БЕЛАРУСКАЯ
ІЕРАРХІЯ
ДЛ ТЫСЯЧАГОДДЗЯ ХРЫСЦІЯІІСТОА ІІА БВЛАРЎСІ
НБ УО "ПГУ"
БЕЛАІ’УСКАЯ ЭНЦЫКЛАПЕДЫЯ»
ПЕТРУСЯ БГОЎКІ
МІНСК
1992

ББК В6 3 (2Б)
Г 91
----3------------------
Прадмова і пераклад
на беларускую мову
М. Нікалаева
Падрыхтоўка пстарычных дакументаў
С. Жзмайціс
Рэдактар 1. Хаўратовіч
Грыгаровіч 1 1
Г 91 Беларуская іерархія / Мн.: БелЭн, 1992. — 102 с.
І5ВЫ 5-65700-141-2
Грнгоровнч Н.Н. Белорусская нерархня
Гэты таор вндомага беларускаіа гісторыка I археоірафа протаіерэя I I.
I рыі«іровічо напісаны ў 1824 г. I доўгі час лічыўся зіублепым Нядаўна яго
руклпіс нымўлены ў Расійскай На цыя налыіа й бібліятэцы ў
Сыікт-Пецнрбурі у Знаі'мства э ім не толькі іірыадчыняе ншчэ адну іраііь
эііцыклпіісдычнай дзейнасці белорускога вучонага і патрыёта, але I
ў ібагачле нас нонымі фактаМІ э гісторыі нранаелаўнай царквы на Беларусі.
Г ^03000900 - 021 Б3 ,37 _ ц2
м 310 103) — 92
ББК 86 3 (2Б)
ІБВМ 585700-141-2
© Пераклод на беларускую мону I прадмова
М.Нікалаеьа, 1992
 Біблінтэ;. ।
Гірадмоев
Кяіга. лкую Вы трымаеце ў руках, нааісана аадомым бела-
рускпі псторыкам і археотрафам Іванам Іванавічам ГрыгаровічаМ
у 1621 г. Гэта была першая нэвуковая праца. спецыяльна пры-
свечан я Псторыі ппаваслаўнай царквы на Беларусі. Але лбс гэтага
гоора склаўся так, што вн у свой час не быў надрукаваны і
больш за 170 гадоў праляжаў у архівах (згодна легендзе — у
бездані архіва Свяшчэннага Сінода). Даследчыкі I біеграфы I I Гры-
гаровіча ведалі, што такі таор Існаваў. ведалі яго наэву, лле ад-
шукаць яго не зчаглі і эжыліся з думкан, што тэкст твора
"Веларуская іерархія" страчаны і, магчымь чазаўсёды 1 вось аўтару
гэтай чрадмовы пашчасціла натрапіці й-і -..х-т гэіай пііп ў Аддэеле
ручапіс.іў Расійскан IІацытнсльнаГі б'б.-.іятэкі ў Санкт-Пецярбургу.
куды яна трапіла ў ІВ21 г разам э падрыхтоўчымі матэрыяламі
да рабогы над слоўнікам белорускаЯ мовы, сямейнымі I Інш. да-
кументамі І.І.Грыгаровіча. I цяпер яна перад Вамі ў перакладзе
па Веларускую мову.
Кніга "Беларуская Іерархія" — адзін э нершых твораў I I Гры-
гаровіча, тады яшчэ маладога даследчыка гісторыі рэлігіі ка Бе-
ларусі. Пра гісторыю праваслаўя на БелврусІ пасля I Грыгаровіча
пісалі многія даследчыкі, у тыМ ЛІку I ЧыСтовіч, М Каяловіч. А Са-
пуноў. А.Мартас. Але знаемства з невялік-іі оа аб'бме кнігай "Бе-
ларуская іерархія" карыгна I сбння новай інфармацыяй I радасцю
ад датыкнення да адной з нершых цаглінак беларускай
гістарыяграфіі.
Гісторыя стварэння гэтай
яе стваралыііка.
Іван Іванавіч Грыгоровіч
кнігі непарыўна эвязанв з біяграфіяй
іван івона..,	нарадэіўся I верасн. П90 г ў сга-
ражытным беларускім горадэе Прапойску Іняпер' С-П’^>
Магілёўскай губерні Яго бацька пасля эаканчэння КІеўскай ду
5
хоўнай акадэміі працаваў выкладчыкам рыторыкі ў Магілёўскай
семінарыі. паэней прызначаны свнгаром у рагачоўскую крэпасці»,
адтуль пераведзены ў Прапойск і. парэшце. у Гомель. у маёнтак
графа М П Румянцава. дэе і служыў да канца жыццн. Яго маці,
Марыя Раманаўна. была пляменніцай беларускага архіепіскапа Ге-
оргія Каніскага (1717-1795). У сям'і Грыгаровічаў было пяцёра
дэяцей (3 хлопчыкі і 2 дэяўчынкі), і’нна ніколі не ведала вялікага
дастатку. Вось толькі адэін факт з побыту Грыгаровічаў у Рагачове:
камендант рагачоўскан крэпасці К.К.Таўпрэін э мэтаю дапамагчы
мнагадзетнаму святару, эапісаў двух старэйшых яго сыноў — Васіля
і Рыгора — у сноГі батальён сяржантамі, каб яны, застаючыся
"па малалецтву" пры бацьках, мелі права на армейскі паёк. Да
дзесяці гадоў Іван Грыгаровіч жыў у Прапойску Першапачатковую
адукацыю атрымаў ад бацькі, які асаблівую ўвагу звяртаў на грун-
тоўнае засваенне сынам грэчаскай і лацінскай моў. У 1802 г ён
паступіў у Магілёўскую семінарыю. Захаваліся ўспаміны I.І.Гры-
гаровіча пра семінарскае жыццё. калі ён кватэраваў раэам э братам
Васілём у доме магілёўскай мяшчанкі па прозвішчы Грум: "Доўга
не мог я прыэвычаіцца ні да жыцця семінарыстаў- нахлебнікаў,
ні да кашы, якой шчырая гаспадыня частавала нас ледэь не кожны
дзень, запраўляючы яе для смаку не маслам, а "чарніламі". Пасля
дамашніх ватрушак, галушак і іншых рэчаў, "чарнілыіая" каша
(эвычайная каша, але запраўленая маслам самага ніжэйшага га-
тунку — атопінай, ад якой пэцкаліся вусны і твар) страшна мне
не падабалася. ІІа наступны дэень прадставілі мяне начальству
семінарыі, дэе бацька I пакінуў мнне. даўшы пятак медэі і не-
абходнае бацькоўскае бласлаўленііе".* 1
Пры заканчэнні курса семінарыі 1 I Грыгаровіч быў атэставаны
як адэін э лепшых вучняў Асаблівыя яю поспехі былі ў мовах—
ён так добра эасвоіў грэчаскую і лацінскую мовы, што мог на
іх свабодна размаўляць. У 1811 г. I I Грыгаровіч агрымаў месца
выкладчыка грэчаскай і лацінскай моў у Магілёўскім духоўным
павятовым вучылшічы. Жывучы ў Магілёве. ён прыязджаў на
1	НЛ“А>*п“"м"сол.’рж«„«» ,іІ,..т,>)„.|1І.я     
I рнюровнчо. СПб„ 186’2. С.6
6
кан кулы да бацькоў у Гомоль Тут ваЦь„
МІІРумявцову Дэяржвўііы канцлер Рас1Псквй .	"
пятро.іч Румянцаў. які Оыу лідзрвм французс1іап„ партц1
двяры Аляксандра 1. „аСля ,ап„ы э Напалеонан адышоу ад
палітычпай дэейнасці I „ераквс сваю велізарнўю эяергію I эдоль-
насці (падмацаваныя неэлічоным капіталамі „а арганізацыю I пад-
трымку навуковай дэейнасці. эбіранне рукапісных I
старадрукаваных кніг, мецэпацтва. КаО эрабіць ласку свайму го-
мельскаму святару, М.П Румяііцау згадзіуся паслаць здольнага да
навукі пго сына Івана для атрыманНя далегішай адукацыі на свой
кошт. Так I I Грыгаровіч акаэауся ў 1615 г. сярод студэнтвў Санкт-
Пецярбургскан духоунай акадэміі. На яго утрыманне граф Ру-
мяпцаў штогод пералічваў 350 рублбу асігнацыяні
За гады вучобы Іван ГрыгароВіч ьайлепшым чынам асвоіў
любімыя прадметы — гісторыю 1 філалогію. эатое ахвяраваў ма-
тэматыкай. якую таксама пыкладалі ў акадэміі Эахавалася яго
заява, з просьбай дазволіць яму замест матзмагыкі слухаць курс
усеагульнай гісторыі: “Мспытав многократйо, что занятня по пред-
мету математнкп служат мне немалым препятствнем к заняпію
по другнм учебным предметам. равно м то, что, будучіі блнзорук,
не могу я в точностн прнмечать многосложных ея чертожей, прп-
ннмаю смелость утруждать академнческос правлейіе дозволнть
мне вместо математйкн слушап, курс всеобіцей йсторнн. н в сем
не лншнть мнлостнвого решеніы"1. Будучы стулэнтам акадэміі.
І .І .Грыгаровіч выконваў і даручэнні М П Румянцава. адшукваючы
патрэбныя для яго эвесткі ў рукапісах Часта яго запраш.лі ў
дом графа. дзв сустракаліся лепшыя энаўцн I аматары расійскай
старасвеччыны, славутыя вучопыя — П I Кепен. А-Х.Ввстокау,
К.Ф Калайдовіч, П М Строеў. А ПЯрмолаў I інш Э.....НМ пе-
рапіска I I Грыгарооіча-студшта I яго .пекун. дае да.олі поўна
ўяўленне прв характар іх к.нтакта, Так Ірытвро. ч п.^«ў
графу пра неабходнасць перакладу на Р>ск>ю	__ацамць
Г Папроцкага НегЬу Кусегві». РоШедо". пра с.ой н.н.р прац.мпь
, Гр.поро.вчНСояяяе...........................................
Грнгоровнчя. СПб., 1862.
над МНАММАМ* ды^ртацыяй аб наўгародскіх пасадніках. „ра
скАПАк.іінс гістарычных Ааоодак аО Васілю Яраславічу. кцяэіо Ба-
роўскім. аб св Змітры Салупскім. Наўгарол-Северскім Праабра-
жзнскім мацастыры I інш.; ён перакладаў з лацінскай мовы лісты
да Румянцава вядомага кракыўскага бібліяфіла Георгія-Самузля
Вандкв і Інш
Пасля зак^нчэння ў 1819 г. акадэміі са ступенню кандыдата
блгаслоўя I I Грыгаровіч пытьўся згоды былога канцлера вярнуцца
ў Гомель, каб занвць месца бацькі — .іротаіерэя гомельскгга ка-
федральнага сабора. Граф паставіўся станоўча да такой црапьновы,
хаця і э пэўным шкадаваннем: “Оы маоце права кіраваць сваім
лбсам. а н спагадліва сгаўлюся да духоўнага звання і не суддзя,
што Вы яму аддалі перавагу перад іншымі. Я Вас эа тое хваліць
павінен, што шчырая любоў да бацькоў цягне Вас у Гомель, аднак
нельга ж мне эноў не заўважыць, як неаднончы ў Пецярбургу
заўаажаў я ў размрвах, што абодва гэтыя станоўчыя Вашыя
імкненні зусім адсякаюць Вас ад маіх намераў Вам вядома, што
ўбачыўшы ў Вашай асобе дакладныя здолыіасці да даследаваннн
і тлумачэння нашых летапісаў, я б хацеў, каб Вы сябе прысвяцілі
гэтай рабоце і засталіся б у прастольным горадзе сярод так
шматлікіх крпі'іц, карыстаючыся так шматлікімі бібліятэкамі..."
20 студэеня 1820 г. І.І.Грыгаровіч быў пасвечаны ў святары
магілйўскім архіепіскапам Даніілам. Праз пекальк» дзён ён ужо
быў уведзены ў прОтаіерэі гомельскай царквы, адначасова пры-
значаны рэктарам гоме.льскіх павятовага і прыходскага вучылішчаў,
а таксама цэнзарам пропаведзяў бліжэйніага да Гомеля духоўнага
праўАення.
Не перашкаджаючы маладому Г.іыгаровічу ісці сваім шляхам,
Румяііцаў, тым не менш, прнцягвае трымаць яго ў сферы сваіх
навуковых Ін.арэсаў. Внсной 1820 г. І.Грыгаровіч агрымаў ад яго
ліст, у якім паведамлялася, шго граф гатовы надрукаваць яго кан-
дыдацкую работу асобнай кніжкай, аднак просіць эрабіць удак-
ладнемні ў хрнналогіі і персаналіях наўгародскіх пасаднікаў. Для
неабходных паправак Грыгаровічу двойчы пасылаліся ў Гомель
каштоўныя рукапісы са збораў Румянцава Нарэшце выпраўленая
I Аапоўненая дысергацыя І.Грыгаровіча пад ііазнай "Нсторнчоскнй
„ хронологнческнй опыт о Пос.дн.іках Новгородскпх. Нз древннх
русскнх лезопнсей” была выдадзена ў Маскве ў 1в21 г т '	„
600 экэемпляраў; 200 э Іх граф «ддаваў аўтару „к узнагароду эа
працу-
ГомельскІ перыяд (1820—1029) быу надэ.ычай пленны у дзей-
насці І.І.Грыгаровіча. Працуючы над "Беларускай .ерарх.яй", ен
папутна шукаў I капіраваў датычныя беларускай гісторыі акты і
граматы ў архіаах Магілйўскага магістрату, у Архірзйскім архіве,
у архівах МагілРўскай духоўнай кансісторыі. Магілёўскай
семінарыі 1 ў манастырскіх (мсціслаўскіх, аршанскіх. магілёўскіх)
архівах. Аддаючы належнае царкоўнай гісторыі, у сваіх пошуках
ён не абмяжоўваўся чыста канфесіннымі пытаннямі, а ў пада-
браных і скапіраваных дакументах адлюстроўваў палітычнае і са-
цыяльна-эканамічнае жыццё Беларусі. 3 такіх матзрыялаў і склаўся
першы ў беларускай навуцы археаграфічны зборнік "Беларускі
архіў".
Спрыялыіым фактарам сталася тое, што валоданне маёнткамі
на Беларусі, змушала графа Румянцава лічыць сябе мецэнатам
беларускай гісторыі. Сабраныя Грыгаровічам дакументы, такім чы-
нам, мелі зацікаўленага выдаўца. 6 красавіка 1824 г., акурат на
Пасху,
замест
рускіх
шчыра дзякаваў мецэнату. адначасова I не менш шчыра пад-
крэсліваў свой беларускі патрыятыэм: "Праўда. не ўсе гэтыя гра-
маты датычаць непасрэдна гісторыі Расійскай дзяржавы I таму
не ўсе аднолькава важныя. не ўсе роўнв могуць быць цікавыя.
аднак яны э'яўляюцца крыніцай да гісторыі Беларусі. царкоўнай
I грамадзянскай. 1 ў гэтых адносінах эмяшчаюць у сабе шн.т
вартага і цікввага"2. Застаўшыся задаволеным першын
лврускага архівв" . граф Румянцаў У красав.ку 1824 г вых«ў
І.І.Грыгвровічу наступнае пажаданве: "Я не хаваю а^В.™
надзвычай жадаю... каб Вы да Беларускіх гр.м.т далучыл. слоўнік
Т^ОВШ—Р...................лре.ію^^нйскв.-ІЧОКДП.^-ХС.а,.
,гк Ч I М 1824. С.уіі.
2 Белорусскій архнв-ь древннхі» .рамогь.
М.П.Румянцаў пісаў з Масквы І.І.Грыгаровічу: "Прыміце
чырвонага яйка, першы надрукаваны аркуш Архіва Вела-
грамат.У прадмове да "Беларускага архіва" І.І.ГрыгаровІч
9
беларускіх слоў. акл нас не зразумелых, і пастараліся б іх пат-
лумачыць. Няма сумнення. што гэты слоўнік надаў бы большую
варгвсць таму ьыданню. над якім Вы зараз працуене. і паставіу
бы Ваша імя ў вялікую паьагу сярод тых. хто сапраўднай асветай
займаецца^ Аднак прыступіць да эдзяйснення гэтага пажадання
1.1 Грыгаровіч эмог толькі праз 20 гадоў.
Акрамя працы над дзвюма вялікімі работамі — 'Беларускі
архіў і Беларуская іерархіь' — у Гомелі I I Грыгаровіч зрабіў
нехалькі навуковых апісанняў рукапісных кніг з бібліятэкі Ру-
мяннава (зараэ гзтыя рукапісныя кніп захоўваюцца ў Расійскай
бібліятэаы ў Маскве). гэта Дабрылава евангелле 1164 г . якое Ру-
мяннаў прыдбаў у аргімандрыта полацкага Барысаглебскага ма-
настыра Шулякевічах. пергаментная Кормчая кніга пергаментны
Служэбнік 14 ст, які належаў наглядчыку Полацкага павятовага
вучылішча Г Дарашкевічу*. Ен склаў таксама наауковае апісанне
Лаўрышаўскага евангелля 13 ст. — аднаго з найцікавейшых
помніхаў старажытнай беларускай кніжнасці які на той час зна-
ходэіўся ў Вільні. Граф Румянцаў рабіў захады. каб набыць гэтую
кнігу. Па яго просьбе Тірафесар віленскага універсітэта І.Лабойка
эрабіў дакладныя факсіяіче прыпісак Лаўрышаўскага еванге^\я і
выпіскі з тэксту. па якіх і склаў свае навуковыя заўвагі 1 Гры-
гаровіч. Нечакана рукапіс Лаўрышаўскага евангелля знік з га-
рыэонту даслсдчыкаў і калекныянераў. А X Вастокаў надаў
інфармацыю. што Рн энаходзіцца ў Імператарскай Публічнай
бібліятэцы (гэта павінна было спыніць намер графа Румянцава).
а тым часам гэтае евангелле аказалася вывезеным у Пулавы. у
бібліятэку Чартарыйскіх I 2 * 4 5 Акрамя навуковай працы. 1 I Грыгаровіч
выконваў у Гомелі і эвычайныя а> »вязкі саборнага протаіерэя
I ЧОІІДР 1064	2 С.5Л
2 Злпнскн ОтЛрлв рукопнсей ГБЛ. т.27 С 121
Коалоа Ь П Колумбн росснйскнх Ареыіост.-й. М . 1985. С 73
1 с^МеЭС,МЙ	А.Х.Воетоком « попрнсіпіом порялм-. СГІб., 1873.
4 Срезяевскнй Ц ОрсН. С 79—81.
* СпГ’і^Г	РУССГНХ ” 'АОМНГЯНЖ ружгнінггй РУМЯІІН. ВСЖШО муэгя
10
вяяча» наладых. адпяваў нябожтыкаў. „,цей у ш,одаж
наэ.раў за пабуаовай царквы. абняркоуваў з гэспадарон Гонел.
несца пабудовы. убор рэл.квц. якія граф Рунянцаў ахвяраваў хра-
му У студзен. 1826 г гомельск. црота.ерзй Іаан апошн, раз выханаў
свон святарск, абавязак перад сва.м апекунон. адпяваючы гаспа-
дара Гомедя М П Рунянцава. Сказаўшы апошняе Слова па нябож-
чыку. ён не мог не прадчуваць. што спын.л.ся ннопя навуковыя
праграмы. душой і натхніцелем япх быу граф Праз год у сгудзені
1827 г I I Грыгаровіч за добрую службу ўзнагароджаны аксамітяай
фіялетзвай скуф яй (другая ўзнагарода праваслаўнага святара пасля
набедраніка). У 1829 г. ён пераведзены з правінаыяльната Гомеля
Ў губернскі горад Віцебск і прызначаны рзктарам віпебскіх па-
вятовага і прыходскага вучылішчаў. пэнзаран казанняў. а пасля
і настаўнікам (законавучыпелем) у віцебсхую гімназію
Пра навуковую работу І.І.Грыгаровіча ў Віпебску ззестак не
захавалася. Адчак знаёмства з архівамі горзла. наведванне ста-
ражытнага Полацка напэўна замадавалі жаданне прысвяпіць сябе
гісторыі
Яшчэ чакае свайго даследчыка сюжэт Іаая Грыгаровіч — пра-
паведнік; 17 ягоных казанняў. сярод якіх некалькі створаных у
Віцебску. даюпь добрыя для гэтага падставы. Філасофскі роздум
над праблемай часу. над суадносінамі мінуўшчыны I сённяшняга
ўласцівы I 1 Грыгаровічу на працягу ўсхго жышів Вынікі сваіх
разважанняў над часая Грыгаровіч увасобі? у хазаянях на Новы
год. Захавалася такое казанне ад 1826 г. нап.санае на словы 76-га
псалма
"I ў чы.м
тым. што .чы не хочам і палумаш».
найбольш асляпленне нашаі У тым. неяавіта ў
што час квроткі I нячэ з
неэвычайнай хуткасцю. 1 для нас ужо незваротны I «лі кожявя
хвіліна жышгя працякае азэін ра’ 1 5ЖО не * рн асц(
эначыць кожная хв.ліна робіцц» аба.яэковай. дакладнай у вечнасці.
яна ўсю вечнасць будэе алнолькавая
гцмохгр- Но""~
Гркгпрт.нч Н. Сояннмня »>><•“’” с А р
Грмгоровнчв.
11
у 1830 г Віцебск наведаў расійскі імператар Мікалай I Яго
суправаджаў духоўнік, протапрэсвітэр Музоўскі, які тут захварзу
I вымушаны быў некаторы час засгаванца ў доме I I Грыгаровіча.
На царскага духоўніка ён зрабіў моцнае ўражанне. і той, вяр-
нуўшыся ў сталіцу. паспрыяў пераводу Грыгаровіча ў Пецярбург.
За добрасумленную працу па вучылішчнаму ведамству ў
Віцебску М.Грыгаровіч уэнагароджаны аксамітнай фіялетавай
камілаўкай. а праз кароткі час пераведзены ў Санкт-Пецярбург
протаіерэем у лейб-гвардыі фінляндскі полк.
Пасля пераеэду і ўлалкавання ў сталіцы Грыгаровіч змясціў
артыкулы ў часопісе "Странннк". Першы "Нзвестня о древнем храме
Хрнста Спасптеля, погтроенном в XII веке, преподобною Ефро-
снньею блнз Полоцка" напэўна напісаны на матэрыялах. сабраных
падчас знаходжання ў Віцебску. Гэта адна з першых спроб на-
вуковага апісання Спаса-Ефрасіннеўскай царквы. Другі артыкул
"Нсторнческое сведінне о жнзнп Мптрофана, первого воронеж-
ского епіскопа" пасля змяшчэння ў наэваным часопісе адразу ж
у 1832 г. выйшаў асобнай кніжкай. хоць імя аўтара на вокладцы
кнігі не пазначана. У канцы кніжкі змешчаны гістарычныя акты,
якія маюць дачыненне да жыцця епіскапа Мітрафана.
3 пераездам у Пецярбург Грыгаровіч акрыяў надзеяй выдаць
2-ю частку "Беларускага архіва". Каб зрушыць з месца гэтую справу,
ён выбраў дакументы знешнепалітычнага характару, якія нябож-
чык Румянцаў аддаў яму для падрыхтоўкі 2-га тома, і выдаў іх
асобнай кнігай пад назвай: "Переппска пап с россмйскпмн госу-
дарямн по рукопнсям рнмскон барберннневой бнблнотекй" (СПб,
1834) У гэтай кніэе змешчаны булы папаў Леона X і Клімента
VII да вялікага княэя маскоўскага Ва< . ля Іванавіча, 2 лісты вялікага
княэя Васіля да Клімента VII, ліст кардынала Марона да вялікага
княэя Івана Вчсілевіча (Івана Грознага), наказ паслу папы Грыгорыя
XIII Рудольфу Кленхену пры ад'еэдзе яго ў Маскву і була папы
Клімента VIII да цара Фёдара Іванавіча. Спісы з арыгіналаў да-
к^ментаў па просьбе Румянцава зрабіў рымскі вучоны Штрандман.
I I Грыгаровіч пераклаў іх, зрабіў навуковыя каментарыі да іх, у
якіх акрамя адсылак да шматлікіх друкананых і рукапісных
гістарычных крыніц. даводэіў і сваё стаўленне да рыма-ка-
12
талшыэму: "Стаўлю за аі-.аяэак папярэд,1ць „екаторых чыта„оў
асабліва праваслаўкых, ,„то. чытаІОЧЬ1 па„ск,я граматы я)|ы '
стрэнуць у іх палажэнні рымскац царкВы. супраціўныя чысціні
праваслаўнай нашай аеры. Канечне I папы , „аслы іх у разважаннях
пра дагматы 1 аврады рэлігіі тлумачыліся на Іначан. як на у30р
івайго веравання. Аднак Іхнія мудрстваванія для нас павінны быць
чужыя..."1
Выданне дыпламаіычнай перапіскі было разлічана на чьгтачоў
самага высокага грамадскага рангу; вышэйшую наркоўную іерархію
(1 праваслаЎную, і каталіцкую). дыпламатычны корпус, нарэшце,
імператарскі двор. Усведамляючы гэта, Грыгаровіч уключыў у прад-
мову знарот да магчымых мецэнатаў-спонсараў сваёй работы;
"...спадзяюся, пры Божай дапамозе, прадставіць амстарам Айчын-
най гісторыі і другую частку "Беларускага Архіва старажытных
грамат", і застаюся ў спакусе перакананы, што яны дапамогуць
мне дакончыць і тое пачынанне. Тады буду ўсцешаны тым, што
хаця позна, але я паспеў выканаць абавяэак, свяшчэнны для майго
сэрца...* і 2 э Спадзяванні айца Ітана так і засталіся спакусай — 2-я
частка "Архіва беларускіх грамат" не знайшла свайго мецэната.
Тым не менш публікацыю Перапіскі папаў..." заўважыліг нялікі
князь Міхаіл Паўлавіч паслаў яму рэскрыпт-падэяку. о 14 ліпеня
1834 г. М.Грыгаровіч прадстаўлены да ордэна Св. і анны 2-й сту-
пені.
У 1835 г. выйшлі з друку сачыненні беларускага архіепюкапа
Георгія Каніскага. падрыхтаваныя Грыгаровічам I э яго првдмоввй
Гэта выданне было спрыяльна црьшята пры двары Імператар эа
падаесены яму экэемпляр падараваў аўтару аалаты гадэіннік
А.С.ПуШкін у І-й за 1836 г кніжцы свайю часоніса
пісаў "... протаіерэй 1 Грыгаро.іч выдаў эбор сачыненняў Георгі,
„	- ,ог.*«І>.НЯ „ОІ.У.ОНС.н ('«<№
і Перепнска пап с росснЙскнмн гос>д р
бнблнотекн. СПб . 1834
2 П<‘|'„гI|<г кя пл'. і	.... П'ГУЛ.В".'"'	* *„,рр>г„.„„ Ч І-П
э СоПрпіте еоч......Георгн. КоіііішМ'". «І'
СІІГі. 1635.
13
Каніскага. дадаўшы дй кжгі сваёй цікавы і цудоўна выкладзены
жыццяпіс Георгія Каніскага". I далей Пушкіц эаўважае: "... і.Гры-
глровіч. выдаўшы сачыненні вялжага архіепіскапа Беларусі, аказаў
грамадству ьажнуюпаслугу".1 Пачала эдзяйсняцца мара Грыгаровіча
пра выданне гістарычных дакументаў. датычных Беларусі. Праўда,
У Пецярбурэе не вельмі цікавіліся Беларуссю. але І.Грыгаровіча
як знаўцу беларускіх старажытнасцяў. у 1837 г. прынялі ў члены
архоаграфічнай камісіі. а ў 1838 яго прыаначылі галоўным рэ-
дактарам актау камісп. Практычца гэта значыла. што ён сам мог
цяпер вызначаць выдавецкую палітыку. Вынікам гэтага сталі 4
тамы ’Актов Западной Росснн". Грыгаровіч рыхтаваў усё сам, пад-
біраў дакументы. пісаў прадморы. Каб дазволіць актыўнаму ар-
хеографу прысвячаць болей часу навуковай рабоце, яго перавялі
ў прыдворнае ведамства, прызначыўшы святаром царквы Аніч-
кавага палаца. За службу ў археаграфічньй камісіі І.Грыгаровіч
быў уэнагароджзны ордэнам Св. Ганны з Імператарскай каронай,
за службу ў дварцовай царкве — ордэнам св. Уладзіміра 4-й
ступені і наперсным крыжам з дыяментам.
Нарэшце надышоў час звярнуцца і да Слоўніка беларускай
мовы. прапанаванага яшчэ М П.Румянцавым. У 1847 г. княэь Шы-
рынскі-Шахматаў — на той час міністр народнан асветы — пра-
панаваў І.І.Грыгаровічу скласці "Словарь белорусскнх наречмй".
Прапанопа была прынята. і распачалася праца над слоўнікам. За-
хаваліся архіўныя дакументы. якія сведчаць пра шырыню падыхода
І.Грыгаровіча да работы. Свой падыход да гэтай працы ён фар-
муляваў настуяным чынам: "Складальнік Слоўніка. як праўдзівы
летапісец, павінен запісваць усе словы, якія ўжывае народ у сваім
хатнім побыце. у служзнні і ў свз ; малітвах да Вога і ў сваіх
эаконах. Слоўнік ёсць летапіс мовы, і ў гэты летапіс павіняы
быць унесены ўсе факты, якія былі і ёсць"і 2. На жаль закончыць
працу над Слоўнікам І.І.Грыгаровічу не ўдалося — у лістападзе
1852 г. ён памёр. Пахаванне адбылося на Волкавых могілках, каля
і Пушкяіі А.С. Полное собрлнйе сочннсннй. М . 1949Т.ХІІ. С.І4—24
2 Журнал мннястерстм Ііородного пчосвсіцсіНія. 1852 X. чості. СХУІ, отдсл VII.
14
новай мураванай царквы На
рэвельскі епіскап Хрыстафор. прысуХлГш не	Ра°'?
духавенстйа.	пРыАВ0Рнае
Эпітафіяй усМ навуковай дзеПнасці І.І.Грыгаровіча могуць
быць яго ж словы. 3 эіста брату Васілю: -... і наша Г)[>д не
зус м знікне 3 твару д,млі. але хай велае свет. Што был: часы
калі яна была больш шЛўная і дабрачынная чым зараз '. Дзеці
ж напісалі на надмагіллі на лацінскай мове, якую лобра ведаў
I любіў іх банька "Ме Ігазіга Уісіеаг чіхіазе" ("Мне эдаеЦца. што
не дарэмна пражыў").
* * *
"Предуведомленне" да З-томнвй ТІсторыі расійскай іерар-
хіі" іераманаха Амвросія, надрукаванай у Маскве ў 1807—11 галах.
пачыналася так: Тісторыя іерархіі, альбо пераемнасці свяшчэна-
начальнікаў, — ёсць істотная частка гісторыі царквы, нават можа
лічыцца для яе такой самай падставай. якой з’яўляецца храна-
лагічны парадак дынастый і ўладароў для грамадзянскай гісторыі.
Самыя эпохі і перыяды, альбо падзел царкоўных падэей, нату-
ральна могуць быць вылучаны па іерархічных пераменах Таму
што стан царквы заўсёды цесна звязаны са станам кіруючых свяш-
чэнаслужыцеляў і першае найчасцей залежала ад апошняга. 3
гэтага відаць, наколькі патрэбна гістсрыя іерархіі для тлумачэння
самой царкоўнан гісторы»". Гэтае адмысловае грунтоўйае выданне
стала падручнікам і практычным дапаможнікам усім, каго цікавілі
пытанні тісторыі царквы. Штудыраваў у свой час гэтую кяігу I
студэнт Санкт-Пецярбургскай духоўнай акадэміі Іван Грыгаровіч.
Прыехаўшы ў 1В20 г. на г-есца службы ў Гомель. ІІГрыгаров.ч
пачаў збіраць матэрыялы па псторыі мясцован царквы Адразу
ж заўважылася няпоўнасць. а часам I недакладнасль эвестак. што
датычыл.ся Беларусі ў ТІсторыі расіЛскан іерархі. . Гаспадар Го-
меля. граф М П Румянцаў. заахвочваў маладога св.тара да
. Цыт.оа: Коэлол Я.П. КоАумбы р.цсснйскяя ДреіноствЯ.м-І5®5'с *га
15
піторым-краяэнаучай працы і падтрымау ідэю скласці дапаўценні
Аа гэтай працы 27 красапіаа 1823 г. ён пісаў Грыгаровічу: "Ліст,
янім мяне ўэнагародзілі Вашай анляй ад 17 красавіка. мяне
ўзрадвааў  шта з прычыны Сінадалыіага Загаду, цершасвпшчэнны
Вам заіадвао звіраць усй. што можа ў яго епархіі быць дадаткам
да "Псторыі расійскаіі іерархіі". Значыць мэта наша збывавцца, і,
няглелзячы на тое, інто Вам прапанавнна пвездка ад начальства,
вельмі ахвотна для яо дам тыь ж сродкі, якія даваў Вам на мінулае
падарожжа..."' "Дадаткі" да гэтай працы ператварыліся ў асобны
твор. які Грыгаровіч пазпау “Беларуская іерархія". Ён быў закончаны
да лета 1824 г.
‘Беларусцая іерархія" напісана на ўзор працы Амвросія; на-
пачатку даецца пералік Маплёўскіх і Віцебскіх, потым Полацкіх
праваслаўных і, асобным радам. уніяцкіх архірэяў. Падаючы гэтыя
спісы, Грыгаровіч імкнуўся прасачыць храналагічныя змены ў іх
тытулатуры, часам змяшчаў звесгкі пра месца пахавання архірэяў,
часам дыпламатычна замоўчвае прычыны выгнання архірэяў (пры-
намсі Варлаама Шышацкага). Потым змяшчаецца караценькі нарыс
"Аб Маплёўскай семінарыі" са спісам рэктараў і прэфектаў гэтай
навучальнай установы і, нарэшце. апісанне праваслаўных і ста-
раабрадчых бсларускіх манастыроў у алфавітным парадку назнаў.
У цэлым работа Грыгаровіча, асабліва яе апошняя частка, выходэіць
за межы ' дадаткаў" да "Гісторыі расійскай іерархіі" як вялікай коль-
касцю новых пазіцый, так і больш шырокай і грунтоўнай інфар-
мацыяй.
У якасці крыніц для напісання "Беларускай іерархіі" ім вы-
карыстаны гістарычяыя дакументы, сабраныя для І-га тома "Бе-
ларускага архіва", а таксама іншыя кты з манастырскіх архіваў,
пераважна ўсходняй Беларусі. 3 друкаваных гістарычных работ
Грыгаровіч цыгуе наступныя: Н.Бантыш-Каменскі "Нсторнческое
нэвестне о возннкшей в Польше уннн с показаннем начала н
важнейшнх, в продолженне оной через дпа века, прнключеннй,
паче же о бывшем от рнмлян ц уннатов на благочестнвых та-
Переішгка ппотомерея Нопііна Грнгпрпамча < грцфом II П.Румяцці-ным. ЧОМДР,
іпМ, діі.2 С.^5
16
МОШ..НХ жнт»л.й гоненнй (1№5|; м.Плат0|( „К(|атвап
россЦйская нсторця" (Т I-2 М , 1В05|; Соп.каў в "Опыт росс11,-,ской
Гшбл.ю.рафнн нлн полМын словорь сочнненіп, „ переводов" (Т
!-5 СПб. 1013- 1021|. Каспар Нвсецкі “НегЬу і (атіііе (усегвкіе
іак « Когопе 1аку „ 1Л- X ШеіевкНп" (Т. 1-2, Львоу (728! ігнат
Сцябельскі "О«а «іеікіе віеіаііц па когуаопсіе роіоскіш. сгуіі ьужоіу
рагііеп у таіек Еіеігогўпу у Раіаасеыіі" (Т. 1-3 Вільня, 1781-17831;
а таксама Тісторыю" Карамзіна.
У верасні ІЙ21 г. Грыгаровіч паслау рукапіс "Беларускай
іерархіі" ў Кіеў архіегі,скапу Яўгенію Балкавіцінаву для азнаям-
ленгія. Я.БалхавіцІііаў, до таго часу ўжо вядомы сваімі працамі
вучойы ў галіне гісторыі, баі-аслоўя і мовазнаўства, у лісце ад 5
лістапада 1&24 г. нрыслаў падрабязныя заўвагі на рукаіііс кнігі:
• Аб іерархічнай кнізе Вашай. прапаную наступныя заўвагі 1.
Што вера прапаслаўная на Беларусі захавалася Няэменйа бы ніжэй
самі супярэчыце гэтайу; 2. Беларуская епархія эдаўна была пад
аііёкай кіеўскага мітраЬаліта, а ў*о ў 1654 г. пераншла пад ве-
дамства маскоўскаё патрыярхіі. як і ў Вас сказана, 3. У Кіеўскан
акадэміі амаль да пачатку XVI11 стагоддэя не было прэфектаў,
а Сільоестр Косаў у Аііалогіі Кіеўскай акадэміі 1035 г. называў
сябё тоЛькі йрафесарам, 4 Мефодэі, здаеііца. быў не ФіліМановіч,
блюСціцель КІёўскай мітраполіі Во ФІлімановІч быў МсцісЛаўскІ
і, па Маіх занісах. насвечаны ў 1601 г. ў Масаве; 5 Арсень Бярло
вбійны з Межыгорскія аряімандрытвў і пасвечаны ў Кіеве 0 лігіеня
І7?9 г„ адгіак. нё Оўдучы эацверджвнЫ квралем, назывііўся тольяі
адміністраіар: 6 Мялеці Смвтрьіця! ТОДЬкі тры гады вандраоаў.
нк свм гііШа ў сваЫі АпалогІІ. Ігішыя ЗвўквН ўбвчыце ў кн.зе
Вашагі. якую прЫ тэтым вярпмо ЙШЧЭ Нў бы я Вем,
дапаўнення ГісторЫІ рвсійскаП іерарх». екласпі поўную
БЬларускіх мйнастыроў. зь ясШўшЫ ў «й । ™е ш*
патрэбным у гісторыі іерарягі	„,шаП Ііар,оўн.й
Й мв, Ю^Тмітрапал.т Яўгані (Бал^фнаўІ пытаўс.
I ЧОІІДР ІЯ64. кн 2. с.90.
I (рмгяроом ** *•	‘•НР*“ » А*« зноодмцц.
•• руаавн ІАНн вдввмў Грыкровіч номдомя Слм Ьвлжміцінііў
гажлмі м ’•• чЖ Кюўсаув шрвржію । пркіў Грыгвровічд Аа.
смлдін вм> А* моАлш ыат>рыяі джтычны гэтмй тзмы
V |М) г Алявсдмдр Гвлваціінжў П‘*Р немрллогв I Грыга-
ро»ічл у ггаіммж» яучомыж прац нябожчыкв пішв наступнае 'У
11)4 гждже мвпж»ўс»»е •плріівАЬна» начяльсгвв дарумылй яму
с»лма» Джлвткі л* Гісторыі ржпПскжА іераржіг ў ддчымвнні гэтай
гкторыі л* Ьеллрусмг* »р*ю * муткім наю яны у рукашсе
Оым првдстаўлен* у Смшчэнны Сінод"'. У ІвоЗ г выдавец творлў
I I Грыгвровічя яго сын Мікалвй Грыгаровіч у біблшграфічным
млрысо мўважыў што рукапіс “БеларускаО іерарні" нвпэўнц быу
пралстОлены ў Сінад і н» дмволены да друху. вілвць элствўся
| арнм Сінодв* 1 У нвш чос гттую інфармацыю паўтарыў Мікаляі'і
Улашчы» 1 Тым часвм у І9У9 г ў Аддіел рукапісаў Дэнржаўнай
ПубмчнаЛ бібмктэкі ў Ленінгрлдде |з«рнз Распк кля Нвцыянвльнан
бібліжгэка ў СанкТ'Пецярбургу) паступілі матэрыялы I I Грыга-
роаіча з акіі сфлрміраваны 5 вАэінак эахоўванНА Сярод гэтых
папераў — падрыхтоўчыя матэрыклы да работы ннд Слоўнікам
бвларускан моаы. сямейпыя дакументы і рукапіс 'Келаруг кай
іерархІГ
Эараз рукапіс "Беларускаіі іврархіГ' замоўваецца ў фондзе 1000
(Асобных льступленняў) Аддзела рукапігаў. вопіс 2. № 359 Ён
уяўляе сабой сігытак э 47 аркушаў памерам 21 5x34 см Філігрань
паперы — у ааальмаЦ рамцы з каронаП адэінарог на пастаменце
> бакоў — літары еЕБ. на другоГі палове аркуша — літары МОКФ
192 Гзтв папера рускай нытворчасці. верагодна э фабрыкі Е.Ба-
I Гжлажтномо. Л. н<»аіі Ноаножмм ГрШУіювмч Ц790—1652| Мо< кннтяіініі 1853. Т
№1» Отд IV
I Сочннсння дужовкого содсржліііія.
1 Уміцнж Н.ІІ Очсрян по археогрлфнн н нсточііііконгдсііню нспіріін Белорусснн
Ф^одяаьного псрнодд м 1973.С 17
(,.Ц, С Кл.пікаў	,„ую ф1лі,.імнш ||е
Т«‘т ........... "" ,Вол^’ «'«» ••>«»*. мрычн^ын ч.р.......
НУЫ.Р.ЦЫ. СТ.РОН.. .р„унм, н.	ярл,	п
„л.т - ............ .ОКЛЗД.І .луч.ны. с.ураным	На
„еркняй вокладцы іапіс пкром , р„горо.„чь 1643 году (»ІЛ.м..
што ў н.піс.ііні даты лапушчана памылка. гэта, .ілаць, рук.іііс
пераі.л.іігны ? 1842 г |’ Н. «даароіі, аіюшііяга аркуша — і.а.
раючы іапіс віоліятікарв ПуОлІчнаП ОЮлІ.тэкі Васім Г.Пмапа
Пісарскля КОПІЯ ма. выпраўленні I надпісы, эробленыя, нагіыма,
рукоіі аутаро Яльбо каго э рэцэнэентау То., што I I Грыгароаіч
меў асобнік сваРіі работы еынікае са спасылак На 'рукапіс "Ва-
ляруская іерархія ’, які
дадэецых ім у 1035 г.
Пры падрыхтоўцы
тэкст пераклядзены на
і іншых дакументаў падаюцца так, як яны ўпісаны ў рукапіс
знпходзіцца ў аўтара“ ў прадмоле да вы-
сачыненняў Георгія Канісяяга
гэтага рукапісу да йыдання асноўны яго
сучаснуЮ беларускую мову, тэксты актаў
Грыгвровіча (кэ славянскёП, рускай. польскай, старабеларускай мо-
оах) На эаканчэнне мы выкйэваем шчырўю падіяку Галоўнаму
хавальніку аряіўных фондаў Рйсійскай Нацыянальнай бібліятэяі
ў Санкт-Пецярбургу Сяргею Жэмайцісу. а таксама членам белв-
рускага грамадскй-культурнага таьарыства ў Санкт-Пецярбургу Ва-
лянціну Грынкевічу I Анатолю Лукоўскаму за спрыянне і дапамогу
М. НІяалаеў.
Клспнков С.А фмлнграіін
века. М., 1973.
Дэякуем эа кансультацыю
В.Ф.Пятрову.
„.вуМ.г.рус«о.а„ро„з.олс™.ХУІ1І-а-Х'Х
„тым ПМТ.ШН суор.яоГ-П.Г АЛЛЭ.ЛЯРУ"’"»"»
Епархія Магілёўсная і Віцебская
На Беларусі, якая складала частку Врлікага княства Літрўскага,
пры моцііых патрасеннцх уніі праваслоўная вера эахоўвалася ня-
зменна. Хаця нельга выэначыца дакладны час, калі хррсцічнства
было ўведзена ў гэтым краі. аднак ужо ў першай палове XIV ст
цры кпяжанні АлКгерда. а потым Казіміра Вялікага, тутэйшыя
жыхары не толькі карысталіся свабодой спавядання праваслаўнае
веры, але і былі ўраўнаваны ў правах і грамадзянскіх перавагах
з католікамі. Бо шмат якія літоўскія князі. пакінуўшы нявер'е.
хрысціліся ў дабрачынную веру і былі заснавальнікамі права-
слаўных цэркваў і абіцелен. Да XVII ст Маплёўская вобласць
па духоўмых снравах эалежала ад Полацкага аркірзя. Але, нарэшце,
калі пасля доўгачасонага прыцнснешія праваслаўных на выбарчым
сойые польсюх і літоўскіх чыноў, што адбыуся I лістапада 1632г,
кафедра Полацкага архіепіскапства аддадзеііа уніягам, то прыііята
было рашэнне замест яе заснаваць епархно ў Маплеве і залежаць
6й ад Кіеўскага мітрапаліта Тады ж д\я пражыяання мясповмм
праваслаўным епіскапам прызначаны Спаскі манастыр і вызначана
мець з каралеўскай казны па 2 тыснчы нольскіх злотых гадавой
рэнты Архірзі спярша называліся Магілеўскімі, Мі цІ< лаўскімі I
АршанскімІ, а з 1675 г калі-ткалі і Беларускімі Гэтн тытул
ужыты як у.трактатах аб Вечным міры, што эаключаны паміж
Расіяіі і Польшчай у 1686 г , так і ў многіх каралеўскіх прывілеях;
потым з 1795 г. загадана ім называцца МагІлёўскімІ I Полацкімі,
а з 1797 г. Беларускімі I Магілёўскімі; нарэшце з 1003 г ты-
тулуюцца яны Магілёўскімі I ВІцебскімІ Імннкым высачайшым
загадам ад I лютага 177-1 г. гэтая епархія залічана да другарадных
з пажалаваннем акладу адпаведна Пскоус к.н.і АрхірэГігкага дома
I. эгодна штату 1799 г. стаіць у другім кл.не днчятлГі
20
Архірэі Магілеускія, „льво Веларуск.а, па парадку часу
ступйыя:
1	. ІОСІФ I В0ВРЫКА61Ч, 3 прычыпы прымірэннЯ на памя-
нві.ым соГіме паміж даврачыннымі I уніатамі |ен) авраны саецхіні
чынамі праНаслаўнаГі веры з Ігумен. альво старэГішага Ыленск.га
Святадутааа манастыра I прывілеем карала Уладзіслава IV. да-
дэеным 14 сакавіка 1633 г. зарверджаны ў сане епіскапа. Памйр
9 красавіка 1635 г. I пахаваны КІеўскім мітрапалітам Пятром
Магілаю ў тым жа вілвнскім манастыры.
2	СІЛЬВЕСТР I КОСАЎ. Абраны з прэфектаў Кіеўскай акадэ-
міі I пасвеЧаны ў 1633 г. а ў 1647 г пераведзены нв Кіеўскую
мітраполію, на якую атрымаў прывілей вд караля Янв Квзіміра
1649 г, Ён скараціў I выдаў у 1635 г на польскай мове 'Пацярык
Пячэрскі", дадаўшы многія гістарычныя заўвагі і каталог правас-
лаўных кіеўскіх мітрапалітаў Другое яго свчыненне пад зага-
лоўкам "Дндаскалія албо наука, которая ся первей нз уст
Свпшенннков подавала о седмн сакраментея йлн тайная на Снноде
поместном ва граде Могплбве 1637 г", надрукаванае ў Куцеінскім
манастыры ў 1653 г. ў 4 долю арк., дічыцца за рздкае Маскоўскі
патрыярх Адрыян у кнізе сваёй ’Остэя спасылаецііа на гэтае
СІлЬвестрава сачыненно
3	. ІГНАТ АКСЁНАВІЧ-СТАРУШЫЧ. Абраны з рэктараў
КІеўскай акадэміі 1 ігуменаў ВыдуОШМгв манастыра жіратанісан
|пасвечакы) ка спіся.па 12 ліпен. 1650 г Адн«. не пач.ўшы
кіраааць епархіяП. у хутхі.м часе панер I э гзта. прычыны ў МталогІ
паміж архірэямі не ўключаепііа
4	ІОСІФ П КДНАНОВІЧ-ГАРВАЦКІ. 3 ігумена Мі.аіілаўсклг.
Златаверхага н.н.сТЫр. I рэкшра КІ.ўск.В Ак.лэмк
I 2 мая 1651 г атрымяў пры.Ілей « «1— «»»	А”
калі памбр. невядома	альво
5	МВФОДЗ.В Ф-'МОНАВ-Ч.
>655 г. нерагоАНВ. у	Е11 .,рысутн‘-Г
пераПшлІ пяд ул.ду аара	„атпыяря. Нія.н. што
на МаскоўсММ саОоры пры н эл.	11а11і.ны епісмп.м
адвыўся ў 1667 г 1 У ЛЗМНН” "Х.Х . ОлхкцШ^м
Мсціелаўскім I ЛРШ.КС.1М, -тулуюнк «кс.н.
21
прастолу Кіеўскай мітраполіі У 1668 г. ён здрадзіў альбо эрабіў
нейкае злачынства супроць цара ў Нежыне, за што быў пад аховай
у маскоўскім Наааспаскім манастыры і там сканаў*.
6.	ІОСІФ Ш НЕЛЮБОВІЧ-ТУКАЛЬСКІ. Абраны з архіман-
дрыта Ляшчынскага манастыра і зацверджаны 3 жніўня 1661 г.
прывілеем караля Яна Каэіміра э тао прычыны, што Магілёў зноў
перайшоў пад уладанне палякаў. У 1664 г. ён абраны ў Кіеў
мітрапалітам. Аднак не быў там. бо абгавораны перад каралём
гетманам маларасійскіх казакаў Паўлам Цяцераю ў благіх задумах,
узяты пад ахову разам з былым гетманам Юрыем Хмяльніцкім,
які на той час быў ужо манахам (у манастве Гедэон), і абодва
сасланы ў Марыенбург, дэе жылі тры гады пад аховай. У 1667 г.
пасля дазнання былі прызнаны невінаватымі і вызвалены. Нягле-
дзячы на гэта, палякі зноў імкнуліся іх схапіць і забіць. Іосіф,
атрымаўшы сховііцча ў гетмана Дарашэнкі, некаторы час жыў у
КаневеI 2 3 аднак, змучаны пакутамі. у 1675 г. памёр у Чыгірыне і
там пахаваны. Пазней, у 1678 г., цела яго перанесена ў Лубенскі
Мгарскі манастыр, дзе I дасёння знаходэіцца ў затворы.
7.	ФЕАДОСІЙ ВАСІЛЕВІЧ. 3 архімандрыта Слуцкага мана-
стыра хіратанісан у епіскапы ў 1669 г., аднак зацверджаны
прывілеем караля Міхала Карыбута-Вішнявецкага толькі 20 кра-
савіка 1672 г., з захаваннем за ім гэтага манастыра. У лісце караля
Яна 111 Сабескага. дадзеным у 1676 г., ён найперш тыгулаваны
етскапам Беларускім. Св Дзімітрый, мітрапаліт растоўскі ў сваіх
"Дневных'ь Запнсках-ь" успамінае, што Феадосі 14 жніўня 1677 г.
райіў у Навадворскім манастыры перанясенне цудатворнага абраза
I Шчэкатлў (Гсографнч. Слоларь Росс, Г>. /дорстнл, IV. С.2ВЗ) лічыць сярод
Магілііўскіх орхір.чў чпцні'ртым енісклііом Ілпкіма Діекшіпнічл, нк! нІПыгв
Падпіспўся н.і спбпрцым дтгяіпіі «б піэлпж іііііі патрынрхп Ніклпа. Аднак г.тта
знссткпабннрі "ЦЦ.П І4М, што 1) уадэіпі той час днум енісканнм нп адной кнфсдры
бмці, цо можна; 2) у слборным дзеянні пасля Мяфодтія, енісклпа Мсціслаў» кага
I Арціапсклга, стаіць дакллднл Іаакім Дэіякпніч, адпак І.‘н назнлны епіскацам
Ссрба-Сланеііскім. Гл. Дрг-цц. |’ОСс. Вцн., VI С.2ВЬ
3 Клнеў быў іюагонч горвдказакоў. Тут Іосіф 15 саканіка 1669 г. па< ннціў у днякаііы
в.ДлІмІтрыя, які быў нотым мітраполітлм растоўскім. ГлядзІ: Дценпыя Зппіскі
Сн.Днмнтр. у Древ.Росс. Внн„ VII. С.2.
22
ВаганавдйД а ў наступнь , годзе, ц сакавіка. памёр у
горадэе Любліпе 1 пахаваны 23 кастрычніка грэчаскім мітрапалітам
Макарыем Лігарыдам у Дзятлав.цкім манастыры.
8.	СЕРАПІЕН, альбо, па некаторых каталогах, Сврафім Пал-
хоўскі. Таксама архімандрыт Слуцкага манастыра, эацвсрджаны
ў сане ешскапа прывілеем караля Аўгуста II, дадзеным 30 верасня
169? г. Няма сумнення, што да гэтага часу на працягу 20 гадоў
Беларуская епіскапія сіротстаавала, бо толькі тое I зідаць, што
рзуіты моцнз дамагаліся, адабраушы галоўную Спаскую царкву,
знішмыць і кафедру праваслаўнага епіскапа ў Магілёве, а кароль
Сабескі грозна прымушаў тутэйшых жыхароў да прыняцця упі?.
Гэты епіскап тытулаваўся намеснікам мітраполіі Кіеўскай і эк-
заршай Свяцейшага трону Апостальскага Канстанг.інопальскага I
архімандрытам Слуцкім. Сканаў у лютым 1704 г. і пахаваны ў
магілёўскім Спаскім саборы, за правым клірасам.
9.	СІЛЬВЕСТР II, альбо Святаполк князь Чацвярцінскі. Пас-
таўлены епіскапам у Кіеве ў 1707 г., але прывілей атрымаў ад
караля Аўгуста II ужо ў 1713 г. Ён цярпеў моцныя ганенні ад
супраціўнікаў праваслаўя. Памёр у 1727 г. ў Магілйве.
10.	АРСЕНІЙ ЬЯРЛО. Абраны I хіраіанісан у 1728 г„ але не
быў ні дапушчаны на епіскапію. ні эацверджаны каралеўскім
прывілеем, хаця Імператар Пбтр II I імператрыца Ганна Іаанаўна
аб гэтым хадайнічалі. Ганіцелі дабрачэсця паспелі эрабіць тое.
што кароль Аўгуст II маніфестам 29 ліпеня РЗО г. забараніў
наэываць яго епіскапам. Таму. пражыўшы каля трох гадоў у
Магілёве ў пастаянным аэлабленні. ад'ехаў нарэшце ў Малую
Расію, I ў студзені 1733 г. атрымаў у кіраванне Пераяслаўскую
епіскапію^ дэе	рэмар К1е?ск.й акадэмП, потым
ігумен Пустынске-МІкалаеў кага манастыра. хіретеніс^У епіс«па
I прывілей ад караля Аўгуста ІП атрымвў
Пасвіў беларускую царкву каля скмі гадоў. . 1 »₽"«
, г,.м маньсыр ,„..ол^. 7 мыс...	«“
лп Вілснсквга; у см)тні-я члсы «длучвны л У
2 Гл.: Нст. оГгь Унігі с. 145 I 146
23
пераведземы архіепккапам у Масмву, дзе скана? і пахаваны »
Чудавым манастыры-
12 ІЕРАН1М ВАЛЧАНСК! Родны брат папярэдняга. пасвечаны
ў епіскапа з ігумена альбо старэйшага Віленскага Сввтадукаўскага
манастыра 2 кастрычніка 1744 г. Кіраваў паствай да 1754 г.. у
якім 14 хастрычніка ў Маплёв памёр. Пасля яго смерці, прьз
захады полацкага уніянкага мітрапаліта Фларырна Грабніцкага, які
хацеў далучыць да сябе праваслаўную Маплёўскую кафедру, плпа
Бенядэікт XIV нясціплан булай. 7 лютага 1755 г пераконваў поль-
скага кароннага канцлера Малахоўскага дамагацца адабрання
Маплёўскай епархіі да уніі’
13 ГЕОРГІЙ КАГПСКІ. Архімандрыт Кіева-Брацкага вучылі-
шчнага манастыра I рэктар Акадэміі. Паходзіў са шляхецкан мала-
рускан фаміліі; абраны пасля ўхвалерня Свяценшым урадавым
Сінодам. пасвечаны ў епіскапа 20 жніўня 1755 г. ў Кіеве. і да
надання гэтага са.іу (нягледэячы на супраціўленне папы і
Полацкага мітрапаліта Грабніцкага) атрымаў ад караля Аўгуста
III пацвярджальны прыЫлен, які дадэены яму 23 мая 1755 г У
1783 г . 23 верасня, пажалаваны архіепіскапам і членам Свяцейшага
Сінода, а 13 лютага 1795 г памёр у Магілёве і пахавацы ў царкве
Св Спаса, за правым клірасам. Пасвіў царкву ў свяціцельстпе 10
гадоў I, як сам на надгробку напісаў, 17 Гадоў змагаўся з ваўкамі,
а 22 прапёў у .іакоі з авгчкамі 3 1757 г. эасйаваў ён у Магілёве
духоўную семінг.рыю і пры сваім доме — друкарню Творы яго
эастаюцца большнП часткай у рукапісах. а з надрукаваных вядомы
1. "Ргаша у у/оіпобсі оЬуууаіеІот Когопу РоІЕкіеу у \У X Ыем/ькіедо.
Яеіідіі Сгескіеу ^угпапсогп віогасе'', нодрукаванае ў аркуш у Вар-
шаве ў 1767 г , калі Георгі падчас ін чьскай Канфедэрацыі эапро-
шаны быў для складання яе Акта і прыэначаны членам
шматбакон.на суда гіаміж праваслаўнымі, католікамі і уніятамі
Аічыцца рэдкан кцігай. 2 "О должностн Прнходскнх’ь Свяіцен-
ннковь Гэту кнігу склаў ен раэам э Парфеніем, егіісканам Сма-
леі.скім, і яна прызнана за клосічную 3 "Мсторнческоё мэйесгне
* ііа п^<ів°Р ' Н,М' С	АЗ'' іНСШчппа I і іг.ін ікнн кіім булв ў ні-|нкллл-іе
на расіАсную йову.	7 ’
24
° Могялёвской Епархнв", н^рук. у С.-Пецврбурпзкін несдцаслове
на 1775 г 4 Некалвхі паауналыіых Слоў і прывіталілыж Прах0?
!4 ЛФАНАСШ ВАЛЬХОЎСКІ. Кааалер ордзна Св дабХ
нага рялікага князя Аляксандра Неўскага, перамдэены з аікарыя
Наўгародскаіі нітраполіі, епіскана Старарускага 5 сакавіка 1795 г.
адвак пасля двухгадовага кіраваііня епархіяй, 27 жніўня 1797 г
звольнекы на пакой у Лубепскі Мгарскі нанастыр. дэе 1 студзеня
1601 г. памёр. Яго акруговая граната “Да адрынутык уніяй чадаў
праваслаўнай царквы" надрукавана ў Гісторыі аб уніі'. Тытулаваўся
епіскапам Магілёўскім і Полацкім.
15.	ІЛАРЫЁН КАНДРАТКОЎСКІ. 3 архімандрьгга Цвярскога
Калядзінскага манастыра хіраганісан 17 ліпеня 1776 г ў епіскапа
Пераяслаўскага. У 1785 г. пераведзены ў Наўгародскую Северскую
епархію, а 1 вераспя 1797 г. з гэтай — у Магілёўскую, аднак не
быў тут на кафедры. У тым самым гадзе 24 кастрычніка адхілены
ад кіравання і пераведзепы ў Наўгародскі Сечерскі Праабражэнсхі
манастыр з пенсіяй і прызначэннем настаяцелем, дзе 13 студзеня
1799 г. памёр.
16.	АІІАСТАСІЙ БРАТАНОЎСКІ. Член Расійскай акадэміі. Бу-
дучы архімандрытам Маскоўскага Наваспаскага манастыра, 5 чэр-
веня 1796 г. пажалаваны члекам СвяцеЛшага Сіпода і прызвапы
ў С- Пецярбург на пасаду законавучыцеля Кадэецкага сухапутнапа
корпуса. 20 снежня 1797 г хіратанісан у епіскапа 1 тады ж атрымаў
ордэн Св. Ганпы 1-га класа. 15 верасня 1601 г. пажалаваны
архіепіскапам, а ў 1805 г. пакліхаяы ў С.-Пецярбург для пры
сутнасці ў Св.Сінодзе, і ў снежні таго ж годв пераведзены ў
Астраханскую епархію. Пры ад'ездэе атрымаў ад Гас^дара Імпе
ратара панагію ўпргожануго дыя>гентамі 7 сяежня 18 г
прадастаўлены тытул члена Св Сіпода. аднак да атры.іаі
пра гзта. 9 днч гаго ж месяца. „лмёр. маючы ад
гадоў 3 сачыненняў яго вядомыя: чатыры кн г
словь" і класічная кніжка О расположеннн пр0П0’®*
тннском яэыкр" 3 пераклндаў чго , фрвнпузкай мо.ы яадру—ы
I Стар 418—420.
25
1. “Предохраненіе от безверія н нечестія". надрук у С- Пецярбур3е
ў 1794 г. ў 8 долю аркуша. 2. "Плач пророка Іеремін". паэма
“Арвода'', 1797 г. ў С.ПБ. у 8 долю аркуша. 3. "Пстннный Мессія.
албо доказательство о Божественном прншествін в мнр Н Хрнста
п яго Божественность" у Маскве ў 1801 г. ў 8 долю арк. 4. "Опыт
о совершенстве" э Формея. у С.-Пецярбурзе. 1805 г.
17.	ВАРЛААМ ШЫШАЦКІ. Ордэна Св.Ганны 1-й ступені ка-
валер. 3 архімандрьгга Дзятлавіцкага манастыра 1795 г. 3 чэрвеня
хіратанісан у епіскапа Жытомірскага. вікарыя Мінскай епархіі. а
ў 1799 г. 16 кастрычніка прызначаны мясцовым |епіскапам) з най-
меннем Валынскага і Жытомірскага. Потым 20 снежня 1805 г.
пераведзены на Магілёўскую кафедру і тут 23 сакавіка 1808 г.
пажалаваны архіепіскапам; але ў 1813 г. імянным высачайшым
загадам ад 1 мая пазбаўлены архірэнства і свяшчэнства і сасланы
ў Наўгарод-Северскі Праабражэнскі манастыр, дзе памёр у верасні
1821 г.
18.	ДАНІІЛ МІДДАНСКІ, іначай Натток-Міханлоўскі. Кавалер
ордэна Св.Ганны 1-га класа. Знаходзіўся спачатку ў Віленскім
Святадухавым )манастыры), потым пераведзены ў Вялікаусцюжскі
Архангельскі і пасля — у Камянецкі, што ў Падольскай епархіі,
першакласны Троіцкі манасіыр архімандрытам. 2 лютага 1806 г.
пасвечаны ў Валынскага епіскапа. а 6 ліпеня 1813 г. пераведзены
на Магілёўскую кафедру і 9 сакавіка 1816 г. пажалаваны архі-
епіскапам. Памёр 31 мая 1821 г. і пераемнікам пахаваны ў Магілёве,
у храме Св.Снаса.
19.	ІОАСАф СРЭЦЕНСКІ. Па сканчэнні навук у Цвярской
семінарыі і потым Аляксандра-Неўскай акадэміі, пастрыжаны ў
манаства ў 1795 г.. а 14 мая 1796 г. пастаўлены ігуменам у Старыцкі
манастыр. у 1798 жа — у архімандрыты ў Нілаву Асташкаўскую
пустынь. У 1800 г пераведзены ў Растоўскі Аўрааміеў манастыр
1 прызначаны рэктарам Яраслаўскай семінарыі, потым, 24 каст-
рычніка 1808 г„ — у Кляэін першакласны, і тамсама рэктарам
Цвярской семінарыі 4 снежня 1809 г. нажалаваны ордэнам Св.Ган-
ны 2-й ступені, а 21 лістапада 1810 г. пасвечаны ў епіскапа
Старарускага э тытулам вікарыя мітраполіі Наўгародскай 20 ка-
стрычніка 1811 г. пажалаваны ордэнам Св Ганны 1-га класа I 6
26
ліпеня 1013 г. пераведэены „а Смаленсжую жафедру а . 1в21 .
3 чэрвеня - на Магілеусжую, э уз.ЯАэенНен у сан аряіеп1скша.
Полацкая епаріія
Заснаванне Полацкан епіскапсжай жафедры адбылося ў па-
чатку, а па некаторых меркаваннях у канцы XI ст. 3 XV ст.,
пры ўладаранні Аляксапдра-Вітаўта. вялікага князя літоўскага. гэ-
тая епархія мела ступень архіепіскапства і да 1595 г. была кафедрай
праваслаўных архірэяў. Але на той час тутзйшыя епіскапы На-
фанаіл і яго пераемнік Грыгорый. перайшоўшы самі да уніі. то
хітрасцю, то жорсткасцю прыцягвалі да яе клір і народ правас-
лаўнай веры і паспелі нават, дзеля спакусы іх, атрымадь ад караля
Жыгімонта III прывілей на свабоду і недатыкальнасць правоў
увіяцкага духавенства і ўраўнаванне яго ў перавагах з духавен-
ствам рымскім. Нарэшце, калі пасля доўгачасовых ганенняў, на
выбарчым сойме, што адбыўся ў 1632 г. ў Варшаве, настала не-
каторае прымірэнне паміж праваслаўнымі I уніятамі, то вызначана
было ў гзтай епархіі быць двум архірэям. У выніку гэтага. кафедра
праваслаўнага архіепіскапа перанесена з Полацка ў Магілёў.
Архірэі Полацкія па парадку храналогіі наступныя
1.	МІНА. Хіратанісан кіеўскім мітрапалітам Нікіфарам у
1105 г.. памёр у 20 дэень чэрвеня 1117 г
2.	КАСМА. У Пацерыку Пячорскім (арк 190) упамінзецца,
што ён у 1147 г. быў у Кіеве на пастаўленяі мітрапаліга Клімента
3.	ІЛЛЯ.
4.	ДЗІЯНІСІЙ. Абодва гэтыя епіскапы лічацца сучаснікам
прападобнай Ефрасінні, эаснавальяіцы I ігуненні Полацжага Спа-
скага манаетыра, у Жыцпі каторай і мжаышы і. ж«ны Паршы.
па каталогу Сцябельскага. паеаіў пар«У «А П50 г. • ДРП’
ЭД 1160 Г.	1 IЙ7 г
5.	МІКАЛАЙ. Упаміпаецца ў Пячорскім ацерЫІ'’	„
|арк 206). э выпадку пастрыжэнн. нітрапалітан
Васіля. ігумена Кіеаа-Пячорскай лаГры
6	БЕЗЫМЕННЫ. Упаміпаецца ? 121
наэывае «го Уладэімірам. кажухы. ™	"Р”*’
27
града ва Уладзімір да вялікага князя Канстанціпа частху Страсцен
Гасподніх і мошчы Св.Логгіна сотніка і Св.Марыі Магдалены’
7.	АЛЕКСІЙ. Яго імя захавалася ў Кірылаўскім сінадальным
летапісе з тае прычыны. што 6 красавіка 1231 г. ён быў у Кіеве
ка пастаўленні мітрапаліта Кірыла, другога з такім імем.
8.	СЫМОН, альбо Сімеон. Наўгародэец. прысутнічаў на Ула-
дзімірскім саборы. што быў у 1274 г. пры старшынстве кіеўсхага
м.трапаліта Кірылы, аб царкоўных справах і выпраўленні духа-
ьества
9.	ГРЫГОРЫЙ. Ён у 1331 г. быў ьа Уладзіміры Валынскім
на пасвячэнні наўтародскага архіепісхапа Васіля Калекі.
10.	ФЕАДОСІЙ. Хіратанісан маскоўскім мітрапалітам Кіпры-
янам у 1392 г. Лічыцца першым поладкім архіепіскапам, якім ён
названы ў Дзеянні Наваградскага [Ньвагрудскага) сабора. які ад-
быўся ў 1415 г. пры старэншынстве Грыгорыя Семіўлаха. альбо
Цамблака. кіеўскім мітрадалітам для кіразанмя літоўсхімі епархіямі
незалежна ад маскоўскага.
11.	ФОЦІЙ. Упамінаецца таксама ў 1415 г.. аднак яго імя
адсутнічае ў польскіх каталогах. Верагодна ён, альбо яго папя-
рэднік. у 1417 г. быў адпраўлены з друпмі літоўскімі епіскапамі
па Канстанпкі сабор.
12	ЛУКА. У 1495 г. ён быў на пастаўленні Кіеўскага
мітрапалгга Макарыя. Імя яго эахавалася ў рукапісе Арх.Кіеўскага
летапісу. дзе аднак Лука названы епіскапамI 2 (у 1503).
13.	ЯЎФІМІЙ АКУШКОВІЧ БОСКІ. Ён прысутнічаў на
Віленскім саборы праваслаўных літоўскіх архірэяў. які адбыўся
18 студэеня 1509 г пры старэйшынстве кіеўскага мітрапаліта
Іосіфа; у дэеянні тытулаваны епіскапам
14	НАфАНАІЛ. Упамінаецца ў Літ Метрыцы 1524 г
15.	ІОСіФ. Сцябельскі тытулуе яго архіепіскапам. памылкова
лічачы папярэднікам Яўфімія У 1526 г ён уэведзены на Кіеўскую
мітрадолію. якой кіраваў 12 гадоў.
I Гл Цер» Нстор , |, 113 Параун Нст Гос.Рос Кдрамэіна III С.504
2 Гл Нст. Гос Росс.КдрдмзІна. VI, прнм 403.
28
16.	СІМЕОН. Архіепіслвд, упаміваевда ў Кароннай Метпыцы
1533-1543 гт.
17	АРСЕНЬ ШЫШКА. Упамікаевда ў 1562 г. Стрыйкоўскі'
піша, што ён пры занявді рускімі Полацка выведэевы ў налон.
18.	ТРЫФАК. Хіратаяісая у 1563 г., але ў вдльскіх каталогах
адсутнічае.
19.	АФАІІАСІЙ. з роду -лязё, Пялеўскіх. Хіратанісан на ха-
федру ў 1566 г. Памёр у Кірылавым Белазерскім манастыры і ў
ім пахаваны ў паперці Успепскам царкаы. каля паўночных дзвярэй.
20.	АНТОІІІН. Упамінаецца ў 1572 г. на Маскоўскім саборы
аб чацвёртым шлюбе цара Іаана Васілевіча Грознага. Ён тытулаваны
архіепіскапаім Полацкім і Велікалуцкіх. У 1577 г. ўзведзены на
Маскоўскую мітраполію.
21.	КІГП'ЫЯН. Пасвечаны на архіепіскапства ў Мгскве. У
1579 г. кароль Стзфая Батсрый, па паведамленні Стрыйкоўскага2.
авалодаўшы Полацкам, узяў яго ў палон.
22.	ГЕРМАН ХРАБТОПГЧ. Нясецкі не памянуў яго, але Сця-
бельскі лічыць яго сярод архіепіскапаў. упамінаіочы пад 1582 г.
(Павінен быць пазнсй, 1595 г. Уніят Загорскі. гл ніжэй).
23.	САРСЛФОНІЙ БАЛАХ. Уп. ў 1585 г
24.	ФЕАФАН БАГДАН РПІНСЮ. Яго імя захавалася ў лісце
мраля Жытінонта, дадэевым 14 чэрвеші 1588 г. мап.»еўсхім гра-
мадзяна»., паводле якога Свдсш наяастыр. везалежяа ад воладхага
архірзя. аддадзены ў іх уладазне э усімі яго маёятмм!
АГХІРЭІ ПОААЦКІЯ
Праваслаўныя'
25 АФЛНАСІЙ ЦЯГЛЕН
КІ. Упамінаецца ў акт Літ
Метрыкі 1590 г.
Укіяты
1. НАФАНАІЛ СЯЛЕЦКІ
Хіратапісан. паводле паведам-
леякя Сцябелккага. у 1590 г
ІХЯ яго эахавалася ў прывмеі
, Кн XXV Ллд, 1. «рк	’
Э	АЛЛ' IV. т	п ПЮ.І» н’"“’ Па,в“зм №’
3 Гл. БеАлрусгг. чрх. АРе,н грамогь
675
29
26.	МЯЛЕЦІ СМАТРЫЦКІ.
Хіратанісан патрыярхам Іеру-
салімскім Феафанам у Кіеве ў
1620 г. з архімандрыта Дзяр-
манскага манастыра. Пасля
пяцігадовай вандроўкі па
ўсходніх землях, у 1627 г., вяр-
нуўшыся на Радзіму і будучы
ганімы ворагамі праваслаўя, ён,
дзеля сваёй бяспекі, адважыўся
прыняць унію. I хаця ў хуткім
часе ўрачыста ў гэтым рас-
каяўся, аднак, запалоханы паг-
розамі уніятаў і спакушаны
абяцаннем багатага пансіёну,
зноў да іх далучыўся. Папа Ур-
бап VIII узнагародэіў яго
тытулам архіепіскапа Іерс-
польскага. Аднак Мялеці. не
карыстаючыся гэтым, жыў за
архімандрыта ў Дзярманскім
манастыры да смерці, якая на-
дышла ў 1633 т.
27.	СІЛЬВЕСТР КОСАЎ’.
Паводле прывілея караля Яна
Казіміра. дадзенага ў 1649 г.,
будучы на Кіеўскай мітраполіі,
кіраваў Магілёўскай і Полац-
кай епархіяй і тытулаваўся
Полацкім архіешскапам.
28.	КАЛІСТ РЫТАРАЙСКІ.
13 сакавіка 1656 г. пастаўлены
маскоўскім патрыярхам Ніка-
нам з ігумена Віцебскага Мар-
* Гл- Мдгілёўскіх врхіваў.
караля Жыгімонта III, дадзеным
30 ліпеня 1595 г. аб свабодзе і
недатыкальнасці правоў
уніяцкага духавенства. Ён тыту-
лаваны архіепіскапам Полацкім,
Віцебскім і Мсціслаўскім.
2.	ГРЫГОРЫЙ ГЕРМАН ЗА-
ГОРСКІ. Падпісаў ліст літоўскіх
архірэяў папе Кліменту VIII і
на дзеянні Брэсцкага сабора, які
адбыўся ў 1596 г. аб далучэнні
да рымскай царквы. Памёр у
1600 г.
3.	ГЕДЭОН БРОЛЬШЦКІ.
Хіратанісан у 1601 г. паводле
прывілея караля Жыгімонта III;
памёр у 1618 г.
4.	ІААСАФ КУНЦЭВІЧ.
Пасвечаны ў 1618 г. Злосны
ганіцель праваслаўных, ад рукі
якіх 12 лістапада 1623 г. пакут-
ваў, забіты і кінуты ў раку
Дзвіну.
5.	АНТОНІЙ, альбо (павод-
ле каталога Аллація) Анастасій
Сялява. Хіратанісан у 1624 г.,
а ў 1642 г. абраны на Кіеўскую
мітраполію. Аднак у ліку
антымітрапалітаў не паказаны
ён, без сумнення таму, што пра-
васлаўны мітрапаліт Пётр
Магіла яшчэ ў 1633 г. паспеў
адвярнуць Сафійскую кафедру
ад уніятаў і тым паслабіць іх
30
кавага манастыра намеснікам
епіскапскай кафедры. У чэрвені
наступнага года хіратанісан у
епіскапа. Ён кіраваў магілёў-
скай паствай да 1661 г.
уладыцтва сярод кіеўскан пас-
твы.
6.	ГАЎРЫІЛ КАЛЯДА Па-
свячоны ў 1655 г., у 1664 г.
эрабіўся адміністратарам
мітраполіі, а праэ два гады
нрывілеем караля Яна Казіміра
пажалаваны на кіеўскага
мітрапаліта. Памёр у 1674 г., ад-
нак паміж антымітрапалітамі не
лічыцца.
7.	КІПРЫЯН ЗАХОЎСКІ.
1674 г.. памёр у 1693 г.
0. МАРДЗІЯН БЕЛАЗОР
1697 г., памёр у 1707 г.
9.	СІЛЬВЕСТР ШГГКЕВІЧ.
1709., памёр у 1719 г.
10	ФЛАРЫЯН ГРАБНІЦКІ.
1719 г., памёр у 1762 г.
11.	ІЛСАН ЮНОША-СМА-
ГАЖЭЎСКІ. 1762 г.
Аб Мсгіяёўскай семінарыі
Першапачаткова вучылішча ў Магілёве адкрываецца ў канцы
XVI ст. Кароль Стэфан Баторый надаў Магілёву магдэбургскае
права сваім лістом ад 28 студзеня 1578 г.’ Сярод шматлікіх гра-
мадзянскіх прывілеяў, дазволіў адчыніць тут хрысціянскую школу
(зсЬоІат Сіігізііапат). Яна знаходзілася пры тутэйшай Богаяў-
ленскай царкве. Пасля ўпарадкавання і стварэння манастыра ёй
далі назву вучылішча. Магілёўскія грамадзяне заснавалі тут цар-
і Гэты I настунныя лісты Жыгімонта 5 снеж. 1602 г. I грвната цара Алжксея
Міхайлавіча 15 верасня 1655 г . на жкіж робяццв тут спасылкі. яялходэжцца ?
Бе.ларус. архіое стараж. грамлт. Частхв 1, п«д № 28 I М.
31
коўнае брацтва, ці Чалавекалюбівае таварыства, члены якога аба-
вязаны былі ўносіць у брацкую скарбонку адвольныя ўклады на
богаслужбовыя выдаткі, дапамогу бедным. нявольнікам. хворым
і на пахаванне немаёмых, а таксама ўзялі на сябе ўтрыманне
школы 1 настаўнікаў. У сваёй пастанове, пацверджанай лістом
караля Жыгімоята III 5 снежня 1602 г.. яны адносна гэтага пытанші
пастанавілі наступнае: "вь школе брацкой детн братвы упнсноі
н убопогь снроть. языка н пнсьма Словенского, Руского, Грече-
ского, Латнн’ьского н Польского, накладом’ь брацкнм'ь учнтн по-
вннны, ведлуг застановеня нашого брацкого; так'ь же п людей,
в-ь ппсьме учоныхь. асоб-ь духовныгь п свецкнхтэ, для наукп школ-
ное, до проповедн слова Божого н до паукн детей досконалыхь
вь справе н звыклостн своен захоьатп маем’ь". Гэтае дабрачыннае
таварыства, ці брацтва, ад імя якога і сама Богаяўленская царква
называецца да гэтых часоў Брацкаю, паводле таго ж каралеўскага
прывілею энаходзіцца ў падпарадкаванні кіеўскага мітрапаліта і
выведзена з падсуднасці свецкіх улад, а будынак яго вызвалены
ад усякіх грамадзянскіх павіннасцей. Іерусалімскі патрыярх Фе-
афан граматай 1620 г. блаславіў адкрыццё пры Богаяўленскай цар
кве манастыра і разам з гэтым пацвердзіў існаванне вучылішчнага
брацтва. Пазней кароль Уладзіслаў IV пацвярджальным прыві^еям,
дадзеным 19 сакавіка 1633 г., дазволіў завесці пры Брацкім ма-
настыры друкарню і ў ёй друкаваць кніп — не толькі падручнікі
для дзяцей, але і для хрысціянскага народу на рускай, грэчаскан,
лацінскай і польскай мовах’. А цар Аляксей Міхайлавіч з нагоды
Сп^1і!^«ОС?Н?і₽вРеІМ’ ,,,С'441- Сопікаў у Росс. бнб. І.С.92 I 299 упамінае I)
Транквілійна Евангеліе учнтелыіое воскресное іераманаха Кірыла
апотняе - у |б19	7 Ма,1лёве У 16,6 г- ? 4 Аолю “
магілвўскага кн1гл.п«2? Л*чв,ы ^этыя кнігі першапачатковым вырабам
Існавала. Г.эн	*“”*"* 3₽аб‘ЦЬ ВЫСМОВУ' што яно тут I раней
мяедіем «млль у	АААзенага на мсневянне друмірні. яяоя
апошнюю.	3 к1ева'ПячэрскаЙ, калі толькі не раней за гэтую
32
далучэшія да Расійскай д^ржавы ў свабй даравальнай грамаце
15 верасня 1655 г.. даючы жыхарам гэтага горада асаблівыя нравы
і вольнасці. заэначыў: "быть в Могнлёве учнлшцам аравославной
хрнстаанской веры греческого закона, протав кневскнх учмлгац".
3 1757 г. праасвяшчэнны Георгій ва ўмовах ганенняў э боку
католікаў і уніятаў, пачаўшы ствараць семінарыю, у 1768 г. 18
красавіка атрымаў ад караля Станіслава Аўгуста новы і асобы
дазвол перавесці праваслаўпыя вучылішчы, дзеля зручнага месца,
на прадмесце горада Магілёва, да царквы Св.Мікалая' і ўтварыць
друкарню, э тым, аднак, каб у ёй не друкавалі кніг ерэтычных
і поўных атрутнай лаянкі па спрэчных прадметахI 2. Першапачаткова
адчынены былі ў семінарыі толькі ніжэйшыя класы, з прычыны
недахопу настаўнікаў. Аднак Георгій паклікаў з Кіеўскай акадэміі
некалькі студэнтаў і праз гэта скора паспеў адкрыць кафедры
не толькі для багаслоўскіх і філасофскіх навук, але і для навучання
гэбрэйтскай і грэчаскай мовам.
Яшчэ да далучэння Беларускага краю |да Расііі на ўтрыманве
тутэйшых вучылішчаў давалася ад Расійскага ўрада па загаду 16
красавіка 1758 г. гадавое жалаванне па 400 руб. а э 1780 г.. калі
была арганізавапа семінарыя, пакладзеяа 2500 руб разам э По-
лацкімі школамі. 3 1798 г гэты аклад павялічыўся да 3500 руб.
потым да 7 тыс. рублёў. Нарэшце. пасля повага пераўтварэвкя
духоўных вучылішчаў. Магілеўская семінарыя. адпаведяа таму як
і сама енархія, прылічана да 2-га разраду і да акругі С Пецяр
бургскай акадэміі. і цяпер. адпаведна высачайша ьшверджаяым
22 мая 1820 г. штатам. атрымлівае акладнага жалавання
руб. Паводле Статуга семінары.. » кіруюпь рэкгар .
Напачатку ўстанова была падначалена прэфектам. ха
I Цяі.ер тут Дух. Прытодсхое вучмяітяв.	* ІдрумрнІІ
> Т«« У полмжін «ршШм»	оо.іхр'і-тс|"0",іг1'
Ье,е1ускІг.Ь«ІМ..І«й™^	Вг.ор «Р- ЛР" 0““""'
у о«|го8сІД «.уіо МрЫПІОП)тЬ р.Іп.е оо.кжу
Ч.І. пв кянцы
33
пачалі яшчэ мець і рэктараў. Падаецца спіс
паслядоўнасці.
час акрамя іх
другіх у храналагічнай
Рэктары:
1.	Іаасаф. Архімандрыт
Магілёўскага Брацкага вучы-
лішчнага манастыра. Кіраваў з
1798 да 1803.
2.	Феафан Раманоўск.1. Бы-
лы прэфект і ігумен, потым
архімандрыт Аршанскага мана-
стыра і выкладчык багаслоўя.
Кіраваў да 1807 г„ калі пера-
ведзены ў Астрожскі перша-
класны манастыр са званнем
рэктара Валынскай семінарыі. а
потым, 22 лютага 1812 г. — у
Чарнігаўскі Елецкі. таксама
першага класа, дзе і памёр 1
студзеня 1813 г.
3.	Нікадзім. Віцэ-дырэктагр,
іераманах. Кіраваў каля двух
гадоў.
4.	Юсгын. Архімандрыт
Аршанскага Куцеінскага мана-
стыра і выкладчык багаслоўя э
1810 г. да 1812 г.
5.	Іосіф. Архімандрыт
Віцебскага Маркава манастыра,
(кіраваў) у 1813 г.
6.	Міхаіл Багуслаўсжі. Про-
таіерэй Магілёўскага Іосіф-
скага сабора. |кіраваў) у 1814 г.
7.	Венедыкт Грыгаровіч.
Магістр. архімандрыт Аршан-
скага манастыра і прафесар бс.-
гаслоўскіх навух. Кіраваў з
тых і
Прэфекты:
1.	Іаан Скольскі. Протаіе-
рэн. Кіраваў да 1780 г.
2.	Іаан Грыгаровіч. Свецкі.
быў настаўнікам рыторыкі. Кі-
раваў семінарыяй з 1781 г. да
1784 г. Потым пастаўлены про-
таіерэем у Гомельскую Пра-
абражэнскую царкву, а пасля
адкрыцця духоўных вучылі-
шчаў, на новым пераўтварэнні,
быў рэктарам гомельскіх павя-
товага і прыходскага з 1810 г.
да 1820 г.
3.	Міхаіл Багуслаўскі, про-
таіерэй Магілёўскага кафед-
ральнага сабора. Кіраваў адзін
год. Ён быў потым рэктарам у
1814 г.
4.	Сампсон Цвяткоўскі. Са
свецкіх. |Кіраваў) з 1787 г. Ён
першы пачаў выкладаць філа-
софію і, будучы прэфектам се-
мінарыі. кіраваў адначасова і
народным вучылішчам.
5.	Андрэй Прыгароўскі
Протаіерэй Магілёўскам Уваск-
рэсенскай царквы. (Кіраваў) з
1795 да 1799, быў таксама вы-
кладчыкам філасофіі.
6.	Феафан Раманоўскі-
ігумен Аршанскага Куцеінскага
манастыра і выкладчык філасо-
фіі з 1800 г., потым рэктар
верасня 1814 г. да 1021 і„ у
якім пераведзены ў Бораўскі
Пафнуціеў першакласны мана-
стыр са эваннем рэктара і пра-
фесара Калужскай семінарыі.
8. Мелеці Леантовіч.
Магістр, архімандрыт і прафе-
сар багаслоўя. Быў напачатку
інспектарам у Кіеўскай акадэ-
міі. Пасля двухгадовага кіра-
вання, у 1823 г. пераведзены ў
Елеазараў манаст’ір Пскоўскай
епархіі са званпем рэктара і
прафесара тамашняй семінарыі.
9. Аркадзім. У 1823 г. пе-
раведзены з Уладзімірскага
Багалюбава 3-га класа манасты-
ра архімандрытам Аршанскім.
Знаходзіцца дасёння.
Апісанне бедарускіх манасгыроў’
I. БАРКАЛАБАЎСКІ УЗНЯСЕНСКІ2 дзявочы эаштагны маяа-
стыр знаходзіцца ў Быхаўскім павеце. бліз мястэчка Баркалабава
Адлегласць ад павятовага горада 12 вёрст. Назву мае ад урочышча
Барока, якое ахвяраваді на яго Багдан Вільгельмавіч Стэткевіч і
яго жонка Алена ў ліку іншай маёмасці Пра першапачатковае
заснаванне гэтага манастыра нічога невідома ні па запісах. ні з
1	У гэтнм апіслнні манастыры раэмешчамы у алфаяітным парадіу, э пазначэннем
несцлў. дзе кожнн э Іх эмешчаны Г мінулым аыдвнні Мст.РоссЛерар
2	Гл. Мст.Росс. Ісрар. III С428.
7.	Феактыст. Саборны іера-
манах і настаўнік філасофіі.
(Кіраваў) а 1803 г. да 1805 г.,
у якім выбыў у Волагду.
8.	Нікадзім. Саборны іера-
манах. (Кіраваў) з 1806 г., по-
тым быў віцэ-рэктарам.
9.	Герасім Прыгароўскі.
Святар Магілёўскай Успенскан
царквы, віцэ-прэфект. (Кіраваў)
у 1810 г. (нядоўта).
10.	Канстанцін Кітовіч. Са
свецкіх настаўнікаў. 3 1810 г.
быў інспектарам, а потым, з
1813 г. да верасня 1814 г., прэ-
фектам. Выбыў у грамадэян-
скую службу.
34
паданняў; а галоўны храм у імя Узнясенші Гасподня названы ў
,641 г. і асвячоны ў наступным |годэе| як відаць з сучаснага
надпісу, «і знаходзіцца ў царкве. на сцяне: "В лето оть С.М.
7156. а оть Р.Х. 1648. мес. Мая 11 д. нзволеніемь н благодатію
Святого Жввотворятаго Духа. збудаваігь сей храм во славу ве-
лнкаго Бога н Спаса нашего Н.Хріста. вь честь же н пямять славнаго
Его вознесенія, во св.абіцежятельной обітелі Борколабовской де-
внческой, вь княжестве Лнтсвскомь вь повете Оршанскомь суіцей.
прн державе Государя нашега В. Короля Владнслава четвёртаго,
прн всечестномь О. Іонле Труцевнче. нгумене Кутепнскомь, Буй-
ннцкомь н Борколабовскомь, первопачальншсь н аснователь мо-
настырей, прп Нгуменін Фотнніе Кяркоровме, первоначальной,
коштомь благородного я православного, его ммлостн Пана Фёдора
Багдана Стегкевнча, Каштеляна Новградскаго н прп сыне его мн-
лостп Пане Мпханле-Владнміре Стегкевнче; руходействіемь же
Господнна О. Макарія Лнгарпдія. Божіею мнлостію православнаго
Міггрополнта Греческаго, внкарія іі Екзарха Святейшаго фрону,
пры Державе пашега В. Короля Іоанна Третіяго н прн всечестнамь
отце Господнне Гедеоне Клнмовнче, Нгумене Кутеннскяхь мона-
стырен, освятнся сей Божественный храмь прн Нгуменін Ксена-
фонтін Коснловне, я положены во Св. олтаре его моіцн СС.
мученмкь Сергія н Вакха, м Св. велнкомученнцы Варвары, в-ь лето
оть С.Света 7157, от воплоіценія же Хр,.стова 1649, мес. Маія 29
дня".
Другі храм у імя Св. Іаана Прадцечы, з прэдзелам Св.Мікалая
і званіцай, злучанай э гэтым кормусам, пабудаваны, як сведчыць
паданне, у адзін час з галоўнай царквой і таксама коштам не-
забыўнага Багдана Стэцкевіча. У памяць аб ім манастыр захоўвае
ў царкве выявы яго і супугі, Алены Багданаўны, княжны Сала-
мярыцкай. У чатырох вяршках ад абіцелі стаіць капліца, у якой
народ з бліжэйшых мясцін збіраецца ў дні Св.Мікалая на бага-
молле.
У галоўнан царкве манастыра маецца цудатворны абраз Боскай
Маці, пра яўленне якога знойдзены ў архіве наступны гістарычны
запіс. Тайну Цареву подоба°ть храннтн, а дела Божія открыватн.
Попушеніемь Божінмь бывшей бранн вь Польше н Лмтве вь лета
36
оть С.М. 7167, а оть Р.Х. 1659 ппм
прн державе Польегагл
Вла*“ чепіертаго'Гр„душе о6ратно Поаыц][ ^ая
„усскнх, проэваніемь ПожарсДЙ, іімея цЛ8й сь сабою ешо Нгаву
Пресв. Ьогоподпць.. егда пр11!де на место сіо ]ед	-У
оелошхь,- тогдвста Нкена хеП0дзмц1на. ТрУДясь же князь, н Готя
копскою сплоіо младыміі отрокамі еао1імі, лолгмутн 1шчіохе
усне; п бысгь Пко.га «еардвнжнь, Сіе вадя пзйде кь
мепііі, тсгда бывшсй Фотпшн Кнркоровне. п рече: возн1гге Нкону
ПресвяТаЯ БогороДмцы; вндно Оо хотеть Матв Божія зДе пребы-
вагп'' і і:ші. Святкававне іэтае адбываецца штогод ліпоня 11 дня,
у дзспь Спяялікапакутіііцы Яўфіміі, у які абраз гэты быў пры-
вевены ў макастыр. А ў гапліцы, што стаіць па-за манастаіром.
знаходзіцца абраз Сп.Мікалая, токсама шацуемы як цудатворны.
3 укладаў, акрамя свяшчэішых пасудзін і адзення, вартае ўвагі
Евангелле пацрастодьнае, абкладзенае аксамітам алняковага колеру
і ўпрыгожапае срэбнымі э цазалотай выявамі чатырох Еваягелістаў
і чатырох Сзяціцеляў, у сярэдзіне якіх паказана Укрыткаванііе
Спаса. Гіа нізе аркушаў знаходзіцца насгунны ўкладны запіс: "Лета
7155 (1678) Іюля 18 д. но Указу велпкаго господпна Святейшаго
І'.ір ь Іоакпма Московскаго н всея Россін п свехь северныхь страігь
Патріарха, дана сія кянга пзь его Святейшаго Патріарха домовая
кезны, областм Польскаго Королевскаго велнчества города Бор-
колабова нь Борколабовскій девнчь монастырь, вь церковь Воз-
несенія Господпя безденежяо".
Манастыр гэты атрымаў ва ўладанне ад заснавальніка Багдана
Стэткевіча паводлс граматы 1641 г. чзргеня 24 урочышча, альбо
востраў Барок, шэсць валогаў зямлі для пашві 1 нлын іга рацэ
Рэкце з рыбнымі ловамі, э такі» тэстамвнтам. каб аргашэманы
быў праваслаўвы атульважыцельяы дзявочы маяастыр. Як у тэ-
стамекце яго вапісана: ''Прыкладам I правіламі мавастыра вакев-
скага Куцеінскага, інаківі тутэйшыя затаўвалі б вепарушна
1 Вядомв. што квроль Улвдэіслоў ,У ЖмГ^|Ш™’1'",'ч ,₽,п, ж гол» » ЛІСМ1МЛ»;
пераемкік «-о I вр«т Я|, ’^'"|р Слм„ аво« >ІЛ»ПЬ.Т
каранаваны ў наступным !549 г. !7 студ •
пра яўленне абраза летазлічэнне недакладнае
37
вечныл чвсы веру дабрачынную, зусім пе адхіляючыся ад стара.
жытпай веры і паслушэнства свяцейшага патрыярха Канстан-
цінопальскага да Рымлян і упіятаў". Абіцель гэтая напачатку
паводле тэстамэнту была даручана мва ўладу, спраэаванне і пільны
дазор" ігумену куцеінскаму Іаілю Труцэвічу, з тым, "каб яе, не
адрозніваючы ў парадках агульнажыція ад дзяаочага Лршанскага
манастыра, забяспечвалі б усё неабходнае да харчаваішя. а Пры.
бытхі ўлзсныя з ім бы падзяляла" .
У хуткім чзсе сын і спадчыннік Стэткевіча Міхаіл-Уладзімір
ахвяраваў манастыру асобным лістом, дадзеным 1652 г. 12 краса-
віка, нопыя і больніыя ўгоддзі: вёску Касцянку, якая раней на-
зывалася Сутокі, вёску Халмы і пусташ Сабалёўку, якімі гэты
манастыр абавязаны быў карыстацца сумесна э мужчынскім
Буйніцкім |манастыром|, на той падстове, што абедзве абіцелі ат-
рымалі іх з рух аднаго фундатара. Пасля доўгатэрміновых судовых
спрэчак, што адбыліся паміж двума мапастырамі, гэтая пастанова
прызнана абавязковай і да ўзаемпага іх успакаення зацверд&ана
дэкрэтам кіеўскага мітрапаліта Цімафея ад 3 сакавіка 1752 г.
Цяпер у аэначаных пасяленнях лічыцца, пазодле апошняй
рэвізіі, прыпісаных да гзтага манастыра душ мужчынскага полу
90 і жаночага ВВ. Зямлі ворйай, сепажацяў і ўвогуле прыдатнай
і няўдобіцы лічыцца да 1355 дзесяцін.
Пры гэтым манастыры адпраўляюцца тры кірмашы на год:
на свята Узнясення Гасподня, 24 чэрвеня на Раство Прадцечы і
29 жніўня, на адсячзнне галааы Іаана Прадцечы. Але найболыны
эбор народу і з аддаленых месцаў бывае да цудатворнага абраза
Багародзіцы пры святкаванні яго яўлення.
Паводле манастырскіх запісаў настаяцельніцы, альбо ігуменні,
ВЯДОМЫ Наступныя:
1	Фаціння Кіркораўна, 1648 г.
2.	Ксенафонція Касілаўна, 1649 г.
* в«Тв	ФУ’,АДтара тлумачыцца тым, што Багдан Стэткевіч 1 яго ліонкл, як
дома. ылі заснаьальнікамі I ў іадчыкамі таксама I Аршанскага Куцеінскага
лэявочага мамастыра.
38
3.	Паісіл Юхпевічава, 1672 г.
4.	Севасцяна Адалевічава, 1736 г.
5.	Анфіса. 1737 г.
6.	Аігганіна, 1752 г.
7.	Хрыстафора, 1753 г.
0. Апалінарыя Карабаккава, 1760 г.
9.	Дзіянісія Фёдаравічава, 1778 г.
10.	Маўра Падпораўская, 1781 г.
11.	Еліэавета Карбінава, з 1795 г. да 1798 г.
12.	Сусана Томашэўская, з 1790 г. да 1820 г.
13.	Пятрояія Булыева, пастаяцельніца і казначэйша; зна-
ходзіцца дасёння.
II.	БАРКАЛАБА>СКІ СЕЯТАДУХАЎ мужчынскі праваслаўны
манастыр’ зваходзіўся ў мястэчку Еаркалабада паблізу дзявочап
абіцелі гэтага імя. 2н быў црьшісаны да Буйыіцкага манастыра.
Аднак час ствэрзішя яго невядокы, так што ёп у ліку беларускіх
ьіаііастыроў нідэе не ўпамінаецца. Аднак э ліста стольніка літоў-
скага, графа Стаяіслава Сапегі. дадзенага 27 ліотага 1690 г., відаць,
што гэты манастыр існаваў пімат раней таго часу, бо Сапега ў
сваім лісце згадзіўся задаволіць жаданне жыхароў добрачасцівая
веры, аднавіць у Баркалабаве царкву імя Сэ.Георгія, даручыўшы
і яе ў кіраванне ігумепа тутэйшай і Буішіцкай абіцелі Іосіфа
Драніка, і зацвердэіў праводзіць, па даўпяму звычаю, гадавыя
кірмашы, як пры манастыры, так і пры царкве, у дні храмавых
святаў. Калі і кім ёп энішчаяы, невядома У цяперашняй вёсцы
(былым мястэчку) Баркалабава знаходзіцца адяа толькі царква.
якая з праваслаўяай перароблепа на увію ў П4? г. , эяачыць
яна ёсць альбо Георгіеўская. альбо рэштка Духава маяастыра
III.	БУЙНІЦКІ СВЯТАДУХАЎ’ Магілёўскай епархіі заштапіы
мужчынскі манастыр знаходэіцца на адлегласці ад горада Магілёва
1 Пра гэты монастыр у Пст Росе.Іерартів не уммімеппл
2 Гл. Нстор. оОі» УнІІ. С.443.
3 Гл. Нстор. Росс. Іерархін, III. С.46І.
39
ў ПДЦІ плрстах па Быхаўскай дврозе, на правым беразо Анппра
Пабудманы йн каля яра Круцева, альбо Глыбокога. недалёкд ад
нястэчка Буйніч. чаму і наэваны Буйніцкі. Заспаваў манастыр гэты
Ў 1593 г. староста Крычоўскі, кпязь Багдап СалаМярыцкі, пажа-
лавпўМгы яму дзпе валрк! зямлі э пажыткамі і бортным дрэвам’.
Паэпейшым часам, менавіта 1633 г. жпіўня 1, Багдан Вільгельмавіч
Стэткевіч, падкаморы Мсціслаўскі, і яго жонка, кяяжна Алеца з
Саламярыцкіх, дачка памяііутага старосты, ахшіравалі яму. як у
лісце запісапа, “зямлі валокаў сто, йёску Касцянку, ад даўнейшых
часоў ітззываную Сутокі, і пёску Слабодку, паэываную Холм, з
людзьмі, зямлёйі груіітамі аселымі і невсёлымі, ворнымі і нявор-
пымі, раэроскамі і зараслямі, селііцчамі, йагноямі, засценкамі, се-
пажацямі мурожнымі, з рэкамі, стапамі. ставішчамі, сажалкамі,
лясамі, пушчамі, гаямі, дубровамі, з дрзвам бортным, пчоламі, з
ловамі эвярынымі і птушынымі, рыбнымі і з усімі ЭЯМНЫМІ, ЛЯС-
нымі, вадзянымі, якім-цебудзь спосабам цяпер і напотым выпай-
дзенымі і названымі пажыткамі, таксама і з усімі тых вёсак людзьмі
падденымі, з платамі, чыншамі, дэякламі і ўсякімі павіннасцямі
і прыбыткамі". Гэтымі ўгоддзямі, паводле асобнай пастановы, зроб-
ленай 1652 г. красавіка 12 сынам і спадчыпнікам Багдана Стэткевіча
Міхаілам-Уладзімірам, Буйніцкі манастыр павінен быў карыстацца
разам з Баркалабаўскім дзявочым2 (манастыром) на той падставе,
што абедзве Гэтыя абіцелі атрымалі іх ад аднаго заснавальніка
(фундатара).
Сёння ў гэтым манастыры знаходзяцца наступньш пабудовы:
царква ў імя Сашэсця Св.Духа мураваная, пабудаваная на месцы
драўлянай, на новы манер, ахвяраю мадворнага саветніка Аляк-
сандра Якаўлевіча Яншына, які і пахаваны тут з жонкай; другая
царква цёплая, таксама мураваная ў імя Св.Мікалая; келлі і іншыя
пабудовы манастырскія драўляныя. Пры ім ніякіх кірмашоў не
праводзіцца, толькі ў дзень Св. жопаў міраносніц штогод бывае
вялікае сабранне народу.
Гл. адмэную грамоту яго ў Булопархнв. древ. грамогь, 4.1. ІЧ» 26.
Гл. вышэй „рв манастыр	азявочы
40
Прыпісапых да яго д>ш л1чыцца ў вёсцы Касад
Халмах мужчывскага полу 145, жаночага 155	™
„акосай, пад сядзібамі і лосан - увогуле прыдатнай і н<Шры-
датнай. лічыцца пры самім наностыры 159 дзесяці,, і 1970 сажпяў
„ры оёсцы Касцяпцы 819 дзесяцін і 79 сажняў і пры вёсцы Халмах
315 дзесяцін і 343 1/2 сажпя.
Настаяцельства ў гэтым манастыры з даўніх часоў было
ігумепскае. Па манастырскіх запісах упамінаюцца наступныя
ігумены: 1) Іосіф, альбо Іосіф Дранік. 1698 г. Ён быў адначасова
і ігуменам Варкалабаўскага Духаўскага маяастыра'. 2) Вікенцш
Бараноўай, 1739 г. 3) Іларыён Ляцша, 1752 г. 4) Пётра Ізмайлавіч,
намеснік, тады ж. Паводле ліста караля Станіслава Аўгуста, што
дадзены 1768 г. красавіка 10 Беларускаму епіскапу Георгію, гэты
манастыр прылічаны быў да Магілёўскага кафедральнага, аднак
зараз лічыцца прыпісаным да Магілёўскага Брацкага мапастыра.
3 гэтай прычыны і асобнага настаяцеля не мае.
IV.	ВІЦЕБСКІі 2 МАІ’КАЎ ТРОІЦКІ заштатны мужчынскі ма-
настыр епархіі Магілёўскав знаходзіцца ад горада Віцебска ў дзвюх
вярстах, на правым беразе Дзвіны. Пра першапачатковае заснаванне
гэтай абіцелі расказваюць, што пехта старац Марка Зымянінік, з
выхадцаў, пасяліўся тут і пабудаваў на тым месцы, дзе цяпер
стаіць манастыр, драўляную капліцу, і тых, хто прыходзіў да яго,
прымаў у агульнае жыццё. Таму і сам манастыр, ад імя засна-
вальніка, названы Маркавым. Па прашэсці некалькіх гадоў літоўскі
князь Леў-Самуіл Багданавіч Агінскі, цівун троцкі, нашчадак кня-
зёў Казельскіх. выхаваны ў праваслаўнай веры. па маленн, старца
Маркі, збудаваў на месцы капліцы малую драўлявую царкву ў
імя Жываначальнай Тройцы. і пры ёй некалькі келляў для інакаў.
Раэам з тым. на ўтрыманне абіцелі ахвяраваў ён ад імя смйго
і жонкі Соф'і граматай 1642 г. жніўня 4 зямлю з фальваркам
Шыдлоўшчыпай. Пасля гзтага шляхціц Сымон Паналіпскі адп.саў
гзтаму манастыру ў вечнае карыстанне па праву, дад‘
І644 г. студэеня 27, вёску Плешніна, а ў 1651 г. верасня 22 Еўстаф.й
і Гл. вышэй апісанне Баркалабаўсквга мужчынскага на Р°
2 Гл. Нстор. Росс. Іерархін У.С.48.
41
Піпка духоуным тэстамэятам сваім прыпісаў ва карысць яго у
Суражсюм павеце вёску Прысушына з пусташам. наэываным Усава
і некалькімі пляцамі ? самым Віцебску. і.а ўзторку за Дзвіной і
ўшз па рацэ ляжачых. Сын жа і спадчыннік заснавалы.іка абіцелі.
кяязь Карл-Сімяоя Агіяскі. мечнік Вялікага к.іяства Літоўскага,
пабудаааў у 1691 г. на месцы малой царквы большую, таксама
драўляную. 3 пяцпю галсўкамі. у імя .„в.Тройцы, і лістом свзім,
дадзекым 28 лютага таго ж гс.да. пацвердзіў уклад бацькі. Нарэшце,
у 1713 г. дастаўся яшчэ манастыру ад ваяводы віцебскага пана
Аляксандгга Пацея кавалак зямлі, што паэываласл Гаеўшчьша. ва
якой манастырскімі сялязіамі населена вёска Загор'е. На ўсе гэтыя
ўтоддзі дакументы, што дадзены былі ахвярааальнікамі, згарэлі
ў час пажару, што быў 1752 г. жніўня 2 дня. Аднак яны былі
ізноў аыпісаны з кніг земскіх і трыбуяальскіх па хадаіішцтву
ігумена Іакінфа Пелкінскага, зацверджаны трыма прывілеямі
польсюх каралёў, Аўгуста III, 1752 г. кастрычніка 10, • 1756 г..
снежня 11. таксама Стаяіслава Аўгуста 1765 г. студзеня 15, дадзе-
нымі.
Манастыр гэты перацярпеў доўгачасоьыя і моцныя ганенні
ад супраціўнікаў праваслаўя. У 1722 г. кашталян віцебскі Агінскі,
па тайнан змове з полацкім уніяцкім архіепіскапам Фларыянам
Грабніцкім, апячатаў у ім усе цэрквы і забараніў віцебскім до-
брачасцівым жыхарам хадзіць туды для багамолля У такой край-
насці манастыр павінен быў адкупіцца і для гэтага прызначыў
штогадовы плацёж па 30 яфімкаў Агінскаму’. А ў 1751 г. 22
снежня дэкан Каэімір Лукашэвіч, уварваўшыся сюды, выгнаў пра-
васлаўных манахаў, разрабаваў архіў і маёмасць. пасяліў у абіцелі
ксяндзоў базыльянскага ордэна, а ігумепа Серафіма Качэпу трымаў
у сябе за палоннага. Аднак у наступным 1752 г. па хадайніцтву
ігумена Іакірфа Пелкінскага кароль Аўгуст 111 сваім лістом. дадзе-
ным кастрычніка 10 таго года, вярнуў манастыру старыя правы,
свабоду веры і маёмасць. Пасля далучэння Беларускага краю да
Расійскай дзяржавы ён застаўся праваслаўным
Гл. Нстор. оСп, -,,ін с.216.
У ім з 1652 г паста>. .ьніцтва было ігуменскае. а ў 1798 г.
эацверджана архімапдрыя без штату. ва сваі.ч уірыманні. Паводле
ліста кіеўскага мітрапаліта Пятра Магілы (1633). гэты манастыр.
разам з Полацкім Богаяўленскім, меў выключнае права адпраўляць
кожны год. па чарзо. манахаў сваіх у Рыгу, для богаслужэння.
адпраўлення хрысціг.нскіх трэбаў і міласціннага збору. Гэтае права
шматразова пацвсрджане было, а «.енааіта: 1} епісхапам беларусхім
Феадосіем Влсілерічам, 1675 г.; 2) падчас міжархірэйства на-
меснікам і адміністрагаран Ыагілёўскай епіскапіі Сільвесграм Вал-
чанскім. 1686 г. лніепя I’ д3) кіеўскім мітрапалітам Гедэонам-
Снятаполкам кн. Чацвярцінскім, 1687 г. лютага 17; 4) мітрапалітгм
Варлаамам Ясінскім, 1690 г. сакавіка 2 д.; 5) усерасійскім патры-
ярхам Адоыяпаы, 1697 г. лютага 2; 6) магілёўскім епіскапам Се-
рапіснам Палхоўскім. 1699 г.; 7) экэархам Стэфанам Яворскім.
1715 г. кастрычігіка 7; 8) Свяцейшы.ч урадавым Сінодам. 1723 г.
ліпеня ЗО’.
Да вартых памяці надзей можпа адяесц: тое. што Імператар
Петр Вялікі ў 1703 г. стаяў лггерам недалёка ад манасгыра. пз
цроцілеглым беразе Дзвіча. у нвстзчку Лучзжяах. у якім блізка
рэчкі Лучосы. што упадае у Дзвіяу. зяаходзіода студкх. чкую і
сёяня называюць ЦарскаЛ У гэтан манастыры яахаваны. варты
памяці і яавагі муж. генерал-нагр Сяргей Лазаравіч Лашкароў.
які заключы? разам з князем М І.Кутузавым у 1739 г яірвк трактат
з Турцыяй.
БудынкІ ў гэтым мапастыры найболып выдатныя паступныя:
1) Саборная царква ў імя Жываначальнай Тронцы, драўляііая з
пяццю главамі. на мураваным падмурку, пзбудавапая князем
Сімяонам Агінскім, кк вышэй сказака. і па бласлаўленні чарні-
Лазара Барановіча. пры ігумене Феафане. 1691г.
і Св.Духа асвячона. Храм гэты варты ўвагі
прашэсці 132 гадоў, яшчэ моцны і зарзз
’—і насценным пісакнем кіеўскім.
Іканастас праразны, на грэчаскі густ, з паэ&лотай. месцамі па-
гаўскага епіскапа
мая 31. у дзень сашэсця
па моцы сваёй, бо па і
Унутранасць яго ўся распісана
, Не«герЫ. э Г.ТЫХ «т., зм— 7 ьел. ««« П—
42
фарбввапы, абраэы старажытнага грэчаскяга пісашія. У л1ку 1х
энаходэіцца абраэ Казаяскай Босклй МацІ, якую ахвяраваў маі1а.
у маскоўскі патрыярм НІкан. 2) АРУ™ Царкаа, у |мя МІкалая,
нураааная э орытаоран Св.Апосталаў Пятра I Паула. Будаун1ітіа
яа плчата пры Ігунено Іакінфе, а эпкончапа I асвячона пры Ігумене
Саэоцце ў 1704 г. 3) Драўляная, у Імя свяціцеля МІкалая, царква
м нанастырскай агароАжаю. на ногілках; пабудавана ў 1703 г.
4) Таксана драўляная невялікая |царква|, у імя Св Вяліканакутніцы
Параскспы. адлегласць ад нанастыра кал; 1,5 вярсты; пабудавана
таксана ў 1703 г. 5) Звапіца нуравапая ў манастырскаГі агарожы
з паўднёвага боку, асобна ад усіх цэркваў. з уяэной брамай; па-
будаплпа пры Ітумене Іакінфе каля 1760 г. На ёй сем эвапоў, з
якіх найбольшы важыць да 70 пудоў. 6) Коллі манастырскія 1
брацкія з гасгіадарчымі памяшканпямі, 7) Кругом мапастыра ага-
роджа, таксама мураваная.
Прыпісных да яго душ у вёсках Слабодцы, Загоры, Плетніне
I Прысушыно лічыцца ча апошнян рэвізІІ 143. ЗямлІ ворнай I
сенакоспай з невялікімі ляснымі эарасцямі ў навакольных межах
лічыцца: I) пры Слабодцы I Шыдлоўшчыне 322 дзесяціны I 424
кв. сажня, 2) пры Загоры 166 дзесяцін, 3| пры Плетаіне 59 дзесяцін
I 109 саж, 4) каля Прысушына і пусташы Усавай 397 дзесяцін I
1009 саж.
3 настаяцеляў манастыра вядомы толькі былыя ў ім у сярэдэіне
мінулага стагоддзя Ігумены 1) Серапіон; 2) Каліст Ратарскі ў
1656 г„ потым еп. ПолацкІ; 3) Феафан, пры ім у 1691 г. асвячопы
галоўны храм абіцелі; бп упамінаецца таксама ў грамаце патрыярха
Лдрыяна 1697 г. пра даэвол пасылаць тутэйшых манахаў у Рыгу;
4) ІІОгра; 5) Сільвестр, 6) Дасіфей, 7) Сорафім Качэпа, пры якім
манастыр эабралі баэыльяне; 0) Іакіпф Пелкінскі, упамінаецца ў
каралеўскіх Ыстах 1752 I 1756 г.
Па зацверджанні тут архімандрыі першым архімапдрытам быў
Іосіф, родам маларасіяпін, нкі паступіў з аканома С.-Пецярбургскай
Алкксандра-НеўскаП лаўры ў 1793 г. I быў да 1790 г. Ігуменам;
«н памйр у гэтым манастыры 19 сножня 1017 г.; 2) Анатолій,
ііаходжаннем вялікарасіяніп, які паступіў у Юів г. э Калязінскага
манастыра Макарыева, кіраваў да I лістапада 1020 г.; 3) Іеранім.
44
вялікарасіянін, быў у Аля сандра-Неўскай лас
спячоны ў архімапдрыта 22 кастрычпіка 1021 Гі РЫЗН‘ЧЫМ; па’
3 захавамых ад аажару I ра,ріваеання Л1СТО? /Х'ыХ?”
- ~ 2Г'’ тычацца яго ,.,сторы( эмяцг)аем ^нтаму
макастыру, якія
наступныя тры.
Ліст І-ы
Ач(рі»1 III. г Воіеу (азкі Кгбі Роізкі, ууІе1к! Хчре І_цеш,ы
Поакі. РпізкІ, Магошівск,. 2тыс!зкІ. КЦошзкІ, УУоІупзкІ. Родоізкі'
Росііазкі. ЛпІІапзкІ, ЗтоІегізкІ. ЗІеыгіегвкІ. Сгетікошзкі еі сеі. а
сігіесіегіегпу ХІ^ге 8азкі у ЕІесІог.
Огпаупшіету іут Ьіііегп рггу^ііеіет Ыазгут ^сгет * оЬеС
у кагдепш г ояоЬпа. шзгеікіеу ргеетіпепсуі яіаіоз е( сопдііІопі5
днсЬо^педо у з^іескіедо зіапц, V/ Когопіе Роізкіеу у мг УУіеІкі
Хідвіюіе НІешзкіт іегаг у пароіут Ьдддсут Іпдгіот, кото о Іуга
у/1едгіес паіеіу у Ь^дгіе паіеіаіо. Лг зпр1ікоша( до Тгопо Ыазгедо
ууіеІеЬпу п Водн Осіес НуасупІЬ Реікіпзкі, 5*оіт у ш5гу5(к1сЬ
Вгасі змгоісЬ Вагуііапомг гіііш Сгосі піе V Опіі Ьдд^сусЬ ітіепіет,
рштеп топазіепі росі Шіііет Тгоусу Рггепау5™і€;і5геу Магкок-
зкіедо, г дан’па пГопсіо*гапедо. аЬу^ту (еп топазіег рггу ргоіексуі
у Газсе Назгеу Кгоіеу/зкіеу, огаг рггу */о1по4сіасЬ гошпусЬ іппуга
Мопазіегот піе ііпі] Ьдддсут гасіюугаіі, коп5егмго\уа1і, у ромгад^
Ыаяг^ гтоспіс у нікіегдгіс гасгуіі. Му (еёу Кг 61 йо (еу зііріікі
іаяка\міе яід зкіопіюзгу, га іпзіапсу^ Рапомг Над ЫазгусЬ рггу Ьоко
Назгут іегудні^спсЬ, іп іпісдго мгвіузікіе да^пе діріотаіа од Ыау-
іазпіеувгусЬ Ргедесеззогом> Мазгусіі Кг біок РоІякісЬ дапе копзег-
іуніа,с, Індгіе г расіа соп^епіа. копвШпсуе у запзііа зеупіо\*е іп
зпо уаіоге е( гоЬоге (ггугпаідс, у тід^ сЬсдс піепапіБгопе ргамга
|пхІа апіідпнт озот е( ргахіт дпсЬоу/оут у зкіескут Іодгіот
гіііія Сгосі поп ппііі зінг^се, (епге топазіег род (іІоІетТгоусу Ргге-
паув^гі^ізгеу Магко^-зкі у до піедо паІеЦсе Сегкчгіе, Ргоіексуі
№узу/ід($геу Роппу, зкідіедо МікоІа]а, 5 Ргахеду М^сгепісгк) зіпдц
Іагі дгаііа ргозедпепдо сігса іттопііаіея е( ІіЬегІаІез, гііоі оп\
зегуіепіез, го’л'по г іппеті Іеуіе ватеу Кеіідіі. рггу ^згеікісЬ
позсіасЬ гасЬотііету у ііішіегдгату. ХУзгузІкіе ргегодаіі > }
топіо: топввіег, сіегкшіе, доЬга ісЬ. іддче мдо.’ку 5	§
Рггувпссупо х аіііпепсу^ Узо^ет, ОсЬосіепісге г аіі пепс>
45
ІезошікатІ, Еоімагк Згугііокзгсзугпа, сот аіііпепііа Ке пком,о
пагмапе, дгопіа у )чгізсіукі « тіе з'сіе МіеЬзко па чгіюгіе 2а
Оггеіоа у парос1г»іпіо Ьдозсе. у ОзоЬу іп ІіЬего ехегсіііо еі аесіігііаіе,
ііе ргажа у <1а«пе гегусіаіе піозд, омо гдоЬг со коіегіек осі
НауіазпіеузгусЬ Апіесеззого» №згусЬ у ггесгу розроШеу уг розро-
Іііо зсі у зЛізгпозсі іезі пагіапо Кеіідіі гііоз Огесі поп ОпШ, і0
«згузіко іп зіпдьіагі Мопазіегомі «угшугагопето Магко»зкіето,
„ моіежосізіміе ІЛШеЬэкіт зііоомапетп, днапіііт )іігіз езі еі іі5ц5
еопіт ЬаЬеіог, пайаіету у коггоЬопііету, гіаіас гпос «гугротіо-
піопето Лштепо«і у Зцссеззогот іедо Теуге геіідіі гііііз Сгесі
поп Опііі ЬесЦсут, іе сегкжіе угуі зресііісочгапе у топазіег сіггезсет
Ьцйожас ут бгет т огома 'і. г сіоЬг, «іозек, дгшііозе у шгізЛук
зіірга патіепіопусЬ жзгеІкісЬ ргоіекіом «упаугіо«а6, у Ьег іагіпеу
пі ой кодо рггезгкегіу, міесгпету сгазу іігумас; со асіу «згугікіт
сіо кіасіотозсі рггуізб тодіо, ІІггдгіот.
Ызгут Хіетзкіт, Сгойзкіт у іппут рггукагоіету, аЬу Іе Ыазге
Ргаога гіо акі рггуітомгапе у г пісЬ рег ехІгасШт зуугіагеапе Ьуіо.
Во кі бгедо гдка, ІЧазг^ роОрізагезгу зід ріесгдс ХАГ(іеікіедо) Х(іезі)іеа
Ыееезкіедо рггусізп^с гозкагаіізту. Оап зе Сгогіпіе гокіі Рапэкіедо
ОССНІ тіезі^са Рагсііегоіка X Цпіа, Рапозеапіа Х'азгедо XIX Коке
Аьдпзіоз Кех.
Ліст 2-і
Аедозі III, г Вогеу Іазк) Кгбі Роізкі, ХУіеІкі Хідге Шеіезкі,
Кезкі, Ршзк), Магоіеіескі, 2гті<ізкі, Кі)оіезкі, Моіупзкі, Ройоізкі,
РоВІазкі, Зпіаіапзкі, Зтоіеіізкі, Зіеіеіегзкі, СгегпіЬоіезкі, еі сеі. а
Вгіесігіегпу Хі^ге Базкі у Еіекіог.
Огааутшету Іегагпіеузгут Іізіет Рггуіеііеіет №згут, зесгеіп
іе оЬесу кагсіетіі г озоЬпа гезгеікеу ргеетіпепсуі зіаіііз еі сошііііопіз
ВасПочгпедо у 8\уіескіедо зіапц, ы когопіе РоЬкіеу у ’Л'/іеікіе/
Хідзіхуіе кііешзкіт Іегаг у па роіут Ьдсідспт ііісігіот, котп о Іут
^іейгіес паіеіу у Ь^гігіе паіегаГо Оозгіа №т дцегітопіа V* Воў°
^іеіеЬпедо Оуса Нуасупіка Реікіпзкіедо. ЗЬотепа топазіега
З.Тгоусу Маікочгакіедо. Сгесі гііііз поп-ііпііі, уу у/оіе\*ос1зі',/іе
^Негзкіт зііоо^апедо. г р.гу^сгепіет осі саіедо \Уоіе*-осізІ*а
іетпг топаз1его%уі, ІузЦсгпедо зіедтзеіпедо ріесігіезі^І іггесіедо
йапедо Іезіітопіііт: Л рой сгаз у/іеікіедо рогагц V/ тіезсіе
46
«ііерккн 1>еа3седо « гокн '752. Авдв3|а 2 апІа. „51уз(к1. . ...
докшпепіа опепш набапе у аШІ4се родогкаіу у іп сіпегев ,і8 оЬшс^
г.а сгуіп «уідіе в хідд. «ШітаНш Гвпйв5г оВ „ Водц5
агосНопусІі 1«а Батцеіа Водбапожісга у гоііеу іапомву Віеіеыі-
сгог/пу Одіпзкіск, таігопкоу/, Сігуцпоу/ ТгоскісЬ 1643 г Дц
4 (1. (Іапу, еодет аппо еі гпепзе к ТііЬппаІе 7 <1. рі2угПапу. Тез^тепі
* Вода гезгіедо Пгоскоііедо Езіа. эдо Ріркі 1651 і. ЗерІетЬга 22
гі. сіаіо^апу, согіет аппо ОсЮЬга V дгосігіе Мііерзкіт апіукоу/апу.
Рга^о тлгіесгузіе осі ’.у Водц гезгіедо Іігогігопедо Зутопа Рапо-
Іірзкіедо 1644 г. Лашшагуі 7 й. йапе. еогіет аопо. тепзе еі йіе «
гіетзі^іе Жіерзкіт ргхугпаве, рггегі №ті у РР. Надаті Назгеті
ргогіпсепао, зпріікомгаі, аЬузту зпсспггепйо зесшііаіі рггеггесгопедо
Мопазіегп, апсіогііаіе іЧ’озІга Кедіа чгуі ехргітоюапе йокшпепіа,
^гійітеііт лууі§(е гаШікоугаІі, еі іп оптіЬпз сіапзпііз еі рішсііз
зішепігііі. Му Іесіу Кгоі г РР. Васіаті Назгеті мгуг зресііікомгапе
оді^сіат/згу гіокптепіа, аЬу Сіігізііапііаз «г рапзі^асіі МазгусЬ кгге-
^уідс зід га таіезіаі Ыазг у саіозс Ягесгу Розроіііеу Маіезіаі пау-
угугзгедо Вода Ыадаіа, зоссагепгіо зеспгііаіі угуг тіапо%’апедо
Мопазіепг Магкоу/зкіедо Сгесі гііпз поп-ІЗпіІІ, сіокптепіа 5*уг у/у-
гагопе, опстп пасіапе у зІЬг^се, іако геаіпе піЫІдпе )пгі рпЫіко
пес спіріат сіегодапііа, о^гзгет рііз... опетп песеззагіа, гаІіГісаппіз,
арргоЬатпз еі іп регреЫат тетогіат га піепапізгопе Ьудг V)-
гпаіету. Со аЬу уузгузікіт сіо угіаііотозсі ргеуізс тодіо. Ііггдйот
№згут, Хіетзкіт, Сгойзкіт у іішут ргеукагшету. аЬу Іе пазіе
Ргау/о гіо акі рггуіто\уапе у г пісЬ рег ехігасішп «губапе Ьуіо.
Оо кіогедо гдкд Ыазгд росірізакзгу зід, ріесг§с Х кііе^зкіедо
рггусізпдс гозкагаіізту. Вап V/ \Уагзгакіе гокіі Рапзкіедо ЭСС
тіезіаса Стёпіа XI гіпіа. Рапокапіа Назгедо XXIV гоко.
ДпдцзШз Кех.
пацверлжаны каралвм Станіславам Аугустам
Гэты прывілей
15 студзеня 1765 г. ў Варшаве.
Ліст 3-і
Божнею мнлостню Св^йшнй Прзв-лмлвуюш.-^св.-
Пг л Ярмічества Цмператора
скнй Сннод Обвявляем сею Его	эван„я
модержца всеросснйского грамотою о	, по должяостям
Духовным, так н Светскнм. кому о ннжеоэі
47
нлн ПО случайной потребе ведать надлежнт, что генваря 28 Аа
мая 20 чнсле нынешнего 1723 г. нам, Святейшему Правіггельст-
вуюшему Снноду, предложнлн обычно Свято Тромцкого, НЖе в
Вптебске Марковского монастыря прнсланы от нгумена с братнею
неромонахн Нларіюн н Серапнон. пнсьменно заручные прошення
мнлостынн с полоцкнмп Богоявлепского монастыря, как преж сего
в обіцестве іізжнвалн без возбранепня, также н в Смоленскнй
уезд н в север на Укранну, куда оіш напред сего езднлн, но
ныне обретаюіцнмся тамо ннквмзнторы непуіцаемы бывают, дать
нм о том мнлостынн прошеннп позволенне; просяіце же онн 0
том, предложнлн нам данные нм блаженныя памятн Святейшаго
Московского Патрнарха Адрнана н Преосвяіценпых Кневскмх Мнт-
рополнтов жалованные грамоты, которымн онн в вышеозначенных
пх требованнях былн удовольствованы м снабжены, понеже жн-
вуіце онн (как в тех грамотах вндно) между Рнмляны н Уннты,
веляе герпят утесненне н пропнтанне себе нноткуду не нмлют.
Чего радн н Мы, по Указу Его Велнчества всепресветлейшаго Де-
ржавнейшаго Петра Велнкого, Огца Отечества, Нмператора н Са-
модержца всеросснйскаго н пр. Сннодально раэсудмвше н согласно
прнговорнвше, оным Марковского монастыря монахом, еднного с
намн благочестня держаіцнхся, с тамошннмн нх купецкнмп людьміі
проезд до Рнгн, с отправленнем свяіценных потреб, по прежнему
нметь дозволяем, которой да будет нмн употребляем, по содер-
жанню оных пожалованных грамот, прежннм уставленнем, с пре-
доупомянутымн Богоявленского монастыря монахн в обіцестве
благоговейно н безподоэрнтельно. Рнжскне же духовных дел Уп-
равнтелн во оном, что от нас дозволено, препятня н трудностн
тем монахом чнннть да не дерзают, под опасенмем Спнодального
нашего наказання. Чего радм, во утверженне, нм Марковскнм мо-
нахом, н в лостоверность н грамота сня дана, которую мы сво-
еручно подпнсуем, н Сннодальною Его Ммператорского велнчества
печатью заключаем. Дана в царствуюіцем С.Петербурге, в Свя-
ем Правнтельствуюіцем Снноде, лета Господяя 1723, Нюня
30 дня.
дпнсалн. Феодоснй, /рхнепмскоп Новгородскнй, АрхпмаН"
лександр0-невскмн феофан, Архнепнскоп Пскопскіій, Ф₽’
48
офнлакт, Епнскоп Тперскп , Гаврннл, Архнмандрнт Тронцы Сер-
гнева монастыря, Мерофей, Архнмандрнт Новоспасскпй. неромопах
Феофан Кролнк, Ноанн Протопоп Тронцкнй, Пвтр Протопоо Пет-
ро-Павлопскнй. Обер-Секретарь Тнмофей Палхннк
V.	ГРЫВЕІІСКІ, альбо ГРЫЕЎСКі', мужчынскі манастыр, упа-
мінаецца ў чалабітпай цару Пятру I, што была падана 1710 г.
студэекя 20, ад Ігуменаў 1 ігуменнчў усіх праваслаўных беларускіх
I літоўскіх манастыроў, аб розных прыцясненнях. Хаця каралеўскім
лістом, дадзекым у Варшаье 1720 г. 28 лістапада, абіцель гэтая,
разам з іншымі, пакінута пры ранейшых правах і свабодзе веры
праваслаўпай1 2 3, адмак хуткім часам, верагодна, пры ўэмацненні га-
ненняў, абкручана ў унію. Аднак пасля пра яе нідэе больш не
ўпамінаецца, нават месца, дзе яна была, цяпер у беларускім краі
невядомае.
VI.	КАСЦЮКОЎСК1’ дзявочы манастыр, упамінаецца ў ліку
беларускіх манастыроў у чалабітнан цару Пятру I, пададзенан
1718 г. студзеня 20, ад імя ігуменаў і ігуменняў усіх праваслаўных
абіцеляў, якія існуюць на Бсларусі і Літве4. Верагодна, ён існаваў
у цяперашнім Клімавіцкім павеце. у мястэчку Касцюковічы. якое
саіць на правым беразе ракі ЖадункІ. I хаця лістом караля Аўгуста
II, дадзеным 28 лістанада 1720 г . пакінуты пры ранейшых правах
і свабодзе веры праваслаўнай, аднак пры ўзмацненні ганенняў
на добрачасцівых, перавернуты ў унію5. Цяпер I слядоў гттае
абіцелі не відаць; але энаходэіпца ў Касцюковічах. магчыма на
месцы былога манастыра, уніяцкая царква
VII.	ЛАЎРЭНЦІЕЎ6 стараабрадчы мужчынскі макастыр зна-
ходзіцца ў Магілёўскай губерпі ў Бялыніцхін паьеце. каля рэчкі
Узы. за 12 вбрст ад мясгачка Гомеля і з усіх бакоў якружаны
густым гаем, які, перараэаючыся вузкаю запрудаю, падыходэіць
Да самай манастырскай агарожы. Ёп засна.яны, як скедчыць на-
1 Гл. Нстор. Гогс- Іерархім.;
2 Гл. Мстор. обі. Унім. с. 165—16®. 189 190.
3 Мстор. Росс. Іераркім. IV. С.788.
.і См. ІІстор. іібь Унін. С 166.	г* топ
г-	г юі ПлпаФн Словлр. ІЦекатом III С.790.
: — ..............................................
49
роднае паданне. надчас першай, так званач выганкі1, якая была
ў 1735 г. 3 дазволу князя Радзівіла, які валодаў на той час Го-
мельскім староствам, I для хавання Расійскіх выхадцаў, асабліва
заражаных стараабрадчым пустасвяцтвам, з намерам памножыць
лік сваіх падданых, дадзена ім для пабудовы абіцелі эямля. Старац
Лаўрэн. заснавальнік гэтага манастыра, ад свайго імя даў яму
найменне.
У ім цяпер дзве царквы: у імя Срэцення Гасподняга і ў імя
Жываначальнай Тройцы, цёплая; абедзве драўляныя. Апрача гэтага
ёсць капліца пры агульнан трапезнан. Для жытла браціі маецца
35 келляў. У іх манахаў лічыцца 60 чалавек. Абіцель гэтая
ўтрымліваецца падаяннямі і ахвярамі і не валодае ніякімі паста-
яннымі ўгоддзямі, акрамя сенажацяў. Настаяцелямі гэтага мана-
стыра былі: 1) Старац Лаўрэн, які ад часу заснавання абіцелі,
названай ад яго імя, кіраваў ёй да 1752 г. і тут памёр. 2) Дасіфен,
памёр у 1759 г. 3) Стэфан, памёр у 1761 г. 4) Сергій, кірасаў да
1769 г. 5) Феафілакт, э калужскіх купцоў, кіраваў да 1798 г., у
якім тут памёр. 6) Інак Сімяон, пастрыжэнец гэтага манастыра,
з 1798 г. знаходзіцца дасёння.
VIII.	ЛУКОМСКІі 2 мужчынскі манастыр існаваў як правас-
лаўны ў пааеце Аршанскім і быў прыпісаны да тамашняга Ку-
цеінскага. Але ў 1715 г. княэь Лукомскі, уварваўшыся ў абіцель
са зброяй, ігумена Варлаама і манахаў біў без шкадавання. Дзеля
здзеку эагадаў ім галовы і бароды пагаліць і напаўжывых вы-
і Пад словам *выганка"белврускІя стараабрадцы разумеюць перасяленнс на рансй
шае месца жыцця тых з Іх, якія ўцяклі э Расіі I хаваліся ў пагранічных мясцовасцях
ольшчы. Гняздом гэтых выхадцаўбыла расколыііцкая слабада Вет ка, акрамя якой
мелі яны яшчэ 14 слабод у Бялыніцкім павеце, ды асобных 17 у губерні
ЧарннаўскаГі, пад нанменнем старадубскі Калі яны не паслухаліся манаршага
закл ку які абяцаў усеагульнае дараванне за ўцёкі I элачынствы, то ў 1735 г. за-
гадана было палкоўніку Сыціну вярнуць уцекачоў на айчыну пад стражай. У гэтым
Г ЗН,,млзе,,а Іх У Ветцы I па Іншых месцах 40 тысяч дуів абодвух палоў.
ст>т "'Г”	Такая мсра пвЎторанг> была потым у 1763 г.. у якІМ на-
лзяг лн эп 'ерйЛ к-В^'л-Маслаў таксама паспеў знайсці ў слабодах рагійскіх ба-
выганкай Т ^4' ЯК*Я ' йАПра^ле,,ы Ў с,бір на пасяленне. I гэта наэываецца другой
2 Гл. Нстор. Росс. Іерар,, VI. С.І022.
50
цягнуць эа манастырскую гароджу, Ад пабоя? ігумен „ора „а
паў. Пасля гэтага князь Лукомск! пасяліў у тым манасты
уніятаў I аддаў Ім у карыстанне ўвесь манастырскі рыштунак
КЯІТІ, руканісы I мавмасць'. Хаця ав такім прымусе ўпомнена было'
між іншым. у чалабітаай цару Пятру I. якую падалі 20 студэеая
1718 г. ад імя ўсіх ігуменаў I ігуменняў, што Всць на БеларусІ
I ў Літае праеаслаўпык манаста.,.оў, I хаця Гасудар кадайнічаў
за прыгнечаных адзінаверцаў, у грамаце сваёй да польскага караля
Аўгуста 11 (9 сакавіка) растлумачыў кранаючымі выразамі, што
"црымусы ў веры ёсць яўнае парушэнне як пастаноўленай паміж
абедзвюма дзяржавамі дамовы аб вечным міры, так і народнага
нрава", аднак усе намаганні засталіся марныя. Нават на грамату
Гасудараву не было адказу. Таму пры ўзмацненні ганенняў I Лу-
комская абіцель асталася ў руках ганіцеляў праваслаўя.
IX.	МАЗАЛОЎСКІI 2 ПРААБРАЖЭНСКІ заштатны дзявочы ма-
настыр магілёўскай епархіі, знаходзіцца на адлегласці ад павято-
вага горада Мсціслаўля за 10 вёрст, у вёсцы Маэалоўшчына. ад
якоіі і мае назву. Пабудаваны на ўзвышшы пабліэу рэчкі Напоты,
што працякае каля самага манастыра Ён заснаваны ў 1665 г.
дачкой мсціслаўскага стольніка Мікалая Сухадольскага Марыянай.
якая пабудавала ў абіцелі галоўны храм у Імя Праабражэння Гас-
подня і адпісала па ўтрыманне інакінь тры вёскі: Мазалоўшчыну.
Балакараўшчыпу I Малахаву (Зубаўшчыну) э сялянамі 1 эямлёй,
таксама млын на рэчцы Напоце. Уклад гэты зацверджаны ў 1678г.
на польскім сойме Аднак пісьмовых доказаў на валоданне гэтымі
ўгоддэямі, таксама як і ніякіх іншых актаў. манастыр не мае
цяпер, Оо ён у 1727 г. альбо 1737 г. быў эабраяы уніятамі ба-
зыльянскага ордэна, якія выгналі ігуменню і манахіняў. самі жылі
ў ім доўгі час I многія кнігі I рукапісы энішчылі Хаця. калі
заключаны быў у Варшаве 13 лютага 1768 г. трактат аб вечнай
дружбе паміж Расійскай I Польскай дзяржавамі. асобным сепа-
ратным актам, у ліку прывілеяў для праваслаўных пастаноўлена
было: "Епіскапа Беларускага захаваць вечна пры ўсходняй веры
з усімі цэрквамі. манастырамі I іх фундацыямГ. а таксама "ўсе
I Гл. Нстор. об'Ь УнІН. С 167, 424.
2 Гл. Пстор. Росс. Іерар., V. С.37 I 38.
51
дабрачынныя пэрквы I манастыры. што няправілыта адабраВЫя
вярнунь э усе» 1» наемасцю "1 На аснопе гэтага епіскап Магілеўсі
“’оргі КаніскІ судовым парадгам прымусіў уніятаў пакіпуць гэты
макастыр. і нарэшпе ў 17’0 г.. асвяціўшы гэты храы, такім чынам
аднавіу праваслаўную дэявочую абіцель Цяпер эпаходэяцца ў ей
наступныя пабудовы: I) галоуная царква ў імя Праабражэння Гас-
подня. драўляная, на каменным падмурку, узноўленая ў 1799 г.
статс-даман графіняй Ан.Радз Чарнышовай, якая часта наведвае
гэты манастыр і дапамагае яму ў утрыманні; 2) другая царква ў
імя Захарыя і Елізаветы, цёплая, рзэмяшчаецца ў адным злучэнні
з келлямі; 3) келлі ў колькасці 12, пабудаваныя ў трох злучэннях,
таксама на каменным падмурку. Манастыр абнесены кругом зем-
ляным ьалам
Пры гзтай абіцелі ніякіх штогадовых кірмашоў не адбываецца,
аднак нярэдка сыходэяцца ў яе багамольцы да цудатворнага абраз
Багародзіцы, які называюць Балыкінскім. Варта памяці, што гэты
каштоўны абраэ, пры ўступлекні ворагаў на Беларусь у неза-
быўным 1812 г., быў вывезены з манастыра і да выгнання не-
прыяцеля з гзтага краю знаходзіўся ў Цверы, па дабрачасцівым
жаданні нябожчыцы вялікай княгіні Кацярыны Паўлаўны, якая з
асаблівае веры да Багародэіцы брала з сабой гэты абраз і ў час
падарожжа свайго па Волзе.
Прыпісаных да гэтае абіцелі душ па вёсках, ахвяраваных за-
снавальніцай Марыянай Сухадольскай, лічыцца 67 па апошняй
рэвізіі. Зямлі пад манастыром і сядзібамі, таксама ворнай і се-
накоснан і пад лесам лічыцца 53 валокі (па Расійскай мерцы больш
тысячы дзесяцін). Звыш гэтага. ён мае ўласны млын. на рэчцы
Напоце э двума камянямі. Пра настаяцельніц, якія былі ў гэтым
манастыры да адлучэння яго да уніі, нічога не вядома з тае пры-
чыны, што ў ’эй час многія кнігі і рукапісы манастырскія знішчаны,
вышэй было сказана Упамінаецца ў судовым акце 1607 г У
У АВУх вяоста^НаСУмеРаК ГЭТвЙ паствноое- дасёння эндходзіццп ў вёсцы СухоііІ.
Нсторнн «іп,у1(1внА,стапЭ^С,Ц'.ГЛ,МаМвСТЫрв У“,я“кай “орква. мкая' пк в,лвць:*
Беларусгп.а еп1с^	'у’^’г былаяшчэсяродпрамслаўііых, дастаяіінем
Баяльскім, Шомоўсгім I Ы 7 ВвАЧвмс,'ага: аЛ"'”' праі Ава Ч1 ТРЫ гпль'
Усгім 1 Івіцкім пераведзена ў уцію. Гл. Нст. обт, Унін С. 440
52
ігумення Ксенафонція Касілоўна. Пасля пераўтварэння абіцелі ў
праваслаўную. кіравала ёй э 1778 па 1803 г. ігумення Тавіфа,
якая тут і памерла. Пераемніца яе Варвара. прыняла манасгва ў
Кіева-Уздвіжанскім флароўскім манастыры і была спярша ігу-
менняй у Чарнігаўскай Казелецкан асіцелі, а ў гэтую пераведзена
ў 1809 г. і знаходзіцца дасёння.
X.	МАКАРЫЕУ старааорадчы, папоўскага толку, мужчынскі
манастыр знаходэіцца ў Магілеўскай губерні ў Бялыніцкім павеце,
ед мястэчка Гомеля ў 20 вёрстах, каля рэчхі Драгіпіўлі. Ён за-
снаваны, як сведчыць народнае паданне, падчас першан ці друтой
выганк/ і доўгі час называўся Араф'еўскай пустынню, ад імя
нейкага адшэльніка, які першапачаткова тут пасяліўся. Цяпер у
ім дзве царквы: у імя Боскай Мшц Уладзімірскай і ў імя Свяціцеля
Мікалая; абедэве драўляныя. Для пражывання браціі збудаваны
34. келлі, у іх маяахаў лічыцца 52 чалавекі, для якіх агульная
трапезная Абіцель гэтая ўтрымліваецца падаяннямі і ўкладамі,
карыстаецца таксама значнап колькасцю ворнай зямлі і сенажацяў
XI МІЁРСКІ3 праваслаўны мужчынскі манастыр існаваў блізка
Ліфляндыі і Браслаўскай муйшэ, альбо маёнтку Ён пабудаваны
ў 1633 г. земскім браслаўскім суддзёй Севасцянам Міёрскім4, ад
якога і атрымаў назву Абіцель гэтая была прыпісной да Аршан-
скага Куцеінскага .чанастыра Аднак у 1695 г езуіты, э апамогай
суседніх шляхцічаў зброяй прагналі э яго дабрачынных манахаў
і, пасяліўшы уніяцкіх, такім прымусовым спосабам авалодалі ўсёй
манастырскан маёмасцю. Хаця пасля чалабітнай. што была пада-
дэена цару Пятру I 20 студзепя 1718 г. ад імя ігуменаў і ігуменняў
усіх праваслаўных абіцеляў. што ёсць па Беаарусі і Літве. аб
розных уцісках, лістом караля Аўтуста II. дадэеным у Варшаве
28 лістапада 1720 г. эагадана было гэты манастыр як прыпісаны
да Куцеінскага праваслаўнага (манастыра|, разам э іншымі пакінуць
I Пра гэты макатыр у Нстор. Росс. Іерлр. нс ўпамінаецца
2 Пра ныганкі, яядомыя па БеларусІ. гл «ўвагу пры апісанні Лаўрзнціеавго
манастыра.
3 Гл. Нстор.Росс.ІерврхІн. VI. С.І025.
I Гл. Кстор.обь Унін. С.І Іб * 182
53
пры мінулых правах і свабодзе веры’. Аднак аб здзяйсненні яго
нідзе не ўпамінаецца.
XII. МАГІЛЁЎСКІ БОГАЯЎЛЕНСКІI 2 мужчынскі заштатны ма-
настыр знаходзіцца ў горадзе Магілёве. на галоўнай вуліцы, якая
называецца Шклоўскай. Да ўтварэння агульнажыцельнай абіцелі.
была тут толькі адна дарква ў імя Богаяўлення Гасподня і пры
Рй _ хрысціянская школа, заснаваная паводле граматы, што даў
кароль Стэфап Баторый 28 студзеня 1578 г. разам э дараваннем
гораду Магілёву магдэбургскага права3. Пазнейшым часам магі-
лёўскія грамадзяне заснавалі пры гэтым храме царкоўнае брацтва,
члены якога абавяэаны былі ўносіць у брацкую, альбо грамадскую,
капілку пасільныя ўклады на багаслужбу, дапамогу бедным, ня-
вольнікам, хворым і на пахаванне бедных (убогіх). Разам з тым,
яны прынялі на сябе ўтрыманне школы і настаўнікаў, служак
царквы і прапаведнікаў слова Божага. Такая дабрачынная ўстанова
падтрымана была лістом караля Жыгімонта III 5 снежня 1602 г.4
і паводле таго самага прывілея знаходзілася ў падпарадкаванні
кіеўскага мітрапаліта; вызвалена была ад падсуднасці свецкан
уладзе, а дом яе — ад усялякіх грамадскіх абавязацельстваў. За-
снаванне манастыра пачалося ў 1620 г. на зямлі, якую перад гэтым
ахвяраваў князь Іван Багданавіч Агінскі, сын троцкага падкаморага.
коштам тутэйшага ўпіснога брацтва5. Іерусалімскі патрыярх Фе-
афан, які вяртаўся з Масквы ў Палесціну праз Беларусь, сваёй
граматан (мая 9, 1620 г.) блаславіў арганіэаваць гэтую абіцель і
зацвердзіў існаванне вучылішчнага брацтва. Таму манастыр і да-
сёння называецца вучылішчным і брацкім.
Кароль Уладзіслаў IV на каранацыйным сойме прысягнуў су-
пакоіць у веравызначэнні падданых сваіх грэчаскага вызнання
I Гл тамсама. С. 190 1 191.
2 Гл. Нстор.Росс.Іерарх., 111, С. 440 і 441.
3 Гл. Белорусскнй архнв древннх грамот. 4.1. №12.
4 Гэтая цікавая грамата змешчана у канцы апісання гэтага мапастыра.
Янонаэывалася Іначай крыжаносным. У манастыры I цяперзахоўваеццарукапісная
кніга Імёнаслоў, заведзеная ў 1664 г„ у якую запісвлліся члены гэтага брацтва.
Сярод Іх сустракаюцца Імёны словутых асоб, напр.. Багдана Стэткевіча, здсно-
вальніка Куцеінскага манастырэ, Ходкевіча, Паскеяіча, князёў Саламярыцкпіл,
Агінскага I многіх іншых.
54
(дысідэнтаў, неуніятаў) і захаваць іх прц непарушнасці сгара-
ЖЫТНЫХ правоў і лераваг Сапрауды, у 1633 г. 19 сакавша ё
дістом сваім не толькі зацвердзіў заснаванне пры гатын манастыры
праваслаўнага вучылішча, але дазволіў мець пры Ім друкарню^і
друкаваць кнігі як надручныя для дзяцен. так і ддя усяг0
хрысціянскага народа на рускай, грэчаскап, лацінскай і польскай
мовах'. Гэтая пастанова прывілеямі пазнейшых полвскіх каралёў
была пацверджана.
Па старых выданпях мясцован друкарні відаць, што яна
існавала больш стагоддзя, менавіта да 1736 г. Амаль усе выдадзеныя
тут кнігі лічацца цяпер за рздкія’ Яна адоўлена была праасвя-
шчэішым архіепіскапам Георгіем Каніскім у 1750 г. пры архірэйскім
доме', па што поты.м, у 1766 г папрасіў ён у караля Станіслава
Аўгуста повы пацвярджалыіы прывілен5, хаця пра час знішчэння
яе дакладна невядома.
У манастыры гэтым насгаяцельства сдачатку зацберджана бы-
ло, па пажаданіпо брацтва, аркімандрыцкае, як відаць э граматы
дадзенай ад кіеўскага мітрапаліта і экзарха Пятра Магілы 1634 г.
9 лістапада. Аднак найбольш пастаянна да 1798 г. кіравалі ім
ігумены. У 1798 г 11 кастрычніка заснавана тут сапраўдная
і Гл. Собран. Копстктуц. III. С. 763. 778 і наступн.
2	Восі. дякладна словы прыьілея: (даналляен) "згкоіу діа пачк Нцзкіедо, Сгескіедо,
ілііпбкіедо у Роіькіедо ідхука дггешет у шіігег Ьшіожас. Ііхігі па іо досіпусіі.
(іосЬом/пусЬ у 8ттіескісЬ іак <3о паіікі пагоііц СЬггы а&кіедо у «кіаіек таіусіі, |ако
у <1о угь-геікісіі роэЬід у огНеЬпедо Ьгасіна у паЬогепьІмга е*едо сЬомгас... (ігакагпід
рі гу іупі н Мопьзіспш тіеб. у ч-аеіакі хІ§хкІ сііа пачк] йхіаіск у жшуаікіедо папмііі
СЬгге^сіапккіедорізтет Кц8кІт,Сгескіт,1лсІп4І.ІпіуРоІ5к.іт<!геко’*аІ‘іінш.Гэты
ліст у спісе, эахоўваецца ў Архірэйскін архіве пад № 86. Між Іншым, ёсцьдоказы.
што друкарнн пры брацкім монасгыры Існамм I да гзівга прывілея. Т.СонІкаў
упамінае пра Службоўнік. надрукавлны ў Магілёве ў 1616 г , таксанаавЕвамгеллІ
вучыцельным, Іераманаха Кірылы ТранквілІСна. 1619 у арк. Гл. яго Оп. Росс. Бнб-
ЛМогр. 1. С. 92 і 229.
3	Апошнімі кыдаіінямі гэтвй друкарні. на бегу часу. трэба лічыць: I) іермалой. э
Ф’гурамІ, 1700 г .ў І2д арк.;2) Псалтыр ІХМ г. ў 4 длрл : 3| Прмішіік. ПЭ6 г $
4 |л (ірк I з ді*укароў упамінасцца толысі ў пачатку XVIII ст. Максін Вашчамкд.
4	Ен падрукаваў у ёй Сабранне павучалыіых сваіх сломў, 1761 г у 4 д арк Кіііго
г'па лічыцца рэдкаЙ. Гл. Опыт. Росс. Бнблнографін I. 239 I Інш.
5	1л Бслорусск. Архнн ді*сн. грамогь. Ч.І. №57.
55
архімандрыя, без штату, ступенню супраць манастыроў 3-га класа.
Прычым загадана было архімандрыту насіць мантыю без скры-
жаляў. а 2 кастрычніка 1805 г. дазволена яму карыстацца каш-
лотавай мантыяй з зялёнымі скрыжалямі пры ўмове, што будзе
ён рэктарам семінарыі. Такон неравагай карыстаецца зараз |і| на-
стаяцель Аршанскага манастыра.
Будынкі ў манастыры энаходзяцца наступныя: 1) Галоўная
царква мураваная. з чатырма прастоламі, з якіх першы, альбо
вялікі, у імя Богаяўлення Гасподня; другі на правым баку яго ў
імя Сашэсця Святога Духа; трэці на левым баку ў імя Раства
Багародэіцы; а чацвёрты ў прыдзеле, на левым таксама баку ў
імя прападобнага Феадосія. У ёй іканастас старажытнай разьбы,
вызалачаны. а мясцовыя абраэы ў сярэбраным абкладзе з пазалотай
у прыстойных месцах. У ліку абраэоў знаходзіцца цудатворны
абраз Багародзіцы ў багатым абкладзе, упрыгожаны перламі і каш-
тоўнымі камянямі, з якім штогод у свята Прапалавення робіцца
крэсны ход праз частку горада, што ўключае ў сябе каралеўскую
крзпасць. 2) Цёплая царква ў імя ўсіх Святых, таксама мураваная,
злучаная э брацкімі келлямі. 3) Царква мураваная ў імя Іаана
Багаслова, насупраць настаяцельскіх келляў; пасля пажару, які
быў у 1810 г., застаецца неадноўленай. 4) Званіца мураваная, мае
ў вышыню 25 сажняў, на ёй сярод званоў адзін вагой 320 пудоў.
5) Настаяцельскія келлі драўляныя, брацкія, злучаныя з цёплай
царквой, мураваныя. Манастыр з паўднёва-заходняга боку абне-
сены мураванай сцяной усярэдзіне якой зроблены лаўкі купцоў.
Ён валодае зямлёй ворнай з ляснымі дачамі лікам 17 1/2
удзелу, якая знаходэіцца ва ўрочышчы Дубянцы, за 5 вёрст ад
горада Магілёва. Паводле генеральнага межавання ў 1785 г. яна
ўступлена манастыру па замене. Звыш таго жылыя і агародныя
месцы (пляцы) рознай меры, таксама сенакосныя палосы (моргі)
пры рэчцы Дняпро, колькасцю 40. Усе ўгоддзі звычайна здаюцца
ў арэнду жыхарам. Гэтыя землі большай часткай адпісаны мана-
стыру праваслаўнымі членамі царкоўнага брацтва. а некаторыя
дзялкі набыты на яго карысць, што паводле магдэбургскага права
як судовымі актамі. так і каралеўскімі лістамі зацверджаны.
56
Настаяцелі (да фактычнага заснавання архімандры1 _ Ігу
Мены). што былі ў тэтым манастыры, уаогуле невядомыя У сте-
рЫх актах упамінаецца толькі ігумен Гедэон Савіцкі, што быў
1686 г і Ў >’касн‘ члена “«сісторыі падпісаўся на зацвярджалы1ым
„рывілеі, які прадастаўляў манахам вшебскім і полацкім права
ездзіць па чарзе ў Рыгу для адпраўлення хрысціянскіх трзб і
зборў міласціны . 3 часу заснавання архімандрыі, архімандрытамі
былі: 1) Іоасаф, з 1798 да 1815 г.; 2) Венедзікт, будучы настаяцелем
дршанскага манастыра, правіў ім да 1021 г.; 3) Феакціст, іераманах,
настаяцель Шклоўскага манастыра, быў таксама і тут упраўляючым
Аа 1023 г.; 4) Сазонт, ордэна Св Ганны 2-й ступені кавалер, быў
протаіерэем і благачынным ў С.-Пецярбургскім драгунскім палку;
пасвечаны ў архімандрыты 22 ліпеня 1023 г. і прызначаны бла-
гачынным манастыроў 7 снежня таго ж года, знаходэіцца дасёння
3 1790 г. да гэтага манастыра пад адно кіраваяне прыпісаны
Буйніцкі (манастыр), які знаходзіцца ад Магілёва ў 5 вёрстах2
Тут змяшчаецца, для цікаўных, спіс ліста караля Жыгімонта 111,
аб заснаванні пры манастыры брацтва.
Жнкгнмонт третн. Божою мнлостю Король Полскн. велпкн
Князь Лнтовскн, РускНі Прускн, Жомонтьскн. Мазовецкп, Ннф-
лянтьскн, тоюжт» Божою мнлостю Король Швецкн, Кготскя, Ван-
далскн, н велнкое Княжа Фнн'ьлянцское
Озна[н(муем спм лнстом нашым вснм в обец н кождому зо-
собно, кому бы ведатн належало, теперешннм н напотом будучым
людем. Далн Нам справу меіцане места нашого Могнлевьского,
нж онн, чннечы порадок в том месте, подаючы людем дорогу
ку охотнейшому справованю службы Божые. намовнлн саміі меж
собою брацтво прн церквіі Руской. заложеня Святого Вьеханя
подня, в месте Могнлеві»ском в рннку збудованой. н того ра
через ннх намовленого артыкулы спнсавьшн- бнлн нам
абы есмо тое Постановене нх на вечные часы лнст хотечы
потверднлм. А так Мы. Государь. прозбу нх слушную.
1 і л. Белор. Архнв древ грлмогь. I. I. г«	* „аэначэннем
3 У гэтым апіглнні манлстыры »ілэмспічаііы V алфв"Н’'“** ГіХ(. іерлр
месцаў, дэг кожны з Іх змешчлны ў мінулым "^Л"
57
порадок в том месте Могнлевьском, прнкладом п нных мест нашпх
учыіштп, п артыкулы певные через ннх самых памовленые н спн-
саные, тому Брацтву надать, которые в сесь лнсть прмвнлей наш
ушісуючы, так се в собе мають: "Ермолай Ллексеевпч, Федор
Федоровнч, Гапон а Кондрат Макснмовнчы, Афанас Яковлевмч,
Лвхнм Романовнч, Афанас а Федор Свнрндовнчп, Нван Нвановнч,
Мартнн а Нван Авхнмовнч, Васнлн а Степан Леоновпчн, Богдан
Мгнатовпч, Авхнм Хомнннч, мііцане места Государского Могн-
левьского, нмены вышь помененые н не помененые, чннечы по-
радок в БрацтвЬ у церквп заложеня Господа Бога нашего Ннсуса
Хрнста вьеханя, маючы на бачеіш повпнность нашу Хрнстпанскую,
н беручы прпклад з нншпх мест ку оздобе помноженя хвалы
Божой н порадков слушных захованя, собравшпсе межн собою
всн згодне постановплп есмо Брацтво наше в церквн нашой, за-
ложеня вьеханя Господня, па всн потомные часы такпм способом.
Напервей нж хтобы колвек в тое Брацтво паше Святолюбнвое
церковное впнсатнсе н братом ушісным зостатн хотел, тот мает
дать уппсного до скрннкн брацкое то, што сам похочет, водлуг
волн н преможеня своего, на ялмужну; так же кождого року
складка одна в рок, а меновпте в неділю четвертую по Рождестві;
Хрнстовом, для вспоможеня брацкого, водлуг волн н преможеня
нашого бьгпі маеть, п то, што прн скончаню жывота своего, сам
з доброе волн своей, на брацтво церковное надаст п отшішет: п
с тых вснх прнходов служба Божня ранняя чрез Попа м Д-ьякона
нашого Брацкого, у олтара брацкого, ва каждым тыдьню (седмпц)
четвпрнкрот, а меновнте в неделю, в середу, в пятнпцу п в суботу
отправована бытм мает, н особлнве в кождую пятннцу, по службе
Божой ранней, свнм собором до тое дерпвн, отправоватн бого-
молны молебен, н за Господара Короля, Его мнлость, нашого мн-
лосгнваго Пана, за Панов Рад, за Рыцерство п за все Хрнстнянство
Пана Бога проспть повянны будем; п за то Попом, Дьяконом н
слугам церковным з скрннкн брацкое с прнходов помененым, вод-
луг порадку брацкого, заплатптн маем, н на кождое Свято уро-
чнстое, где в которой церквп Празднпк будет, також на богомолене
пс шестм грошей даьано будет. Чернцом так же н церковнпком
в кождом тыдіг^, водлуг преможеня брацкого, даватп маем; н по
58
ш„нталех. .. по турмах ьязнем ц убозству по ул„ца>, два
У рок ялмуж.-у даватн, з доброй волн, 6удем, а >1еповпте о
Рождеству. Н О Велнходню. Еслн 6ы теж, который колвек боат
упнсный. з допушеня Божнего. з прнгоды на маетность упал
тогды такому. з повннностн Хрнстпвнской. з скрннкн брацкое'
ведле преложеня брацкого, подпоможене чнннтн будем. так же
в хоробе брату упнсному убогому, яко н прц труностн здоровы.
так н выжнвене зась тяжкостн его, ведле ореможеня брацкого.
даднм н вшелякнмн потребамм опатроватп будем. А кгды бы теж
на котораго брата упнсного убогаго Пан Бог смерть допустнтн
рачыл. а не было бы маетностн его. чым тело поховать. тогда
вся братья Брацтва церковного, накладом скрннкн брацкое. чыннтп
будем ведлуг звычаю Хрнстнянскаго, яко добрая воля н побож-
ность нх будет. В школе теж брацкон детн братьн упнсное н
убогнх снрот языка н пнсма Словенского, Руского. Греческого,
Латннского н Полского, накладом брацкнм дармо учнтн повннны,
ведлуг застоновеня нашого брацкого, так же н людей, в пнсмі
учоных, особ Духовных н Свецкнх, для наукн школное, до про-
поведн Слова Божого н до наукн детен досконалых, в справе н
звыклостн своей заховатн маем. Братья Брацтва церковного упнс-
ные всн, водлуг шлюбу н рукоданя, повннностем брацкнм во всем
досыю чыннтн, н схожок, водлуг пора|д|ку брацкого, пнлны бытм
маем. А еслн бы хто якогож колвек стану э братьм упнсное схожок
неделных, до порады благочестія н красолепія церковнаго, пнлен
бытн н повннностем брацкнм досыть чыннтп не хотел, таковый
за выступок н за непослушенство свое внну, в Постановеню нашом
брацком в кннжках опнсанную, поноснтн без всякого окроженя
мает; а еслн бы м теж кому крнвда якая колвек нз брацтва цер-
ковнаго в речах церковных н в справах нашнх брацкнх впдела,
тогды той о тое ннгде ннде таковаго кождого нз нас позыватн
не маеть, одно до Вряду нашого мейского Могплевского До по
жыткоп теж нашнх церковных брацкмх ннхго з Духовногон ец
кого стану нн якого вступу метн не мает.
А так Мы, Государь. за чолобнтем тых меіцан нашы *
гнлевскн, тое Брацтво церковное. заложене вьехане Гос /
Могнлене з тымн артыкуламн, а том постаяовеню нх опнс
59
снм лнстом Ііашям во всем ствержаем Мают меідане нашн Мо-
гнлевскне того брацтва ужнватн на вся тамошные часы, згажаючы
00 всем ведлуг Віры п Закону Руского, будучы под послушенством
Мнтрополята н нреложеных Духовных. теперь н на потом булучЫх
А особлнве дом тому брацтву належачы, на плацу церковным
прн той же церкян эбудованы, со вснмн кгрунтамн. от всякнх
повннностей н податков, так на Нас Государа, як н на место
Могнлевское-колвек стану Духовного н Свецкбго в том дОму
стоятн, н вряд нн когоры господы в ннм запнсоватн ннкому не
мает, кгдыж в нему учыякя побожные братья того брацгва от-
правоватн будут А до того. еслн бы н в речах церковных в
помененном брацтве кому колвек крнвда якая стала, тогды старшне
н справцы рочные брацтва того померковатн то в дому брацтком
мают. чому еслн бы досыт учыннтн не моглн, албо сторона з
розсудку нх крнвду собе бытн разумела, тогды мают такую справу
до преложоных Старшых свонх отослатн, которын розсужоватн
мают, незабегаючы в тым справ Свецкнх, н нн якого умнейшеня
владзы Вряду мескому не чннечы. Н на то далн есмо Брацтву
церковному, заложеня вьеханя Господня, в Могнлеве сесь наш
лмст с подпнсом рукн нашое Государское, до которого н печать
нашу велнкого Княжства Лнтовского прнвеснтн есмо велелн. Піісан
у Кракове, лета Божого нароженя тысяча шестьсот второго, месеца
Декабря пятого дня.
XIII. МАГІЛЁЎСКІ брацкі дзявочы' манастыр, праваслаўны,
знаходзіцца ў горадзе Магілёве, паблізу мужчынскай абіцелі гэт-
кага імя. Пра пачатак яго нічога невядома; аднак з граматы
кіеўскага мітрапаліта і экзарха Пятра Магілы, што была дадзена
2 ліпеня 1644 г., відаць, што ён існуе ў першай палове XVII ст.,
і, верагодна, утвораны ў адзін час з мужчынскім Брацкім мана-
стыром. Паводле гэтай граматы, дазволена было тутэйшым інакіням
сукаць свечы, пячы прасфоры і прадаваць іх пры мужчынскім
манастыры. як сказана ў арыгінале, "беэ вшслякого ннкому датьку,
м абы того доходу оть того монастыра паненского ннхто не от-
• АП ггтым мвітсті^ м ў Мс:_ Рріх. |г рарУ1н ,|е уІІ„НІнвецца
60
далял'Ь. н >>н <»ой неслушностн задагата ве смель"' 6н
некалькімі валокамі зямлі ворнай 1 паА лясвын1 дачам. 7““’
караля Аугусга II. далзе.шм у Варшаае 28 л.стапада 1720 , оГ"
з усімі іншымі манастырамі беларускімі, накінрты пры
праваслаунай веры I мабмасц.і 2 3, аднак у 1796 г. пры епіскапе М*
насіі Валькоўскім йн ліквідаваны. У выніку гэтага рукомая м^
масць яго аддадзена на Архірэйскі дом, а эямля, таксама драўляныя
будынкі і мураваная трапезная. на сіле Указаў Смцейшага Сіяода
ю лютага 1799 г., 31 чэрвеня 1815 г. 1 8 кастрычніка 1823 г.
адышлі на карысць казённых выхаванцаў семінарыі.
XIV. МАГІЛЁЎСКІ МІКАЛАЕЎСКГ дзявочы праваслаўны ма-
настыр знаходэіўся ў праднесці горада Магілёва. паблізу цяпе-
рашняй прыходскай царквы Св. Мікалая. Пра першапачаттоаае
заснаванне яго нічога невядома, аднак ёсць сведчанні, што йн
існаваў ужо ў пачатку XVI! ст. У Гісторыі аб уніі4 ўпамінаецца
аб прывілеі (1636), які кароль Уладэіслаў IV даў гэтаму манастыру
і якім прадастаўлена было права епіскапу Беларускаму судзіць
старыц самому, па яго епіскапскай пасадзе. Лістом караля Аўгуста
II, дадзеным 28 лістапада 1720 г., абіцель гзтая, як і ўсе іншыя
беларускія манастыры, пакінута пры свабодзе праваслаўнай веры
і маёмасці5 сваёй. Хаця ні пра якую маёмасць, ні пра час
ліквідавання дастатковых звестак не знойдзена
XV. МАГІЛЁЎСКІ ПРААБРАЖЭНСКІ, альбо Спаскі, маяастыр*.
які наэываецца Ар^гірэйскі кафедралыін і проста Архірэйскі дом,
з прычыны знаходжання ў ім архірэя. Стаіць усярэдзіне горада.
і Аўтэнтычная грамата мітраполіта былл ў 1700 г. сакавіха 26 упісана ў жнігу Спраў
мескіх Магілбўскіх права магдэбургсжага; выпіс э яе, эа подпісвм войта. I эарвз
мхоўмецца ў архіве Архірэйскага дома.
2 Гл. Нстор. обт» Унін. Стар. 191. Гэты мамостыр наэываецца Брацхі.
3 Пра гэты манастыр у Пст. Росс. Іерархін яе ўпамінаецца
* Гл. стар. 248. Таксама зоўвага. што гэты прывілем Уладзіслаы ў 1 г. адз
падскарбіем (Імя яго не названа) I, што, насуперак яму I насугісрак «лнст
І6$9г	. Беларускаг«епісжапасасторцамі(Міхаллеўскдгоманаітыра)судэі
СУАА 'і. Па часе гэта адносіцца да Сільвестра II. князя Чатвярцінсквга-
л^РУс. архірэмў.
1 Гл. Нстор. об'і. Унін. С. 191.
ь Гэты манастыр у Нстор. Росс. Іерархін драпугчаны
61
на ўсходнім канцы былой каралеўскай крэпасці, бліз вала. Ён
быў драўляны, першапачаткова пабудаваны тутэйшымі праваслаў-
нымі грамадзянамі, і э часоў невядомых, пакрытых старажытнасцю.
знаходзіўся п«д кіраванпем полацкіх праваслаўных архірэяў’ да
часу зацвярджэнпя епіскапскан кафедры ў Магілёве. А з гэтага
часу, паводле ліста караля Уладзіслава IV, дадэенага 1 лістапада
1632 г.. названы кафедрай і прызначаны для пражывання епіскапа
магілёўскага, якому тады ж і штогадова паложана жалаванне 2
тысячы польскіх злотыхI 2, што паэней пацвярджалі іншыя каралі;
хаця, між іпшым, эамест грашовага акладу, паводле ліста таго ж
Уладзіслава караля 6 верасня 1646 г„ прадастаўлены епіскану
Сільвестру Касовічу і яго пераемнікам у даход гандлёвыя, па-
мерныя і раговыя падаткі ў Магілёве3.
Манасгыр гэты перацярпеў моцны і доўгатэрміновы ўціск ад
ворагаў дабрачэсця. Асабліва езуіты, каварная зброя папскага
ўладалюбства, усялякімі спосабамі імкнуліся адабраць яго для
сваяго ордэна, каб такім чынам энішчыць і епіскацію Беларускую,
якая адна толькі заставалася праваслаўнай у Вялікім княстве
Літоўскім. Яны схілялі да гэтага літоўскага гетмана Сапегу і ка-
ралеўскіх сенатараў. У пераліку маёмасці епіскапскай адабралі
лепшыя сядзібы і беэ суда прылучылі іх да маёнткаў ксяндзоў
кармелітаў4; потым праз некалькі гадоў і перавоз на рацэ Дняпро,
які з часоў Казіміра і Жыгімонта I належаў да правоў гэтага
манастыра, таксама прымусова адабралі5. А славалюбівы папа Бе-
педыкт XIV, падбухтораны полацкім упіяцкім мітрапалітам Фла-
рыянам Грабніцкім, жадаючы хутчэй і зусім знішчыць
праваслаўную веру на Беларусі, пе пасаромеўся пераконваць
нясціплай булай кароннага польскага канцлера Малахоўскага, каб
I Гл. іііжэй ліст клр. Жыгінонтв 15Б8, 14 чэрвеня. Пергоментны врыгінал яго за-
хоўввецца ў врхіье Мвгілёўсквй Дух. кансісторыі.
2 Гл. Ястор. оОь Унім. С. 98. У гэтым лісце з магілСўскіх цэркваў называюцца толь»;і
4 првваслауныя: Успенгкдя,Троіцкая, Уваскрэсенская і Уэнясенская; яны Існуюць
I зараз. Дэве тысячы элотых складаюць 2700 цяперашніх рублСў.
э I л. ніжэй ліст Уладзіслава.
4 Гл. Нстор.обьУнін,стар. 184. пад 1719г., дзескаэана, штоў гэтым гвалце дапамагаў
ксян\эам мгцісллўсхі падкаморы Валовіч.
5 Гл. Нстор. оЬ-ь Унін, етер. 248. Гэта здарылася ў 1724 г.
62
„агілёўскую епархію далучыць да полацкай. дзе ўжо панавала
уяія. । 3 таго* цгго белаРУская Дарква на той час была “ўдавой"
без пасгыра*, то гэты папа раіў канцлеру і мінісграм каралеўскім
аказаць дапамогу I рэўнаспь, каб повы схізматык-епісхап на
нагілёўскі прастол узведзены і пасгаўлены не быў і каб
схізматычнага епіскапа як насільпіка выгнаць2. Нягледзячы яа тахін
зладушныя вышукі. кароль Аўтуст III лістом сваж, дадзеным 23
мая П55 г. едіскапу Георгію Каніскаму, яшчэ да пасвячання яго
ў свяціцельскі сан, пацвердзіў не толькі ўсе раненшыя правы,
аольнасці ў веравызпанпі і ўлады ў духоўнын правакіраванкі.
але і педатыкалыіасць маёмасц: і даходаў, здаўна прадзстаўленых
Архірэнскам кафедры.
Уладанні, што прадастаўлены па карысць кафедры епіскапа
Беларускага, былі і дасёння ёсць наступныя: 1) Пераьозы на рацэ
Дняпро ў Магілёве, Любужы і Бародзічах. Яяы пажалаваны яшчэ
пры дзяржаве Казіміра і Жыгімонта I. Кароль Стэфан Баторын
лістом 23 сакавіка 1579 г. пацвердзіў права яа іх, а потым і
Уладзіслаў IV у 1645 г? 2) Вёскі Барсукі, Цвыпнаў, Тарасавічы
і Пячорская Мыза першапачаткова, г. зн. да заснаванпя яшчэ ў
Магілёве епіскапіі, належалі Кіева-Пячэрскам лаўры паводле ад-
казнога ліста князя Аляксея Лахціноыча, яго маці і іншых ук-
ладчыкаў. Аднак у 1644 г. магілёўскі епіскап Іосіф Гарбацкі. са
згоды кіеўскага мітрапаліта Пятра Магілы, набыў гэтыя вёскі для
сваён кафедры, уступіўшы ўзамен лаўры маёнтак у Старадубскай
акрузе, які называўся Папова Гара4 Апрача гэтага яна валодае
Ў Мсціслаўскім ііавеце вёскамі Смолы. Леснікі. Калаговша і Вяркеі.
У Чавускім павеце — вёскан Заполле. Халмянскай Мызаб бліз
1	Епіскап Іеранім Валчанскі памёр 14 кастрычніка 1754 г *ы®эй *
МагілСўсхІх архірэчу.	<
2	Гэтая була напісдна 7 лютага 1755 г.. змешч&на ў перлк-чдлэе У
><пор«п,Уніп Стар. 3,2—3,5	ц.агрмі» Сж™*!
у «ркфэйскім архім ёсць ліст Льва СапеН. «ім * >	•	вічіМі
нанпстыру прапл ьалодаць Бародчыцкім перамоэам, кяглеД’*4
гэтмл нм,ы <му „і.еждлд	к,.,™*мПМ » |ос*г '
<-піс тэстаменту кн. Ллхціноаіча. што прысллнм э К .	« д1П.г>>схіп
мітрв :а\!га Пятра Маплы прл эамему г№< малтмў.
врхіве
63
'">**•• В* ні»
^.... *імма ••*• —• *“ »»“	ло*у. .	’
 „.^а ( амврмАГП»» Р***“ А» >«« АМсвцІн
Ц.-Т » “•“•	<"*•" •*‘Ло АрМрэОсмм уге 0*ву*о,м
ыурамама *•*!»'• ЛовМАГтв* I) Галоукм храм у Ім. Праовр,.
. маа ГагмоА"» • *»»"• ормлмком' V Ім ш ІірОАММ божу мл1жвг,
..»|М ••» ••'!••“ «*«• ЧУЛ*ТМ>рі.М «врм Г.ОГЫЯ Мац, у
срМОйпммочш*. **1 •• гоелчмцк гі**а>іне. і'пірса немлі
но сп»“* •АР*А.ус»«Л «рммсці' 2) Другаа цар.ім ў іма 40 р,.
мгційс.11 оа*гн"«*» **Г““«* « »»АА»мІ. Ц»л*аа 3) Лр«Ір1Псл
*ом • П*Р»»О« у '“• Уммс.н'і» Гасііодіі». пры |М нладовы са*
41 КвллІ » *А"" 'маор*- імвулааамм» ? выі*«діе вугомаііаа, частм
іж. ШТО ПрЫАІГв* да цапл«п царввы. >«НаТА ІІДМЯШКвННяМІ
КджігторыІ I службамі 5| Звлміца > праніной Ораман Ман.тстыр
«баружамм э діуж Оажоў па вуліцы купсцяімі лвўжамі. твжсама
мурамяммі. шкіа. твяім чымам. склллаюць члстку яго пгароджы
Зл твжі оаічдлв «Оаммны «н неыбнумаму арііепісмапу Георіію.
Сі старАЖМТМыя агпіў. шго дотычаць Нгторыі гттлга мана-
гтыра. тут гмашчлюцііа дм лігпй. Жыгімоігга I Улалжіслам. тыа
самыя. мл «жш ьышжА троблсны спасылкі
ЛІп Ьы
Жнапімоніп третн. Божою малостью Король Польсяц оелняо
Амдп Ішпоасдо. Рускц. Прусюі Жоно[АІпісті. Маэолгцяч іпоюж
Божою мцкостью назначоный Корол». Шяецкн ц Готска. Нандалскц
ц жглшое Кнлжа Фанмяндьское Оэнаймугм снм нашам Ластон
•сцм • обце ц лаждону засобно, лому бы то ведапш належало.
Бц<ц нам чплом Бурмцстры, Райцы, Лалніікц а лсц мсіцане места
машого Мопілеаьского. ц пояедалц персд наміі, аж монастырь
лаложскж Слетоію Споса  том месте Мопілевьском накладом
ц» влосным эаложен ц збудолан есть, ц я цж іоцы ц подаваню
э далнмя чосоа бывал. а тепсрь де тот монастырь нх Владыка
По*оц*«ц. Вмтевлс.ц ц Мстцсло.вс.ц Фсофон Богдан Рпчнсм >
'-’•• ІЖ*». «ммша I у нш.іфы. Сніімж. пры МлМтмслом» 1 Пг«»гні"’-
I» .М*І4.І у ш. ,	м.г„рЖ
64
йлад*
».. неоногарыіосооо
лелміі опол, то« *, 0 ,1воліе
кооюрыо лрн оюП церк.ц меюкою,,,, еыжоеенл сеоего
моеут о оеред інмм міежды > докодое оюеж цероіі
1 *•<•*•* СОММ№
0 ‘••(Аб<ілсгп.<ж І10.
''РРПІІЦМ,
мепіц не
„„ мелн. «»« н Продок наш, слаьгное помето Ко„о~,
С-т|юн, « чме^Яад.»- „, с тыд ,„шешыт^
»ла0ыце Полоцмому Лнстом с»о,ІМ тое 1|с,,мжіл усгаупшВ(1
«лел Который лост оно персд нпяо ло«лав„ю„ц, лросц|||
Гжпозсро. олмхмо Ііжы оную керкооь &сгаото Слот со
„оддонымо монос.пырскнмн, пріі той неркец мешкаючон,,,
во,ного овцчшо. оніініь нм ояоць ц і> держат /ірокернуліі, „'П090,ло
,.слмн. ч 1»0 чн Лнстом лоші н утнеріціло л ток мц > лоскц
нпіное Гасподорьское чшіечн ніо но .іоломгвшпе ш, о іошечо
онмО монасашрі. церковь эоломеня Сеелюго Спосо о робрый По-
рнрок .ірцпестч, еыйму.очц то з плодэу ц> моцы Влодыко Пол-
оцького, бурмцстром, І’ойцом. Лтншком о всей Раде место носюго
Мопілевьского лкідем эакону Греческого даліі есмо, о сш Лосоюм
ноіоом даен ом спмым о потомыіом нх асчыіымп чосы' который
то монастырь з людмц но ырунте моцастырьскоммешкаіочамч,
гнак же з днема оолокпмч п зо осомн цнымй пожцамаміі< кў той
іерквн а/уаона нолежачнмц, мают онц з нпцы, владностн ц в
подажініеіо сноем метн, держапш Ц ам справоната. п всякае дохоуы,
до того нонаспіыра з людей цз кгрунтов монастырсках прнхо-
дячме, до рук своілх огпйарапііл, н то на ііатребы церьковные
монастырч.скае. а на оыховане Попов. Черні>цов н убопіх Черішц
м слуг церковьных оборочата; нн якого змен'Ыііенл в том не
чцнечіл. н о ьшем опрцбавленіі стараючасе. А оыяо се дотычет
^веіценмцков до тое церквн; ііно самы меіцане людей годных ц
в ішсьме Еожом учоных на ууховеньство до тое церква обцрота;
а Владыка Полоцьхц, за поданем нх, в стамь духовны но По
аовсішю сонершата 01 будет, вед же яло в тую черхоа». ток
*е о н доходы церьковные уступатчсе моет, але оно само меіцоне.
совровынн межц соОою но то орного вво двук людеі доОрык.
>рРы годных. которые бы всчк справ, порадков о двкодов я
ноітырсхох с пчлностю догледалч; о “« сп>ЧРШІ'*<
35
на кожды год зо осего справованя своего лнчьбу ц рахуНОК ЧІЖцлц,
„ на то далц есмо БурНЦстром, Райцом, Лпвішком ц ясец Раде
месв10 нашого Мопілевского сесь наш Лчст с подішсом рука ,ІаШае
Гоаіодарыкое II за нашою печшпю прцвёсцстою. Пцсан у Кракове
лет оть нороженя Сына Божого ЛФ осмдесять осмого, меСяЧа
Юня Д дня-
Падпісана: Лев СапеГа, Подканцлернве
Кн. Лнт.
Аіст 2-гі
Шіідузіаш ІУ.зВоіеНазкі Кгб! Роівкі,
«еікіе Хідге ЬІІемгзкіе. Кчзкіе, Ргішкіе,
2пнк!гкІе, Магокіескіе, ІпПіап(5кіе,
Зтоіепзкіе, СхегпіЬо«5кіе, а Зглуссізкі,
(Зоіякі, \УапгіаІ5кі гігіедгісгоу Кгоі. Ог-
па}тц]ету Іут Іізісіп паяупі, котіі Іо
гуісдгіес паііеіу: рок1ада]дс ту паагсял-
ріозс сіосіюс’оу/ Ерізкоріу Мвсіяйшбкіе],
цогпасгуіівіпу УУіеІеЬпето 8у1«е5Ігомгу
Коб5о«о\уі, Мбсівітнуякіето, Огега/і-
бкіетіі I МоЫІочгбкІепііі \У1а<1усе, I
еегсге роіі сгаз вгсгезіі^еу еГесІіеу па-
вгеу, сгдвсіа сііа ротіевопеу егсгоріо^сі
сіосЬосіо«, сг§$сіа, Іег нврокоіаідс Іпсігіе
« Пеіідіу Сгескіеу гоггоіпоіпе, аппоат
репвіопет Іо іезі ро дмга ІуБІ^ре гІоіусЬ
г бкагЬц павгедо \У[ІеІк1едо| ХфКуа Ц-
ІемгБкіедо, Іакоі I Еівіу пазхе сіолуіеітог-
пусЬ росібкагЬусЬ \У|Іе1кІедо| Х[і§8Іша|
ЬіЦелУБкІедо] « Іут аЬу Іа репвіа дцо-
Іаппів г ЗкагЬц павгедо опетіі огісіа^апа
Ьуіа мгудаіівту. Ьесг ге тіі (е бгітт^ г
(гшіповсі^ мгіеік^ г БкагЬп павгедо осіу-
вкігмас рггусЬосігІ, рггеіо ^повіі до ІЧая,
рггег пІекіогусЬ РР|апо\»] йаб | Цгг^сі-
піко» павгусЬ сіілюгпусЬ, р^гу Мав па (еп
сгаз Ь§д§сусЬ. (епге ХУІеіеЬпу ХУГасІука
МкІвГ»»„к,	м>у.'ту „„ т)еу.
.се ротіепіопеу рее.уі, 1агдоц,пеі р0.
пііеіпе I годоуше т|„,а МоЫІокг.кІедо
Л.ІІ I соп(е,о»»||. Оо к,о,еу ргой,у Іедо
МуЧ».к»»Іе Че^кіопі^ку, » ро„,е„»4
Уладзіслаў IV, э Божай ласкі Кароль
Польскі, пялікі княэь ЛІтоўскі, РускІ,
ПрускІ, ЖмудскІ, МаэавецкІ, ІнфлянцкІ,
Смаленскі, ЧарнігаўскІ, таксама спод-
чынны кароль Шведсг.І, Гоцкі, ВандальскІ.
Дбвяшчаем гэтым нашым лістом, кану то
належыць ведаць: э увагі малых прыбыт-
каў Мсціслаўскай епіскапіі, нрыэначылі
мы вялебнаму Сільвестру Косаву, мсці-
слеўскаму ўладыку, яшчэ падчас шчаслі-
вых выбараў нашых, часткова з іірычыны
памяненых малых прыбыткаў, часткова
каб супакоіць людзей, якія адрозніваюц-
ца выэнаннем грэчаскай веры, гадавы
пенсіён, па дзве тысячы злотых са скорбу
нашага Вялікага княства Літоўскага, так-
сама I лісты Нашы да вяльможных пад-
скарбіяў Вялікага княства Літоўскага ў
тым, каб той пенсіён яму штогод выда-
ваўся. Аднак паколькі яму тую суму э
вялікай цяжкасцю прыходэіцца адпіук-
ваць э нашага скарбу, прасіў Нас, праэ не-
каторых Паноў Рад I дворных яашых
ураднікаў, што на той час былі прЫ Нас,
гэтьі самы вялебны ўладыка Мсціслоўскі
просьбу сваю, каб мы замест памянёнай
пенсІІ гандлёвы, памерны I раговы ііадатк1
горада Магілёво далі. Да гэтай просьб
Мы ласкава схіляемся, а паколькі гадав'’1
збор падаткаў гандлёвага, памернага I ра^
говага ледэьве э тым пенсіёкам эраўня '
можа, а э другога боку. улічваючы малы"
66
(агдо*е МоЫ1о№кІе г рошіегпут I
годО*уп> 1е(1'**е 1еУ РеП5,У * роіуікасЬ
5Ў/усЬ согосгпусіі соггевропсіеге тове.
пістпіеу ‘е4 па вгс:гІІР*е <1осЬо<іу
у^ІеІеЬпедо ІЛГі-адукі, кібге Ьу&пу гадхі
ораіггуіі. ІЫегевпу геврекі таіа/с.
ротіепіопе іагдошс МоЫІошвкІе г
ротіегпут 1 годомгут, Іак іако бі^ V*
6оЫе таіа, У/іеІеЬпетіі Когзонгоу/І
уУГабусе МБСІвІЫУбкіетн, піеппііомгі, I
5пссе$5огот Іедо, Іеуіе ПеІІдіу, шіесхпіе
пабаіету, і <о пайапіе Назге Іут'ге
рггукгііеіет пазгут аргоЬпІету, кібге
Іагдогуе г ротіегпут I годпу/ут
МеіеЬПу МЯасіўка Месівіашзкі па бі§
оЬга^ту, та I у/оіеп Ьегігіе врокоупіе,
іак ]вко бі§ воЫе та іггутеб і іігумгас,
іакге і зцссез8ого\у|е іедо ^іесгпеті
сгаву, Ьег іагіпеу рггевгкосіу од Маз
5втусі> I зііссеБзоголу пазгусЬ, ІвкЗе
агітіпІЕІгаіоголуі тіезхсгеп МазгусЬ
МоЫІошБкісЬ. ЬІа со сі’а іерзгеу \Нагу
гдЦ віе Ыабгр рогірІБагтБгу, ріесг§с
\У[іеікІедо| Х[іеві\*а[ Ыі|ем/ьк1едо[
рггусіеп^с гогкагаіібту. Оап V/
АУагбгангіе, скііа V! тіебіаса Мгеезпіа
гокц РапБкіедо МОСХЕУІ, Рапоу/апіа
пая-едо Роівкіедо XIV а Згжебгкіедо XV
гокц.
Падпісана: \У1аг1і«Іацб Кех. ЗіапігіЫ*
Кат&гепіес, КеГегепа. у Ріваге.
прыбыіді I будучы рдды Іх ШВЯД1,ЫЦЬ
надаём вечна гандлёьы, тексама памерны
1 раговы падаткі Магілёускія вялебнаму
Косаву, Мсціслаўскаму ўладыку, неунія-
ту I пераемійкам яготойсамай рэлігіі, ітое
Наша гэтым прыяілеем зацьярджаем; гэ-
тыя гандлёвы, э памерным і раговым па-
даткамі вялебны ўладыка мсціслаўскі
вольны будзе спакойна сабе трымаць I
ўжываць, як I нашчадкі яго вечнымі ча-
самі, без усялякай перашкоды ад Нас са-
мога і нашчадкаў нашых, таксама
адміністратарзў I мяшчен нашых магілёў-
скіх. Дзеля чаго для лепшае веры рукой
Нашай падпісаўшы, пячатку Вялікага
княства ЛІтоўскага прыціснуць загадалі.
Дадзены ў Вершаве, дня 6-га месяца ве-
расня ІМЬ года, панавамня нашага поль-
скага 14. о шведскага 15 го*д.
Гіздпісана: УлвАзіслаў кароль
Станіслаў Кдмшенец. Референд. і Пісар.
XVI. МСЦІСЛАЎСКІ МІКАЛАЕЎСКІ на гары, альбо пагорны
манасплр, упамінаецца ў самым пачатку XVI ст. Сп раэмяшч ў
ўсярэдзше замка, дзе і цяпер яшчэ відаць рысокія насыпн і г
бокія ямы. Паэней заставалася тут толькі прыходска* царкоо
‘ яна больш ужо не існуе. На карысць гэтай абіцелі. па прашэнн
‘іумена Ніфанта, кчязь Міхаіл Іванавіч Мсціслаўск» паж
•506 г чатыры сям'і з роэнымі падаткамі. і зямлю. што н
Ярыкоўшчына. Гэты цікавы сваёй старажытнасцю ліст туг
чаем.
6?
Ліст
Божою мчлостію мы, Князі, Мііхайло Нвановчч М.стаславска,
з нашою Княпшею Басалчсою ч з мшшш детмц, Князек Федором
» Князем Васчлчем, чшшя знакеншпо сшч нашчм Лчстом коікцону
доброму ншісшнам ы на потом будучпм, хто на него посмотрцт,
або чтучіл его послышшп, кому потреба пюго будст ведатц.
Бал нам чолом богоілолец наш Нгумен Наколскн Нцфонт, абыхмо
подтвердшш Лнстом пашнк тыа люда церковныа, што был Алех-
но запвсал. Н мы того опытазшн, а пораднв з'бояры нашшчо,
далн есмо люда Светому велшюму Нцколе, на гору, в Рятінском
позете, на нмя Хшшста а Лушка Хнлковачов з ах жонамц ц
детмі, Васнля Лгеева Ашшпковача оз нх жонамц ц детмц, Ходора
а Мшйўіпу Семеясвнчсв. Дмшпра а Федора з Неспюра Яцковцчов;
земло под тыма людма Яраковшозна; а з тое земла ц з тых
людей вышей гсаеаных Свстому велакому Ннхоле, на гору, ксдь
мсду пять пудов, а десять грошы грошма. Д тым людем вышей
пвсаным тікоторое службы нашоё а намесішком пашам пе слу-
жать; пссоіцаны ы подыміцшіы а таміцшіы тым людем не даватн;
нажла тым людем всам вышей ішсаным службу служшпа ц дані,
даватн, кадь меду пять нудов, с. десяпіь грошы Нгумену накол-
скому, который кола служапш будет у Светого Наколы нагоре.
Нашам намеснаком ц пшвуном городовым а Рясенскам а всам
Урадноком нашам тых людей церковных вышей пасаных не су-
дшпн, нв радшпа, н децках не посылатн; ван а повіінных а анных
ннкоторых пошлші нашпх на тых людех пм не брата: далц есмо
ц затісаліі тыа людц всц вышей піісаные з данма а з дананама
ц з всама праходы, ц з ванама ц з новшоіым всам на все Светому
вслвкому Отцу Ннколе на гору; ніьжлц суднта а радшпа тып
людн церковные а во всем зната Нгумену Накольскому, который
служатв у Спетого Наколы будет: дала есмо іі запнсала тыа
люда на века вечные Светому Наколе на гору; нажліі тым людем
церковным толоку нам служшгш, а в ловы ах не посылата, як
на то обычай есть. Пасан во Мспшславло, в лет цндокт, Сент
день.
68
XVII. МСЦІСЛАЎСКІ ТУПІЧЭЎСКІ Святадухал’
враваслаўны мужчынскі МагІлЕусжай епархіі. знаходзіц
„„товага горада Мсціслааа, на беразе рэчкі Верхвы Ён ^2“
ў пачатку XVII ст шляхцічам Канстанцінам ЕўПатазічам^“Ы
кевічам. які вылучыу са сваш „аіінткау прыгараднае
Тупічэўшчыну і збіраўся заснаваць праваслаўную абіцель Спа
чатку пабудаваў тут царкву ў імя Сашэсця Святога Духа \ пры
ёй трымаў святара. Пад канец жыцця Сн даручыў тром
сынам. якія згодна завяшчанню бацькі, пачалі будаваць манастыр
і далі на яго ўтрыманне дэве валокі зямлі ворнай і сенакосаў і
даручылі кіраваць усім гэтым ігумену Аршанскага маяастыра Іаілю
Труцэвічу, замацаваўшы гэта распараджэнне судовым парадкам.
3 акта, напісанага дзеля гэтай нагоды 24 ліпеня 1641 г., відаць,
што дзеці Канстанціна Маскевіча прадаставілі ігумену Іаілю не
толькі валодаць маёмасцю абіцелі, але і ставіць кіраўніка ў яе
ад сябе. захоўваючы пры гэтым непарушна праваслаўную веру і
паслушэнства патрыярху Канстанцінопальскаму. У ішпым выпадку,
калі б ігумен Аршанскі альбо ігумен Тунічэўскі захацелі далучыцца
да Уніі альбо заходняй царквы, то ў такім выпадку абодва яны
пазбаулены былі б сваіх правоў.
Манастыр гэты перажываў моцныя ганенні ад ворагаў пра-
васлаўя. Асабліва Мсціслаўскія езуіты сдакушаліся адабраць яго
для уніятаў. Шмат разоў з натоўпам адзінавернай шляхты I сту-
дэнтау урываліся ў абіцель, кідалі на будынкі эапаленыя факелы.
рабавалі царкву і келлі. Стараста Мсціслаўскага ваяводства
Ліндорф налажыў на яго штогадовы падатак, якогв на працягу
двух гадоў узяў э тамашніх манастыроў тры тысячы злотых
У гэтай абіцелі цяперашнія будынкі ўсе драўляныя Царква
Ў імя Сашэсця Св Духа і келлі пастаўлены на каменных падмуР^
У ёй цудатворны абраэ Боскай Маці знаходзіцца з часу заснавання
манастыра і лічыцца каштоўным як па гтаражытнвсці жыва >
так і па багаццю срэбнапазалочанага адэення. упрыгожана
-----------
' Гл. НСТор |ерврХ|Мі у| С. 459 I 460	СМТ.ГШІ**
1 Г*. Нстор оОь Унін. Ствр. 423. Г>тая длмінл. вльб»».
складпс 1050 цяпс|МШі«ІХ < чрЛраны* руол’ У
69
чугам (перламі і камянямі). 3 укладаў варты ўвагі наступцЫЯ:
1) Евангелле, у чвэрць аркуша, друкаванае ў Маскве 1668 г. 3
наступным запісам: "Лета 7204 (1696) маія в 25 день, по указу
велнкого Господнна, Святейшаго Кнр Адріана, Архіепнскопа Мо-
сковскага н всея Россін, м всех сеоерных стран Патріарха, дан0
сіе св. Еваягеліе нз Святейшего Патріарха домовыя каэны во Мстнс-
лавской уезд в Богороднцкой Тушічевской монастырь в церковь
Божію безденежно"; 2) Евангелле напрастольнае, дадзенае 1753 г.
э Свяценшага Сінода; 3) Евапгелле, ахвяраванае ў 1800 г. Чарні-
гаўскім архіепіскапам Віктарам Садкоўскім, на памяць аб тым,
што ён быў тут ігуменам .
Манастыр карыстаецца толькі ворнай і сенакоснай зямлёй,
якая, як вышэй адзначана, дадзена яму дзецьмі заснавальніка Кан-
станціна Маскевіча. Да яго палежалі яшчэ дзве вёскі, Вялікая і
Малая Лешчынкі, у якіх лічыласіі больш ста душ сялян; аднак
пазней выкуплены ў манастыра панам Цэханавецкім.
Пры ім штогадовыя кірмашы не праводзяцца, аднак наплыў
народу кожны год бывае ў 15-ы дзень жніўня, у які не толькі
з наваколля, але і са Смаленскай губерні збіраюцца багамольцы,
з якіх шмат хто тут і гавее. Да вартых памяці падэей, што адбыліся
ў гэтай абіцелі, можна ўспомніць наступныя двавыпадкі: 1) Цар
Пётр Вялікі, падчас вайны з шведскім каралём Карлам XII, на-
ведаўшы яе, слухаў літургію, і падчас яе адпраўлення сам чытаў
Апостальскае пасланне. На знак манаршага свайго добравалення
да гэтай абіцелі Гаспадар пажалаваў ёй тады (1708 г., 5 верасня)
ахоўную грамату, якой загадвалася манахаў, што накіроўваліся
на Смаленск альбо якія іншыя грады з абразамі і царкоўным
рыштункам, прапускаць без затрымання, і дазволена было там
пражывацьі 2. 2) Адзін беларускі шляхціч Бучынскі, будучы ўжо
ў глыбокай старасці, сам прызнаваўся тутэйшаму ігумену Міхалу
Раеўскаму, што пры польскім яшчэ валоданні вучыўся ён у
мсціслаўскіх езуітаў, па навучэнню настаўнікаў, аднойчы ноччу
і 3 уклцдаў эвяртае ўвагу мшчэ грабніца срэбнагіазалочанля. э паэначэннем у
нлдпісе, што яна ахвяравана баярынам Бутурліным.
2 Гэтая лхоўная грамата эм>*іпчана ніжэй.
70
прыходэіў ён раэам э іншымі вучнямі ў манастыр для таг0, ка6
украсці цудатворны абраз Боскай Маці (бо езуіты не пераносілі
існаваўшай у народзе пагалоскі пра цудатворнае яго лекаванне;
аднак ледзьве паспелі адчыніць падробным ключом царкоўныя
дзверы і падступіцца ад абраза, як раптам зрабіўся страшэнны
шум у храме і эладзеі ўсе выкінуты былі з яго нябачнай сілай.
Хітрыя езуіты, бачачы нябесную кару і адчуваючы сорам, тое,
што адбылося, загадалі сваім выхаванцам захаваць у таямніцы1.
У гэтым манастыры, ад самага заснавання, настаяцельства
ігуменскае. Паводле запісаў вядомы наступныя ігумены:
1.	Іеранім Шпоўскі, упамін. ў судовых актах у 1687 г.
2.	Міхал Пузына, беларусец, кіраваў да 1715 г.
3.	Якаў Ілініцкі, паляк, да 1728 г.
4.	Антоній Таміла-Дзенісовіч, з 1729 па 1734 г.
5.	Віктар Садкоўскі, маларасіянін, да 1738 г. Ён потым быў
чарнігаўскім архіепіскапам.
6.	Інакенцій Людагоскі, беларускі шляхціч, да 1754 г.
7.	Іосіф Блажэўскі, беларусец, да 1760 г.
8.	Давід Ляташынскі, маларасіянін, да 1777 г.
9.	Платон Каліноўскі, маларасіянін, да 1785 г
10.	Міхал Раеўскі, беларускі шляхціч, да 1794 г., паМЙр у
1811 г.
11.	Геронцій Людагоскі. беларускі шляхціч, 1811 г.
Да гісторыі Тупічэўсхага манастыра адносяцца наступныя тры
акты. якія захаваліся ад парахнепня і рабааанняў у яго арх.ве
Акг І-ы
Божіею спосп4>шествуюіцею мнлостію, Мы пресвітлійшій н
Державніншіп велмкій Государь, Царь н велнкін Князь Петр Алек-
сіевнч, всея Велякія н Малыя н БІлыя Россін Самодержец, многнх
Босударств н земель восточных н Западных н СІверскмх Огчнч
н Д'&днч н Наслідннк н Государь н Овладатель, наше царское
Велнч4<тво, Генералом нашнм фелд-маршалком також де Гене-
ралом н Полковннком, Маіором, н всякому нміюіцему начальство
1 Пра гэтую пддэею мхоўваецца ў маностырскім лрхіне памятны эапіс.
71
над войскн нашего Царскаго велнчества, обрітаюшнмпся в ныні-
шнее время вспоможеній посланных в велнком Княжестві Дн-
товском. обьявляем сею нашею Грамотою, что Мы велнкій Государь
наше Царское велнчество послалн вомскн нашн Княжеству Лн-
товскому по желанію Королевскаго велнчества н Р-ічн Посіюлнтой,
не радн нного случая, токмо для обороны н на нзгнаніе обіцаго
непріятеля, выдал указы жсстокіе, дабы ннкому не чння нн какого
разоренія н убытку, войскп нашн булм под послушаніем, пмія
под жестокмм себе наказаніем воннскнм, так обндяіцему, как п
начальствуюіцему, н снм нашнм Указом тож обьявляем н повелк-
ваем, не только для любвн, которая есть между намн іі Коро-
левскнм велмчеством Польскмм, також де м радн нстнннаго союзу,
постановленнаго между обонмм Монархамн протнв обіцаго не-
пріятеля, нміюіце прмзрініе на монастырь Греко-россійскій Мстнс-
лавскій со всем братством, с маетностн н селы, нп какнх обмд
м налога н податей м подвод дабы ннкто мз войск нашпх, чрез
повелкніе чмнмтм не емьл нм с какнм наступленіем, под жестокнм
судом н наказаніем артмкулов воннскнх; а протнвно убо дкла-
юіцнх, разоряюіцнх, чрез наснльство емлюіцнх спонеже то есть
протнвно нзображенной нашей воліі м Указом нашмм повелкваем
Генералом нашнм, нлн кто нм’кгн будет команду, дабы жестоко
по артнкулом воннскнм суднл н розыск чнннл: а когда бы ннако
поступнл, неправедно суднл обндяіцему, награжденіе не прмсуднл;
тот сам начальствуюіцій тЕмп артнкуламн воннскнмн суднм будет,
н всякіе убыткн н обнды награждатн должен, что для лучшей
вкры н вкдомостп, сію нашу Грамоту нз Канцелярін нашей с
печатью нзобразнтн повел'клн. Пнсано в Москвь Генваря 3! дня
1706 году.
Акт 2-1
Божіею мнлостію Мы пресвьтл'іійшій н державнкйшій велнкій
Государь, Царь н велнкій Княэь Петр Алекскевнч, Самодержец
всеросійскій н проч. повелкваем чреэ сіе войск нашнх Генералу-
фельтмаршалу н Генералом вскм команду нмкюіцнм, н в городах
Воеводам н всякнм Прнкаэным людям н Бурмнстром: когда нз
города Мстнславля нашея благочестмвыя Греческія вкры монахн
покдут в нашн города, в Смоленск нлн в нныя которыя мкста
72
за „аШ РУбеж ' Божественнымн Нконы „ со мякоіо
утварью. оных вЬзде, как нашего ГосУдарстаа 8 ру6еж„ 4
„ назад возврашаюшнхся. пропускать без задержанія „
тавовкн; а особлііво еслн онн похотят жнть . Смоленскк ЯД І в
„,,ом котором нашем городЬ, н пм дать в том По80ЛЬноСТь, н „з
города ае высылать. Сіе повелініе утверждепо нашею Царскаго
велнчества печатью, в обозЬ прп Меновпчах, ліла 1?0В Сентября
в 5 день.
АктЗ-1
Божіею мнлостію Мы Анна, Нмператрнца н Санодержнца все-
россійская н проч. Обьявляется чрез сіе войск нашнх, обрктаю-
іцкхс^ в ПольшЬ н Лптві, регулярных н нерегулярных Комавдяром
II всЬм Офнцером кому гд'Ь какая команда поручена. Проснл Нас
обнтелм сошествія Духа, которая в Мстпславл'Ь, Нгумен Антоній
Деніісовнч, чтоб обнтелн пх с братсвом п с маетпостміі н с селы
от войск нашпх обнд н налог чннено н податей требовано не
было: тогэ радн вышезначенных войск нашнх Комаяднром п вс4>м
прочнм всемнлостнв4>йше повел-Ьваем, дабы помянутой обнтелн
монахов благочестнвых, н в маетностях н селах пх в Лнтві об-
рітаюіцвдсся обывателем ннкакнх обнд, яалог п утісненій отнюдь
не чннйлн, но паче охранялн в заіцшцалп, м нпкакпх податей
не вымогалн, чего радн, во ув4реніе вскм, дая сей наш Укаэ за
нашею Нмператорскою печатью. Дан в Санкт Петербургі Марта
28 дня 1734 году.
Падпісана: “Анна".
XVIII.	НЕВЕЛЬСКІ ПРААБРАЖЭНСКІ мужчынскі манастыр
нагілёўскай епархіі1. Да апісання, што эмешчана пра яго ў Гісторы
расійскай Іерархіі, варта дадаць наступны» абставіны П А
пгп часля пажару, што быў тут у 1692 г.. адкоўаена мурл
будынкам, пры чым галоўны храм у імя Праабражэння а
нанова асвячоны епіскапам беларускім С'.львестрам- мшсе
тняэям Чэцвертынскім у 1708 г.. як аэначана, на С.
?) Замест манастырскай зямлі. якую ўзялі для рас
' Гд Нгтоо Росс. Іерьрхін Ч.У. Г ІЭВ
73
вельскіх абывацеляў, прыпісана да гэтай абіцелі т
уласншай горада гняжвой Радзівілаўнай вёска Сіпава. у ^ККЛІ
пер. па апошяяй рэвізіі. лічыцца сялянскіх душ кужчынг,^^
14 і жаночага 1?. 3) Як пры гэтай вёсцы. так і ппы а<,А,
н манаг-тід...
зямлі ворнан і сенакоснан, разам з непрыдатнай пад сухад0А<
і балотамі. лічыцца ўсяго 194 дзесяціны з некалькімі сажням
Звыш гэтага прылічана да яго 216 прыходскіх двароў. 4)
настаяцеляў па манастарскіх запісах ніякіх звестак не знбйдэела
Цяперашні ж ігумен Багалеп у 1815 г. паступіў настаяпелям -
Чонскага Успенскага манастара, што быў стараабрадны, узведзень
ў чын настаяделя архіегіскапам Даніілам 18 студзеня 1821 г
XIX.	НЕВЕЛЬСКІ ТРОІЦКІ мужчынскі манастар, зачыневы
Гл. апісанне яго ў Гтгорыі Расійскай Іерархіі, ч.У, стар. 139,
XX.	АНУФРЫЕЎСКІ мужчынскі манастар' знаходзідца за 15
вёрст ад горада Мсціслава. Йн ад самага пачатку заснавання быў
празаслаўны 1 ад розных дабраверных укладчыкаў набыў зямлю.
вёскі. сялян і іншыя знатныя ўгоддзі Аднак у 1730 г., альбо
каля таго часу. пры ганеннях на праваслаўе, што асабліва адчу-
валіся ў былым Мсціслаўскім ваяводстве, адышоў да Уніі ксяндзам
базыльянсгага ордзна2, якія. выгнаўшы дабрачынных мавахаў. сам.
тут пасяліліся і э тах часоў дасёння валодаюць усім тым, што
ад даўніх часоў не належала да маёнтка і ўгоддзяў гэтае абіделі
XXI АРШАНСКІ БОГАЯЎЛЕНСКІ мужчынскі манастыр’
.чаплеўсг.ай епархіі знахсдзідца бліз павятовага горада Оршы, яа
вусці ракі Куцеінкі, якая ўпадае ў Дняпро. ад імя якой і называецпа
Куцеінскі. Абіцель гэта заснавана ў 1623 г на сродкі мсціслаўскага
падкаморага Багдана Вільгельмавіча Стэткевіча і жонкі яго Ачены
Багдаяаўны, кароджаяай князёўны Саламярэцг.ай. якія шануючі;
даСрачэсце, не толькі далі на пабудову маяастара ўласную зямлю.
але 1 зрыпхалі яму для гарыстанкя сваю вёску Паддубпы Праз
колькі гадоў арганізаваяа была пры ім друкаряя, у якой з 1632г
друкавалася пімат богаслужэбных 1 духоўнага зместу кяіг4. Адпаг
у 1654 г. па загаду патрыярха Ніяаяа першы ігумен гэтага ма-
« Пре гэ7ы	у Рктор Росс І«р«раІм н» ўпвмінлецев
2 Гл Нстор обт» У«пм. Ствр 280. 301 435
Э Гд_ Нетор Росе. Іврвр. IV. Стер 833—«85
• ІІцрааякмНЯ. повы&лмэКуі^ксмАдрумр* *: гттв Н">ы Звпа*-т » Пгадгшр-”
і мротжім шо тлумвчтмнем. нвдрутамма | 1632 г. у 4 л • ч«п*р дітмнпв р»л»
Гл. Оп Росс быблмогр. Сопмг 1 |$4
74
„асгыра Іаіль Труцэвіч з неаальхімі мавахамі і друхарняй аера.
^дзены ? Наугародскую епархію. у новааргакізааалы гэтых ват-
рыярхам Валдайсю Іверскі мавастыр' Пра гзты аыладах у Жыцц
отр Нікава расжазваецца так 'слытав Свягешішя Пгтрнарі ям
блвз славнаго града Оршн, еже бысгь, глава н вачало обшему
жвтшо. ВО асей Белой Росснв я Ллтве созданная обктель. нла
родп Лавра зелнгая Св Богоявлеямя Господм, зовома Кутейво.
эоэдвцже боголюбнвый аерононаз Іоаль. кже бысть нгумев
лавры тоя. а не токмо сах> еляну ео аны многа своама труды
к аога сооружя н нночествуюіцнх моножество собре н во своей
пастве всех нмеля, н блдгочестне во всей Белой Росснн утверждалл
п удержавалн, во время гоненяя от ро.згЕраіденных Уннатов. аонехе
в го время несть моіцно бе от Клевв ннкако Архнерею жнтель-
стьоватн тамо. гонення н насялмя радн протнвных, «ожерехом
О сях же Хрнстоподражательных, о агумене с брзтнею слыпав
святе’гшнй Ннкон Патрнарх. гко в велмком говенкв н утесненнп
□ребыьают. молнх б.хдгочестнваго государя оара я велжого юооя
Алесня Мнхайловнча. всея Велхкм н ’Лалыя в Белыя Роснв Сл-
чодержца. да повелмть прявеств оныя обнтелм Кугемнсхія пред-
помяяутого нгумена сь брапею вь лаьру Нверсжую Н вечяпй
Гссударь прмказаль первестм гагь во уревеямое просжмое место
Абіе Іігумект» Іояль сь радоспю повкмуся оле нгь. во аедосгаже
желаемаго места скон'гася на пупі гь Болдкне Но обаче же в
> косгяхь свонхтз ааповеда братія. да првнесуть «хь ю Ндерсків
м.онв'тырь ать рече. послуяшпе «ое во Пвстьфю « оо смерта
солрькю Оная же братм нзбрвоз	того' в“^*го “
пгумены намеспш» Діонжія Н пржоеяше я»л »»
градь >1 Святейші* П*тр.арг» яослл «П •» Кжсті* нонастырз
Маннстыр гзты. ашчэ оры вольсаім уллдаіж.отяе оааодля тм
нагы Яеафана. патрыяртл Іертсалімсяагя быу стііраоігыльмы
' чыьз<ся Ллурай. »»«»*< яепасртляа ал Ка«стаошя.'0*ч>л«*г»
оі.рылршага прнстола Таху Рн не тольжі не, орывісяыя •
*ПМІ былі Луяоысая . М*Р««‘. **»	-*> *₽*““^
П
Куцеінскі быў нават галоўным начальнікам і кіраўніком усіх бе
ларускіх манастыроў, мужчынскіх і дзявочых. А паводле трактата
аб вечным міры, заключамым паміж Расіяй і Польшчай 6 мая
1606 г , гэтая архімандрыя, роўна як і іншыя беларускія абіцелі
павінна была заставацца, згодна даўніх правоў, ва ўсялякіх сва-
бодах і вольнасці царкоўнай, і. застагочыся праваслаўнай, залежаць
ад мітраполіі Кіеўскай’. Нягледзячы но гэта, яна доўга была пад
прыгнётам католікаў і уніятаў, якія некалькі разоў ўрываліся сюды
білі інакаў, рабавалі маёмасць і, нарэшце, узброенай рукой абодва
прыпісныя манастыры адабралі.
Цяпер у гэтым манастыры будынкі наступныя: 1) Галоўны
храм у імя Богаяўлення Гасподня, драўляны, які пры першапа-
чатковым заснаванні абіцелі пабудаваны ў 1623 г. У памяць пра
гэта ў царкве стаяць партрэты Багдана Стэткевіча і яго жонкі
Алены. Сярэдзіна храма распісана ўся кіеўскім старажытным жы-
вапісам; унізе па сценах паказаны падзеі, узятыя з гісторыі Старога
Запавету і Новага, а на версе, на хорах — подзвігі святых. 2)
Другая царква цёплая, мураваная, адяоўлена ў 1819 г. 3) Наста-
яцельскія келлі і некаторыя службы.таксама мураваныя, а брацкія
драўляныя. 4) Манастыр абнесены камсннай агароджай і абса-
джаны дрэвамі. У бібліятэцы манастырскай засталося ад раба-
ванняў яшчэ даволі старадрукаваных кніг, з якіх некаторыя лічацца
бібліёграфамі як вельмі рэдкіяI 2.
I Гл. Мстор. о&ь Унін, стар. 142 1 143.
2 Для цікаўных прыкладаецца тут імянны Іх спіс:
а) Агюкалнпсяст» з толхованьямй Св. Андрэя Крыцкага, КІеў. 1625 г., у арк.
б) Венец Хрістовт», сач. Ігум. Антонія Радзіпілоўскага, Кіеў, 1688 г„ у арк.
е) Евангелле вучыцелыіае, тварэнне Св. Каліста, у Еўі, 1616 г„ у арг.
г) Беседы на Деянія Св. Апостолт», Кіеў, 1624 г„ у орк.
д) Кгінгн о Свяіценствс, пер. Епіфанія Славенецкага, Масква, 1664 г„ у арк.
е) Ключь раэумепія, сач. Іоанікія Галятоўскага. КІеў, 1660 г„ у арк.
ж) Мессія Прсвднвый, сач. Галятоўскага, Кіеў. 1669 г„ у 4-ю долю арк.
з) Гэтая ж кніга на польскай мопе, Кіеў, 1672 г„ у 4-ю долю арк.
н| Номоканоігь, выд. Захарый Капысценскі, КІеў, 1624 г„ у 4-ю |долю арк.|.
I) Рай мыслснный, друк. у Іверекім. манастыры, 1656 г„ у 4-к» (доліо арк.|.
к) Служебннк, выданне выпраўленас Сабором, Масква, 1655 г„ у 4 ю |долю арк,|
Гл. Соп. I, 231.
л) Трубы словест», сач. архіеп. Лоэара Барановіча. Кіеў, 1674 г„ у арк.
м) Фезтроігь, сач орхіеп'скопа Іаона Максімовіча. Чарнігаў. 1703 г„ у 4-ю долю
арк.
ч) Лег.' нкон Слов'інорусскнй П'імвы Бярынды. у Куце<нскІм мпнастыры, 1653 г,,
у 4 іо Ідплю арк |.
І'гць нгкалькі рук-іН'эў, оле яны няпоўііыч I малаважныя.
76
да Куцеіцскага манастыра належаць наступныя ўгоддэі: вёска
ПадАУ6цы' ахвяРа°анаЯ1 як Ужо вышэй адэначана, заснавальнікам
яго Стэткевічам; Слабада Пяпгчанка, заселеная яшчэ пры польскім
уладарнінтве рознымі выхадцамі, якія плацяць толькі пазямельнае
у гэтых двух пасяленняк лічыцца сялян мужчынскага полу каля
75 душ, а зямлі пры генеральным межаванні, якое было на Беларусі
у 1703 г., дадзена манастыру 435 дзесяцін і 3836 кв. сажняў.
Звыш таго пры манастыры на рэчцы Куцеінцы пабудаваны млын,
які меле толькі вясной, падчас паводкі, і маецца невялікі завод
для выпальвання вапны.
Настаяцельства ў гэтым манастыры ад самага заснавання было
ігуменскае, аднак ён, называючыся Лаўрай, кіраваў усімі бела-
рускімі абіцелямі, меў правы зрхімандрыі і такім імем названы
ў тракгаце аб вечным міры Расіі з Польшчай. Хаця сапраўдная
архімандрыя зацвердякана на аснове высачайшага загада, па прад-
стаўленні прэасвяшчэннага Анастаса, Свяцейшым Сінодам 9 жніў-
ня 1805 г. з дазваленнем тутэйшаму архімандрыту насіць на мантыі
камлотавай зялёныя аксамітавыя скрыжалі.
Пра настацеляў, з прычыны знішчэння манастырскага архіва
падчас нашэсця непрыяцеля, дастатковых звестак не знойдзена.
3 ігуменаў упамінаюцца: 1) Гедзон Клімовіч; ёя упамінаецца ў
1649 г. пры асвячэнні храма ў Баркалаб. ман’. 2) Іаіль Труцэвіч.
які ў 1656 г. паводле загада патрыярха Нікана пераведзены ў
Валдайскі Іверскі манастыр; аднак. не дасягнуўшы яго, сканаў
па дарозе, у Болдзіне* 2. 3) Генмадзі Гарэлыіа, упамін ў судовых
актах 1687 г. 4) МелецІ Чайкоўсяі; ён у 17ів падпісаўся. эамест
усіх начальнікаў Беларускіх і Аітоўскіх манастыроў. на чалабітаай
цару Пятру 1 аб прыцясненнях3. 51 Мітаіл Кобержыц. упамінаецпа
ў 1743 г. 6) Генадзі II. упамін. ў П68 г. ў перап.сцы Георпя
Каніскага. Архі.чандрыты яго. па парадку, наступныя. 1) Феафан
Раманоўскі. э Ітумена, у 1805 т. пасвечаяы першым архімандрытам.
кіраваў да 1807 т„ у якім перамдзены ў Астрожскі першакласвы
। Гл. выіпэй апіс. Баркалабаўскага манастыра.
2 Гл. Жнтіе Патр. Ннкона. С 44
3 Гл. Пстор. оСгь Унін. С. 16Я.
77
манастыр, а потым, 22 лютага 1012 г. — у чарнігаўскі Еле
дзе і памёр. 2) Юстын, з 1810 да 1812, у якім пераведзекы^
Вяцкі другакласны манастыр са званнем рэктара тамашняй
семіпарыі. 3) Венедзікт Грыгаровіч. э 1814 да 1821 г., пераведзены
ў Бароўскі Пафнуціеў першакласны манастыр са званнем рэктара
і прафесара Калужскай семінарыі. 4) Мялеці Леантовіч, у 1823
пераведзены ў Елеазараў манастыр пскоўскай епархіі са званнем
рэктара семінарыі. 5) Аркадзій, у 1823 г. пераведзены э Ула-
дэімірскага Багалюбава трэцякласнага манастыра і знаходэіцца да-
сёння.
У 1654 г. Куцеінскі намеснік Дэіанісій атрымаў ад цара Аляк-
сея Міхайлавіча як для сваёй абіцелі, так і для суседняй дЗявочай
ахоўную грамату, спіс з якой тут змешчаны:
Грамата
Божіею малостію от веліікого Государя Царя н велакаго Князя
Алексія Мнхайловііча, всея Белнкія ц Малыя Россііі Самодержца
ц многцх Государств Государя ц Обладателя, нашего Царскаго
велачества Бояром ц Воеводам а всякам Прцказным людем. Бнліі
нам челом велакому Государю нашего царскаго велнчества бо-
гомольцы, Кутеенскаго Богоявленскаго монастыря Наместнак,
Старец Деонасій с братьею, да Кутеенского ж д&вчча монастыря
соборные старццы Мнтродора да Таііфа с сестрама, чтоб Нам
ах пожаловатн, велітц цм датч Нашу оберегальную грамоту,
чтоб цх монастырскнх деревень крестьян ц жен а дітей Наша
ратные людц не разорялн н не разгоняла а в полон не амала ц
чтоб цм волно было жатн на прежннх свонх містех; да ам же
бы Намістнаку с братьею в нынішнее воанское время позволнта
Ьздцтіі цз Кутеенского монастыря в Дорогобужской у&зд в Ба-
зюковской монастырь а в ііные нашц города а міста. Н Мы
велакій Государь Царь а веліікій Княэь Алексій Махайловнч, всея
Велцкія а Малыя Россіа Самодержец а многцх Государств Государь
ц Обладатель, Кутеенсках монастырей, Богояпленского монасты-
ря Намістнака Деончсія с братьею, да д^вача монастыря со-
бооных старцц Мцтродору да Таафу с сестрамн пожаловалч,
велілц нм дата сю Царскаго велачества оберегальную грамоту,
а ь Бнзюковской монастырь Богоявленского монастыря .іпне
78
лрііз^ать позволалц. М нашнм Царского велачества Бояром ц
воеводан м всякам нашцм Прцказным людем, в Орші Богоявлен-
ского Кутеенского монастыря Наместнака Деонасія с братьею,
да Кутеенского ж дівнча монастыря Старцц н цх служебнцков
ц крестьян з женама ц з дітьма, ц которые всякіе людц учнут
0Лі войны прабетть к нам в монастырц, от нашцх ратных ц
ото всякцх людей оберегать, а разоренья над намц накакова чц-
ншпа ме даватн н в полон цмата отнюдь накому не веліта; ц
в Дорогобужскій уізд в Бнзюковской монастырь ц в аные нашіі
городы ам ц служебнцком цх прііэжаты ам позволнла. А кто
над тімц монастырц, ц над старцы ц над старццы, нлц над цх
монастырскцма служебнцкц, а аз вотчіш ах над крестьяны учц-
ншп какое разоренье цла грабеж цлц крестьян цх учнет разгонятн
ц в полон цмата, нлц какое нц будц насцліе чцнінпц; ц тім
людем от Нас велнкого Государя Царя а велнкаго Князя Алексія
Мчхайловцча. всея Велцкія ц Ліалыя Россіц Самодержца бьшш в
велцком ц жестоком наказаньі, ц в казнч беэо всякія ноцады:
ы Бояром Нашцм ц воеводам н всякам Прцказным людем веліат
того остерегатц, чтоб однолочно разоренья ніікакого над ннма
нцкто не чцнцлц на которымц міры А прочшная сю Нашу Цар-
скаго велачества грамоту отдаватц Кутеенского Богоявленского
монастыря мамістннку Деоніісію з братьею. імы хто в том
монастырі Нгумен іма цмой намістццк по мем будет. Дана ся
наша Царского велнчества грамота  мвшем Царскаго ве.тчеапва
поході, на стану под Смоленском. літа от создамія міра ЗР]В
місяца Августа К дня.
У гэтай грамаце, на	перанбе аркуша, надпкал^
"Божіею мнлоствю велнкні Государь Царь п велнкмі Князь Алексен
Мнхайловнч’ь; кеа Ввлнкяя Малн. Р«н1 СмодержеФ." Да «
"рыложана дчяржаўная оячатаа пад яустодыяй. з адлюстрааанне
Азяржаўнага Арла, ваяол яяога надпіс з царсжін тытулам, у
кругааых радках. Заяоуааецца у арх.ае гэтога навастыра
XXII ЛРШАНСКІ УСПЕНСКІ агульнажыцельяы дзяаоч
настыр' наіілвўскай епаряІІ. знаходзіцца оліэ ііавято ₽ал
Оршы. на кевіліка* адлегласці ад танашнлй нужчынсаа
і Га. М< іпр. Рпгс ІсраркІН ‘I IV. I 8Н6 і 887
79
на вусці рэчкі Куцеінкі, што ўпадае ў Дняпро, ад імя якой і
называецца Куцеіпскім. Ён заснаваны падкаморынай браслаўскай
Ганнай Багданаўнай, народжанай Агінскай, жонкай Івана-Багдана
Вільгельмавіча Стэткевіча, падкаморага мсціслаўскага, якія абодва,
узяўшы за прыклад добрачасцівых сваіх продкаў, што арганізавалі
куцеінскую мужчынскую абіцель, у 1631 г. таксама на пабудову
дзявочага манастыра не толькі вылучылі ўласную зямлю, але і
прыпісалі на яго ўтрыманне вёску Свісцёлкі’ з сяляйамі і ўгоддзямі.
Даручыўшы кіраваць абіцеллю выбранай ігуменні Ефрасінні Кір-
кораўне, заснавальнікі пісьмова запаведалі, каб і на іальніцы і
інакіні прабывалі на вечяыя часы ў саюзе агульнажыцця і чыстаце
праваслаўнай усходняй царквы і залежалі ад улады кіеўскага
мітрапаліта.
Спачатку тут быў пабудаваны драўляны храм у імя Успення
Боскай Маці і драўляныя келлі. Праз некаторы час, пасля даб-
рачынных ахвяраванняў, пабудавана і другая царква ў імя Пакрава
Багародзіцы, гаксама драўляная. Некалі, падчас пажару галоўны
Успенскі храм згарэў, пры гэтым загінула і маёмасць царкоўная.
На тым самым месцы, дзе яна стаяла, пабудавана мураваная царква
ў імя Сашэсця Св. Духа2 і асвячона ў 1653 г., як сведчыць надпіс
насценны наступнага зместу:
"Нзволеніем н благодатію всесвятаго н жнвотворяіцаго Духа,
рукодійствіем же Преосвяіцеяігкйшаго Господнна Огца Петра Мо-
гнлы, православнаго Архіепнскопа Мнтрополнта Кіевскаго, Галнц-
каго п всея Россім, Екзарха Св. велнкаго Апостольскаго трону
Константпнопольскаго, Архнмандрнта Печорскаго, освятнся Боже-
ствепный сей храм, во славу всесвятаго п жнвотаоряіцаго УтЬ-
шнтеля Параклнта, Духа Святаго, в честь н память преславнаго
Его в деяь пятндесятый на Апостолы Сошествія, во св. обіцежп- * I
і Ад назвы гэтага паселішчв Куцсінская абіцель у нскаторых акгах наэыжасцца
СвІсцСльскай, таксама як АрпілнскІ мужчынскі манагтыр наэымпцца Іначай
Белькаўскі, ад нлймення зямлі, ахпяраванай яму элснавалыіікамі.
7 Сачыніцель Росс. Ісрархін (VI. 1018) упамІНае пра КуцеІнскІ Духаўскі манастыр
I лічыць яго за асобны, дадоючы, іато ў 1698 г. дзвс старыцы прыяэджаті адтулі.
у Маекву па мілагцін/. Аднак •• вышэйаэначаных обстожін відаць. што V Оршы
асобнай Духаўскай абіцелі не было, м УспонскІ млііастыр. нкі Існуе I •арлэ,
называўі я таксама I ДухпўскІ па наэвв галпўпліа Х|німа.
80
,.вл„яой вонтвлн Кутвццской АІтеской. > йаАйАвн Кцяжестаі
днтонском. » пряділі Оршанскрц. Аержавствуюшу в»лПмому Гос.
„од,рю Королю Влалцславу чегьертону. прц всечвстном Нгумені
Іонлі. порі-оначальннці н осноааталі св. овнгелн сен н спасі.-
тельнаго в ней обшржнтельства соліталь. гірп перво-нгуменін Нф-
росннін КнркоровнЬ, лрн ктцторіх влегочастнвым н влагоаірным.
АННІ Стеікеанчевон, поа.коморнію Брвславской, влаговірном
сыні е« Феодорі поакоморнчІ Мсінслевском н полружін его
Плені со чады нх; н положенм быша з божостввнном сем олтарЛ
моіцн св велмкомученнка Пантеленмонл. м св велнкомученнка
Артемія. н Св. Преподобному Анастасіа Персанкна, в літо от
сотворенія міра, от воплошенія же Мріств Вога 1635 іюіш 26 дна
Між іншым, паэней. на пвмяць аб эгарэлай Успьнскай цвркве,
нна зноў адбудавана і злучана з трапеэнйй
Манастыр гэты, ад пачатку свайго заснамннж. эзлежвў не-
пасрэдна ад кіеўскай мітраполіі', нк адзначана вышзй Йн быў
гак бы мовіць, калыскай некаторым беларускім дзявочым абшелвм.
пры эаснаванні якіх для захавання падабенства ў правілав Інацкага
агульнажыцця. пераводзіліся з яго не толькі манахімі. але і на-
чальніцы. Нарэшце, пасля вяртання Смаленска пдд Рвсійскую Дзяр-
жаау. цар Аляксей Міхайлавіч у 1663 г выгнаў э Уваэн^ енскага
дэнвочага манастыра езуітаў I, эрвбіўшы яго пе-ранейшаму пра-
васлаўным, загадаў перасяліць у вго з Куцеінскай вбіцелі Ігуменню
княжну Іраіду Куракіну з 22 манлхінямі’ Няглелэячы на гтга.
манастыр нв ііазаяулвны выў Довравалепн« Расійскаіа нврскагв
лому. ЦОр Атяксвй Міхайлавіч іваМ гранаіай. Амтвнай II чзрввна
>6’0 г . зогалаў алПускань э катны на утрмнанііе «го шгоіалом
грошай па 350 рув I 330 чвчрцаі жыта I «ч... „к>. лалан» I
110 3 пульі. царкоўпага впіа па два вллр*» Заічія ।*>I, алвара
ла мнсцовага абрата Спаса эалатую грыўну Царэўна Наталля
'•еўна прыглала ў гэіы ма.іаітыр аалікі ааон аві прж»
час ра.віўся. I эпоу пвралны Сястра яв. царі»но Софія лакс 1 2
1 ГЛ. ў БвЛПругі.к А|і*»п 1 ЛІ’г**
Свквніші І7|П і
2 I л ІІі нір Р..і < ІіфЯрКІП 'I "I '	•'
мрм«.1Н' "* Я»‘Ч’‘М,<
.о. ............  І0М
устушўшы ў ЧЫН» сжімвнаыкі ў мвсхоўсхі Новадэявочы
ывеічв адсюль некальяі абраэоў і завяла ў смбй абіы
опратду. якую насілі ў куцеінскдй
Яна ірывллв, як і Іншыя беларускія абіцелі, прыцЯСПвнн|
ворвгаў праваслаўя У 1722 г, альбо каля тлго часу. аршанскія
еп'ты на чале сваіж вучняў уварваліся ў манасіыр з агнястрэльнай
зброяй. крычалі. стралялі, палохалі манахінь, запалілі некагорыя
мннастырскія будынкі I сярод агульнае трывогі памкнуліся ўкрасці
цудатворны абраз Боскай Маці; аднак дзерэкім сілам нябесная
да таго не Алпусціля'.
Пры гэтым манастыры ка/іяндарныя кірмашы не праводзяцца.
аднак В ліпеня, у дзень вялікапакутніка Пракопія, у які святкуецця
і зяўленне цудатворнага вбраэа Багародзіцы Казанскай, кожны
год збіраецца ля абіцелі значная колькасць багамольцаў, таксама
і 15 жніўня, як храмавае свята.
Да яго прыпісаны наступныя вёскі: Свісцёлкі, тая самая, якая
ахвяравана заснавальнікамі абіцелі, Стаўры. Пуцянкіна і засценак
Шугайлаў. Тры апошнія сяленні прыдбаны ва ўласнасць самім
манастыром купляй і па закладных, якія, нарэшце, судовым па-
радкам пераўтвораны ў купчыя крэпасці. Ва ўсіх сяленнях лічыцца
па апошняй рэвіэіі 145 душ сялян мужчынскага полу, якія, праўда,
не плацяць ніякага вброку, толькі абрабляюць манастырскую зям-
лю. Зямлі ворнай I сенакоснай, пад сялібамі, зараснікамі і ўвогуле
прыдатнай і непрыдатнай, у акружной мяжы лічыцца 1359 дзесяцін.
Другіх жа ўгоддзяў манастыр ніякіх не мае, акрамя таго, што
на аснове жалаванай граматы цара Аляксея Міхайлавіча, пацвер-
джанай імператрыцай Лізаветай Пятроўнай 10 мая 1748 г., даецца
на яго ўтрыманне з казны штогод па 300 руб., а замест 330 чвэрцяў
жыта грашыма па 1 руб. 50 кап. за кожную чвэрць.
3 ііуменйпў па манастырскіх запісах упамінаюцца нешмат-
лікія: 1) Ефрасіння Кіркораўна э 1631 да 1635 г.; 2) Фаціння ў
1660 г.; 3) княжна Іраіда Куракіна, у 1663 г. пераведзена ў сма-
ленскі Уэнясенскі манастыр; 4) Трафімія ў 1668г.; 5) Іннакенція
і Гл. ІІ< Гор. оОьУнін. сгар. 216 I 217.
82
П4ц»м»",а ' 61 Кд"н,"“‘,‘* л*,,,"«а» 3 П41 А» 1760 7) Аламандра
э 1796 Г. ЭНМОАЭІЦЦ» дас*нн«.
дэее граматы. Аадэеныв царом Алянсеем Міхайлаеічам гэтаму
нанастыру Ў 1600 I 1670 г . туг эмешчаны.
Грамета І-я
От 1/оря Ц еелцкаго Князя Алексія Малайлоянча. »<еа велакія
а Малыя ц Ііілыя Росс/ц Саыодержца, в нашу отчшіу а Смоленгк
Вояршіу націему а воеводам, Кііяэю Меану Ворцсояачу йепнану
с тоеа/шша. Еіма челом нам велцкому Государю оз Оріаа Ку-
тешіского ріецча монастыря Нгуменія Трофанія да намеснпча
старнна Варсонофія с сестраміг я Кутешіском де монаспіыре у
нііх солы над ііныма монастыргкнмц потребамн скудость, купііть
мм пе на что; іі Нам бы велакому Государю ііх пожаловать,
веліть о том наш велнкаго Государя Указ учанііть. Н как к
вам наша велакаго Государя грамота пріідет, а вы бы Оршанского
Кутеанского монастыря Мгуменіі Трофаміі, да намесішце ста-
рцце Варсонофьі с сестрамц веліліі дать нашего велакаго Государя
жплованья в Смоленску пятдесят пуд сола с роспаскою, да о
том к нам велнкому Государю веліла отпасать, а оттіску веліла
подать в праказ Большаго дворца Боярану ц Оружейніріему на-
ічему Богдану Матвіеву, да Думному нашему Дворянану Нвану
Богдановачу Хатрово, да дьяком нашам, Семену Татову, да Ан-
дрею Селену, да /^енцсу Савлукову, да Ларіону Чванову. Пасан
на Аіоскв’ь, лета 3 РО5 Августа в ІП день.
Падпісана1 Дмак Аврам Кошеев. Справнл Федька Протопопов
Грамаіа 2-я
От Царя ц аелцкаго Князл Алеясія Мяхайлояачо. ясео Велчкін
а ЛІалыя а БІлыя Россій Санодержца. е ношу Смоленскую вотчану,
Боярану нашему а воееодан. Князю Нвону Андреевачу Хованскочу
с тонаршца. В нрошлон во Р(П году февраля в 31 день послана
наша велокпго Государч громото аз Проказу Княжества Лотов-
скаго в Смоленск Бочрану н Воеводаы. Кнчзю Борасу Александ-
ровнчу Реннону с тояарш.ю. но челоНаткю Кутеннскаго дітзчс
ыонастыря Нгуыеньн Феннтні с сестранн. велі.ю о« « смоленсяу
Р0.ІПті. горояыл руна . ц і-і но тра нуаа во <у. по деа ,ед,ю
ПЗ
йііно церковнаго. Ягумвньц с сесшрамц трнста пяпіресят руолед
ренег, трнста' четвертеО ржіі Н ныні вгілц челом Нан челіім
Государю іів Смаленска вознесенеклго рЬцча монастыря йгумМ|(,
Нрочдп с сестрамц по Ношему яелцяаго Госураря укаэу, лврр.
верены оні ш Купіеанскаго ічонастыря в Смоленск в вознесенскоо
дівцч монастырь, Н Келено іім, длл ал моНастырскдй скуроспш,
хлівной рупі діівать в Смоленску, ртц а ячменю старінД Ло
тріі четвертіі, да денег на монпстырскую овіцую потреву, ц «
черква на свічіі но гіуру воску, по два ведра вііна церковяаго,
по полунуру ларону, да пшенііцы на нросфоры По четвертш ц
в прошлЫх годея ВоеворЫ тое руса нм равалц, а НЫні де вы
тое рупі далн йм тоЛЬКО ржіі Н яЧменю пятресят четвертей,
ц то все гнйло, котораго служйлые люра не вЛЛлй, а волыііе
того нцчего ам не даНо: да іім же де довано рроп по рвадцотн
сажен. іі ныні нм не рано, Н Оудучо де оніі веэ жаЛоваіІья, во
всякой нуЛіц, в конеЦ гіопівают. Н Нам вы велцкому Государю
ножаловапіь цх, велеть гім гіаше велакаго Государя жалованье,
Клібную ц дегіежную ругу нй нынешнев на Й5Й год выдать. ц
впредь давать сгіолна, пропшв НроШлых л4пі. Й как к вам сія
наша велакаго ГосударМ грамота прадет; ц вы бы ВдзнСсенскаго
дввдча монастыря Йгуменіа с сестрома сороНОдевятью сНіарацаМа
учанала нашего йеліікпго Государв денежнаВо жалованья руга. сіпа-
рмце по два рубла демег, пд тра че/меерта ржй. а то ом наше
велакаго Государя жалованье, денетнуЮ ц хлібную ругу на ны-
нешній на РОН год хЛІб к прежней дачк Велела ВЫдать, М впредь
давать повсЬгодНо, а на ладоН а на вОск а на вано церковное
велела давать деньгамй протаВ прежняго, почему аМ гіреж сего
в Смоленску давано а с ЬіаМоШйііл доходов. Да Чпю вы учанете.
ч вы бы к нам велакому Государю опіпасОла к Москв/ нодлннно
вскорі, а отласку велела подать в Новгородском Праказк Столь-
наку нашему Нвану Севастьлнову Болыііому Хатрому. да Дьяком
^ішам Ефаму Юрьеву да Авраму Коіц^сву. Пасан на Москве. лкта
ЗРОН (юня в І<Л дгнь
Аруіімспігелмі'тўленп 'трмдцпіь".
84
Падпісан»: А(,"“ Ефнн Юрілв Сіфаца пОАьЯЧвго Л«рІона Ва-
снльеьв’
XVIII АХОРСКІ ПРААЬРА^ЭНСКІ нужчцнск. зацпятны „а.
настыр' магілёўскай енар.іі энЦоазіЦц» ў Чарышфікін гіавеце
на пустынным месЦы, на беразе рзчкі Сож, бліа вёсмі Акора, ад
якой і наэву сваю мае. Пра першапачатмовае заснаванне гагай
абіцелі, з прычыпн знішчэння пажарам манастырскага архіва,
шякіх звестак не знойдзе«»«і Вмдома толькі па паданнвд, што яна
заснавана ў 17 ст. па волі кііязя Радзівіла, канцлера Вялікага
княства Літоўскага, сіаросты жрычаўскага, пустэльнікам Аркадзам,
які быў тут першы ітумен, альбо сграіцель. Аднак у 1708 г., у
час нераправы ў гэтых месцах праз раку Сож шведскага войска,
|яна| непрыяцедем разрабавана і перлтворана ў попел. Гэтае няш-
часце прымусіла манахаў разысціся па іншых манастыраХ. Хаця
па сканчэнні ванНы яны сабраліся зноў на ранейшым месцы і
адбудавалі царкву і жытло.
Манастыр гэты перацярнеў уціск і ад ворагаў праваслаўя і
пазбавіўся апошніх сваіх угоддзяў Гасудар Пётр I. па прашзнню
дабрачынных беларускіх абіцеляў аб абароне іх ад католікаў і
уніятаў, хадайнічаў за прыгнечаных адэінаверцаў і эагадаў паслу
свайму ў Варшаве князю Далгарукаму дамагацца ў караля Рзчы
Паспалггай, каб па зместу дамовы аб вечным міры праваслаўным
манастырам не рабілася ніякіх прымусаў у веры 3 прычыны гэтаге.
паводле лісга каралн Аўгуста II. дяменыл 28 лістанада 1720 г..
лкорская абіцель засталася пры свабедзе нравасла?» I нелагы-
кальнасці сваёй маёмасці
Ненядома. якімі угодлэямі абіцель гтгая «рысталася у мінулы»
часы. Хаця энаяодзянна і пісьмовыя доказы таго. шго. ііодна
ралеусмм прыеілеям. нрадасгаулены быў оа »лаланне еА «аьалая
ямл, за ракой Сож. у тры Оаяі. мераі, на н.лаЫне польск.й
м.лі, , што сяляне Крыч.^кага старост». .в..ямны был. да.аць
на ццркоуны» вылаткі I утрыманне ман.стыра ялев (на 80 агьм.н)
е .......... 6«.  V. «• ьгн Н....СГНР У.............
ЛНОЙЧЫ I П|ІЫ ГЫМ ІЦІ-|Н.ШЛМ'
І Гл ІІстор обь Ушн. I Т«р ІЫі І'КІ " П“СГУ<ІІІ.
85
і воск |пв 30 фунтаў)'. Цяпер кірыстаецца бн ворнай і сенакосная
зямлёй. значная частжа якой. між іншым, прысвоена гомельскіш
пвмешчыкамі. аб чым Дасёння вядэецца цяжба Звыш таго
прылічана да манвстыра некальяі прыяодскіж двароў у наваяоль-
ных вбскак
Насгаяцелямі ў ім былі I эараэ бсць Ігумены Падаём храна-
лагічны іх спіс без абазначэння гадоў:
1	Страіцель АркадэЬ,
2	Ігумен Феадор Круглік. 1669 г
3	Страіцель Іоасаф Жневіч;
4	Ігумей Варлаам Тамашэвіч;
5	Ігумен Нікадэім Святагорскі;
6	. Ігумен Арсень ВыгоусКІ:
7	Ігумен Іаан Тударовіч;
0 Ігумен Давід Легашынскі, у 1761 г ,
9	Ігумен Леанід Красоўскі, у 1778—1791 г.;
10	. Ігумен Іларыбн Растоўскі, у 1799—1808 г.;
11	. Ігумен Рафаіл Ермолінскі. у 1809—1814 г.;
12	. Архімандрыт Аляксандр Каржанеускі. у 1815—1819 г.,
13	Ігумен Арэст Костка. у 1819—1826 г.;
14	Упраўляючы, іераманах Іларыён Карнавух. занаходзіцца
зараэ.
XXIV. ПАХОМІЕЎ стараабрадчы мужчынскі нанастыр’ па-
поўскага толку. знаходэіці»а ў Магілёўскай губерні, Бялыніцкім
павеце на рапэ Сож. за 5 вёрст ад мястэчка Гомель Ён заснаваны,
як свелчыць народнае паданне, падчас былых першай альбо другон
пыганкГ і напачатку называўся Ігнатава пустынь. ад імя якогасьш
пустынніка, які першы тут пасяліўся. У ім цяпер дзве царквы
у імя Праабражэння Гасподня I ў імя рускіх княэёў-пакутнікаў
Барыса I Глеба Для пражывання манахаў эроблены 24 келлі; у
іх манашствуючых 25, для якіх ёсць агульная трапезная. Абіцель
« Прзмеморыя Беларусгзга Гасударово намесніка графа Чэрнышома, пісаная 23
лйгтепада 1777 г.до >>|>ла<вчшч .ннагв Георпя Кані<ш»га у якой аГ> гэтыж уіодді"*
упамінлецца. мнесенв ў кнігі Мггілеўсмгл галоўім’в суда ў тым самым годэе
2 Пра оты манастыр у Нстор Рос' !е|мрхМ нс упвмінагцца.
э Гл «п І .степ 5. Стар 277 ПлраСн	• гу'*п* • • Ечігокупу Н’-дчт Роіоск
1 106
гзтая ўтрымАіваецца падаяцнямі, таксама мае ворную зямдю і се-
нажаш
XXV ПОЛАЦКІ Св. ВАГАўОДЗІЦЫ мужчннсЦ манастыр'
Існаваў недалека Селіцкага. альбо Спаскдга дзввочага манастыра,
паблізу горада Полацка Йн заснаваны прэвадобнай Вфрасінняй
дачкой князв Георпя Усеславіча, у 1160 г ці крышку пазней
Пабудаваўшы тут мураваны храм у гонар Прэсвктой Дзевы і пры
ім некалькі келлжў. княжна Вфрасіння аддала абіцель інакам Лўтар
Сцяпенных кніг апавядае. што мамастыр гэты быў вялікі, аднак
здаецца хутка быў разбураны татарамі ш літоўцамі Цяпер ніякя
слядоў ад яго не застадося
XXVI ПОЛЛЦКІ ВОГЛЯІЛЕНСКІ Крацкі манастыр Да
апісання. якое эмешчана аб ій у Нстор Росс Іерархін, ч III ,
стар 441—456. патрэбна дадаць наступныя пстарычныя абставіны
1) Кароль Стэфан Ваторый авалодаўшы Поданкам атабраў
ад усіх тутзйшых праваслаўных манастыроў жяліжія вотчыны эемлі
і сядзібы, якія здаўна ім належалі. і перадаў усё гэта нанова ў
той час створанам Полапкай Еэуіцкай калегіі Хаця, між інпіым.
актам, дадзеным 8 Мая 1582 г ахаяраваў ён пад пабудову гэтага
манастыра эямлі на два селішчы Іпляцы) і вызьаліў яго ад гарадскіх
павіннасцей
2| Цар і млікі вняэь Алыссей Мііа*лаліч. лл.учыўшы Поламл
ла Р.сійскай дэаржавы лэвюна ж.лаванымі грамасамі 3 сававікл
1655 г 1 16 чэрвеня 1656 г прадсставі» |гсе ранейшыя ўгаллзі
Богаяўленскану нанастыру алучыўшы яго оал ално віраГннпм
э Барысатлебскай арііманлрыа** 1 Алнав паслв м.лючэння » По»ь-
шчай ніру ў 1667 г I паслв пераволу Полацва ла Польшяы у«
маёнткі зноў перададэ^ны еэуНлм
3) У 1650 г. паводле граматы цара Аляксея Мімйлавіча эа-
гадана і апусцеэы Запалоііаі Прэабражэнсв. манастыр » вго вот-
чынай. вескай Выжышч. належачыні вну ьасвамі I лвука нлыпамі
Гл ВН І.ГТ.П 5 с™₽ »” П-Г-І" Сч.вемл. Уум» л Е.О«Т«Т Г<«“і
I. ІОІ
Гл Лре. Вм.м.4- •••	•
ыа рв«« Пвлвце адМЦ» тшжгвнв •віцеМ К©гаж|Аенсмай' ААНав паз
мейшмм часвм нв гыж есмыж прычынах. пра якія скаіана выШ31,
ТСІ гэта трапілв яагтвом ў рукі етуітвў, часткова Імшым асоОам
4| Пасля зпішчэпня ыайагтыра пажарам Ораслвускі эемскі суд-
дая Севвсьцян Мірскі ідкаэкой грамагай. дадзенай 4 чэрвеня
1533 г вдааў для адРуАОРн «арквы і макастырскага жытла ўлас-
ныя гвае эемлі ў Полацяу і гэ+ы тэстамэнт замацаваў асобным
актам. які зацвердЖвпы марал(*м Уладзіславам IV у тым самым
годэе I мсведчаііы ў віленскім трыбунеле У той самы час. па
бласлаіленні кіеўскага мітрапаліте Пягра Магілы. пабудавана ў
гттым нанастыры онлікаіі драўлвная царква ў імн Богаяўленпя
Гасподня Аднак і яна 4 чэрненя 1603 г. пры вялікім пажары ў
Полацку згарэлв разам э усімі манастырскімі пабудовамі, і гіотым
у 1754 Г — у другі раэ’ 3 гэтае прычьіны. пры дапамозе дабра-
чынных прынашэнняў. у і7бі г пебудавайы на яс месцы мурайаны
храм. а для браціі — драўляныя кеЛлі. Аднак калі Беларускі
край прылучаны да Расінскан дэяржаоы, то паводле імяннога загаду
інператрыцы Кацярыны II. у 1781 г. адпуШчаііа з дэяржаўнага
скарбу на пабудову манастЫра. акрамя патрэбнай колькасці ліс-
тавога жалеза. граШовая стма 35 221 руб. 18 кап . і на той час
пабудавана другая муравапая царква ў імя Св вялік.апакутніцы
Кацярыны, цёплая. таксдма 0 йастаяцельскіх кел.ляў. 16 брацкіх
і асобныя памяШканні для вучылііііЧа. Усе гэтыя будынкі мура-
ваныя. двухпавярховыя.
5)	У 1622 г нехта са славутага роду Гедройцаў ахвяраваў
гэтаму манастыру вёску Ропна, якая знаходзіцца ад Полацка ў 5
вёрстах па Рыжскай дарозе. А 1 лютага 1648 г. шляіЦіч Іван
Юрэвіч аддаў яму за некаторую суму гроШай сваю вёску ТраСовічы
на вечнае ўладанне Аднак гэта аПошняя праз нЯдоўгі час польскім
'радам адабрана Цяпер манастыр валодае аднон вёскай Ропна і
негалькімі жылымі пляцамі ў самім горадзе У гэтай вёсцы пры-
пісных ся.\янскіх душ па апошняй рэвізіі лічыцца 42. а майа-
’ Гл. тамсама. С. 298 « 2Э9.
: Гл. Бслор. Архнв д|г в. г[»амогь. Ч I. № 45.
88
стырскай эямлі, ворнан і сенакцснай. пад сілібамі. лвсам і Су-
хадолам. усёй 1309 дэесяцін 2275 сажняў
6)	Богаяўленскі мацастыр ашчасліўлены быу і наввдванняж
, дабрачыжшсцю расшскіх манархаў. Гасудар Аляксей М.хайла.іч
пасля ўзяцця Полацка ў 1655 г неаднараэова нйьвдваў гэгую абіцель
як сказана вышэй. вярнуў вп адабраныя для еэу1Гдў былык
ўладанні. а ў наступным годае. будучы зноў у Полацку. слуМў
тут бажэственную літурпю і малебства, якое адслужана было з
ныпадку абрання яго каралём Польскім і вялікім князем Літоўскім*
Імператар Пётр 1 у 1704 г. наведаў абіцель. даўшы грамату аб
вольным праездзе манэхаў у Рыгу для адпраўлення хрысціянскіх
трзб і эбору міласцікы. Імператрыца Кацярына II, прая^джаючы
праз Полацк у 1700 г. і ашчо^лівіўшы манастыр высокай свз,«*й
прысутнасцю, мела ласку адпісаць на яго пабудову значную суму.
Манарх, які слаўна царствуе цяпер. — Аляксандр — двойчы на-
ведаў гэтую абіцель, у 1802 і 1807 г
7)	Манастыр гэты, паводле граматы свяцейшага патрыярха
Нікана, п! го дадэена 27 сакавіка 1658 г , быў стаўрапігіяльны і
залежаў непасрэдна ад патрыяршага прастола3. Аднак у наступным
годзе цар Аляксей Міханлавіч даў сваю паслужную грамату. па-
водле якой эагадана яму быць ва ўладанні і паслушэнстве По-
лацкага епіскапа Каліста3 Паслн ж адыходу Полацка да польскай
дзяржавы, згодна трактата аб вечным міры, што заключаны 6
мая 1686 г., ён у якасці архімандрні павінен быў аставацца пры
даўніх правах і пры ўсіх царкоўных вольнасцях і, застаючы. я
праваслаўным. залежаць ад мітраполіі Кіеўскай4. хаця на тон час
ім кіравалі ігунеіп. А сапраўдная архімандрыя засавана была ў
ім на падставе імяннога высачаіішаіа загаду ўжо ў П9В г
8)	Аб настаяцелях гзтай абіцелі. 5 нрычыны знішчэння па-
жарам манастырскага архіва. поўных звестак не энондэена У не-
каторых запісяах  старадаўніх актах упамінаюцца наступныя
I Гл. Древ Росс Вналіоф ‘I III- Сіар. 319.
2	Гл. Белор аркнв'ь древ. г|ым.мч.. Ч- I- № 10
3	Гл Ді>ев Госс. ЙЧЯЛІ.МІ».. Ч. Ш Стдр 352
< Гл 1 Істор <>йь Ушн. Сі.ір 11?
Ігумены 1) Влісей, 1055 г. 2) ІгНацІ 1. Іоўлевіч, з 1656 г. Ён П9
эагаду Цвра Аляксея Мікайлавіча ў 1660 г. пажалаваны архн
мандрытам ПолаЦкага БарЫсаглебскага манастыра з эахаваннем
пры 1м ігуменства Богаяўленскага. Гэты вучоны архімандрыт, які
карыстаўся паваГай цара 1 вяльможаў. у тым самым годзе пры.
сутнічаў на маскоўскім саворы, што склікаўся, каб нізлажыць
патрыярха Нікана, і падаў на 1м свой пісьмовы, даволі пр. торны
голас, альбо меркаваНне, на карысць гэтага патрыярха'. 3) Гедэон
I, у 1661 г. 4) ІгнаЦІй II ЖыгІМонтаў, у 1606 г.’ 5) Калікст Ры-
тарыйскі, у 1697 г.; нотым быў епісканам Полацкім 1 Віцебскім’.
6) Стэфан Іванавіч, у 1699 г.4 7) Дзіанісій Марыевіч, у 1715 г.5 * *
6) Гедэон II Марыевіч, у 1721 г. 9) Мітрафан. 10) Рафаіл. 11) Самуіл,
12) Іоасаф. Ён у 1790 г. першы пажалаваны архімандрытам. Пасля
яго настаяцелямі былі наступныя архімандрыты 1) Мансей, да
1801, у якім памвр. 2) Аляксандр Каржанеўскі. да 1817 Г. 3) Ма-
карый, са стараабрадцаў. да 1819 г. 4) Філадэльф, з Іераманахаў
Аляксандра-Неўскай лаўры, знаходзіпца десВння.
XXVII. ПОЛАЦКІ БАРЫСАГЛЕБСКІ, альбо Вельчыцкі’ муж-
чынскі манастыр. Знаходзіцца паблізу Полацка, на левым баку
пйкі Дзвіны, над рэчкей Бельчыцайі аД імя Якой Бельчыцкім і
называецца. Ён пабудаваны каля 1220 г. полацкім князем Барысам,
сЫнам Пнвіла, наЗваным у святым хрыі"чэнні Юрыем . Адзін
літоўскі пісьменнік8 успамінае, іііто на пабудову гэтай абіцелі
камень, цэглу і ійшыя матэрыялы прывозілі з Лівоніі, па Дзвіне,
на сгруіах і што яна абведзена была мураванай сцяной з высокімі
I Гл Древ. Рогс. Внвліоф Ч. III. Стар. 374—382. Тут нвдрукаваны I прывітальныя
яю прамовы лв цпра Аляксея МіхаЯлавіча 1 ІНшых славутых асоб.
2 Гл. Белор. орх. лрев. грамогь. Ч. 1. № 44.
3 У рукапісе гэты запіс заг.рэслены. — М.Н.
4 Гл. Белор. арх. древ. грамогь. Ч 1, № 4В.
5 Гл. іамсамз, № 54.
6 Гл. Мстор. Росс. Іерорхін V. С. 590 —597; VI. С. 954 I 1058. ва ўсіх трох месцах
апісанні яго няпоўныя I неадпаведііын паміж ссбой.
1 Гл. СтрыйкоўскІ, Лнт. Хрон. кн. VI, Стар. 273 I Сцсбельскі.
8 СтрыйкоўскІ, гл. грывсдз. мегцц. Стар. 233. Сн далае. ічто булУ'іы ў ввйсконвй
службе караля Стэіімно БаторЫ'. V 1576 г. сом бачыў ла Д іігной, На адлегласці ал
Полацкв 7 міль, высунуту э Д.чвіны Хчмсііь. пл якім выбіты крыж са словмНСКІМ
надііісвм: Помпэн Іосподн рабу своему Борнсу, сыну Гнгвнлову. Гл. аб гэтым
меркавоннц П I Ксі.'ііа ў яго Спііск. Русск. пдмятннкомч». Ствр- 103 I 104.
40
„жамі "» В',ГАІ,1< ПасА(І І>э*цц'' цаР“м Алчасеа» МЦайла.ічвн
Полацка ягонай граматай. дадзенай 10 снежня 1660 г.. эагадана
элучынь ГЭТЫ манастыр пдд адным кірананнем > Богаяўленскім.
ігумену якога Ігнацію Оыць адцачасова I йрхімацдрьітам Бары-
саглебскім1 Аднак у хуткім часе пасля пераходу Полацка да ка-
ралеўства Польскага, ён э ус0й маёмасцю адабраны і перададзены
ва ўладанне манахам базыльянскага ордэна, якія і цяпер жывуць
у ім пад настаяцельствам архімандрыта, альбо апата (абата) Аднак
цяпер абіцель гэтан зусім амаль пустая 1 ўяўляе адны сумныя
разваліны. Са отаражытных будынкаў ацалеў толькі храм Св. Ба-
рыса і Глеба, які з прычыны шматрйзовых перабудрў пазбавіўся
велічы старажытнай сваёй архітэктуры, ад якой асталося адно
толькі крыжападобнае размяшчэнне сцен.
Да старажытных актаў. ш.о тычацца гісторыі ртай абіцелі
і змешчаны ў "йсторнн Росснйской Іерархін" пры яе апісанні.
трэба дадаць і наступную грамату полацкага князя Яраслава
Ізяславіча: "Во ммя Божіе станься Я князь Полоцкн Ярославь
І-Іэяславовнчь сознаваю сймт» монмь лнстомт» вечне н непорушно
нжт> на чолобнтье архнмандрята нашого борнсопебского фнларета
н всен братц его богомолцов нашнхь ку потребе выжнвеню п
пожнтку пх'ь позволнл'ь есмм н вечне надал'ь на осйованне н
( оруженіе млына берсг вольны протмво нхь берега на рецм Вел-
чііцн унмэтз монастнра Борнсоглебского межн дорогамн которая
од-ь монастыра ндеть н за Белчнцою другая дорога до Двнны
ведёт А ктп < ню волю Ііашу сен грамоты душеполезнон нарушнт
да будегь часть его со Арнем'Ь м со Юдою. А на твердость вечную
печнть нашу велелн есмо завеснть Пнсаяо бысть во граде нашо-.г
Полоцку лета от созданного міра 50 сотнн Д мнднкта А1
Гэта граматв пісана на пергаменце скорап-сам I да яе на
эялбным шаўковым шнурку прыввшвна мскова» пяч«тк« э нейкін
адлюстраванііем 1 нераэборлівым круглым надпісам араэ
хоўваецца ў архіве полацкай ушяцкай кансісторыі
Гл. Нстор. Рогс. Ісрлрх.. V. С 591 I	сў"»шем,м. «. "" во-
П Кепен. ..I В.М..У «УТ....М. I	А„р 72
Чілрку, так I па некатормк аЫ|мм»	>_	. ,|Ч„І>1Г іл.,ра|д.н паддага*
сумііснню. 0» ў грлмо’І'’
у 6<КМ с.*Ым> вд Р X 1396 г
XXVIII. ПОЛАЦКІ УВАСКРЭСЕІІСКі’ мужчынскі Манас
ЗнамодэінЦв ў горвдзе Полвцку, у Ніжнім замку Карвлі іюлі^
Стэфан БаторыЙ і Жыгімонт III у 1582 і потым, у 1597 г **
ражытную маёмасць. што належвла гэтай абіцелі. адабралі і аддвл-
еэуіцкаму ордэну э усімі прыбыткамі. Па гэтай. мусіць. прычынё
і сама абіцель э таго часу стала прыходэіць у эаняпвд. Доказам
гэтаму эяўляецца і тое. што ў 1650 г. тутэйшы ігумен АмфІНВіен
КрыжаноўскІ прыязджаў у Маскву да цара Аляксея Міхайлавіча
са скаргаю на крыўды. што робяць польскія людзі праааслаўным
цэрквам 1 манвстырам і аб намеры караля і Магнатяў эніШчыць
у Літве ўсіх жыхароў. якія выэнаюць грэчаскую веру1. Цяпер і
развалін гэтага манастыра не відаць.
XXIX ПОЛАЦКІ ГАРАДЗЕЦКІ Св. МІХАІЛА мужчынскі ма-
настыр Гл. апісанне яго ў Нстор. Росс Іерархін, ч. VI, стар 987
(Без № дапісана алоўкам.] Полацкі Лучэнскі Свяціцеля
Мікалая. Гл. Бел. Арх.. ч. II.
XXX. ГІОЛАЦКІ КАЗЬМА-ДЗЕМ'ЯНСКІ1 муЖчынскі манастыр.
быў за ракой Палатой Польскія каралі Стэфан Баторый, Жыгімонт
111, заснаваўшы ў Полацку калегію еэуіцкага ордэна, аддалі ёй
маёнткі, што налеЖ&лІ як гэтаму манастыру. так і іншым пра-
васлаўным. Ад гэтага і сама абіЦель, знаходзячыся доўгі час пад
уціскам, прыйшла, нарэшце, да раэбурэння. Цяпер і развалін яе
непрыкметна. СцябельсКіI 2 э 4, упамінеючы пра гэты манастыр. з
ігуменаў называе аднаго толькі Варсанофія. аднак без пазначэння
гадоў.
|Без №, дапісана пазней.] Полацкі Пеграпаўлаўгкі асобна, у
грамаце езуітам.
XXXI ПОЛАЦКІ СВ. ПЯТРА АПОСГЛЛА5 мужчынскі мана-
стыр энаходзіўся ў горадзе Полацку, у яго замку. Час першапв-
чатковага заснавання гэіай абіцелі, па нрычыне сівой
I Гл. Нстор. Росс. Іерархін, VI. С. 981.
2 Гл. Нсгор'ю оСп» Унін. Стпр 117.
э Пра гэты манастыр у ІІгтпр. Росс. Іерарх. не ўплмінаоццо.
4 Гл. яго СЬгопоІ. <1ліс|о« па Віаіеу Яііяі ху Роіоскн II, 150 у звўшп
5 Прс іэты нпнастыр у Мсюр. Р<»гс. Ісрарх. не ўппмінпсцна.
92
стара*ытнасц|' пакрыты невядомасцю Пры ўзяцці Полацка Стэ-
фанам Баторыен у 1579 г. яна ператаора.іа у попе*. а наенасць
яе, паводле прывілея гэтага мараля. перайшла езуітам Сцябельскі.
упамінаючы аб гэтым манастыры, з настаяцеляў упамінае
архімандрыта Іону’, але беэ пазначэння гадоў У Полацку паказ-
ваюць месца, якое па-польсжу наэываецца \Уоркоша шіега, г. зн
вайсковая «ежа, банніца, бліз каторай стаяў манастыр і дзе цяпер
знаходэіцца невялікі касцйл у імя Пятра I Паўла, які належыць
каталіцкім ксяндэам.
XXXII ПОЛАЦКІ Св. ПРАДЦЕЧЫ3 мучкчынскі манастыр. 1с-
наваў на левым баку ракі Дэвіны. насупраць полацкага замка. на
востраве Екіманскім. Аб ім уоамінаецца ўжо ў сярэдзіне XII ст1
Падчас заняцця горада Стэфанам Баторыем у 1579 г гэты манастыр
ператвораны ў попел, а маёнгкі, якімі ён карыстаўся паводле
каралеўскага прывілея, тады ж пербдадэены еэуіцкаму ордэну
Цяпер і разваліны яго непрыкметныя Між Іншым, варта ўвагі,
што ў гэтай абіцелі настаяцельства было архімандрыцкае. як за-
пэўнівае Сцябельскі4.
XXXII! ПОЛАЦКІ ПРААБРАЖЭНГКІ, альбо Задалоцкі гэтага
імя, мужчынскі манастыр (гл. апісанне яго ? Нсгор Росс Іерархін.
IV. с 135, V. с 626 і 627|
XXXIV ПОЛАЦКІ СЕЛІЦКІ. а*ьбо Спасжі дмвочы нанастыр
энаходэіцца пабліту Полацка. над рэчдай Палагой Ен эаснамны
каля 1160 г прэпадобнай Ефрасінна*. альбо Прадславай. дачкой 1 * з 4 5
1 Гл. яго СЬгопоІод. гігіе]омг Роіоскц II 158 у эаўв. У суднай граыаце Аркіен
Германа ўсп 1553 г.
I Пра гэты монастыр у ІІстор Росс. Іерарк не ўпамінасцца
з Пры харацснным Полацкім ЕыніслМ. пісаным 1164 г. кков захоўмецца ў
біблінтэцы Дэяржаўнага канцлера графа Руманцава знаіодзіцца наступіме
Іасляслоўе: ' Ві. леп> н ХОВ/ 66’2 ад Р X 1164/ цаііксаііы бнніа дннгы сна мца
Аньгу. нг, В дснь мною ірецгыіыміь рабомь н дыкомь Стыхт Апл-ь.
Коіц тнныннокгь л мнра кы Добрнло. Снмеону попоан Стьто ІІоана ПРДТЧА
браті.я н отцн ажсбы гдгкрнвоа нспраямвше чгнгео неклеьете. яко жсрадустся'
н пр.
4 Га дго СЬгоцоІод	* РіНосКіі II. 158. мўмп. Запэўнімюць таксама. шго
ў і «тым манагтыры бы\а ідруклріія. аднак гэтык месткі. не оадмацамныя ніакімі
снгдчаіінямі. застаюццо пад сумненпсм
5 Гд. Нгюр. Росс. Іорврк. VI. С 1039 I ІЫ5-
полацкага княэя Грыгорыя-Свягаслава Усяславіча. якая, як пішуць
сачыніцелі Сцяпенных кніг і ЧэццІ-Мінеі', пастрыглася ў манастыр,
дзе жыла цётка яе. супруга князя Рамана, у чыне іначскам Княжна
Ефрасіння спярша некаторы час была пры Сафійскім епіскапскім
храме, у галубцы (каморы). і займалася спісваннем богаслужэбных
кніг. Праэ некалькі гадоў, перасяліўшыся за горад. на месца пад
наэвай Сяльцо, дзе знаходзілася падвор'е (метохія) епіскапскай
кафедры і малая драўляная царква ў імя Св Спаса. заснавала
тут дзявочую абіцель і ў ёй мураваны храм. Будучы эа ігуменю,
яна пастрыгла родную сястру сваю Гарыславу. дваюрадную
Звеніславу, дачку князя Барыса Усяславіча, і дэвюх пляменніц,
дачок брата Вячаслава. Хуткім часам тамсама пабудавала яна бліз
сваёй абіцелі і другую мураваную царкву ў Імя Прэсв. Багародзіцы,
і пры ёй эаснавала асобную абіцель для інакаў. Выпрасіла ў грэ-
часкага імператара Мануіла Комніна I патрыярха Лукі Хрызавергія
для свайго манастыра Эфескі абраз Багамацеры, што быў напісан
Св. евангелістам Лукой. Потым, даручыўшы абіцель сваёй сястры
Еўдакіі, сама пайшла разам з братам Давідам у Палесціну; наведала
святыя мясціны і на гробе Ратавальніка паставіла залатую ка-
дзільніцу з мноствам дабравоннага фіміяму. Памерла I палавана
ў Іерусалімскім Рускім манастыры Св. Феадосія, пабліэу Віфлеема,
альбо, як пішуць некаторыя2, у Кіеве, дзе і цяпер у дальняй пячоры.
у царкве Дабравешчання пакаэваюць Св мошчы гэтай княжны
Селіцкі манастыр, аддадэены калісьці езуітам, даўно разбу-
раны. Цяпер эасталася толькі мураваная царква Св. Спаса, усярэ-
дзіне якой відны яшчэ рэшткі старажытнага карсунскага жывапісу
I шматлікія надпісы. Найкаштоўнейшы помнік гэтай абіцелі
крыж Св Ефрасінні з такім надпісам на абодвух баках: "вь лето
6669 г. (ад Р. X. 1161) покладаеть Офросннья честнын кресть в
монастырн своем вь церквн стаго Спаса ЧЕстное древо безценно
есть а кованье его злато н сребро н каменье н жемчюгь в Р
(100) грнвнь н др... М (40) грнвнь да не мэнесется нть мояастыря і 2
і Гл. Ч. 1 , жн. I.. С. 7*0—282 I ў МінеІ жыціс Св. ЕфрасіннІ, нол 23 «іыслом Мая
Плр. Сняб Еу*г. а Недінп. Е^Ггогупу Роіім к I. с. 108.
2 Гл. Опнсан'е Кі(.'в>яіеч«-|н.гія Ллнрм. Стар. 116. Тыя. хто агаджвецца э тажім
мсргАмннем, лумйкнц,, што княмна Ефрвсіння, вяртаючь’ся з Палегцінм. нс
л-^хала ла Полацкз 1 пвмерла ў Кіеве.
94
ннкогда же яко нм продатн нн огдатн аіце се кто лреслоушаегь
н энесеть н от монастыря да не будн ему помошннкг честнын
крст нн во сь векь нн в боудушнн м Аа будегь проклят Стою
жмвотворяіцею Тронцею н стымн отцы тні семнн сьборь стыхь
отць н боудн емоу часгь сь Мюдою, нже преда Хста. Кто же
дрэнеть стьворнтм се . властелннь нлн князь нлн ппскуп нлн нгу-
менья нлн которын любо члвкь, будн емоу клятва сія Офросмнья
же раба Хва створнвшм крсть снп прннметь вечноунэ жпзнь со
всемн с тымн". На адвароце гэтага крыжа знаходзіцца яшчэ друп,
самымі дробнымі літарамі аыразаны надпіс мастака, наступны:
Тп помозн рабоу своемоу Лазорю, нареченномоу Богыпн, сде-
лавьшемоу крсть снн церквн Стаго Спаса н Ефроснньн 1 Гэты
каштоўны крыж захоўваецца у полацкай кафедральнай царкве
Св. Сафіі, дзе цяпер уніяцкі базыльянскі манастыр, пры якім з
прычыны запусцення дзявочай Спаскай абіцелі жывуць I базыль-
янкі.
XXXV. ПОЛАЦКІ САФІЙСКГ мужчынскі манастыр эна-
ходзіццц ў горадэе Полацку ў Верхнім эамку. Заснаваны ён. най-
больш верагодна, вялікім роўнаапостальным князем Уладзімірам
альбо яго сынам, полацкім князем Іэяславам3 Пра гэта гведчыць
тое, што тутэйшая епіскапская кафедра пры храме Св Сафіі. за-
цверджана яшчэ ў XI ст„ таксама і тое. што прэпадобная княжяа
Ефрагіння да пабудовы сваёй абіцелі ў Сяльцы. была пры кафедры
епіскапа іллі, які, сярод вядомых іерархаў гэтай паствы, вядомы
ўжо як трэці* Полацкі княэь Барыс Гінвілаыч. унук Мінгайлы
які эагнавау каля 1120 г Барысаглебс нанастыр над рамй Бель-
чыцай, у той самы час набудам? у сэтан абінелі нураваны аф»і
«рам. у каторыы «н еам пахаваны, I яжі існава? да «анца XVI ст
на ўсвй велічы старажытнае араісэатуры Аднак на пранлі)
ст.сомэя» лд ШМ.ТЛІЧ. набудо? эасталася адяа толь..
Мі-рЮвДІШІ ІІ|М • ЭПМ Н''Л'-	емлі.ін I ІІлпеВімаІ* ПорлГ” та*‘ама
««нх с т.„ «1-15 ««,А '
Стебелы •>.
Г* Ііі пір |»«кг. Ісрвр* 4 С Н’Т'
Іл Негеця МНюрІ Р'і*’--’ Оч»
I А. ЛІ/ЧІЭЙ ГЛІПЛІП ІННО'І"І* "і'*'І'
< Т|НЭ>ііў'а> V Хроініл. Лі'і> —
I ГПрПМЫІІіЫ Слі|пй< ГІ «|М»« I
92 ц Стгболы--» I ®*-
. \|І, пішл. ійтоМ'* 15*) I
, жаюрЫМІ* "I” -ГО •ялН-
сцяна, з якой адметным спосабам элучана гэта царква. да сла.
вутасцей гэтай абіцелі адносіцца і тое, што ў 1656 г. цар Аляксей
Міхайлавіч, ілучы з Полацка ў горад Рыгу, браў з сабой цудатворны
абраз Св. Багародэіцы Полацкай, а адтуль — у Маскву, 1, уПры-
гожыўшы яго золетам і каштоўнымі каменнямі, вярнуў у Сафійскі
храм з епіскапам Калістам'. Пра маёмасць гэтага кафедральнага
манастыра дастатковых эвестак не знойдзенаі 2. Цяпер жывуць у
ім уніяцкі ксёндз, базыльяне.
XXXVI ПОЛАЦКІ ТРОІЦКІ3 мужчынскі манастыр знаходзіўся
за ракой Палатой. Ён падчас узяцця горада Полацка ў 1579 г
каралём Стэфанам Баторыем ператвораны ў попел, а маёмасць,
якая захавалася, паводле прывілея гэтага ж караля тады ж пра-
дастаўлена для валодання езуіцкаму ордэну. Цяпер ніякіх слядоў
абіцелі не засталося, акрамя назвы Духаўскай вуліцы, што пра-
ходзіць за Палатоіі, на якой стаяў манастыр. Варта заўвагі тое,
што ў ім настаяцельства было архімандрыцкае. Сцябельскі
ўпамінае архімандрыта Алексія, аднак беэ пазначэння часу, калі
той жыў*. Між іншым, пра старажытнасць гэтага манастыра бяс-
спрэчным сведчаннем з’яўляюцца наступныя ўкладныя. якія зна-
ходзяцца пры полацкім харацейным Евангеллі XII ст., што
захоўваецца ў бібліятэцы дзяржаўнага канцлера графа М П.Ру-
мянцава:
1 ‘ Во вмя о|т]ца н с|ы]на н с(ве]того Духа се аэ, раб Божнй
Мван Ннконовнч Демьньтеяв с|ы]н, отходя сего свьта. дал есмн
с-тон Тр]оіуе]вн трн мьста ролейные на велнком полн. да по-
женька. да лоуг на Полоте да огород оу старом городе да польгумна
о|т]шо своему на память н особь н дмтятн а хто нметь о|т]ннматм
і Гл. Древн. Росс. Внвліоф. Ч. III. Ствр. 353.
2 На харацейным еваягеллі XV ст„ што зііаходэіцца ў бібліятэцы трафа
Ф А.Талстогв, у Масг.ве, імешчана влхоэнвя грвмата г.няэя Іванв Юр’евіча I жонхі
яго, княпні Юльяпы, полацкаму архіепігкапу Калісту аб прадастаўлснні ІмІ храму
Св Сафіі зсмляў. мабнвсці I Інш Гл Катал гэтай бібліят . свч Кллайл""'4'’* 1
Строевым. Аддэ. II Ствр. 212.
э Про гэгы нвнастыр у Нгтор Росс Іерврх. не упанінаецпа.
< Гл. ягоСЬгспоІ <!/.;, ) .н мг РоІЛч, ||. Варта заэначыці.. што іэтаяорхІманді’ЫЯ.
акремя «оісмпсяай гафедры. ёсіц, чаішДртая ў Полацяу
96
,т| с-тое Тр,<-.і|нн НЛН велміжа нлн поп нмеггь продааатн да
“0),дет проклят в спй вьк п в боудоуіціі*.'’
ц "А се: яз велпкіін Княэь Андрен Полацкнн далн еснн
С-ТОН Троннк рв*У Зааноую 3 гоны э |бо|вровымп о|т| Зваьа о|т|
Запада до Дрнсы а к тон реце нн комоу нрнхода нет а по ноан
жнвоте которын Кнэь нмет о|т||інматн соуднть емоу с-тав Тр|он)ца
да боудет прокляг".
III "Се аз Ан-,рен Даннльевнч аже мн ся оучнннт не быіг
оу Полстьске даю сельце на Просплоужьцн свою очнноу ц дедпноу
с-тон Тронцк Отцю саоемоу н матерн н саоемоу плененн на
память н собе на память ажо оуступнться которын Князь нлн
вельможа да соудіггь емоу г-тая Тронца на страшном соуд-ь да
боудет проклять."
XXXVII. ПУСТЫНСКІ* ПЕЭСВЯТОЙ БАГАРОДЗІЦЫ муж-
чыпскі мангстыр змаходэіцца за 6 ь#рсі ад горада Мсціслаўля
Пра пачатак. яго нічога певядома. Адлак са старажытньгх нісьмовык
помнікаў эідаць, што абіцель гэтан была аравАСлаўнай ужо ў самым
пачатку XVI ст., і шго, паводле лістоў польсміх м.аралёў Жыгінонга
I і /Кыгімонта Аўгуста, таксама мсціслаўсмаіа княэя Міхаіла
Іванавіча, прадастаўлены быў ёй для карыстання кавалак эямлі
пры сяле Любніцкім і з яго штогадоьая данінл, ккая складалася
з трох рубл^ў грошай піырокдй лічбы. тежсама і іншыя прыбытжі
V 1631 г. ўжо знаходзім м&настыр гзты ў руках уніятаў, ккія
карысгаючыся падтрымкай свайго мітрапаліта Іосіфа Вельямша
руцкага, атрымагі гады пацвярдяхальны на гэтыя землі прывіле
ідаецца, з таго часу праваслаўныя былі не ў стане мрВуць яго
'іры ўсіх сваіх Ііамагапнвк* ад упівнкіх ввзыаьвясків кгвндюу
»к,я да.ёння знаводмцца У гэтай авІцел( I валодаюпь усМ яа-
лежачап яму маёмаспю
XXXVIII СЕМЖСКІ Св. МІКАЛАв’ мавасыр энмо.пшы
ішблізу горада Себевіа. I. паводле старажытп.га падзелу.
Да вобласці ПскоугкаЯ Таму *н даўнее не лІчыУ.а У ліву
рускіх Вбшелвў. У 15« г спалены ліаонскімі рып-ран-
П|м гзіы маііосгыр у П‘ «>р. Г-“ ‘
Гл Бслор вряяя Д)н*> ір-м"г»
Гл. тамгамо Стар 81—<М
07
XXXIX. СЕЛІЦКі’ праваслаўны дзявочы манастыр Існаваў у
Мсціслаўскім ваявлдстне і ў 1747 г. вдабраны уніягамі’.
XI САЛАМЕРЫЦКі’ мужчынсКі манастыр у Магілбўскім ва-
яводстве. Упамінаецца ў ліку праваслаўных беларускіх абіцеляў
у чэлабітнай, пададэбнай цару Пятру I 20 студзеня 1710 г. аб
прыЦясненнях праваслаўпых ад католікаў і упіятаў. 1 хаця па
хадайніцтву расійскага гаспадара лістом караля польскага Аўгуста
11, дадэеным 20 лістапада 1720 г, йакінуты разам з іншымі ў
сваіх правах і праваслаўнай веры4, але пры ўзмацненні ганенняў
на падданых Вя.лікага княства Літоўскага, якія вызнавалі правас-
лаўе, перададэены деі уніі.
ХН. СТРЭКАЛАЎСЙІ5 праваслаўны манастыр. Знаходзіўся ў
Мсціслаўскім ваяводстве I ў 1722 альбо 1730 г., праз памешчыкаў
шлякцічаў Грыневых перададзоны да уніг і аддадзены баэыльянам6.
ХЫІ. ЦЕРАШКОЎСКі’ мужчынскі манастыр. Заснавапы ў
1605 г. шляхцічам праваслаўнае йеры Клімовічам, які ў манастве
названы ЙарсаНофіем. Размешчаны непадалёку ад Церашковічаў.
у пустынным месЦы, бліз ракі Сож, каля сяла Скіткі. Заснавальнік
пабудаваў тут драўляную царкву ў імя Раства Багародзп’ы, за-
бяспечыўшы свяшчэннымі прыналежнасцямі 1 кпігамі, I для
ўгрымання абіЦелі ахвяраваў значныя землі I сенажаці. У фун-
душовым лісце абазпачаны іраніцы зямлі ў Наступным палажэнпі:
пачаўшы з раКІ СоЖ, востраваМ Куннім, на перавалок э сялом
Вабовіцкім граніца ля возера Глушэц угору, а Глушцом да дзят-
лавіцкай граніцы, вд дзятлавіцкай граніцы воэерам Глушцом у
Калотаў востраў. А сенажаці манастыру належаць, пёчаўпіы ад
дубоў да дарогі Гомельскай, ад дарогі ж у лес, што наэываецца
Малкоў, лесам у верх ракі Сож да эабочы Аснякоўскай. тут у
балота, да Северскай граніцы; ад двух дубоў у раку Сож. а Сожам
уніз да тых самых двух дубоў0. Хаця гэты манастыр, паводле
і Про гэты м.інастыр у Мстор. Росс. Ісрарх. не ўпамінаецца.
2	Г’., I !< гор. обт> Унін. стар. 441.
з	Гл Н< тор. Росс. Іерлрх.. VI. С. 169.
4	Гл Нгтор. оСгь Унін, < гар. Ібб I 190.
5	Гл ІІстор. Росс. Іерарх. VI, с. 332.
'• Гл Ц< 1Ор. обьУнІн, I Тар 280 I 136. Тут бп наэнакм Іначай — Стр іквілоўскі.
’ Гл Нстор. І’осс. Іс| опх VI. С. 365
в Гэты акт унісдны (Ііуіідіі-нр <м у іродскія кціг! Рэчыцкія (МІнскпй і уОсрнІ) I гаксамл
У 1742 г часводчніі‘>і на Мсціслаўскім урпд.те. Копіл яго пчхоўнаецца ў прхіш*
Маі Іл.чў< кай дух. кансістопыі.
90
ліста караля Аў.уста II 28 л.стапада 17а0 г. як і усе іншы»
беларусч» і Літоўскі» абіцелі праааслаўнім, паюнуты пры сааік
ранейшы» прявах I нраааслаўнан ьеры'. але нагледзачы на гэта
6 лістапада 1743 г алобраны выў уніатамі Ксяндзы ваэыліяне
жылі ў ім і карысталісн ўсвн маемасцю Аа 1765 г Нарэшце, у
гэтым годзе ён вернуты да праваслаўя. Цяпер тут прыходская
царква і пры ёй адэін свяшчэннік з прычтам Сяляне вёскі Скітка,
якія здаўна належалі манастыру, цяпер лічацца прыпіснымі да
гэтай царквы; паводле апошняй рэвіэіі лічыцца ім мужчынскага
полу 26 душ.
ХЫII ЦЭРКАВІЦКІ2 дзявочы праваслаўны манастыр эна-
ходзіўся ў Мсціслаўскім ваяводстве. У 1730 г альбо крыху пазнен
тамашні памешчык Юры Івано^скі, мінскі староста, выгнаўшы ма-
нахінь, прымусова павярнуў гзтую абіцель на унію1
XI. IV. ЧОНСКІ УСПЕНСКІ* мужчынскі манасгыр маплвўскан
енархіі. Знаходзіцца ў Беліцкім павеце на левым беразе ракі Сож,
у акружаным лесам месцы, якое называецца Чоняа. ад якога і
абіцель атрымала найменне. Заснаьана ў 1775 г інакам Фе-
афілактам на зямлі, што належала панам Кельчэўскім I Усці-
новічавай, якім па кантракту манастыр абавяэлны быў плаціць
10 гадоў па 20 руб , а па сканчэнні гэгяга часу — удмя Адмаж
калі у 1786 г памянёныя гаспадары прадалі Ў ►аэнУ ўрочышчо
Шчокат з належачымі да яго землямі (для пабудовы на тмм месцы
павяговага горада), то ў ліку гэтых земляў як манастырскі абр>б
перайнюў ва ўласнасць казны, так і памянёныя плацяжы аброчнмі
сумы У выніку. у 1000 г эямля. якой манастыр да гтгага ча ,
кары< таўся, паводле выслчайшага мгаду. аыдлючана
авроквў ! ............ на .................  .»»»	«««"“”•
не аддэелена.
Манастыр гэты. як
ходзіўся напачотку пад
СМ|»авраАчш. у ліжў Ікшыж тажб
„„„аннен армірм ІЬ.„рагійС«й «іарміі
Гл. Мспір. обь Утя. с,вР' 101
І1|Н> г ІНІ нанасіыр У •<>
Гл Ікічір. «бі. УііНі. ч<4'
Гл. II- н-р І'І'ЛІ,Х У' ‘
аднак у 1799 г. плраведэечы ? Магілйўскую. з правам заставацца
пры ахаванні старых абрадаў НарэшЦе, у І822г., пакінуўшы нк
гэтыя, так I старадрукаваныя кнігі, зусім далучыўся да праваслаўя
і цппер у адзенні, чытанні і спевах паўтарае Сараўскую і Вала
аМв?скую дабрачынныя пустыні. У ім усе буд.ыккі драўляйыя.
Галсўны храм у Імя УспвНнй БагароДэіцы, пры якім «сць яшчэ
адна царква ў імя свяціцеля Мікалая, цёплая. У іх абразы грэчаскага
пісання, у ліку якіх асабліва варты ўвагі адзін вялікі Ціхвінскай
Воскай Маці, а другі мейшы Энаменне яе. Абодва гэтыя абраэы
ў рызе срэбпапаэалнчоНых, а паверх іх хітоны шчодрай рукой
унізаны перламі, дыяментамі і іншымі каштоўнымі камянямі. Гэіыя
ўчрыгожвнні ацэньваюцца ааля 00 тысяч руб. Яны з'яўляюцца
ўкладам ад С.-Пецярбургскай куііецкай жонкі Паэняковай. 3 на-
стаяцеляў гэтага манастыра па запісах вядомы насгупныя:
1.	СтраіцвЛ&і манпх Феафілакт, з 1775 г. да 1795 г.
2.	Аўрамій, з 1797 г. па 1796 г., выбыў у Нікадзімаву ста
рааСрадчую абіцель.
3.	Іераманах Сергі, у 1799 г. Тут і памёр. йн сачыніў кнігу
"Зерцало Старообрядцев."
4	Ісаія, манах, 1799—1801 г.
5.	Іоасаф, іерамапах, да 1005 г., у якім тут памёр.
6.	АрсенІ, стаіцель-іераманах, да 1807 г.
7.	Іаіль, Іераманах, да 1809 г.
8.	Вагалеп Юршэў, іерадзякан, у 1010 г. Цяпер ігумен у Не-
вельскім Прэабражэнскім магіастыры.
9.	Аўгусцін Старыкаў, ігумен. з 1010 г. знаходзіцца дасёння.
XIV ШКЛОЎСКІ УВАСКРЭСЕНСКІ' мужчынскі манастыр
магілёўскай еПархіі. Знаходзіцца на беразе ракі Дняпро. каля мя-
стэчка Шклова, ад каторага I мае сваю назпу. ЁН пабудаваны ў
1702 г па благаслаўленні магілёўскага епіскапв Серапіёна Пал-
хоўскага 1 з дазволу бельскага ваяводы Сеняўскага. Як I іншыя
беларускія праваслаўныя абіцелі, цгрпеў Он прыцясненні ад
учіятаў I католікаў2, нягледзячы На тое, што лістом караля Аўгуста
і Гл. Нсгор. Росс. Іерлрх , 14, 730.
Гл Нстор. о&ь УШн, стар. 254.
100
II дадзеньім 2в лістапад. 1720 г, пакінуты пры праваслаўнаіі
веры । цепарушацай сваён маёмасці1,
Цяпер у Ім будынкі нураваныя Галоўны храм у імя Уваск-
рэсення Хрыстова. з чатырма прастолам». Абіцель гэтая, акрамя
невялікіх агародаў. ні сялян, ні іншай маёмасці не мае
Настаяцельства ў гэтым манастыры ад самай пабудовы эа-
цверджана ігуменскао. Па манастырскіх запісках, ацалелых ад па-
жараў і часу. ьядомыя наступныя ігумены і страіцелі:
1	. Ігумен Іаан Тударовіч, у 1717 г.
2	Іг. Гаўрыіл, 1782 г.
3	. 1г. Іосіф Влажэўскі, 1786 г.
4	. Страіцель, іераманах Самуіл 1790 г.
5	1г. Іларыён. 1793 г
6	Стр., іераманах ІгнацІ. у 1794 г
7	. Стр , іераманах Пётр 1, з 1799 г.
8	Іг. Дасіфей Сілініч. 1603—1915 г.
9	Влюсціцель, Іераманах Герман, 1816 г
10	. Блюсціцель. іераманах АронІА. 1617 г
11	. Стр., іераманах Пйтр II, 1820 г
12	Іг Феакціст, з 1021 дасіння
XIV! ШКЛОЎСКІ УСПБНСКі' *э«.очы нанастыр ЗнахоАЭШЦа
ў МЯСТЭЧКў ШкЛОў. ОЛІЭ Ц.П.р*ШН.Л М.ГІЛ.ўСКаіІ эаСТШІЫ Ч.с
ято першапач.тковага з.гн.мнн. н.МАомы, .АН.к .0 ім У"«-
мінаецца ў лісце карал- Аўгуста II «А » «кг.пада П» г »₽.
ахоўванне Оел.руск.к пр..«л.ўны. .О.Ц.*»ў .*
іншанерцаў’. У	’ ПР“’°А"‘
храм. I 2
I Га. івмсамо, і пф. 190
2 П|>в іэгы мвнвсгыр у Кі< гпр Росс, Іграрк.
» Гл II, »п,і <><Ь. Уінн. С»в/ 19|
цс ўііамінасцін
Нанукона-папулярнае ныданне
Грыгаровіч Іван Івананіч
БЕЛАРУСКЛЯ ІЕРАРХІЯ
Рэдактар І.П.Хаўраіовіч
Мастацкі рэдактар А.М.Хількевіч
Тэхнічны рэдактар М.І. Грыневіч
Карэктары В.І. Багдановіч, Т.Я Радэевіч, Л.У. СІдарава
Аператары НДТ І.У. Грыцэль, Н.М Зубкевіч
Н/К
Ппдпіспнадл руку 27.10,92. Формлт 60x84 1/16. ЗакаэбІ. Ум. друк. лкр. 5,92.Ул.-яыд.
арк. 5,34, Тыраж 5 000 экэ.
Нпдруі'лноіід пп рлтаіірынцр выдаве.цтва "Велпрускпя Энцыклапедыя" Імя Пструся
Брпўкі. 220600. г. МІнск, вул. Ф. Скпрыны, І5л.