо сіазр агоппсі іЬе
песк, етЬгасе
іо сІепсЬ, сіазр; 8ііг-
гоппсі
іо §о агошкі; зргочі
218 ВУЕЕОКЦ58ІАМ-Е1ЧСЫ8Н УОСАВІІЕАВУ
доктар абходзіць
хворых
квёткі ўжо абходзяць
абцйс ог абсац, -а (т.)
абшар, -у (т.)
углйб абшару
абшарнік, -а (т.)
абшарпёны, -ая, -ае
абы (рагі’сір"»
абй ск?заг
аббі толькі (сопўс.г
абй толькі ян;і
прыйшла
абй тольк: прнйшлл,
адразу.
абыйсьці (I; (рі. оГ
абходзіць, II). і'ці.
абыйдў, -ёш, -ўць
вёстка абыйшла ўвесь
горад
абыйсьціся (I) (р(. о(
абыходзіцца, II), Ыі.
абыйдўся, -ешся,
-уцца
абыйдўся зь пяцьма
далярамі
абыйсьціся без
дапамогі
без падрўчнікаў не
абыйдземся
абыходзіцца (II),
-ходжуся, -дзішся,
-яцца (з + іпзіг.)
а. зь кім-н. як з
роўным
а. з чым-н. рупліва
абыякавы, -ая, -ае
абы-які
абяцанка, -і ({.)
авёц = авёчак
авёчка, -і (1.)
авёс, аўса (т.)
агёнчык, -а (т.)
блукаючы агёнчык
іЬе сіосіог такез Ьіз
ГО11ПСІ8
Яоууегз аге зргоііііп^
аігеасіу
Ьееі (о( а зЬое)
зрасе, ехрапзе, агеа
іпіо (Ье сІеріЬ о( іЬе
соітігу/агеа
‘-1аіе-ЬоІсіег, ІапсПогсі
га^еесі
^іу
Ыу іо вау
опіу, аз зооп аз
[ опіу зЬе ууопісі соте
аз зооп аз зЬе сате
зЬе...
іо &о агоітсі; зргеасі;
зргочі
іЬе пе\уз зргеасі аіі оуег , . .
іЬеіото аграваньне,-я (п.)
Іо Ігеаі; тападе (тейЬ) аГрЗЮ’
агрубёлы, -ая, -ае
агўльнаадукац&йны,
т -хі. п "ая» "ае
I сап тапаёе ^НЬ йуе а.ая школа
ао11аг8
іо тапа^е \уііЬоііі апу
Ьеір/азвізіапсе
\уе саппоі сіо ууііЬопі
іехіЬоокз
іо ігеаі (зтЬ.), Ьапсііе
(зтіЬ.); тапа&е
іо ігеаі зтЬ. аз ап е^ііаі
іо Ьапсііе зтіЬ. саге-
Ыіу
іпсііНегепі (іо)
апу
рготізе
(рі. &еп.) о( зЬеер
зЬеер
оаі8
(втаіі) 1і§Ьі, йге
^іП-о’-іЬе-ууізр
агіда, -ы (і.)
выклікаць агіду
агідны, -ая, -ае
аглёдзець (II) (рі. оі
аглядаць, 1), йіі.
аглёджу, -дзіш, -яць
а. памёшканьне
аглёдзець ваколіцу
а. хату на зімў
аглобля, -і ((.)
аглядаць (I), -даю, -еш,
-юць
аглядаць выстаўку
а. дакумэнты
агнянй, -ая, -ое
агонь, агню (т.)
агорнуты, -ая, -ае
агўльны, -ая, -ае
а-ы сход
а-ае абурэньне
для а-ага дабра
а-ае ймя (§гат.)
а-ы назоўнік
агўльная сўма
а-ая даўжыня рэкаў
агўльны найбольшы
дзёльнік (таіЬ.)
агўльны наймёншы
разавы лік
адабраць (I) (рі.оі ад-
біраць), іпі. -бярў,
-эш, -ўць
адарвацца (I) (рі. оі
адрывйцца), йіі.
-рвўся, -ёшся, -ўцца
ауегзіоп, аЬотіпаііоп
ІО СІІ8&118І
СІІ8ЙП8ІІП2, ІоаіЬзоте,
аЬотіпаЫе; осііосіз
іо 8ее, уіе\у; ехатіпе,
зсігуеу, іпзресі
іо зее/іпзресі іЬе Даі
іо уіе\у зпггоцпсііп^з
іо ргераге/таке геасіу
іЬе Ьоіізе іог \уіпіег
зЬаіі
зее аглёдзець
іо 8ее іЬе ехЫЬіііоп
іо ехатіпе/іпзресі
с1оссітепІ8/рарег8
йге (асіі.)
йге; Іі&Ьі
\угарре<1 цр, епуеіоресі;
зеігесі (хуііЬ)
Ьеаііп^
іо Ьеаі
соагзе, Ьагсіепесі
оі ^епегаі есііісаііоп
зсЬооІ ргоуісііп^ а
^епегаі есіпсаііоп
^епегаі; соттоп,
рцЫіс; іоіаі
^епегаі тееііп^
^епегаі іпсіі&паііоп
іог іЬе соттоп ^оосі
соттоп пате
соттоп попп
іоіаі зііт
іоіаі Іеп&іЬ оі іЬе гіуегз
іЬе ^геаіезі соттоп
теазаге
іЬе 1о\уезі (Іеазі)
соттоп тіііііріе
іо іаке а\уау
іо Ьгеак ахуау
ВУЕЕОКІІ88ІАМ-ЕМСЫ8Н УОСАВНЬАНУ 219
адбіраць (1), -раю, -еш,
-юць (ад + &еп.)
адбітак, -тку (т.)
адбудаваны, -ая, -ае
адбывацца (I), -ваецца,
-юцца
адбйцца (1) (рЬ оі
адбывацца), йіі.
-бўдзецца, -уцца
а-ліся вялікія зьмёны
адвага, -і (і.)
адважны, -ая, -ае
адважыцца (II) (рЬ оі
адважвацца, I), Ыі.
-важуся, -ышся, -ацца
адвакат, -а (т.)
адвёчны, -ая, -ае
адгаварыць (II) (рГ. оі
адгаворваць), йіі.
-варў, -ворыш, -аць
(каго ад чаго)
адгаварйць каго-н.
ісьці ў кіно
адгалосак, -ску (т.)
аддзёл, -у (т.)
аддзёл паўстанцаў
аддзяліцца (II) (рГ. оі
аддзяляцца, I), йіі.
-дзялюся, -дзёлішся,
-яцца
жаўток аддзяліўся ад
бялка
аддзяліць (II) (р(. оГ
аддзяляць, I), Ы.
-дзялю, -дзёліш, -яць
аддзяліць сад ад
гароду
аддзяляцца (I), -ляюся,
-ешся, -юцца
дзеяпрыслоўі
аддзяляюцца коскамі
аддзяляць (I), -дзяляю,
-еш, -юць
а. перасьцёнкам
іо іаке а\уау; сЬоозе,
зеіесі, ріск опі
геЯесііоп; ітргіпі
геЬціІі, гезіогесі
іо Ьарреп, оссцг, іаке
ріасе, іо Ье &оіп& оп
іо Ьарреп, оссцг, іаке
ріасе, оп
8ОІІСІІОГ, Іауууег,
асКосаіе
еіегпаі, еуегіазііп^,
регреічаі
іо сПззііасІе (втЬ. ігот адказ, -у (т.)
+ &ег.), іаік зтЬ. оціадказнасьць, -і (і.)
адказнй, -ая, -ое
адказны ог адносны
займёньнік
адкіднь'і, -ая, -ое
адкідное сядзёньне
адкіднй борт
адкінуць (I) (рі. оі
адкідаць), Ьіі. -кіну,
-еш, -уць
адкладаць (I), -даю,
-еш, -юць
адкладаць пастанову
адкладаць перамовы
адкласьці (I) (рЬ оі ад-
кладаць), йіі. -кладў,
-дзёш, -дўць
іо іаік зтЬ. оці оі &оіп&
іо іЬе тоуіез
есЬо
зесііоп, сіераіітепі,
ЬгапсЬ
здцасі
іо зерагаіе; Ье
зерагаіесі, рагі мчіЬ
іЬе уоік зерагаіесі ігот
іЬе \уЬііе
іо зерагаіе, сііуісіе,
сіеіасЬ, сіізўоіп
іо верагаіе іЬе огсЬаг<іадкліКЙЦЬ <'>> клікаю>
ігот іЬе ^агсіеп -еш,-юць
іо зерагаіе, Ье зерагаіесі адклікаць (1), (рі. оі ад-
клікйць), Ьді. -клічу,
-аш, -уць
адклікацца (I), -каюся,
-ешся, -юцца (на +
асс.)
а. з пахвалою
уегЬа! асІуегЬз аге
зерагаіесі Ьу соттаз
іо зерагаіе, сіеіасЬ,
сЬзз'оіп
іо рагііііоп ой
ад’ёхаць (I) (рі. оі
ад’яжджаць), іні.
ад’ёду, -дзеш, -дуць
ад’ёхаць ад дарогі
ён ураньні ад’ёхаў
крыга ад’ёхала
адзадзя ог ззаду (асіу.)
адзадні ог задні, -яя, -яе
адзёжа, -ы (Ь)
^геаі сЬап^ез іоок ріасе адзёжына, -ы (Ь)
Ьоісіпевз, соцга&е
соцга§еоіі8, Пагіп^
іо сіаге, уепіпге
адзін, адна, адно
яніэі засталіся аднбі
адзін (адно) аднаго;
адна аднў
адзінаццаты, -ая, -ае
адзінотны, -ая, -ае
адзяваць (I), адзяю,
-ёш, -юць
іо (Ігіуе ой; Іеауе; тоуе
амгау
іо сігіуе оЯ іЬе гоасі
Ье 1е€і іп іЬе тогпіп^
іЬе ісе йое тоуесі а\уау
ЬеЬіпсІ
Ьаск
сІоіЬез (соіі.), &агтег+з
сігевз
опе; аіопе
іЬеу віауесі аіопе
еасЬ оіЬег, опе апоіЬег
еІеуепіЬ
Іопеіу
іо рці оп опе’з сІоіЬез;
сіге88 зтЬ.; зцрріу
втЬ. мчіЬ сІоіЬев
апзхуег
гевропзіЬіІііу
гезропзіЫе
геіаііуе ргопоіт
ІОІСІІП&, соІІарзіЫе
соІІарзіЫе зеаі
Дар
іо аЬапсіоп, ге)есі,
сіізтібз, сіізсагсі
іо рііі/веі азісіе; рііі ой,
розіропе, асііоцгп
іо рці ой іЬе сіесізіоп
іо аф'оцгп іЬе іаікз
іо рііі азісіе; розіропе;
асііоцгп
іо гесаіі
іо гесаіі
іо апзхуег; есЬо
іо &іуе ргаізе
220 ВТЕЬОКЦ88ІАК-ЕІЧСЫ8Н УОСАВІІЬАКТ
адклікнўцца (I), -клік-
нўся, -ёшся, -ўцца
на + асс.)
адкрыты, -ая, -ае
адкрйцца (I) (рі. оі ад-
крывацца), Ьк.
крыюся, -ешся, -юцца
а. псрад кім-н.
рана адкрылася
адкрйць (I) (рТ. оТ
адкрываць), Гій.
-крыю, -еш, -юць
адкрьшь плёчы
адкрьіць помнік
адкрыць сакрэт
адкрь'іць конта
адкрыцьцё, -я
а. ўнівэрсытэцкага
году
адкрышйцца (II) (рі. оі
крышыцца), йк.
адкрышыцца, -ацца
адкўль
адкупіць (II) (рі. оі
адкупляць, I), Ы.
-куплю, -кўпіш, -яць
адлёга ог адліга, -і (I.)
адлёжнасьць ог
адлёгласьць, -і (Е)
адлучацца (I), -луча-
юся, -ешся, -юцца
адлучаць (I), -чаю, -еш,
-юць (+ асс.)
адлучйцца (II) (рі. оі
адлучацца, I), Ы.
-лучўся, -ышся, -ацца
адлучіяцца ад грўпы
адлучйіць (II) (рі. о(
адлучаць, I), Ы.
-лучў, -ыш, -аць
адлюстраваньне, -я (п.)
адмаўлёньне, -я (п.)
адмаўляцца (I), -ляюся,
-ешся, -юцца (ад +
^еп.)
а. ад сваіх словаў
іо апзууег; есЬо; гезропсі
сіізсоуегеН; ореп
іо ореп; соіпе іо Іі^Ьі
іо сопЬсіе іо згпЬ.
іЬе хуошісі орепесі
іо сіізсоуег; ореп; Ьаге
Іо Ьаге опе’з Ьаск
іо ппуеіі а тогштепі
іо Іеі оці/геуеаі а зесгеі
1о ореп ап ассоппі
(Іізсоуегу; шіуеіііп^,
іпац&шаііоп
іпан^пгаііоп
іо Ьгеак ой
\уЬеге Ггот
іо Ьцу
іЬаху
сіізіапсе
іо зерагаіе
іо зерагаіе
іо зерагаіе
іо зерагаіе (гот а ^гоіір
іо зерагаіе
геДесііоп; іта^е
пе^аііоп
зее адмовіцца
іо геігасі опе’а у/огсі
адмёньваць (I), -ваю,
-еш, -юць
адмовіцца (II) (рЬ о(
адмаўляцца, I), іпі.
-моўлюся, -мовішся,
-яцца
адмовіцца ад сваё
часткі
адмовіцца ад
становішча
адмоўе, -я (п.)
адмоўны, -ая, -ае
адмоўны займёньнік
адмыкаць (I), -мыкаю,
-еш, -юць
адмыслова (асіу.)
адмысловы, -ая, -ае
адмяніць (II) (рк оі
адмёньваць, I), Ы.
-мяню, -мёніш, -яць
аднагорбы, -ая, -ае
аднагорбы вярблюд
аднак (соп]шіс.)
аднак знайшоўся нёхта
аднакарэнныя словы
аднатонна (асіу.)
аднаўляць (I), -ляю,
-еш, -юць
дрэвы аднаўляюць
кісларод у павётры
аднаўляць кнігу ў
бібліятэцы
аднаўляць падпіску
адначасна (асЬ/.)
адначаснасьць, -і ({.)
аднёсьці (I) (р(. оі
адносіць, II), Ы.
-нясў, -ёш, -ўць
адно
аднолькава (асіу.)
а. правільны
аднолькавы, -ая, -ае
яны аднолькавага
росту
адносіць (II), -ношу,
-сіш, -яць
іо ехсЬап&е
іо геіпзе, сіесііпе,
гершііаіе; геІіпццізЬ;
гепошісе
іо геІіпццізЬ опе’з зЬаге
іо ге8І§п опе’з розіііоп
пе§аііуе рагіісіе
пе&аііуе
пе&аііуе ргопоіш
іо шііоск
зресіаііу
зресіаі
іо ехсЬап^е
опе-Ьшпресі
АгаЬіап сатеі
Ьоууеуег, Ьпі
іЬеге \уаз зотеопе,
Ьо\уеуег
іуогсіз мйіЬ опе гооі
топоіопоцзіу
Іо гезіоге, ге-езіаЫізЬ;
гепе\у
ігеез гезіоге оху^еп іо
іЬе аіг
іо гепеху а Ьоок аі іЬе
ІіЬгагу
іо гепе\у а зчЬзсгірііоп
8Ітіікапеоц8Іу
зіігшііапеоіізпезз
іо іаке а\уау, 1о рік
ахуау, тоуе ахуау
опіу; опе іЬіп^
ецііаііу, ісіегкісаііу
е^ілаііу соггесі
іЬе зате (аз), ісіеікісаі
(\укЬ)
іЬеу аге оі іЬе зате
Ьеі&М
іо іаке, рік, саггу ам^ау
ВУЕЕОКЦ88ІЛМ-ЕІЧСЫ5Н УОСАВІІЬАКУ 221
а. што-н. на мёсца
вёцер (плынь) а-іць
адносны займёньнік
адняць (I) (рк оі
адымаць), Ьіі. адымў,
-меш, -уць
а. у каго-н. надзёю
ад пяцёх а. тры
(таіЬ.)
у яго а-яло ногі
(ітргз.)
адпавёдна (асіу.)
адпавёдны, -ая, -ае
адпісаць (I) (рЬ о(
адпісваць), ІЫ. -пішў,
-аш, -уць
адпль'іў, -ву (т.)
адплюшчыць вочы
адпраўляць (I), -ляю,
-еш, -юць
адправіць у поле
адпўшчаны, -ая, -ае
адпушчаць (I), -пуш-
чаю, -еш, -юць
адпушчаць валасі'і
адпушчаць сукёнку
адпушчаць грахі
адпушчэньне, -я (п.)
а. грахоў
адраджэнскі, -ая, -ае
адраджэньне, -я (п.)
адразу (асіу.)
напіші'і мне адразу
адрозьніць (II) (р(. оі
адрозьневаць, I), Ыі.
-розьню, -іш, -яць
адрэзаць (I) (рЬ оГ
адразаць), 1Ы. -рэжу,
-аш, -уць
адсоўвацца (I), -ваюся, іо тоуе азісіе/а\уау;
-ешся, -юцца таке гоот
іо рпі 8пйЬ. іп ІІ8 ріасе
іЬе ууіпсі/сііггепі саггіез
а\уау
зее адказны займёньнік
Іо Іаке а\уау; іаке Ьгот,
Ьегеауе
іо Ьегеауе зтЬ. о{ Ьоре
Ігот йуе іаке а\уау/
зцЫгасі іЬгее
Ье Ьаз ІО8І іЬе цзе оі Ьіз
1е#8
ассогсііп&іу, соггезроп-
сЬп^Іу; сопіогтаЫу
(іо)
соггезропсііп^, зііііаЫе,
ргорег, арргоргіаіе
іо геріу
еЬЬ, еЬЬ Ьісіе, 1о\у Ысіе
іо ореп опе’з еуез
іо 8епсі; сіізраісЬ
іо зепсі оЫ іо іЬе йеісі
Ігеесі
іо Іеі &о, зеі (гее, геіеазе
іо &го\у опе’з Ьаіг
іо Іеі сіохуп іЬе сігезз
іо Гог&іуе опе’з зіпз
гетІ88Іоп
аЬзоІЫіоп
геЬігіЬ (асЦ.),
гепазсепсе (асЦ.)
геЬігіЬ, гепазсепсе;
ге&епегаііоп
аі опсе, гі&Ы а\уау
мгііе те гі&Ы а\уау
іо сіізііп^пізЬ
іо сЫ оЯ
адсоўваць (1), -ваю,
-еш, -юць
адстаць (I), (рЬ оі
адставаць), ІЫ.
-стйне, -уць
адступйцца (I), -паюся,
-ешся, -юцца
адступаць (I), -паю,
-еш, -юць
адступаць за паўцанй
а. ад свайго пагляду
•»
адступіцца (II) (рЬ оі
адступацца, I), ІЫ.
-ступлюся, -пішся,
-яцца
адступіць (II) (рЬ оі
адступаць, I), ІЫ.
-ступлю, -стўпіш, -яць
адступлёньне, -я (п.)
а. ад правіла
адсўнуцца (I) (р(. о(
адсоўвацца), ІЫ.
сўнуся, -ешся, - уцца
адсўнуць (I) (рк оі
адсоўваць), ІЫ. -сўну,
-еш, -уць
адсюль (асЫ)
адтўль (асіу.)
адубёлы, -ая, -ае
адубёць (I) (рі.) 1Ы.
-бёю, -еш, -юць
адхіліць (II) (р(. о(
адхіляць, I), ІЫ.
адхілю, -іш, -яць
(убок)
а. просьбу
адхіліцца ог
адхінўцца ад тэмы
ад(х)лйнуць (I) (рі.)
ІЫ. ад(х)лйіне, -уць
адхон, -у (т.)
упасьці ў вадхон
пусьціць пад адхон
адцёньне, -я (п.)
адцёньне (колеру)
іо тоуе авісіе, сіга\у
а\уау, зЬоуе/ровЬ а\уау
іо соте ой
іо &іуе цр, гепоппсе
іо зіер Ьаск, гесесіе: Іеі
Ьауе; геігеаі (тіі.)
іо Іеі Ьауе Гог ЬаІГ ргісе
іо аЬапсіоп опе’ь оріпіоп
іо ёі^е цр, гепошісе
аее адступаць
геігеаі (тііі.)
сіеуіагіоп ігот іЬе гЫе
іо тоуе а8Іс1е/а\уау, 1о
таке гоот
Іо тоуе азісіе, сіга\у
а\\ау, рцзЬ а\уау
Ггот Ьеге, Ьепсе
ігот іЬеге, іЬепсе
тдтЬ, 8ІІЙ \уіЬЬ соісі
іо Ье соісі; іо Ьесоте/
&еі пшпЬ \уііЬ соісі
іо сіеЯесі
іо геківе іЬе гецпезі
іо &еі ой іЬе 8ііЬ]'есі
іо гесесіе
зіоре
іо гоІІ/ГаІІ с1о\уп а зіоре
іо сіегаіі
тіапсе, зЬасіе
ІіЫ, Ьпе
222 | ВТЕЕОНЦ88ІАМ-Е1МСЫ8Н УОСАВІШАКУ
а. (інтанацыі)
а. (знйчаньня)
адцягаць (I), -аю,
-еш, -юць
адцягаць назад
адцягаць увагу
адцягнўць (I) (рЬ оГ
адцягаць), Ыі.
-цягнў, -еш, -уць
адцягнўць сані
адцягнўць дату/ч
адчуваньне, -я (п.)
адчувацца (I),
адчуваецца, -юцца
адчуваць (I). -ваю, -еш,
-юць
а. голад, смагу, <”т’ому
а. сваю вінў
а. патрэбу ў чым-н.
адчўць (I) (рі. оГ
адчуваць), Ыгі адчўю,
-еш, -юць
адчынёньне, -я (п.)
а. ўнівэрсытэту
а. новых школаў
а. сэзону
адчыніць (II) (рЕ оі
адчыняць, I), ІЫ.
-чыню, -іш, -яць
а. дзьвёры, дарогу,
сход
а. унівэрсытэт
адштурхаць (I), -аю,
-еш, -юць
адштурхнўць (I) (рі. о(
адштурхаць), Ыі.
-штурхнў, -ёш, ўць
адыйманьне, -я (п.)
адыймаць (I), -маю,
-еш, -юць
іпДесііоп
ппапсе
іо <іга\у ой, Пга^/рпП
а\уау
іо сіга^/рпіі Ьаск
іо сіізігасі/сііуеіі 8тЬ’з
аііепііоп
іо сіга^ оН, сіга^/рпіі
а’л/ау
рпП ЬЬе зІеі^Ь а\уау
‘о ^аіп ііте
ееііпо;, зепзаііоп
Ье Ыіі
Гееі; Ьауе зепзаііоп;
зепзе, Ьесоте а\уаге
(о Ье Ьпп&гу, іЬігзіу,
гігесі
іо іееі опе’з
іо Ье іп пеесі
іо Іееі, зепзе, Ьесоте
а\уаге, ехрегіепсе
ГоітсІіп8, езіаЫізЬтепі.
орепіп^
іоітсііп^ оі іЬе
ппіуегзііу
езіаЫізЬтепі оі пе\у
зсЬооіз
орепіп^ оі іЬе зеазоп
іо ореп
Іо ореп а сіоог, гоасі,
теегіп^
іо ГоііпсІ/езІаЫізЬ іЬе
шііуегзііу
іо ршЬ а\^ау
іо розЬ а\уау
зчЫгасідоп (таіЬ.)
іо іаке а\уау; іаке Ггот
адыйсьці (I) (рЬ оі
адыходзіць, II), ІЫ.
адыйдў, -дзеш, -дуць
цягнік адыйшоў
адыйсьціся (I) (рЬ оі
адыходзіцца, II), Ы.
-дўся, -ешся, -уцца
адыходзіцца (II),
-ходжуся, -ішся, -яцца
адыходзіць (II), -ходжу,
-дзіш, -яць
адыходзіць ад тэмы
ад’яжджаць (I), -джаю,
-еш, -юць
мы заўтра а-ем
аж
ён аж зьбянтэжыўся
аж да станцыі
аж да раньня
ажаніцца (II) (рЬ оі
жаніцца) зь кім
ажывіць (II) (рЬ оі
ажыўляць, I), Ыі.
ажыўлю, -віш, -яць
а. гандлёвы пункт
ажыўлёньне, -я (п.)
ажЕяўлены, -ая, -ае
а-ы прадмёт (^гат.)
азалаціць (II) (рі. оі
азалачаць, I), іы.
азалачў, -лоціш, -яць
аздабляць (I), -ляю,
-еш, -юць
аздоба, -ы (і.)
аздобіць (II) (рі. оі
аздабляць, I), Ыі.
аздоблю, -біш, -яць
аздоблены, -ая, -ае
аздобленьне, -я
(дзёйнасьць)
багатае а. кнігі
азірацца (I), -раюся,
-ешся, -юцца
азірнўцца (I) (рі. оі
азірацца), іЫ. -нўся,
-ёшся, -ўцца
іо \уа!к а\уау, тоуе
а\уау
іЬе ігаіп НерагіеП
іо \уа!к а\уау; тоуе
а\уау; Іеауе
іо \уа!к а\уау
іо \уа!к а\уау, тоуе
а\уау
іо Пі^гезз (Ггот)
іо сігіуе оН; Іеауе
\уе аге Іеауіп^ іотогпж
еуеп, гі^Ы
Ье Іоокесі дпііе сопЫзес!
гі&Ы цр іо іЬе зіагіоп
гі^Ы пр іо гііе тогпіп^
іо таггу зотеопе, &еі
таггіей (Гог а тап)
іо геуіуе, геуііаііге;
Ьгі^Ыеп сір
іо геуіуе а ігасіе сепіге
геуіуаі
геуіуесі, геуііаіігесі;
апітаіе (^гат.)
апітаіе оЬіесі
Іо іоасі мЫЬ топеу
(зтЬ.)
іо сіесогаіе; ЬеаіігіГу,
асіогп, отатеЫ
сіесогагіоп, огпатеЫ
Іо (іесогаіе, огпатеЫ
огпатеЫесі
сіесогагіоп, огпатеЫа-
гіоп, асіогпіп#
зріепсіісі огпатеЫагіоп
оі іЬе Ьоок
іо ^іапсе Ьаск
іо ^іапсе Ьаск
ВТЕЬОІШ88ІА1Ч-ЕІЧСЫ8Н УОСАВНЬАКУ | 223
Азія, -і (і.)
азіяцкі, -ая, -ае
азначальны займёньнік
азначаць (I), -чаю, -еш,
-юць
азначэньне, -я (п.)
азярйна, -ы (Е)
айчына, -ы (Ь)
акалічнасьць, -і (Е)
а. часу, мёсца,
спосабу дзёяньня
акварыюм, -а (т.)
аколіца ог
ваколіца, -ы ({.)
акраец, акрайца (т.)
акрапіць (II) (рЕ оГ
акрапляць, I), Пдгі
акраплю, акропіш,
-яць
акрапляць (I), -ляю,
-еш, -юць
аксамітны, -ая, -ае
акт, -у (т.)
акт п’ёсы
актор, -а (т.)
акулісты, -ага (т.)
акуратны, -ая, -ае
а-ы працаўнік
а-ы чалавёк (у во-
пратцы)
аладка, -і (Е)
алёй, -ю (т.)
алёшнік, -а (т.)
алёшына, -ы ог
вольха, -і ({.)
аліва, -ы (Г.)
альбом, -а (т.)
а. для рысаваньня
а. для марак
альгебра, -ы (Г.)
альфабэт, -у (т.)
альфабэтны, -ая, -ае
у альфабэтным
парадку
альшйна, -ы (Г.)
Азіа
Азіаііс, Азіа (аф’.)
сіеНпііе ргопоііп
іо сіейпе
(іейпіііоп; аНгіЬціе
рооі
іаіЬегІапсІ
сігсіітзіапсе; (^гат.)
асІуегЬіа! тобійег
асІуегЬіаі тосіійег оі
ііте, ріасе, таппег
адцагіцт
ге^іоп, уісіпііу
сгііз^, епсі оГ а ІоаГ
іо зргіпкіе
іо зргіпкіе
уеіуеі (асЦ.)
асі; біаіетепі,
сіосцтепі
асі оГ а ріау
асіог
ОСОІІ8І
ассцгаіе, сагеіці;
сопзсіепііоцз
ассідгаіе ^огкег
пеаі, гісіу регаоп
рапсаке
оіі
аісіег ^гоуе
аісіег (ігее)
оііуе оіі
аІЬцт
зкеісЬЬоок
зіатр аІЬцт
аІ^еЬга
аІрЬаЬеі
аІрЬаЬеііс/аІрЬаЬеіісаІ
іп аІрЬаЬеііс(аІ) огсіег
аісіег
амулёт, -а (т.)
Амэрыка, -і (Ь)
Амэрыканец, -нца (т.)
амэрыканскі, -ая, -ае
ананас, -у (т.)
англамоўны, -ая, -ае
ані (асіу.)
ён ані нічога ня вёдае
ямў сёньня ані ня
лепш
ані . . . ані (соп]‘ппс.)
ня можа ані ёсьці, ані
піці
Антон, -а (т.)
Антось, -я (т.)
анўчка, -і (I.)
анямёньне, -я (п.)
апавяшчальнік
(праграмы)
апавяшчаць (I), -шчаю,
-еш, -юць
апалены, -ая, -ае
а-ая цэгла
а-ае (пажарам) дрэва
апарат, -у (т.)
апарыцца (II) (рі.) Ьді.
апаруся, -ышся, -ацца
апарыцца кіпнём
апарыць (II) (рЬ) йді.
апару, -ыш, -аць
апатйчны, -ая, -ае
апісаць (I) (рі. оі
апісваць), Ьіі. апішў,
-аш, -уць
апісваць (I), -ваю, -еш,
юць
апляваны,-ая, -ае (рагі.)
аплятаць (I), -таю, -еш,
-юць (соііод.)
апранацца (I), -наюся,
-ешся, -юцца
яна прыгожа а-ецца
апранаць (I), -наю, -еш,
-юць
атоіеі, сЬагт
Атегіса
Атегісап
Атегісап
ріпеарріе
Еп&ІізЬ-зреакіп^
поі аі аіі, поі іп іЬе
Іеазі
Ье сіоев поі кпо\А'
апуіЬіп^ аі аіі
Ье із поі апу Ьеі • ег
іосіау
пеііЬег . . . пог
(Ье) сап пеііЬег еаі’ пог
сігіпк
АпіЬопу
АпіЬопу
сІоіЬ
сІотЬпезз, пптЬпев-
аппоііпсег
іо аппонпсе
ЬіігпЬ; Ьакесі; сЬаггес!
Ьоті/Ьакесі Ьгіск
а сЬаггесі ігее
сіеуісе
Іо зсаІсІ/Ьіігп опезеП
іо зсаІсІ/Ьнт опезеН
хуііЬ Ьоіііп^ ^аіег
іо зсаісі, іо Ьіігп
араіЬеііс
іо сіезсгіЬе
іо сіезсгіЬе
зраі проп, аЬіізесІ,
Ьшпіііаіесі
іо еаі угііЬ а ^геаі
аррегііе
іо сіге88 опезеіі
зЬе І8 хуеіі сігеззесі
іо рііі оп опе’з сІоіЬез;
сігезз зтЬ.
224 ВТЕЬОКЦ85ІАН-Е1ЧСІ.І5Н УОСАВШ.АВУ
апранўцца (1) (рі. оі
апранацца), Ыі.-нўся,
ёшся, -ўцца
апранўць (1) (рЕ оі
апранаць), йіі.
апранў, -ёш, -ўць
апранўць паліто
апранўць дзіця
апраўляць (I), апраў-
ляю, -еш, -юць
апраўляць абраз
апрацавапь (1) (рі оГ
апрацоўваць), Ыі.
-цўю, -еш, -кшь
апрацаваць камень
апрацоўваць (I). -ваю,
-еш, -юць
а. прамову
аптэка, -і (і)
аптэкарскі магазын
аптэчка, -і (I.)
апусьцёць (I) (рЕ оі
пусьцёць), Ыі.
апусьцёе, -юць
апусьціцца (II) (рі. оі
апушчацца, I), Ьіі.
апушчўся, апўсьцішся,
-яцца
а. маральна
у яго рўкі а-ліся
апушчацца (I), -чаюся,
-ешся, -юцца
а. ў фатэль
апушчаць (I), -чаю, -еш,
-юць
апушчаць заслону
апыніцца ог апынўцца
(II) (рі. оГ апыняцца,
I), йіі. апынюся,
-ішся, -яцца
апэратар, -а (т.)
апяваць (I), -ваю, -еш,
-юць (рі. апёць)
ап’янёць (I) (рі. оі
п’янёць), Ыі. -нёю,
-еш, -юць (ад + §еп.)
іо ^еі (ігеьзеН
іо рці оп опе’з сІоіЬез;
іо сігезз зотеопе
іо раі оп опе’з соаі
іо Нгезз а сЬіісі
іо Ггате
(о Ггате а рісіііге
іо хуогк (ыр, опі)
(о роіізк а зіопе
Іо \уогк (оп); ргосевз
іо ргераге а зрееск
ркагтасу, сЬетізі’з
зЬор
сіпі&зіоге
тесіісіпе Ьох
іо Ьесоте сіезегіесі,
етріу
іо зіпк, Гаіі, сігор
іо с!е§епега1е
Ье Іозі Ьеагі
Іо сігор, зіпк, Гаіі
Іо агор/8Іпк іпіо а сЬаіг асачыць (II) (рЬ) Ьді.
іо 1о\уег, віпк
іо сігаху/ріііі сіоу/п а
сагіаіп
іо соте пр, ідігп іір,
Ьп(і опезеН
орегаіог аслупянёць (I) (рЬ оі
іо 8Іп&, ЕІогіГу, сеІеЬгаіе аслупяняць), Ыі.
-нёю, -еш, -юць
іо Ье іпіохісаіесі, іо Ье аснова, -ы (1.)
сігппк/іірзу (тіЬ)
ап’яняць (I), -няю, -еш,
-юць
удача а-ніла яго
ап’яняючы ог
ап’яняльны, -ая, -ае
Араб, -а (т.)
арабіна (рабіна) ог
гарабіна, -ы (Ь)
аранжы,-ая,-ае (колер)
аранжыкавы сок
арганізацыя, -і (Ь)
арганізм, -у (т.)
арганісты, -ага (т.)
аркёстра, -ы (Ь)
а. наводзіць сваё
інстрўманты
Арктыка, -і (і)
аркуш, -а (т.)
армія, -і ({.)
артыкўл, -у (т.)
артысты, -ага (т.)
архіў, -іву (т.)
асабісты, -ая, -ае
асабліва (асіу.)
асаблівасьць, -і (Ь)
асаблівы, -ая, -ае
нічога асаблівага
асабовы, -ая, -ае
а-ы займёньнік
асалода, -ы (Ь)
асачў, асочыш, -аць
а. лісаву нарў
асёлы, -ая, -ае
асёлае жыцьцё
асілак, -лка (т.)
асіна, -ы (Ь)
дрыжэць як асінавы
ЛІСТ
прыняць за а-ву
аснова трыкўтніка
іо іпіохісаіе, таке
сітпк; (й§.) іо таке
СІІХ2У
8ііссе88 іптесі Ьіз Ьеасі
іпіохісаііп^, Ьеасіу
АгаЬ
тоапіаіп азЬ
огап^е (соіопг)
огап^е ўііісе
ог§;апігаІіоп
ог^апізт
ог^апізі
огсЬезіга
іЬе огсЬезіга І8 іііпіп^
іір
Агсііс
вЬееі, ІеаГ
агту
агЬісІе
агІІ8І, асіог
агсЬіуез, гесогсіз
іпсііуісіпаі
рагііспіагіу
ресііііагііу; іеаіпге
рагіісаіаг
поіЫп^ оі рагіісіііаг
ітрогіапсе
рег8опа1
реі8опа1 ргопоіт
сІеІі^Ьі; ігеаі,
еп)оутепі
іо ігасе, ігаск
іо ігасе а Гох Ьоіе
зеШесІ
8еШесі \уау оі Іііе
аіЫеіе
а8р (ігее)
іо ігетЫе Ііке ап азреп
Іеаі
іо Ье сЫтЫоппсІесІ
Ьазіз, Ьаве (таіЬ.)
зіет (^гат.)
іо а88ііте аз а Ьазіз
Ьазе оі а ігіап^Іе
ВУЕЬОКЦ88ІАМ-Е1ЧСЫ8Н УОСАВНЬАКУ 225
аснова слова
аснова ў тканіне
асновы, -аў (рі. опіу)
асновы хэміі
асноўны, -ая, -ае
асобна (асіу.)
гэта пішацца а.
асобны, -ая, -ае
асобны пакой
асобны ўваход
аставацца (I), астаюся,
-ёшся, -юцца
аставацца ад іншых у
дарозе
не а. ні на крок ад
каго-н.
астаўпёць (I) (рЬ) Ыі.
астаўпёю, -еш, -юць
астацца (I) рЕ оі
аставацца), іпі.
астанўся, -ёшся, -ўцца
(ад + ^еп.)
астраном, -а (т.)
астраномія, -і (і.)
астрог, -у (т.)
астыгаць (I), эстыгаю,
-еш, -юць
асфальт, -у (т.)
асьвёта, -ы (1.)
асьвётчаньне, -я (п.)
асьвётчыцца (II) (рЕ)
йіі. асьвётчуся,
-ышся, -апца
асьвятляць (I), -ляю,
-еш, -юць
асьцёнь, -я (т.)
асьцярожна (асіу.)
Асьнярожна!
Асьцярожна! (напіс на
пачцы)
асьцярожнасьць, -і ({.)
абыходзіцца з а-яй
праз асьцярожнасьць
асьцярожненька (асіу.)
зіет оГ а ууогсі
ууагр
ргіпсіріей, Ыпсіатепіаіз
Ыпсіатепіаіз оі
сЬетізігу
Ьавіс, Ьдпсіатепіаі
зерагаіеіу
іі із хугіііеп зерагаіеіу
зерагаіе, сІеіасЬесі,
ргіуаіе
зерагаіе гоот
ргіуаіе епігапсе
іо Ье ЬеЬіпсІ
іо Ье ЬеЬіпсІ іЬе оіЬегз
іо кеер расе хуііЬ зтЬ.
іо Ье (ІіітЫоііпсІесІ
іо Ье ЬеЬіпсІ
азігопотег
авігопоту
]'аі1
іо &еі соісі; іо саіт
СІО\УП, сооі СІОХУП
азрЬаІі
есііісаііоп
сіесіагаііоп; ргорораі
іо ргорове/ге^незі іо
^еі таггіесі іо зотеопе
Іо Іі&Ы пр, іііптіпаіе;
іЬгоуу Іі&Ьі ііроп
зреаг
сагеЬіПу, саЫіочвІу;
^ііагсІесПу, тгііу
Ьоок оЫ!
Напсііе мЫЬ саге
саге, саоііоп, ргцсіепсе
іо ЬапсПе мЫЬ саге
ооі о( ргпсіепсе
уегу сагеГпІІу,
сапііоіібіу
асьцярожны, -ая, -ае
бўдзьце а-ыя!
занадта асьцярожны
асяліцца (II) (рЕ оі
сяліцца), Ыі. асялюся,
асёлішся, -яцца
асяродзьдзе, -я (п.)
сацыяльнае а.
у нашым а-дзі
атлёт, -а (т.)
атлусьцёлы, -ая, -ае
ато (соп].)
ато бач
атракцыён, -у (ш.)
атрымаць (I) (рі. о(
атрымваць), Ыі.
атрымаю, -еш, -юць
аўдыёнцыя, -і (I.)
Аўстраліец, -лійца (т.)
Аўстралійка, -і (1.)
аўстралійскі, -ая, -ае
аўсянка, -і (Ь)
аўсянка салома (Ь)
аўтабаза, -ы
аўтамабільны, -ая, -ае
аўтаматбічная рўчка
аўтамашйна, -ы (Ь)
аўтар, -а (т.)
аўтар, -а (т.)
аўтарытэт, -у (т.)
аўтастрада, -ы (Ь)
аўтэнтбічна (асіу.)
аўтэнтйчны, -ая, -ае
аўчйна, -ы (Г.)
афіпгійна (асіу.)
афіцыйны, -ая, -ае
а-ае паведамлёньне
афіныйныя дадзеныя
афіцййнае сьвята
ахапак, -пку (т.)
ахапіць (II) (рі. о(
ахапляць, I), Ыі.
сагеЫІ, сачііоііз, \уагу;
ргшіепі
Ве сагеЬіІ! Таке саге!
оуегсаііііоцз, іоо
саЫіоііз
іо зеШе; іаке пр опе’з
ге8ІсІепсе/дііагіег8
811ГГО11ПСІІП28,
епуігоптепі
зосіаі епуігоптепі
іп оііг тісізі, атісізі пз
аіЫеіе
Гаі
пзнаііу І8 поі ігапзіаіесі
Іоок (аі Ьег, Ыт)
аіігасііоп
іо гесеіуе
аіісііепсе, Ьеагіп^,
іпіегуіе\у
Апвігаііап
Аіізітаііап
Апзігаііап
оаітеаі
оаі 8Іга\у
тоіог сіероі
аЫотоЬіІе (асЦ.)
Ьшпіаіп реп; Ьаіі-роіпі
реп
аЫотоЬйе, саг
аЫЬог
аііаг
ргезіі&е; аіііЬогііу
Ы^Ьмгау
асііЬепіісаІІу
аЫЬеЫіс
зЬеер^кіп
оНісіаІІу
оЯісіаІ; рпЫіс
ойісіаі іЫогтаііоп/
соттітісаііоп
оЯісіаІ сіаіа
рііЫіс Ьоіісіау
ЬііпсЬ
іо сіавр, сІепсЬ; (й^.) іх
епгеіор. веіге; соуег,
226 ВТЕІ.ОКЦ58ІАМ-ЕКСЫ8Н УОСАВІІЬАКУ
ахаплю, ахопіш, -яць
полымя ахапіла дом
адчуваньне а-ла
мянё ахапіў жаль
ахапіць розумам
ягоная дзёйнасьць
ахапіла розныя галіны
ахапляць (I), -ляю, -еш,
-юць
ахвоча (агіг.5!
ён ахвоча . > . а
зробіць
ахвяра, -ы .
ахвярны казі <
ахова. -ы \< ‘
ахоплены. ач «!<: (раН.)
а. закг -
ахоплены тріхам
ахоплены полымем
ацаніць (II) (рі. оі
ацэньваць, I), {пі.
ацаню, -іш, -яць
а. на сто даляраў
ацэньваць (I), -ваю, -еш,
-юць
ацяплёньне, -я (п.)
ацяпліць (II) (рі. оі
ацяпляць, I), йіі.
ацяплю, -ёпліш, -яць
ацяпляць (I), -ляю, -еш,
-юць
ацяпляць дом
вугальлем
ачараваньне, -я (п.)
ачўньваць (I), -ваю,
-еш, -юць
ачуняць (I) (рі. оі
ачўньваць), іні. -няю,
-еш, -юць
ачьісьціцца (II) (р(. оі
ачышчацца, I), йіі.
-шчуся, -цішся, -яцца
ачйсьціць (II) (рі. оі
ачышчаць, I), Ыі.
ачйшчу, -сьціш, -яць
іпсіцсіе
іЬе Ьоіізе мгаз епуеіоресі
іп Яатез
іЬе Гееііп^ веігеЯ
I ГеІІ; зоггу іог тузеК
іо сотргеЬепс!
Ье \уаз асііуе іп уагіочз
йеісіз
чее ахапіць
\уі11іп^1у, геаНіІу
’ле \уі11 Ье ^іасі іо сіо іі
засгійсе; ойег
зсаре^оаі
ргоіесііоп
Ііііесі, сопзшпесі, зігікеп
сопзшпесі \уііЬ епуу
іеггог-зігікеп
епуеіоресі іп йатез
Іо уаіче, езіітаіе;
арргесіаіе
іо уаіче аі а Ьшісігесі
сіоііагз
іо еуаіпаіе
Ьеаііп^
іо Ьеаі
іо Ьеаі
Іо Ьеаі іЬе Ьоіі8е \уііЬ
соаі
зреіі, епсЬапітепі;
іазсіпаііоп
1о гесоуег; ге^аіп
С0П8СІ0Ц8ПС88
Іо гесоуег; ге^аіп
С0П8СІ0П8Пе88
зее ачышчацца
іо сіеаг; уасаіе; сіеап
а. памёшканьне
а. вадў
а. сумлёньне
а. паштовую скрь'інку
ачышчацца (I), -чаюся,
-ешся, -ншца
ачышчаць (I), -чаю,
-еш, -юць
ачышчаць дно ракі
ачышчаць дарогу
лес а-ае павётра
ашуканства, -а (п.)
ашукаць (I) (рі. оі
ашўкваць), йіі.
ашукаю, -еш, -кшь
вы мянё не ашукаеце
ашўкваць (I), -ваю, -еш,
-юць
ашчаджаць (I), -джаю,
-еш, -юць
ашчадны, -ая, -ае
ашчадная гаспадйня
Б
багаты, -ая, -ае
багаты на што-н.
багра, -ы (Ь)
бадай (рагепіЬ.)
б. бўдзе дождж
бадай (што)
Вы скончыце? Бадай
(што).
бадай (што), так
бўдзе лепш.
бадай, што не
бадай (асіу.)
б. аднолькавыя кнігі
б., што я не паёду
бажыцца (II), -жўся,
божышся, -ацца
бадзяньне, -я (п.)
бёечнік, -а (т.)
бай, бйя (т.)
іо сіеаг/уасаіе ІЬе
ргетізез
іо сіеап іЬе \уаіег
іо сіеаг опе’з сопзсіепсе
іо етріу 1Ье таіі Ьох
іо сіеаг опезеіі (Ггот),
іо Ье сіеапесі
Іо сіеап; уасаіе/сіеаг;
рцгііу
іо сіеап іЬе Ьоііот о(
ІЬе гіуег
іо сіеаг іЬе \уау
іЬе Гогезі рцгійез іЬе
аіг
ігацсі, сіесерііоп
8ее ашўкваць
уоц сап’і Гооі те
іо сЬеаі, ігіск, іооі
іо зауе, зраге
іЬгіііу
іЬгійу Ьоцзе\уііе
гісЬ
гісЬ ІП 8ШІЬ.
гесі сіамт
тау ( 4- іпГ.), I іЬіпк
(іЬаі)
іі тау гаіп
регЬарз, уегу Іікеіу
АУіІІ уоц ЯпізЬ іі? Рег-
Ьар&. II із уегу Іікеіу.
РегЬарз іі \уі11 Ье Ьеііег
80.
ргоЬаЫу поі
аітозі, пеагіу
пеагіу ісіепіісаі Ьоокз
I \уі11 ргоЬаЫу поі ё°
іо 8\уеаг
\уапсіегіпё
ГаЬцІізі
зіогуіеііег
ВУЕЕОВЦІ8ЯІАІЧ-ЕМСЫ8Н УОСАВУЬАКУ 227
балазё (соп)'.)
купіла ўсяго, 6. мёла
грошы
балацяны, -ая, -ае
б-ая мясцовасьць
балацяная глсба
балёт, -у (т.)
балёць (II), баліць, -яць
мне баліць зуб ог
у мянс баліць зуб
няхай табс галава пра
гэта не баліць
балёя, -і (Е)
балотны, -ая, -ае
балотны газ
балотная вада
балотная птўшка
Балты, -аў (рі.)
Балтйцкае мора
балцкі, -ая, -ае
балькон, -у (т.)
бальшыня, -і (і.)
бальшыня галасоў
б-ня ягоных сяброў
вялікая бальшыня
у бальшыні
у б-ні выпадкаў
банан, -а (т.)
банк, -у (т.)
банкёт, -у (т.)
банкнот, -у (-а) (т.)
двудаляровы б.
бант, -а (т.)
завязаць б-ам
баравік, -а (т.)
баравіна, -ы (і.)
барада, -ы (1.)
бараніць (II), -ню,
бароніш,-яць
барвяны, -ая, -ое
баржджэй (асіу.), сотр.
оГ борзда
басанож (асіу.)
басаножка, -і ({.)
басаножка (т. & і.)
басэйн, -у (т.)
рэчны басэйн
зіпсе, опсе, зееіп^/
сопвіЯегіп^ іЬаі
зЬе Ьоід&Ы тапу іЬіп&з
зіпсе зЬе Ьасі топеу
Ьо&^у, тагзЬу, з^атру
тагзЫапсі
зууатру 8оі1
Ьаііеі
іо асЬе, Ьіігі
I Ьауе а ІооШасЬе
пеуег тіпсі аЬоЫ іЬаі
іЫэ
тагзЬ (асіі.)
тагзЬ &аз
зіа&папі \уаіег
\уасіег (Ьігсі)
Ваіііс реоріе, ігіЬез
Ваіііс 8еа
Ваіііс
Ьаісопу; рогсЬ
таз’огііу
та]’огі€у оі уоіез
тозі оГ Ьіз ігіепсіз
уазі таіогііу
товііу, ргесіотіпапііу
іп тозі сазез
Ьапапа
Ьапк
Ьап^ііеі
Ьііі, Ьапк поіе
І\уо-с1о11аг Ьііі
Ьо\у
іо ііе іп а Ьоуу
(іуре оі) тпзЬгоот
ріпе (огезі
Ьеагсі; сЬіп
іо сіеЫпсІ
сгітзоп, ріігріе
Газіег; гаіЬег
Ьагеіооі
запсіаі
Ьаге-Іея^есІ опе
Ьазіп
гіуег Ьавіп
соаі Ьавіп, соаі йеісі
Ьоіапіеі
Ьоіапу
Ьоіапісаі
Ьоіапісаі ^агНепз
ВЫ^агіап
ВЫ&агіа
ГаіЬег’з
Ье зауз, іЬеу зау, еіс.
Ье 5ауь Ье сій’ /ю Ы
іо зее
аі опе зігоке
іо Ье аігаісі о(. [еаг
іо Геаг іог втЬ.
I іеаг/ат аігаісі (ЬЬаі)
Ье \уі!1 поі соте
сІопЧ \уоггу
ЯцеЫІу
іо зреак Яаепііу
Яцепі; зцрегйсіаі
сіігзогу геасПп^
ап шізіаЫе уо\уе1
іо зіагі іо піп
роуеііу
ітрегзопаі (^гат.)
ітрегзопаі уегЬ
по тап’з
по тап’з ІапЯ
гескіеззпезз, газЬпезз,
ітрпісіепсе
ае гаеЬ, гескіезз,
ітртЯепі
\уЬіІе
ууііЬ ^Ыіе зісіез
\уііЬ Гаіг Ьаіг
ВуеІогнззіап-Еп^ІізЬ
Вуе1огп88Іап Зоуіеі
Зосіаіізі ВернЫіс
\\Ьі(е
Ьапк; соазі, зЬоге
ЯпсЬ (Ьігсі)
каменявўгальны б.
батанік, -а (т.)
батаніка, -і (Ь)
батанічны, -ая, -ае
батанічны сад
баўгарскі, -ая, -ае
Баўгарыя, -і (і)
бацькаў, -ава (розз.асір)
бач (рагепіЬ.)
ён, бач, ня вёдаў
бачыць (II), бачу, -ыш,
-аць
як бачыш
баяцца (II), баюся, ішся,
-яцца
баяцца за каго-н.
баюся, што ён ня
прыйдзе
ня бойся (бойцеся)
бёгла (асіу.)
бёгла гаварь'іць
бёглы, -ая, -ае
бёглае чытаньне
бёглы галосны
бёгма пусьціцца
бедната, -й (!.)
безасабовы, -ая, -ае
безасабовы дзеяслоў
безгаспадарны, -ая, -ае
б-ая зямля
безразважлівасьць, -і
(О
безразважлівы, -ая, -
бёла (асіу.)
белабокі, -ая, -ае
бёлагаловы, -ая, -ае
беларўска-ангёльскі,
-ая, -ае
Беларўская Савёцкая
Сацыялістычная
Рэспўбліка (БССР)
бёленькі, -ая, -ае (сііт.)
беражок, -жкў (т.)
сііт. оГ бёраг
берасьцянка, -і (Г.)
228 I ВУЕЬОВЦ88ІА1Ч-Е1ЧСЕІ8Н УОСАВІТЬАКУ
бервяно, -а (п.)
(рі. бярвёньні)
бескарысны, -ая, -ае
беспасярэдня (асіу.)
бесстаронна (асіу.)
бесстароннасьць, -і ({.)
бесстаронны, -ая, -ае
бесхацімны, -ая, -ае
бесьперапйнна (асЫ.)
б. на працягу гадзіны
бесьперапынны, -ая, -ае
бзыканьне, -я (п.)
бібікі біць
біёляг, -а (пі.)
білёт ог бялёт (т.)
б. у вабодвы бакі
білёцік, -а (т.) (сііт.)
біліён, -у (т.)
біліённы, -ая, -ае
біскуп, -а (т.)
бітва, -ы (і.)
біты, -ая, -ае (рагі.)
біцца (I), б’юся, б’ёшся,
б’юцца
хлапція б’юцца
сэрца моцна б’ёпца
біцца з ворагам
біпца, як рйба аб лёд
біялёгія, -і (Г.)
біялягічны, -ая, -ае
блага (асіу.)
благі, -ая, -ое
блакітны, -ая, -ае
блаславіць (II), -слаўлю,
-славіш, -вяць
блеск, -у (т.)
1о& 1о& о( ХУООСІ
цаеіезз; рцгрозеіезз
іттесііаіеіу; сіігесііу
ітрагііаііу, уЫЬоЫ
Ьіаз
ітрагііаіііу
ітрагііаі, чпЬіазесі
Ьотеіезз
сопНпіюпзІу,
ппіпіетіріеШу
Гог ап Ьопг \уііЬопі
раозе
С0ПІІШ10115,
опіпіегтріесі
Ьц2г(іп&)
го \уазіе опе’з ііте
Ьіоіо^ізі
ііскеі
геіпгп ііскеі
ііскеі
Ьііііоп
ЬіІІіопіЬ (огсі. гшт.);
хуогіЬ а Ьііііоп
саіЬоІіс ЬізЬор
ЬаШе
Ьеаіеп
іо й^Ы (\уііЬ), зігіі^іе
(\уііЬ)
іЬе Ьоуз аге й^Ыіп^/
ЬіШп^
іЬе Ьеагі із іЬптріп^/
Ьеаііп^
іо зігп^іе хуііЬ іЬе
епету
іо зігп^іе сіезрегаіеіу
іо таке ЬоіЬ епсіз
тееі
Ьіоіо&у
Ьіоіо&ісаі
Ьасііу; ііпЬеаІіЬіІу,
зіскіу;
Ьа<і, 8ІпІ8Іег; цпЬеаІіЬу.
зіскіу; Іеап, іЬіп
ахпге, зку Ыііе
Іо Ые88
зЬіпе
блёк, -у (т.)
блізак (еЬогі оГ блізкі)
блізіня, -і ({.)
блізка (што) (асЫ.)
блізказначны, -ая, -ае
блізкасьць, -і (і.)
блізкі, -ая, -ое
блізкі сябра
быць у б-іх
дачынсньнях зь кім-н.
блінёц, -нц^/блін (т.)
бліснуць (I) (рЬ оГ
бліскаць, I), Ыі.
блісну, -еш, -уць
маланка бліснула
ён бліснуў вачь'іма
блішчасты, -ая, -ае
блішчэць (II), блішчў,
-ыш, -аць
блішчэцца (II), -чўся,
-ышся, -ацца
блытаніна, -ы (Ь)
блыха, -і (Ь) (рі. блохі)
блюза, -ы ог блюзка, -і
(Ь)
бляшанка, -і (Ь)
бляяць (I), бляё, -юць
авёчка бляё
бо (С0П]ЦПС.)
Бог, -а (т.)
дзякуй Богу
бой, бою (т.)
поле бою
бок, -у (т.) (рі. бакі)
з правага, лёвага
боку
на тым бакў вўліцы
добры/правы, (лёвы)
бок матэрыі
дзядзька з б-у маці
ён на нашым бакў
з майго боку
зацікаўлены бок
родныя бакі
Ыоск
сіозе
пеагпе88
аітозі; пеагіу
вупопутооз
пеатезз
сіозе, іпіітаіе
сіове Ггіепсі
іо Ье іпіітаіе ^ііЬ зтЬ.
рапсаке
Го ^Ыіег, ЯазЬ
ГЬеге \уаз а ЯазЬ оі
Іі^Ыпіп^
Ьіз еуез ЯавЬесі (йге)
&І088у, зЬіпу, ^Ыіегіп^
іо зЫпе
іо зЬіпе, ^Ыіег
СОПЙ18ІОП
Деа
Ыонзе, бЬігі
сап, ііп
іо Ыеаі
іЬе зЬеер із Ыеаііп^
Ьесацзе
СоН
іЬапк Сосі
ЬаШе
ЬаШейеМ
еісіе; рагі; ріасе; рагіу;
азресі
оп іЬе гі&Ы, ІеН зісіе
асго88 іЬе зЬгееі
іЬе гі&Ы (уугоп^) зіЯе
оі іЬе ЫЬгіс
ііпсіе оп ту тоіЬег’з
зіНе
Ье із оп онг зісіе
оп ту рагі
іпіегевіесі рагіу
ЬігіЬ ріасе
ВУЕЬОІШ85ІА1Ч-ЕІМСЫ8Н УОСАВІІЬАКУ 229
розныя бакі жыцьця
іок, -а (т.) (рі. бокі/
бакі)
у яго з бока йшла
кроў
узяцца ў бокі/бакі
узяць за бакі каго-н.
пад бокам
бок даху
бокам (асіу.)
стаяць бокам
праціснуцца бокам у
дзьвёры
боль, -ю (ш.)
боль галавьі, зубоў
успамінаць пра што з
болем
больш-менш (асіу.)
борзда (асіу.)
борзьдзенька (асіу.)
босы, -ая, -ае
бот, -а (т.)
бохан, -а (т.) ог
боханка, -і ({.)
бочак, -чку (т.)
боязь, -і (і.)
разьвёяць боязь
бразгаць (I), -гаю, -еш,
-юць
бразгаць дзьвярыма
бразгаць судзьдзём
брама, -ы (1.)
трыумфальная брама
брамка, -і ({.)
братаў, -тава (асЦ.)
брахаць (I), брэша, -уць
брацца (I), бярўся,
-эшся, -уцца
брацца за чытаньне
ён ня браўся за кнігу
брацца за пяро,
пэндзаль
брацца за рўкі
рыба бярэцца
уапоцз азресіз о{ ІіГе
зісіе, Яапк; рііск/зіоре
Ьіз зісіе \уаз Ыеес1іп&
іо рці опе’з ЬапсЬ оп
опе’з Ьірз
іо рці іЬе 8сге\у оп
зтЬ. (й&.)
ццііе пеаг
ріісЬ/зІоре оі іЬе гооі
зісіеу/ауз
іо 8Іапс1 зіс1е\уау8
іо есі^е опезеіі іЬгоп^Ь
іЬе сіоог зісіехуауз
асЬе, раіп, ^гіеі
ЬеасіасЬе, ІооіЬасЬе
іо іЬіпк оі зтіЬ. тоііЬ
раіп/^гіеі
тоге ог іезз
дціскіу, іазі
(уегу) цціскіу
Ьагеіооі
Ьооі
ІоаГ
Ьасоп
арргеЬепзіоп
іо аііау ап арргеЬепзіоп
іо Ьап&, 8Іат
іо зіат а сіоог
іо сіаііег
^аіе, агсЬ
ІгііітрЬаІ агсЬ
ІііЫе ^аіе
ЬгоіЬег’з
іо Ьагк
Іо шкіегіаке; іаке пр,
Ье&іп іо...
іо Ьефп іо геасі
Ье пеуег зіагіесі оп іЬе
Ьоок
іо іаке пр іЬе реп, іЬе
ЬгозЬ
іо іоіп Ьапсіз
ЬзЬ аге Ьігіп^
бярэцца на зімў,
дзень
брашўра, -ы ((.)
бровар, -у (т.)
брод, -у (т.)
бронзавы, -ая, -ае
бруд, -у (т.)
брўдны, -ая, -ае
брукаваць (I), брукўю,
-еш, -юць
брыгадзёр, -а
брыдка (асіу.)
брыдкі, -ая, -ое
брыдэзны, -ая, -ае
брыль, -я (т.)
брытанскі, -ая, -ае
будавацца (I), будўюся,
-ешся, -юцца
будаваць (I), -дўю, -еш,
-юць
будаваць дом,
дзяржаву
будаваць сказ,
трыкўтнік
будаўнік -а (т.)
будаўніцтва, -а (п.)
будаўніцтва дарог
працаваць на б-тве
будаўнічы, -ая, -ае
будаўнічая тэхніка
будзіньнік, -а (т.)
бўдзька, -і (т.)
бўдучны, -ая, ае
бўдучы, -ая, -ае
бўдучае пакалёньне
бўдучы час
бўдучыня, -і (Ь)
буйны, -ая, -ое
буйное зёрне
буйны пясок
буйны дождж
буквар, -а (т.)
букёт, -а (т.)
бўльба, -ы (1.) соіі.
іЬе хуіпіег/тогпіп^ із
сотіп^
Ьоокіеі, ратрЫеі
сіівгіііегу
іогсі, зЬа11о\у 8роі іп іЬе
гіуег
Ьгопгесі
сіігі
ШіЬу, сіігіу
іо рауе
Ьгі^асіе-Іеасіег
поі пісе, п^іу
ч^ІУ
то8І іі^іу
реак (оі а сар)
ВгііізЬ
іо Ьпіісі а Ьоіізе іог
опезеІГ; іо Ье Ьпііі
іо Ьіііісі; іо СОП8ІШСІ
іо Ьідіісі а Ьоіізе, а зіаіе
іо С0П8ІП1СІ а вепіепсе,
а ігіап&іе
Ьпіісіег
Ьііі1сііп&; совзіпісгіоп
гоасі Ьііі1сіт&
іо \уогк аі СОП8ІП1СІІОП
ЬпІІПІП^, С0П8ІП1СІІ0П
(аП).)
сопзіпісгіоп еп^іпеегіп^
аіагт сіоск
аіагт сіоск
Ыіііге
Ыіпге, пехі
пехі (Ыгііге) ^епегагіоп
іЬе Ыіпге (іепзе)
йігііге
Ьі&, Іаг&е, 1аг#е-8са1е,
та88Іге
Іаг^е зеесіз
соагзе запсі
гаіп іп Іаг&е сігорз
АВС Ьоок, ргітег
Ьоіідчеі
роіаіоез
230 | ВУЕЬОКЦ85ІАН-ЕКСЫ5Н УОСАВУЬАКТ
бўлькаць (I), -каю, -еш,
-юць
бурак, -а (т.)
буралом, -у (т.)
бурачок, -чка (т.) сііт.
оі бурак
Мацёй Бурачок
буржўй, -я (т.)
бурлёць (II), бурліць.
-яць
бурлівы, -ая, -ас
бурлівая рэчка
бурлівы сход
бўрна (асКС
бўрны, -ая, -ае
бўрнае мора
бўрная рака
бўрны рапт ветру
бўрныя воплескі
бурнатны, -ая, -ае
бы
бы ў цёмную ноч
бывай (зіп^.)
бывай здароў, здарова
бывайце (рі. апсі роіііе)
бывайце здаровы
бываць (I), -ваю, -еш,
-юць
ня бывае
быліна, быліца -ы (Е)
былога быліны (рі.)
былы, -ая, -ое
былЁі прэм’ёр
бь'шцам (соп)цпс.)
бйццам нёхта йзноў
сьпявае
вочкі бі>іццам зоркі
ў нёбе
як бьіццам (сопіцпс.)
выглядае, як быццам
бўдзе дождж
іо ^цг^іе
Ьееі
\уіпсі-(а11еп \уоо<1
Ьееі
рзешіопут оі Вуеі. роеі
Ег. ВаЬцзІіеуісІі
Ьоцг§еоІ8
Ь; ^ееіЬе
Чогту; зеегЬіп^;
іагоііІеЫ
зееіЬіп^ гіуег
лгЬЫеЫ тееііп^
зіогтііу
югту, гоц^Ь, гарісі
іогту/гоіі&Ь зеа
ітреЬцоііз/гарісІ гіуег
уіоіепі &Ц8І оі хуіпсі
Іоші сЬеегз, зіогт оі
арріапзе
Ьго\уп
аз
аз сіагк аз пі^Ы
^оосІ-Ьуе
іаге\уе11
^оосІ-Ьуе
Гаге\уе11
іо Ье (оссааіопаііу);
Ье іошкі; Ьарреп
із/аге поі Гоппсі
еріс
еріс оі іЬе разі
Іогтег, разі; Іаіе
Гогтег/Іаі'е ргіте
тіпізіег
аз іі; Ііке; іі зеетз іЬаі;
аііе^есііу
іі зеетв ІЬаі 8тЬ. із
8ІП&ІП8 а^аіп
іЬе еуез аге Ііке зіагз
іп іЬе зку
аз іЬоіі&Ь; азііарреагв/
зеетз
іі арреагз аз іЬосі&Ь іі
\уі11 гаіп
ён як быццам зусім
здаровы
бэнз&на, -ы ({.)
бэтбн, -у (т.)
бэтонамяшйлка, -і ({.)
бюджэт, -у (т.)
праёкт бюджэту
прыбытковая частка
б-у
выдатковая частка б-у
бюджэтны год
бюро, -а (п.)
бюро давёдак
бюст, -а (т.)
бягўн, -а/бягунёц, -нца
(т.)
бягўчы, -ая, -ае
бягўчая вада
бягўчы год
бягўчыя справы
бяда, -й (Ь)
бяда адна ня ходзіць
бяжы, -эце! (ітрег. оі
бёгчы)
бязглўзды, -ая, -ае
бязглўзды ўчынак
бяздомны, -ая, -ае
бяздўшны, -ая, -ае
бязладзьдзе, -я (п.)
бязмала (асіу.)
бязмэтны, -ая, -ае
бязудачны, -ая, -ае
бязугЫінна (асЫ)
бязупйінны, -ая, -ае
бялёць (I), -лёю, -еш,
-юць
падсьнёжнікі бялёюць
у травё
бялок, -лка (т.)
бялок вока
бялок яйка
у мясе ёсьць бялкі
Ье І8 діЫе \уе11, аз іі
арреагв/зеетз
^азоііпе, реігоі(ешп)
сопсгеіе
сопсгеіе тіхег
Ьнсі&еі
Ьші&еі евіітаіез
а геуепце
ап ехрепсЫцге
Ьвсаі (ЬцсІ^еі) уеаг
Ьпгеац, оШсе
іпдцігу оДісе
Ьі18І
гііппег
гцппіпя; ргевепі-сіау,
спггепі
піппіп^ \уаіег
іЬе ргезепі/спггепі уеаг
сцггепі аЯаігз/Ьцзіпезз
ігоцЫе, тізіогіцпе
ігоцЫез/тізГогІцпез
пеуег соте зіп^іу
гіт!
зепзеіезз, гескіезз;
ГооІізЬ, зіііу
зепзеіезз асііоп
Ьоте1е88
саііоііз, Ьеагііезз
с1І8огсіег, сопЬдзіоп
аітозі
рцгро8е1е88
цпзііссеззГііІ
іпсеззаЫІу, сопііітаііу
іпсеззаЫ, сопіітіаі;
ітіЫетіріесІ
1о Ьесоте \уЫіе,
\уЬііеп; іо зЬо\у \уЬііе
іЬе 8по\\кігор8 зЬо\у
\уЬііе іп іЬе ^газз
\уЬііе; ргоіеіп
\уЬііе о( іЬе еуе
\уЬііе оі ап е^, е^ё
\уЬііе
іЬеге із ргоіеіп іп іЬе
теаі
ВУЕЕОКЦ55ІАМ-ЕМСЫ5Н УОСАВНЬАВУ I 231
ілюткі, -ая, -ае
Ьлявы, -ая, -ае
$ бялявы хлапёц
бялявы колер
ярэзіна, -ы (і)
ярэмя, -я (п.) ог
бярэма, -а (п.)
ясконца (асіу.)
ясконцасьць, -і (і.)
ясконцы, -ая, -ае
яскрайнасьць, -і
•яскрайны, -ая, -ае
•яспанскі, -ая, -ае
іяспрытўльны, -ая, -ае
іясспрэчна (асіу.)
эясспрэчны, -ая, -ае
эясьпёка, -і (і.)
Рада Бясьпёкі
у поўнай бясьпёцы
вабіць (II), ваблю,
вабіш, -яць
вага, -і (і.)
падзёя вялікае в-і
вагон, -у (т.)
вадазбор, -у (т.)
вадалаз, -а (т.)
ваданепранікальны ог
ваданепрасякальны,
-ая, -ае
вадарод, -у (т.)
вадасховішча, -а (п.)
вадзіць (II), ваджў,
водзіш, -яць
в. дзяцёй у парк
в. за нос
вадзянь'і, -ая, -ое
вадзяная птўшка
(рпгейі) ууЬііе
Ьіопсі, Гаіг, іаіг-ЬаігесІ;
ууЬііізЬ
ЫопсІДаіг-ЬаігесІ Ьоу
ууЬііізЬ соіопг
ЬігсЬ
агтіпі
епсііебйіу, \уііЬоці еп<1;
іпйпііеіу
епНІеззпезз; іпйпііу
(таіЬ.)
епсПезз, іпПпііе
епсПеззпезз, іпйпііу
епсііезз, іпйпііе
по тап’з
Ьотеіезз
ііпсіопЫесПу, Ьеуопсі
дпебііоп
ітсіепіаЫе, іпсІібрііІаЫе
зеспгііу
8есіігііу Соппсіі
іп реНесі зеснгііу
Іо Ьескоп, ууауе (іо);
аіігасі, с!га\у; Газсіпаіе
сЬагт; Ыге, сіесоу
ууеі^Ьі; зсаіе;
ітрогіапсе
еуепі оГ ^геаі
ітрогіапсе
гаіігоасі саг
гіуег Ьазіп
сііуег
\уаіегргооі
Ьусіго&еп
гезегуоіг, 8Іога§е іаке
іо іаке, іеасі
іо іаке сЬПсІгеп іо
рагк
іо таке а (ооі (о()
ууаіег (асЦ.)
\уаіег Ьігсі
вадзянйя расьціна
вадзянй млын/млін
в-ое награваньне
ваённы флёт
важна (асЫ.)
важна (ітрегз.)
важна вёдаць
важнасьць, -і (Ь)
важнёцкі, -ія, -ае
(соііод.)
важны, -ая, -ае
білёт в-ы адзін дзень
вазіць (II), важў, возіш,
-яць
крйга вазіла
хлопчыка па рацэ
конь возіць воз
вайсковая слўжба
вакзал, -у/а (т.)
вакол (ргер.)
вакол гароду плот
вакол (асіу.)
вакол лясы
валадар, -а (т.)
валадар дум
валачы (I), валакў,
-чэш, -кўць
валёнак, -нка (т.)
валодаць (I), -аю, -еш,
-юць
валодаць замёжнай
мовай
валодаць сабой
ён не валодае нагамі
валошка, -і (і.) ог
васілёк
вальнадўмны, -ая, -ае
^евалюта, -ы (Е)
вандраваць (I), -дрўю,
-еш, -юць
вандроўнік, -а (т.)
вандроўніцкі, -ая, -ае
\уаіег ріапі
\уаІег тіІІ
Ьоі-\уаіег Ьеаііп^
тагіпе
ууііЬ ап аіг оі ітрог-
іапсе, ргітіу, 8ІіЯ1у
іі І8 ітрогіапі
іі із ітрогіапі іо кпоху
ітрогіапсе
йпе
ітрогіапі, зц’пійсапі;
уаіісі; ргіте
іЬе ііскеі із уаіісі іог
опе сіау
іо сопуеу, іо саіту, іо
сігіуе
іЬе ісе йое саггіесі іЬе
Ьоу а!оп§ іЬе гіуег
іЬе Ьогве сіга\У8/рц1І8
іЬе саггіа^е
тііііагу зегуісе
гаіЫау зіаііоп
гошкі
гоііпсі іЬе ^агсіеп (іЬеге
із) а іепсе
агочпсі, аіі гоііпсі
іЬеге аге Гогезіз агоппсі
Іогсі, гіііег, зоуегеі&п
гаіег оі теп’8 тіпсіз
іо сіга^
(кіпсі оі) Геіі Ьооі
іо Ье аЫе іо чзе; іо Ье
тазіег оі; іо сопігоі
іо 8реак/кпо\у а Гогеі&п
Іап&ііа&е
іо сопігоі опевеіі
Ье Ьаз І08і іЬе ііве оі ЬІ8
Іе^з
согпЯо^ег
ІіЬегаІ
сштепсу
іо ууапсіег
напсіегег; потасі
потасііс
232 ВТЕЬОКІІ88ІА1Ч-ЕГЮЫ$Н УОСАВІІЬАВУ
вандроўніцтва, -а (п.)
вар = варатак (т.)
вараньнё, -я (п.) (соіі.)
варатар, -а (т.)
варожа (а<іу.)
варожасьць, -і (I.)
варожы, -ая, -ае
варонін, -а, -а (асЦ.)
вароты, -аў (рі. опіу)
стаяць у варотах
вароты ў футболе,
гакеі
мячык прайшоў паўз
вароты
варочацца (I), -аюся,
-ешся, -юцца
варочацца дамоў
варочацца да тэмы
варочаць (I), -чаю, -еш,
-юць
варочаць чыёсьці
выдаткі
варта, -ы (Ь)
варта, гэта (ітрегз.)
вартавьі, -ога (т.)
варухнўцца (I) (рі. оі
варушйцца, II), Ы.
-нўся, -ёшся, -ўцца
варушбіцца (II), -шўся,
-рўшышся, -ацца
варэньне, -я (п.)
васілёк, -лька (т.)
васьма (асіу.)
васьма восем
васьмёра (соіі. тіт.)
ад усіх васьмярох
іх васьмёра
васьмігадовы, -ая, -ае
в-ая дзяўчынка
васьмігадовы пэрыяд
васьмінаццаты ог
васямнаццаты, -ая, -ае
\уапсіегіп&; потасііс м^ау
о( Ше
Ьоіііп^ ^аіег
СГОУУ8
^оаііе
Ьо8Іі1е1у, іп ап
пЫгіепсПу таппег
Ьозіііііу
Ьозіііе, цпігіепсііу
оі а сго\у
^аіе, даіез
1о зіапсі іп іЬе &а!е\уау
^оаі
іЬе ЬаІІ тіззесі іЬе ^оаі
1о геііігп, ^о/соте
Ьаск; геуегі
1о ^о/геіпт Ьоте
1о геуегі/геіпгп 1о
іЬе зпЬіесі
1о зепсі (Ьаск); геішісі,
таке цр
1о геіітсі 1о зтЬ. Ьіз
ехрепсЫцгез
розі
іі із хуогіЬ \уЬі!е
^лагП; зепігу
1о 8Ііг, тоуе опсе
іо 8Ііг, тоуе
соокіп^; ]'ат
согпЯохуег
еі§Ы Іітеэ
еі&Ы Іітез еі&Ы,
еі^Ыз
еіёЫ
ігот аіі еі^Ы
іЬеу аге еі^Ьі, іЬеге аге
еі^Ы оГ іЬет
еі^Ьі-уеаг-оІсІ; оі еіеЫ
уеагз
еі&Ы-уеаг-оІс! ^ігі
регіосі оі еі^Ы уеагз
еі^ЫеепіЬ
васьмінаццаць ог
васямнаццаць, -ёх
ваўняны, -ая, -ае
ваш(ы), ваша(я),
ваша(е) (ргоп. асЦ.)
гэта вашая кніга
Гэта кніга вашая?
мая кніга тут, а вашая
там
Як маюцца вашыя?
вашага мне ня трэба
ваяк, -а (т.)
вёда, -ы (Е)
вёдама, -а (п.)
давёсьці што-н. да
чыйго-н. вёдама
прыймаць нёшта да
вёдама
вёдама ог вядома
вёдзьма, -ы (Ь)
вёйка, -і (1.)
век, -у (т.)
на маім вякў
на наш век стане
камённы век
бронзавы век
сярэднія вякі =
сярэднявёчча
на вёкі вёчныя
век (асіу.)
век з табою мы ня
бачыліся
век жыві, в. вучыся
еі^Ы вёка, -а (п.)
вераб’ёў, -ва, -ва
вербалоз, -у (т.)
вёрны, -ая, -ае
верх, -у (т.)
поўны да вёрху
верх кар’ёры
верхавіна, -ы (1.)
верхавіна гары
вёрхні, -яя, -яе
еі&Ыееп
у/ооіеп
уоідг, уоіігз
1ЬІ8 І8 уоцг Ьоок
І8 1ЬІ8 Ьоок У0ПГ8?
ту Ьоок І8 Ьеге апсі
уоідгз І8 іЬеге
Ноху аге уочг реоріе?
I сіоп’1 ^апі апуіЬіп^ о(
уочгз
\уаггіог
кпохуіесі^е
поіісе, сопзісіегаііоп
1о іЫогт зтЬ. оі 8т1Ь.,
1о Ьгіп^ 8гп1Ь. 1о зтЬ’з
поіісе
1о Іаке 8ш1Ь. іпіо
соп8Ісіега1іоп
іі із кпохуп; оі соагзе
\уіісЬ
еуеІазЬ
сепіпгу; а^е; Ыеііте
іп ту Шеііте
іі \уі11 Іазі іЬгоц^Ь оііг
Шеііте
іЬе 81опе А^е
іЬе Вгопге А^е
іЬе Місісііе А&ез
Гог еуег
Гог а#ез
\уе Ьауе поі зееп еасЬ
оіЬег Гог а^ез
Ііуе апсі Іеат
ІіП, соуег
8рагго\у’з
озіег, Ьау-Іеаі ^іПо^
Іоуаі, ІаііЫпІ
іор, зпттіі; Ьгіт
Ьгітіііі
іЬе 8пттіі оГ а сагеег
іор; 8ііттіі, реак
реак/бііттіі оі 1Ье
топпіаіп
цррег, іор
ВУЕЕОКЦ88ІАМ-ЕМСЫ8Н УОСАВІІЬАНТ | 233
Зёрхняя Канада
іёрша, -ы (і.)
^ёсела ог вясёла (асіу.)
абодвум весялёй
зёстка, -і (і.)
мець вёсткі пра
каго-н.
згодна з атрыманымі
вёсткамі
вёсьці (I) (асі.), вядў,
» -дзёш, -дўць
I вёсьці гаспадарку
вёсьці сход
кудй вядзё гэтая
дарога?
вёсьці рэгулярны
спосаб жыцьця
вёсьці змаганьне
11 (3 + ІП8ІГ.)
8 вёсьці сяброўства
і вёсьці прапаганду
і вёсьці навуковую
і дзёйнасьць
: вёсьці перамовы
। вёсьці лік
вёсьці кнігі
вёсьці пачатак ад
чаго-н.
вёсьці асёлае жыцьцё
вёсьціся (I)
’ так вядзёцца
весяліцца (II), -люся,
-ішся, -яцца
р вётла (асіу.)
і вётласьць, -і (Г.)
<• вётлы, -ая, -ае
вётразь, -і ((.)
вётразьнік, -а (т.)
вёцер, вётру (т.)
вёча, -а (п.)
* вечавы звон
• вёчар, -а (т.)
Добры вёчар.
ІТррег Сапасіа
йзЬіпё-Ьазкеі, сгееі
Ьаррііу
ЬоіЬ Гееі Ьарріег
іпіогтаііоп; геііігпз
іо Ьауе іпіогтаііоп
аЬоііі 8гпЬ.
ассогДіп^ іо іггіогтаііоп
гесеіуесі
іо іаке; кеер; тапа^е; вёчнасьць, -і (і.)
Іеасі вёчны, -ая, -ае
іо кеер Ьоцзе (іог вёяць (I), вёю,-еш,-юць
зтЬ.), іо тапа^е іЬе
ЬоіізеЬоІсі вёцер вёе
іо ргезісіе оуег а тееііп^ вёялка, -і (Г.)
\УЬеге сіоез іЬіз гоасі відавочна (асіу.)
Іеасі іо? відаль, -і (І.)
іо Іеасі а ге^ііаг \уау оі відаць (ргесііс.)
Ше
іо зіпі^іе (а^аіпзі,
\уііЬ), сотЬаі
іо Ье ігіепЗз
іо саггу оп ргора&апсіа
іо сіо зсіепіійс \уогк
іо пе^оііаіе
іо соппі
іо кеер ассостіз
іо огі&іпаіе ігот
іо Іеасі а зеШес! \уау оі Вільня, -і (Е)
Ше
іо Ье іоішсі
іі із іЬе С118ІОШ
іо епіоу опезеіі
аНаЫу, кіпсііу
айаЫІііу, кіпсіпевз
аЯаЫе, кіпсі
8аі1
заіІЬоаі
ХУІПСІ
уеісЬа, рорчіаг
азветЫу
Ьеіі саіііп^ іЬе уеісЬа
іо&еіЬег
еуепіп^; рагіу
Соосі еуепіп^.
сёньня ўвёчары
у яё на вёчары было
шмат моладзі
сяброўскі вёчар
вечарына, -ы
вёчна (асіу.)
гадзіньнік в. йдзе
мне відаць
відно, -а (п.)
ад відна да відна
відовішча, -а (п.)
візйт, -у (т.)
скласьці в. камў-н.
віленскі, -ая, -ае
вільгаць, -і (Ь)
вільготна (асіу.)
вільготны, -ая, -ае
вільнянін, -а (ш.) рі.
вільняне
вільнянка, -і (1.)
вінаваты, -ая, -ае
вінаваты позірк
быць вінаватым
пёрад кім-н.
я(ён) вінаваты
вінаваты, -а (ргесііс.)
ён вінаваты мне
дзёсяць даляраў
вінаваціць (II), вінавачу,
-ціш, -яць
вінны, -ая, -ае
вір, -у (т.)
віск, -у (т.)
іЬіз еуепіп^
аі Ьег раііу іЬеге \уеге
тапу уопп^ реоріе
рагіу
сіапсе рагіу
аімгауз, еіетаііу, іог
еуег; регреіцаііу
іЬе сіоск \уогкз
регреічаііу
еіетііу
еіетаі, еуег1а8Ііп§
іо \уіппо\у (^гаіп); іо
йт; 1о Ыо\у
іЬе \уіпс1 Ыох^8
\уіппоулп^ тасЬіпе
аррагепііу
уіе\у
(іі) із зееп; еуісіеЫІу
I сап зее; іЬеге І8 Іі&Ы
епоч&Ь іог те
1І&Ы
ігот пі§Ы іо тогпіп^,
аіі пі&Ы Іоп^
8І&Ы, зресіасіе, зЬо^
УІ8ІІ
іо рау а уізіі іо 8тЬ.
Уііпа (асі].), оі Уііпа
сіатрпезз
сіатр
сіатр
Уііпіа (Уііпа)
іпЬаЬііапі оГ Уііпіа
іпЬаЬііапІ оі Уііпіа
^ііЫу
^ціііу Іоок
іо Ье ^ціііу Ьеіоге зтЬ.
I ат (Ье із) іо Ыате;
іі із ту (Ьіз) іаЫі
іо о\уе
Ье о\уе8 те іеп сіоііагз
іо Ыате
охуіп^; іпсіеЫесі, сЫе
рооі; ууЫгІрооІ, \\’Ыг1
уеіі, зсгеат
234 ВТЕЕОКІІ88ІАЯ-ЕКСЫ8Н УОСАВІІЬАНТ
Вісла, -ы (Г.)
вітальны гудок
вітальня ог вітальны
пакой
вітаньні ог прывітйньні
вітаць (I), -т$ю, -еш,
-юць
вітаць гасьця
вітаць каго-н. зь днём
нарадзінаў
вітаць каго-п з
Новым Годам
вітрына, -ы ({.)
віхор, віхру (т.)
віхляць (I), -ляю, -еш,
-юць
віхляць хвастом
Віцебск, -а (т.)
віцяблянін, -а (т.)
віцяблянка, -і (і.)
вішнёвы, -ая, -ае
вішнёвае дрэва/
сочыва ог варэньне
вішнёвы сад
вішчэць (II), вішчў,
-ыш, -аць
воблака, -а (п.)
(рі. воблакі ог аблокі)
вобміргам (асіу.)
вобраз, -у (т.)
вогка (асіу.)
вогкасьць, -і (Г)
вогкі, -ая, -ае
воддаль (асіу.)
воддаль ад вёскі
ён адыйшоўся й стаў
воддаль
возьме ляжа, пойдзе
войска, -а (п.)
войстраносы, -ая, -ае
вока, -а (п.) рі. вочы
кідацца ў вочы
за вочы
хоць вока выкалі
кінуць вока на нёшта
вокамгнёньне, -я (п.)
воласьць, -і (і.)
вольна (асіу.)
Вольна! (каманда)
кольны, -ая, -ае
вольха, -і (Г)
вомірг огвоміргам (асЫ.
вонкавы, -ая, -ае
вонкі (асіу.)
вонках (асЫ.)
вопратка, -і (1.) =
вёрхняе адзёньне
ворная зямля, -і (1.)
восемдзесят, -ёх ог
восьмідзесят
в-дзесят даляраў
у васьмідзесяцёх
кілямэтрах (ад)
восемдзясяты ог васьмі-
дзясяты, -ая, -ае
в-дзясятая балонка
ямў пайшоў
восемдзясяты год
восемсот ог восьмісот
восемсот(н)ы ог
восьмісотны, -ая, -ае
в-сотная балонка
восемсотны год
в-сотныя ўгодкі
восенскі, -ая, -ае
востраў, вострава (т.)
восыпка, -і (Г.)
высыпала восыпка
вось-вось, во-во (асЫ.)
ён вось-вось пойдзе
вось-вось! (рагіісіе)
восьмы, -ая, -ае
восьмага стўдзеня
восьмая балонка
в-ы радок, разьдзёл
ямў пайшоў в-ы год
\УІ8Іа (гіуег)
^ЫзіІе оі ртееііпя
{гоЫ/Ыіп^ гоот
^гееііпря
іо ртееі, ’лтісоте;
соп^та(цІаіе. \гц?Ь
іо ^еісоте >Ье ^пееі
Но соп&гаіЫзЫ ?тЬ. оп
ЬІ8 ЬігіЬсІау -в
іо мгізЬ 8ГпЬ. а Ьарру
Уеаг
зЬоіх’сазе; зЬо’Л’ тлпсіото
8ІГ0П& ^іпсі; хуЬігЫіпсі;
Іогеіоск
ко \уа§; ргеуагісаіе,
зЬційе
іо опе’з іаіі
УісіеЬзк (УііеЬзк)
іпЬаЬііапі оі УісіеЬзк
іпЬаЬііапі оГ УісіеЬзк
сЬеггу (асіі-);
сЬеггу-соІоцгес!
сЬеггу ігее/іат
сЬеггу огсЬагс!
іо уеіі, зсгеат
сіопсі
іп а Ыіпк
іта^е
сіатр
сіатрпезз
сіатр
іаг (гот, Гаг ой
іаг ігот іЬе уіііа^е
Ье хуепі а\уау апсі
зіорресі аі а сПзіапсе
(Ье) \уі11 Іау скпуп, §о
агту
зЬагр-позесі
еуе
іо зігіке опе’з еуез, іо
Ье зігікіпё
ЬеЬіпсі зотеопе’з Ьаск
іі із ріісЬ-сІагк
іо ^іапсе аі зтіЬ.
Ыіпк
зтаіі гцгаі аівігісі ід
Вуе1огц88іа Ьеіоге іЬ
Р1Г8І УУогіа \Уаг
Ггееіу; аі еазе
ЫапсІ аі еазе!
Ігее; уасапі
аісіег ігее
і іп по ііте
ехіегпаі; зцрегйсіаі;
оцісіоог
ОЫ ОІ СІООГ8
оцізісіе, оцШоогз
аррагеі, сіоіЬіп^
агаЫе Іапсі
еі^Ыу
еі&Ыу сіоііагз
еі&Ыу кііотеігез (ігот)
еі&ЫіеіЬ
раде еі^Ыу
Ье із іп Ьіз еіёЫіеіЬ
уеаг
еі&Ы Ьцпсігесі
еіяЫ-ЬцпсігескЬ
ра&е еі&Ы Ьппсігесі
іЬе уеаг еі&Ы Ьшісігесі
еі§Ы-Ьцпсігес1іЬ
аппіуегзагу
аЫтппаІ
ізіапсі
газЬ, егцрііоп; Яоцг/
Ьгап цзесі мЫЬ саіік
Гоосі
а газЬ Ьгоке оЫ
]Ц8І аЬоЫ, оп іЬе роіпі
Ье із ]Ц8І аЬоЫ Ы ё°
іЬаі’з іі!
еі&ЫЬ
іЬе еі^ЫЬ оі Даппагу,
^апцагу іЬе еі&ЫЬ
ра&е еі&Ы
Ііпе (сЬаріег) еі^Ы
Ье із іп Ьіз еі^ЫЬ УеаГ
В1ЕЬ0ІШ88ІАТЧ-Е!ЧСЬІ8Н УОСАВЦЕАКТ 1 235
ужо восьмая гадзіна
палавіна восьмае
адна восьмая
>т ( = вось) цяпёр
>чка, -а (п.)
эчнік, -а (ш.)
эчны, -ая, -ае
вочны лёкар
очы, вачэй (рі.)
ошчуп, -у (ш.)
угальле, камённае
уж, -а (т.)
;ужака, -і (Е)
;узёл(вўзел), вузла (т.)
завязваць вузёл
разьвязваць вузёл
зўлей, вульля (т.)
вўлічны, -ая, -ае
вўнія, -і (і.)
вуніят, -а (т.) апсі
вуніятка, -і ({.)
вуніяцкі, -ая, -ае
вўсьцішна (ргесііс.); ямў
вўсьцішна
вўсьцішны, -ая, -ае
вучнёўскі, -ая, -ае
вучнёўская форма
вучнёўская моладзь
вучонасьць, -і (і.)
вучоная, -ае ({.) апсі
вучоны, -ага (т.)
вучоны, -ая, -ае
вучь'іцца (II), вучўся,
-ышся, -ацца (+&еп.)
вучйцца мовы
(матэматыкі)
вучйцца чытаць
добра вучйцца
вучыцца ў школе
вучь'іцца на
ўнівэрсытэце
вучэньне, -я (п.)
гады вучэньня
час вучэньня
філязафічнае в.
іі І8 еі^Ы о’сіоск
Ьа1( разі веуеп
опе-еі^ЫЬ
гі^Ьі помг
сііт. оі вока; зііісЬ іп
кпііііп^, сгосЬеііп^
ОСПІІ8І
еуе (асЦ.); осіііаг, орііс
еуе зресіаіізі
еуез (зее вока)
ІоосЬ (зепзе)
соаі
впаке
зпаке
кпоі
іо ііе/таке а кпоі
іо опсіо а кпоі
Ьіуе
зігееі (асЦ.)
ппіоп
тетЬег оі іЬе ІТпіаі(е)
СЬіігсЬ
ітіаі(е) (а<3ў.)
Ье І8 іеггійесі
іеггііуіп^, зіпізіег
рііріі (ас!]’.)
зсЬооІ ітііогт
8ІіісІепІ8
егасііііоп
зсіепіізі, зсЬоІаг
есіпсаіесі, егасЫе
іо Іеагп, 8Ііісіу
іо Іеагп Іап^паёе
(таіЬетаіісз)
іо Іеагп іо геасі
іо зішіу ^еіі, Іо йо тееіі вьібухнуць (I) (рі. оі
выбухаць), Ыі.
аі зсЬооі
іо &о зсЬооІ
іо зіпсіу аі іЬе
ітіуегзііу
Іеагпіп^; бішііез;
ІеасЬіп^
зсЬооІ уеагз
сіаззез (рі.)
іеасЬіп^
вушак, -а (т.)
вушак вакна
вўшка, -а (сііт. оі вўха)
вўшка (і)голкі
вўшка збанка
вушнй, -ая, -ое
вушнй боль
вўшы, -эй (рі. оі вўха)
па вўшы
пусьціць паўз вўшы
выбачай, выбачайце
(рі. апсі роіііе)
вйбег, -у (т.)
выбеліць ог вйбяліць
(II) (рі. оі бяліць),
Ыі. -белю, -беліш,
-яць
выбірацца (I), -раюся,
-ешся, -юцца
вада выбіраецца
выборны, -ая, -ае
выбрацца (I) (рі. оі
выбірацца), Ьіі. вы-
-беруся, -ашся, -уцца
вйбраць (I) (рЬ оі выбі-
раць), ЫІ. -беру, -аш,
-уць
выбух, -у (т.)
выбух бомбы
выбух эпідэміі
выбух гнёву
выбухаць (I), -хаю, -еш,
-юць
выбухаць сьмёхам
-бухну, -еш, -уць
бомба вьібухнула
вайна вь'ібухнула
вывучаць (I), -чаю, -еш,
-юць
выгаворваць (I), -ваю,
-еш, -юць
выган, -у (т.)
сіоогрозі
д’атЬ
еаг; еуе; Ьапсііе
еуе оі а пеесііе
ЬапсПе оі а
еаг (асі].), апгаі
еагасЬе
еагз
оуег Ьеасі апсі еагу
іо оуегіоок. Іо іаке по
ассоіті оі
ехспае те, I ат 8оггу
Ьіке
іо мгЬііеп. Ыеаск
іо тоуе оііі; §еі оііі
аіі ^аіег Ьеіп^ іакеп
0111
йпезі, сЬоісезі;
йгзі-гаіе/егасіе
іо тоуе очі (оі іЬе
Ьонзе); &еі оііі
іо сЬоозе, зеіесі, ріск
оііі; еіесі; Іаке еуегу-
іЬіп^ оііі
ехріозіоп; очіЬгеак;
егарііоп
а ЬотЬ ехріозіоп
оЫЬгеак оГ ап ерісіетіс
&іі8І о( Іетрег
іо ехріосіе, Ьогзі опі
Іо Ьпгві оііі 1ач#Ьіп§
іо ехріосіе, Ьіігзі оііі,
Ьгеак опі
іЬе ЬотЬ ехріосіесі
1Ье мгаг Ьгоке оііі
іо зічсіу
іо геЬііке; гергітапсі;
Іесіпге
соттоп рааіііге
236 В\ЕЕОКП88ІАК-ЕЯСЫ8Н УОСАВСЬАКТ
выганяць (I), -няю, -еш,
-юць
выганяць з хаты
выганяць із школы
выганяць статак у поле
выгараць (I), -рае, -юць
выгараць на сонцы
выглядаць (I), -даю,
-еш, -юць
добра, блага в.
выглялаць каго-н.
выглядаць з вакна
выглядаць зза
чаго-н.
выглядаё, што
(ішрегз.)
вйглянуць (I) (рі. оі
выглядаць), Ыі.
-гляну, -еш, -уць
вЫгнаць (II) рЕ оі
выганяць (I), йіі.
-ганю, -іш, -яць
выгода, -ы (і.)
выгодна (асЫ.)
сёсьці выгодна
выгодны, -ая, -ае
выграваць (1), -граю,
-ёш, -юць
выдавацца (I), выдаюся,
-ёшся, -юцца
выдаваць (I), -даю, -ёш
-юць
выдаваць камў-н.
паквітаваньне
выдаваць грошы
выдаваць кнігі
выдаваць замуж
каго-н. за каго-н.
выдавёц, выдаўца (т.)
выдавёцкі, -ая, -ае
іо сігіуе оці
іо іпгп опі оГ іЬе Ьоцзе
1о ехреі ігот зсЬоо!
іо сігіуе іЬе саШе опі
іо іЬе разіцге
1о Ьцт опі
1о (асіе іп іЬе 8іт
1о Іоок; ехресі (зтЬ.)
іо Іоок \уеі1, Ьасі
(о ехресі зотеопе
1о Іоок оііі оі іЬе
\УІПСІО\У
а) іо реек оці ігот
ЬеЬіпсі втіЬ. Ь) іо
етег&е ігот ЬеЬіпсІ
зтіЬ.
іі зеетз іЬаі
1о Іоок оііі, етег^е
ігот ЬеЬіпсІ зтіЬ.
1о (ігіуе оііі, ехреі
асіуапіа^е; соттосіііу
сотіогіаЫу, аі еазе
1о зеаі сіомт
сотіогіаЫу/аі еазе
сотіогіаЫе; асЫапіа-
^еоцз, ргойіаЫе;
гетітегаііуе
1о \уіп; §аіп
іо зеет, арреаг
іо ^іуе оііі, Ьапсі;
Ьеігау; рііЫізЬ
іо ^іуе втЬ. а гесеірі
іо зрепсі топеу
іо рііЫізЬ Ьоокз
іо ^іуе зтЬ. іо зтЬ. іп
таггіа&е
рцЫізЬег
рііЫізЬіп^ (асіі.)
выдавёцтва, -а (п.)
выданьне, -я (п.)
выдатак, -тку (т.)
выдатна (ргесііс.)
Выдатна! (выклічнік)
выдатна (асіу.)
выдатна нёшта вёдаць
выдатна (попп іпсіесі.)
скончыць школу на
выдатна
настаўнік паставіў
выдатна
выдатны, -ая, -ае
выдатны твор
выдатны вучоны
вйдаўблены, -ая, -ае
вйдацца ог здацца (рЬ)
Гці. вйдамся, вьідасца,
выдадуцца
вЫдаць (ігг.) (рі. оі
выдаваць, I), Ы. вЫ-
дам, -дасі, -дадуць
вьідаць таямніцу
выдзелены, -ая, -ае
слова вЫдзеленае
коскамі
вьідзьма, -ы (1.)
выдрукаваны, -ая, -ае
вйдрукаваць (I) (р{. 0(
друкаваць), Ыі. -кую,
-еш, -юць
вЫдумка, -і (1.)
ВЫЖЫЦЬ (I) (рі. оі вы-
жываць), йіі. -жыву,
-еш, -уць
вЫзвалены, -ая, -ае
вызваленыя навўкі
вызнаньне, -я (п.)
РчЫісаііоп; рцЫізЬіПй
рцЫізЬеа Ьоок; есЫ10п
(о{ а Ьоок); йеііуегу
(о( а регеоп)
ехрепзе
іі І5 ехсеііепі
Ехсеііепі!
ехсеііепііу, регіесііу
іо кпо\у втіЬ. регіесііу
\уе!1
ехсеііепі (тагк іп
зсЬооІ)
іо ЬпізЬ зсЬоо! ІУІІЬ
ехсеііепі тагкз
іЬе ІеасЬег ^ауе ап
ехсеііепі тагк
ехсеііепі, уегу ^оосі;
оііІ8Іапс1іп&; рготіпепі
ап ехсеііепі Ьоок
ап оііІ8Іапс1іп&/рготі-
пепі 8сіепіІ8І/8сЬо1аг
Ьо11о\у
іо зеет, арреаг
іо &іуе, сіізігіЬіііе;
рідЫізЬ
іо Ьеігау/геуеаі/
сіізсіозе а зесгеі
зерагаіесі
а мюгсі зерагаіесі ^ііЬ
соттаз
(запсі) скіпе
ргіпіесі
іо ргіпі
іпуепііоп, йсііоп, ГаЫе,
сіеуісе
1о зіігуіуе
ІіЬегаіесі
ІіЬегаІ агІ8, Ьіітапігіез
сіепотіпаііоп, ГаііЬ
ВТЕЕОКІІ88ІАМ-ЕМСІЛ8Н УОСАВУЬАКТ | 237
вь'ійграць ог вйграць
(I) (р*. оі выграваць),
Ы. вы(й)граю, -еш,
-юць
выйгрыш, -у (т.)
выйшла, што
выказнік, -а (т.)
выканальнік, -а (т.)
выкапаць (I) (рЬ оі,
выкопваць), Ьіі. вы-
капаю, -еш, -юць
выкідаць (I), -даю, -еш,
-юць
выкідаць праз вакно
выкінуць (I) (рГ оГ вы-
кідаць), Ьі. вь'ікіну,
-еш, -уць
выкладчык, -а (т.)
выклікаць (I), -каю,
-еш, -юць
выклікаць лёкара
выклікаць вўчняў да
дошкі
выклікаць з пакою
выклікаць цікавасьць
выклікаць (I) (рЕ оі
выклікаць), йіі. вы-
-клічу, -аш, -уць
вь'іклікаць у каго-н.
сьлёзы
в. падазрэньне
выклічнік, -а (т.)
выключаць (I), -чаю,
-еш, -юць
вйключыць (II) (рЕ оГ
выключаць, I), йіі.
-ключу, -ыш, -аць
вйключыць Із школы
выключэньне, -я (п.)
выконваць (I), -ваю,
"СШ, -юць
выконваць працу
выконваць дзсяньне
выконваць просьбу
’ыкопваць (|), -ваю,
-еш, -юць
іо \уіп; ^аіп
хуіппіп^, &аіп; ргіге
іі ІіігпесІ оііі іЬаі...
ргесіісаіе
регіогтег, ехесчіог
іо сіі& оці
іо іЬго\у оііі; (й&.) іо
сіізсагсі
іо іЬго\у очі оі іЬе
\УІПСІО\У
іо іЬгоху оіді
іеасЬег, ргоіеззог
іо саіі; іо зепсі іог
іо саіі іЬе сіосіог
іо саіі 8іііс1епі8 іо іЬе
ЫаскЬоагсІ
іо саІІ оці оі іЬе гоот
іо ехсііе іЬе сіігіозііу
іо саІІ; епіаіі, іпуоіуе
іо тоуе 8іпЬ. іо іеагз
іо агоіізе зіізрісіоп
іпіегіесііоп
іо ехсішіе, ехсері, пііе
оііі, еіітіпаіе
іо ехреі, ехсічсіе;
оііі; еіітіпаіе
іо ехреі ігот зсЬоо!
ехсічзіоп; ехрііізіоп;
(таіЬ.) еіітіпаііоп
іо саггу оііі; іо асі
іо сіо іЬе у/огк
іо регіогт ап асііоп
іо сотріу \уііЬ а ге^цезі
іо сіі^ оці
вйкупіць (II) (рі. оі
купляць, I), Ыі. вь'і-
куплю, -піш, -яць
вйкупіць вінў
выкупіць палонных
выкупляць (I), -ляю,
-еш, -юць
вь'ікурыць (II) (рЬ о(
вы-
курыць), Ыі. -куру,
-ыш, -аць
вылечыць (II) (рі. оі іо счге
вылёчваць, I), Ыі.
-лечу (ог -лячу), -ыш,
іо 1І8І іо зтЬ. аІІ
іггіцгіез/^угоп^б
(II) (рЬ оі вы- іо ргопоітсе, агіісц-
Іаіе; ііііег, зау
Ье соцісі ЬагсІІу зау/
ііііег а Ге\у \уогсі8
рготіпсіаііоп
іо ігасіе
-аць
вйлечыцца (II)
(ад + ^еп.)
вйлічыць (II) (рі. оі
вылічаць, I), Кіі.
-лічу, -ыш, -аць
вйлічыць камў ўсё
крыўды
вймавіць
маўляць, I), Ыі.
-маўлю, -віш, -яць
ён ледзь вймавіў
пару словаў
вымаўлёньне, -я (п.)
вымёньваць (I), -ваю,
-еш, -юць
вымова, -ы (Е)
даваць вымову
вймушаны, -ая, -ае
пііе вынахад, -у (т.)
вынаходлівы, -ая, -ае
вь'шесьці (I) (рі. оі вы-
носіць, II), йіі. вйне-
су (ог -нясу), -еш,
-уць
(аз) вынікаць (I),
кае, -юць
з гэтага вынікае,
што...
як вынікае із ска-
занага
выносіць (II), выношу,
-сіш, -яць
іо
гапвот;
таке
атепсій (ог, гесіеет
іо таке атепсіз іог
опе’з ГаЫі
іо гапзот ргізопегз оі
\уаг
зее вйкупіць
іо втоке
іо Ье сіігесі (оі зтіЬ.),
гесоуег Ггот
іо саіспіаіе; пате, іізі
гергітапсі;
ргопцпсіаііоп
іо гергітапсі
Ьэгсесі
іпуепііоп
іпуепііуе
іо саггу опі, іаке оііі;
гетоуе
іо ІОІІО\У
іі Ы1о\У8 ігот іЬіз
іЬаі...
аз іі арреагз ігот іЬе
аЬоуе
іо саггу опі, іаке очі,
гетоуе
238 | ВТЕЕОКЦ58ІАН-ЕНСЫ8Н УОСАВІІЕАКТ
выносіць пад нябёсы
вйнятак, -тку (т.)
за выняткам ( + &еп.)
выняткавы, -ая, -ае
справа выняткавае
важнасьці
выпадак, -дку (т.)
у ніякім выпадку
няшчасны выпадак
выпаддць (Гі, -даю,
-еш, -юць
валасііі выпадаюць
выпадае пайсьці туды
не выпадае
вйпаліць (II) (рГ. о!
выпальваць, I), йіі.
-палю, -іш, -яць
вйпасьці (I) (р+ оі вы-
падаць), іпі. -паду,
-дзеш, -уць
выпалаз рук
выпала так, што
ня вйпала нам
прыйсьці
выпераджаць (I),
-джаю, -еш, -юць
выперадзіць (II) (р{. оі
выпераджаць, I), Ніі.
-пераджу, -дзіш, -яць
выперадкі, -аў (рі. опіу)
выперадкі ў бёгу
выпісацца (I) (рі. оі
выпісвацца), Гці. вы-
пішуся, -ашся, -уцца
выпісацца із шпіталю
вйпісаць (I) (рі. о( вы-
пісваць), Ьіі. вАпішу,
-аш, -уць
выпісаць нявёдамыя
словы
выпісвацца (I), -ваюся,
-ешся, -юцца
іо ехіоі іо іЬе зкіез
ехсерііоп
мпіЬ іЬе ехсерііоп (оО
ехсерііопаі, рагііспіаг
а таііег оі рагііспіаг
ітрогіапсе
осспггепсе, іпсісіепі;
ассісіепі: сазе; сЬапсе
оп по эссоцпі
асеісіепі '4’^
іо Га’і оііі, зіір опі;
соте огі: Ье ргорег/Ы
Ьаіг із іаіііп^ опі
іі із ргорег/Ы іо
іЬеге
а) іі І8 поі ргорег
Ь) іі із іпсопуепіепі
іо Ьцт очі, іо Ьііт
СІО\УП
іо Гаіі оііі, зіір оыі; іо
Ьарреп, осспг
іі сігорресі оці оі
(опе’з) Ііапсіз
іі Ьаррепесі іЬаі
іі \уаз іпсопуепіепі Іог
іі8 іо соше
іо оцігап
іо очігап
сотреііііоп, сопіезі
гасе
іо Ье зі&песі оці
іо Ье зі&песі оііі оі іЬе
Ьозрііаі
іо ^гііе оііі; огсіег; 8ідЬ-
зсгіЬе; зепсі іог; зі&п
оці
іо \угііе цпкпоууп хуогсіз
іо Ье зі^песі оці
выпісваць (I), -ваю,
-еш, -юць
выпісваць газэту
в^іпіць (I) (рі. оі выпі
ваць), йіі. вйп’ю,
-еш, -юць
в&піць малака
вьіпіць усё малако
выплата, -ы (1.)
выплата даўгў
сёньня выплата
выплываць (I), -ваю,
-еш, -юць
в. у вадкр&тае мора
хата пачала
выплываць зь лёсу
выплысьці (I) (р{. оі
выплываць), йіі.
-плыву, -еш, -уць
мёсяц вйплыў зза
хмараў
выпрабаваньне, -я (п.)
быць на выпраба-
ваньні
выправіць (II) (рЬ), Ы
-праўлю, -віш, -яць
выправіць сына
вучіяцца
выправіць памьілкі
вйпрадаж, -у (т.)
вйпрастаць (I) (рі. оі
выпрастоўваць), йіі.
-стую, -еш, -юць
вйпрастаць ногі
выпраўляць (I), -ляю,
-еш, -юць
вь'іпусьціць (II) (рі. оГ
выпушчаць, I), Ы.
-пушчу, -сьціш, -яць
выпушчацца (1),
-чаецца, -юцца
выпушчаць (I), -шчйю,
-еш, -юць
выпушчаць вадў з
басэйну
выпушчаць з рук
іо хугііе оці/ехігасі;
огсіег; зцЬзсгіЬе
іо зцЬзсгіЬе іо а
пехузрарег
іо агіпк (оці, ой, пр)
іо сІгіпк/Ьауе зопіе тіік
іо сігіпк аіі іЬе тіік
раутепі; рау
раутепі оі а сІеЫ
іосіау із раусіау
іо 8\уіт оці; соте іо іЬе
зцгіасе, етег&е
іо 8\уіт оаі іо зеа
іЬе Ьопзе Ье^ап іо ар-
реаг Ьот іЬе іогезі
іо 8\уіт оці; соте іо
іЬе зцгіасе, етег^е
іЬе тооп етег^еН/
арреагесі Ьот ЬеЫпсі
іЬе сіоцсіз
іезі, ігіаі; (й&.) огсіеаі
іо Ье оп ігіаі, ргоЬаііоп
іо зепсі; іо соггесі
іо зепсі опе’з зоп іо
зсЬооІ
іо соггесі тізіакез
заіе
іо зігаі^Ьіеп
іо зігеісЬ опе’з Іе^з
іо зепсі; соггесі, гесіііу
іо Іеі оці
іо Ье Іеі оці/отіііеН
іо Іеі &о; іо Іеі очіі 1°
веі Ггее; іо рцЫі^Ь
іо Іеі іЬе \уаіег оііі оі
іЬе рооі
іо Іеі ё°
ВУ ЕЬОІШ88ІАМ-Е1ЧСЫ8Н УОСАВНЬАКУ 239
выпушчаць газэту
вбіраб, -у (т.)
вырабляць (I),
вырабляю, -еш, -юць
вйрадак, -дка (т. & і.)
вйражаны, -ая, -ае
выражаць (I), выражаю,
-еш, -юць
вйразіць (II) (рЕ оі
выражаць, I), йіі.
-ражу, -зіш, -яць
вырастаць (I), выра-
стаю, -еш, -юць
дзёці хўтка
вырастаюць
ён вырастае з
вопраткі
вйрасьці (I) (р(. оі вы-
растаць/выростаць),
-расту, -цеш, -туць
тут вырас новы горад
выратавацца (I) (рі. оі
ратавацца)
ён ледзь в-ваўся
вйратаваць (I) (рі. о(
ратаваць), Ыі.
-ратую, -еш -юць
в. камў жыцьцё
в. ад небясьпёкі
вырваць (I) (р(. оі вы-
рываць), йіі. -рву,
-еш, -уць
вйрваць моркву
вырваць нёшта з рук
у каго-н.
выростаць (I)
вырывацца (I), -ваюся,
-ешся, -юцца
вырываць (I), -ваю, -еш,
-юць
вырываць ліст з кнігі
вырываць зуб
высакародны, -ая, -ае
іо рцЫійЬ/іззце а
пе\узрарег
агіісіе; таке
іо ргоНцсе
Не^епегаіе
ехргеззесі
іо ехргезз
іо ехргезз
іо &го\у; ^гоуу (цр, оііі),
іпсгеазе
сЬіІсігеп ^гоуу цр дціскіу
Ье &го\У8 оці оі ЬІ8
сІоіЬез
іо &го\у; &гоу/ (цр, оці);
іпсгеазе
а пе\у іоууп Ьаз зрпіп^
цр Ьеге
іо зауе опезеіі; езсаре
Ье Ьасі а пагго\у езсаре
іо зауе; гезссіе
іо зауе зтЬ’з ІіГе
іо гезспе ігот сіап^ег
іо рЫІ оііі; зпаісЬ, іеаг
оці
іо рціі цр а саггоі
іо зпаісЬ зтіЬ. оііі оі
зтЬ’з Ьапсіз
зее вырастаць
іо іеаг опезеН ахуау,
Ьгеак а\уау
іо іеаг опі, рпіі (очі,
цр)
іо іеаг а ра^е очі оі а
Ьоок
іо рціі оці/ехігасі а
ІооіЬ
поЫе; гаге; поЫе/
ргесіоцз
высакародны ўчйнак
высакародныя мэталі
высакосны/
пераступнйі год
выснова, -ы (Ь)
зрабіць выснову
прыйсьці да высновы
высозны, -ая, -ае
высок, -а, -а (зЬогі оі
высокі)
высочваць па сьлядох
вйстаўка, -і (I.)
вйстрачыць (II) (рЬ оі
страчыць), йіі.
-страчу, -ыш, -аць
вйступ, -у (т.)
высыпаць (I), -паю,
-еш, -юць
высыпаць пясок
высыпаць (I) (рі. оі
высыпаць), Ыі.
-сыплю, -п(л)еш,
-(л)юць
вйсыпаць незнарок
у яго вйсыпала на
твары
высь, -і (Е)
у высь глядзёцца
высьмёйваць (I), -ваю,
-еш, -юць (каго)
вытвараны, -ая, -ае
вйтлумачыць (II) (рЬ оі
тлумачыць, II), Ыі.
-тлумачу, -ыш, -аць
вытока, -і (Г.)
вытокі ракі
вытрываць (I) (рЬ оі
вытрымваць, I), Піі.
-трываю, -еш, -юць
ён ня мог вытрываць
гэтага
ён ня вытрываў і
расьсьмяяўся
вытрыманасьць, -і (Г.)
поЫе асііоп
поЫе/ргесіооз теіаіз
Іеар уеаг
С0ПСІЧ8І0П, сіесііісііоп
іо сіга\у а сопсЫзіоп, іо
іпіег
іо соте іо сопсіцзіоп
уегу Ьі&Ь/іаІІ
іаіі, Ьі&Ь
іо ігасе
ехЬіЫііоп, сіізріау
іо зііісЬ
регіогтапсе; ргоіцЬег-
апсе, ргоіесііоп
іо етріу, рочг опі
іо етріу/роцг оііі іЬе
запсі
іо етріу, рочг очі;
Ьгеак оііі
іо зрііі
а газЬ Ьаз Ьгокеп оііі
оп Ьіз іасе
Ьеі^Ьі
іо Іоок цр аі іЬе Ьеі&Ьіз
іо гісіісіііе, таке Піп;
сіегісіе/зсоЯ (аі)
іогтесі
іо ехріаіп
80іігсе
зоіігсе оі іЬе гіуег
іо зогуіуе; епсіііге, Ьеаг,
8Іапсі; іо геігаіп,
сопіаіп опезеП
Ье сопісі поі Ьеаг/зіапсі
іі
Ье соііісі поі геігаіп
Ггот 1аіі&Ьіп&
йгтпезз, зіеасМазіпезз;
зеМ-сопігоІ; сопзізіепсу
240 ВТЕЕ0КЦ88ІАХ-ЕНСЫ5Н УОСАВНЬАКУ
вгітрыманы, -ая, -ае
вытр^мваць (I), -ваю,
-еш, -юць
выхапіць (II) (рЕ о! вы-
хапляць, I), йіі.
-хаплю, -іш, -яць
выцяг, -у (т.)
выцягваць (I), -ваю,
-еш, -юць
выцягваць рўкі, ногі
выцягнуты, -ая, -ае
вйцягнуць (I) (рЕ ОІ
выцягваць), Ы.
-цягну, -еш, -уць
ён доўга ня вйцягне
выцякаць (I), выцякае,
-юць
вышка, -і (Е)
вйшні, -яя,-яе
вышні Дняпро
вышнявіны, -аў (рі.опіу)
вышываць (I), -ваю,
-еш, -юць
вышыня, -і (і.)
вышыць (I) (р{. оГ вы-
шываць), Діі. -шыю,
-еш, -юць
вышэй (асіу. сотрагаііуе
оГ высака)
падымай вышэй!
вышэй (ргер. + ^еп.)
вышэй за нуля
як сказана вышэй
гэта в. за маё сілы
вышэйшасьць, -і ({.)
вйявіць (II) (рГ. оі вы-
яўляць, I), Гпі. -яўлю,
-віш, -яць
выявіць паважныя
недахопы
выяўляць (I), -ляю, -еш,
-юць
зеК-роззеззесІ, зеК-
гевігаіпесі; віеасНазі;
сопзізіепі
іо Ьеаг, впзіаіп, епсіпге;
згігуіуе; геігаіп
іо зпаісЬ опі
ехсегрі
іо с!га\у опі, ехігасі;
зігеісЬ, рціі очі
Іо зігеісЬ опі опе’з
агтв, 1е&8
сігахуп оііі; зігеісЬесі,
рцііесі оііі
іо сіга\у опі; ехігасі;
зігеісЬ, Ьоісі оііі
Ье ууііі поі зіапсі іі Іог
1оп&
ІО ЙО\У ОІІІ
сіеггіс; іо\уег
цррег
Ыррег Впіарго
цррег геасЬез
іо етЬгоісіег
Ьеі&Ьі
іо етЬгоісІег
Ьі&Ьег (цр)
Ьііі Ьі^Ьег цр!
аЬоуе, оуег, Ьеуопсі
аЬоуе хего
аз зіаіесі аЬоуе
іі із Ьеуопсі ту ро\уег
зцрегіогііу
іо зЬо\у, сіізріау; сііз-
соуег, йпсі оііі, геуеаі
іо сіізсоуег/геуеаі
зегіоцз бЬогісотіп^з
8ее выявіць
выяўляць радасьць/
ІНІЦІэІЯТЫВу
вэранда, -ы (!.)
вэлюм, -у (т.)
вядро, -а (п.)
(рі. вёдры)
вязаць (I), вяжў, -аш,
-уць
вязаць клўнкі
вязаць на пруткох
вязаць кручком
вязка, -і (Г.)
вяла (асіу.)
вяла працаваць
вялізны, -ая, -ае
Вялікдзень, -кадня (т.)
вялікі, -ая, -ае
вялікі стол
вялікі (выдатны)
чалавёк
вялікі пісьмёньнік,
вучоны
вялікі князь (т.)
вялікодны, -ая, -ае
вялічыня, -і (і.)
якой вялічыні?
нявёдамая вялічыня
вялы, -ая, -ае
вялая йгра арть'істых
Вяльля, -і ({.)
вярнўць (I) (РЬ о( варо-
чаць), Піі. вярнў,
вёрнеш, -уць
вяроўка, -і ({.)
вяртаньне, -я (п.)
вяршаліна, -ы (Е)
вяршаліна дрэва
вясёла ог вёсела (асіу.)
в. правёсьці час
было вёльмі в.
вясёла (ргесііс.): мне в.
іо зЬо^ іоу/іпіііаііуе
рогсЬ, Уегапсіа(Ь)
уеіі
раіі
іо Ьіпсі, ііе цр
Іо Ьіпсі рагсеіз
іо кпіі
іо сгосЬеі
раск
іітріу, зІід^ізЫу,
іпегііу
іо \уогк шіЬочі зрігіі
Ьіі&е; уазі
Еавіег
Ьі&; \уе11-&го\уп; ^геаі;
ітрогіапі; ^гапсі
Ьі& ІаЫе
&геаі тап
рготіпепі/оцІ8Іапсііп§
хугііег, зсіепіізі
Сгапсі Вііке
Еазіег (асіў.)
зіге; тадпіііісіе;
(таіЬ.) дііапіііу
Но\у Ы&?
ідпкпо\уп дцапіііу
йаЬЬу, Дассісі; вІц^і^Ь,
Іітр, зіаск; іпегі, сіціі
сЫП регГогтіп#
Уіаііа, ігіЬідіагу оі
Ыіотап Кіуег
іо геіііт; сотрепзаіе,
геЫпсі, таке ідр
горе, согсі
гесідггепсе; геіідт
іор, реак
іор оГ іЬе ігее
теггііу, ^ауіу, сЬеег-
Пдііу
іо Ьауе а &оосі ііте
іЬеге ууаа 1оі8 оГ Ып
I ат епз’оуіп^ туаеП
ВТЕЕ0ВЦ88ІАЛ-ЕІЧСЫ8Н УОСАВШ.АКТ । 241
табё в., а мне сўмна
вясло, -а (п.)
вясьняны, -ая, -ае
вятрак, -а (т.)
вячорны, -ая, -ае
вячысты, -ая, -ае
вяшчаць (I), вяшчаю,
-еш, -юць
газ, -у (т.)
Газа, -ы (і.)
геаграфічны, -ая, -ае
геалёгія, -і (і.)
генэрал, -а (т.)
генэральны, -ая, -ае
генэральскі, -ая, -ае
геоляг, -а (т.)
гаваркі, -ая, -ое
гаворка, -і (1.)
гадаваць (I), -дўю, -еш,
-юць
гадаваць дзёці
гадаваць жывёлу
гадаваць расьціны
гадавіна, -ы (і.)
гадзіна, -ы ((.)
гадзіна, -ы (Ь)
каторая г. цяпёр?
цяпёр пёршая
(пятая) гадзіна
а каторай гадзіне?
гадзіншчык, -а (т.)
гадзіньнік, -а (т.)
г. добра йдзе
г. позьніцца
г. стаў
г. сьпяшаецца
гадзюка, -і (і.)
гаіцца (II), гоіцца,
-яцца
уоп аге &ау ^ЬіІе I ат
засі
расісііе
яргіпЕ (айі.)
\^іпс1ті11
еуепіп^ (асі].)
еуегіазііп^
іо аппоппсе
&аз
реігоіешп
^ео^гарЬіса!
^еоіо&у
^епегаі
^епегаі (асЦ.)
^епегаі’з
^еоіо^ізі
іаікаііуе
іаік; сііаіесі
іо §го\у, спіііуаіе; гаізе,
Ьгеесі; Ьгіп^ пр, ігаіп
іо Ьгіп^ пр сЬікігеп
Іо гаізе/Ьгеес! саШе
іо &го\у/сіі1ііуаіе ріапізгалўбка, -і (і.)
аппіуегзагу
уірег
Ьоііг
\УЬаі ііте із іі по\у?
іі із опе (ііуе) о’сіоск
Аі \уЬаі ііте?
ууаісЬтакег
^уаісЬ, сіоск
іЬе хтаісЬ/сІоск вЬоууз/
іе1І8 іЬе гі&Ьі ііте
іЬе утаісЬ/сІоск із з1о\т
іЬе \таісЬ/с1оск зіорресі ганарысты, -ая, -ае
іЬе \уаісЬ/с1оск із Газі г&ндаль, -длю (т.)
асісіег, уірег гандлёвы, -ая, -ае
4о ьеаі г-ае прадпрыёмства
г-ая пляцоўка
рана гоіцца
Гайна, -ы (1.)
галавар, -а (т.)
галасаваць, галасўю,
-еш, -юць
галасіць (II), галашў,
галосіш, -яць
галёча, -ы (1.)
галё!
галіна, -ы (1.)
галіна дрэва
галіна, -ы (1.)
галіна вёды
галіны дрэва (вёды)
галіны гаспадаркі
галіцца (II), галюся,
голішся, -яцца
галіць (II), галю, голіш,
-яць
галоўна (асіу.)
галоўнае, -ага (п.)
галоўны, -ая, -ае
галоўнае мёста
галоўная вўліца
галоўны сказ
галоўным парадкам
галўб ог голуб, -а (т.)
гальштук, -а (т.)
завязаць гальштук
галярэя, -і (Ь)
гамйда, -ы (1.)
гаманлівы, -ая, -ае
гаманкі, -ая, -ое
гаманкі лес
гамонкі, -ая, -ае
ганаровы, -ая, -ае
ганаровы сябра
ганарйстасьць, -і (1.)
іЬе хуоііпсі із Ьеаііп^
На]па Кіуег
сЬіеі
іо уоіе
іо сгу, іо зсгеат
роуегіу
Ьеііо!
ЬгапсЬ
ЬгапсЬ оі а ігее
ЬгапсЬ, Ьеісі
Яеісі оі кпохтіесі&е
ЬгапсЬез оі а ігее (о(
кпо\у1есі&е)
ЬгапсЬез оі есопотісз
іо зЬауе опезеН
іо зЬауе
сЬіеЯу, аЬоуе аіі;
ргіпсіраііу
іЬе сЬіеі/таіп іЬіп^
сЬіеі; ргіпсіраі;
Ьеасі (асЦ.); таіп
сЬіеі сііу, сарііаі
таіп зігееі
таіп сіачзе
таіпіу, ргіпсіраііу
рі^еоп
Гетаіе рі^еоп; ту сіеаг
пескііе, ііе
іо ііе опе’з пескііе
^аііегу
АгаЬ теазчге оі Іеп^іЬ
іаікаііуе, Іодпасіопз
поізу, іаікаііт’е
тцгтпгіп^ іогезі
зее гаманкі
Ьопогагу
Ьопогагу тетЬег
Ьаііііпезз, агго^апсе;
сіізсіаіп
уаіп; Ьап&Ьіу, агго&апі
ігасіе, соттегсе
ігасЬп^, соттегсіаі
Ьі18ІПе88
ігасііп^ розі
242 ВУЕІ.ОНЦ8$ІА!Ч-Е!'іСІЛЯН УОСАВНЬАКТ
гандлёва-прамысловы,
-ая, -ае
ганёц, -нца (т.)
ганіць (II), ганю, -іш,
-яць
ганяцца (I), -яюся,
-ешся, -юцца
дзёці ганяюцца за
матылямі
ганяць (1), ганяю, -еш,
-юць
ганйць зь мёсца на
мёсца
вёцер ганяе х.глры
(гар5-)званіцз
гараджаніз -а (пі.)
(рі. гараджане)
гарадзішча, -а (п.)
гараднянін, -а (т.)
(рі. гарадняне)
гараднянка, -і (і.)
гарачыня, -і ({.)
гарбата, -ы ({.)
моцная гарбата
гароднік, -а (т.)
гародны, -ая, -ае
гартанна (асіу.)
гартанка, -і ({.)
гарчыца, -ы (і.)
гаршчок, гаршка (т.)
гарызантальны, -ая, -ае
гарызонт, -у (т.)
гаспадар, -а (т.)
гаспадар хаты
гаспадарй свайго
лёсу
гаспадар (длягасьця)
г. (для кватаранта)
гаспадарны, -ая, -ае
гаспадарскі, -ая, -ае
гаспадарскае вока
г-ае жыцьцё краю
гаспода, -ы (Г.)
гасьцінна (асіу.)
гасьцінны, -ая, -ае
соттегсіаі апсі
іпскізігіаі
теззеп&ег
Іо гергоуе
1о сЬазе, рцгзііе
сЬіІсІгеп сЬаве ЬцНегДіез
ю (ігіуе, сігі^е а\уау
іо сігіуе (гот ріасе іо
ріасе
іЬе \уіпсі І8 сігіуіп^ іЬе
СІ0ЫСІ8
сЬіігсЬ Ьеіі іохуег
іонпзтап
зііе оі ап апсіепі 1о\уп
іпЬаЬііапі оі Ногасіпа
іпЬаЬііапі о[ Ногасіпа
Ьеаі
іеа
8ІГ0П& іеа
^агсіепег
^агсіеп (аф'.)
іп а Ьоагзе уоісе
Іагупх
тіізіагсі
роі
Ьогігопіаі
Ьогігоп
Ьозі; Іапсііогсі; тазіег,
о\спег; аоуегеі^п
тазіег, о\упег о( іЬе
Ьоіізе
тазіегз о( іЬеіг оупт
Ііуез
Ьозі
Іапсііогсі
іЬгійу
тазіег’з; есопотіс
а іЬгіЙу тазіег’в еуе
есопоту о( іЬе соппігу
арагітепі
іп а ЬоврііаЫе \уау
ЬозрііаЫе
гатовы, -ая, -ае
вячэра ўжо гатовая
гатовы на ўсякія
ахвяры
гатовая вопратка
гатўнак, -нку (т.)
геніяльны, -ая, -ае
г-ы кампазь'ітар
г-ае адкрыцьцё
гераічны, -ая, -ае
гераічная эпоха
германскія мовы
герой ог гэрой, -я (т.)
геройскі, -ая, -ае
геройскі ўчынак
гібёць (I), гібёю, -еш,
-юць
гігіёна, -ы (Ь)
гімназістка, -і (Ь)
гімназісты, -ага (т.)
гімназія, -і (і.)
гімнастыка, -і ({.)
гістарычны, -ая, -ае
гістарйчны помнік (т
гісторык, -а (т.)
гітара, -ы (Ь)
гітарйсты, -тага (т.)
Гішпанец, -нца (т.)
гладак, -дка, -дка
(зЬогі оі гладкі)
гладзь, -і (Г)
гладкі, -ая, -ае
гладкі камень
глёдкі чалавёк
глёба, -ы (Г)
глёдзішча, -а (п.)
глыб, -і (і.)
у глыбі акіяну
у глыбі краю
геасіу, ргерагесі (Ьг);
м/ііііп^; йпізЬесі
зцррег І8 геасіу
геасіу/ргерагесі іо таке
апу засгійсе
геасіу тасіе сІоіЬез
^гасіе, 8огі, кіпсі
оі ^епіцз; ^геаі
сотроаег оі ^епіцз
#геаі сіізсоуегу
Ьегоіс
Ьегоіс а&е
Сегтапіс Іап&ііа&ез
Ьего
Ьегоіс
асі оі Ьегоізт
іо уе&еіаіе
Ьу&іепе, Ьу^іепісз
зесопсІагу-зсЬооІ^ігІ/
Ьі&Ь-зсЬооІ&ігІ
8есопс1агу-8сЬоо1Ьоу/
Ьі^Ь-зсЬооІЬоу
Ьі&Ь 8сЬоо1, зесопсіагу
зсЬооІ
^утпазіісз
Ьізіогіс
)ЬІ8Іогіс топцтепі
Ьізіогіап
^цііаг
^шіагізі, ^цііаг ріауег
Зрапіагсі
зтооіЬ; ^еІІ-Ы, \уе11-
-поцгізЬесІ, рішпр
&1а88у тіггогііке §цг-
Ысе
зтооіЬ; \^е11-Гес1, \уе11-
-поцгізЬесі
зтооіЬ зіопе
\уе11-поіігі8Ьес1/рііітр
регзоп
80І1
роіпі о( уіе\у, уіе\у
сіеріЬ, Ьеагі
іп іЬе сіеріЬз о( іЬе
осеап
іп іЬе Ьеагі о( іЬе
соппігу
вуеьоніі8$іаіч-ем;еі«;н уосавпьаку 243
. лйбака ог глыбока
? (аск.)
глыбіня, -і (Г.)
глыбіня рэчкі
глыбіня лёсу (краю)
глыбока (асіу.)
^іглыбокенькі, -ая, -ае
(іегт о{ епсіеагт.)
глытаць (I), глытаю,
•* -еш, -юць
глыток, -тка (т.)
піць малймі г-камі
глядач, глядача (т.)
глядзёцца (II), -джўся,
-ішся, -яцца
гнацца (II), ганюся,
гонішся, -янца
э (за + іпзіг.)
» гнацца за кім
і гнацца за славай
гнаць (II), ганю, гоніш,
-яць
гнаць статак
ганёце яго!
гнаць сьпірт
гнёвацца (I), -ваюся,
-ешся, -юцца
• гнеў, гнёву (т.)
гнілй, -ая, -ое
г гніць (I), гнію, -ёш,
I -юць
Г гнўткі, -ая, -ае
гнўцца (I), гнўся,
* гнёшся, -ўцца
> гнуць (I), гну, -еш, -уць
гнюсіць (I), гнюсіць,
-яць
гнятўчы, -ая, -ае
/ год, -у (т.)
ямў двацца два гады
ямў пайшоў пяты год
г°Дна (асіу.)
годны, -ая, -ае
гож, -а, -а (зЬогі о(
гожы)
гойданка, -і ({.)
сіеер, сіееріу
сіеріЬ
сіеріЬ оі іЬе гіуег
Ьеагі оГ іЬе Гоге8І
(сонпігу)
сіееріу, сіеер
(іеер
іо 8\уа11о\у; Іо ^пір сіо\уп
топіЬГпІ зір, сігіпк
іо 8Ір 8Іо\у1у
зресіаіог
1о Іоок
іо рцгзпе; (й&.) іо зеек
(аГіег), зігіуе (іог)
іо рог8це 8гпЬ.
іо зеек Іате
іо сігіуе, іііт очі; пгее,
сігіуе (оп); сіівііі
іо сігіуе а Ьегсі
Тііт Ьіт оііі!
іо сіізііі аІсоЬоІ
іо Ье ап^гу, іо Ье сгозз
\уііЬ 8тЬ.
ап^ег, хугаіЬ, іетрег
гоііеп
іо гоі, рпігеіу,
сіесотрозе
ДехіЫе
іо Ьепсі, Ье ЯехіЫе
іо іпйесі, Ьепсі
іо 8Іаіп, таке ШіЬу
орргеззіуе
уеаг
Ье І8 іхуепіу-іхуо (уеагз
оЫ)
Ье із іп ЬІ8 ЫіЬ уеаг
іп арргоргіаіе/ргорег
таппег, арргоргіаіеіу
арргоргіаіе
ЬеапііЫІ, Ьапсізоте
8\УІП&
гойдацца ог гайдацца
(I), гойдаюся, -ешся,
-юцца
човен гойдаецца
голка, -і (і.)
гоман, -у (т.)
ціхі гоман
гоман лёсу
голасны гоман
гонар, -у (т.)
гонкі, -ая, -ае
гора, -а (п.)
Горадна (Горадзен)
Гораднл
горб, гарба (т.)
горбік, -а (т.) (сііт оі
горб)
горка, -і (і.) (сііт. оі
гара)
горка (асіу.)
горш (асіу.)
госьць, гасьця (т.)
быць радым/-ай
гасьцю
града, -ы (I.)
града гораў
градус, -а (і.)
адзін градус марозу
гразіць (II), гражў,
грозіш, -яць
гразкі, -ая, -ае
гразкая дарога
грамада, -ы (і.)
жыць грамадою
грамадзкасьць, -і (I.)
грамДдзкі, -ая, -ае
г-ая собскасьць
грамадзкія навўкі
грамадзкае жыцьцё
грамадзкая праца/
дзёйнасьць
ІО ГОСк, 8\УІП8
а Ьоаі із госкіп^
пеесііе
80Ц.ПСІ оі уоісев, поізе;
(Я^.) сігопе, Ьооііп^,
Ьп2х(іп&)
1о\у тпгтпг
тштпш оі іЬе (огезі
ЬпЬЬцЬ
Ьопош
•іргі^Ьі; іаіі апсі зіепсіег
зотж, ^гіеГ
Нога?па <Сгосіпо), сііу
ш Гіогііі-лезіет
Вуеіошззіа
іштр, ЬшісЬ
втаіі Ьшпр
Ьііі
Ьіііегіу
\уогзе
^цезі, уізііог; сотрапу
іо Ье ^іасі оі а ^ііезі
^агсіеп Ьесі
гісі^е/гап^е оі
тошііаіпз
сіе&гее (іетр.)
опе сіе&гее Ье1о\у
ігеехіп#
іо іЬгеаіеп, ітрегіі,
Іеорагсііге
тіісісіу
тшісіу гоасі
сго\усі; Ьапсі;
соттітііу
іо Ііуе іп соттшіііу
соттшіііу, рііЫіс;
рпЫіс оріпіоп
рпЫіс, зосіаі
рпЫіс ргорегіу
аосіаі всіепсез
рпЫіс ІіГе
роЫіс асііуіііез
244 I ВУЕЬОКІІЗЗІАХ-ЕМСЫЗН УОСАВІІЬАКУ
грамадзтва, -а (п.)
грамадзянін, -а (т.)
грамадзянка, -і (І.)
грамадзянства, -а (п.)
грамата, -ы ({.)
вучыцца граматы
графіць (II), графлю,
-фіш, -яць
графічна (асіу.)
грашавіты, -ая, -ае
грашавіты чалавёк
грозен, -зна, -зна
(§Ьогі оі грозны)
грозны, -ая, -ае
грозьба, -ы (і.)
грубіянскі, -ая, -ае
грубіян, -а (ш.)
грубіянскія словы
груган, -й (т.)
грузавік, -а (т.)
грузіцца (II), гружўся,
-зішся, -яцца
грузіць (II), гружў,
грўзіш, -яць
грукатаць (I), грукачў,
-кочаш, -уць
грунтоўны, -ая, -ае
грўпа, -ы ({.)
грыбны, -ая, -ое
грыбнй суп
грыва, -ы (І.)
грывастая галава
грымоты, -аў (рі. опіу)
грып, -а ({.)
ён мае грып
грэбаваць (I), грэбую,
-еш, -юць (+іп8Іг.)
грэбаваць кім
грэбаваць чым
грэблівы, -ая, -ае
грэх, -у ог грахў (т.)
грэцца (I), грэюся,
-ешся, -юцца
зосіеіу
сііігеп
сііігеп
сііігепзЬір
сЬагІег, сіеесі; геаЯіп^
апсі \угіііп&
іо Іеагп іо геасі апсі
\угііе
Іо гціе (таке Ііпез)
<ггарЬіса11у
топеуесі, Ьауіп^ а Іоі
о( іпопеу
тап оГ теапз, топеуесі гуд, -у (т.)
тап
іеггіЫе
іеггіЫе
іЬгеаі, тепасе
Ііі-Ьгесі; ітроіііе, гшіе
Ііі-Ьгесі тап
ітроіііе/тсіе/цпсіуіі
ХУОГСІЗ
гауеп
іпіск
іо етЬагк
іо Іоасі (оп); іо етЬагк
(реоріе)
іо кпоск, таке а поізе; гумовыя боты
сгазЬ, гоаг
Ьазіс
^гоіір; ^гасіе (іп зсЬооІ)
тпзЬгоот (асЦ.)
тіізЬгоот зоцр
тапе
Ьеасі \уііЬ а тапе
іЬппсІег
іпЯпепга, (соікхр) йц
Ье Ьаз іЬе Яч
іо сіезрізе; Ье зсріеатізЬ
аЬоці
іо сіезрізе зтЬ.
іо Ье зцнеатізЬ аЬоЫ
з^цеатізЬ
8ІП
іо \уагт опезеіі
грэцца на сонцы
губа, -й ({.)
гўба ог гўбы (рі.)
губляцца (1), губляюся,
-ешся, -юцца
ня губляцца ў бядзё
губляць (I), губляю,
-еш, -юць
губны, -ая, -ое
губны зйчны (^гат.)
губэрнатар, -а (т.)
гудзёньне, -я (п.)
гудок, -дка (т.)
гуж, -а (т.)
гулёц, -льца (т.)
гультай, -ая (т.)
гўма, -ы (Ь)
гуманісты, -ага (т.)
гуманістыка, -і (Ь)
гуманістычны, -ая, -ае
гуманны, -ая, -ае
гумарыстйчны, -ая, -ае
гўмка, -і (Ь)
гумовы, -ая, -ае
гўрба, -ы (і)
гурт, -у (т.)
гуртавацца (I), гуртўю-
ся, -ешся, -юцца
гўртам, гуртом (асіу.)
гуртовы, -ая, -ае
гўста (асіу.)
гўста пасёяць
г. замясіць цёста
гўсьлі, -яў (рі. ОПІу)
гусьці (I), гудў, -ёш,
-ўць
камарй гудўць
самалёт гудзё
гўтарка, -і (і.)
іо Ьазк іп іЬе зпп
Іір
Іірз
іо Іозе опе’з ргезепсе <
тіпсі
поі іо Іозе опе’з
ргезепсе оі тіпсі іп
ІгоцЫе
іо Іозе
Іір (ас!].)
ІаЬіаІ сопзопапі
^оуетог
сігопе
Ьцггіп^, Ьооііп^, іооі,
Ьопк
Ьооіег, \уЬІ8І1е, Ьот
ііі^ (аі а Ьогзе соііаг)
ріауег
Іагу регзоп/Ьопез; ісіі
тЬЬег
Ьптапізі
Ьптапіііез
Ьшпапіііез (асіў)
Ьптапе
Ьшпогібііс, сотіс
еіазііс, піЬЬег Ьапсі;
егазег
гаЬЬег (ас!]’.), гаЬЬегу
гаЬЬег Ьооіз
8по\у-с1гііі; сго\усі
сго\ус1, ЬііпсЬ; Яоск,
Ьегсі
іо шіііе
Іо&еіЬег, ўоіігЫу
\уЬо!еза1е (асі]’.)
іЬіскІу, сіепзеіу
іо зо\у сіепзеіу
іо таке іЬіск с1оп&Ь
рзаііегу
іо Ьсігг; іо Ьооі
тоз^пііоез аге Ьпггіп
іЬе ріапе із сігопіп#
сопуегзаііоп; зреесЬ,
іаік; с1І8сіі88Іоп,
сіеЬаіе; іпіегуіе\у
ВУЕІ.ОКЦ88ІА!\’-Е\’С,І.І8Н УОСАВЦЬАНУ 245
ня можа быць гўтаркі
пра гэта
гўтаркавы, -ая, -ае
’гўчны, -ая, -ае
гўчны голас
гўчны/санорны зычны
(бгат.)
гушчбр, -у (т-)
ляснй гушчар
гэктар, -а (т.)
гэрцаг прўскі
гэрэтычны, -ая, -ае
гэтак (асК)
і гэтак далёй (іг.д.)
гэтак страшна
ён адказаў гэтак:...
гэткі, -ая, -ае
I дабрадзёй, -дзёя (т.)
і дабрадўшны, -ая, -ае
| дабранач!
і дабраякасны, -ая, -ае
дабро, -а (п.)
жадаць камў дабра
для агўльнага дабра
дабудзіцца (II) (рЬ) гіігі
дабуджўся, -ішся,
-яцца
давацца (I), даюся,
-ёшся, -юцца
лёгка давацца
не давацца
даваць (I), даю, -ёш,
-юць
ямў не давалі
гаварбіць
Давай(це) гуляць
Давёдка, -і ((.)
давёр, -у (т )
іі із оііі оі іЬе дпезііоп
соііо^піаі
Ге8011ПСІІП&, 8ОПОГО118
8опогоіі8/гісЬ уоісе
зопапі
іЬіскеі
іЬіск Гогезі
Ьесіаге
сіііке о^ Рпі88Іа
Ьегеіісаі
зо; іп іЬіз таппег; іЬцз;
Ііке іЬіз, аз іоПомгз
еіс.
зо іеггіЫе
Ье апзу/егесі аз іоііохуз...
811СЬ
Ьепеіасіог;
рЬіІапіЬгорізі
кіпсі-Ьеагіей,
^оосі-паінгесі
Соосі пі&Ы!
оі ^оосі дііаіііу
^оосі, Ьепейі; Ьеіоп^іп^з,
ргорегіу
іо \уізЬ 8гпЬ. \уеіі
Гог іЬе соттоп Ьепейі/
^оосі
іо тапа^е іо \уаке чр/
гочзе
іо іеі, аіклу
іо соте еазу
іо еуасіе, сіосі&е
іо &іуе; Іеі, аііоху
іЬеу сіісі поі іеі Ьіт
зреак
іеі іі8 ріау
іпіогтагіоп, геіегепсе;
сегіійсаіе, тісі-іегт
(зсЬооІ) герогі
сопйсіепсе
мець давёр (да + ^еп.
давёсьці нёшта да
канца
давёсьціся (I) (рі 0(
даводзіцца, П)
мне давялося йсьці
мне не даводзілася
бачыць...
дагары (асіу.)
дагарйі нагамі
дном дагарй
дагістарйчны час
даглёджаны, -ая, -ае
даглёдзець (II ) (рЬ Ы
даглядаць, I), Ы
-глёджу, -дзіш, -яць
даглядаць (I), -даю,
-еш, -юць
дагэтуль (асіу.)
дадаваць (I), -даю, -ёш,
-юць
даданы, -ая, -ае (рагі.)
д-ы сказ мэты, часу
дадатковы, -ая, -ае
дадаць (ігг.) (рЬ оі да-
даваць, I), Ыі. -дам,
-дасі, -дадўць
дадзены, -ая, -ае (рагі.)
дадолу (асіу.)
дажджанй ог
дажджавй, -ая, -ое
д-ая вада
дажджйсты ог
дажджлівы, -ая, -ае
д-ае надвор’е
дажйць (I) (рЬоідажы-
ваць), Ьіі. -жывў, -ёш,
-ўць
дазнйць (I), (рЬ оі да-
знаваць), Ыі. -знаю,
-еш, -юць
дакараць (I), -раю, -еш,
-юць
іо Ьауе ГаііЬ/сопйсіепсе
іп; іо ІШ8І
іо сотріеіе зтіЬ., саггу
8шіЬ. гіігоіі^Ь
іо Ьарреп; Ьауе іо; Ьауе
оссавіоп/оррогіппііу
а) I Ьаррепесі іо мгаік,
Ь) I Ьасі іо &о
I сіісі поі Ьауе іЬе
оррогіііпііу іо зее
чр
прзісіе сіоууп
прзісіе сіохуп
ргеЬізіогіс гітез
Іоокесі аЙег
іо Іоок аііег, тігзе,
агіепсі
іо Іоок аііег
іір іо Ьеге
іо ^іуе; іо асісі
асіНесі; 8ііЬогсііпаІе
(^гат.)
зпЬогсііпаіе сіачзе оі
ріігрозе, гіте
асісіігіопаі,
зпрріетепіагу
іо ^іуе; іо асісі
^іуеп; ргезепі
СІОХУП
гаіп (асЦ.)
гаіп \уаіег
гаіпу
гаіпу \уеагііег
іо зпгуіуе
іо епсіпге, ппсіег^о;
ехрегіепсе
Іо гергоасЬ, геЬпке
246 ВУЕЕОКІІ88ІАЯ-ЕХСІЛ8Н УОСАВІІЬАКТ
дакаргіць (II) (рі. оГ
дакарань, 1), Іці. -рў,
дакорыш, -аць
даклад, -у (т.)
дакладйць (I), -даю,
-еш, -юць
дакладна (асіу.)
дакладна а пятай
гадзіне
даклйдны, -ая, -ае
дакладчык, -а (т.)
дакласьці (Г) (р{. оі да-
кладаць), Ыі. -кладў,
-дзёш, -дўць
дакончыць (II) (рі. оі
канчаць, 1), Ыі. -кон-
чу, -ыш, -аць
дакор, -у (т.)
з дакорам
дакранўцца (I) (рі. оі
дакранацца), Ыі.
-нўся, -ёшся, -ўцца
дактарат, -у (т.)
дакучаць (I), -чаю, -еш,
-юць
дакўчлівы ог дакўчны,
-ая, -ае
далажйць (II) (рЬ оі
дакладаць, I), Ы.
-лажў, -ложыш, -аць
далёйшы, -ая, -ае
далёкі, -ая, -ае
далёкія краі
далёкая мінўўшчына
далёкая дарога
далібог
далічйць (II) (рі. оі да-
лічваць, I), Ыі. -лічў,
-ыш, -аць
далічым грошы
далічыць да сотні
далонька, -і (Г.) (Піт.
оГ даланя)
іо гергоасЬ, геЬпке
герогі; Іесіцге
іо асісі, герогі оп;
аппоцпсе
ехасііу, ргесізеіу;
ршісіііаііу
аі йуе (о’сіоск) зЬагр
ассагаіе; ехасі, ргесізе
чреакег, Іесііігег
іо асісі; іо герогі (оп)
іо епсі, ЬпізЬ
гергоасЬ
гергоасЬйіПу,
гергоуіп&іу
іо іоцсЬ
сіе&гее оГ сіосіог,
сіосіогаіе
іо Ьагазз, ІгопЫе
ЬоіЬегзоте, ЬоіЬегіп^,
іігезоте, аппоуіп^
8ее дакласьці
ГагіЬег
(іізіапі, гетоіе; 1оп§
сіібіапі Іапсіз
гетоіе/сіізіапі разі
1оп& мау
Ьопезііу, I 8\уеаг
іо ЬпівЬ соііпііп^,
іо сонпі
. -пушчаецца, -юцца
хуе вЬаІІ ппізЬ соппііп^ дапушчальны, -ая, -ае
іЬе топеу дапушчаць (I), -чйю,
іо соппі іо а Ьппсігесі _еш, _ІОцЬ
Ра1т дапушчаць да
далучаць (I), -чаю, -еш,
-юць
далучыць (II) (рГ оі да-
лучаць, I), Гці. -лучў,
-ыш, -аць
далучйцца (II) (рЬ оГ
далучацца, I), Гці.
-чўся, -ышся, -ацца
даляр, -а (т.)
дамовіцца (II) (рГ. оі да-
маўляцца, I), іці.
-моўлюся, -вішся,
-яцца
дамэтны, -ая, -ае
данізу (асіу.)
Данія,-і (Г.)
даны, -ая, -ае (рагі.)
дапамагч^і (I) (рЬ оГ
дапамагаць), йіі.
-магў, -можаш, -гуць
дапаўнёньне, -я (п.)
простае д.
ускоснае д.
дапісаць (I) (рі. оі да-
пісваць), Ыі. -пішў,
-аш, -уць
дапісаць ліст
да прыметнікаў д.
назоўнікі
дапісваць (1), -ваю, -еш,
-юць
дапоўніць (II) (р{. оі
дапаўняць, I), Ьі.
-поўню, -іш, -яць
дапусьціць (II) (рЬ о(
дапушчаць, I), Ыі. да-
пушчў, -сьціш, -яць
не д. да + ^еп.
дапусьцём ог дапусьцёма
дапушчацца (I),
экзамену
іо іоіп, асісі
іо асісі, )оіп
ІО ]ОІП
сіоііаг
іо а^гее; аггап^е, зеіііе
ехресііепі, зшіаЫе,
асМзаЫе
СІОУУП
Вептагк
зее дадзены
іо Ьеір
асісііііоп, зіірріетепі;
оЬ)есі (^гат.)
сіігесі оЬ)есі
іпсіігесі оЬ]‘есі
іо йпізЬ мггіііп^,
іо мгііе/асісі іо
іо йпізЬ \угіііп& а Іеііег
іо хугііе/асісі іЬе пошіз
іо іЬе асііесііуез
іо ЬпізЬ уугіііп^; іо
у/гііе, асісі
іо зпрріетепі
іо асітіі; аііом^,
іоіегаіе; аззцте,
зпррозе
іо Ьаг Ггот
Іеі цз аззцте/зцррозе
іо Ье асітіззіЫе
асітІ88ІЫе
іо асітіі, а!1о\у, іоіегаіс
іо асітіі іо ап
ехатіпаііоп
ВУЕЕ0КП88ІАГС-ЕМСЫ8Н УОСАВУЬАКТ 247
гэтага нёльга д.
дапытанна (0 (Р^-
дапытвацца), Ічі.
-тйюся, -ешся, -юцца
дапйтвацца (I), -ваюся,
-ешся, -юцца
дапйтліва (асіу.)
дар, -у (т.)
дарагоўля, -і (Ь)
даражыня, -і (і.)
даражэнькі, -ая, -ае
(іегт оГ епсіеагтепі оі
дарагі)
дарма (асіу.)
дарога, -і (Ь)
у дарозе
дарожка, -і (і.)
дарожны, -ая, -ае
дарожны знак
дарожная вопратка
дарослая, -ае (і.)
дарослы, -ага (т.)
даручэньне, -я (п.)
перадаць д.
дарыхтавацца (I) (рЬ оі
рыхтавацца), Ьіі. да-
рыхтўюся, -ешся,
-юцца
дарыхтаваць (I) (рі. оГ
рыхтаваць), Ыі.
-рыхтўю, -еш, -юць
дарыць (II), дарў, до-
рыш, дораць (каго
чым)
дарэмна (асіу.)
дарэмны, -ая, -ае
дасканальны, -ая, -ае
даслоўны, -ая, -ае
Д-ае значаньне
даставаць (I), дастаю,
-ёш, -юць
Дастйтны, -ая, -ае
дастаць (I) (РЕ да-
ставаць), Ыі. -стану,
-еш, -уць
іі сап поі Ье аііоууесі
іо йпсі оіН (Ьу
іпдшгіп§)
іо іпдпіге
іпдпізіііуеіу
^іЙ
зее даражыня
Ьі^Ь ргісез/созі оГ
ІІУІПё
сіеаг, Ьеіоуесі (воте-
іітез тегеіу роіііе ог
ігопісаі)
іп уаіп
гоасі, \уау
оп іЬе хуау
8та11/пагго\у гоасі
гоасі (асЦ'.); ігауеіііпё
гоасі зі&п
ігауеіііп^ сігезз
асІіік/Егохуп пр
асіпіі/ёгохуп цр
соттіззіоп, аззі^птепі;
іпзігасііоп; тезза^е
іо сіеііуег ап іпзігасііоп,
а тезза^е
іо ргераге опезеіі
іо таке геасіу, іо
ргераге
іо ргезепі
іп уаіп
уаіп
регіесі, ехсеііепі
Іііегаі, ууогсі Гог хуопі
Іііегаі теапіпе/зепзе
іо гесеіуе, геасЬ;
^еі оііі
зііНісіепі
вее даставаць
дастача, -ы (Ь)
дастачаньне, -я (п.)
дастачйць (I), -чаю,
-еш, -юць
дастачыць (II) (рЬ оі
дастачаць, I), Ыі.
-стачу, -ыш, -аць
дастўпны, -ая, -ае
д-ы чалавёк
дастўпныя цэны
дасьлёдаваны, -ая, -не
(рагі.)
дасьлёднік, -а (т.)
дасьлёдчык, -а (т.)
дасьлёдваньне, -я (п.)
дасюль (асіу.)
дата, -ы (1.)
датарнавацца (I) (рі. оі
датарноўвацца), Ьіі.
-нўюся, -ешся, -юцца
датарнаваць (I) (рЬ оі
датарноўваць), -нўю,
-еш, -юць
датўль, пакўль (сопріпс.)
датычыць (II), -тйчу,
-ыш, -аць
гэтае правіла да ўсіх
датйчыць
даўгавёчны, -ая, -ае
даўганосы, -ая, -ае
Даўгое возера
даўжыня, -і (Ь)
даўкі, -ая, -ае
даўнёй (асіу.)
даўнёйшы, -ая, -ае
даўнёйшыя часы
даўнёйшы плян
даўнйм-даўно (асіу.)
дах, -у (т.)
даць (ігг.) (рі. оі да-
ваць, I), ГпС. дам, дасі,
-дўць
хуеаНЬ
сіеііуегу
іо сіеііуег, зпрріу
іо сіеііуег, зіірріу
ассевзіЫе; ауаіІаЫе,
ореп; зітріе, еазііу
ітсіегзіоосі. рорпіаг
арргоасЬаЫе/ассеззіЫе
регзоп
геазопаЫе/тосіегаіе
ргісез
ехріогесі
ехріогег
гезеагсЬег
гезеагсЬ
іір іо Ьеге
сіаіе
іо асіарі/асіііізі опезеіі
іо ас1]іі8І
ппііі
іо арріу
іЬіз гаіе аррііез іо аіі
1оп& ііуіп^; 1оп& Іазііп^
1оп#-по8есі
Ьаке ЭохуЬое
Іеп&іЬ
азігіп&епі
іп Гогтег іітев
оісі, апсіепі, Ьу&опе;
ргеуіопз, іогтег
оІсі/Ьу&опе іітез
ргеуіопз ріап
уегу 1оп§ а&о, 1оп§ 1оп&
а^о
гооі
іо &іуе; Іеі, аікну
248 ВУЕЕОКН$5ІАМ-ЕКСІЛ5Н УОСАВШ.АКУ
не далі паспаць
даць камў-н. добра
дачакаць (I) (=дача-
кацца), йіі. -чакаю-
(ся), -еш(ся), -юць
(юцца)
дачўшка, -і (і.)
дачынёньне, -я (п.)
у д-ні да яго
у гэтым д-ні
дачытаць (I) (рі. оі да-
чйтваць), йіі.-чытаю,
-еш, -юць (да + ^еп.)
дачытань да канца
(да сярэдзіны)
дачйтваць (1), -ваю,
-еш, -юць
дашчэнту (асіу.)
дбайна (асіу.)
дбайны, -ая, -ае
дванаццаты, -ая, -ае
д-га сакавіка
дванаццатая балона
адна дванаццатая
дваццаты, -ая, -ае
дваццатага ліпеня
дваццаты разьдзёл
дваццаць адзін (два)
двое (соіі. пііт.)
нас двое
для дваіх дзяцёй
двойчы (асіу.)
двойчы пяць
двор, двара (т.)
на дварй ог дварэ
на дварэ мароз
на дварй вясна
двукроп’е, -я (п.)
дву(х)гадзінны, -ая, -ае
д-ая работа
дву(х)гадовы, -ая, -ае
д-ы хлопчык
д-ая сустрэча
(іЬеу) сіісі поі Іеі
віеер
іо Ьеаі/Ьіі зтЬ.
іо мгаіі іііі
(те)
ІіШе скш&Ыег/еігІ
геіаііоп; соппесііоп;
гезресі; гаііо (таіЬ.)
іп геіаііоп іо Ьіт
іп іЬіз геересі
іо геасі іо/ аз Іаг а8
іо геасі іо іЬе епсі (іо
іЬе тісісНе)
іо геасі іо/аз Гаг аз
сотріеіеіу
сагеЫПу
іЬоо^ЬіЫІ; Пііі^епі
і\уеПіЬ
іЬе іууеПіЬ оі МагсЬ
ра&е імгеіме
опе-і^еПіЬ
ілуепііеіЬ
іЬе іхуепііеіЬ оі <Ііі1у
сЬаріег імгепіу
імгепіу-опе (-і^о)
ІЛУО
іЬеге аге іхуо оі пз
іог іу/о сЬіІсігеп
і\уісе, НоііЫу; іууо іітез
іууо іітез Пуе, іхуо йуез
уагсі; опісіоогз; соіігі;
езіаіе
оііізісіе, опі оі сіоогз
іі І8 Ігеегіп^ оііі о(
СІООГ8
зргіп^ Ьаз соте
соіоп
іхуо-Ьопг
Ьуо-Ьопг ]оЬ
Шю-уеаг, іхуо-уеаг-оісі;
Ьіеппіаі
І\уо-уеаг-о1с1 Ьоу
Ьіеппіаі сопуепііоп
дву(х)даляровы, -ая, -ае
д-ы банкнот
дву(х)мёсячны, -ая, -ае
д-ыя вакацыі
д-ае кацянё
дву(х)павёрхавы, -ая,
-ае
дву(х)сотны ог
дву(х)соты, -ая, -ае
д-ы нўмар
двухсотныя ўгодкі
дву(х)тысячны ог
дзьвюхтысячны, -ая,
-ае
джгаць (I), -ае, -юць
джўнглі, -яў (рі. опіу)
дзевятнаццаты, -ая, -ае
дзевятнаццатага лю-
тага
дз-ты радок
дзевяцёра (соіі. пшп.)
іх дзевяцёра
для ўсіх дзевяцярох
дзёвяцьдзесят, -цёх
дз. даляраў
дз. адзін іг.д.
дзевяцьдзясяты, -ая, -ае
дз-ая балона
дзевяцьма (асЫ.)
дзевяцьма дзёвяць
дзевяцьсот
дзевяцьсотны ог
дзевяцьсоты, -ая, -ае
дзевяцьсотны нўмар
дзевяцьсотны год
дз-ыя ўгодкі
дзёіць (I), дзёю, -еш,
-юць
дзёйнасьць, -і ({.)
дзёйнік, -а (т.)
дзёйны, -ая, -ае
дзёйны стан
дзёліва, -а (п.)
дзель, -і (Г.)
імю-сіоПаг
імю-сіоПаг Ьііі
імю-топіЬ
і\уо-топіЬ Ьоіісіау
ілуо-топіЬ-оІс! кіііеп
ілуо-зіогіесі
і\уо-Ьітс1гес1іЬ
пшпЬег йуо Ьппсігесі
імю-ЬітсІгесІіЬ/Ьісеп-
іеппіаі аппіуегзагу
імю-іЬопзапсІіЬ
ІО 8ІІП§
Іші^іе
піпеіеепіЬ
іЬе піпеіеепіЬ оі ЕеЬгіі
агу, ГеЬпіагу іЬе піпе
іеепіЬ
Ііпе піпеіееп
піпе
іЬеге аге піпе оі іЬет
Гог аіі піпе
піпеіу
піпеіу сіоПагз
піпеіу-опе, еіс.
піпеііеіЬ
ра^е піпеіу
піпе іітез
піпе іітез піпе, піпе
піпез
піпе Ьідпсігесі
піпе-ЬппПгесііЬ
гштЬег піпе Ьітсігесі
іЬе уеаг піпе Ьііпсігесі
піпе-ЬітсІгесІіЬ
аппіуегзагу
іо асі
асііуііу, асііоп
8ідЬ]есі (^гат.); Іасіог
асііуе
асііуе уоісе
сііуісіепсі (таіЬ.)
діюііепі
ВТЕЕОКЦ88ІАК-ЕКСЫ8Н УОСАВІІЬАНУ | 249
дзёльнік, -а (ш.)
дзе-нёбудзь (асіу.)
дзе-ні-дзё ог дзе-нідзё
дзёрава ог дрэва, -а
дзёсь(ці) (асЫ.)
дзесяток, -тка (т.)
дзесяток гадоў
дзесяцёра (соіі. ппт.)
іх дзесяцёра
з усіх дзесяцярох/
дзесяцёра
дзесяцігадовы, -ая, -ае
дз-гадовы хлопчык
дзесяцыча (асіу.)
дзесяцьма дзссяць
дзётка, -і (і.)
скажь'і, дзётка
дзёўка, -і (Е)
дзёці, дзяцёй (рі. оі
дзіця)
дзёяньне, -я (п.)
чатыры арытмэтыч-
ныя дзёяньні (таіЬ)
дзёяпрымётнік, -а (т.)
дзёяпрыслоўе, -я (п.)
дзёяч, -а (т.)
грамадзкі, культўрны
дзёяч
дзёньнік, -а (т.)
дзёўбаць (1), дзёўбае,
-юць
дзіва, -а (п.)
ня дзіва, піто ён ня
прыйшоў
дзівосны, -ая, -ае
Дзіда, -ы (Ь)
Дзіра, -й (і.)
Дзірка, -і (Г.)
на рукавё дзірка
Дзірка ў зўбе
Дзіўна (аПу.)
Дзіўна (ргесііс.)
Дзіўна, што...
СІІУІЗОГ
еогпеууЬеге; апуууЬеге
Ьеге апсі іЬеге
ігее; \уоос!
зотеууЬеге
іеп (поіт)
Іеп уеагз
іеп
іЬеге аге іеп о( іЬет
Ггот аіі іеп
-еш, -уць
дз. на сьвёчку
іеп-уеаг, оГ Іеп уеагз
а Ьоу оі іеп, а іеп-уеаг- дзьмуць (I), дзьму, -еш,
•оісі Ьоу
іеп Іітез
іеп іітез іеп, Іеп іеп
сЬіісі
Іеіі те, ту сЬіісі
таісі, &іг1
сЫІсігеп
асііоп, асііуііу;
орегаііоп
іЬе Ьшг гпіез оі
агііЬтеііс
рагіісіріе
уегЬаІ асіуегЬ
хуогкег
рпЫіс, сіііііігаі у/огкег
сііагу
іо реск (зее дзяўбці)
тігасіе; \уопсіег, тагуеі
по хуопсіег іЬаі Ье сіісі
поі соте
у/опсіегіні, Іоуеіу,
ІіЬіІ; осісі, зігапее,
^ііеег, Ыппу
зреаг
Ьоіе
Ьоіе; сауііу
а Ьоіе іп а зіееуе
сауііу
зігап^еіу
іі із вігап^е
іі із зігап&е/Ьтпу
іЬаІ...
дзіцятка, -а (п.)
(Піт. оі дзіця)
дзіцячы, -ая, -ае
дзіцячы вазок
дз-ы садок (садочак)
дзіцячыя гадй
дзьвёсце
дзьмўхнуць (I) (рЬ оі
дзьмўхаць), Ы. -хну,
-УЦЬ
вёцер дзьме
дзюна ог качагора, -ы
(Ь)
дзявяты, -ая,-ае
дзявятага стўдзеня
дзявяты радок
а дзявятай гадзіне
адна дзявятая
дзядзечка, -і (т.) (сііт.
оі дзядзька)
дзякаваць (I), дзякую,
-еш, -юць
дзялёньне, -я (п.)
дзяліць (I), дзялю,
дзёліш, -яць
дзяліцца (II), дзялюся,
дзёлішся, -яцца
пяць ня дзёліцца на
Ьеач- дзяржава, -ы
тры
дзялянка, -і (Ь)
дзялянка лёсу
(Ь)
дзяржаўны, -ая, -ае
дзярно, -а (п.)
дзясяты, -ая, -ае
дзясятага сакавіка
дзясяты разьдзёл
дзясятая гадзіна
адна дзясятая
дзяўбці (I), дзяўбё, -ўць
птўшка дзяўбё
дзяўчаткі (рі.) (сііт оі
дзяўчаты)
сЫІсі
сЬіІсі’з, іпГапШе, сЬППізЬ
ЬаЬу саггіа&е
кіпсіег^агіеп (пнгзегу
зсЬооІ)
сЬіІсіЬоосі
і\уо Ьнпсігесі
іо Ыо\у опсе
іо Ыо\у оЫ іЬе сапсііе
іо Ыо\у
іЬе \уіпс! із Ыо\уіп&
сішіе
піпіЬ
Даппагу іЬе піпіЬ
Ііпе піпе
аі піпе о’сіоск
опе-піпЬЬ
ппсіе; а роіііе іогт оі
асісіге88Іп§ апу таіе
асЫІі
іо іЬапк
Піуізіоп (таіЬ.)
іо сііуісіе
іо Ье Піуісіесі іпІо/Ьу;
зЬаге
йуе саппоі Ье НІУІПесі
Ьу іЬгее
рагсеі; весііоп
рагсеі оі Іогезі
зіаіе
зіаіе (асіў.)
8ОСІ
ІепіЬ
МагсЬ іЬе ІепіЬ
сЬаріег іеп
іеп о’сіоск
опе-іепіЬ
іо реск
іЬе Ьігсі І8 рескіп^
^ігіз
250 ВТЕЬОНІТ8§ІА>’-Е.ХСЫ5Н УОСАВІІЕАКУ
дзяўчо, -чані (п.)
дзяцюк, -а (т.)
дзяцінства, -а (п.)
днець (I)
днёе
Дняпро, -а (ш.)
добранькі, -ая, -ае
іегт оГ епсіеагтепі оГ
добры
добры, -ая, -ае
Добры дзень!
довад, -у (т.)
дол, -у (т.)
капаць дол
дорага (асіу.)
досыць (асіу.)
досыць шырокі
досыць (ргесііс.)
досьвітак, -тку (т.)
на досьвітку
досьлед, гу (т.)
доўг, даўгў (т.)
доўга (асіу.)
драбязьлівы, -ая, -ае
дражніць (II), дражню,
-іш, -яць
дратва, -ы (і.)
дроб, -у (т.)
дробавы, -ая, -ае
дробна (асіу.)
дробна пісаць
(малоць)
дробны, -ая, -ае
дробныя дзёці
дробныя грошы
дробны шляхціц
дробязь, -і (і.)
дрогнуць (I), дрогну,
-еш, -уць
дрозд, дразда (т.)
другагоднік, -а (т.)
другі, -ая, -ое
другога травеня
^ігі
уоіт& тап
сЬіІсіізЬпезз
іо сіамт
іі І8 сіа\упіп&
Впіарго (Впіерг) Віуег
^оосі
^оосі
Соосі сіау!/тотіп§!
егісіепсе, ргооі,
аг&шпепі
Ьоііот; ^гоцпсі; ореп
^гауе
іо сіі^ а ^гауе
ехрепзіуеіу, сіеагіу
гаіЬег, епоіі&Ь
гаіЬег ^ісіе
епоіі&Ь
бауЬгеак, сіахуп
аі сіауЬгеак, аі с1а\уп
Іезі, ехрегітепі;
гезеагсЬ
сіеЬі
(іог) а 1оп& ііте, 1оп§
Й188у
іо іеазе
хуахесі іЬгеас!
ігасііоп (таіЬ.)
й-асііопаі
йпе, зтаіі
іо хугііе (^гіпсі) зтаіі
8ша11, Япе
8гпа11 сЬіІсігеп (іог іЬеіг
а&е)
сЬап&е
тіпег поЫетап
ігіЯе, зтаіі іЬіп&з;
сЬап^е (топеу)
іо зЬаке
іЬгчзЬ
рцріі гереагіп^ а ^гасіе
зесопсі
Мау іЬе зесопсі
другйя балонка
а другой гадзіне
дрўжна (асіу.)
жыць дрўжна
яны ўсё дрўжна
ўзяліся за справу
дрўжны, -ая, -ае
дрўжная сям’я
друк, -у (т.)
майстэрства/
майстроўства дрўку
друкаваны, -ая, -ае
друкаваць (I), -кўю,
-еш, -юць
друкар, -а (т.)
друкарня, -і (Ь)
дрыготка, -і (Г.)
дрыготкі, -ая, -ае
дрыжыкі рі.
дрымўчы, -ая, -ае
дрэварыт, -у (т.)
дрэнна (асіу.)
дрэнь, -і (Г.)
дрэўца, -а (п.)
дубінка, -і (Г.)
дубовы, -ая, -ае
дубовы стол
дуброва, -ы (Г.)
дўдачка, -і (Г.)
“Дўдка Беларўская”
дўжка, -і (Г.)
адчыніць.зачыніць
дўжкі
дужэць (I), дужэю, -еш,
-юць
дўмацца (1), дўмаецца,
-юцца
дўмаецца, што
ямў, ёй дўмаецца
дўмка, -і (і.)
дўрань, -рня (т. & Г.)
дурніла, -ы (т. & Г.)
ра^е йуо
аі іууо о’сіоск
8Ітцк.апеоц8Іу, іо^еіЬ-
ег; іп Ггіепсііу таппеі
іо Ііуе іп реасе апсі
ІгіепсізЬір
іЬеу а11 зеі іо у/огк
Го^еГЬег
Ьагтопіоцз, цпапітоцзі
ГгіепсПу, ііуіп^ іп
ассогсі
ііпйесі Іатііу
ргіпгіп^
агі оГ ргіпгіпз
ргіпіесі
іо ргіпі
ргіпіег
ргіпі зЬор
ІгетЫіп^, зЬіуегіп^
ГгетЫіп^, еЬіуегіп^
зЬіуегіп^ (сЬіІІ)
сіепзе, ГЬіск
\УООСІСЦІ
Ьасііу, Ьасі (асіу.)
тЬЬізЬ, ІгазЬ; гогіег
іігііе гіее
сІпЬ, сцй^еі
оак (асі].)
оак іаЬІе
оак ^гоуе
Ьогп (тііз. іпзгішпепгі
“Вуеіопіззіап Ріре”
(соІІесГесі роетз оі Ег
ВаЬпзЬеуісЬ)
Ьгаскеі
іо ореп, сіозе іЬе
Ьгаскеіз
Го ^еі згіоп^ег
іо арреаг
іі арреагз іЬаі
Ье, 8Ье іЬіпкз
ісіеа, сопсері, іЬоп^Ьі
Гооі, зііірісі регзоп
Гооі, ісЬоІ
ВУЕЕОВП88ІАІ'ЬЕ!'.,СІЛ5Н УОСАВНЬАКТ 251
дурніна, -ы (1.)
духата, -ы (1.)
душа, -ы (Г.)
дўшна (ргесііс.)
дўшна ў хаце
дўшны, -ая, -ае
дўшны дзень
дўшны праклён
ды (сопіппс.)
дывізійны, -ая, -ае
дывізія, -і (1.)
дыёта, -ы (і.)
дыжўрны станцыі (ш.)
дыктоўка, -і (Е)
дым, -у (т.)
дымавы, -ая, -ое
дырэктар, -а (ш.)
дырэктар школы
дырэктар шпіталю
дых, -у (т.)
дйханьне, -я (п.)
дйхаць (I), дыхаю, -еш,
-юць
дэкарацыя, -і (1.)
дэлегат, -а (т.)
дэпрэсія, -і (1.)
д’ябал, д’ябла (т.)
Е
ёйны, -ая, -ае (ргоп.)
ёльнік, -у (т.)
епіскап, -а (т.)
ёкат, -у (т.)
ёмка (асіу.)
ёмка ўсёсьціся
ёмка (ргесі.)
Ці ёмка гэтак
зрабіць?
ёмкасьць, -і ((.)
ёмкі, -ая, -ае
попзепзе, гоЬЬізЬ
зіпйіпезз
80111
ІІ І8 ЗІпНу/зІІЯІП^
ІІ І8 ЗІІЯІП^ ІПСІ00Г8
зічЯу, сіозе; Гопі
зіііігу сіау
іоііі спгзе
апсі; Ьчі
сііуізіопаі
сііуібіоп
сііеі
а88І8Іапі зіаііоптазіег
сіісіаііоп
8шоке
8токе (асЦ.)
сіігесіог, ргіпсіраі;
зіірегіпіепсіепі
зсЬооІ ргіпсіраі
Ьозрііаі зпрегіпіепЯепі
ЬгеаіЬ
ЬгеаіЬіп^, гезрігаііоп
іо ЬгеаіЬе
сіесогаііоп
сіеіе^аіе
сіергеззіоп
сіеуіі
Ьег
йг /зргнсе ^гоуе;
Ьг/зргпсе ЬгапсЬез
ЬізЬор
уеіі, сгу; \уаі1; Ьо\у1
сіеШу, сотіогіаЫу
іо зеаі опезеіі
сотГогіаЫу
іі із сотГогіаЫе, іі із
ргорег
І8 ІІ рГОреГ ІО СІО 80?
сотіогі
сіеіі, сотіогіаЫе
ж
жаданьне, -я (п.)
згодна з вашым ж-ем
супроць ж-ня
жаданы, -ая, -ае
жадаць (I), -дёю, -еш,
-юць
і бачыць яго не
жадаю
ж. камў-н. дабра
жадаць немагчымага
жаль, -ю (т.)
мянё ахапіў жаль
ад жёлю
жальба, -ы ог скарга, -і
(О
Жамойць ог Жмудзь, -і
(*.)
жанаты, -ая, -ае
жаніцца (II), -нюся,
жэнішся, -яцца (зь
кім)
жанкі рі.
жарабё ог жарабя,
жарабяці (п.)
жаўтаваты, -ая, -ае
жах, -у (т.)
жвавы, -ая, -ае
жваць (I), жую, -ёш,
-юць
жнівенскі, -ая, -ае
жнівенскі дзень
жняярка, -і (1.)
жораў, жорава (т.)
жоўкнуць (I), жоўкне,
-уць
жук, -а (т.)
журавы, -оў (рі. оі жо-
раў)
журба, -й (1)
журналістка, -і (Ь)
журналісты, -ага (т.)
мчзЬ, сіезіге
аі уоог ^ізЬ
а^аіпзі опе’з мгііі
мгапіесі, мчзЬесІ іог;
амгаііеЯ, ^еісоте
іо мозЬ; іо сіееіге
I Яо поі еуеп мпзЬ іо
зее Ьіт
іо мозЬ зтЬ. луеІІ
іо сіезіге іЬе ітроззіЫе
рііу, ге§геі; зогго\у,
^гіеі
I Ееіі зоггу Гог тузеіі
оііі оі рііу
сотріаіпі
Зато&іііа—оісі пате оі
ргезепі-сіау ЬііЬпапіа
(п8есі аітозі шіііі епсі
оі 19 с.)
таггіесі (оі а тап)
іо таггу, іо §еі таггіесі
(Гог а тап)
\уотеп
іоаі
уе11ош8Ь, уе11о\уу
Ьоггог, іеггог
Ііуеіу, Ьгізк, уіуісі
іо сЬе^
Аіі&п8І (асЦ.)
Ап^пзі сіау, сіау іп
Ап&іізі
Ьагуезііп^ тасЫпе
сгапе
іо іпгп уе11о\у
Ьееііе
сгапез
8ас1пе88, ^гіеі
]опгпа1І8І
Іопгпаіізі
252 ВУЕЕОКЦ88ІА!Ч-ЕХСЫ8Н УОСАВЦЬАКУ
жыва (асіу.)
жываплот, -у (тп.)
жывёцца (ітрегз.):
ім добра жывёцца
нам вясёла жывёцца
як вам жывёцца?
жывёла, -ы (і.) (соіі.)
жывёлагадоўля, -і (і.)
жывёліна, -ы (I.)
жывот, жывата (т.)
жырафа, -ы (і)
Жыровіцы, -аў
жытнёвы колас (т.)
жыхар, -а (т.)
жыхарства, -а (п.)
жыхарства, -а (п.)
мссца жыхарства
жыцьцёвы, -ая, -ае
жыцьцёвыя інтарэсы
жыцьцёвы ўзровень
жыцьцяпіс, -у (т.)
жэрабе, -я (п.) (рі. жэ-
рабі)
кінуць жэрабі
жэўжык, -а (т.)
з (із, са) (ргер.)
зроблены з папёры
(із/са шкла)
з усіх
вёцер з усходу
зьняць з пальца
з (із, са) + іпзіг.
з цўкрам
зь дзёцымі
із/са зброяй
за (ргер.) (+ іпзіг. —
\сЬеге? + асс. — \уЬеге
іо?)
Іазі, ^ціск(іу),
рготрііу
ЬеП^е
іЬеу Ііуе ^еіі
\уе аге Ьауіп^ а ^оосі
ііте
Ьо\у із Іііе?
апітаіз
саШе-Ьгеесііп^,
саіііе-гаізіп#
апітаі
зіотасЬ
йігаЯе
2уго\’ісу (ХЬугоуіізу)
(іоауп іп Вуеіогаззіа)
еаг оі гуе
іпЬаЬііапі, гезіПепі,
сЫеІІег
іпЬаЬііапіз, рорпіаііоп
гезісіепсе, сіотісііе
ріасе оі гезісіепсе
уііаі, оі Іііе
уііаі іпіегезіз
8Іапс1агс1 оі Іііе
Ьіо^гарЬу
Іоі
іо с!га\у Іоіа
ІіШе ітр, тізсЬіеуопз
сЬіісі
3
+ &еп. ігот, оі, ой
тасіе оі рарег (^іазз)
ітот аіі
\уіпс1 Ггот іЬе еазі
іо іаке оН іЬе йп§ег
ууііЬ
мчіЬ зп^аг
\уііЬ сЬіІсІгеп
ууііЬ апп8
ЬеЬіпсі, оуег, Ьеуопсі,
очізісіе
за шафаю (дзе?), за
шафу (кудьі?)
за ракою (дзе?), за
ракў (кудй?)
за брамаю (дзе?), за
браму (куды?)
за пустыняй, за
морам
сядзёць за сталом
сядаць за стол
за (ргер.) + асс.
дзякаваць (камў-н.)
за што-н.
змагацца за што-н.
галасаваць за каго-
што
за мёсяц
большы за ката
за (ргер.) + іпзіг.
гнацца за кім-н.
за шўмам нічога ня
чуваць
заалягічны, -ая, -ае
забавязацца (I) (рі. оі
-вязвацца), іпі. -вя-
жўся, -ашся, -уцца
забавязаць (I) (рЬ оі
-вязваць), йіі. -вяжў,
-аш, -уць
забараняць (I), -няю,
-еш, -юць
забарона, -ы (і.)
забаронены, -ая, -ае
забастоўка, -і (і.)
забіваць (I), -ваю, -еш,
-юць
забіваць кол
забіцца (1) (рЬ оГ забі-
вацца), Ьіі. заб’юся,
-ёшся, -юцца
сэрца забілася
забіць (1) (рЕ оі забі-
ваць), ПіЬ. заб’ю, -ёш,
-юць
забурлёць (П) (рг. оі
бурлёць), Ы. забур-
ЛІЦЬ, -яць
ЬеЬіпсІ ІЬе ^агсІгоЬе
оуег іЬе гіуег
оцізісіе іЬе ^аіе
Ьеуопсі/оуег іЬе сіезегі
(апсі) іЬе зеа
іо зіі аі іЬе ІаЫе
іо зіі сіомт аі іЬе іаЫ
іог, іп, іЬап
іо іЬапк (зтЬ.) Іог
зтіЬ.
іо й^Ьі іог зтіЬ.
іо уоіе іог 8тЬ. (зтіЬ.
іп а топіЬ
Ьі^ег іЬап а саі
аііег, Ьу, іог
іо гап аііег зтЬ.
опе сап поі Ьеаг апу- ।
іЬіп^ іог іЬе поізе
2оо1о&іса1
іо ріесі^е, іо соттіі
опезеіі
іо оЫі&е
іо іогЬісІ, ргоЫЬіі,
іпіегсіісі
іпіегсіісііоп, ргоЫЬіііо
іогЬіскіеп, ргоЬіЬііесі
зігіке Я і
іо кііі, тіігсіег, зіау;
сігіуе іп
іо сігіуе іп а роІе/віаЬ
іо кііі опезеіі; Ье&іп і<
Ьеаі
іЬе Ьеагі Ье^ап іо Ьег
іо кііі, тцгсіег, зіау;
сігіуе іп
іо Ье&іп іо зееіЬе
ВУЕЬОНП88ІАМ-ЕГССЬІ8Н УОСАВНЬАКУ 253
абываіша ог забываць,
-ваюся, -ешся, -юцца
(абыцца (I) (Р^- о* за-
бывацца), Ы. забў-
। дуся, -ешся, -уцца
шбясьпёчаньне, -я (п.)
іабясьпёчыць (II) (рк оі
забясьпёчваць, I), іііі.
-пёчу, -ыш, -аць
I матар’яльна забясь-
пёчыць
завадзкі, -ая, -ое
завадзь, -і (і.)
завалены, -ая, -ае (рагі.)
заварочвацца (I), -ваю-
ся, -ешся, -юцца
заварушыцца (II) (рі. оі
варушыцца), йіі.
-шўся, -ышся, -ацца
завёзьці (I) (рГ оі вёзь-
ці, 1), Ьіі. -вязў, -ёш,
-ўць
завёршаны, -ая, -ае
завёсьці (I) (рі. оі вёсь-
ці), йіі. -вядў, -дзёш,
-дўць каго-н.
завёшаны, -ая, -ае
(раН.)
завёшваць (I), -ваю,
-еш, -юць
(за)вёя, -і (і.)
завёяць (I) (рі.) Ы.
завёе, -юць
Іо Гог&еі
іо Гог&еі
ргоіесііоп, зеспгііу;
вцрріу
іо епзііге, іо зесцге
іо ргоуісіе (іог), зцрріу
оі а ^оосі Ьгеесі,
іЬогоц^ЬЬгесі
сгеек, Ьаскхуаіег
Ыоскесі цр
іо іііт
іо Ье^іп Іо зііг/іо тоуе
іо сігіуе, іо сопуеу
сотріеіесі
іо Ьгіп^/Іеасі зтЬ.
сіігіаіпесі, соуегесі;
уеііесі
іо сцгіаіп ой, іо соуег
8по\^зіогт
іо соуег (\уііЬ зпо\у)
завулак, -лку (т.)
завязаць (I) (р(. оі за-
вязваць), Ыі. -вяжў,
-аш, -уць
завялікі, -ая, -ае
завяршь'іць (II) (рі. оі
завяршйць, I), Ыі.
-вяршў, -вёршыш,
-аць
загадзя (асіу.)
загадны, -ая, -ае
загадны лад
загйдчык, -а (т.)
загадчык школы
загаіцпа (II) (рі. оі гаіц-
ца),йіі. -гоіцца, -яцца
заганарыцца (II) (рк оі
ганарыцца), Ыі.
-рўся, -ышся, -ацца
заганяць (I), -ганяю,
-еш, -юць
загара, -ы (і.) ог загар,
-У (т.)
загараць (I), -раю, -еш,
-юць
загарнўць (I) (рЬ оі за-
гортваць), йіі. -гарнў,
-горнеш, -уць (у
што-н.)
загарнўць пяском
загарэлы, -ая, -ае
загата, -ы ({.)
загінацца (I), загінаец-
Іапе, Ьаск-зігееі, аііеу
Іо ііе цр
іоо Ьі&
іо сотріеіе, йпізЬ
іп асіуапсе, іп ^оосі ііте
ітрегаііуе
ітрегаііуе тоосі
тапа^ег
ргіпсіраі оі іЬе зсЬооІ
іо Ьеаі
іо Ьесоте ргопсі. іііт
цр
іо сігіуе іп; ііге оііі
(зпп-) Іап, зітЬііт
іо іап; ЬаіЬе іп іЬе зші
іо \угар цр
іо соуег \уііЬ/Ьшгу
шісіег іЬе запсі
іаппесі, знпЬцгпі
сіат
іо ііігп іір (сіомт)
сьнег завёяў дарогу
завідна (аск.)
завірўха, -і ({.)
завіхляць (I) (р{. оі віх-
ляць), Ыі. -віхляе,
-юць
сабака з-яў хвастом
заводзкі, -ая, -ае
завозіць (П), -вожу,
-зіш, -яць
завозіць дзёці ў
школу
ца, -юцца
загінаць (I), -наю, -еш,
-юць
заглушыць (II) (рі. оі
заглушаць, I), Ьіі.
-глушў, -ыш, -аць
іЬе сіо^ Ье&ап Іо \уа& Ьіз заглыблёньне, -я (п.)
Іаіі
оі іЬе ріапі заглыбляцца (I) (-ля-
іо сігіуе, іаке юся, -ешся, -юцца)
ў лес
іо сігіуе сЬіІсігеп іо іЬе заглядаць (I),-даю,-еш,
іЬе гоасі із 8по\у-Ьоііпс1
ЬеГоге пі^Ьі€а11
8ПО\У-8ІОПП
іо Ье&іп іо \уа&
іо Ьепсі, іпт пр (сіомт)
(+асс.)
іо зііЬсіііе
Ьо11о\у; сіергеззіоп (о(
іЬе Іапсі)
іо &о сіеер іпіо іЬе
іогезі
іо реер іп, ^іапсе, Іоок
зсЬооІ
-юць
254 ВУЕЕОНІІ88ІА1Ч-ЕКСІЛ8Н УОСАВІІЬАВТ
заглянуць (I) (рі. оГ за-
глядйнь), іііі. -гляну,
-еш, -уць
загнаць (II) (рЕ оГ зага-
няць, I), (ііі. -ганю,
-гоніш, -яць
загнўты, -ая, -ае (рагі.)
загнўць (I) (рі. оі загі-
наць), йіі. загнў, -ёш
загортваць (I). гортваю,
-еш, -юць
загортваць у што-н.
загразнуць (I) (рі. оі
загразаць), іці. -граз-
ну, -еш, -уць
загусьш (I) (рі. оі
гусьці), іпі. -гудў,
-дзёш, -дўць
задавальнёньне, -я (п.)
задаваць (I), -даю, -ёш,
юць
задаваць лёкцыю/
хатняе заданьне
задаваць загадку
задам (да) (асіу.)
стаяць задам да
нёкага
ісьці задам
задарагі, -ая, -ое
задача, -ы (і.)
разьвязваць задачы
задняязычны з&чны
задорага (асіу.)
задума, -ы ог задумка,
-і (і.)
задўманы, -ая, -ае
задўмацца (I) (рі. оі за-
дўмвацца), Ы. -маю-
ся, -ешся, -юцца
задумка, -і ((.)
заёзны двор (т.)
зажынкі, -аў (рі. опіу)
зажыць (I) (рі. оі
жыць), Ічі. зажывў,
-ёш, -ўць
іо реер іп, Іоок
іо сігіуе іп
Ьепі, іцгпесі цр (сіо\уп)
іо Ьепсі, іцт цр (сіо\тп)
іо \угар цр; сіозе, Ш1 іір
іо ^тар цр \уііЬ
іо <*еі зіцск
іо Ье&іп іо Ьооі/сігопе
ваіізіасііоп
іо ^іуе, іо зеі
іо аззі^п Ьоте^уогк
іо зеі/а8к а гісісііе
хуііЬ опе’з Ьаск іо
іо зіапсі ууііЬ опе’з Ьаск
іо зтЬ.
іо тоуе Ьаск\уагсІ8
іоо ехрепзіуе
ргоЫет
іо зоЫе ргоЫетз
(таіЬ.)
Ьаск сопзопапі
іоо ехрепзіуеіу
ріап; ргоіесі; іпіепііоп;
сопсерііоп
тц8Іп§, сопіетріаііп^;
ріаппесі, сопсеіуесі
іо Ье ІО8І іп іЬоц^Ьі; іо
ропсіег; тпзе, сопіет-
ріаіе
зее задума
іпп, тоіеі
іЬе Ье^іппіп^ оі
Ьагуевііп^
іо Ье§іп іо Ііуе
зажыць пановаму
зазелянёлы, -ая, -ае
зазірнўць (I) (рі. оі за-
зіраць), іііі. -зірнў,
-ёш, -ўць
зазлавацца (I) (рі. оі
злавацца), іпі. -злую-
ся, -ёшся, -юцца
зазлаваць (I)
зайздрасьць, -і (і.)
зайздросны, -ая, -ае
зайздросьціць (II),
-дрошчу, -сьціш, -яць
(камў каго-чаго)
зайздроўства, -а (п.)
зайздроўны, -ая, -ае
займацца (I), -маюся,
-ешся, -юцца
займёньнік, -а (т.)
зайржавелы, -ая, -ае
зайсьці (I) (рі. оі захо-
дзіць, II), іці. -йдў,
-ёш, -ўць
куды мы зайшлі?
зайсьці задалёка
сонца зайшло
зайсьціся (I) (рі. оі за-
ходзіцца, II), Еіі.
-йдўся, -ешся, -уцца
зайсьціся за рог
зайшліся-б да нас
зайчанё, -няці (п.)
зайчык-белячок (т.)
зайчйха, -і (I.)
заказваць надвор’е
закідаць (I), -даю, -еш,
-юць (каго-што)
закідаць (I) (р(. оі за-
кідаць), Ыі. -кідаю,
-еш, -юць
закідаць яму
закідаць (I) (камў што)
закінуць (I) (рі. оі закі-
даць), Ыі. -кіну, -еш,
-уць
закладаць (I), -кладаю,
-еш, -юць
іо Ье^іп а пе\у Ше
іпгпесі ^гееп, ^гееп
іо реер іп; Іоок
іо §еі ап^гу
8ее зазлавацца
епуу
епуіоііз; епуіаЫе
іо епуу, іо
Іеаіопзу
Іеаіочз
іо Ье оссідріесі \уііЬ
ргопопп
тзіу, тзіесі
іо &еі, соте; йпсі оп<
зеіі
\гЬеге Ьауе \ге &оі іо?
іо &о іоо іаг
іЬе 8іт Ьаз 8еі
іо ііігп; сігор іп
іо ііігп а согпег
уоіі оіі&Ьі іо сігор іп о
118
уоіт^ Ьаге, Іеуегеі
зтаіі \уЬііе Ьаге
а іетаіе Ьаге
іо іогесазі іЬе ууеаіЬеі
іо Я11 чр, соуег; зЬоуд
іо Ш1 пр; 8Ьо\тег
іо Ы1 цр а Ьоіе
іо гергоасЬ, ітріііе
іо іЬго\у/Ьпг1 іаг ау/а>
тізіау; пе^іесі, &іте
іір; ітріііе
іо соуег іір; рііе, Ьеар
ВУЕЕОІШ88ІАМ-ЕМСЫ8Н УОСАВСІАКУ | 255
закладань нарў
закладаць стол кніга-
мі
закласьці (I) (рЬ за"
кладаць), Ьіі. -кладў,
-ёш, -ўць
заклёіць (II) (рЬ оі за-
клёйваць, I), йіі.
-клёю, -іш, -яць
заклёіць канвэрт
заклік, -у (т.)
на чый-н. заклік
закляты, -ая, -ае
заклятая птўшка
закляты вораг
закон, -у (ш.)
асноўны закон
закончаны, -ая, -ае
закончаны дом
закончанае трываньне
(§гат.)
закончыць (II) (рЕ оі
канчаць, I), Ыі. -кон-
чу, -ыш, -аць
закрасіць (II), -крашу,
-сіш, -яць (страву)
закружь'іцца (II) (рЬ оі
кружыцца), Ы. -кру-
жўся, -ышся, -ацца
закруціцца (II) (рЕ о(
круціцца)
закруціць (II) (рі. оі за-
крўчваць, 1), Ы. -кру-
чў, -ціш, -яць
закруціць кран
закруціць шалік на
ШіііЮ
закрываць (I), -ваю,
-еш, -юць
закрычаць (II) (р{.
крычаць), Ыі. -крычў,
‘Ьіш, -аць
Закуп, -у (т.)
закурь'іцца (II) (р{. 0(
курйцца), йіі.-кўрыц-
На, -ацца
закурыць (П) (р{. 0{ ку-
Іо соуег цр а Ьоіе
іо рііе іЬе ІаЫе хуііЬ
Ьоокз
іо рпі, Іау; соуег цр
іо іір, зііск цр
іо зеаі ап епуеіоре
арреаі, саіі
аі іЬе саіі оі
счгзесі; зхуогп
сыгзесі Ьігсі
зууогп епету
1а\у; асі, зіаіціе
Ьазіс 1а\у
йпізЬесІ, сотріеіесі
йпізЬесІ/сотрІеіесі
Ьоцзе
регіесііуе азресі
іо епсІ/йпізЬ; сотріеіе
іо авсі іаі, зеазоп
іо Ье^іп іо \уЬіг1/8Ріп
іо іпгп; Ьуізі
іо ііігп оН; \угар пр;
ІУУІГІ, ІУУІ8І, \уіпс1 гоппсі
іо гідгп оН іЬе іар
іо \угар іЬе зсагі агошісі
опе’з песк
іо соуег (цр)
іо Ье^іп іо сгу/зЬоііі;
іо гаіве а сгу; &іуе а
зЬочі
рцгсЬазе
іо %о оп йге; Ьесоте Ііі;
Ье Ыаскепесі моіЬ
зтоке
іо Іі^Ьі цр, Ье^іп іо
рыць), Ыі. -курў,
-ыш, -аць
закурэцца (II) (р(.)
закўрыцца, -ацца
закурэць (II) (РЬ) ы.
закўрыць, -аць
закутак, -тку (т.)
залацісты, -ая, -ае
залёжны, -ая, -ае
залёжны стан
залёзьці (I) (р{. 0{ за-
лазіць, II), Ыі. -лёзу,
-еш, -уць
залівацца (I), заліваец-
ца, -юцца
залівацца сьлязьмі
залівацца сьмёхам
заліваць (I), заліваю,
-еш, -юць
заліваць пажар
заліць (I) (рЬ Ы залі-
ваць), йіі. -лію, -ёш,
-юць
заліты поплаў
залічыцца (II) (рЬ оі
залічацца, I), Ыі. -лі-
чўся, -ышся, -ацца
залічыцца на ўнівэр-
сытэт
залічыць (II) (рЕ оі за-
лічваць, I), Ыі. -лічў,
-ыш, -аць
заляпіць (II) (рЬ оі за-
лёпваць, I), Гці. -ляп-
лю, -лёпіш, -яць
замак, замку (т.)
замала (асЫ.)
замаразак ог замарозак,
-зку (т.)
восенскія замарозкі
веснавйя замарозкі
ночныя замарозкі
замахаць (I) (рі. оі ма-
хаць, I), Ыі. -махаю,
-еш, -юць
зтоке (а сі^агеііе)
Іо Ье Ыаскепесі ууііЬ
зтоке; Ье&іп іо зтоке
/етіі сііізі
зее закурыцца
сотег
^оісіеп
(іерепсіепі; (оп)
раззіуе уоісе
Іо %еі оп (іпіо); зіеаі
іпіо; репеігаіе
іо Ье Яоос1ес1/оуегЯо\уес1
іо Ье сіго\упес1 іп іеагз
іо Іаіі&Ь теггііу/
Ьноуапііу
іо зрііі (іпк, угаіег);
Доосі; ехгіп&шзЬ
іо ріді очі а Нге
зее заліваць
Яоосіесі разіііге
іо епгоіі, епіег
іо епгоіі іп іЬе
шііуегзііу
іо іпсіпсіе; епіізі;
ассері; ра88
іо 8еа1
сазііе
поі епоіі&Ь, зсагсе
ІГО8І
іЬе ЙГ8І аідііітп Гго8І8
Іаіе Ггозіз
ПІ&ЬІ ІГ08І8
іо Ье&іп іо ууауе, йар
256 | ВТЕЕОКЦ88ІАК-ЕКСЫ8Н УОСАВНЬАКТ
замацаванна (I) (рі. оГ
замацоўвацца), Ьіі.
замацўецца, -юцца
замёжны, -ая, -ае
з-ыя справы
замёньвацца (I), -мёнь-
ваюся, -ешся, -юцца
замёньваць (I), -ваю,
-еш, -юць
замёрзлы, -ая, -ае
замёрзнуць (I) (р{. оГ
замярзаць), Ыі.
-мёрзну, -еш, -уць
ён зусім замёрз
рака замёрзла
замёрці (I) (р(. оі замі-
раць), Ьіі. замрў, -эш,
-ўць
сэрца замёрла
народ замёр
замёсьці (I) (рЕ о( замя-
таць), Ыі. -мятў,
-цёш, -тўць
дарогу з-ло сьнёгам
замігацёць (II) (рГ. оі
мігацёць), Ы. -міга-
ціць, -яць
заміраць (I), заміраю,
-еш, -юць
замкнёны ог замкнўты,
-ая, -ае
замкнўць (I) (рЬ оі за-
мыкаць), Ыі. замкнў,
-ёш, -ўць
заможны, -ая, -ае
замок, -мка (ш.)
замочак, -чка (т.)
(сііт. оі замок)
замуж (асіу.): выйсьці
ог зайсьці замуж (за
каго)
быць замужам за
кім-н.
замўжняя
іо Ье аззосіаіесі хуііЬ
Гогеі^п
Гогеі^п аНаігз
Іо Ье сЬап&есі, іо ех-
сЬап&е Ьу тізіаке
Іо зцЬзШпіе, геріасе;
ехсЬап^е Ьу тізіаке
Ггогеп
Іо Ье Ггохеп; Ггееге іо
сІеаіЬ, іо сііе оГ соісі
Ье із уегу соісі
іЬе гіуег І8/Ьаз Ггохеп
іо соте іо а зіапсіаііП;
сіесііпе, сіеіегіогаіе; іо
сііе сіохуп
(іЬе) Ьеагі запк
іЬе паііоп сіесііпесі
іо зхуеер
іЬе гоасі із Ыоскесі хуііЬ
8П0\У
іо зіагі іо імгіпкіе
іо сііе сіомт; сіесііпе;
соте іо а зІапПзііП
сіозесі, Іоскесі
іо іоск
гісЬ, мсеіі-іо-сіо,
ргозрегопз
іоск
іоск
іо &еі таггіесі іо зтЬ.
(Гог а \уотап)
іо Ье таггіесі іо зтЬ.
(Гог а у/отап)
таггіесі (оі а хуотап)
замўчыцца (II) (рі. оі
замўчвацца, I), (пі.
-мўчуся, -ышся, -ацца
замыкаць (I), замыкаю,
-еш, -юць
замяніць (II) (рЬ оі за-
мёньваць, I), йіі. -мя-
ню, -мёніш, -яць
замяніць капялюш
зь нёкім
замярзаць (I), -мярзаю,
-еш, -юць
замятаць (I), -мятаю,
-еш, -юць
занадта (асіу.)
занадта горача
занепадаць (I), -падаю,
-еш, -юць
занёсьці (I) (рГ. оі за-
носіць, II), Гііі. -нясў,
-ёш, -ўць
з. камў полудзень
заносіць (II), заношу,
-сіш, -яць
з. кнігі да бібліятэкі
ог ў бібліятэку
занядбаны, -ая, -ае
занядбаць (I) (рі. оі за-
нядбоўваць), Гпі.
-нядбаю, -еш, -юць
заняпад, -у (т.)
заняпасьці (I) (рЕ оі
занепадаць), Гпі. -не-
падў, -ёш, -ўць
заняць (I) (р{. оі зай-
маць), Гііі. займў,
зоймеш, -уць
заняць мёсца
запавёт, -у (т.)
старГя, новы запавёт
запйдзіна, -ы (Г.)
запазычаньне, -я (п.)
запазычаны, -ая, -ае
запазычанае слова
запал, -у (ш.)
іо Ііге опезеП
іо Іоск
іо зііЬбііІціе; Іаке ГЬе
ріасе (оі); ехсЬап^еі
(Ьу тізіаке)
Іо ехсЬап^е а Ьаі Гог
зтЬ. еізе’з
іо ігееге, Ьесоте Ггоге
іо 8\уеер
Іоо
іоо Ьоі
Го сіесііпе
1о іаке, саггу
іо іаке ІітсЬ іо зтЬ.
іо саггу, Іаке
іо іаке Ьоокз іо іЬе і
ІіЬгагу
пе&іесіесі
іо пе&іесі
сіесііпе, сіесау; Ьгеак-
сіомт
іо сіесііпе, сіеіегіогаіе
іо оссііру
Іо кеер/зесііге а зеаі
ргесері, ЬеЬезі;
Іевіатепі
оіП, пе\у Іезіатепі
ЬоПоуу, сауііу; сіергез-
8Іоп іп іЬе Іапсі
асіорііоп, Ьоггошпё
асіоріесі, іоап (асі.).)
Іоап \уогсі
агсіоііг, Гегуоцг; Ьеаі, I
ВУЕЬОВЦ88ІАМ-ЕІЧСЫ8Н УОСАВШЛНУ 257
;апалёньне лёгкіх
(апалохаць (I) (рі- оі
запалохваць), йіі.
-лохаю, -еш, -юць
іапалы, -ая, -ае ,
з запалымі вачыма
?апас, -у (ш.)
у запасе
запіс, -у (т.)
запісы, -аў (рі.)
запісацца (I) (рЬ оі за
пісвацца), Ьіі. запі-
шўся, -ашся, -уцца
запісаць (I) (рі. оі за-
пісваць), йіі. -пішў,
-аш, -уць
запісаць лёкцыю
запісваць (I), -пісваю,
-еш, -юць
запіска, -і (Ь)
запісная кніжка (1.)
заплёсьці валас^і
заплюшчыць (II) (рі. оі
заплюшчваць), Ьіі.
-плюшчу, -ыш, -аць
запоўна (асіу.)
запрасіць (II) (р{. о(
запрашаць, I), Ьіі.
-прашў, -просіш, -яць
запрашаць (1), запра-
шаю, -еш, -юць
запраўднасьць, -і (Ь)
запраўдны, -ая, -ае
запрошлы час
запылены,-ая, -ае (рагі.)
запыліцца (II) (рГ.) (ці.
-лібся, -ылішся, -яцца
запыліць (II) (р(.) Ьіі.
-пылю, -Іш, -яць
запячатаваць (I) (рЕ 0(
запячатваць), Ьіі. за-
пячатую, -еш, -юць
заРа, -ы (!.)
раньняя зара
вячорная зара
зарабіць (Ц) (р{# за_
рабляць, |), іці. -раб-
лю, -робіш, -яць
3аРёдны, -ая, -ае
рпептопіа
іо іпіітісіаіе
Ьо11о\у
Ьоііоху-еуесі
зіоск, зцрріу: зіоге
іп зіоге/гезегуе
гесогсі, поіе
поіе(з)
іо ге^ізіег, ]оіп; таке
ап арроіпітепі
іо уугііе с1о\уп, поіе; іо
рпі/іаке сіоууп
іо таке/іаке поіез
іо хугііе сіомт, іо рііі
СІОУУП
поіе
поіеЬоок
іо Ьгаісі опе’з Ьаіг
іо сіове (опе’з еуев
іі^ЬіІу)
іоо Й111
іо іпуііе, азк
іо іпуііе, азк
геаіііу
геаі, асіоаі, ігпе
рІцрегГесі іепзе
соуегесі мпіЬ сіпзі
іо Ьесоте сіпзіу
іо соуег моіЬ скізі;
таке сіозіу
іо зеаі цр
іуНіі&Ьі
сіамт, сіауЬгеак
8іт8еі, еуепіп^ #1о\у
іо еат
ейісіепі
зарана (асіу.)
зарасьнік, -у (т.)
зарослы, -ая, -ае
засень, -ю (т.)
засёсьці (I) (р{. зася-
даць, I), Ьіі. -сяду,
-еш, -уць
засёсьці ў балоце
заслаць (I) (р{. оі зась-
цілаць, I), Гоі. -сьця-
лю, -сьцёлеш, -юць
заслона, -ы (і.)
дымавая заслона
засмаліць (II) (р(. о(
смаліць), Ьіі. -смалю,
-іш, -яць
як засмаліў, як
прылёг
засмуціцца (II) (рі. оі
смуціцца), Ы. -сму-
чўся, -цішся, -яцца
засмуціць (II) (рі. оі
засмучаць, I), Еіі.
-смучў, -ціш, -яць
засмучаць (I), засму-
чаю, -еш, -юць
заснаваць (I) (рЬ оі за-
сноўваць), йіі. -сную,
-ёш, -юць
заснўць (I) (рк оі засы-
наць), Ьіі. -снў, -ёш,
-ўць
заспаны, -ая, -ае
заставацца (I), застаю-
ся, -ёшся, -юцца
заставаць (I), застую,
-еш, -юць
Ня застуй!
застацца (I) (рі. оі за-
ставацца), Гпі. заста-
нўся, -ёшся, -ўцца
з. на другі год у клясе
застацца начаваць
іоо еагіу
ЬгпзЬжюсІ, ітс1ег§го\уіЬ
оуег^гохуп
зЬас!о\у
іо зіі сіоууп, іо зеі іо
іо Ьесоте зіііск іп іЬе
тпсі
іо соуег; сіоіісі, зсгееп
спгіаіп (іп іЬе іЬеаіге);
уеіі, зсгееп
зтоке зсгееп
іо іаг, іо ріісЬ
ап ехргеззіоп іо сіе-
зсгіЬе уегу Газі піппіп^
іо Ьесоте црзеі
іо прзеі
іо таке засі, іо прзеі
іо іоііпсі
іо €а!1 азіеер
Ьеауу \уііЬ зіеер
іо гетаіп; зіау
іо іпіегсері Іі^Ьі, 8іапсі
іп зтЬ’з Іі&Ьі
Во поі зіапсі іп іЬе
Іі&Ьі!
іо гетаіп, 8іау
поі іо Ье рготоіесі
(Ігот опе ^гасіе іо іЬе
пехі)
іо 8Іау оуеті^Ьі
258 ВТЕЕОКІІ881АХ-ЕХСЫ8Н УОСАВНЬАКУ
застрэліцца (II) (рі. оі
страляцца, I), йіі.
-стрэлюся, -ішся,
-яцца
застўда, -ы (Г.)
застўджвацца (1), -ваю-
ся, -ешся, -юцца
застудзіцца (II) (рГ оі
застўджвацца, I), Ьіі.
-джўся, -дзішся, -яцца
застўпнік, -а (ш.)
застўпнік старшы-і)
засыпань (I), -паю, -еш,
-юць
засыпаць (I) (рГ о( за-
сыпаць), Гці. -сйіплю,
-сып(л)еш, -(л)юць
засьвярбёць (II) (р{. оі
сьвярбёць), Гпі.
-сьвярбіць, -яць
засьпёць (I) (рі. оі за-
сьпяваць), Іці. -сьпёю,
-еш, -юць
засьпяваць (I), засьпяю,
-ёш, -юць
засьпяваць/засьпёць
каго ўдома
засьцілаць (I), -лаю,
-еш, -юць
з. туманом
засяліць (11) (рі. оі за-
сяляць, I), йіі. -сялю,
-сёліш, -яць
засяляць (I), -сяляю,
-еш, -юць
засяляць новыя
прасторы
затое (соп]цпс.)
затока, -і ({.)
затонуць (I) (рі. оі то-
нуць), Ьіі. затону,
-еш, -уць
затрымацца (I) (рі. оі
затрымвацца), йіі.
-маюся, -ешся, -юцца
з. за што-н.
затрымаць (I) (рі. оі
іо йЬооі опезеН
соісі
іо саісЬ соМ
Іо саісЬ соісі
Нерігіу - * «г
. ।• -.е-ргезісіепі, уісе-
сЬаігтап
іо йП цр, соуег (ууііЬ),
Ьогу
іо Ы1 цр, іо соуег \уііЬ
іо Ье&іп іо іісЬ
іо йпсі
1о йпсі
іо йпсі зтЬ. аі Ьоте/іп
іо соуег
іо сіоші, зсгееп
іо рорійаіе; зеШе
іо рорціаіе, зеШе
іо рорціаіе пе\у ге-
^іопз/агеаз
Гог іі, іп геіогп; оп іЬе
оіЬег Ьапсі
Ьау
іо зіпк
іо віор; 8Іау Іоп^ег
(іЬап іізііаі)
іо Ьоісі оп Іо зтіЬ.
іо геіаіп; сіеіаіп, сіеіау
затрымваць), йіі.
-трымаю, -еш, -юць
затрымвацца (I), -ваю-
ся, -ешся, -юцца
затым (асіу.)
заўважаць (1), заўва-
жаю, -еш, -юць
не заўважаць
заўважна (айу.)
захаваны, -ая, -ае
захавацца (I) (рі. оГ за-
хоўвацца), йіі. заха-
ваюся, -ешся, -юцца
захаваць (I) (рЬ оі за-
хоўваць), Іпі. -хаваю,
-еш, -юць
захапіцца (II) (рі. оі за-
хапляцца, I), Ы.
-плюся, -хопішся,
-яцца (кім-чым)
захапіць (II) (рЬ оі за-
хаплаць апсі захопле-
ваць, I), йіі. -хаплю,
-хопіш,-яць
захаплёньне, -я (п.)
захапляцца (I), захап-
ляюся, -ешся, -юцца
(кім-чым)
захапляць (I), -хапляю,
-еш, -юць
захацёцца (рЬ оГ хацёц-
ца, I) (ігпрег.):
ямў захацёлася спаць
захацёць (I) (рЬ оі ха-
цёць), йіі. -хачў,
-хочаш, -уць
ён не захацёў
заходні, -яя, -яе
захоплеваць (I),
-леваю, -еш, -юць
захоплена (асіу.)
захоплены, -ая, -ае
захоўвацца (I), -ваюся,
-ешся, -юцца
захоўваць (1), -хоўваю,
-еш, -юць
захўтаць (I) (р{. 0Г за-
хўтваць), (ці. -хўтаю,
-епі, -юць
іо рацзе, зіор; зіау
іЬаі із \уЬу; іЬегеіоге
іо поіісе; оЬзегуе,
гетагк
іо іаке по поіісе
поіісеаЫу
ргеаегуей, геіаіпесі;
Ьійсіеп
іо гетаіп; Ье ргезегуес
Ьісіе опезеіі
іо ргезегуе, геіаіп; ЬісЬ
сопсеаі
іо Ье саггіесі а\уау, іаК
^геаі іпіегезі іп зтіЬ.
іо сІеІі&Ы, гауізЬ; саісі
^гаЬ, іаке; зеіге
асітігаііоп, сіеІі&М
Іо айтіге
іо іаке; іЬгіІІ, саггу
а\уау
Ье \уапі8 іо зіеер
іо \уапі, Ііке
Ье сіісі поі \уапі
\уе8Іегп
іо саріцге, зеіге, іаке
\уііЬ асітігаііоп
епгаріцгесі, саггіесі а\уа
Іо гетаіп; Ье \уе11 рге-
зегуесі
іо ргезегуе, геіаіп; Ьісіе
кеер
іо тцйіе, іцск цр, ^га;
ВУЕЬОПУ88ІАГІ-ЕМСЫ8Н УОСАВНЬАКТ 259
ахўтвашіа (I),- хўтваю-
Ся, -ешся, -юцца
ацікаўлёньне, -я (п.)
«іацьмёньне, -я (п.)
з. сонца, мёсяца
іачапіцца (II) (рЬ за“
чапляцца, I), Гпі. -чап-
люся, -чэпішся, -яцца
(за + асс.)
зачапляцца (I), -чапля-
юся, -ешся, -юцца
зашмат (асіу.)
заява, -ы (і.)
збажына, -й ({.) (соіі.)
збан, -а (т.)
збанок, -нка (т.)
збліжацца (I), -жаюся,
-ешся, -юцца
зблізіцца (II) (рЕ оі
збліжацца, I), йіі.
збліжуся, -зішся,
-яцца
зблізіць (II) (рі. оГ зблі-
жаць, I), Ьіі. збліжу,
-зіш, -яць
зблытаны, -ая, -ае
збоку (асіу.)
глядзёць збоку
стаяць збоку
класьці кнігу збоку
збоку ўбок
збольшага (асіу.)
збольшыць (II) (р{. о(
збольшваць, I), Ыі.
збольшу, -ыш, -аць
зборнік вёршаў
зброя, -і ((.)
Зважай! (каманда)
зважаць (I), зважёю,
-еш, -юць (на + асс.)
не зважаючы
званіць (Ц), званю,
звоніш, -яць
званок, -нкй (т )
званы, -ая, -ае
іо хугар/тііЖе опезеН
пр
іпіегезі
есіірве
зоіаг, Іппаг есіірзе
іо саісЬ (оп)
іо саісЬ оп
іоо тпсЬ
арріісаііоп; зіаіетепі
^гаіпз
ріісЬег,
ріісЬег
іо с!га\у іо^еіЬег; Ье-
соте ^оосі ітіепсій
іо сігаху Іо&еіЬег
іо с1га\у/Ьгіп^ сіозег
звон, -у (т.)
чуваць звон
епіап&іесі; сопйізесі
азісіе, аі іЬе зісіе; оп опе звонка (асіу.)
зісіе звонкі, -ая, -ае
іо Іоок оп опе зісІе/Ггот звонкі зычны
іЬе зісіе
іо зіапсі азісіе
іо рпі іЬе Ьоок азісіе
ігот зісіе іо 8Ісіе
гоп^Ыу, тоге ог Іезз
іо епіаг^е
соііесіесі роетз
агтз
Аііепііоп!
іо іаке поіісе оі
сіІ8ге&агс1іп&, іп зрііе
поіхуііЬзіапсііпй
іо гіп^; іо рЬопе
Ьеіі
саііесі
гэтак званы
зварот, -у (т.)
зварот кола
з. на бацькаўшчыну
зваротак, -тку (т.)
(&гат.)
зваротны, -ая, -ае
(&гат.)
зваротны дзеяслоў
з-ы займёньнік
звар’яцёць (I) (рЬ оі
вар’яцёць), Ы. зва-
р’яцёю, ~еш, -юць
звацца (1), завўся,
-ёшся, -ўцца
як ты завёшся?
ён завёцца
зваць (I), завў, -ёш, -ўць
зваць на дапамогу
звон, звана (т.)
званіць ува ўсе званы
звонку (асіу.)
звычайна (асіу.)
звычайны, -ая, -ае
згадваць (I), згадваю,
-еш, -юць
згаджацца (I), згаджа-
юся, -ешся, -юцца
прымётнікі з-юцца з
назоўнікамі ў родзе
згадзіцца (II) (рі. оі
згаджацца, I), Ыі.
згаджўся, згодзішся
-яцца
о(,згараць (I), згарае,-юць
згарэць (II) (рі. оі зга-
раць, I), Ы. згарыць,
-йць
згніць (I) (рі. оі гніць),
Ыі. згнію, -ёш, -юць
80 саііесі
іпгп; геідіт; асісігезз;
рЬгазе
іііт о( а хуЬее!
Ьотесотіп^
асісігезз
геДехіуе
геЯехіуе уегЬ
геНехіуе ргопоіт
іо &о тасі, іпзапе
іо Ье саііесі/патесі
\\гЬаі із уоідг пате?
ЬІ8 пате із
іо саіі; азк, іпуііе
іо сгу Гог Ьеір
Ьеіі
іо гіп^ іЬе Ьеііз; іо
^оззір/іаік
ГІП&ІП&, реаі
уоц сап Ьеаг іЬе гіп^іп^
оі іЬе Ьеііз
Іоші
гіп&іп#, сіеаг
уоісесі сопзопапі
Ггот оЫзісІе
пзцаііу
пзпаі, соттоп
іо тепііоп, геіег
іо сопзепі; а&гее
асЦесііуез а&гее іп
^епсіег мЫЬ іЬе поппз
іо сопзепі; а&гее
зее згарэць
іо Ье Ьпгпі с1о\уп; Ье
сопзатесі (ууЫІе
Ьіігпіп#)
іо гоі, сіесотрове; сіе-
сау; Ьесоте зіа&папі
260 ВУЕЕОКІІ88ІАІЧ-ЕЯСЕІ8Н УОСАВНЬАВУ
згода, -ы (і.)
згода прымётнікаў з
назоўнікамі
згодна (асіу.)
згодна (ргер.) (з +
іпвіг.)
згодна з модай
згодна з правам
згоднасыіь, -і (і.)
згубіцца (II) (рГ о! гу-
біцца), Ьіі, згуолюся,
згўбішся, -яцца
кніга згубілася
згўблены, -ая, -ае
здабываць (I), здабы-
ваю, -еш, -юць
здабытак, -тку (ш.)
здабыць (I) (рі. оі зда-
бываць), йіі. здабўду,
-еш, -уць
здабыча, -ы (і.)
здавальнёньне, -я (п.)
здагадацца (I) (рЕ оі
здагадвацца), Ыі.
-даюся, -ешся, -юцца
здагадвацца (I), здагад- іо ^ііезз, зпзресі
ваюся, -ешся, -юцца
здагадка, -і ({.)
здаганяць (I), -ганяю,
-еш, -юць (+асс.)
здагнаць (II) (рі. оі
здаганяць, I), Ы.
-ганю, -гоніш, -яць
здалёк(у) (асіу.)
здаравённы, -ая, -ае
Здароў! (т.)
Здарова! (Ь)
здарэньне, -я (п.)
здатнасьць, -і (I.)
здатны, -ая, -ае (да +
Яеп.)
а&геетепі
а^геетепі оі аф’есііуез
\УІІЬ ПОПП8
іп ассогсі, іп Ьагтопу
ассогсЬп^ іо, ітсіег
ассогсііп^ іо ІазЬіоп
шісіег іЬе 1а\у
сопсогсіапсе; (тііз.)
Ьагтопу
іо яеі Іозі
іЬе Ьоок Ьаз сіізар-
реагесі/із Іозі
І08І
іо оЬіаіп
ргорегіу; зроіі; соп-
дчезі; ргосЬісі (таіЬ.)
іо &еі, оЬіаіп
зроііз, Іооі (ігот \уаг);
Ьітіег’з Ьа&
ріеазцге, сІеІі&Ы
іо зцзресі, зідгтізе, соп-
Іесіцге; ^цезз
сопіесіцге, зіігтізе;
цгіе88\уогк
іо саісЬ цр
іо саісЬ цр
ігоіп аіаг
уегу зігоп^/Ьі^/Ьеауу;
гоЬцзі
Неііо!
еуепі; оссііггепсе
арііііісіе, сараЬіІііу
аЫе (оі), арі (аі);
зцііаЫе
здацца (I) (рЬ о( зда-
вацца), йіі. здасца,
здадўцца
ямў здалося
здача: даць здачы
здолець (I) (рЕ опіу),
йіі. здолею, -еш, -юць
здольнасьць, -і (і.)
(да + ^еп.)
здольны, -ая, -ае (да +
8еп.)
здранцьвёласьць, -і (Ь)
здранцьвёлы, -ая, -ае
з-ая нага
здурнёць (I) (рі. оі дур-
нёць), йіі. здурнёю,
-еш, -юць
здймак, -мку (т.)
здымаць (I), здымаю,
-еш, -юць
зелянёцца (I), зелянёец-
ца, -юцца
ужо зелянёюцца
дрэвы
здалёк зелянёюцца
дрэвы
зелянёць (I), зелянёе,
-юць
зелянёюць лугі
земляробства, -а (п.)
займацца з-м
землятрўс, -у (т.)
землячарпалка, -і (Г.)
ог землячэрпалка
ззаду (ргер.) + ^еп.
ззаду дому
ззаду (асіу.)
пакінуць ззаду
злавацца (I), злуюся,
-ёшся, -юцца
злаваць (1), злую, -ёш,
-юць (+ асс.)
іо зеет, іо арреаг
іі зеетесі/арреагесі 1
Ьіт
іо Ьіі Ьаск
іо Ье аЫе, іо тазіег,
тапа&е; оуегро^ег,
сопццег
аЫІііу, арііішіе (іоі
іасцііу; іаіепі
аЫе, Ьгі^Ьі, сіеуег (г
^іііесі (Гог); сараЫ
(оП
тітЬпезз
гштЬ; азіеер
тітЬ 1е&
іо &го\у/Ье зіпрейесі
рЬоіо(^гарЬ), рісіііг
іо іаке амгау/сіомт;
іо іаке оЯ (сІоіЬез)
іо рЬоіо^гарЬ
іо &го\у/іцгп ^гееп;
зЬо\у ^гееп
іЬе ігеев аге іцгпіп^
^гееп аігеасіу
іЬе ігеез арреаг &ге<
ігот а сіівіапсе
іо &го\у/ііігп ^гееп
іЬе теасіохуз аге іцг
іп^ &гееп
а&гісііііпге
іо Ье оссііріесі мпіЬ
а^гісчііііге
еагіЬдцаке
ехсауаіог
ЬеЬіпсІ
ЬеЬіпсІ іЬе Ьочзе
ЬеЬіпсі, (гот ЬеЬіпсі
іо Іеауе ЬеЬіпсІ
іо Ье ап^гу
іо аппоу; таке ап&і
В*ЕЬОНІ]85ІАМ-ЕНСІЛ8Н уосавбьакт 261
злавань/злавацна на
каго-н. (на што-н.)
злавёсны, -ая, -ае
злажйць (Ю (Р*. опіу),
ы. злажў, зложыш,
-аць
злажыць сказ
злазіць (II), злажу, -зіш,
-яць (з + &еп.)
злазіць з дрэва
хварба злазіць
зламацца (II) (рі. оі ла-
мацца), Іпі. зламаю-
ся, зломішся, -яцца
зламаць (II) (рЕ оі ла-
маць), Ш. зламаю ог
зламлю, зломіш, -яць
злачынства, -а (п.)
зложнаогскладна (асіу.)
злосна (асіу.)
злосны, -ая, -ае
злосны твар
злосны паклёп
злосьць, -і ((.)
яго злосьць бярэ
пачуцьцё злосьці
злучальны галосны
злўчнік, -а (ш.)
злучок, -чкй (ш.)
злучэньне, -я (п.)
мёсца злучэньня
з. галосных
злы, -ая, -ое
змаганьне, -я (п.)
змагацца (I), -гаюся,
-ешся, -юцца (з +
іп81г. за + асс.)
змйлку (асіу.)
зматаць (I) (р{. 0{ змот-
ваць), зматаю,
"еш, -юць
змова, -ы (1.)
быцьу змове
іо Ье ап^гу \уііЬ зтЬ.
(аі/аЬопі зтіЬ.)
8ІПІ8ІеГ
іо рці (іо&еіЬег), рііе;
(таіЬ.) іо асісі, зідт
цр; іо сотрозе, таке
цр
іо таке цр а зепіепсе
іо соте/^еі сіохуп;
соте оЯ, рееі
іо соте сіохуп ігот іЬе
ігее
іЬе раіпі І8 сотіп^
ой/із рееііп^
іо Ьгеак
іо Ьгеак
сгіте
\уе11, Ьагтопіоіізіу
ап^гііу, \уііЬ ап&ег/
іггііаііоп; таіісіоіізіу
ап^гу, таіісіоцз
ап&гу Гасе
таіісіоііз зіапсіег
ап&ег, іцгу; зрііе, таіісе
іі такез Ьіт Ьдгіоііз
іееііп^ оі іггііагіоп
Іоіпіп^ уо\уе!
соп]‘цпсгіоп
ЬурЬеп
З’оіпіп^, ]цпсгіоп; ^гоцр
Іітсгіоп, ]‘оіпі
^гоцр оі уо^уеіз
зіпізіег
зігц^іе,
іо 8іго^1е, й&Ьі
Ггот опе’з сЬіісіЬоосі
іо \УІПСІ
ріоі
іо ріоі
змокнуць (I) (рі. оі
мокнуць), Ыі. змокну,
-еш, -уць
змора, -ы (і.)
змораны, -ая, -ае
зморшчына, -ы (1.)
змрочны, -ая, -ае
змўчаны, -ая, -ае
знавёц, знаўца (т.)
знадворку (асіу.)
знадворны, -ая, -ае
знаёміць (II), знаёмлю,
-міш, -яць (каго зь
кім-чым)
знаёмства, -а (п.)
знаёмы, -оя, -ае
знаёмы, -ага (т.)
ён мой знаёмы
знайсьціся (I) (рЬ оі
знаходзіцца, II), Ьі.
знайдўся, знойдзешся,
-уцца
знайшлася згўбленая
кніга
знарок (асіу.)
знаходжаньне, -я (п.)
знаходзіцца (II), -хо-
джуся, -дзішся, -яцца
дзе мы знаходзімся?
Сьвятая гара з-іцца
недалёка ад Мёнску
значаньне, -я (п.)
значны, -ая, -ае
значыцца (рагепіЬебіз)
з., ты пасдзеш?
значэньне, -я (п.)
зносіць (II), зношу, -сіш,
-яць
золак, -лку (т.)
зорны, -ая, -ае
зорнае нёба
зорная ноч
іо ^еі \\теі/8оакес1
іігесіпезз, іагі&ііе
гігесі, іагі&оесі, утеагу
^гіпкіе (оп іЬе іасе)
сЬеегІезз; сіагк
зее змораны
ехрегі, соппоіззепг
оп іЬе оцізісіе; ігот іЬе
оцізісіе
опіу/агсі, ехіегпаі
іо асццаіпі (\гііЬ), іо
іпігоНцсе (іо)
асдцаіпіапсе
Гатіііаг; асдііаіпіесі
(\уііЬ)
асдцаіпіапсе (регзоп)
I кпо\г Ьіт
іо Ье (ргезепі);
іо Ье Гоітсі
іЬе І08І Ьоок Ьаз Ьееп
іоцпсі
рцгрозеіу
Ьеіп^ (аі а ріасе);
ЙПСІІП&, сПзсоуегіп#
іо Ье, іііт пр; Ы іоііті;
Ье ІосаіесІ
УУЬеге \ге аге?
Зуіаіауа Мошііаіп із
(Іосаіесі) поі Гаг ігот
Міепзк
теапіп^, зепзе;
8І^пійсапсе
поіісеаЫе, зіртійсапі
80, \ге11, \ге11 іЬеп
8о (іЬеп) уоп аге &оіп^?
зее значаньне
іо іеісЬ/Ьгіп^ сіо\тп;
Ыо\у ой, зхтеер а\гау;
епсЫге
сІауЬгеак, сіаші
зіаггу; зіагііі
зіаггу зку
зіагііі пі&Ьі
262 | ВУЕЕОКЦ88ІАМ-Е1ЧСЫ8Н УОСАВПЬАКТ
зосну (асіу.)
зрадзіцца (II) (рГ. оі ра-
дзіцца)
зрадзіць ог здрадзіць
(II) (р(.) Ы. зраджу,
-дзіш, -яць
зразу (асіу.)
зранку (асіу.)
зранку да вёчара
зраньня (асіу.)
зраўнаважаны, -ая, -ае
зроблены, -ая, -ае
зрок, -у (т.)
зрўчна (асіу.)
зрўчна (ргесііс.)
зрўчнасьпь, -і (і.)
зрўшвацца (I), -ваюся,
-ешся, -юцца
зрўшыцца (II) (рі. оі
зрўшвацца, I), йіі.
зрўшуся, -ышся, -ацца
зрываць (I), -ваю, -еш,
-юць
зрываць квёткі
зрэдку (асіу.)
зубны, -ая, -ое
зубны боль
зубнй лёкар
зубная шчотка
зубнй збічны (^гат.)
зубранё, -яці (п.)
зужываць (I), зужываю,
-еш, -юць
зусім (асіу.)
зычлівы, -ая, -ае
зычыць (II), зычу, -ыш,
-аць
зьбёгаць (I) (рі.) Ы.
зьбёгаю, -еш, -юць
зьбёгаць усё балота
зьбёгай у краму
зьбёгчы (ігг.) (рі. оі
зьбягбць, I), Ы. зьбя-
гў, -жйш, -гўць
ЬаК-а\уаке
іо Ье Ьот
іо ЬеЬгау, Ье ппіаііЬйіІ
аі опсе, гі&М а\уау
йіпсе тогпіп^
ігот тогпіп^ цпііі пі&Ы:
^іпсе тогпіп^
А’ііЬ а 8(еасіу/еуеп
Іетрег
тасіе
зі§Ы я
сотІогІаЫу
іі із сопуепіепі
сопуепіепсе
іо тоуе
іо тоуе
іо іеаг ахуау (сіоууп),
іо ріск/^аіЬег Дохуегз
по\у апсі іЬеп, ігот ііте
іо ііте
іооіЬ (асЦ.); сіепіаі
ІооіЬасЬе
сіепіізі
ІооіЬЬтзЬ
сіепіаі сопзопапі
саіі оі ап аогосЬз
іо цзе цр
дцііе, епіігеіу,
сотріеіеіу
\уе11 ууівЬіп^
іо \уізЬ
іо тп аіі оуег; іо піп
іог
іо тп аіі оуег іЬе
зхуатр
тп іо іЬе зіоге
іо тп сіо\уп
ён хўтка зьбег са
сходаў
зьбеларўшчыцца (II) рЬ
зьбеларўшчаны, -ая, -ае
зьбеларўшчанае слова
зьбівацца (I) (-ваюся,
-ешся, -юцца) з даро-
гі
зьбіваць (I), -ваю, -еш,
-юць
зьбіраньне, -я (п.)
зьбірацца (I), -раюся,
-ешся, -юцца
зьбіты, -ая, -ае
зьбітыя чаравікі
зьбіць (I) (рі. оі зьбі-
ваць), Ьіі. саб’ю, -ёш,
-юць
зьбягаць (I), -гаю, -еш,
-юць
зьбягаць з гары
зьбягаць зьвёрху
зьбялёлы, -ая, -ае
зьбялёць (I) (рі. оі бя-
лёць), йіі. -лёю, -еш,
-юць
зьбянтэжана (асіу.)
зьбянтэжаны, -ая, -ае
зьверанё ог зьвераня,
-яці (п.)
зьвёрху (асіу.)
зьвёсіць (II) (рі. оі
зьвёшваць, I), йіі.
зьвёшу, -сіш, -яць
зьвёшвацца (I), -ваюся,
-ешся, -юцца
зьвёшваць (I), -ваю,
-еш, -юць
зьвязаны, -ая, -ае (асіі.)
зьвязаныя рўхі
зьвязаны, -ая, -ае (рагі.)
зь кім
быць зьвязйным зчым
Ье гап чіііскіу сіо\уп-
8ІаІГ8
іо Ьесоте Вуеіопіз-
зіапігесі
Вуеіотззіапігесі
Вуеіотззіапігесі \^огсі
іо Іозе опе’з \уау
іо кпоск іо§еіЬег/с1о\уі
соііесііоп
іо ^еі/таке геасіу; #е
Іо&еіЬег, тееі
кпоскесі/бЬакеп скжп
\уогп оііі зЬоез
іо кпоск с1о\уп; кпоск
Іо^еіЬег
іо тп с1о\уп
іо тп с1о\уп а Ьііі
іо тп с1о\\т
^гоууп \уЬііе, \уЬііе
Іо іпгп \уЬііе
регріехесі, іакеп аЬаск
етЬаггаззесі
сопйізесі, регріехесі;
етЬаггавзес!
уооп^ \уі1с1 апітаі
ігот іЬе іор
іо Іеі с1о\уп, іо 1о\уег
іо Іеап оуег; іо Ьап&
оуег
іо Іеі сіо\уп, 1о\уег; Ьагц
сопзігаіпесі; (сЬет.)
сотЬіпесі
соп8Ігаіпес1 ЬеЬаУІочг
соппесіесі \уііЬ втЬ.
іо Ье Ьоііпсі пр \уііЬ
зтіЬ.
ВТЕЬОНЦ88ІАРІ-Е1ЧСЬІ8Н УОСАВУЬАВУ | 263
словы 3-ыя злўчнікам
зьвязань (I) (р^- оІ
І зьвязваць), Гііі. зьвя-
жў, -аш, -уць
зьвязаць (I) (р^- оі вя-
заць), Ыі. зьвяжў,
I -аш, -уць
зьвязваць (I), -ваю, -еш,
1 -юць
зьвязваць канцы
вяроўкі
зьв. абяцаньнем
зьвярнўцца (I) (рЕ оі
зварачацца, I), іпі.
-нўся, -ешся, -уцца
зьвярўга, -і (т. & і.)
зьгінаць (1), -наю, -еш,
-юць
зьгінуць (I) (р^. оГ гі-
нуць, I), йіі. -гіну,
-еш, -уць
зьдзек, -у (т.)
зьдзёквацца (I), -куюся,
-ешся, -юцца (з каго-
-чаго)
зьдзіўляцца (I), -ляюся,
-ешся, -юцца
зьдзіўляць (I), -ляю,
-еш, -юць
зьезд, -у (т.)
зьезд гасьцёй
зьезд з гарй
зьезд з аўтастрады
зьзяньне, -я (п.)
паўночнае зьзяньне
зьзяць (I), зьзяю, -еш,
-юць
зьзяць радасьцяй
зьлёва (аііу.)
зьлезьці (I) (р{. 0{ зла-
зіць, (II)), йіі. зьлёзу,
-еш, -уць
\уогсІ8 ўоіпес! \уііЬ а соп-
з’цпсііоп
іо ііе цр, іо Ьіпсі
іо кпіі, сгосЬеі
іо ііе Іо&еіЬег, Ьіпсі;
соппесі (моіЬ)
іо ііе іо^еіЬег іЬе епаззьляцёць (ігг.), (рЬ оі
оі іЬе горе
іо Ьіпсі Ьу рготізе
іо іцт (іо)
Ьеазі
іо Ьепсі, сыгуе; іпйесі;
Гоісі цр
іо регізЬ, сіізарреаг
тоскегу, зсоЯіп^ (аі);
аЬіізе, ііі ігеаітепі,
регзеспііоп
іо з'еег/зсой (аі); оііі-
га&е; аЬіізе, орргезз,
регзеспіе; іогіііге
іо хуопсіег; Ье азіопізЬесі зьмённае надвор’е
/зцгргізесі/ атагесі зьмёрзнуць (1) (рІ. оі
іо азіопізЬ, зпгргізе, мёрзнуць), Ьіі.
атахе зьмёрзну, -еш, -уць
сопіегепсе, сопуепііоп; зьмеркавацца (I) (рі.)
аггіуаі; ехіі Ніі. зьмяркўюся,
аггіуаі оі ^пезів
гоасі сіоут іЬе зіоре
іЬе ехіі Ггот іЬе Ьі^Ь-
\уау
зЬіпе, &1іііегіп&; гасіі-
апсе, апгеоіе
погіЬегп Іі^Ьіз
іо зЬіпе, ^ііііег
Іо Ьеат/вЬіпе мчіЬ ]'оу
оп іЬе Іеіі
Іо соте/^еі сіомт; іо
рееі
хварба зьлёзла
зьлівацца (I), -ваюся,
-ешся, -юцца
рэкі зьліваюцца
зьліта ог зьлітна (асіу.)
зьліцца (I) (рЕ оі зьлі-
вацца), Гпі. зьліюся,
-ёшся, -юцца
зьлятёць (I), зьлятае,
-юць
зьлят^ць), {ці. зьлятў,
-ціш, -тўць
верабёй з-ёў з даху
папёры з-лі са сталА
хпопчык з-ёў з дрэва
зьляцёцца (ігг.) (рі. оі
зьлятацца, I), йіі.
зьляціцца, -туцца
зьмёна, -ы (і.)
зьмёна на лёпшае
(горшае)
зьмёна галосных
зьмёнены, -ая, -ае
зьмённы, -ая, -ае
-ешся, -юцца
зьмест, -у (т.)
кароткі зьмест
зьмяняцца (I), -няюся,
-ешся, -юцца
зьмяняць (I), -няю, -еш,
-юць
зьмярканьне, -я (п.)
зьмясьціць (II) (рі. оі
зьмяшчаць, I), Ьіі.
зьмяшчў, зьмёсьціш,
-яць
зьмяшчаць (I), -чаю,
-еш, -юць
ІЬе раіпі Ьаз рееіесі
іо тег^е, Ыегкі
іЬе гіуегз Яо\у іо^еіЬег
іо^еіЬег
іо тег^е, Ыепсі
іо Яу сіо\уп/а\уау, Гаіі
<ІО\УП
іо Яу сіо\уп/а\уау; іаіі
Яоят/ой (соііод.)
іЬе «рагго\у Яе\у сіомт
Ггот іЬе гооі
гЬе рарегз Геіі оЙ іЬе
ІаЫе
іЬе Ьоу іеіі ой іЬе ігее
іо Яу іо^еіЬег; соте
птпіп# іо^еіЬег
ішгі; сЬап&е
а ііігп іог іЬе Ьеііег
(Гог ІЬе \уог8е)
сЬап&е оі уо\уе1з
сЬап^еЯ
іпсопзіапі, цп8Іеайу;
уагіаЫе, тіііаЫе
шізеіііесі \уеаіЬег
іо Ггеехе, Ье ігогеп; сііе
оі соісі, Ье ігозіЫііеп
іо а^гее
сопіепі; бііЬіесі
зшптагу
іо Ье сЬап&есі; іаке
І11ГП8
іо сЬап&е
сЫзк, ПІ&ЫШ1
іо ріасе; іеаіііге, іпзегі;
Іосі^е, ассоттосіаіе
вее “зьмясьціць”
264 ВУЕІ.ОКЦ88ІАІЧ-ЕКСІЛ8Н УОСАВНЬАКТ
уірег
епіееЫесі
іо ГеісЬ/іаке сіо\уп;
Ыо\у ой, 8\уеер а^ау;
аЬоІізЬ; епскіге
іо Іау е^8
іЬе Ьеп Ьаз Іаісі ап е&§
гесЫсесі ргісе
сіезігоуіп^
іо сіезігоу
Іо (Іезігоу
іпзіііі, Ьшпіііаііоп,
аЬазетепі
іо зіапсі/Ьеаг Ьіітіііа-
Ііоп
іпзцііесі
ІПЗЦІІІПё
ІО ІП8ПІІ
зьмяя, -і (Г)
зьнемашчэлы, -ая, -ае
зьнёсьці (I) (рГ. оі зно-
сіць), Ьіі. зьнясў, -ёш,
-ўць
зьнёсьці (I) (рГ. оГ -нё-
сьці, I) (пра птўшак)
курыца зьнёсла яйко
зьніжаная цана
зьнішчальны, -ая, -ае
зьнішчань (I), -чаю,
-еш, -юць
зьнішчыць (II) рЬ оі
зьнішчаць, I), Ьіі.
зьнішчу, -ыш, -аць
зьнявага, -і (і.)
цярпсць зьнявагі
зьняважаны, -ая, -ае
зьняважлівы, -ая, -ае
зьняважыць (II) (рі. оі
зьневажаць, I), йіі.
-вцжу, -ыш, -аць
зьнямёлы (=анямёлы)
зьнянацку (асіу.)
засьпёць зьнянацку
зьняць (I) (рі. оі зды-
маць), іці. здымў,
-еш, -уць
зьяжджацца (I), зьяж-
джаемся, -юцца
зьяўляцца (I), -ляюся,
-ешся, -юцца
зялёная дуброва
зялёненькі, -ая, -ае
зямлянка, -і (і.)
зярнятка, -а (сііт. оі
зёрня) (п.)
І(й)
іглак, -а (т.)
іглю (іпсіесі.) (п.)
ідыёт, -а (т.)
ідыётка, -і (і.)
ідыят&чны, -ая, -ае
ідэал, -у (т.)
тітЬ
ыпа^агез, Ьу зіігргізе
іо іаке Ьу бпгргізе
іо іаке оЯ, іаке сіо\уп
іо тееі; аззетЫе, соте
іо^еіЬег
іо арреаг, оссчг
§гееп оак ^гоуе
ёгееп
тпсі Ьчі
зеесі
рогснріпе
і&іоо
ісііоЬ
ісііоі
ІСІІОІІС
ісіеаі
ідэйны, -ая, -ае
ідэйны чалавёк
ідэя, -і (1.)
ілжа, -й (1.)
ілгаць (I), ілгў, ілжэш,
ілгўць
ілюстраваны, -ая, -ае
імённы, -ая, -ае
імённы сьпіс
імённыя запросіны
імклівы, -ая, -ае
імкнёньне, -я
імкнўцца, -кнўся, -ёшся,
-ўцца
імпазантны, -ая, -ае
імя, -я (п.)
індык, -а (т.)
Індыянін, -а (т.)
індыянскі, -ая, -ае
інжынёр, -а (т.)
ініцыятыва, -ы (I.)
інтанацыя, -і (1.)
інтарэс, -у (ш.)
інтэлігёнтны, -ая, -ае
інтэрнат, -у (т.)
іншамоўны, -ая, -ае
іншы, -ая, -ае
іншы хлапёц
іншыя часы
іржавець (I), іржавее,
-юць
іржавы, -ая, -ае
існаваньне, -я (п.)
істотны, -ая, -ае
істрыво, -а (п.)
істрыво нажа
Італія, -і (1.)
к
кабан, -а (т.)
кабёта, -ы (1.)
кабінэт, -у (т.)
ісіеоіо^ісаі; Ьі^Ь
ргіпсірІеН
тап оі Ы^Ь ргіпсіріез
ісіеа; поііоп, сопсері
Ііе
іо Ііе
іПцзігаіесі
потіпаі; регвопаі
потіпаі 1І8І
регзопаі іпуііаііоп
гцзЬіп^, гезііезз; 8\уіЬ
азрігаііоп, зігіуіп^;
Іепсіепсу
іо зігіуе, іо 1оп& іог
ітргеззіуе, зігікіп^, іп
розіп^
пате
ііігкеу
Іпгііап
Іпсііап (асі].)
еп&іпеег
іпіііаііуе
іпіопаііоп
іпіегезі
іпіеііі&епі, Ьгі^Ы
зсЬооІ гезісіепсе
апоіЬег Іап&па&е;
Ьеіоп^іп^ іо/зреакіп^
апоіЬег Іап&па^е
апоіЬег; сіійегепі
апоіЬег Ьоу
сЬНегепі іітез
ІО ГЦ8І
Г118Іу
ехізіепсе
зііЬбіапііаІ
есі^е
есі&е оі а кпііе
Ііаіу
\уі1сі Ьоаг
ууотап
зііісіу, оНісе
ВУЕЬОНІІ88ІА1Ч-Е!\СЫ8Н УОСАВУЬАКУ | 265
абьіла, -ы (Ь)
авалак, -лка (ш.)
авальскі, -ая, -ае
авйнь (I), кую. -еш-
-юць
іавоўнік, -а (т.)
саго ні
I <адар, -ДРУ (т.)
<адэнцыя, -і (і.)
сазёл, -зла (т.)
к. адпушчэньня
<азырйцца (I), казырў-
ся, -ышся, -ацца
казьлянё, -яці (п.)
кайданы (рі. опіу)
каламўтны, -ая, -ае
каламўтныя вочы
каламўтная вада
калаціцца (II), калачўся,
-лоцішся, -яцца
* к. ад холаду
калаціцца ад страху
сэрца калоціцца
і калгас, -у (т.)
і калёка, -і (т. & Ь)
калектывізацыя, -і (і.)
калёкцыя, -і (Г.)
< калёна, -а (п.)
па калёны
стаць на калёны
калёцтва, -а (п.)
калёквіюм, -а (т.)
калёнія, -і (і.)
калёсы, -аў (рі. опіу)
калі-ні-калі ог
калі-нікалі (асіу.)
калісь(ці) (асіу.)
калішні, -яя, -яе
у калішніх часох
калода, -ы ({.)
калодзеж, -а (т.)
калыхацца (I), калышў-
ся, -ашся, -уцца
таге
ріесе
ЫаскзтііЬ’з, Гог^е
іо Гог§е
соіТее роі, соНее рег-
соіаіог
ууЬотеуег
ведцепсе (оі а тоуіе)
іегт
&оаі, Ьіііу &оаі
зсаре&оаі
іо Даппі
кісі
зЬаскІез, ЬапсіспЯз
сіціі; сіопсіу; тіісісіу
сіцП еуез
тцсЫу/іпгЬіс! хуаіег
іо зЬіуег, ІгетЫе,
зЬаке; іЬіітр; дпаггеі
іо вЬіуег ууііЬ соісі
іо зЬаке/ігетЫе \уііЬ
Геаг
іЬе Ьеагі іЬптрз
соііесііуе іагт
сгірріе
соііесііуіваііоп
соііесііоп
кпее
кпее сіеер
іо кпееі сіохуп
тціііаііоп
соііодцу, ехатіпаііоп
соіопу
сагі
поуу апсі іЬеп
опсе (чроп а ііте);
іогтегіу
ргеуіоыз, Гогтег
іп оісі сіауз, іп іогтег
іітез
іЬіск Іое; Ьее-Ьіуе
хуеіі
іо тоуе, з^іп^
каляднік, -й ог каля-
доўшчык (т.)
калядны, -ая, -ае
каляіна, -ы (і)
каляндар, -ё (т.)
камёнда, -ы (Ь)
камароў, -рова
камбайн, -у (т.)
камёль, -мля (т.)
камённы, -ая, -ае
камённы век
камённыя прылады
камённае сэрца
камёнчык, -а (т.)
каменядрабілка, -і (1.)
камісійны, -ая, -ае
камісія, -і (Е)
камода, -ы (Ь)
кампазытар, -а (т.)
кампот, -у (т.)
камунікацыя, -і ({.)
шляхі камунікацыі
камуністычны, -ая, -ае
камяніца, -ы (1.)
камячок, -чка (т.)
сііт. о? камяк, -а
сьнёжны камячок
Канадыец, -ыйца (т.)
канадыйскі ог канадзкі,
-ая, -ае
канал, -у (т.)
капаць канал
канат, -у (т.)
кандўктар, -а (т.)
канёчнасьць, -і ({.)
канёчны, -ая, -ае
кангрэс, -у (т.)
канстытўцыя, -і (Ь)
кансыліюм, у (ш.)
кантракт, -у (ш.)
кантралёр, -а (т.)
канфіскаваць (I), -кўю,
-еш, -юць
канцавй, -ая, -ое
канцавй радок
канцылярыя, -і (Г.)
канцэрт, -у (т.)
сагоііег
СЬгізІтав (аН].)
піі, ігаск, ^ап^е
саіепсіаг
соттапП
тоздшіо’з
сотЬіпе
Ьоіе, Ьптк, зіет
зіопе (ас!].), зіопу
іЬе 8іопе А&е
зіопе ітріетепіз
зіопу Ьеагі
зтаіі зіопе
8Іопе-Ьгеакег, зіопе-
стзЬег
соттІ88Іоп (асі].)
соттІ88Іоп; соттігіее
сігеззег
сотрозег
зіехуесі Ггші
соттшіісагіоп
теапз оГ соттшіісагіоп
соттшіізі
(Ьгіск) Ьопзе
Іцтр
зпоууЬаІІ
СапаПіап
Сапасііап
сапаі
іо сіі^ а сапаі
горе, саЫе
сопсііісіог; ^цагсі
песеззііу
песеззагу
соп§ге88
сопзгіііігіоп, сЬагіег
сопзЫіагіоп
сопігасі
сопігоііег, іпзресіог
іо сопйзсаіе, зеіге
епП (асЦ.), 8Іапс1іп& аі
іЬе епй
епсі Ііпе
ойісе
сопсегі
266 I ВУЕЬОКЦ58ІАН-Е!УСЫ5Н УОСАВУЬАКТ
канчальна (асіу.)
канчальны, -ая, -ае
канчатковы, -ая, -ае
к-ая пастанова
канчацца (I), канчаецца,
-юцца
канчаецца лёта
канягадоўля, -і (Г.)
капёйка, -і (і.)
капітал, -у (тп.)
капіталісты, -ага т.)
капіталість'чнь;. -ая, -ае
к-ы лад
капрыс, -у (тп.'і
капрысны, -ая, -ае
капцюр ог кіпцюр, -а
(т.)
караван, -у (т.)
карак, -рку (т.)
каралёўскі, -ая, -ае
к-ая грамата
каранаваць (I), кара-
нўю, -еш, -юць
кардон, -у (т.)
кардонны, -ая, -ае
кароль, -я (т.)
карона, -ы (і.)
каротак, каротка
кароткатэрміновы -ая,
-ае
кароткі, -ая, -ае
кароценькі, -ая, -ае
карп, -а (т.)
Карпацкія горы
картатэка, -і (і.)
карысна (асіу.)
карысна (ргесііс.)
карыстацца (I), кары-
стаюся, -ешся, -юцца
карыстацца слоўнікам
карыстацца правамі
карысьць, -і (і.)
для агўльнае к-ці
на карысьць (+§еп.)
йпаііу, опсе апсі іог аіі карэнчык, -а (т.)
йпаі, сіейпііе
йпаі, сіейпііе
Япаі сіесізіоп
іо епсі, іо соте іо ап
епсі, іо Ье ЯпізЬесі
8ііттег із епсііп^
Ьогзе-Ьгеесііп^
сореск (= 1/100 оі а
тЫе)
сарііаі; Ыпсі, зіоск
арііаіізі, йпапсіег
сарііа1І8І(іс)
сарііаіізі зузіет
•лЬіт
аргісіопз, іуЬітзісаІ;
ІН88У
с!а\у
сагауап
песк, паре
гоуаі
Коуаі СЬагіег
іо СГОХУП
сагсІЬоагсі
сагсіЬоагсі (асі].)
кіп&
сгомт
зЬогі, Ьгіеі
зЬогі-іегт
зЬогі, Ьгіеі
уегу зЬогі
сагр (ЬзЬ)
СаграіЬіапз
сагсі іпсіех
пзеіпііу
іі із пзеіій
іо таке пзе (оі); іо
епіоу (іЬе ідзе оі)
іо таке пзе оі а
сіісііопагу
іо епз’оу гі&Ыз
ЬепеЫ, ^оосі, асЫапіа^е;
пзе
Гог іЬе рііЫіс ЬепеЫ
іп іауог (оі), Ыг
карэньне, -я (п.) соіі.
касавіца, -ы (Г.)
касавокі, -ая, -ае
касір, -а (т.)
касманаўт, -а (т.)
касьба, -ы (і.)
касьмічны, -ая, -ае
касьмічная цаліна
(Я&.)
касьцёл, -а (т.)
касьцюм, -а (т.)
катаваньне, -я (п.)
катарга, -і (і.)
каторы, -ая, -ае
каторая кніга?
каторага сёньня?
каторая гадзіна цяпёр
каханая,-ае (Ь)
каханы, -ая, -ае
каханы, -ага (т.)
каціць (II), качў, коціш,
-яць
качагора, -ы (і.)
качанё ог качаня, -яці
(п.)
качка, -і (Ь)
кашмар, -у (т.) ог
мара (С)
каштаваць (1), каштўю,
-еш, -юць
колькі гэта к-ўе?
каштаваць яблык
каштоўны, -ая, -ае
кашўля, -і (Ь)
квадратны, -ая, -ае
квартал, -у (т.)
квашаніна, -ы (Ь)
квітнёць (I), квітнёе,
-юць
край квітнёе
кёпска (асіу.)
кёпскі, -ая, -ае
Іііііе гооі
ГООІ8
Ьаутпакіп^
сго88-еуесі
сазЬіег
созтопаці, азігопапі,
зрасетап
Ьаутакіп^
зеазоп
СО8ШО8 (асіі.)
опіег зрасе
саіЬоІіс сЬпгсЬ
8ШІ
іогіоге
репаі зегуііпсіе, Ьагсі
ІаЬопг
хуЬісЬ (опе), хуЬаі
у/ЫсЬ Ьоок?
ХУЬаі із іЬе Наіе іоПау?
\УЬаі ііте із іі по\у?
8\уееіЬеагі, опе’з Іоуе
ЬеІоуеП
опе’з Іоуе
іо гоіі
(запсОсіііпе
сЫскІіп^
сЫск
пі&Ьітаге
іо со8і; іо іазіе,
ехрегіепсе
Ьоху тіісЬ із іі?
іо іазіе ап арріе
уаЫаЫе
зЬігі
здііаге
сіізігісі, зесііоп, ^пагіег
ўеіііесі теаі, Ьеасі-
сЬеезе
іо ЯонгізЬ, іо ргозрег
іЬе соцпігу І8
ргозрегіп^
Ьасі (асЫ.)
Ьасі
ВТЕЕОНЦ88ІАГС-ЕКСІЛ8Н УОСАВІІЬАКУ 267
ківаць (I), ків*»о> -еш’
-юць
ківаць галавой
ківок, кіўка (сііт.оі кіў)
(т )
кідацца (I), кідаюся,
-ешся, -юцца
кідацца ў вочы
к. адзін на аднаго
кіёск, -у (т.)
кіляграм, -а (т.)
кілямэтар, -тра (т.)
кінатэатр, -у (т.)
кінуцца (I) (рі. оі кідац-
ца), іііі. кінуся, -ешся,
-уцца
кінуцца да каго
кінуцца на зямлю
кінуцца наўцёкі
кіпёнь, кіпню (т.)
кіпёць (II), кіплю, -іш,
-яць
кіпёць ад злосьці
вада кіпіць
кіпець, кіпця (т.)
кіпцюр, -а (т.)
кіраваць аўта
кіраўнік, -а (т.)
кірўнак, -нку (т.)
кірылічны, -ая, -ае
кісёль з журавінаў
кісларод, -у (т.)
кісьленькі, -ая, -ае (і. оі
епсіеагт. оГ кіслы)
КІТ, -а (т.)
кіт, -у (т.)
Кіў, ківа (т.)
кіўнўць (I) (рЕ 0( кі-
ваць), Кіі. кіўнў, -ёш,
-ўць
к. галавой для
. паклону, згоды
кішаня, кішэня ог
кішэнь, -і ({.)
клапатлівы, -ая,-ае
іо посі, зЬаке
іо зЬаке опе’з Ьеасі
посі
іо іЬгоуу опезеЬ (оп
цроп), іо гпеЬ іо
іо Ье зігікіп^
іо іЬгоуу аі еасЬ оіЬегклей, -ю (т.
ЬооіЬ, пеууз-зіапсі
Ьоокзіаіі
кііо&гат
кііотеіег
сіпета
іо іЬгоху опезеіі (оп
проп), іаіі цроп, газЬклубок, -бкў (п; <
іо клўнак, -нка (т.)
іо газЬ іо клўстасьць, -і (і.)
іо іЬго\у опезеН оп іЬеклўсты, -ая, -ае
^гошісі
іо зіагі іо гап
Ьоіііп^ хуаіег
іо Ьоіі, вееіЬе
іо Ьоіі ууііЬ ап&ег
іЬе \уаіег І8 Ьоіііп^
паіі
сіаху
іо сігіуе а саг
іеасіег, тапа^ег
сіігесііоп; сопгзе
сугііііс
сгапЬеггу деііу
оху&еп
8О11Г
ууЬаІе
рчііу
посі
іо посі, вЬаке
іо посі опе’з Ьеасі іп
ваііііаііоп, аззепі
роскеі
ігоііЫезоте, уехаііоііз
І1188У
класьці (I), кладў,
-дзёш, -дўць
класьціся (I), -дўся,
-дзёшся, -ўцца
клйсьціся спаць
не класьціся спаць
клёіць (II), клёю, -іш,
-яць
клёнчыць (II), клёнчу,
-ыш, -аць
клёваць носам
кліёнт, -а (т.)
клічнік. -а (т.)
клуб, -а (га.)
клўстая ёжа
клўсты друк
клык, -а (т.)
клявіш, -а (т.
кляновы, -ая, -ае
клясычны, -ая, -ае
клясьці (I), клянў, -ёш,
-ўць
кнігарня, -і (Ь)
княгіня, -і (і.)
княжо ог княжа, -аці
(п.)
князёўна, -ы (і.)
князь, -я (т.)
вялікі князь (т.)
кожны, -ая, -ае
Койданаў, -ва (п.)
кокан, -у (т.)
колькасны, -ая, -ае
колькасны лічэбнік
колькасьць, -і (і.)
колькасьць вучняу
колькі (асіу.)
колькі кнігаў
колькі табё гадоў
колькі (ргоп.)
; комін, -а (т.)
’ компас, -у (т.)
іо Іау, рііі
іо Ііе сіохуп
іо %о іо Ьесі
іо зіі цр
іо ^іііе, іо разіе
&1ііе, разіе
іо кпееі
іо посі, іо Ье сігом-’зу
спяіотег, уізііог
ехсіатаііоп тагк
Ьір
ЬаІІ, сіемг
Ьшісііе, раск
іаі
іаі, гісЬ, ^геазу; рііппр
гісЬ іоосі
Ьоісі іуре, Ьоісі іасе
іап&
кеу
таріе (асЦ.)
с1а88Іс(а!)
іо 8\уеаг
Ьоокзіоге
сііісЬезз
уоші§ сіііке
ргіпсезз
ргіпсе
сіііке
еуегу
Ко](1апаіі (іомт)
сосооп
дііапіііаііуе
сагсііпаі пптегаі
дііапіііу, атошіі,
тітЬег
тітЬег оі рчрііз
Ьо\с гтісЬ, Ьо\с тапу
Ьо\у тапу Ьоокз
Ьо\у оісі аге уоп
80 те
сЬітпеу; йііе
сотразз
268 ! ВУЕЬОНІ)53ІАК-Е^СЫ5Н УОСАВУЬАКУ
кон, -у (т.)
конік, -а (т.)
конкурс, -у (т.)
конна (асіу.)
конны, -ая, -ае
конная паліцыя
конны, -ага (т.)
конскі, -ая, -ае
коньнік, -а (т.)
копія, -і (Ь)
здымаць копію
другая копія
копія абраза
космас, -у (т.)
котка, -і (і)
коудра, -ы (і.)
коўзацца (I), -заюся,
-ешся, -юцца
коўзанка, -і (Е)
кошка ог котка, -і (і.)
кпіць (II), кплю, -іш,
-яць (з + ^еп.)
краёчак, -чку (т.)
край, -ю (т.)
край стала
край лёсу
Кракаў, -ва (т.)
крактаць (I) (ог крах-
таць), кракчў, крэк-
чаш, -уць
крама, -ы (Г)
кран, -у (т.)
вадаправодны кран
уз д ьі м н ы/ п а д’ ё м н ы
кран
кранаць (I), кранаю,
-еш, -юць
кранўць (I) (рі. оі кра-
наць), іці. кранў, -ёш,
-ўць
крапіва, -йі (і.)
крапіва пячэ
крапіла, -а (п.)
Іаіе, (Зезііпу; сіоот
зтаіі Ьогзе; ^газз-
Ьоррег; ЬоЬЬуЬогзе
сотреііііоп
оп ЬогзеЬаск
Ьогее (асі].), Ьогзе-
сігахуп; тоітіесі
топпіесі роіісе
Ьогзетап - : •
Ьогзе (асі).)
Ьогзетап; сауаігутап
сору, сіоріісаіе;
гергосічсііоп
іо таке а сору
сіпріісаіе
гергосіосііоп
созтоз; оіііег зрасе
Гетаіе саі
сотіогіег, дііііі
іо зкаіе; Іо 8Іір, 8Ііс1е
зкаііп^ гіпк
іетаіе саі
іо зсоЯ, зпеег, тоск аі
Ьогсіег, епсі
соітігу; есі^е, епсі;
О11І8кІГІ8
есі&е оі іЬе ІаЫе
оЫзкігіз оі іЬе Гогезі
Сгасоуу (сііу)
іо ^гоап
зіоге
іар, Гачсеі; сгапе
іар, іапсеі
сгапе
іо іоцсЬ
іо іопсЬ
пеіііе
іЬе пеШе 8Ііп§8
зргіпкіег
крапіць (II), краплю,
кропіш, -яць
краса, -ы (Ь)
красаваць (I), красўе
-юць
краска, -і (Ь)
красўня, -і (Ь)
кратаць (I), кратаю,
-еш, -юць
краўчыха, -і (I.)
краявід, -у (т.)
крокам (асіу.)
кроманскі, -ая, -ае
Кромань, -і (і.)
кропка, -і (і.)
кропка з коскаю ог
кропка-коска
крохкі, -ая, -ае
крохкая шэрань
крошка, -і (і.)
крошка хлёба
круг, -у (т.)
круглаліцы, -ая, -ае
кружыцца (II), -жўся,
-ышся, -ацца
кружйцца ў вальсе
крўмкаць (I), крўмкае,
-юць
круціцца (II), кручўся,
-ішся, -яцца
у мянё крўціцца
галава
крывўля, -і (і.)
пісаць крывўлямі
крьіга, -і (!.)
крыж, -а (т.)
нёсьці свой крыж
паставіць крыж на +
ІП8ІГ.
крЫжам (асіу.)
крьіжык, -а (т.)
вышываць крыжыкам
крыклівы, -ая, -ае
крыклівае дзіця
крыклівы голас
крыклівы ўбор
крылаты, -ая, -ае
крыло, -а (п.)
іо зргіпкіе
Ьеаіііу
іо Ыоот, Ыоззот, іо
іп Ыоот, Ыоззот
Яохуег
Ьеапіу
іо тоуе, ІоіісЬ
сігеззтакег
іапсізсаре
аі а хуаік
Кготап (асЦ.)
Кготап (Іаке)
роіпі;, сіоі; регіосі
зетісоіоп
Гга^ііе, Ггаіі; ЬгіШе
ЬгіШе Ьоагігові
сгцтЬ
Ьгеасі сгшпЬ
сігсіе
гоітсі-іасесі
зее круціцца
іо хуЬігі іп а мгаііг
іо сгоак
іо Шп, геуоіуе; \^Ьіі
зріп
I атДее! сііггу і
зсгаугі
іо 8сга\у1, зсгіЬЫе
ісе йое
СГО88
іо Ьеаг опе’з сгозз
іо аЬапсіоп (зтіЬ.),
&іуе пр аз а Ьасі ]*о! і
СГО88\УІ8в
зтаіі сго88
ІО СГО88-8ІІІсЬ !.
кшсі, поізу, зЬгіІІ
поізу сЬІІСІ
зЬгіІІ уоісе ч:
ІоцсІ/ЯазЬу сІоіЬез
мчп&есі • і
\УІП&
ВУЕІ.ОН1188ІАМ-ЕМСІЛ8Н уосавііьаку 269
крйльле, -я (п.) соіі.
крыніца, -ы (І.)
крынічначысты, -ая, -ае
крыўда, -ы (*•)
пачўцьцё крыўды
крыўдна да сьлёз
крыўдзіць (II), крыў-
джу, -дзіш, -яць
крыхў ог Крышку (аау.)
крычэць (II), крычў,
-ь'іш, -аць
крычэць на каго-н.
крь'ішка ог крошка, -і (і.)
крышыцца (II), кры-
шыцца, -ацца
хлеб крышыцца
кўбак, -бка (ш.)
кудлаты, -ая, -ае
кудою ог кудэю (асіу.)
кудэю мы паёдзем
кудй (асіу.)
кудй ён ідзе?
кудбі (рагіісіе)
куды больш
ён куды вышэйшы
хоць куды!
куды там!
куды ні
куды-б ён ні пайшоў
кудйсь(ці) (агіу.)
кўжаль, -ю (т.)
кужалёк, -льку (т.)
кулак, -а (т.)
сьціскаць кулак
трымаць у кулакў
кулём (агіу.)
кінуцца кулём да +
8еп.
КЎЛЯ, -і ([.)
зсмная кўля
кУніца, -ы (()
“Упёцкі, -ая, -ае
кУп’ё, -я (п.) соц
XVI П&8
зргіп^; зопгсе,
сіосідтепі
сіеаг аз зргіп^ хуаіег
оНепсе, іп)огу, хугоп^
гезепітепі
епоч&Ь іо таке опе сгу
іо аЬозе, Іо Ьті; іо
ойепсі
а ІіШе, іог а зЬогІ ііте
іо сгу, зЬопі, 8сгеат,
уеіі
ІО 8С0ІСІ 8ГпЬ.
сгптЬ
Іо спітЫе
іЬе Ьгеасі із сгптЫіп^
сор
зЬа^у, теззу-ЬаігесІ
Ьу хуЬаі гоЫе
Ьу угЬаі гоіііе зЬаі! х^е
ёо
хуЬеге, х^ЬісЬ хуау
хуЬеге із Ье
тіісЬ, іаг
ітісЬ тоге
Ье із тпсЬ іаііег
сооІсіпЧ Ье Ьеііег
іЬеге хгаз по ^ііезііоп
оі іЬа!
хгЬегеуег
хуЬегеуег Ье тау &о
зотетуЬеге
іЬе йпезі Яах Ііпеп
іегт оі епЯеагтепі оі
кўжаль
Й8І; хуеаІіЬу реазапі
(зоуіеі)
іо сІепсЬ опе’з йзі
іо Ьоісі іп опе’з Й8І
ЬеасПоп^, ітреіпоіізіу
іо пдзЬ ЬеасПоп# аі...
Ьцііеі; зрЬеге
&1оЬе
тагіеп
тегсЬапі (асі].)
Ьоттоскз, тоцпсіз
кўплены, -ая, -ае (рагі.)
куранё ог кураня, -яці
(п.)
кургйн, -а (т.)
курс, -у (т.)
куртаты, -ая, -ае
куртаты заяц
куртатая вопратка
курь'іца, -ы (і.)
кусаць (I), кусаю, -еш,
-юць
к. малёнькімі
кавалачкамі
кусацца (I), кусаецца,
-юцца
сабака кусаецца
кусочак, -чка (т.)
куфэрак, -рка (т.)
кухонная ракавіна
л
лавіць (II), лаўлю,
ловіш, -яць
лавіць мячыка
хўтка л. новыя словы
лагодны, -ая, -ае
ладзіць (II), ладжу,
-дзіш, -яць
ладна ог ладне (асіу.)
ладны, -ая, -ае
ладная >трава
у ладнай мёры
лазовы куст
лазіць (II), лажу, -зіш,
лайба, -ы (і.)
ламачча, -а (п.)
ланцўг, -а (т.)
лапаць, -пця (т.)
лапік, -а (сііт. лапічак,
-чка) (т.)
лапўх, -а (т.)
ласка, -і (і.)
Ьоп^Ы
сЬіск
Ьпгіаі тошісі, Ьііі
соіігзе; сіігесііоп
сЫ зЬогі
сіоск-іаііесі Ьаге
сІоіЬез х^ЬісЬ аге іоо
іі§Ы апсі іоо зЬогі
Ьеп
іо Ьііе; іо Ьііе ой
іо піЬЫе
іо Ыіе
іЬе сіо^ Ыіез
а зтаіі ріесе
зіЫсазе
кіісЬеп 8Іпк
іо саісЬ; іо ріск цр; іо
сЬаве аііег
іо саісЬ а Ьаіі
іо ріск цр пеху хуогсіз
^піскіу
^епііе, тіісі; &оос1-
паііігесі
іо гераіг; ог^апіхе
сопзісіегаЫу, іаігіу
зіг(е)аЫе, сопэісіегаЫе
гаіЬег Іоп^/Ьі^Ь ^газз
іо а сопзісіегаЫе ехіепі
озіег ЬпзЬ
іо сіітЬ, іо §еі іп
Ьаг^е
зсгар; ЬгапсЬез
сЬаіп
Ьазі 8Ьое, іуре оі
тоссазіп
зтаіі раісЬ
Ьііг(сіоск)
кіпсіпевз; сагезз;
іауопг; аНесііоп
270 ВУЕЕОП085ІАХ-ЕХСЫ8Н УОСАВНЬАКУ
ласкавы, -ая, -ае
бўдзьце ласкавы
ласкавае дзіця
лйскавы пагляд
ласкальны, -ая, -ае
ласкальнае ймя
ласкальная форма
(&гат.)
латаць (1), латаю. -еш,
-юць
латка, -і (Г.)
Латыш, -а (т.)
лахак, -а (т.)
лацінскі, ~ая, -ае
лацінскач '.ісва
лацінскі алырабэт
лаяцца (1), лаюся,
-ешся, -юцца
лаяцца зь кім-н.
лаяць (I), лаю, -еш,
-юць
лёгчы (I) (рі. оі лягаць,
I), Гпі. лягу, -жаш,
-гуць
сьнег лёг на зямлю
ледавік, -а (т.)
ледаход, -у (т.)
ледзь (асКс)
ледзь відаць
ледзь-ледзь
ледзь не
ён ледзь не паваліўся
ледзь значная
ўсьмёшка
ледзь толькі
лёжачы
паўзьці лёжачы
лёзьці (I), лёзу, -еш,
-уць
крыгі лёзьлі адна на
аднў
лёзьці ў вадў
кіпсі, атіаЫе, оЫі^іп?;
аНесііопаіе, іепсіег
\уоп1сі уоп Ье 80 кіпсі
(а8 4- іо іпі.)
аНесііопаіе сЬіісі
іепсіег Іоок
реі (асЦ.)
реі пате
іегт оі епсіеагтепі
іо раісЬ
раісЬ
Ьаіуіап
яаітоп
Ьагіп
ЬаНп
Ьаііп аІрЬаЬеі
іо з\уеаг аі зтЬ.
іо дыаггеі (аалііЬ) , іо гэта ямў л. даёцца
аЬозе еасЬ оіЬег д, дакранўцца
іо зсоісі, гергоуе, геЬііке лёгка (ргесі.)
лёгка сказаць
лёгка (асЦ.) зЬогі оі
іо Ііе (с1о\уп)
іЬе 8ПОМГ соуегесі іЬе
&Г011ПСІ
§1асіег
Пгііііп^ оі ісе
Ьагсііу, зІі&ЬіІу
іі сап ЬагсПу Ье зееп
а Іііііе, зІі&ЬіІу
пеагіу, аітозі
Ье пеагіу іеіі
а Гаіпі зтііе
]*Ц8І; бсагсеіу
іп а Іуіп^ розіііоп
іо сгаугі іп а Іуіп^
розіііоп
іо ^еі (іпіо); іо іЬгпзі
опевеіі (проп)
іЬе ісе Яоез \уеге гпп-
піп§ іпіо опе апоіЬег
іо §еі іпіо іЬе ууаіег
шапка ня лёзе на
галавў
кнігі ня лёзуць у
шафу
лёкарскі, -ая, -ае
лёкі (рі. опіу)
лёкцыя, -і (Ь)
рыхтаваць лёкцыі
лемантар, -а ог
буквар (т.)
Лёпель, -ю (т.)
лёпельскі, -ая, -ае
лётапіс, -у (т.)
лётась (асЫ.)
лётні, -ая, -ае
лётні дом
лёгенькі, -ая, -ае
лёгіка, -і (I.)
лёгка (асЫ.)
лёгкая, -ае
лёгкаатлёт, -а (т.)
лёгкаатлетычны, -ая, -ае
лётаць (I), лётаю, -еш,
-кшь
лётнік, -а (т.)
Ліда, -ы (і.)
лізаць (I), ліжў, -аш,
-уць
лізнўць (1) (рі. оі лі-
заць) іпі. -нў, -ёш,
-ўць
лімон, -а (т.)
ліпа, -ы (Ь)
ліпенскі, -ая, -ае
ліповы, -ая, -ае
ліповы цьвет
лісічка, -і (і.)
лістота, -ы (Ь)
лістоўка, -і (I.)
іЬе сар із іоо зтаіі
і