Текст
                    LEXIKON
FÜR
THEOLOGIE
UND
KIRCHE
ABKÜRZUNGSVERZEICHNIS
HERDER
FREIBURG • BASEL • ROM • WIEN

Die Deutsche Bibliothek - CIP-Einheitsaufnahme Lexikon für Theologie und Kirche/ begr. von Michael Buchberger. Hrsg, von Walter Kasper... - Freiburg im Breisgau; Basel; Rom; Wien: Herder. Nebent.: LThK NE: Buchberger, Michael [Begr.]; Kasper, Walter [Hrsg.]; NT AbkürzungsVerzeichnis. - 3., völlig neubearb. Aufl. - 1993 ISBN 3-451-22022-9 Alle Rechte vorbehalten - Printed in Germany © Verlag Herder Freiburg im Breisgau 1993 Herstellung: Freiburger Graphische Betriebe 1993 ISBN 3-451-22022-9
Inhalt i. Allgemeine Abkürzungen und Zeichen................................ 6 II. Verlagsorte...................................................... 10 III. Die Dokumente des Zweiten Vatikanischen Konzils.................. 11 IV. Zeitschriften, Serien, Quellenwerke, Handbücher.................. 11 V. Biblische Bücher und außerkanonische Schriften................... 58 1. Biblische Bücher............................................. 58 2. Außerkanonische Schriften.................................... 58 3. Rabbinische Literatur........................................ 59 4. Qumran-Schriften............................................. 59 5. Nag-Hammadi-Texte und übriges gnostisches Schrifttum......... 59 VI. Antike Autoren und Werke......................................... 60 VII. Ordensbezeichnungen.............................................. 68
Abkürzungsverzeichnis I. Allgemeine Abkürzungen und Zeichen aaO. am angeführten Ort BGB Bürgerliches Gesetzbuch Abb. Abbildung(en) Bibi. Bibliothek Abh(h). Abhandlung(en) bibl. biblisch Abk. Abkürzung Bibliogr. Bibliographie Abs. Absatz bibliogr. bibliographisch Abt. Abteilung Biogr. Biographie AEM Allgemeine Einführung in das Römische Bl(l). Blatt, Blätter Meßbuch BMV Beata Maria Virgo AES Allgemeine Einführung in das Stundenge- Boll. Bollettino bet BRD Bundesrepublik Deutschland ahd. althochdeutsch Btm. Bistum, Bistümer Akad. Akademie Bull. Bulletin allg. allgemein Bw. Beiwort altchr. altchristlich byz. byzantinisch amer. amerikanisch Bz. Bezirk anglik. anglikanisch bzgl. bezüglich Anh. Anhang bzw. beziehungsweise Anm. Anmerkung(en) Ann. Annalen (-es) c(c). Canon, Canones Antileg. Antilegomena ca. circa Anz. Anzeiger CA Confessio Augustana AP Apostolische Präfektur CatRom Catechismus Romanus Ap. Apostel CCEO Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium Apk. Apokalypse C Gier. Congregatio pro Clericis Apokr. Apokryphen C Cult. Congregatio de Cultu Divino et Disciplina apokr. apokryph Sacramentorum apost. apostolisch C Doctr. Congregatio pro Doctrina Fidei App. Apparat C Episc. Congregatio pro Episcopis ar ab. arabisch C Evang. Congregatio pro Gentium Evangelizatione ar am. aramäisch C Inst.cath. Congregatio de Institutione Catholica (de Arch. Archiv Seminariis atque Studiorum Institutis) arm. armenisch C Orient. Congregatio pro Ecclesiis Orientalibus Art. Artikel C Sanct. Congregatio de Causis Sanctorum AT Altes Testament C Vit.cons. Congregatio pro Institutis vitae consecra- atl. alttestamentlich tae et Societatibus vitae apostolicae Attr. Attribut(e) chald. chaldäisch Aufl. Auflage ehr. christlich, chretien, Christian Ausdr. Ausdruck Chron. Chronik. Chronica Ausg. Ausgabe CIC Codex Iuris Canonici Ausw. Auswahl Clm Codex latinus Monacensis AV Apostolisches Vikariat Cod(d). Codex, Codices Coll. collectio(n), collezione b. bei(m) Const. Constitutio bayr. bay(e)risch Corp. Corpus Bd(e). Band, Bände CorpIC Corpus Iuris Canonici Bearb. Bearbeiter bearb. bearbeitet d.Ä. der Ältere begr. begründet DBK Deutsche Bischofskonferenz Beih(h). Beiheft(e) DDR Deutsche Demokratische Republik Beitr. Beitrag, Beiträge Decr. Decretum Bem. Bemerkung Dep. Departement Ber. Bericht(e) ders. derselbe bes. besonders desh. deshalb Bespr. Besprechung dgl. dergleichen, desgleichen betr. betreffen d.Gr. der Große Bez. Bezeichnung d.h. das heißt bez. bezeichnet d.i. das ist Bf. Bischof, Bischöfe dies. dieselbe bfl. bischöflich Diöz Diözese(n)
ALLGEMEINE ABKÜRZUNGEN UND ZEICHEN 7 Diss. masch. Dissertation maschinengeschrieben gesch. geschichtlich Distr. Distrikt gez. gezeichnet d.J. der Jüngere Gf. Graf dt. deutsch Gft. Grafschaft Dtl. Deutschland GG Bonner Grundgesetz dtn. deuteronomisch gg- gegen dtr. deuteronomistisch ggf- gegebenenfalls Ggs. Gegensatz ebd. ebenda Ggw. Gegenwart Ebf. Erzbischof, Erzbischöfe Gouv. Gouvernement ebfl. erzbischöflich Grdl. Grundlage Ebtm. Erzbistum Grdr. Grundriß ed. editio, edidit. ediert von. edited by griech. griechisch EG Europäische Gemeinschaft GUS Gemeinschaft Unabhängiger Staaten EheG Deutsches Ehegesetz (Nachfolgestaaten der Sowjetunion) ehern. ehemalige(r), ehemals GW Gesammelte Werke ehrw. ehrwürdig eigtl. eigentlich H(h). Heft(e) Einf. Einführung HapaxL Hapax legomenon Einl. Einleitung Hb. Handbuch Einw. Einwohner Hbd. Halbband EKD Evangelische Kirche Deutschlands hd. hochdeutsch Enc. Encyclop(a)edia, Encyclopedie (usw.) HE (h.e.) Historia Ecclesiastica Engi. England hebr. hebräisch engl. englisch hekt. hektographiert entspr. entspricht, entsprechend Hg- Herausgeber entw. entweder hg- herausgegeben Enz. Enzyklika hist. historisch Epit. Epitome hl(l). heilig(e) erb. erbaut Hs(s). Handschrift(en) erg. ergänze(nd). ergänzt hsl. handschriftlich Erg.-Bd(e). Ergänzungsband, -bände Htm. Herzogtum Erg.-H(h). Ergänzungsheft (e) HW Hauptwerk(e) err. errichtet Hwb. Handwörterbuch EÜ Einheitsübersetzung der Heiligen Schrift Hzg. Herzog eur. europäisch Hzgn. Herzogin Ev(v). Evangelium (-en) ev. evangelisch ib. ibidem ev.-luth. evangelisch-lutherisch i.d.F. in der Fassung ev.-ref. evangelisch-reformiert i.J. im Jahre evtl. eventuell insbes. insbesondere insg. insgesamt f. folgend(er) Inst. Institut ff. und die beiden folgenden Seiten, Spalten Instr. Instructio oder Zeilen bzw. und die folgenden Jahre i.T. im Text Fak. Fakultät(en) It. Italien FC Formula Concordiae it. italienisch FG Festgabe Fkr. Frankreich J. Journal Forsch. Forschung(en) Jb(b). Jahrbuch, -bücher Forts. Fortsetzung(en) Jber. Jahresbericht Frgm. Fragment(e) Jh(h). Jahrhundert(e) frgm. fragmentarisch Jhefte Jahreshefte frühchr. frühchristlich joh. johanneisch Frühjud. Frühjudentum Jt. Jahrtausend frühjüd. frühjüdisch jüd. jüdisch frz. französisch FS Festschrift Kal. Kalender Ftm. Fürstentum Kap. Kapitel Kard. Kardinal GA Gesamtausgabe kath. katholisch gedr. gedruckt KG Kirchengeschichte gegr. gegründet Kg- König Gen. Genitiv kgl. königlich gen. genannt Kgn. Königin Ges. Gesellschaft Kgr. Königreich Gesch. Geschichte Kl. Klasse
8 ALLGEMEINE ABKÜRZUNGEN UND ZEICHEN klass klassisch ntl. neutestamentlich Klr. Kmtr. Kloster, Klöster Kommentar(e) NZ Neuzeit Komm. Kommission ÖBGB Bürgerliches Gesetzbuch für Österreich Kongreg. Kongregation obj. objektiv Konk. Konkordat od. oder Korrbl. Korrespondenzblatt öff. öffentlich KR Kirchenrecht o. J. ohne Jahr(esangabe) Kr. Kreis ökum. ökumenisch krit. kritisch o.O. ohne (Erscheinungs-)Ort Ks. Kaiser ÖRK Ökumenischer Rat der Kirchen ksl. kaiserlich orth. orthodox Ksn. Kaiserin Östr. Österreich Kl. Kanton östr. österreichisch Lat. Lateranense päd. pädagogisch lat. lateinisch Pap. Papyrus latin. latinisiert par(r). Parallele(n) 1. c. loco citato pass. passivisch Lek. Lektionar (zum Stundenbuch) Patr. Patron(e), Patronat Lfg. Lieferung patr. patristisch Lit. Literatur(angaben) PC Communic. Pontificium Consilium de Communicatio- 1k. lukanisch nibus Socialibus luth. lutherisch PC Cor Pontificium Consilium „Cor Ununr4 LXX Septuaginta PC Cult. PC Farn. Pontificium Consilium de Cultura Pontificium Consilium pro Familia MA Mittelalter PC inter Rel. Pontificium Consilium pro Dialogo inter ma. mittelalterlich Religiones Mart. Märtyrer, Märtyrin PC lust. Pontificium Consilium de lustitia et Pace m.a. W. mit anderen Worten PC Laie. Pontificium Consilium pro Laicis Mbl(l). Monatsblatt, -blätter PC Migr. Pontificium Consilium de Spirituali Migran- med. medizinisch tium atque Itinerantium Cura Mel. Melanges PC non Cred. Pontificium Consilium pro Dialogo cum Mem. Memoires non Credentibus mhd. mittelhochdeutsch PC Unit. Pontificium Consilium ad Unitatem Chri- Mio. Million(en) stianorum fovendam Miss. Missionar PC Valet. Pontificium Consilium de Apostolatu pro MitgL Mitglied(er) Valetudinis Administris Mitt. Mitteilungen PCI Pontificium Consilium de Legum Textibus mk. markinisch interpretandis (vor 1989: Pontificia Com- Mon. Monumenta missio Codici Iuris Canonici recognoscen- Monit. Monitum do bzw. [ab 1984] authentice interpretan- Monogr. Monographie do) MP Motu Proprio PEM Pastorale Einführung in das Meßlektionar Mrd. Milliarde(n) philol. philologisch MRom Missale Romanum Philos. Philosophie Ms(s). Manuskript(e) philos. philosophisch mt. matthäisch pln. paulinisch MT Masoretischer Text PontRom Pontificale Romanum Mtm. Martyrium Präf. Präfektur Mus. Museum Prof. Progr. Professor Programm. Programmschrift n(n). Nummer(n) prot. protestantisch NA Neue Auflage Prov. Provinz(en) n.a. nach anderen Ps. Pseud(o)- Nachdr. Nachdruck Pseud. Pseudonym Nachf. Nachfolge(r) psychol. psychologisch Nachr. Nachricht(en) Publ. Publikation, Publication, Pubblicazione nam. nat. namentlich national publ. publiziert, published, publie nC. nach Christi Geburt Qkde. Quellenkunde Neudr. Neudruck QQ Quellen NF Neue Folge Qschr. Quartalschrift nlat. nouv. ed. neulateinisch nouvelle edition Qslg. Quellensammlung NS Neue Serie rabb. rabbinisch NT Neues Testament rd. rund
ALLGEMEINE ABKÜRZUNGEN UND ZEICHEN 9 Rdsch. ref. Reg. Reg.-Bd. Regg. rel. Repert. resp. Rev. rhein. RitRom rit. Riv. RK r.-k. röm. Rota russ. RVWeim S. S. s. säk. Sb. S.c.G. SC Conc. SC Consist. SC Neg. extr. SC Off. SC Orient. SC Prop. SC Rel. SC Rit. SC Sacr. SC Stud. schol. Sehr. SD s. d., o., u. sei. Ser., ser. sess. Sig. Soc. sog. Sp. Span, span, spez. SRR SS. SS St., St(e)- StA S.th. Stud. subj. subs. subst. Suffr. Suppl. Suppl.-Bd(e). Rundschau reformiert Register Registerband Regesten religiös Repertorium respektive Revue, Review, Revista rheinisch Rituale Romanum rituell Ri vista Reichskonkordat römisch-katholisch römisch Tribunal Rotae Romanae russisch Weimarer Reichsverfassung vom 11.8.1919 San, Sancta, Sanctus, Sant’, Santa, Santo, Säo Seite siehe säkularisiert Sitzungsbericht Summa contra Gentes (Gentiles) Sacra Congregatio Concilii Sacra Congregatio Consistorialis Sacra Congregatio pro Negotiis Ecclesiasti- cis extraordinariis Suprema Sacra Congregatio S. Officii Sacra Congregatio pro Ecclesia Orientali Sacra Congregatio de Propaganda Fide Sacra Congregatio de Religiosis Sacra Congregatio Rituum Sacra Congregatio de Disciplina Sacramen- torum Sacra Congregatio de Seminariis et Stu- diorum Universitatibus scholastisch Schrift(en) Solida Declaratio siehe dort, oben, unten selig Serie, Serie, series sessio Sammlung(en) Societä, Societas, Societe, Society sogenannt Spalte Spanien spanisch speziell Sacra Romana Rota Sanctae, Sancti, Santi, Sante Scriptores Sankt, Saint, Sainte, Sint Staatsarchiv Summa theologica (theologiae) Studien subjektiv subscriptio, Unterschrift substantivisch Suffragan(e) Supplement Supplementband, -bände Suppl.-H. Supplementheft s. v. sub voce syn. synonym Synopt. Synoptiker sy nopt. synoptisch syr. syrisch t. tomus, tome, Buch, Band Tab. Tabelle(n) Tg. Targum Theol. Theologie theol. theologisch thom. thomistisch TI. Teil t. r. textus receptus Trad. Tradition trad. traditionell Transl. Translatio Trid. Tridentinum tschsl. tschechoslowakisch 1.1. terminus technicus u. und u. a. und andere, unter anderem u. ä. und ähnliche(s) UB Urkundenbuch Überl. Überlieferung(en) überl. überliefert Übers. Übersetzung(en) übers. übersetzt übertr. übertragen Uk(k). Urkunde(n) U. L. F. Unsere Liebe Frau UN United Nations unbek. unbekannt Univ. Universität(en) Unters. Untersuchung(en) unv. unverändert u.ö. und öfter urchr. urchristlich urspr. ursprünglich USA Vereinigte Staaten von Amerika usw. und so weiter V. Vers v. von, vom v.a. vor allem Vat. Vaticanum vC. vor Christi Geburt VELKD Vereinigte Evangelisch Lutherische Kirche Deutschlands Ver. Verein verb. verbessert Verf. Verfasser verf. verfaßt(e) Veröff. Veröffentlichung(en) veröff. veröffentlicht(e) verseh. verschieden Verz. Verzeichnis Vg. Vulgata vgl. vergleiche Vh(h). Verhandlung(en) viell. vielleicht Vik. Vikariat Vjh. Vierteljahresheft Vjschr. Vierteljahresschrift v. 1. varia lectio
10 ZEICHEN - VERLAGSORTE Vol. Volume(n) z. zum, zur vollst. vollständig z.B. zum Beispiel Vorb. Vorbereitung Zbl. Zentralblatt z.d.St. zu dieser Stelle wahrsch. wahrscheinlich ZGB Zivilgesetzbuch (Schweizer) Wb. Wörterbuch Zs. Zeitschrift Wiss. Wissenschaft(en) Zshg. Zusammenhang wiss. wissenschaftlich z.St. zur Stelle wörtl. wörtlich z.T. zum Teil württ. württembergisch Ztg. Zeitung WW Werke ZUS. zusammen zw. zwischen Z. Zeile(n) z.Z. zur Zeit Zeichen ❖ geboren t gestorben / siehe □ Karte II. Verlagsorte A Amsterdam Lm Leumann, Torino An Antwerpen Lo London At Athen Lv Leuven, Louvain Au Augsburg Ly Lyon B Berlin Lz Luzern Ba Barcelona M München Be Bern Ma Madrid Bg Braunschweig Md Maredsous Bl Brüssel Mi Mailand Bn Bonn Ms Münster Bo Bologna Mz Mainz Bs Basel N Nürnberg Bu Breslau Na Neapel C Cambridge NH New Haven Ch Chicago Nj Nijmegen D Düsseldorf NY New York Da Darmstadt O Oxford E Edinburgh P Paris Ei Einsiedeln Pb Paderborn Er Erlangen Ph Philadelphia F Frankfurt a. M. Q Quaracchi Fi Florenz Ro Rom Fr Freiburg i. Br. Rb Regensburg Fri Fribourg/Schweiz S Salzburg G Genf Sa Salamanca GC Garden City, N. Y. Sb Straßburg Gi Gießen Sh Stockholm Gö Göttingen St Stuttgart Gt Gütersloh TI Toulouse HH Hamburg Tn Tournai Ha Hannover To Turin Hd Heidelberg Tü Tübingen He Helsinki Up Uppsala Hl Halle Ut Utrecht I Innsbruck V Venedig J Jena Va Vatikanstadt Jr Jerusalem W Wien K Köln Wa Washington Ke Kempten We Weimar Kh Kopenhagen Wi Wiesbaden Kp Konstantinopel Ws Warschau L Leipzig Wü Würzburg Lei Leiden Z Zürich
11 III. Die Dokumente des Zweiten Vatikanischen Konzils AA AG CD DH DV GE GS IM LG NA Apostolicam actuositatem, Dekret über das Laienapostolat vom 18. November 1965. Ad gentes, Dekret über die Missionstätigkeit der Kirche vom 7. Dezember 1965. Christus Dominus, Dekret über die Hirtenaufgabe der Bischöfe in der Kirche vom 28. Oktober 1965. Dignitatis humanae, Erklärung über die Religionsfreiheit vom 7. Dezember 1965. Dei verbum, Dogmatische Konstitution über die göttliche Offenbarung vom 18. November 1965. Gravissimum educationis, Erklärung über die christliche Erziehung vom 28. Oktober 1965. Gaudium et spes, Pastorale Konstitution über die Kirche in der Welt von heute vom 7. Dezember 1965. Inter mirifica, Dekret über die sozialen Kommunikationsmittel vom 4. Dezember 1963. Lumen gentium, Dogmatische Konstitution über die Kirche vom 21. November 1964. Nostra aetate, Erklärung über das Verhältnis der Kirche zu den nichtchristlichen Religionen vom 28. Ok- tober 1965. OE OT PC PO SC UR Orientalium Ecclesiarum, Dekret über die katholischen Ostkirchen vom 21. November 1964. Optatam totius. Dekret über die Ausbildung der Priester vom 28. Oktober 1965. Perfectae Caritatis, Dekret über die zeitgemäße Erneuerung des Ordenslebens vom 28. Oktober 1965. Presbyterorum Ordinis, Dekret über Dienst und Leben der Priester vom 7. Dezember 1965. Sacrosanctum Concilium, Konstitution über die heilige Liturgie vom 4. Dezember 1963. Unitatis redintegratio, Dekret über den Ökumenismus vom 21. November 1964. IV. Zeitschriften, Serien, Quellenwerke, Handbücher AA Archäologischer Anzeiger. Beiblatt zum Jahrbuch des deutschen archäologischen Instituts. Berlin 1896ff. (vgl. Jdl). AAA AAns AAS AASOR Annals of Archaeology and Anthropology. Liverpool 1908ff. Analecta Anselmiana. Frankfurt a. M. 1969ff. Acta Apostolicae Sedis. Rom 1909 ff. The Annual of the American Schools of Oriental Research (in Jerusalem). (New Haven) Philadelphia 1919ff. AAug AAV AAW AAWG.PH Analecta Augustiniana. Rom 1905 ff. Acta Academiae Velehradensis. Prag - Olmütz 1911 ff. Anzeiger für Altertumswissenschaft. Wien 1948ff. Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Göttingen. Philosophisch-historische Klasse (bis Folge III, 26,1940: AGWG.PH). Göttingen 1941 ff. AAWLM Abhandlungen (der geistes- und sozial wissenschaftlichen Klasse) der Akademie der Wissenschaften und der Literatur in Mainz. Mainz 1950ff. AAWW.PH Anzeiger der Akademie der Wissenschaften in Wien. Philosophisch-historische Klasse. Wien 1864-1946 (ab 84, 1947: AÖAW.PH). AB AW. PH Abhandlungen der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Abteilung. München 1929ff. ABAW.PP Abhandlungen der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-philologische Klasse. München 1835 ff. ABAW.PPH Abhandlungen der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-philologische und histori- sche Klasse. München 1909ff. ABenR ABG ABla ACan ACar Achery American Benedictine Review. New York u.a. 1950ff. Archiv für Begriffsgeschichte. Bonn 1955ff. Analekta Blatadon (= Vlatadon). Thessalonike 1969 ff. L’Annee Canonique. Paris 1952 ff. Analecta Cartusiana (Berlin). Salzburg 1970ff. Neue Reihe 1989ff. Veterum aliquot scriptorum ... spicilegium. hg. v. L. d’Achery, 13 Bde. Paris 1655-1677, neu hg. v. de la Barre, 3 Bde. Paris 1723. ACi ACO ACra ActaSS Analecta Cisterciensia. Rom 1965 ff. (bis 1964: ASOC). Acta Conciliorum Oecumenicorum, hg. v. E. Schwartz, 4 Bde. Berlin 1914-84; Serie 2: Berlin 1984ff. Analecta Cracoviensia. Studia philosophico-theologica. Krakau 1969 ff. Acta Sanctorum, hg. v. den Bollandisten (S. Bolland u.a.), Originalausgabe 70 Bde. Antwerpen 1643-1770, Tongerloo 1794, Paris 1875-87, Brüssel 1780-1944; Neudr. Bd. 1-43 Venedig 1734-70; Neu- dr. Bd. 1-60 Paris 1863-70; Nachdr. der Originalausg. Bd. 1-60 Paris 1966-71. ActaSS Belg ActaSS OSB Acta Sanctorum Belgii selecta, hg. v. J. Ghesquiere u. C. Smetius, 6 Bde. Brüssel 1783-94. Acta Sanctorum ordinis s. Benedicti in saeculorum classes distributa, hg. v. J. Mabillon u. L. d’Achery, 9 Bde. Paris 1668-1701, Venedig 21733-40 (in 6 Bdn.), Macon 31935ff. ACW Adam DG Adam L Ancient Christian Writers, hg. v. J. Quasten u. J.C. Plumpe. Westminster, Md. - London 1946ff. A. Adam: Lehrbuch der Dogmengeschichte, 2 Bde. Gütersloh 1965-68. A. Adam: Grundriß der Liturgie. Freiburg i. Br. 1985. Adam-Berger A. Adam - R. Berger: Pastoralliturgisches Handlexikon. Freiburg i. Br. 1980,51990. Adam-Lachmann G. Adam - R. Lachmann: Religionspädagogisches Kompendium. Göttingen 21986.
12 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER AD AW. PH Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse. Berlin 1945/46ff. ADB ADCOV Allgemeine deutsche Biographie, 55 Bde. Leipzig 1875-1910, Reg.-Bd. 1912 (vgl. NDB). Acta et documenta concilio Vaticano secundo apparando, series I (antepraeparatoria), 4 Bde., Indices. Vatikanstadt 1960-61; series II (praeparatoria), 3 Bde. Vatikanstadt 1964-69. ADipl ADom Adriänyi ADRSP AEA1 AEcR AEKG Archiv für Diplomatik, Schriftgeschichte, Siegel- und Wappenkunde. Münster - Köln 1955ff. Annee Dominicaine. Paris 1859ff. G. Adriänyi: Geschichte der Kirche Osteuropas im 20. Jahrhundert. Paderborn 1992 Archivio della Deputazione Romana de Storia Patria. Rom 1935-46 (1878-1934 u. 1947ff.: ASRSP). Archives de l’Eglise d’Alsace. NS. Straßburg 1946ff. (vgl. AEKG). The American ecclesiastical Review. Washington 1889ff. Archiv für elsässische Kirchengeschichte, hg. v. der Gesellschaft für elsässische Kirchengeschichte. Rix- heim (Oberelsaß) 1926-43 (vgl. AEA1). AEL AEM AEMusl Acta ethnologica et linguistica, hg. v. W. Köppers. Wien 1950ff. Anuario de Estudios medievales. Barcelona 1964ff. Abstracts. European Muslims and Christian-Muslim relations, hg. v. Centre for the Study of Islam and Christian-Muslim relations. Birmingham 1979ff. AEvKR AEWK Archiv für evangelisches Kirchenrecht. Berlin 1937ff. Allgemeine Enzyklopädie der Wissenschaften und Künste, unvollständig, hg. v. J. S. Erseh u. G. Gruber, 167 Bde. in 3 Sektionen. Leipzig 1818-90. AfER African ecclesiastical (ab 1978, Nr. 3: ecclesial) review, hg. v. AMECEA Pastoral Institute (Eldoret). Masaka, Uganda 1959ff. AFH AfMw AfO AFP AFrA AFranc Archivum Franciscanum Historicum. Florenz - Quaracchi 1908 ff. Archiv für Musikwissenschaft. Leipzig 1918-26, Trossingen (Württ.) 1952-61, Wiesbaden 1962 ff. Archiv für Orientforschung. Berlin 1926ff. Archivum Fratrum Praedicatorum. Rom 1931 ff. Alemania Franciscana Antiqua (Ulm). Landshut 1956-74(76). Analecta Franciscana sive Chronica aliaque varia Documenta ad historiam Fratrum Minorum spectan- tia, edita a Patribus Collegii s. Bonaventurae. Quaracchi 1885ff. AgeSpir AGJU AGPh AGSU Age of Spirituality. Late Antique and Early Christian Art, hg. v. K. Weitzmann, 2 Bde. New York 1979. Arbeiten zur Geschichte des antiken Judentums und des Urchristentums. Leiden 1970ff. (vgl. AGSU) Archiv für Geschichte der Philosophie. Berlin 1960ff. (vgl. APh). Arbeiten zur Geschichte des Spätjudentums (1967f.: späteren Judentums) und Urchristentums. Leiden 1961-68 (vgl. AGJU). AGWG.PH Abhandlungen der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philosophisch-historische Klasse (ab Folge III, 27,1942: AAWG.PH). Göttingen 1896ff. AHAW.PH Abhandlungen der Heidelberger Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse. Hei- delberg 1913ff. AHC AHDE AHDL AHMA Annuarium historiae conciliorum. Paderborn 1969ff. Anuario de historia del derecho espanol. Madrid 1924ff. Archives d’Histoire doctrinale et litteraire du Moyen-äge. Paris 1926ff. Analecta hymnica medii aevi, hg. v. G. Dreves u. C. Blume, 55 Bde. Leipzig 1886-1922 (Nachdr. Frank- furt a.M. 1961). Register, hg. v. M. Lütolf, 2 Bde. Bern u. München 1978. AHP AHR AHSJ AHVNRh Archivum historiae Pontificiae. Rom 1963 ff. The American Historical Review. New York 1895 ff. Archivum historicum Societatis lesu. Rom 1932ff. Annalen des Historischen Vereins für den Niederrhein, insbesondere das alte Erzbistum Köln. Köln 1855 ff. AIA Aigrain AlPh AJA AJSL AJTh AKathKR AKL Archivo Ibero-Americano. Madrid 1914ff. R. Aigrain: L’hagiographie. Ses sources, ses methodes, son histoire. Paris 1953. Annuaire de l’Institut de Philologie et d’Histoire Orientales et Slaves. Brüssel 1932ff. American Journal of Archaeology. Princeton, N. J. 1885ff. American Journal of Semitic Languages and Literatures. Chicago 1884-1941. Asia Journal of Theology. Singapore 1987ff. Archiv für Katholisches Kirchenrecht. (Innsbruck) Mainz 1857ff. Allgemeines Künstler-Lexikon, Bd. 1-4 (= Nachdr. v. Bd. 1-3. Leipzig 1983-89) u. Bd. 5 ff. München- Leipzig 1992 ff. AKuG ALBO Archiv für Kulturgeschichte. (Leipzig) Münster-Köln 1903 ff. Analecta Lovaniensia Biblica et Orientalia. Löwen 1934ff. Algermissen7 8 K. Algermissen: Konfessionskunde. Celle 71957, Neubearbeitung v. H. Fries u.a. Paderborn 81966. ALGM Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie, hg. v. H. W. Roscher. Leipzig 1884-1937. ALKGMA Archiv für Literatur- und Kirchengeschichte des Mittelalters, hg. v. H. Denifle u. F. Ehrle, 7 Bde. (Ber- lin) Freiburg i. Br. 1885-1900. Allatius GO L. Allatius: Graecia orthodoxa, 2 Bde. Rom 1652-59. AllatiusPC L. Allatius: De ecclesiae occidentalis atque orientalis perpetua consensione. (Köln) Amsterdam 1648 (Neudr. [London] 1970).
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 13 Allpan ALMA Al-Mu Altaner Allpanchis, hg. v. Instituto de Pastoral Andina. Cuzco, Peru 1967ff. Archivum Latinitatis medii aevi. Brüssel 1924ff. Al-Mushir. Theological Journal of the Christian Study Centre. Rawalpindi 1959ff- B. Altaner (ab 51960: und A. Stuiber): Patrologie. Leben, Schriften und Lehre der Kirchenväter. Frei- Älvarez burg i. Br. 91980. P. Älvarez: Santos, Bienaventurados y Venerabies de la Orden de los Predicadores, 4 Bde. Vergara 1920-25. ALW Ambrosius AMidi Archiv für Liturgie Wissenschaft. Regensburg 1950ff. (bis 1941: JLW). Ambrosius. Bollettino liturgico ambrosiano. Mailand 1925ff. Annales du Midi. Revue archeologique, historique et philologique de la France meridionale. Toulouse 1889 ff. AMI Ammann AMNG Acta musicologica. Leipzig 1931 ff., Basel 1954ff. A. M. Ammann: Abriß der ostslawischen Kirchengeschichte. Wien 1950. Abhandlungen zur mittleren und neueren Geschichte, hg. v. Below, H. Finke u. F. Meinecke. Berlin 1907 ff. Amore AMRhKG AMSS A. Amore: I Martiri di Roma. Rom 1975. Archiv für mittelrheinische Kirchengeschichte. Speyer 1949ff. Acta martyrum et sanctorum (syriace), hg. v. P. Bedjan, 7 Bde. Paris 1890-97 (Nachdr. Hildesheim 1968). Anämnesis Anämnesis. Introduzione storico-teologico alla Liturgia. A cura dei professori del Pontificio Istituto Li- turgico S. Anselmo di Roma. Direzione di S. Marsili, Bd. Iff. Casale Monferrato 1974ff. AnBib AnBoll AncB AncB. A Andrieu OR Analecta biblica. Rom 1952 ff. Analecta Bollandiana, Brüssel 1882 ff. Anchor bible. Garden City, N. Y. 1964ff. Anchor bible. Apocrypha. Garden City, N. Y. 1970ff. M. Andrieu: Les Ordines Romani du haut Moyen-äge, Bd.l: Les Manuscrits. Löwen 1931; Bd. 2-5: Les Textes. Löwen 1948,1951,1956,1961 (= SSL 11 23 24 28 29). Andrieu P M. Andrieu: Le Pontifical Romain au Moyen-äge, Bd. 1: Le Pontifical Romain du XIIe siede, Bd. 2: Le Pontifical de la Curie Romaine au XIIIe siede, Bd. 3: Le Pontifical de Guillaume Durand, Bd. 4: Tables. Vatikanstadt 1938-41 (= StT 86 87 88 99). ANEP The Ancient Near East in Pictures relating to the Old Testament, hg. v. J. B. Pritchard. Princeton, N. Y. 21969 (m. Suppl.). ANET Ancient Near Eastern Texts relating to the Old Testament, hg. v. J. B. Pritchard. Princeton, N. J. 31969 (m. Suppl.). Ang AnGr Anima AnLit Annales AnOr AnPont ANRW Angelicum. Rom 1924 ff. Analecta Gregoriana cura Pontificiae Universitatis Gregorianae edita. Rom 1930ff. Anima. Olten 1946ff. Analecta Liturgica (in: StAns). Rom 1976ff. Annales. Economie, societe, civilisation. Paris 1946ff. Analecta Orientalia. Rom 1931 ff. Annuario Pontificio. Rom 1912ff. Aufstieg und Niedergang der römischen Welt, hg. v. H. Temporini u. W. Haase, 3 Tie. u. Reg.; TI. I: Von den Anfängen Roms bis zum Ausgang der Republik, Bd. Iff. Berlin-New York 1972ff.; TI. II: Principat, Bd. Iff. Berlin-New York 1974ff.; TI. III: Spätantike. AnthQ Anthropological Quarterly (1928-52: Primitive man. Catholic anthropological Conference). Washington, D.C. 1953 ff. Anthr Antike Anton Antonio ANTT AnzSS AO AOAT AÖAW.PH Anthropos. Internationale Zeitschrift für Völker- und Sprachenkunde. Mödling b. Wien 1906ff. Die Antike. Zeitschrift für Kunst und Kultur des klassischen Altertums. Berlin 1925ff. Antonianum. Rom 1926ff. N. Antonio: Bibliotheca hispana nova, 2 Bde. Madrid 1783-88. Arbeiten zur neutestamentlichen Textforschung. Berlin 1963 ff. Anzeiger für die Seelsorge. Freiburg i. Br. 1982ff. Der Alte Orient, 43 Bde. u. 2 Erg.-Bde. Leipzig 1899-1945. Alter Orient und Altes Testament. Kevelaer 1969ff. Anzeiger der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse (bis 83, 1946: AAWW.PH). Wien 1947 ff. AOC AOCarm AOCD AOESA AOFM Archives de l’Orient chretien. Bukarest 1948ff. Analecta Ordinis Carmelitarum (ab 1926: Calceatorum). Rom 1909ff., 1949ff. (vgl. AOCD). Analecta Ordinis Carmelitarum Discalceatorum. Rom 1926ff. (vgl. AOCarm). Acta Ordinis Eremitarum Sancti Augustini. Rom 1956-61 (seit 1962: AOSA). Acta Ordinis Fratrum Minorum vel ad Ordinem quoquomodo pertinentia, Bd. 1-5 Rom 1882-86, Bd. 6ff. Quaracchi 1887ff. AOFMC AÖG AOMC AÖR AOSA Analecta Ordinis Fratrum Minorum Capuccinorum. Rom 1940ff. (bis 1939: AOMC). Archiv für österreichische Geschichte. Wien 1856ff. Analecta Ordinis Minorum Capuccinorum. Rom 1884-1939 (ab 1940: AOFMC). Archiv des öffentlichen Rechts. Tübingen 1886ff. Acta Ordinis Sancti Augustini. Rom 1962ff. (bis 1961: AOESA).
14 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER AOSBM APARA M APARA. R APast APAT Analecta Ordinis Sancti Basilii Magni. Rom 1924ff. Atti della Pontificia Accademia Romana di Archeologia. Memorie. Rom 1923 ff. Atti della Pontificia Accademia Romana di Archeologia. Rendiconti. Rom 1921 ff. Actualidad pastoral. Mercedes (Argentina) 1967 ff. Die Apokryphen und Pseudepigraphen des Alten Testaments, hg. v. E. Kautzsch, 2 Bde. Tübingen 1900, Nachdr. Hildesheim 1975. APAW.PH Abhandlungen der Preußischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin. Philosophisch-historische Klasse. Berlin 1815ff. APEF APF APh ApolCA Apoll APOT Annual Palestine Exploration Fund. London 1911-27. Archiv für Papyrusforschung und verwandte Gebiete. Berlin 1901 ff. Archiv für Philosophie. Stuttgart 1947ff. (vgl. AGPh). Apologia Confessionis Augustanae (in: BSLK) Apollinaris. Commentarius iuris canonici. Rom 1928ff. Apocrypha and pseudepigrapha of the Old Testament in English, hg. v. R. H. Charles, 2 Bde. Oxford 1913. APraem APTh ArAg ARCEG Analecta Praemonstratensia. Tongerloo 1925 ff. Arbeiten zur Pastoraltheologie. Göttingen 1962ff. Archivo (Historico) Agustiniano (Hispano). Madrid 1914-34,1950ff. Acta reformationis catholicae ecclesiam Germaniae concernentia saeculi XVI., hg. v. G. Pfeilschifter, 6 Bde. Regensburg 1959-74. ArEc ARG ArOr ArPh ARPS ARSP ArtB ArteMed Arturus ARW ARWP ArZs ArztChr ASAW.PH Archiva ecclesiae. Vatikanstadt 1958ff. Archiv für Reformationsgeschichte. (Leipzig) Gütersloh 1903ff. Archiv Orientalm. Prag 1929ff. Archives de Philosophie. Paris 1923ff. Archiv für Religionspsychologie (1929-36: und Seelenführung). Berlin 1914ff. Archiv für Rechts- und Sozialphilosophie. Berlin 1933ff. (vgl. ARWP). The Art Bulletin. New York 1918ff. Arte Medievale. Rom 1983 ff. Arturus a Monasterio, Martyrologium franciscanum. Paris 1538. Archiv für Religionswissenschaft. (Freiburg i. Br., Tübingen) Leipzig 1898-1941/42. Archiv für Rechts- und Wirtschaftsphilosophie. Leipzig 1907/08 - 1932/33 (vgl. ARSP). Archivalische Zeitschrift. München 1876ff. Arzt und Christ. Salzburg 1955-92 (ab 1993 ZME). Abhandlungen der Sächsischen Akademie der Wissenschaften in Leipzig. Philosophisch-historische Klasse (bis 30,1920: ASGW.PH). Leipzig 1921 ff. ASBF Aschk ASCL ASCOV ASD ASEc Analecta. Studium Biblicum Franciscanum. Jerusalem 1981 ff. (bis 1978: SBFA). Aschkenas. Zeitschrift für Geschichte und Kultur der Juden. Wien - Köln 1991 ff. Archivio storico per la Calabria e la Lucania. Rom 1931 ff. Acta synodalia sacrosancti concilii oecumenici Vaticani secundi, 25 Bde. Vatikanstadt 1970-78. Annali di storia del diritto. Mailand 1957ff. Annuarium statisticum ecclesiae. Statistical yearbook of the church. Annuaire statistique de l’eglise. Va- tikanstadt 1971 ff. ASGW.PH Abhandlungen der Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften Leipzig. Philosophisch-historische Klas- se (ab 31, 1921: ASAW.PH). Leipzig 1850ff. ASI ASKG ASL ASNU ASOC ASOFP ASozG ASPP ASRSP ASS Assemani ASSic ASSO AST Astrafn ATA ATD ATG ATh AtH Archivio storico Italiano. Florenz 1842ff. Archiv für schlesische Kirchengeschichte. Breslau 1936-41, Hildesheim 1949ff. Archivio storico Lombardo. Mailand 1874ff. Acta Seminarii Neotestamentici Upsaliensis. Uppsala 1940ff. Analecta Sacri Ordinis Cisterciensis. Rom 1945-64 (seit 1965: ACi). Analecta Sacri Ordinis Fratrum Praedicatorum. Rom 1893 ff. Archiv für Sozialgeschichte. Bonn 1961 ff. Archivio storico per le provincie Parmensi. Parma 1892ff. Archivio della Societä Romana di Storia Patria. Rom 1878-1934 u. 1947ff. (1935-46: ADRSP). Acta Sanctae Sedis. Rom 1865-1908. J. S. Assemani: Bibliotheca Orientalis..., 4 Bde. Rom 1719-28. Archivio storico Siciliano. Palermo 1873ff. Archivio storico per la Sicilia Orientale. Catania 1904ff. Analecta Sacra Tarraconensia. Barcelona 1925 ff. A. Astrain: Historia de la Compania de Jesus en la Asistencia de Espana, 7 Bde. Madrid 1902-25. Alttestamentliche Abhandlungen. Münster 1908ff. Das Alte Testament Deutsch. Göttingen 1949ff. Archivo Teolögico Granadino. Granada 1938ff. L’annee theologique. Paris 1940-51 (vgl. AThA u. REAug). Atlas Hierarchicus. Descriptio geographica et statistica ecclesiae catholicae tum occidentis tum orientis, elaboravit H. Emmerich. Mödling b. Wien 1976. AThA AThANT L’Annee theologique augustinienne. Paris 1951-54 (vgl. ATh u. REAug). Abhandlungen zur Theologie des Alten und Neuen Testaments. Basel - Zürich 1942ff.
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 15 AThR The Anglican Theological Review. Evanston 1918ff. AtKG Atlas zur Kirchengeschichte, hg. v. H. Jedin u. a., bearb. v. J. Martin. Freiburg i. Br. 21987. Attwater D. Attwater: The Christian Churches of the East, 2 Bde. Milwaukee 1947-48. AuC F. J. Dölger: Antike und Christentum. Bd. 1-5 Münster 1929-36, Bd. 6 1960. Auer J. Auer: Die Entwicklung der Gnadenlehre in der Hochscholastik mit besonderer Berücksichtigung des Kardinals Matteo d’Aquasparta, TI. 1-2. Freiburg i. Br. 1942-51. AUF Archiv für Urkundenforschung. Berlin 1908 ff. Aug Augustinianum. Periodicum quadrimestre Instituti Patristici „Augustinianum“. Rom 1961 ff. Aug(L) Augustiniana. Tijdschrift voor de Studie van Sint Augustinus en de Augustijnenorde. Löwen 1951 ff. AugL Augustinus-Lexikon, hg. v. C. Mayer, Lfg. Iff. Basel - Stuttgart 1986ff. Aureola L’aureola serafica. Vite dei Santi e Beati dei tre Ordini di S. Francesco, per il M. R. P. Leone. - Prima tra- duzione italiana, fatta sulla 2. edizione francese, dal P. Marino Marcucci. Quaracchi 1897ff.; seconda edi- zione, corretta, migliorata, aggiornata dal P. Gian-Crisostomo Guzzo. Venedig 1951-54. AusgQ Ausgewählte Quellen zur deutschen Geschichte des Mittelalters und der Neuzeit (Freiherr-vom-Stein- Gedächtnisausgabe). Berlin u.a. 1956ff. AVR Archiv des Völkerrechts. Tübingen 1948ff. Aymans-Mörsdorf W. Aymans - K. Mörsdorf: Kanonisches Recht. Lehrbuch aufgrund des Codex Iuris Canonici. Pa- derborn - München - Wien 131991 ff. (vgl. Mörsdorf L). AZP Allgemeine Zeitschrift für Philosophie. Stuttgart 1976ff. BA The Biblical Archaeologist. New Haven, Conn. 1938ff. BAC Biblioteca de Autores Cristianos. Madrid 1945ff. Backmund C N. Backmund: Die Chorherrenorden und ihre Stifte in Bayern. Passau 1966. Backmund K N. Backmund: Die Kollegial- und Kanonissenstifte in Bayern. Windberg 1973. Backmund P N. Backmund: Monasticon Praemonstratense, 3 Bde. Straubing 1949-56, Bd. 1 Berlin 21983. BadBiogr Badische Biographien, begr. v. F. v. Weech, hg. v. A. Krieger, 6 Tie. Karlsruhe - Heidelberg 1875ff. Balau S. Balau: Etudes critiques des sources de Thistoire du pays de Liege au Moyen-äge. Brüssel 1902-03. Balthasar H H. U. v. Balthasar: Herrlichkeit. Eine theologische Ästhetik, 3 Bde. in 7 Tl.-Bdn. Einsiedeln 1961-69 (Bd.l: Schau der Gestalt; Bd. 2: Fächer der Stile: Bd. 2/1: Klerikale Stile, Bd. 2/2: Laikale Stile; Bd. 3/1: Im Raum der Metaphysik: Bd. 3/1,1: Altertum, Bd. 3/1,2: Neuzeit; Bd. 3/2: Theologie: Bd. 3/2,1: Alter Bund, Bd. 3/2,2: Neuer Bund). Balthasar S H. U. v. Balthasar: Skizzen zur Theologie, 5 Bde . Einsiedeln 1960-86 (Bd. 1: Verbum Caro; Bd. 2: Spon- sa Verbi; Bd. 3: Spiritus Creator; Bd. 4: Pneuma und Institution; Bd. 5: Homo creatus est). Balthasar TD H. U. v. Balthasar: Theodramatik, 4 Bde. in 5 Tl.-Bdn. Einsiedeln 1973-83 (Bd. 1: Prolegomena: Bd. 2: Die Personen des Spiels: Bd. 2/1: Der Mensch in Gott. Bd. 2/2: Der Mensch in Christus: Bd. 3: Die Hand- lung; Bd. 4: Endspiel). Balthasar TL H. U. v. Balthasar: Theologik. 3 Bde. Einsiedeln 1985-87 (Bd. 1: Wahrheit der Welt; Bd. 2: Wahrheit Gottes; Bd. 3: Der Geist der Wahrheit). Barbosa Machado Diego Barbosa Machado: Bibliotheca Lusitana, historica, critica et chronologica, 4 Bde. Lissabon 1741-59, Neudr. 1930ff. BArC Bollettino di archeologia cristiana, hg. v. G. B. de Rossi. Rom 1863-1894 (ab 1895: NBAC). Bardenhewer O. Bardenhewer: Geschichte der altkirchlichen Literatur, 5 Bde. Freiburg i. Br. 1902ff. Bd. 121913, Bd. 2 21914, Bd. 3 21923, Bd. 4 I 21924, Bd. 5 1932, Nachdr. Darmstadt 1962,1966. Baring-Gould BS S. Baring-Gould and J. Fisher: The Lives of the British Saints, 4 Bde. London 1907-13. Baring-Gould LS S. Baring-Gould: Lives of the Saints, 16 Bde. Edinburgh 21914ff. Baron S. W. Baron: A Social and Religious History of the Jews, 18 Bde. New York 21951-83. Baronius C. Baronius: Annales ecclesiastici a Christo nato ad annum 1198. Rom u.a. 1588-1607 (12 Bde.), 1738-59 (38 Bde.), 1864-74 (27 Bde.), 1887 (37 Bde.). BArR Biblical Archaeology Review. Washington, D.C. 1975ff. Barth GA K. Barth: Gesamtausgabe, hg. v. H. Stoevesand, Abt. Iff. Zürich 1973ff. Barth KD K. Barth: Die Kirchliche Dogmatik, Bd. 1/1 - Bd. 4/4. Zollikon - Zürich 1932-67. Barth PrTh K. Barth: Die protestantische Theologie im 19. Jahrhundert. Ihre Vorgeschichte und ihre Geschichte. Zollikon-Zürich 21952. BaSa Bavaria sancta, 3 Bde. Regensburg 1970-73. BASOR The Bulletin of the American Schools of Oriental Research. New Haven, Conn. 1919ff. BATh Bulletin of African theology. Bulletin de theologie africaine. Boletim de teologia africana. Organ of the Ecumenical Association of African Theologians. Kinshasa, Zaire 1979ff. Batterel L. Batterel: Memoires domestiques pour servir ä l’histoire de l’Oratoire, hg. v. A. M. P. Ingold u. E. Bon- nardet, 4 Bde. Paris 1902-11, Nachdr. Graz 1971. Bauer W. Bauer: Griechisch-deutsches Wörterbuch zu den Schriften des Neuen Testaments und der frühchrist- lichen Literatur. 6., völlig neu bearb. Aufl. v. K. u. B. Aland. Berlin - New York 1988. Bauerreiß R. Bauerreiß: Kirchengeschichte Bayerns, 7 Bde. Bd. 1-5 St. Ottilien 1949-55, Bd.l 21958 (Nachdr. Bd. l2-5 1973-74); Bd. 6-7 Augsburg 1965-71 (Nachdr. St. Ottilien 1975-77). Baumeister Th. Baumeister: Martyr invictus. Münster 1972. Bäumer-Biron S. Bäumer - R. Biron: Histoire du Breviaire, 2 Bde. Paris 1905. Baumgartner-Müller Beraten und begleiten. Handbuch für das seelsorgliche Gespräch, hg. v. K. Baumgartner u. W. Müller. Freiburg i. Br. 1990.
16 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER Bäumler-Mette Gemeindepraxis in Grundbegriffen. Ökumenische Orientierung und Perspektiven, hg. v. Ch. Bäum- ler u. N. Mette. München - Düsseldorf 1987. Baumstark GS A. Baumstark: Geschichte der syrischen Literatur mit Ausschluß der christlich-palästinensischen Tex- te. Bonn 1922. Baumstark LC A. Baumstark: Liturgie comparee. Principes et methodes pour l’etude historique des liturgies chreti- ennes, 3. Aufl. v. B. Botte. Chevetogne 1953. Baumstark U A. Baumstark: Untersuchungen, in: ders. - C. Mohlberg: Die älteste erreichbare Gestalt des Liber sacra- mentorum anni circuli der römischen Kirche (LQF 11/12). Münster 1927,1*-199*. Bayle P. Bayle: Dictionnaire historique et critique, 2 Bde. Rotterdam 1695-97; beste Ausgabe v. Des Maizeaux in 4 Bdn. Amsterdam 1730-40; neueste Aufl. in 16 Bdn. Paris 1820-24. BBB Bonner Biblische Beiträge. Bonn 1950ff. BBGG Bollettino della Badia Greca di Grottaferrata. Grottaferrata 1929ff. BBIM K. Reinhardt - H. Santiago-Otero: Biblioteca Biblica Iberica Medieval. Madrid 1986. BBKL Biographisch-bibliographisches Kirchenlexikon, hg. v. F. W. Bautz, Bd. Iff. Hamm 1975ff. BBLAK Beiträge zur biblischen Landes- und Altertumskunde. Stuttgart 1878ff. BCNH Bibliotheque copte de NagHammadi. hg. v. J.-E. Menard u.a. Section „Textes“. Quebec 1977ff. Section „Etudes“. Quebec 1981 ff. BDEC A Literary and Biographical History or Bibliographical Dictionary of the English Catholics from the breach with Rome in 1534 to the Present Time, hg. v. J. Gillow, 5 Bde. London - New York o. J. (1885ff.); neu bearb. v. H. Thurston. London 1925ff. BDLG Blätter für deutsche Landesgeschichte. Wiesbaden 1937ff. Beauchamp-LeRoy T. L. Beauchamp - W. LeRoy (Hg.): Contemporary Issues in Bioethics. Beimond 31989. BECh Bibliotheque de l’Ecole des Chartes. Paris 1839ff. Beck T H.-G. Beck: Kirche und theologische Literatur im byzantinischen Reich. München 1959 (= 21977) (= HAW 12,2,1). Beck V H.-G. Beck: Geschichte der byzantinischen Volksliteratur. München 1971 (= HAW 12,2,3). BEFAR Bibliotheque des ecoles fran^aises d’Athene et de Rome, 2. u. 3. Serie: Registres et lettres des papes du XIIIe et XIVe siecles. Paris 1884ff. BEHE Bibliotheque de l’Ecole des Hautes Etudes, Sciences philologiques et historiques. Paris 1869ff. Beitl Wörterbuch der deutschen Volkskunde, begr. v. R. Beitl u. O. A. Erich, neu bearb. v. R. Beitl u. K. Beitl. Stuttgart 31974, Nachdr. 1981. BEL. S Bibliotheca „Ephemerides Liturgicae“. Subsidia. Rom 1975 ff. Ben Benedictina. Rom 1947 ff. Benediktionale Benediktionale. Studienausgabe für die katholischen Bistümer des deutschen Sprachgebietes Erar- beitet von der Internationalen Arbeitsgemeinschaft der Liturgischen Kommissionen im deutschen Sprachgebiet. Hg. v. den Liturgischen Instituten Salzburg, Trier, Zürich, Einsiedeln u.a. 1978, Leipzig 1979. BenM Benediktinische Monatsschrift (1877-1918: St. Benediktsstimmen). Beuron 1919-58 (ab 1959: EuA). BeO Bibbia e Oriente. Mailand 1959ff. Beringer F. Beringer: Die Ablässe, ihr Wesen und ihr Gebrauch, bearb. v. P. A. Steinen (mit Anhang), 2 Bde. Pa- derborn 151921f. Berliere U. Berliere: Monasticon beige. Bd. 1 Maredsous 1890-97, Bd. 2 ebd. 1928f., Brüssel 1956. Berschin W. Berschin: Biographie und Epochenstil im lateinischen Mittelalter, Bd. Iff. Stuttart 1986ff. Bertolini O. Bertolini: Roma di fronte a Bisanzio e ai Longobardi. Bologna 1943. Bertram A. Bertram: Geschichte des Bistums Hildesheim, 3 Bde. Hildesheim 1899-1925. BErz Betrifft: Erziehung. Weinheim 1968ff. Bess Bessarione, Pubblicazione periodica di studi orientali. Rom 1896-1923. Besse Abbayes et prieures de (seit 2, 1909: l’ancienne) France, hg. v. J. M. Besse, Forts, u. Erg. v. Beauniers: Recueil... des archeveches, eveches, abbayes et prieures de France. (Paris) Liguge 1905ff. BEvTh Beiträge zur Evangelischen Theologie. München 1940ff. BFChTh Beiträge zur Förderung christlicher Theologie. Gütersloh 1897ff. BFrA Bavaria Franciscana Antiqua. München 1955 ff. BgAug Bibliographie historique de l’Ordre de Saint Augustin, hg. v. N. Teeuwen, A. de Meijer u. M. Schrama: Aug(L) 26 (1976), 28 (1978), 31 (1981), 35 (1985), 39 (1989). BGBE Beiträge zur Geschichte der biblischen (1955: neutestamentlichen) Exegese. Tübingen 1955ff. BGBH Beiträge zur Geschichte der biblischen Hermeneutik. Tübingen L959ff. BgBioE Bibliography of bioethics. New York 1975ff. BGDS Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur. Halle 1874-1954. BGDS(H) Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur. Halle 1955 ff. BGDS(T) Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur. Tübingen 1955 ff. BgF Bibliographia Franciscana. Rom 1929ff. (Suppl. zu: CFr). BGL Bibliothek der griechischen Literatur, hg. v. P. Wirth u. W. Gessel. Stuttgart 1971 ff. BgMiss Bibliographia (bis 1984: Bibliografia) Missionaria, begr. v. J. Rommerskirchen, fortgef. v. W. Henkel u. J. Metzler. Rom 1933 ff. BGN Bijdragen voor de Geschiedenis der Nederlanden. Antwerpen u. a. 1946ff. BgOC Bibliographie generale de l’Ordre Cistercien, Sect. Iff. Rochefort 1977ff. BgOSB Bibliographie der deutschsprachigen Benediktiner. St. Ottilien 1985.
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 17 BGPhMA Beiträge zur Geschichte der Philosophie (ab 27,1928/30: und Theologie) des Mittelalters, hg. v. M. Grab- mann. Münster 1891 ff. BHCJ BHG BHG NAuct BHH BHK BHL BHL NSuppl BHO BHS BHTh Bib Bibliographie sur l’histoire de la Compagnie de Jesus 1901-80, hg. v. L. Polgar. Rom 1981 ff. Bibliotheca hagiographica graeca, hg. v. F. Halkin, 3 Bde. Brüssel 31957 (= SHG 8a). Novum Auctarium Bibliothecae hagiographicae graecae. Brüssel 1984 (= SHG 65). Biblisch-historisches Handwörterbuch. Landeskunde - Geschichte - Religion - Kultur - Literatur, hg. v. B. Reicke u. L. Rost, 4 Bde. Göttingen 1962-79. Biblia Hebraica, hg. v. R. Kittel. Stuttgart (1929-37) 71951 (vgl. BHS). Bibliotheca hagiographica latina antiquae et mediae aetatis, ed. socii Bollandiani, 2 Bde. Brüssel 1898-1901 (= SHG 6). H. Fros: Novum Supplementum Bibliothecae hagiographicae latinae. Brüssel 1986 (= SHG 70). Bibliotheca hagiographica orientalis, hg. v. P. Peeters. Brüssel 1910 (= SHG 10). Biblia Hebraica Stuttgartensia. Stuttgart 1967-77 (vgl. BHK). Beiträge zur historischen Theologie. Tübingen 1929ff. Biblica. Rom 1920ff. BiblCap Bibliotheca Scriptorum Ordinis Minorum S. Francisci Capuccinorum. Venedig 1747; Appendix 1747 bis 1852. Rom 1852. BiblCarm Bibliotheca Carmelitana, ed. Cosm. de Villiers a S. Stephano, 2 Bde. Orleans 1752; neue Aufl. mit Suppl., hg. v. G. Wessels. Rom 1927. BiblMiss Bibliotheca Missionum, begonnen v. R. Streit, fortgef. v. J. Dindinger, J. Rommerskirchen u. J. Metzler. (Münster, Aachen) Freiburg i. Br. 1916ff. BiblSS Bibliotheca Sanctorum, hg. v. Istituto Giovanni XXIII, 12 Bde. u. Index-Bd. Rom 1961-70; Prima Ap- pendice. Rom 1987. BiblThom Bibliotheque Thomiste. Le Saulchoir 1921 ff. BibOr Biblica et orientalia. Rom 1939ff. BibTT Bible de tous les temps, hg. v. C. Kannengiesser, 8 Bde. Paris 1984-89. BIES The Bulletin of the Israel Exploration Society. Jerusalem 1951-61 (bis 1950: BJPES). BIFAO Bulletin de l’Institut fran^ais d’Archeologie Orientale. Kairo 1901 ff. BIHBR Bulletin de l’Institut Historique Beige de Rome. Rom 1919ff. Bihlmeyer-Tüchle K. Bihlmeyer - H. Tüchle, Kirchengeschichte, 3 Bde. Paderborn Bd. 1 191978, Bd. 2 I81968, Bd. 3 191987. Bijdr Bijdragen (1938-52: van de philosophische en theologische faculteiten der Nederlandsche Jezuiten). Tijdschrift voor philosophie en theologie. Nimwegen 1953ff. BiKi Bibel und Kirche. Stuttgart 1946ff. BiLe Bibel und Leben. Düsseldorf 1960ff. BiLi Bibel und Liturgie. Klosterneuburg 1926ff. Bill (H. L. Strack - ) P. Billerbeck: Kommentar zum Neuen Testament aus Talmud und Midrasch, 6 Bde. München 1922-61. BioE Bioethics. Oxford 1987 ff. BiOr Bibliotheca Orientalis. Leiden 1943ff. BISI Bollettino dellTstituto storico italiano per il medio evo (e Archivio Muratoriano). Rom 1886ff. BiTr Bible translator. London 1950ff. BIW Die Bibel und ihre Welt, hg. v. G. Cornfeld u. G. J. Botterweck, 2 Bde. Bergisch Gladbach 1969. BJDN Biographisches Jahrbuch und deutscher Nekrolog, 18 Bde. Berlin 1897-1917 (vgl. DBJ). BJPES Bulletin of the Jewish Palestine Exploration Society. Jerusalem 1933-1950 (ab 1951: BIES). BJRelEd British Journal of Religious Education. London 1934ff. BJRL The Bulletin of the John Rylands Library Manchester. Manchester 1903ff. BJVK Bayerisches Jahrbuch für Volkskunde. München 1950ff. BK. AT Biblischer Kommentar. Altes Testament. Neukirchen 1955ff. BKV Bibliothek der Kirchenväter, hg. v. F. X. Reithmayer. fortges. v. V. Thalhofer, 80 Bde. Kempten 1869-88. BKV2 Bibliothek der Kirchenväter, hg. v. O. Bardenhewer, Th. Schermann (ab Bd. 35: J. Zellinger) u. C. Wey- man, 83 Bde. Kempten 1911-38. BL Bibel-Lexikon, hg. v. H. Haag. Einsiedeln (1951-56) 31982. Bl-Debr F. Blass - A. Debrunner: Grammatik des neutestamentlichen Griechisch, bearb. v. F. Rehkopf. Göttin- gen (1896) I71990. BLE Bulletin de litterature ecclesiastique. Toulouse 1899ff. BMCL Bulletin of Medieval Canon Law (1955-70: Bulletin. Institute of Medieval Canon Law). Berkeley, Calif. 1971 ff. BN Biblische Notizen. Bamberg 1976ff. BNBelg Biographie nationale. Publiee par l’Academie de Belgique, 21 Bde. Brüssel 1866-1914. BNGJ Byzantinisch-Neugriechische Jahrbücher. Athen - Berlin 1920ff. BNIRC Bulletin of the Nazan Institute for Religion and Culture. Nagoya 1977ff. BNTC Black’s New Testament commentaries. London 1957ff. Böckle F. Böckle: Fundamentalmoral. München (1977)41985. Boissonade AG J. F. Boissonade: Anecdota graeca e codicibus regiis descripta, 5 Bde. Paris 1829-33. Boissonade AN J. F. Boissonade: Anecdota nova. Paris 1844.
18 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER BollArte Borst Bossuat BOT BoTr Bouquet Bollettino d’Arte. Rom 1907ff. A. Borst: Die Katharer (Schriften der Monumenta Germaniae historica 12). Stuttgart 1953. R. Bossuat: Manuel bibliographique de la litterature fran^aise du Moyen-äge. Melun 1951. Boeken van het Oude Testament. Roermond 1952ff. Bogoslovskie trudy. Moskau 1959ff. Recueil des historiens des Gaules et de la France, hg. v. M. Bouquet u.a. Paris 1738-1904, Neuausg. 1869-1904, Neudr. Farnborough, Hampshire 1967-68. Bousset Apo BPa W. Bousset: Apophthegmata. Tübingen 1923, Neudr. 1969. Biblia patristica. Index des citations et allusions bibliques dans la litterature patristique, Bd. Iff. Paris 1975 ff. BPCDR BR BRAH Brandl 2 Braun A Braun AG Braun LG Braun TA Braunfels Bulletin. Pontificium Consilium pro Dialogo inter Religiones. Vatikanstadt 1989ff. Biblical research. Chicago 1956ff. Boletm de la Real Academia de la historia. Madrid 1877ff. M. Brandl: Die deutschen katholischen Theologen der Neuzeit. Ein Repertorium, Bd. 2. Salzburg 1978. J. Braun: Der christliche Altar, 2 Bde. München 1924. J. Braun: Das christliche Altargerät in seinem Sein und in seiner Entwicklung. München 1932. J. Braun: Die liturgische Gewandung im Occident und Orient. Freiburg i. Br. 1907. J. Braun: Tracht und Attribute der Heiligen in der deutschen Kunst. Stuttgart 1943. Karl der Große. Lebenswerk und Nachleben, hg. v. W. Braunfels, 4 Bde. u. 1 Reg.-Bd. Düsseldorf 1965-68. BRCI Brehier Bremond Bulletin of the Research Council of Israel. Jerusalem 1951 ff. L. Brehier: Le monde byzantin, 3 Bde. Paris 1947-50. H. Bremond: Histoire litteraire du sentiment religieux en France depuis la fin des guerres de religion jus- qu’ä nos jours, 11 Bde. Paris 1916-33; Index alphabetique et analytique par Ch. Grolleau. Paris 1936. BrevRom Brightman Breviarium Romanum ex decreto Ss. Concilii Tridentini restitutum Pii V Pontificis Maximi jussu editum. F. E. Brightman: Liturgies eastern and Western, Bd. 1: Eastern liturgies. Oxford 1896. Brillant-Aigrain Histoire des religions, publiee sous la direction de M. Brillant et R. Aigrain, 3 Bde. Paris 1953-55. BRL Brunhölzl Biblisches Reallexikon, hg. v. K. Galling (= HAT 1,1). Tübingen (1937) 21977. F. Brunhölzl: Geschichte der lateinischen Literatur des Mittelalters, Bd. Iff. München 1975ff. (frz.: His- toire de la litterature latine du moyen äge, Bd. Iff. Turnhout 1991 ff.). BS BSAg BSHT BSIMS BSKORK Bibliotheca sacra. A theological quarterly. Dallas, Tex. 1844ff. Bollettino Storico Agostiniano. Florenz 1925-53. Breslauer Studien zur historischen Theologie. Breslau 1922-41 (vgl. KGA). Bulletin of the Scottish Institute of Missionary Studies. Aberdeen 1967ff. Bekenntnisschriften und Kirchenordnungen der nach Gottes Wort reformierten Kirche, hg. v. W. Niesel. Zürich o. J. (31938). BSLK Die Bekenntnisschriften der evangelisch-lutherischen Kirche, hg. v. Deutschen Evangelischen Kirchen- ausschuß. Göttingen 101986. BSPh BSRK BSt BSt(F) BThAM BThSt BThW BTZJ Bochumer Studien zur Philosophie. Amsterdam 1982ff. Die Bekenntnisschriften der reformierten Kirche, hg. v. E. F. K. Müller. Leipzig 1903. Biblische Studien. Neukirchen 1951 ff. Biblische Studien. Freiburg i. Br. 1895-1930. Bulletin de Theologie Ancienne et Medievale. Löwen 1929ff. Biblisch-Theologische Studien. Neukirchen 1977ff. Bibeltheologisches Wörterbuch, hg. v. J. B. Bauer, 2 Bde. Graz 1959,31967. Bilanz der Theologie im 20. Jahrhundert, hg. v. H. Vorgrimler - R. VanderGucht, 3 Bde. u. 1 Erg.-Bd. Freiburg i. Br. 1969-70. BU BuE Bugnini D Biblische Untersuchungen. Regensburg 1967ff. Bildung und Erziehung. Lippstadt 1948ff. A. Bugnini: Documenta Pontificia ad instaurationem liturgicam spectantia, Bd. 1 1903-53. Rom 1953; Bd. 2 1953-59. Rom 1959. Bugnini L BullCap A. Bugnini: Die Liturgiereform 1948-75. Zeugnis und Testament. Freiburg i. Br. 1988. Bullarium Ordinis FF. Minorum S. P. Francisci Capuccinorum, Bd. 1-7 Rom 1740-52, Bd. 8-10 Inns- bruck 1883-84. BullFr Bullarium Franciscanum, Bd. 1-4 hg. v. H. Sbaralea u. B. de Rossi. Rom 1759-68; Bd. 5-7 hg. v. K. Eu- bel. Rom 1898-1904; Bd. 8 (= NF Bd. 1) hg. v. U. Hüntemann. Quaracchi 1929; Bd. 9-10 (= NF Bd. 2-3) hg. v. J. Pou y Marti, ebd. 1939-49; Suppl.-Bd. 1 hg. v. F. Annibali de Latera. Rom 1780; Suppl.-Bd.2 hg. v. K. Eubel. Quaracchi 1908. BullME BullMon BurlMag BVSAW PH Bulletin of medical ethics. London 1989 ff. Bulletin Monumental. Paris 1834ff. The Burlington Magazine. London 1903 ff. Berichte über die Verhandlungen der Sächsischen Akademie der Wissenschaften zu Leipzig. Philolo- gisch-historische Klasse. Leipzig 1919-62 (bis 71/1,1919: BVSGW; ab 107,1962: SSAW). BVSGW Berichte über die Verhandlungen der Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften zu Leipzig (ab 1849: Philologisch-historische Klasse). Leipzig 1846-1919 (ab 71/2,1919, bis 106,1962: BVSAW). BWANT BWAT Beiträge zur Wissenschaft vom Alten und Neuen Testament. Stuttgart 1926 ff (bis 1926: BWAT). Beiträge zur Wissenschaft vom Alten Testament. Leipzig 1908-26 (ab 1926: BWANT).
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 19 ByF BySl ByS(P) ByZ Byz BZ BZAW BZfr BZNW BZThS CA CaerEp CaHB Canivez Cappelletti CANT CAr Car Cardeila Caritas Car Kor r Carmelus Cartusiana Caspar Catal Catech Cath CathEnc Cath(M) Cavallera CB CBC CBCR CBE CBG CBQ CBrug CCA CCath CCG CCHS CCist CCL CCM CCMed CCMon CConf CDL CDT CEg CEHILA Ceillier Centaurus Cerf Cernik Cerulli CFHB Byzantinische Forschungen. Amsterdam 1966ff. Byzantinoslavica. Prag 1929 ff. Byzantine studies. Etudes byzantines. Pittsburgh, Pa. 1974ff. Byzantinische Zeitschrift. Leipzig (München) 1892 ff. Byzantion. Brüssel 1924ff. Biblische Zeitschrift. Freiburg i. Br. 1903-29, Paderborn 1931-39 u. 1957ff. Beihefte zur Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft. Berlin 1896ff. Biblische Zeitfragen. Münster 1908ff. Beihefte zur Zeitschrift für die neutestamentliche Wissenschaft. Berlin 1923ff. Bonner Zeitschrift für Theologie und Seelsorge. Düsseldorf 1924-31. Confessio Augustana (in: BSLK). Caeremoniale Episcoporum Clementis VIII Pontificis Maximi jussu editum. Catholic historical bulletin. Philadelphia, Pa. 1958ff. Statuta Capitulorum Generalium Ordinis Cisterciensis, 1176-1786. hg. v. J. M. Canivez. 8 Bde. Löwen 1933-41 (Bibliotheque de la RHE 9-14). G. Cappelletti: Le Chiese d’Italia, 21 Bde. Venedig 1844-70. Clavis Apocryphorum Novi Testamenti. Tournhout 1992. Cahiers archeologiques. Paris 1945 ff. Caritas. Zeitschrift für Caritasarbeit und Caritaswissenschaft. Freiburg i. Br. 1896ff. L. Cardella: Memorie istoriche dei cardinali della s. romana chiesa, 8 Bde. Rom 1792ff. Caritas. Jahrbuch des Deutschen Caritasverbandes. Freiburg i. Br. 1968ff. (vgl. JCW). Caritas-Korrespondenz. Informationsblätter für die Caritaspraxis. Freiburg i. Br. 1960ff. Carmelus, hg. v. Institutum Carmelitanum. Rom 1954ff. A. Gruys: Cartusiana. Un Instrument heuristique, 2 Bde. u. Suppl.-Bd. Paris 1977-78. E. Caspar: Geschichte des Papsttums von den Anfängen bis zur Höhe der Weltherrschaft, 2 Bde. Tübin- gen 1930-33. Catalyst. Social pastoral magazine for Melanesia, hg. v. Melanesian Institute for Pastoral and Socio-Eco- nomic Service. Goroka 1973ff. Catechese. Paris 1961 ff. Catholicisme. Hier - Aujourd’hui - Demain, dir. par G. Jacquemet, Bd.lff. Paris 1948ff. The Catholic Encyclopedia, 15 Bde. New York 1907-12: dazu Index-Bd.1914 und Suppl.-Bd. 1922. Catholica. Vierteljahresschrift für Ökumenische Theologie (1952-57: Jahrbuch; 1932-67: für Kontro- verstheologie). Münster 1968ff. F. Cavallera: Thesaurus Doctrinae Catholicae. Paris 21936. Coniectanea biblica. Lund 1966ff. (vgl. CNT). Cahiers de la Bibliotheque Copte. Löwen 1983 ff. Corpus Basilicarum Christianarum Romae, hg. v. R. Krautheimer. 5 Bde. Leiden- Vatikanstadt 1937-80. Catholic Biblical Encyclopedia, hg. v. J. E. Steinmueller u. K. Sullivan, 2 Bde. New York 1950-59. Collationes Brugenses et Gandavenses. Gent 1955ff (vgl. CBrug u. CGan). The Catholic Biblical Quarterly. Washington 1939ff. Collationes Brugenses. Brügge 1896-1954 (seit 1955: CBG). Corpus Christianorum. Series Apocryphorum. Turnhout 1983ff. Corpus Catholicorum, begr. v. J. Greving. Münster 1919ff. Corpus Christianorum. Series Graeca. Turnhout 1974ff. Catholic commentary on Holy Scripture. London 1953,21969. Collectanea Cisterciensia. Scourmont 1965ff. (bis 1964: COCR). Corpus Christianorum seu nova Patrum collectio series Latina. Turnhout - Paris 1953ff. Corpus Christianorum. Continuatio Mediaevalis. Turnhout 1966ff. Cahiers de la Civilisation medievale, Xe-XIIe siecles. hg. v. Centre d’etudes superieures de civilisation medievale. Poitiers 1958 ff. Corpus Consuetudinum monasticarum. Siegburg 1963 ff. Corpus Confessionum. Die Bekenntnisse der Christenheit, hg. v. C. Fabricius. Berlin 1928-43. Codice diplomatico langobardo, hg. v. L. Schiaparelli u. C. Brühl. Rom Bd. 1-2 1929-33, Bd. 3 1973 (Fonti per la storia d’Italia, pubblicate dall’Istituto storico italiano). Catholic dictionary of theology. London 1962 ff. Chronique d’Egypte. Brüssel 1925ff. CEHILA - Historia general de la iglesia en America Latina, Bd. Iff. Salamanca (Mexiko) 1980ff. R. Ceillier: Histoire generale des auteurs sacres et ecclesiastiques, 23 Bde. Paris 1729-64; Tables des ma- tieres v. Rondet u. Drouet, 2 Bde. Paris 1782; neue Aufl., 19 Bde. Paris 1858-70. Centaurus. International magazine of the history of Science. Kopenhagen 1950ff. J. Ph. Le Cerf de la Vieville: Bibliotheque historique et critique des auteurs de la Congregation de Saint- Maur. Den Haag 1726. B. O. Cernik: Die Schriftsteller der noch bestehenden Augustiner-Chorherrenstifte Österreichs von 1600 bis auf den heutigen Tag. Wien 1905. E. Cerulli: Storia della Letteratura Etiopica. Mailand 1956. Corpus Fontium Historiae Byzantinae. Berlin - Washington (Dumbarton Oaks) - Thessalonike 1967ff.
20 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER CFN Collectanea Franciscana Neerlandica. ’s-Hertogenbosch 1927 ff. CFr Collectanea Franciscana. Rom 1931 ff. (vgl. BgF). CGan Collationes Gandavenses. Gent 1909-54 (seit 1955: CBG). CGG Christlicher Glaube in moderner Gesellschaft. Enzyklopädische Bibliothek in 30 TL-Bdn. und 7 QQ- Bdn., hg. v. F. Böckle, F. X. Kaufmann, K. Rahner, B. Welte in Verb. m. R. Scherer. Freiburg i. Br. 1980-82; QQ-Bde. 1983-86. CGL The Coptic Gnostic Library, hg. v. Institute for Antiquity and Christianity, Claremont (Calif.). Leiden 1975 ff. (NHS 4ff.). CGU Corpus der griechischen Urkunden des Mittelalters und der neueren Zeit. Reihe A: Regesten. Abt. I: Regesten der Kaiserurkunden des oströmischen Reiches, bearb. v. F. Dölger. 1. TI.: von 565-1025; 2. TL: von 1025-1204; 3. TL: von 1204-82. München 1924f., 1932. Chabot J. B. Chabot: Litterature syriaque. Paris 1935. Chalkedon Das Konzil von Chalkedon. Geschichte und Gegenwart, hg. v. A. Grillmeier u. H. Bacht, 3 Bde. Würz- burg 1951-54,51979. Chantepie P. D. Chantepie de la Saussaye: Lehrbuch der Religionsgeschichte, 2 Bde. Tübingen 41925. Charland Th. M. Charland: Artes Praedicandi. Paris 1936. CHE Cuadernos de Historia de Espana. Buenos Aires 1944ff. Chenu M.-D. Chenu: Theologie du XIIe siede. Paris 1957. Chevalier BB U. Chevalier: Repertoire des sources historiques du Moyen-äge: Bio-Bibliographie. Paris 1877-86; Suppl.-Bd. 1888; 21903-07, 2 Bde. Chevalier H U. Chevalier: Repertorium Hymnologicum, 6 Bde. Löwen 1892-1921. Chevalier TB U. Chevalier: Topo-Bibliographie, 2 Bde. Montbeliard 1894-1903. ChH Church History. American society of church history. Chicago u. a. 1932ff. CHIEA CHIEA: African Christian Studies. The Catholic Higher Institute of Eastern Africa. Nairobi 1985 ff. CHJ Cambridge Historical Journal. Cambridge 1923-57 (vgl. HistJ). ChK Die christliche Kunst, hg. v. der Gesellschaft für christliche Kunst. München 1904ff. CHLG The Cambridge History of Later Greek and Early Medieval Philosophy, hg. v. A. H. Armstrong. London 1967. CHLM The Cambridge History of Later Medieval Philosophy, hg. v. N. Kretzmann, A. Kenny u. J. Pinborg. Cambridge 1982. ChP Christliche Philosophie im Katholischen Denken des 19. und 20. Jahrhunderts, hg. v. E. Coreth, W. Neidl u. G. Pfligersdorfer, 3 Bde. Graz 1987-90. ChQ Church Quarterly. London 1968ff. (vgl. CQR). CHR The Catholic historical Review. Washington 1915 ff. Christ W. v. Christ: Geschichte der griechischen Literatur, 6. Aufl. unter Mitwirkung v. O. Stählin hg. v. W. Schmid, München Bd. 1/1-5 (1912) 1929-48 (Nachdr. 1964-80), Bd. 2/1 1920 (Nachdr. 1974), Bd. 2/2 1924 (Nachdr. 1981)(= HAW 7). Christenl Die Christenlehre. Zeitschrift für den Katechetischen Dienst in Gemeinde und Schule. Leipzig 1948ff. Chroust Lebensläufe aus Franken, hg. v. A. Chroust, 5 Bde. München 1919ff. ChThRev Chinese Theological Review. Foundation for education in Southeast Asia. Holland, Mich. (USA) 1985ff. ChW Die christliche Welt. Gotha (1886/87) 1888-1941. Chw Das Chorwerk. Wolfenbüttel 1929ff. Ciaconius A. Ciaconius: Vitae et res gestae Pontificum Romanorum et S. R. E. Cardinalium, 2 Bde., beendet v. F. Cabrera Morales. Rom 1601 f.; fortges. bis Clemens VIII. v. A. Victorelli u. a. Rom 21630; fortges. bis Clemens IX. v. A. Oldoini in 4 Bdn. Rom 31677; fortges. bis Clemens XII. v. Guarnacci in 6 Bdn. Rom 41751,ein7. Bd. 1787. CICfontes P. Gasparri -1. Seredi: Codicis Iuris Canonici Fontes, 9 Bde. Rom 1923-39. CIG Corpus Inscriptionum Graecarum, begonnen v. A. Böckh, fortges. v. J. Franz, E. Curtius u. A. Kirchhoff, 4 Bde. Berlin 1825-77. CIJ Corpus Inscriptionum Judaicarum. Rom 1936 ff. CIL Corpus Inscriptionum Latinarum. hg. v. der Berliner Akademie. Berlin 1863ff. CIMA Cahiers de l’institut du Moyen-äge Grec et Latin. Kopenhagen 1969ff. CIS Corpus Inscriptionum Semiticarum. Paris 1881 ff. CistC Cistercienser-Chronik, hg. v. den PP. Cisterciensern in Mehrerau. Mehrerau 1889ff. Citeaux Qteaux. Commentarii Cistercienses. Westmalle (1950) 1959 ff. CivCatt La Civiltä Cattolica. Rom 1850ff. (1871-87 Florenz). Claude D. Claude: Geschichte des Erzbistums Magdeburg bis in das 12. Jahrhundert, 2 Bde. Köln 1972-75. Clauß J. Clauß: Historisch-topographisches Wörterbuch des Elsaß. Zabern 1895 ff. CLLA K. Gamber: Codices liturgici latini antiquiores, 2 Bde. Fribourg 21984. CLLA. S K. Gamber: Codices liturgici latini antiquiores, Suppl.-Bd. Fribourg 1988. CLSt Canon Law Studies. Washington, D. C. 1916ff. CMH The Cambridge Medieval History, 8 Bde. Cambridge 1966-67. CMM Corpus Mensurabilis Musicae. Rom 1947ff., Stuttgart 1977ff. CNT Coniectanea neotestamentica. Uppsala 1934-64 (vgl. CB). CNT(N) Commentaire du Nouveau Testament. Neuchätel 1949ff. CO Het christelijk Oosten. Nimwegen 1965ff. (bis 16,1964: COH). COCR Collectanea Ordinis Cisterciensium Reformatorum. Rom - Westmalle 1934-64 (seit 1965: CCist).
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 21 COD Conciliorum oecumenicorum decreta, hg. v. G. Alberigo u. a. Bologna 31973. CodMontr Code de Droit Canonique. Edition bilingue et annotee, hg. v. Instituto Martin de Azpilcueta, frz. Übers, nach der 4. span. Aufl. v. E. Caparros, M. Theriault u. J. Thorn. Montreal 1990. CodPampl Codigo de Derecho Canönico. Ediciön bilingüe y anotada, hg. v. Instituto Martin de Azpilcueta. Uni- versidad de Navarra. Pamplona 41987. CodParis Code de Droit Canonique annote. Trad. et adaptation fran^aise des Commentaires de l’Univers. pontif. de Salamanque publies sous la direction du Prof. L. de Echeverria (t), trad. par A. Soria-Vasco, H. Pa- plane, M.-A. Chueca. Paris - Bourges 1989. CodSalam Codigo de Derecho Canönico. Ediciön bilingüe comentada, hg. v. L. de Echeverria u. a. (BAC 442). Ma- drid 31983. Coena Coena Domini, hg. v. I. Pahl, Bd. 1: Die Abendmahlsliturgie der Reformationskirchen im 16./17. Jahr- hundert. Fribourg 1983. COH Het christelijk (Dosten en hereniging. Nimwegen 1949-64 (seit 17, 1965: CO). Coing H. Coing: Handbuch der Quellen und Literatur der neueren europäischen Privatrechtsgeschichte. Bd. 1. München 1973. ColLac Collectio Lacensis: Acta et Decreta sacrorum conciliorum recentiorum. hg. v. Jesuiten aus Maria Laach, 7 Bde. Freiburg i. Br. 1879-90. CollRit Collectio Rituum ad instar Appendicis Ritualis Romani pro omnibus Germaniae dioecesibus a Sancta Sede approbata. Regensburg 1950. CollSCarm Collectio Scriptorum Carmelitarum Excalceatorum, auctore Henrico Maria a Ss. Sacramento, 2 Bde. Sa- vona 1884. CommTheol Commissio Theologica Internationalis, Documenta, Documenti (1969-85). Vatikanstadt 1988. Communicat Communicationes, hg. v. der Pontificia Commissio Codici Iuris Canonici recognoscendo (ab 1984: Pon- tificia Commissio Codici Iuris Canonici authentice interpretando; ab 1989: Pontificium Consilium de Le- gum Textibus Interpretandis. Vatikanstadt 1969ff. ComSoc Communicatio socialis. Zeitschrift für Publizistik in Kirche und Welt. Paderborn 1968ff. Conc(D) Concilium. Internationale Zeitschrift für Theologie. Einsiedeln - Mainz 1965ff. CongrD Congregatio pro Doctrina Fidei, Documenta inde a Concilio Vaticano Secundo expleto edita (1966-86). Vatikanstadt 1985 f. ContEras Contemporaries of Erasmus. A biographical register of the Renaissance and Reformation, hg. v. P. G. Bietenholz u. Th. B. Deutscher, 3 Bde. Toronto - Buffalo - London 1985-87. CoptE The Coptic Encyclopedia. ed. in chief A. S. Atiya, 8 Bde. New York 1991. Coriden The Code of Canon Law. A Text and Commentary. hg. v. J. A. Coriden. Th. J. Green u. D. E. HeintscheL New York - Mahwah 1985. CorpAp Corpus apologetarum christianorum saeculi secundi, hg. v. J. C. Th. v. Otto, 9 Bde. Jena 1847-81. CorpAU Corpus der altdeutschen Originalurkunden bis zum Jahre 1300, hg. v. F. Wilhelm, R. Newald, H. de Boor, D. Haacke u. B. Kirschstein, 5 Bde. Lahr Bd. 1 1932, Bd. 2 1943, Bd. 3 1957, Bd. 4 1963, Bd. 5 1963 ff. Cosenza M. E. Cosenza: Biographical and bibliographical dictionary of the Italian humanists and of the world of classical scholarship in Italy (1300-1800), 5 Bde. Boston 1962. COst Der christliche Osten. Würzburg 1952ff. Cottineau L. H. Cottineau: Repertoire topo-bibliographique des abbayes et prieures, Bd. 1: A-L. Mäcon 1935; Bd. 2: M-Z. ebd. 1939; Bd. 3: ebd. 1970. Coussemaker E. H. de Coussemaker: Scriptores de musica medii aevi, 4 Bde. Paris 1864-76, Nachdr. Hildesheim 1963. CPApost Clavis Patrum Apostolicorum, hg. v. U. Früchtel u. H. Kraft. Darmstadt 1963. CPB Christlich-pädagogische Blätter. Wien 1878ff. CPG Clavis Patrum Graecorum, hg. v. M. Geerard, 5 Bde. Turnhout 1974-87. CPL Clavis Patrum Latinorum, hg. v. E. Dekkers. Steenbrugge 1951,21961. CPPM Clavis Patristica Pseudepigraphorum Medii Aevi, Bd.l ff. Turnhout 1990ff. CQR The Church Quarterly Review. London 1875-1967 (vgl. ChQ). CR Corpus Reformatorum. hg. v. G. Bretschneider u. H. E. Bindseil, 28 Bde. (Braunschweig) Berlin 1834 bis 1860, Nachdr. New York-London-Frankfurt a. M. 1963. CRA Cahiers des Religions Africaines. Kinshasa 1967ff. CRI Compendia rerum ludaicarum ad Novum Testamentum. Assen 1974ff. CRM Commentarium pro Religiosis et Missionariis. Rom 1920ff. CRMC Codex regularum monasticarum et canonicarum, hg. v. L. Holste, 3 Bde. Rom 1661; neu hg. u. vermehrt v. M. Brockie, 6 Bde. Augsburg 1759, Nachdr. Graz 1957-58. CrStor Cristianesimo nella storia. Bologna 1980ff. CRTCH Christus. Revista de teologia y ciencias humanas. Mexico City 1982ff. CSCO Corpus scriptorum Christianorum orientalium. Paris 1903ff.: CSCO.A - Scriptores Arabici CSCO. Ae - Scriptores Aethiopici CSCO. Ar - Scriptores Armeniaci CSCO.C - Scriptores Coptici CSCO.I - Scriptores Iberici CSCO. S - Scriptores Syri CSCO. Sub - Subsidia
22 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER CSEL Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum. Wien 1866 ff. CSHB Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae. Bonn 1828ff. CSM Corpus Scriptorum de Musica. Rom 1950ff. CSS Cursus Scripturae sacrae. Paris 1884ff. CT Concilium Tridentinum. Diariorum, Actorum, Epistularum, Tractatuum nova Collectio, edidit Societas Goerresiana promovendis inter Catholicos Germaniae Litterarum Studiis. Freiburg i. Br. 1901 ff. CTCBull CTC-Bulletin. Bulletin of the Commission on Theological Concerns. Hong Kong 1982ff. CTom Ciencia Tomista. Madrid 1910ff. CVS Codices e Vaticanis selecti quam simillime expressi, series maior. Rom 1899ff. D’Alatri M. d’Alatri: Santi e Santitä nell’Ordine Cappuccino, Bd. Iff. Rom 1980ff. DA Deutsches Archiv für Erforschung (1937-43: für Geschichte) des Mittelalters. Köln - Graz 1950ff. (bis 1936: NA). DAB Dictionary of American biography. New York 1928-36,1944.1958. DABib Dictionnaire d’Archeologie biblique. hg. v. W. Corswant. Neuchätel 1956. DACist Dictionnaire des auteurs Cisterciens, hg. v. E. Brouette, A. Dimier u. E. Manning, 2 Bde. (La documen- tation Cistercienne, Bd. 16). Rochefort 1975-79. DACL Dictionnaire d’archeologie chretienne et de liturgie, hg. v. F. Cabrol u. H. Leclercq, 15 Bde. Paris 1907-51. DAFC Dictionnaire apologetique de la foi catholique, hg. v. A. d’Ales. Paris 41909-31. Dalman G. Dalman: Arbeit und Sitte in Palästina, 7 Bde. Gütersloh 1928-42, Nachdr. Hildesheim 1964. DB(H) Dictionary of the Bible, hg. v. J. Hastings, 5 Bde. Edinburgh 1898-1904 u. ö. DB(V) Dictionnaire de la Bible, hg. v. F. Vigouroux, 5 Bde. Paris 1895-1912,31926-28 (vgl. DBS). DBF Dictionnaire de biographie frangaise. Paris 1929 ff. DBI Dizionario biografico degli Italiani. Rom 1960ff. DBJ Deutsches Biographisches Jahrbuch, hg. v. Verband der Deutschen Akademien. Stuttgart 1925ff. (vgl. BJDN). DBL Dansk Biografisk Leksikon, begr. v. C. F. Bricka, hg. v. P. Engelstoft u. S. Dahl. Kopenhagen 1933. DBS Dictionnaire de la Bible, Supplement, hg. v. L. Pirot, A. Robert, H. Cazelles u. A. Feuillet. Paris 1928ff. (vgl. DB[V]). DC Documentation Catholique. Paris 1919ff. DCat Dizionario di Catechetica, hg. v. J. Gevaert. Leumann, Torino 1986. DCathB Dictionary of Catholic Biography, hg. v. J. J. Delanay u. J. E. Tobin. London 1962. DDC Dictionnaire de droit canonique. hg. v. R. Naz. Paris 1935 ff. DDT Denkmäler Deutscher Tonkunst, 65 Bde. Leipzig 1892-1931: Wiesbaden - Graz 21957-1962. de Boor-Newald H. de Boor - R. Newald: Geschichte der deutschen Literatur von den Anfängen bis zur Gegenwart. München Bd. 1 71966, Bd. 2 91974, Bd. 3 41973, Bd. 4/1 1970, Bd. 4/2 1973, Bd. 5 51965, Bd. 6 51967. Deichmann F. Deichmann: Die frühchristlichen Kirchen in Rom. Rom 1948. Delehaye LH H. Delehaye: Les legendes hagiographiques. Brüssel 41955, Nachdr. 1973. Delehaye OC H. Delehaye: Les origines du culte des martyrs. Brüssel 21933, Nachdr. 1976. Delehaye PM H. Delehaye: Les passions des martyrs et les genres litteraires. Brüssel 21966. Delehaye S H. Delehaye: Sanctus. Essai sur le culte des saints dans l’antiquite. Brüssel 1927, Nachdr. 1954. Demetrakopulos A. K. Demetrakopulos: Orthodoxos Hellas, etoi peri ton Hellenon ton grapsanton kata Latinon kai peri ton syngrammaton auton. Leipzig 1873. Demmer D K. Demmer: Deuten und Handeln. Grundlagen und Grundfragen der Fundamentalmoral. Freiburg i. Br. 1985. Demmer M K. Demmer: Moraltheologische Methodenlehre. Fribourg 1989. Demmer-Schüller K. Demmer - B. Schüller: Christlich glauben und handeln. Düsseldorf 1977. Denifle H. S. Denifle: Die Universitäten des Mittelalters bis 1400. Berlin 1885. Derbolav J. Derbolav: Abriß europäischer Ethik. Die Frage nach dem Guten und ihr Gestaltwandel. Würzburg 1983. Dersch W. Dersch: Hessisches Klosterbuch. Marburg 21940. DES Dizionario Enciclopedico di Spiritualitä, hg. v. E. Ancilli, 3 Bde. Neuausg. Rom 1990. DH H. Denzinger: Enchiridion symbolorum, definitionum et declarationum de rebus fidei et morum. Kom- pendium der Glaubensbekenntnisse und kirchlichen Lehrentscheidungen. Lateinisch-deutsch, übers, und hg. v. P. Hünermann. Freiburg i. Br. 371991 (vgl. DS). DHE Diccionario de Historia de Espana, hg. v. G. Bleiberg, 3 Bde. Madrid 21968-69. DHEE Diccionario de historia eclesiästica de Espana, hg. v. Q. Aldea Vaquero u.a., 4 Bde. Madrid 1972-75; Suppl.-Bd. 1. ebd. 1987. DHGE Dictionnaire d’histoire et de geographie ecclesiastiques, hg. v. A. Baudrillart u.a., Bd. Iff. Paris 1912ff. DHP Dictionnaire historique de la papaute, hg. v. Ph. Levillain. Paris 1992. Diak Diakonia. Internationale Zeitschrift für die Praxis der Kirche. Mainz - Wien 1970ff. Diakonie Diakonie. Zeitschrift des Diakonischen Werkes der Evangelischen Kirche in Deutschland. Stuttgart 1975 ff. Dialogue Dialogue. The Ecumenical Institute for Study and Dialogue. Colombo 1963ff. Diaz G. Diaz Diaz: Hombres y Documentos de la Filosoffa Espanola, Bd. Iff. Madrid 1980ff.
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 23 Diaz y Diaz M. C. Diaz y Diaz: Index scriptorum latinorum medii aevi Hispanorum, 2 Bde. Salamanca 1958-59, Ma- drid 1959. Diekamp F. Diekamp: Katholische Dogmatik, neu bearb. v. K. Jüssen, Münster Bd. 1 n1949, Bd. 2 101952, Bd. 3 121954. Dimier A. Dimier: Recueil de plans d’eglises cisterciennes, 2 Bde. Aiguebelle - Paris 1949 (Commission d’his- toire de Vordre de Citeaux); 2 Suppl.-Bde. Ebd. 1967. DIP DissK Dizionario degli Istituti di Perfezione, hg. v. G. Pelliccia u. G. Rocca, Bd. Iff. Rom 1974ff. Dissertationen, Kanonistische Reihe, hg. v. W. Aymans, K.-Th. Geringer u. H. Schmitz. St. Ottilien 1988 ff. Dittrich O. Dittrich: Geschichte der Ethik. Systeme der Moral vom Altertum bis zur Gegenwart, 4 Bde. Aalen 1964 (Original 1924-32). DizEc DJD DKM Dizionario ecclesiastico, hg. v. A. Mercati u. A. Pelzer. Turin 1953ff. Discoveries in the Judaean desert (seit 1962:) of Jordan. Oxford 1955ff. Dokumente zur Kirchenmusik unter bes. Berücksichtigung des dt. Sprachgebietes, hg. v. H. B. Meyer u. R. Pacik. Regensburg 1981. DL Deutsches Literatur-Lexikon. Biographisch-Bibliographisches Handbuch, begr. v. W. Kosch, hg. v. B. Berger, H. Rupp u. C. L. Lang, 3., völlig neu bearb. Aufl. München 1968ff. DLZ DMA DMC DMCist Deutsche Literaturzeitung. Berlin 1880ff. Dictionary of the Middle Ages, hg. v. J. R. Strayer, 13 Bde. New York 1982-89. Dictionarium morale et canonicum, hg. v. P. Palazzini u.a., 4 Bde. Rom 1962-68. Dictionnaire des monasteres Cisterciens, Bd. 1: Cartes geographiques, hg. v. M. Cocheril. Rochefort 1976; Bd. 2: Complements, hg. v. E. Manning. Ebd. 1979. DNB The Dictionary of National Biography from the Earliest Times to 1900, hg. v. L. Stephen u. S. Lee, 63 Bde., dazu 3 Suppl.-Bde. u. 1 Bd. Index and Epitome. London 1885-1903; Neuaufl. in 22 Bdn. 1908-09. Fortsetzungen: 1901-11 (3 Bde. 1912; Neuaufl. 1920 in 1 Bd.) u. 1912-21. Dölger Sch F. Dölger: Aus den Schatzkammern des Heiligen Bergs. 115 Urkunden und 50 Urkundensiegel aus 10 Jahrhunderten, Text- und Tafel-Bd. München 1948. Döllinger-Reusch I. v. Döllinger - F. H. Reusch: Geschichte der Moralstreitigkeiten seit dem 16. Jahrhundert, 2 Bde. München 1889. DomSt Dominican Studies. Oxford 1948 ff. DOP Dumbarton Oaks papers. Cambridge, Mass. 1941 ff. Dopsch-Spatzenegger Geschichte Salzburgs - Stadt und Land, hg. v. H. Dopsch u. H. Spatzenegger, 2 Bde. in Tl.-Bdn. Salzburg 1981-90. DOS Dumbarton Oaks studies. Cambridge, Mass. 1950ff. Doucet V. Doucet: Commentaires sur les Sentences. Quaracchi 1954. Doye F. Doye: Heilige und Selige der römisch-katholischen Kirche, 2 Bde. Leipzig 1929. DPAC Dizionario patristico e di antichitä cristiane, hg. v. A. Di Berardino, 2 Bde. u. Atlas (= Bd. 3). Casale Monferrato 1983-88. DR Downside Review. Stratton on the Fosse n. Bath 1880ff. DRTA Deutsche Reichstagsakten: DRTA.ÄR DRTA - Ältere Reihe (bis 1486). München u.a. 1867-1939 (Neudr. Göttingen 1956-57), Göttingen 1956ff. DRTA. JR DRTA-Jüngere Reihe (ab 1519). Gothau.a. 1893-1935 (Neudr. Göttingen 1962-63), Göttingen 1971 ff. DRTA. MR DRTA - Mittlere Reihe (1486-1519). Göttingen 1972ff. DS H. Denzinger - A. Schönmetzer: Enchiridion Symbolorum, Definitionum et Declarationum de rebus fi- dei et morum. Freiburg i. Br. 361976 (vgl. D[H]). DSB Deutsches Städtebuch, hg. v. J. Keyser, 4 Bde. Stuttgart - Berlin 1939-59. DSp Dictionnaire de Spiritualite, Ascetique et Mystique. Doctrine et Histoire, hg. v. M. Viller, Bd. Iff. Paris 1932 ff. DT Divus Thomas. (1887-1913:) Jahrbuch für Philosophie und spekulative Theologie (JPhST). Fribourg 1914-53 (ab 1954: FZPhTh). DT(P) Divus Thomas. Piacenza 1880ff. DTB Denkmäler der Tonkunst in Bayern. Leipzig - Augsburg 1900-31, Wiesbaden 1962ff. DTF Dizionario di Teologia fondamentale, hg. v. R. Latourelle u. R. Fisichella. Assisi 1990. DThA Die Deutsche Thomas-Ausgabe. Salzburg - Heidelberg - Graz 1933ff. DThC Dictionnaire de theologie catholique, hg. v. A. Vacant u. E. Mangenot, fortges. v. E. Amann, 15 Bde. Pa- ris 1903-50; 3 Register-Bde. Paris 1951-72. DtLit Die Deutsche Literatur. Biographisches und bibliographisches Lexikon. Reihe Iff., Abt. A (= Autoren- lexikon) u. Abt. B. (= Forschungsliteratur). Bern u.a. DtLit IIA - Reihe II (1450-1620), Abt. A, hg. v. H.-G. Roloff, Bd. Iff. 1985-92ff. DTM Dizionario di Teologia Morale, dir. da F. Roberti. Rom 1955. DTÖ Denkmäler der Tonkunst in Österreich. Wien - Leipzig 1894-1938, Graz 1966ff. DtPfrBl Deutsches Pfarrerblatt. Stuttgart 1897ff. DuCange Ch. Du Cange: Glossarium ad scriptores mediae et infimae latinitatis, 3 Bde. Paris 1687 u.ö.; zuletzt v. Favre, 10 Bde. Niort 1883-88. Duchesne FE L. Duchesne: Fastes Episcopaux de l’ancienne Gaule, 3 Bde. Paris 1893,21907-15. Dufourcq A. Dufourcq: Etüde sur les gesta martyrum romains, 4 Bde. Paris 1900-10, Nachdr. 5 Bde. Paris 1988.
24 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER Duhr B. Duhr: Geschichte der Jesuiten in den Ländern deutscher Zunge, Bd. 1-2. Freiburg i. Br. 1907-13; Bd. 3-4. Regensburg 1921-28. Durandus Wilhelm Durandus d. Ä., Bisch, v. Mende: Rationale divinorum officiorum (vor 1291), gedruckte Aus- gaben zw. 1459 u. 1859. DVjs Deutsche Vierteljahresschrift für Literaturwissenschaft und Geistesgeschichte. Halle 1923ff. Dvornik E F. Dvornik: The Making of Central and Eastern Europe. London 1949. Dvornik S F. Dvornik: The Slaves: Their Early History and Civilisation. Boston 1956. Dvornik SBR F. Dvornik: Les Slaves, Byzance et Rome au IXe siede, 4 Bde. Paris 1926, Neudr. Hattiesburg 1970. DW F. Ch. Dahlmann - G. Waitz: Quellenkunde der Deutschen Geschichte, hg. v. H. Haering. Leipzig 91931-32; hg. v. H. Heimpel - H. Geuss. Stuttgart 101969ff. DwÜ Dokumente wachsender Übereinstimmung. Sämtliche Berichte und Konsenstexte interkonfessioneller Gespräche auf Weltebene, 2 Bde. (Bd. 1: 1931-82; Bd. 2: 1982-90). Paderborn - Frankfurt a. M. 1983, 1992. DZGW Deutsche Zeitschrift für Geschichtswissenschaft. Freiburg i. Br. 1889-98 (ab 1898: HV). EAA Enciclopedia dell’arte antica classica e orientale. Rom 1958ff. EAEHL Encyclopedia of archaeological excavations in the Holy Land, hg. v. M. Avi-Yonah u.a., 4 Bde. London 1975-78. EaP Economics and Philosophy. Cambridge 1985 ff. EAPR East Asian Pastoral Review. Manila 1980ff. EAT Die El-Amarna-Tafeln, hg. v. J. A. Knutzdon, 2 Bde. Leipzig 1915. EB Die Heilige Schrift in deutscher Übersetzung, „Echter Bibel“. Würzburg 1947ff. (vgl. NEB). EB(B) Encyclopaedia biblica, hg. v. Institutum Bialik u. Museum Antiquitatum Judaicarum. Jerusalem 1950ff. EBB Elenchus bibliographicus biblicus. Rom 1968ff (seit 1920 als Beilage zu Bib). EB(C) Encyclopaedia Biblica, hg. v. T. K. Cheyne u. J. S. Black, 4 Bde. London 1899-1903 u.ö. Ebeling G. Ebeling: Dogmatik des christlichen Glaubens, 3 Bde. Tübingen 1979. EBio Enciclopedia biografica. I grandi del cattolicesimo. Rom 1955 ff. Ebner A. Ebner: Quellen und Forschungen zur Geschichte und Kunstgeschichte des Missale Romanum im Mit- telalter. Iter Italicum. Freiburg i. Br. 1896. EBrit The Encyclopaedia Britannica, 23 Bde., dazu 1 Bd. Atlas u. Index. Chicago - London - Toronto 141929ff. EC Enciclopedia Cattolica, 13 Bde. Rom 1949-69. ECarm Ephemerides Carmeliticae. Florenz 1947ff. ECO The Eastern Churches Quarterly. Ramsgate 1936-64 (seit 1965: OiC). ECR Eastern Churches Review. Oxford 1966-78. ECult Eglise et cultures. Bulletin du Conseil Pontifical pour la Culture. Vatikanstadt 1984 ff. ED Euntes docete. Commentaria urbaniana. Rom 1948ff. Eder I K. Eder: Das Land ob der Enns vor der Glaubensspaltung. Linz 1932. Eder II K. Eder: Glaubensspaltung und Landstände in Österreich ob der Enns. Linz 1936. EdF Erträge der Forschung. Darmstadt 1970ff. EDM Das Erbe deutscher Musik. Leipzig u.a. 1953ff. EE Estudios eclesiästicos. Madrid 1922-36,1942 ff. EEAm Enciclopedia Universal Ilustrada Europeo-Americana, 70 Bde. Barcelona 1908-30. EEBS Epeteris hetaireias byzantinon spoudon. Athen 1924ff. EEK Evangelischer Erwachsenenkatechismus. Gütersloh 51989. EEPS Epistemonike epeteris tes philosophikes scholes tou panepistemiou Athenon. Athen 1902-17,1935 ff. EEPSTh Epistemonike epeteris tes philosophikes scholes tou panepistemiou Thessalonikes. Thessalonike 1927 ff. EF Enciclopedia Filosofica, 4 Bde. Venedig - Rom 1957. Eggenberger O. Eggenberger: Die Kirchen, Sondergruppen und religiösen Vereinigungen. Zürich 51990. EHPhR Etudes d’histoire et de philosophie religieuses. Straßburg 1922ff. EHR English Historical Review. London 1886ff. Ehrhard A. Ehrhard: Überlieferung und Bestand der hagiographischen und homiletischen Literatur der griechi- schen Kirche von den Anfängen bis zum Ende des 16. Jh. (TU 50-52). 3 Bde. Leipzig 1937-52. EI Encyclopaedia of Islam, 4 Bde. Leiden 1913-34, Suppl. 1938. New Ed. 1960ff. EI(D) Enzyklopädie des Islam, 4 Bde. Leiden 1913-38, Erg.-Bd. 1938. EI(F) Encyclopedie de ITslam, nouv. ed. Paris 1954ff. ElCan Ephemerides Iuris Canonici. Rom 1945 ff. Eisler R. Eisler: Wörterbuch der philosophischen Begriffe. Berlin 41927-30. EJ Encyclopaedia Judaica, hg. v. C. Roth u.a., 16 Bde. Jerusalem 1971. EJ(D) Encyclopaedia Judaica. Das Judentum in Geschichte und Gegenwart, hg. v. J. Klatzkin u. I. Elbogen, 10 Bde. Berlin 1928-34. EK Evangelische Kommentare. Stuttgart 1968ff. EKK Evangelisch-katholischer Kommentar zum Neuen Testament. Neukirchen-Vluyn - Einsiedeln 1975ff. Ekkl(A) Ekklesia. Episemon deltion tes Ekklesias tes Ellados. Athen 1923ff. EKL Evangelisches Kirchenlexikon, 2. Aufl. (EKL2), hg. v. H. Brunotte u. O. Weber, 3 Bde. Göttingen 1961-62; 3. Aufl. (EKL3), hg. v. E. Fahlbusch u.a., Bd. Iff. Göttingen 1986ff. EKO Evangelische Kirchenordnungen des XVI. Jahrhunderts, hg. v. E. Sehling, 5 Bde. Leipzig 1902-13; Bd. 6/1 ff. hg. v. Institut für evangelisches Kirchenrecht der EKD. Tübingen 1955 ff.
EL Elbogen Eliade GR Eliade RH Ellinger E&M EM Emblemata EMiss EncB EncEc EnchB EnchC Enclt EncMy EncPh EncRel(E) EncRel(I) EncTF EOr EPhU EPhW Episkepsis EPRO ER ERE ErJb Erman-Horn Ernst ErwB ESL Essen EstB EStL ET EtB EtByz ETC EtFr EThL EthMed EThS EthSoz EThSt Etudes EuA EUC EuGrZ EvErz EvMis EvRel EvTh EWNT Exch ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 25 Ephemerides Liturgicae. Rom 1887ff. (vgl. BEL. S). I. Elbogen : Der jüdische Gottesdienst in seiner geschichtlichen Entwicklung. Hildesheim 419b4 (= Frank- furt a. M. 31931). M. Eliade: Geschichte der religiösen Ideen, 3 Bde. Freiburg i. Br. 1978-91. M. Eliade: Die Religionen und das Heilige. Elemente der Religionsgeschichte. Salzburg 1954. G. Ellinger: Geschichte der neulateinischen Literatur Deutschlands im 16. Jahrhundert, Bd. 1-3. Berlin - Leipzig 1929-33. Ethics & medicine. Edinburgh 1985ff. Enzyklopädie des Märchens. Handwörterbuch zur historischen und vergleichenden Erzählforschung, Bd. Iff. Berlin 1977ff. A. Henkel - A. Schöne: Emblemata. Handbuch zur Sinnbildkunst des 16. und 17. Jahrhunderts. Stuttgart 1976. Eglise et mission. Revue interdiocesaine pour l’evangelisation. hg. v. der Union Pontificale Missionnai- re. Brüssel 1970ff. Encyclopedia of bioethics, hg. v. W. T. Reich, 4 Bde. New York 1978-82. Enciclopedia ecclesiastica, hg. v. A. Bernareggi. Mailand 1943ff. Enchiridion biblicum. Documenta ecclesiastica Sacram Scripturam spectantia. Rom (1927) 41961. Enchiridion clericorum. Documenta Ecclesiae sacrorum alumnis instituendis. Rom 1938. Enciclopedia Italiana di scienze, lettere ed arti, 35 Bde. Rom 1929-37; Erg.-Bd. 1938, Index-Bd. 1939, Erg.-Bde. 1938,1948,1949. Encyclopedie des mystiques, hg. v. M. Davy. Paris 1972. The Encyclopedia of Philosophy, hg. v. P. Edwards, 8 Bde. London - New York 1967. The Encyclopedia of religion, hg. v. M. Eliade, 16 Bde. New York 1987. Enciclopedia delle religioni, hg. v. A. M. di Nola, M. Adriani u.a. Florenz 1970-76. Enciclopedia di Teologia Fondamentale, hg. v. G. Ruggieri, Bd. Iff. Genua 1987ff. Echos d’Orient. Paris 1897-1943 (vgl. EtByz u. REByz). Encyclopedie Philosophique Universelle, hg. v. A. Jacob. Paris 1990. Enzyklopädie Philosophie und Wissenschaftstheorie, hg. v. J. Mittelstraß. Mannheim 1980ff. Episkepsis. Dekapenthemeron deltion eideseon. Chambesy 1970ff. Etudes preliminaires aux religions orientales dans l’Empire romain, hg. v. M. J. Vermaseren u. a., Bd. 1 ff. Leiden 1961 ff. The Ecumenical Review. Genf 1948ff. Encyclopaedia of Religion and Ethics, hg. v. J. Hastings. Edinburgh 1908-26.21925-40. Eranos-Jahrbuch. Zürich 1933ff. Bibliographie der deutschen Universitäten, bearb. v. W. Erman u. E. Horn, 2 Bde. Leipzig 1904, Register und Nachträge 1905. Grundlagen und Probleme der heutigen Moraltheologie, hg. v. W. Ernst. Würzburg 1989. Erwachsenenbildung. Osnabrück 1954ff. Evangelisches Soziallexikon, begr. v. F. Karrenberg, hg. v. T. Schober. Stuttgart 71980. L. van der Essen: Etüde critique et litteraire sur les Vitae des saints Merovingiens de l’ancienne Belgi- que. Löwen 1906. Estudios Biblicos. Madrid 1929 ff. Evangelisches Staatslexikon, 2 Bde. Stuttgart 31987. The Expository Times. Edinburgh 1889ff. Etudes Bibliques. Paris 1907 ff. Etudes byzantines. Paris 1943-46 (vgl. EOr u. REByz). Etudes theologiques de Chambesy. Chambesy 1981 ff. Etudes franciscaines. Paris 1899-1914,1921-39, 1950ff. Ephemerides Theologicae Lovanienses. Brügge 1924 ff. Ethik in der Medizin. Berlin 1989ff. Erfurter theologische Schriften. Leipzig 1955ff. Ethik und Sozialwissenschaften, hg. v. F. Benscher, B. Blanck, R. Greshoff u. W. Loh. Opladen 1990ff. Erfurter theologische Studien. Leipzig 1956ff. Etudes (1856-61: de theologie, de philosophie et d’histoire; 1862-96: religieuses, philosophiques, histo- riques et litteraires). Paris 1897 ff. Erbe und Auftrag. Benediktinische Monatsschrift. Beuron 1959ff. (bis 1958: BenM). Estudis Universitaris Catalans. Barcelona 1907ff. Europäische Grundrechte Zeitschrift, hg. v. N. P. Engel. Kehl - Straßburg 1973ff. Der evangelische Erzieher. Frankfurt a. M. 1948ff. Evangelische Mission. Jahrbuch, hg. v. Verband (bis 1972: deutscher) evangelischer Missionskonferen- zen. Hamburg 1969-85 (vgl. JbM u. JEM). Der evangelische Religionslehrer an der Berufsschule. Gladbeck 1953ff. Evangelische Theologie. München 1934ff. Exegetisches Wörterbuch zum Neuen Testament, hg. v. H. R. Balz u. G. Schneider, 3 Bde. Stuttgart 1980-83. Exchange. Bulletin of third world Christian literature, hg. v. Interuniversity Institute for Missiological and Ecumenical Research. Leiden 1978ff.
26 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER Exp The Expositor. London 1875-1925. Fabricius-Harles J. A. Fabricius - C. Ch. Harles: Bibliotheca graeca, 12 Bde. Hamburg 21790-1809. FaCh Fathers of the Church, hg. v. L. Schopp. Washington, D.C. 1946ff. Fahlbusch E. Fahlbusch: Kirchenkunde der Gegenwart (= ThW 9). Stuttgart 1979. FamDyn Familiendynamik. Stuttgart 1976ff. Farge J. K. Farge: Biographical register of Paris doctors of theology, 1500-1536. Toronto 1980. FC Fontes Christiani. Zweisprachige Neuausgabe christlicher Quellentexte aus Altertum und Mittelalter, hg. v. N. Brox, W. Geerlings, G. Greshake, R. Ilgner u. R. Schieffer. Freiburg i. Br. 1990ff. FDA Freiburger Diözesan-Archiv. Freiburg i. Br. 1865 ff. FDG Forschungen zur Deutschen Geschichte, 26 Bde. Göttingen 1860-86. FDLK Forschungen zur deutschen Landes- (bis 139: und Volks-)Kunde. Stuttgart 1885. Feine H. E. Feine: Kirchliche Rechtsgeschichte, Bd. 1: Die katholische Kirche. Weimar 51972. Fejer Codex diplomaticus Hungariae ecclesiasticus ac civilis, hg. v. G. Fejer, 43 Bde. Budapest 1829ff. Feret P. Feret: La faculte de theologie de Paris et ses docteurs les plus celebres: Moyen-äge. 4 Bde. Paris 1894-96: Epoque moderne, 7 Bde. Paris 1890-1909. Ferraris L. Ferraris: Prompta bibliotheca canonica. Bologna 1746; zuletzt 8 Bde. Paris 1884. FGH Fragmente der griechischen Historiker, hg. v. F. Jacoby. Berlin 1923ff. FGLP Forschungen zur Geschichte und Lehre des Protestantismus. München 1927ff. FGNK Th. Zahn: Forschungen zur Geschichte des neutestamentlichen Kanons und der altkirchlichen Literatur, 10 Bde. Erlangen - Leipzig 1881-1929. FHG Fragmenta historicorum Graecorum, hg. v. C. Mueller, 5 Bde. Paris 1841-70. Ficker J. Ficker: Forschungen zur Reichs- und Rechtsgeschichte Italiens, 4 Bde. Innsbruck 1868-74, Neudr. Aa- len 1961. FIF Forum für interdisziplinäre Forschung, hg. v. B. Irrgang, J. Klawitter u. K. Donhauser. Passau 1989ff. Fischer AV J. A. Fischer (Hg.): Die Apostolischen Väter (Erster Klemensbrief, Ignatiusbriefe, Polykarpbrief, Qua- dratusfragment) (Schriften des Urchristentums, Bd. 1). München (1956) 91986 (vgl. Wengst AV). Fischer PD A. Fischer: Pastoral in Deutschland nach 1945, 3 Bde. Würzburg 1985-90. FKDG Forschungen zur Kirchen- und Dogmengeschichte. Göttingen 1953ff. FKGCA Forschungen zur Kunstgeschichte und christlichen Archäologie. (Baden-Baden) Wiesbaden 1952ff. FKGG Forschungen zur Kirchen- und Geistesgeschichte. Stuttgart 1932ff. FKGÖ Forschungen zur Kirchengeschichte Österreichs. Wien 1962ff. FKRG Forschungen zur kirchlichen Rechtsgeschichte und zum Kirchenrecht. Köln 1957ff. Fliche-Martin Histoire de l’eglise depuis les origines jusqu’ä nos jours, hg. v. A. Fliehe u. V. Martin. Bd. Iff. Paris 1935 ff. Florez H. Florez: Espana Sagrada. Teatro geogräfico-histörico de la Iglesia de la Espana, 51 Bde. Madrid 1754-1879. FlorPatr Florilegium Patristicum, hg. v. J. Zellinger u. B. Geyer, 44 Hefte. Bonn 1904-41. Flückinger F. Flückinger: Geschichte des Naturrechts. Zollikon - Zürich 1954. FMAG Forschungen zur mittelalterlichen Geschichte. Berlin 1956ff. FMSt Frühmittelalterliche Studien. Berlin 1967ff. FOG Forschungen zur osteuropäischen Geschichte. Berlin - Wiesbaden 1954ff. FoIEth Forum interdisziplinäre Ethik, hg. v. G. W. Hunold. Frankfurt a. M. 1991 ff. FoKTh Forum Katholische Theologie. Vierteljahresschrift für das Gesamtgebiet der Katholischen Theologie. Aschaffenburg 1985 ff. Fonti Fonti per la storia dTtalia, pubblicati dellTstituto storico italiano per il medio evo. Rom 1887ff. FontRerBoh Fontes rerum Bohemicarum, hg. v. J. Emler, 6 Bde. Prag 1873-1907. Forcellini Lexicon Totius Latinitatis ab A. Forcellini lucubratum, a I. Furlanetto emendatum et auctum, curantibus F. Corradini et I. Perin emendatius et auctius melioremque in formam redactum. Padua 1940. Förstemann K. E. Förstemann (Hg.): Urkundenbuch zu der Geschichte des Reichstages zu Augsburg. Halle 1833-35, Nachdr. Osnabrück 1966. Fouqueray H. Fouqueray: Histoire de la Compagnie de Jesus en France. 5 Bde. Paris 1910-26. Fournier-LeBras P. Fournier - G. Le Bras: Histoire des collections canoniques en occident depuis les fausses decreta- les jusqu’au Decret de Gratien, 2 Bde. Paris 1931 f. FQS Franziskanische Quellenschriften. Werl 1951 ff. FRA Fontes rerum Austriacarum. Wien 1849ff. Franc Franciscana, hg. v. Bonaventura-Seminar in Iseghem. Iseghem 1921-24 (bis 1920: NFranc). Francia Francia. Forschungen zur westeuropäischen Geschichte, hg. v. Deutschen Historischen Institut in Paris. München 1973 ff. Franz B A. Franz: Die kirchlichen Benediktionen im Mittelalter, 2 Bde. Freiburg i. Br. 1909. Franz K G. Franz: Kulturkampf. Staat und katholische Kirche in Mitteleuropa. München 1954. Franz L G. Franz: Liberalismus. Die deutschliberale Bewegung in der Habsburgischen Monarchie. München 1955. FrauLex Frauenlexikon, hg. v. A. Lissner, R. Süssmuth u. K. Walter. Freiburg i. Br. 1988. FrFor Franziskanische Forschungen. Werl 1935ff. Friedberg Corpus Iuris Canonici, hg. v. E. Friedberg, 2 Tie. Graz 1955 u. 1959, unv. Nachdr. der Ausgabe Leipzig 1879.
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 27 FRLANT Forschungen zur Religion und Literatur des Alten und Neuen Testaments. Göttingen 1903ff. FrS Franciscan Studies, St. Bonaventure, N. Y. 1924ff. FS Franziskanische Studien. (Münster) Werl 1914ff. FSThR Forschungen zur systematischen Theologie und Religionsphilosophie. Göttingen 1955ff. FThH Fragen der Theologie heute, hg. v. J. Feiner, J. Trütsch u. F. Böckle. Einsiedeln - Zürich - Köln 1957. FThSt Freiburger theologische Studien. Freiburg i. Br. 1910ff. FTS Frankfurter theologische Studien. Frankfurt a. M. 1969ff. Fück J. Fück: Die arabischen Studien in Europa bis in den Anfang des 20. Jahrhunderts. Leipzig 1955. FuF Forschungen und Fortschritte. Berlin 1925-67. FuH Fuldaer Hefte. Berlin 1955ff. FzB Forschung zur Bibel. Stuttgart - Würzburg 1972ff. FZPhTh Freiburger Zeitschrift für Philosophie und Theologie. Fribourg 1954ff. (1887-1913: Jahrbuch für Philo- sophie und spekulative Theologie: 1914-53: DT). GAKGS Gesammelte Aufsätze zur Kulturgeschichte Spaniens. Münster 1928ff. (= SFGG, 1. Reihe). GAL C. Brockeimann: Geschichte der arabischen Literatur, 2 Bde. u. 3 Suppl.-Bde. Leiden 21943-49. Gallandi A. Gallandi: Bibliotheca veterum patrum antiquorumque scriptorum ecclesiasticorum, 14 Bde. Venedig 1765-81,21788. GallServ G. M. Roschini: Galleria Servitana. Rom 1976. Garcia-Villada Z. Garcia-Villada: Historia eclesiästica de Espana, 3 Bde. Madrid 1929-36. GAS F. Sezgin: Geschichte des arabischen Schrifttums, Bd. Iff. Leiden 1967ff. GAT Grundrisse zum Alten Testament. Göttingen 1975ff. (Erg.-Reihe zu: ATD). Gatz B 1648 Die Bischöfe des Heiligen Römischen Reiches 1648-1803. Ein biographisches Lexikon, hg. v. E. Gatz unter Mitarb. v. S. M. Junker. Berlin 1990. Gatz B 1803 Die Bischöfe der deutschsprachigen Länder 1783/1803 bis 1945. Ein biographisches Lexikon, hg. v. E. Gatz. Berlin 1983. Gatz LI Geschichte des kirchlichen Lebens in den deutschsprachigen Ländern seit dem Ende des 18. Jahrhun- derts. Bd. 1: Die Bistümer und ihre Pfarreien, hg. v. E. Gatz. Freiburg i. Br. 1991. Gatz L2 Geschichte des kirchlichen Lebens in den deutschsprachigen Ländern seit dem Ende des 18. Jahrhun- derts. Bd. 2: Kirche und Muttersprache. Auslandsseelsorge. Nichtdeutschsprachige Volksgruppen, hg. v. E. Gatz. Freiburg i. Br. 1992. GAug Geschichte des Augustinerordens, dt. Ausg. Würzburg 1975ff. (Bd. 1 u. 2 v. D. Gutierrez: 1/1 [1985], 1/2 [1981], Bd. 2 [1975]; Bd. 4 v. J. Gavigan [1988]). GazBA Gazette des beaux-arts. Paris 1859ff. GB W. Gesenius: Hebräisches und aramäisches Handwörterbuch über das Alte Testament, bearb. v. F. Buhl. Leipzig 171921, l81987ff. GC Gallia christiana in provincias ecclesiasticas distributa, Bd. 1-13 hg. v. den Maurinern. Paris 1715-85 (anastat. Neudr. v. Palme u. Welter); Bd. 14-16 hg. v. B. Haureau. Paris 1856-65. GCh Die Geschichte des Christentums (dt. Ausgabe v. Histoire du Christianisme), hg. v. J.-M. Mayeur, Ch. Pietri, A. Vauchez u. M. Venard, dt. Ausg. hg. v. N. Brox, O. Engels, G. Kretschmar, K. Meier u. H. Smo- linsky, Freiburg i. Br. 1991ff. GCN Gallia christiana novissima, hg. v. J. H. Albanes, fortgef. v. U. Chevalier. Montbeliard 1899-1921. GCS Die griechischen christlichen Schriftsteller der ersten drei Jahrhunderte. Leipzig 1897ff. Gd Gottesdienst. Freiburg i. Br. 1967ff. GdK Gottesdienst der Kirche. Handbuch der Liturgie Wissenschaft, hg. v. H. B. Meyer u.a., Bd. 1 ff. Regens- burg 1983 ff. GDS Der Gottesdienst im deutschen Sprachgebiet. Liturgische Dokumente, Bücher und Behelfe, hg. v. H. B. Meyer unter Mitarb. v. J. Schermann. Regensburg 1982 (= StPLi 5). GDV Geschichtsschreiber der deutschen Vorzeit, 1. Gesamtausg. hg. v. G. H. Pertz, J. Grimm, K. Lachmann, L. v. Ranke. K. Ritter, fortges. v. W. Wattenbach, 98 Bde. (Berlin) Leipzig - Berlin 1847-92; 2. Gesamt- ausg. hg. v. G. H. Pertz. J. Grimm, L. v. Ranke. K. Ritter. K. Lachmann, W. Wattenbach, O. Holder-Eg- ger, fortges. v. M. Tangl, 98 Bde. 1884-1914; Namens- u. Sachverz. 1-90. 1911: weitere Erg.-Bde., fort- ges. v. K. Brandi, 1924ff.; Bd. 100 Münster - Köln 1955; 3. Gesamtausg. 1954ff. Gebhardt B. Gebhardt: Handbuch der deutschen Geschichte, hg. v. H. Grundmann, 4 Bde. Stuttgart 91970-76. Geiselmann J. R. Geiselmann: Die Eucharistielehre der Vorscholastik. Paderborn 1926. GEL Greek - English lexicon, hg. H. G. Liddell u. R. Scott. Oxford 91982. Gentech Gentechnologie: Chancen und Risiken. Frankfurt a. M. 1984ff. Gerbert M. Gerbert: Scriptores ecclesiastici de musica sacra, 3 Bde. St. Blasien 1784, Nachdr. Hildesheim 1963. GermBen Germania Benedictina, hg. v. der Academia Benedictina in Verb. m. dem Abt-Herwegen-Inst. Ottobeu- ren 1970ff. GermSac Germania Sacra. Berlin 1929ff., NS 1962ff. GeV Sacramentarium Gelasianum vetus. Ausg.: Liber Sacramentorum Romanae Aeclesiae Ordinis anni cir- culi..., hg. v. L. C. Mohlberg in Verb. m. L. Eizenhöfer u. P. Siffrin. Rom 1960 (= RED F 4). GG K. Goedeke: Grundriß zur Geschichte der deutschen Dichtung. Aus den Quellen, 2., ganz neu bearb. Auflage. Dresden 1884ff., Berlin 1957ff. GGA Göttingische Gelehrte Anzeigen. Berlin 1738ff.
28 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER GGB Ghellinck E Ghellinck M Ghellinck P GHW Giesebrecht Geschichtliche Grundbegriffe. Historisches Lexikon zur politisch-sozialen Sprache in Deutschland, hg. v. O. Brunner u.a., Bd.lff. Stuttgart 1972ff. J. de Ghellinck: L’essor de la litterature latine au XIE siede, TI. 1-2. Brüssel - Paris 1946. J. de Ghellinck: Le mouvement theologique du XIE siede. Sa preparation lointaine avant et autour de Pierre Lombard, ses rapports avec les initiatives des canonistes. Brügge 21948. J. de Ghellinck: Patristique et Moyen-äge. Etudes d’histoire litteraire et doctrinale. Bd. 1 Paris 21949, Bd. 2 u. 3 Brüssel 1947-48. Großer Historischer Weltatlas, hg. vom Bayerischen Schulbuch-Verlag, 3 Tie. München TI. 1 61978, TL 2 21979, T1.341981. F. W. Giesebrecht: Geschichte der deutschen Kaiserzeit, Bd. 1-5 München 1855-88; Bd. 6 1895 v. B. v. Simson; teilw. in 5. Aufl. Gilson-Böhner E. Gilson - Ph. Böhner: Die Geschichte der christlichen Philosophie von ihren Anfängen bis Nikolaus von Cues. Paderborn 21952f. GJNB Große jüdische National-Biographie. hg. v. S. Wininger, 7 Bde. Czernowitz 1925-36. GKG Gestalten der Kirchengeschichte, hg. v. M. Greschat. Stuttgart u.a. 1978ff. GKKM Geschichte der katholischen Kirchenmusik, hg. v. K. G. Feilerer. 2 Bde. Kassel 1972-76. GKP Grundkurs Philosophie, hg. v. E. Coreth, P. Ehlen, G. Haeffner u. F. Ricken. Stuttgart 1982ff. GKW Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Bd. Iff. Leipzig 1925ff. GLM Das Große Lexikon der Musik, hg. v. M. Honegger u. G. Massenkeil, 8 Bde. Freiburg i. Br. 1978-83; ak- tualisierte Sonderausgabe 1987. Glorieux Q P. Glorieux: La litterature quodlibetique, Bd. 1 (1260-1320). Paris 1925; Bd. 2 Paris 1935. Glorieux R P. Glorieux: Repertoire des maitres en theologie de Paris au XIIE siede, 2 Bde. Paris 1933f. GMC Guida delle Missioni cattoliche. Rom 61989. Gn Gnomon. Kritische Zeitschrift für die gesamte klassische Altertumswissenschaft. (Berlin) München 1925 ff. GNT Grundrisse zum Neuen Testament. Göttingen 1969ff. (Erg.-Reihe zu: NTD). GÖK Geschichte der ökumenischen Konzilien. Mainz 1963ff. Goovaerts L. A. Goovaerts: Dictionnaire bio-bibliographique des ecrivains, artistes et savants de l’Ordre de Pre- montre, 4 Bde. Brüssel 1900-09. Gorce-Mortier M. Goree - R. Mortier: Histoire generale des religions, 5 Bde. Paris 1948ff. Gordillo MO M. Gordillo: Mariologia orientalis. Rom 1954. GOTR Greek orthodox theological review. Brookline, Mass. 1954ff. Gotteslob Gotteslob. Katholisches Gebet- und Gesangbuch, hg. v. den Bischöfen Deutschlands und Österreichs und der Bistümer Bozen-Brixen und Lüttich. Stammausgabe. Stuttgart 1975. GP /RPR.GP Gr Gregorianum. Rom 1920ff. Grabar I A. Grabar: Die Kunst des frühen Christentums. München 1967 (Universum der Kunst). Grabar II A. Grabar: Die Kunst im Zeitalter Justinians. München 1967 (Universum der Kunst). Grabmann G M. Grabmann: Die Geschichte der katholischen Theologie seit dem Ausgang der Väterzeit. Freiburg i. Br. 1933. Grabmann MGL M. Grabmann: Mittelalterliches Geistesleben, 3 Bde. München 1926-56. Grabmann SM M. Grabmann: Geschichte der scholastischen Methode, 2 Bde. Freiburg i. Br. 1909-11, Nachdr. Ber- lin 21988. Graf G. Graf: Geschichte der christlichen arabischen Literatur, 5 Bde. (StT 118 133 146 147 172). Rom 1944-53. Gregorovius F. Gregorovius: Geschichte der Stadt Rom im Mittelalter, 8 Bde. Stuttgart 1859-72; 7. Aufl. v. F. SchilL mann. Dresden 1926 ff. Gregory C. R. Gregory: Textkritik des Neuen Testaments, 3 Bde. Leipzig 1900-09. GregPa Gregorios ho Palamas. Thessalonike 1917ff. Greiderer V. Greiderer: Germania Franciscana, 2 Bde. Innsbruck 1777-81. GrH Sacramentarium Gregorianum Hadrianum. Ausg. 1: Das Sakramentarium Gregorianum nach dem Aachener Urexemplar, hg. v. H. Lietzmann. Münster 1921 (= LQ 3); Ausg. 2: J. Deshusses: Le Sacra- mentaire Gregorien. Editions comparatives, 3 Bde. Fribourg 1971-82. Grillmeier A. Grillmeier: Jesus der Christus im Glauben der Kirche. Freiburg i. Br. Bd. 1 31990, Bd. 2/1 21991, Bd. 2/2 1989, Bd. 2/4 1990. GRLMA Grundriß der romanischen Literatur des Mittelalters, begr. v. H.R. Jauß u. E. Köhler, fortgef. v. H.U. Gumbrecht, U. Mölk u.a. Heidelberg 1968ff. (das Werk ist gegliedert in Vol., Tom. u. TL-Bde; erscheint in Fase.). GRLMA. B - Begleitreihe, Bd. 1 ff. Heidelberg 1980ff. GrNT Greek New Testament, hg. v. K. Aland. Stuttgart (1966) 31975. GrNTCom B. M. Metzger: A textual commentary on the Greek New Testament. London (1971) 31984. Grote O. Grote: Lexikon deutscher Stifte, Klöster und Ordenshäuser, 1. Halb-Bd. Osterwiek 1880-84. Grousset R. Grousset: Histoire des Croisades et du royaume de Jerusalem, 3 Bde. Paris 1934-36. Grumel-Darrouzes Les Regestes des actes du patriarcat de Constantinople, hg. v. V. Grumel, fortgef. v. J. Darrouzes u. V. Laurent. Kadiköi - Bukarest - Paris Bd. 1/1 1932, Bd. 1/2-3 1936-47 (V. Grumel), 21989 (V. Grumel u. J. Darrouzes), Bd. 1/4 1971 (V. Laurent), Bd. 1/5 1977, Bd. 1/6 1979, Bd. 1/7 1991 (J. Darrouzes).
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 29 GSL F. K. Felder: Gelehrten- und Schriftsteller-Lexikon der deutschen katholischen Geistlichkeit, fortges. v. F. J. Waitzenegger, 3 Bde. Landshut 1817-22. GS1 Geistliche Schriftlesung. Düsseldorf 1961 ff. GSoz Grundbegriffe der Soziologie, hg. v. B. Schäfers. Opladen 1986. GSyn Gemeinsame Synode der Bistümer in der Bundesrepublik Deutschland. Offizielle Gesamtausgabe, Bd. 1: Beschlüsse der Vollversammlung. Freiburg i. Br. 1976; Bd. 2: Arbeitspapiere der Sachkommissionen. Freiburg i. Br. 1977. GT Gesellschaft und Theologie. München 1970ff. GuADl Guida degli archivi diocesani d’Italia, Bd. 1. Vatikanstadt 1989-90 (= ArEc 32-33). Guarnacci M. Guarnacci: Vitae et res gestae Pontificum Romanorum et S. R. E. Cardinalium a Clemente X usque ad Gementem XII, 2 Bde. Rom 1751. Guibert J. de Guibert: Theologia spiritualis ascetica et mystica. Rom 41952. GuL Geist und Leben. Zeitschrift für Aszese und Mystik. Würzburg 1947ff. (bis 1947: ZAM). GWU Geschichte in Wissenschaft und Unterricht. Offenburg 1950ff. Haack F.-W. Haack: Die neuen Jugendreligionen, 4 Bde. München Bd. 1 221983, Bd. 2 61984, Bd. 3 1985, Bd. 4 1986. Haaß R. Haaß: Die geistige Haltung der katholischen Universitäten Deutschlands im 18. Jahrhundert. Frei- burg i. Br. 1952. Hagen A A. Hagen: Die kirchliche Aufklärung in der Diözese Rottenburg. Stuttgart 1953. Hagen G A. Hagen: Gestalten aus dem Schwäbischen Katholizismus, 3 Bde. Stuttgart 1948-54. Hagen R A. Hagen: Geschichte der Diözese Rottenburg, 3 Bde. Stuttgart 1956-60. Hagiographie Hagiographie, cultures et societes. IVe-XIIe siecles. Actes du Colloque organise ä Nanterre et ä Paris (2-5 mai 1979), hg. v. Centre de Recherches sur l’Antiquite tardive et le haut Moyen-äge, Universite de Paris X. Paris 1981. Hain L. Hain: Repertorium bibliographicum, 4 Bde. Stuttgart - Paris 1826-38; anastat. Neudr. Frankfurt a. M. 1903; Suppl. v. W. A. Copinger, 3 Bde. London 1895-1902; Appendices zu beiden v. D. Reichling, Fasz. 1-3. München 1904-07. Halkin F. Halkin: Legendes grecques de „Martyres Romaines“. Brüssel 1973. Haller J. Haller: Das Papsttum, 5 Bde., verb. u. erg. Auflage. Stuttgart 1950-53. Hallinger K. Hallinger: Gorze - Kluny. Studien zu den monastischen Lebensformen und ihren Gegensätzen im Hochmittelalter, 2 Bde. Rom 1950-51 (StAns 22-25), Nachdr. Graz 1971. Hänggi-Pahl A. Hänggi -1. Pahl: Prex Eucharistica. Textus e variis liturgiis antiquioribus selecti. Fribourg 1968. Hanssens J. M. Hanssens: Institutiones liturgicae de Ritibus Orientalibus, 5 Bde. Rom 1930ff. Hardouin J. Hardouin: Acta conciliorum et epistolae decretales ac constitutiones summorum Pontificum ab anno 34 ad 1714, 12 Bde. Paris 1714f. Häring F B. Häring: Frei in Christus, 3 Bde. Freiburg i. Br. 1979-81; aktualisierte Sonderausgabe 1989. Häring G B. Häring: Das Gesetz Christi. Moraltheologie. Freiburg i. Br. 81967. Harnack DG A. v. Harnack: Lehrbuch der Dogmengeschichte, 3 Bde. Tübingen 41909f. Harnack Lit A. v. Harnack: Geschichte der altchristlichen Literatur, 3 Bde. Leipzig 1893-1904,21958. Harnack Miss A. v. Harnack: Die Mission und Ausbreitung des Christentums in den ersten drei Jahrhunderten, 2 Bde. Leipzig 41924. Hartmann M. L. Hartmann: Geschichte Italiens im Mittelalter, 4 Bde. Gotha 1897-1915. Hartzheim B J. Hartzheim: Bibliotheca Coloniensis. Köln 1747. Hartzheim C J. Hartzheim: Concilia Germaniae, 12 Bde. Köln 1749-90. HAT Handbuch zum Alten Testament, hg. v. O. Eißfeldt. Tübingen 1934ff. Hatch-Redpath A Concordance to the Septuagint and the other Greek versions of the Old Testament, hg. v. E. Hatch u. H. Redpath, 2 Bde. u. Suppl.-Bd. Oxford 1897-1906, Nachdr. Graz 1954. Hauck A. Hauck: Kirchengeschichte Deutschlands. Leipzig Bd. 1-4 3-41906-14, Bd. 5 2 41929; Berlin - Leipzig Bd. 1-5 *1954. HAW Handbuch der Altertumswissenschaft, begr. v. I. v. Müller, erw. v. W. Otto, fortgef. v. H. Bengtson. München 1885 ff., 1925 ff., 1955ff. HB E. Hübner: Bibliographie der klassischen Altertumswissenschaft. Berlin 21889. HBayKG Handbuch der Bayerischen Kirchengeschichte, hg. v. W. Brandmüller, A. Kraus u. H. Pörnbacher, 3 Bde. St. Ottilien 1991 ff. HBD Harper’s Bible Dictionary, hg. v. M. S. Miller u. J. Lane Miller. New York (1952) 31955. HbKw Handbuch der Kunstwissenschaft. Berlin 1913-29. HBLS Historisch-Biographisches Lexikon der Schweiz, 7 Bde. Neuenburg 1921-34. HbSs Handbuch der Seelsorge, bearb. v. I. Becker, K. H. Bieritz u. R. Blühm. Berlin (Ost) 21983. HBU Handbuch des Bibelunterrichts, hg. v. W. Langer. München 1987. HCar Handbuch der Caritasarbeit, hg. v. P. Nordhues. Paderborn 1986. HCE Handbuch der christlichen Ethik, hg. v. A. Hertz, W. Korff, T. Rendtorff u. H. Ringeling, 3 Bde. Freiburg i. Br. - Gütersloh 1978-82; Aktualisierte Studienausgabe. Freiburg i. Br. 1993. HCMA Hierarchia Catholica medii (et recentioris) aevi, begr. v. C. Eubel, Bd. 1-3 hg. v. L. Schmitz-Kallenberg. Münster (1898-1910) 21913-23; Bd. 4 hg. v. C. Gauchat. Münster 1935; Bd. 5-8 hg. v. R. Ritzler u. P. Se- frin. Padua 1952-79. HCR Hastings Center Report. Hastings-on-Hudson, N. Y. 1971 ff.
30 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER HdbKathKR Handbuch des katholischen Kirchenrechts, hg. v. J. Listl, H. Müller u. H. Schmitz. Regensburg 1983. HDEKM Handbuch der deutschen evangelischen Kirchenmusik. Göttingen 1935ff. HDG Handbuch der Dogmengeschichte, hg. v. M. Schmaus, J. Geiselmann, A. Grillmeier, L. Scheffczyk u. M. Seybold. Freiburg i. Br. 1951 ff. HDRG Handwörterbuch zur deutschen Rechtsgeschichte, Bd. Iff. Berlin 1971 ff. HDStW Handwörterbuch der Staatswissenschaften, hg. v. L. Elster u.a., 8 Bde. Jena 41923-29 (vgl. HDSW). HDSW Handwörterbuch der Sozialwissenschaften, hg. v. E. v. Beckerath u. a., 12 Bde. u. 1 Reg.-Bd. Tübingen 1953-68 (Neuaufl. des HDStW). HDThG Handbuch der Dogmen- und Theologiegeschichte, hg. v. C. Andresen, 3 Bde. Göttingen 1980-84. HdWW Handwörterbuch der Wirtschaftswissenschaften, hg. v. W. Albers u.a., 9 Bde. u. Reg.-Bd. Stuttgart 1977-83. Hefele C. J. v. Hefele: Conciliengeschichte, 9 Bde., Bd. 8 u. 9 v. J. Hergenrother. Freiburg i. Br. 1855-90; Bd. 1-6 21873-90. Hefele-Leclercq Histoire des conciles d’apres les documents originaux, par Ch. J. Hefele. Traduite par H. Leclercq, 9 Bde. Paris 1907-21. HEFG Handbuch der Ehe-, Familien- und Gruppentherapie, hg. v. J. Sager u.a.. 3 Bde. München 1973. HEG Handbuch der europäischen Geschichte, hg. v. Th. Schieder, 7 Bde. Stuttgart Bd. 1 1976 4991, Bd. 2 1987, Bd. 3 1971 (2. Nachdr. 1985), Bd. 4 1968 21975, Bd. 5 1981, Bd. 6 1968, Bd. 7 in 2 Tl.-Bdn. 21991. Hegel Geschichte des Erzbistums Köln, hg. v. E. Hegel. Köln Bd. 1 4991, Bd. 4 1979, Bd. 5 1978. Heiler F. Heiler: Die Ostkirchen. Neubearbeitung von „Urkirche und Ostkirche“. München 1971. Heimbucher M. Heimbucher: Die Orden und Kongregationen der katholischen Kirche, 3 Bde. Paderborn 21907-08, 4932-34 (in 2 Bdn.). Heimerl-Pree H. Heimerl - H. Pree: Kirchenrecht. Allgemeine Normen und Eherecht. Wien - New York 1983. Heinzelmann M. Heinzelmann: Gallische Prosopographie 260-527, in: Francia 10 (1982) 531-718. HE1B Handbuch der Elternbildung, hg. v. J. A. Hardegger, 2 Bde. Einsiedeln 1966. Hell Hellenika. Athen 1928ff. HelvSac Helvetia Sacra, hg. v. A. Bruckner, Abt. I ff. Bern 1972ff. Helyot P. Helyot: Histoire des ordres monastiques, religieux et militaires..., 8 Bde. Paris 1714-19; Neuaufl. un- ter dem Titel: Dictionnaire des ordres religieux, v. J. P. Migne, 4 Bde. Paris 1847-59. HEM History of the Ecumenical Movement 1517-1948, hg. v. R. Rouse u. St. Ch. Neill. London 1954 (deutsch: /Rouse-Neill). Hengel JH M. Hengel: Judentum und Hellenismus. Tübingen 4988. Hengst Westfälisches Klosterbuch. Lexikon der vor 1815 errichteten Stifte und Klöster von ihrer Gründung bis zur Aufhebung. TI. 1 Ahlen-Mülheim, hg. v. K. Hengst. Münster 1992. Henoch Henoch. Studi storicofilologici sull’Ebraismo. Turin 1979ff. Henriquez Ch. Henriquez: Menologium Cisterciense. Antwerpen 1630. HErß Handbuch der Erwachsenenbildung, hg. v. F. Pöggeler, 8 Bde. Stuttgart 1973-81. Herescu N. J. Herescu: Bibliographie de la litterature latine. Paris 1943. HerKorr Herder-Korrespondenz. Freiburg i. Br. 1946ff. Hermelink H. Hermelink: Das Christentum in der Menschheitsgeschichte von der Französischen Revolution bis zur Gegenwart, 3 Bde. Stuttgart - Tübingen 1951-55. Hesbert R. J. Hesbert: Antiphonale Missarum sextuplex. Brüssel 1935. Heyer F. Heyer: Konfessionskunde. Berlin - New York 1977. HeyJ The Heythrop Journal. A quarterly review of philosophy and theology. Oxford 1960ff. HFTh Handbuch der Fundamentaltheologie, hg. v. W. Kern, H. J. Pottmeyer u. M. Seckler, 4 Bde. Freiburg i. Br. 1985-88. HGBA Herders Großer Bibelatlas (The Times Atlas of the Bible, hg. v. J. B. Pritchard. London 1987), dt. Ausg., hg. u. bearb. v. O. Keel u. M. Küchler. Freiburg i. Br. 1989. HGIAL Historia General de la Iglesia en America Latina, Bd. Iff. Salamanca u.a. 1983ff. HGOFM Melchior a Pobladura: Historia generalis Ordinis Fratrum Minorum Capuccinorum, 4 Bde. Rom 1947-51. HGP Handbuch der Geschichte der Philosophie, hg. v. W. Totok. Frankfurt a. M. 1964ff. HGR Histoire Generale des Religions, Bd. 1-5. Paris 1948-52. HHistStD Handbuch der Historischen Stätten Deutschlands, Bd. 1 ff. Stuttgart 1958ff. HHistStÖ Handbuch der Historischen Stätten Österreichs, 2 Bde. Stuttgart 1966-70. HibJ The Hibbert Journal. A quarterly review of religion, theology and philosophy. London 1902ff. Hilgenfeld A. Hilgenfeld: Die Ketzergeschichte des Urchristentums. Leipzig 1884, Nachdr. Darmstadt 1963. Hilgers J. Hilgers: Der Index der verbotenen Bücher. Freiburg i. Br. 1904. HIP Handwörterbuch für internationale Politik, hg. v. W. Woyke. Opladen 4986. Hirsch E. Hirsch: Geschichte der neueren evangelischen Theologie im Zusammenhang mit den allgemeinen Be- wegungen des europäischen Denkens, 5 Bde. Gütersloh 1949-54. HIsl Handwörterbuch des Islam. Im Auftrag der Koninklijke Academie van Wetenschappen, Amsterdam, hg. v. A. J. Wensink u. J. H. Kramers. Leiden 1941. Hisp Hispania. Revista espanola de historia. Madrid 1940ff. HispSac Hispania Sacra. Revista de historia eclesiästica. Madrid 1948ff. Hist Historia. Zeitschrift für alte Geschichte. Wiesbaden 1950ff. HistJ Historical Journal. Cambridge 1958ff. (vgl. CHJ).
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 31 HistMun HistSaints HistSpir HIZ HJ HJLG HJWG HK HKG HKJA HLB H1D HLF HLK HLL HLVG HLW(M) HMar HMT HNT HÖ HO Hocedez Hochl HOK Hollstein D Hollstein G Holweck Holzapfel Hoogeweg N Hoogeweg P Hove Howald HP HPB1 HPG HPhG HPPs HPr HPrTh(A) HPrTh(B) HPTh HR HR(P) HRE HRG HRGem Historia Mundi, begr. v. F. Kern, 10 Bde. Bern - München 1952ff. Histoire des Saints et de la saintete chretienne, sous la direction scientifique de F. Chiovaro, J. Delu- meau, A. Mandouze, B. Plongeron, P. Riehe, C. Savart et A. Vauchez, 10 Bde. Paris 1986-88. L. Bouyer u.a.: Histoire de la spiritualite chretienne, 4 Bde. Paris 1960-67 (Bd.l: L. Bouyer: La spiritua- lite du Nouveau Testament et des Peres. 1960; Bd.2: J. Leclercq - F. Vandenbroucke - L. Bouyer: La spiritualite du Moyen-äge. 1961; Bd.3/1: L. Cognet: La spiritualite moderne. L'essor 1500-1650. 1967; Bd.4: L. Bouyer: La spiritualite orthodoxe et la spiritualite protestante et anglicane. 1965). Handbuch für Internationale Zusammenarbeit, koordiniert v. D. Dankwortt, Loseblattwerk. Baden-Ba- den 1977ff. Historisches Jahrbuch der Görres-Gesellschaft. Köln 1880ff., München 1950ff. Hessisches Jahrbuch für Landesgeschichte. Marburg 1951 ff. Hamburger Jahrbuch für Wirtschafts- und Gesellschaftspolitik, hg. v. E. Kantzenbach, B. Molter u. O. G. Mayer. Tübingen 1956ff. Handkommentar (seit 1906: Göttinger Handkommentar) zum Alten Testament. Göttingen 1892ff. Handbuch der Kirchengeschichte, hg. v. H. Jedin, 7 Bde. Freiburg i. Br. 1962-79. Handbuch kirchlicher Jugendarbeit, hg. v. G. Biemer, 4 Bde. Freiburg i. Br. 1985-88. Homiletisches Lesebuch. Texte zur heutigen Predigtlehre, hg. v. A. Beutel u.a. Tübingen 1986. Heiliger Dienst. Salzburg 1947ff. Histoire litteraire de la France, Bd. 1-12 hg. v. den Maurinern. Paris 1733-63; Bd. 13-36 hg. v. Institut de France. Paris 1814-1927; Bd. 1-29 Neudr. Paris 1865ff. Heilslehre der Kirche. Dokumente von Pius IX bis Pius XII, hg. v. P. Cattin u. H. Th. Conus, dt. v. A. Rohrbasser. Fribourg 1953. Handbuch der lateinischen Literatur der Antike, hg. v. R. Herzog u. P. L. Schmidt. München 1969ff. (= HAW 8). Das Heilige Land in Vergangenheit und Gegenwart, hg. v. V. Cramer u. G. Meinertz, 5 Bde. Köln 1939-50. Handbuch der Liturgiewissenschaft, hg. v. A.-G. Martimort u.a., 2 Bde. Freiburg i. Br. 1963-65 (vgl.: Martimort). Handbuch der Marienkunde, hg. v. W. Beinert u. H. Petri. Regensburg 1984. Handwörterbuch der musikalischen Terminologie. Wiesbaden 1972ff. Handbuch zum Neuen Testament. Tübingen 1907ff. Handbuch der Ökumenik, hg. v. H. J. Urban u. H. Wagner, 3 Bde. Paderborn 1985-87. Handbuch der Orientalistik. Leiden 1948ff. E. Hocedez: Histoire de la Theologie au XIXe siede. Brüssel - Paris Bd. 1 1948, Bd. 2 1952, Bd. 3 1947. Hochland. München 1903-71 (1972-74: Neues Hochland). Handbuch der Ostkirchenkunde, hg. v. E. v. Ivänka, J. Tyciak u. P. Wiertz. Düsseldorf 1971. Neu erar- beitete Ausgabe, hg. v. W. Nyssen, H.-J. Schulz u. P. Wiertz, 3 Bde. Düsseldorf 1984ff. F. W. Hollstein: Dutch and Flemish engravings, etchings and woodcuts. Amsterdam 1949ff. F. W. Hollstein: German engravings, etchings and woodcuts. Amsterdam 1968ff. F. H. Holweck: A Bibliographical Dictionary of the Saints. St. Louis 1924. H. Holzapfel: Handbuch der Geschichte des Franziskanerordens. Freiburg i. Br. 1909. H. Hoogeweg: Verzeichnis der Stifter und Klöster Niedersachsens vor der Reformation. Hannover - Leipzig 1908. H. Hoogeweg: Die Stifter und Klöster der Provinz Pommern, 2 Bde. Stettin 1924-25. A. van Hove: Commentarium Lovaniense in Codicem Iuris Canonici I, Tom. I-V Mecheln 1928ff., I Pro- legomena 21945. E. Howald - A. Dempf - Th. Litt: Geschichte der Ethik vom Altertum bis zum Beginn des 20. Jahrhun- derts. München 21981. Handbuch der Philosophie, hg. v. E. Ströker u. W. Wieland. Freiburg i. Br. - München 1981 ff. Historisch-politische Blätter für das katholische Deutschland, hg. v. F. Binder u. G. Jochner, 171 Bde. München 1838-1923. Handbuch pädagogischer Grundbegriffe, hg. v. J. Speck u. G. Wehle. 2 Bde. München 1970. Handbuch philosophischer Grundbegriffe, hg. v. H. Krings, H. M. Baumgartner u. C. Wild, 3 Bde. Mün- chen 1973-74. Handbuch der Pastoralpsychologie, hg. v. I. Baumgartner. Regensburg 1990. Handbuch der Predigt, bearb. v. K.H. Bieritz u.a. Berlin 1990. Handbuch der Praktischen Theologie, bearb. v. H. Ammer u.a., 3 Bde. Berlin (Ost) 1975-78. Handbuch der Praktischen Theologie, hg. v. P. C. Bloth u.a., Bd. 1-4, Gütersloh 1975-87. Handbuch der Pastoraltheologie, hg. v. F. X. Arnold, K. Rahner, V. Schurr u. L. M. Weber, 5 Bde. Frei- burg i. Br. Bd. 1-4 1964-69, Bd. 1-3 21970-72, Bd. 5 = Lexikon der Pastoraltheologie, hg. v. F. Kloster- mann, K. Rahner u. H. Schild 1972. History of religions. Chicago, 111. 1961 ff. Histoire des Religions, hg. v. H.-Ch. Puech, 3 Bde. Paris 1970-76. Handbuch religiöser Erziehung, hg. v. W. Böcker, H.-G. Heimbrock u. E. Kerkhoff, 2 Bde. Düsseldorf 1986. Handbuch der Religionsgeschichte, hg. v. J. P. Asmussen u.a., 3 Bde. Göttingen 1972-73. Handbuch Religiöse Gemeinschaften, hg. v. H. Reller u. M. Kiessig. Gütersloh 31985.
32 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER HRGF Handwörterbuch religiöser Gegenwartsfragen, hg. v. U. Ruh, D. Seeber u. R. Walter. Freiburg i. Br. 1986. HRP Handbuch der Religionspädagogik, hg. v. E. Feifel, R. Leuenberger, G. Stachel u. K. Wegenast, 3 Bde. Gütersloh - Zürich 21977-78. HRPG Handbuch religionspädagogischer Grundbegriffe, hg. v. G. Bitter u. G. Miller, 2 Bde. München 1986. HRW(L) Handbuch der Religionswissenschaft, hg. v. J. Leipoldt. Berlin 1922. HRW(M) Handbuch der Religionswissenschaft, hg. v. G. Mensching. Berlin 1948. HRWG Handbuch religionswissenschaftlicher Grundbegriffe, hg. v. H. Cancik u.a., Bd. Iff. Stuttgart u.a. 1988ff. HS Historische Studien, hg. v. E. Ebering. Berlin 1896ff. HSAT Die Heilige Schrift des Alten Testaments übersetzt und erklärt. Bonn 1923ff. HSKR Handbuch des Staatskirchenrechts der Bundesrepublik Deutschland, hg. v. E. Friesenhahn u. U. Scheu- ner in Verb. m. J. Listl, 2 Bde. Berlin 1974-75. HSNT Die Heilige Schrift des Neuen Testaments übersetzt und erklärt. Bonn 1931 ff. HSTh Handbuch systematischer Theologie, hg. v. C. Ratschow. 18 Bde. Gütersloh 1979ff. HSWR Harvard studies in world religions. Cambridge, Mass. 1964ff. HThG Handbuch theologischer Grundbegriffe, hg. v. H. Fries, 2 Bde. München 1962-63. HThG(dtv) Handbuch theologischer Grundbegriffe, hg. v. H. Fries, Taschenbuchausgabe, 4 Bde. 1973-74. HThK Herders Theologischer Kommentar zum Neuen Testament. Freiburg i. Br. 1953ff. HThR The Harvard Theological Review, Cambridge, Mass. 19O6ff. Huber R. M. Huber: A documented history of the franciscan Order 1182-1517. Milwaukee 1944. HUCA Hebrew Union College Annual. Cincinnati 1924ff. Hueber F. Hueber: Menologium Sanctorum, Beatorum... ex triplici ordine. München 1698. Hugo Ch. L. Hugo: S. Ordinis Praemonstratensis annales, 2 Bde. Nancy 1734-36. Hummel G R. Hummel: Gurus in Ost und West. Stuttgart 1984. Hummel I R. Hummel: Indische Mission und neue Frömmigkeit im Westen. Religiöse Bewegungen Indiens in west- lichen Kulturen. Stuttgart 1980. Hunger H. Hunger: Die hochsprachliche profane Literatur der Byzantiner. München 1978 (= HAW 12,5,1). Hunold-Korff Die Welt für morgen. Ethische Herausforderungen im Anspruch der Zukunft, hg. v. G. Hunold u. W. Korff. München 1986. Hurter H. Hurter: Nomenclator literarius theologiae catholicae, 6 Bde. Innsbruck ?1903-13; Bd. 141926 hg. v. F. Pangerl (Nachdr. New York 1962). Hutten K. Hutten: Seher, Grübler. Enthusiasten. Das Buch der traditionellen Sekten und religiösen Sonderbe- wegungen. Stuttgart 121982. HV Historische Vierteljahresschrift. Leipzig 1898-1937 (bis 1898: DZGW). HVk Handbuch der Verkündigung, hg. v. B. Dreher, N. Greinacher u. F. Klostermann, 2 Bde. Freiburg i. Br. 1970. HWB Handbuch wissenschaftstheoretischer Begriffe, hg. v. J. Speck, 3 Bde. Stuttgart - Göttingen 1980. HWDA Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens, hg. v. H. Bächtold-Stäubli, 10 Bde. Berlin - Leipzig 1927-42. HWP Historisches Wörterbuch der Philosophie, hg. v. J. Ritter u.a. Basel 1971 ff. HWR Historisches Wörterbuch der Rhetorik, hg. v. G. Ueding u. W. Jens. 10 Bde. Tübingen 1992ff. HWS Handwörterbuch der Soziologie, hg. v. A. Vierkandt. Stuttgart 1931. HZ Historische Zeitschrift. München 1859ff. IBartsch The Illustrated Bartsch. New York 1978ff. IBHS International bibliography of historical Sciences. Paris 1926ff. IBMR International bulletin of missionary research, hg. v. Overseas Ministries Study Center. Ventnor, N.J. 1981 ff. IBWJ IBW-Journal. Informationsdienst des Deutschen Instituts für Bildung und Wissen. Frankfurt a. M. 1963 ff. ICC The International Critical Commentary of the Holy Scriptures of the Old and New Testaments. Edin- burgh 1895 ff. ICUR Inscriptiones Christianae urbis Romae septimo saeculo antiquiores, hg. v. J. B. de Rossi u. A. Silvagni, 2 Bde. Rom 1862-88; Suppl. 1915; NS 1922ff. IDB The interpreter’s dictionary of the Bible. An illustrated encyclopedia, hg. v. G. A. Buttrick u.a., 5 Bde. Nashville 1962-76. IEJ Israel Exploration Journal. Jerusalem 1950ff. IER The Irish ecclesiastical record. Dublin 1864 ff. IESS International Encyclopedia of the Social Sciences, hg. v. D. L. Sills, 17 Bde. New York - London 1968, Nachdr. 1972. IGLS Inscriptions grecques et latines de la Syrie, Bd.lff. Paris 1929ff. IHS Irish Historical Studies. Dublin 1938ff. IJMSS International journal of moral and social studies. London 1986ff. URS Internationales Jahrbuch für (seit 1975: Wissens- und) Religionssoziologie, hg. v. G. Dux u. Th. Luck- mann. Köln 1965-78. IKaZ Internationale katholische Zeitschrift Communio. Frankfurt a. M. 1972ff.
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 33 IKZ Internationale Kirchliche Zeitschrift. Bern 191 Iff. ILCV E. Diehl: Inscriptiones latinae christianae veteres, 3 Bde. Berlin 1925-31,21961 (hg. v. H.-I. Marrou). Illhardt F. J. Illhardt: Medizinische Ethik. Ein Arbeitsbuch. Berlin 1985. IlSac D. Farlati: Illyricum sacrum, 8 Bde., Bd. 5-8 bearb. v. J. Coleti. Venedig 1751-1819. IMR Indian missiological Review, hg. v. Sacred Heart Theological College, Shillong. Bombay 1979ff. Inst J. Calvin: Christianae Religionis Institutio (v. 1559) (in: Opera selecta, 5 Bde., hg. v. P. Barth, W. Niesel u. D. Scheuner. München 1926-39). Interp. Interpretation. A journal of bible and religion. Richmond 1947ff. loR Iconography of Religions, hg. v. Th. P. van Baaren u. a. Leiden 1970ff. IP /RPR.IP Iren Irenikon. Amay-Chevetogne 1926 ff. IRM International Review of Missions (seit 1970: of Mission). Edinburgh u.a. 1912ff. ISBE International Standard Bible encyclopedia, 5 Bde. Chicago (1915) 21930. Isenburg W. K. Prinz v. Isenburg: Stammtafeln zur Geschichte der europäischen Staaten, hg. v. F. Baron Freytag v. Loringhoven, 4 Bde. Marburg 1936-37,21953ff. Ist Istina. Boulogne-sur-Seine 1954ff. IThQ The Irish Theological Quarterly. Dublin 1906-22,1951 ff. ITS Indian Theological Studies. Bangalore 1977ff. ItSac F. Ughelli: Italia sacra sive de episcopis Italiae etc., 9 Bde. Rom 1643-62; 2. Aufl. v. N. Coleti, Venedig 1717-22 (in 10 Bdn.). lusC lus Canonicum. Pamplona 1961 ff. lusE lus Ecclesiasticum. Rom 1989 ff. lusPont lus Pontificium seu Ephemerides urbanae ad canonicas disciplinas spectantes. Rom 1921 ff. IZBG Internationale Zeitschriftenschau für Bibelwissenschaft und Grenzgebiete. Stuttgart - Düsseldorf 1952 ff. JA Journal Asiatique. Paris 1822ff. JAC Jahrbuch für Antike und Christentum. Münster 1958ff. Jackson-Lake F. J. Foakes Jackson - K. Lake: The Beginnings of Christianity, 5 Bde. London 1920-33. Jaffe BRG Bibliotheca rerum Germanicarum, hg. v. Ph. Jaffe, 6 Bde. Berlin 1864-73, Neudr. Aalen 1964. Jaffe Regg Ph. Jaffe: Regesta pontificum Romanorum ad a. p. Chr. n. MCXCVIII. Leipzig 1851; 21881-88 in 2 Bdn., besorgt v. S. Löwenfeld. F. Kaltenbrunner u. P. Ewald: photomechan. Nachdr. Graz 1956. JAJS Journal of the Association for Jewish Studies. Cambridge, Mass. 1976ff. Janauschek L. Janauschek: Origines Cistercienses, Bd. 1. Wien 1877. Janin E R. Janin: Les eglises orientales et les rites orientaux. Paris 41955. Janin G R. Janin: La geographie ecclesiastique de Tempire byzantin, Bd. 1/3: Les eglises et les monasteres. Paris 1953,21969. Janssen J. Janssen: Geschichte des deutschen Volkes seit dem Ausgang des Mittelalters, fortges. v. L. v. Pastor, 8 Bde. Freiburg i. Br. 1876-94; Bd. 1-3 19-201913-17, Bd. 4-6 171924, Bd. 7-8 151924. JAOS Journal of the American Oriental Society. New Haven 1843ff. JapRel Japanese Religions. Kyoto u.a. 1959ff. JBE Journal of Business Ethics. Dordrecht 1982ff. JBL Journal of (bis 1888: the Society of) biblical literature. Philadelphia 1881 ff. JBL. MS Journal of biblical literature. Monograph series. Philadelphia 1946-79 (vgl. SBLMS). JBM Jahrbuch der Berliner Museen. Berlin 1959ff. JbM Jahrbuch Mission. Hamburg 1986ff. (vgl. EvMis u. JEM). JBR Journal of bible and religion. Boston 1937-66. JBrKG Jahrbuch für brandenburgische Kirchengeschichte. Berlin 1904-43. JBT Journal of black theology. Atteridgeville 1987ff. JCCHS Journal of the Canadian church history society. Toronto 1950ff. JCSW Jahrbuch für christliche Sozialwissenschaften. Münster 1968ff. JCW Jahrbuch für (bis 1937: der) Caritaswissenschaft (ab 1957: und Caritasarbeit). Freiburg i. Br. 1927-38, 1957-68 (vgl. Caritas). JDh Journal of Dharma. International quarterly of world religions, hg. v. Centre for the Study of World Reli- gions, Dharmaram College. Bangalore 1975ff. Jdl Jahrbuch des deutschen archäologischen Instituts. Berlin 1886ff. (1843-85: Archäologische Zeitung) (vgl. AA). JDtG Jahrbücher der deutschen Geschichte, hg. v. der Historischen Kommission der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. München 1866ff. JE Jewish Encyclopedia, hg. v. J. Singer, 12 Bde. New York - London (1901-06) 21925. JEA Journal of Egyptian Archaeology. London 1914 ff. Jedin H. Jedin: Geschichte des Konzils von Trient. Freiburg i. Br. Bd. 1 31977, Bd. 2 21978, Bd. 3 21982, Bd. 4/1 u. 2 1976. ' Jeev Jeevadhara. A Journal of Christian Interpretation. Kattayam 1971 ff. JEH The Journal of Ecclesiastical History. London 1950ff. JEM Jahrbuch evangelischer Mission. Hamburg 1957-68 (vgl. EvMis u. JbM). Jerphanion G. de Jerphanion: La voix des monuments, 2 Bde. Paris 1932-38.
34 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER JET JFLF JGMOD JGO JHS JHSt JIB JJS JK JKAW JKGV JKSW JL JLH JLW JMB JME JMEth JMP JMPh JMRS JMyTh JNES JNWSL JOB JÖBG Jöcher Jodi Jone JPaCo JPKS JPOS JPsT JQR JR JRAS JRE JRSt JSG JSHRZ JSJ JSNT JSNT. S JSOR JSOT JSOT.S JSR JSSt JSW JThS JTSt Jud Jugie Jurist JusEcc Julian DH Jungmann GL Jungmann K Jungmann LE Jungmann MS Journal of empirical theology. Nimwegen 1989 ff. Jahrbuch für fränkische Landesforschung. Erlangen u. a. 1935 ff. Jahrbuch für die Geschichte (1952: des deutschen Ostens) Mittel- und Ostdeutschlands. Berlin 1953 ff. Jahrbücher für Geschichte Osteuropas. München 1936-41,1953ff. Journal of Hellenic Studies. London 1880ff. Journal of Hebraic studies. New York 1969ff. Journal International de Bioethique. Lyon 1990ff. Journal of Jewish Studies. London 1948ff. Junge Kirche. Dortmund 1933ff. (Bursians) Jahresbericht über die Fortschritte der klassischen Altertumswissenschaft. Leipzig 1873-1944. Jahrbuch des Kölnischen GeschichtsVereins. Köln 1912-41,1950ff. Jahrbuch der Kunsthistorischen Sammlungen in Wien. Wien 1883ff. Jüdisches Lexikon, hg. v. G. Herlitz u. B. Kirschner, 4 Bde. Berlin 1927-30. Jahrbuch für Liturgik und Hymnologie. Kassel 1955ff. Jahrbuch für Liturgiewissenschaft. Münster 1921-41. Reg.-Bd. 1982 (ab 1950: ALW). Japan missionary bulletin. hg. v. Oriens Institute for religious research. Tokio 1959ff. Journal des missions evangeliques. Paris 1826ff. Journal of medical Ethics. London 1975ff. Journal of the Moscow Patriarchate. Moskau 1972ff. (vgl. ZMP). Journal of medicine and philosophy. Chicago 1976ff. Journal of medieval and renaissance studies. Durham, N. C. 1971 ff. Jahrbuch für mystische Theologie (1956-59: Mystische Theologie. Jahrbuch). Klosterneuburg 1955ff. Journal of Near Eastern Studies. Chicago 1942ff. Journal of Northwest Semitic languages. Leiden 1971 ff. Jahrbuch der österreichischen Byzantinistik. Wien 1969ff. (bis 1968: JÖBG). Jahrbuch der österreichischen byzantinischen Gesellschaft. Wien 1951-68 (seit 1969: JÖB). Ch. G. Jöcher: Allgemeines Gelehrten-Lexikon. Leipzig Bd. 1-6 21810-22, Bd. 7 1897. F. Jodi: Geschichte der Ethik als philosophischer Wissenschaft, 2 Bde. Stuttgart31920. H. Jone: Gesetzbuch der lateinischen Kirche, 3 Bde. Paderborn 21950-53. Journal of pastoral counseling. New Rochelle, N. Y. 1966ff. Jahrbuch der (Königlich) Preußischen Kunstsammlungen. Berlin 1880-1943. Journal of the Palestine Oriental Society. Leipzig - Jerusalem 1920-48. Journal of psychology and theology. Rosemead. Calif. 1973ff. The Jewish Quarterly Review. Philadelphia 1889ff. The Journal of Religion. Chicago 1921 ff. Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. London 1833ff. Journal of religious ethics. Waterloo, Ont. 1973ff. Journal of religious studies. Patiala 1969ff. Jahrbuch für schweizerische Geschichte. Zürich 1876-1920 (vgl. SZG u. ZSG). Jüdische Schriften aus hellenistisch-römischer Zeit, hg. v. W. G. Kümmel. Gütersloh 1973ff. Journal for the study of Judaism in the Persian, Hellenistic and Roman period. Leiden 1970ff. Journal for the study of the New Testament. Sheffield 1978ff. Journal for the study of the New Testament. Supplement series. Sheffield 1978ff. Journal of the Society of oriental Research. Chicago 1917-32. Journal for the study of the Old Testament. Sheffield 1976ff. Journal for the study of the Old Testament. Supplement series. Sheffield 1976ff. Journal for the study of religion. Pietermaritzburg 1988ff. Journal of Semitic Studies. Manchester 1956ff. Jahrbuch für Sozial Wissenschaft. Göttingen 1950ff. The Journal of theological Studies. London 1899ff. Judaistische Texte und Studien. Hildesheim 1972ff. Judaica. Beiträge zum Verständnis des jüdischen Schicksals in Vergangenheit und Gegenwart. Zürich 1945 ff., Basel 1981 ff. M. Jugie: Theologia dogmatica Christianorum orientalium ab ecclesia catholica dissidentium, 5 Bde. Pa- ris 1926-35. A Dictionary of Hymnology. Setting forth the origin and history of Christian hymns of all ages and na- tions..., hg. v. J. Julian, 2 Bde. London 21907 (= New York 1957). . J. A. Jungmann: Gewordene Liturgie. Innsbruck 1941. J. A. Jungmann: Katechetik. Wien 21955. , J. A. Jungmann: Liturgisches Erbe und pastorale Gegenwart. Innsbruck 1960. > J. A. Jungmann: Missarum sollemnia. Eine genetische Erklärung der römischen Messe, 2 Bde. Wien 51962. The Jurist. New York 1941 ff. Jus Ecclesiasticum. Beiträge zum evangelischen Kirchenrecht und zum Staatskirchenrecht. München - Tübingen 1965 ff.
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 35 JVK Jahrbuch für Volkskunde, im Auftrag der Görres-Gesellschaft hg. v. W. Brückner u. N. Graß, Neue Fol- ge. Würzburg - Innsbruck - Fribourg 1978ff. (1936-38: Volk und Volkstum. Jahrbuch für Volkskunde). JWCI Journal of the Warburg and Courtauld Institutes. London 1937ff. JZWL Jüdische Zeitschrift für Wissenschaft und Leben. Breslau 1862-75. Kaczynski KaEK KAI Kairos Kalde Kanon KantSt Karrer Karst G Kasper G Kasper J KAT KAT3 Katßl KatWB Kaufmann A Kaufmann E KBL2 KEK Kelly G Kelly LP Kennedy Kenney Kerler KGA KGMG KH Enchiridion documentorum instaurationis liturgicae, hg. v. R. Kaczynski, 2 Bde. Bd. 1 Turin 1976, Bd. 2 Rom 1988. Katholischer Erwachsenen-Katechismus. Das Glaubensbekenntnis der Kirche, hg. v. der Deutschen Bi- schofskonferenz. Kevelaer u. a. 1985. Kanaanäische und aramäische Inschriften, hg. v. H. Donner u. W. Rolling, 3 Bde. Wiesbaden 31967-69. Kairos. Zeitschrift für Religionswissenschaft und Theologie. Salzburg 1959-88 (vgl. ZJR). F. Kalde: Authentische Interpretationen zum Codex Iuris Canonici (1984-89). Metten 1990. Kanon. Jahrbuch der Gesellschaft für das Recht der Ostkirche. Wien 1973ff. Kant-Studien. Philosophische Zeitschrift, begr. v. H. Vaihinger. Berlin 1896ff., Leipzig 1938ff. Handbuch der praktischen Gemeindearbeit, hg. v. L. Karrer. Freiburg i. Br. 1990. J. Karst: Litterature georgienne chretienne. Paris 1934. W. Kasper: Der Gott Jesu Christi. Mainz 1982. W. Kasper: Jesus der Christus. Mainz 1974. Kommentar zum Alten Testament. Leipzig 1913ff. Die Keilinschriften und das Alte Testament, hg. v. E. Schrader. Berlin 31903. Katechetische Blätter. München 1875 ff. Katechetisches Wörterbuch, hg. v. L. Lentner u.a. Freiburg i. Br. 1961. C. M. Kaufmann: Handbuch der christlichen Archäologie. Paderborn 31922. C. M. Kaufmann: Handbuch der altchristlichen Epigraphik. Freiburg i. Br. 1917. L. Köhler - W. Baumgartner (Hg.): Lexicon in Veteris Testament! Libros. Leiden 21958. Kritisch-exegetischer Kommentar über das Neue Testament. Göttingen 1832ff. J. N. D. Kelly: Altchristliche Glaubensbekenntnisse. Geschichte und Theologie. Göttingen 1972. J. N. D. Kelly: Reclams Lexikon der Päpste. Stuttgart 1988. V. L. Kennedy: The Saints of the Canon of the Mass. Rom 1938. J. F. Kenney: The Sources for the Early History of Ireland. An Introduction and Guide. Bd. 1: Ecclesia- stical. New York 1929, Nachdr., verb. v. L. Bieler. New York 1966. D. Kerler: Die Patronate der Heiligen. Ulm 1905. Nachdr. Hildesheim 1968. Kirchengeschichtliche Abhandlungen. Breslau 1902-20 (vgl. BSHT). Kirchengeschichte als Missionsgeschichte, hg. v. H. Frohnes, H.W. Gensichen u. G. Kretschmar. Bd. 1 hg. v. H. Frones u. U. W. Knorr, Bd. 2/1 hg. v. K. Schäferdiek. München 1974-78. Kirchliches Handbuch (1907-1943: für das katholische Deutschland). (Amtliches) statistisches Jahrbuch (der katholischen Kirche Deutschlands) der Bistümer im Bereich der Deutschen Bischofskonferenz. Köln 195 Iff. KIG Die Kirche in ihrer Geschichte. Ein Handbuch, begr. v. K. D. Schmidt u. E. Wolf, hg. v. B. Moeller, Bd. Iff. Göttingen 1961 ff. Kirch C. Kirch - L. Ueding: Enchiridion fontium historiae ecclesiasticae antiquae. Freiburg i. Br. 91965. Kirsch F J. P. Kirsch: Der stadtrömische christliche Festkalender im Altertum. Münster 1924. Kirsch T J. P. Kirsch: Die römischen Titelkirchen im Altertum. Paderborn 1918. KiW Die Kirche in der Welt (Katholisches Loseblattlexikon). Münster 1948ff. KJ Kirchliches Jahrbuch für die evangelische Kirche in Deutschland. Gütersloh 1873ff. KKD J. Auer - J. Ratzinger: Kleine katholische Dogmatik, 9 Bde. Regensburg 1970ff. KKSMI Konfessionskundliche Schriften des Johann-Adam-Möhler-Instituts. Paderborn 1957ff. KKTS Konfessionskundliche und kontroverstheologische Studien. Paderborn 1959ff. Kl Kleronomia. Thessalonike (Patriarchal Institute for Patristic Studies) 1969ff. Kiaiber Katholische Kontroverstheologen und Reformer des 16. Jahrhunderts. Ein Werkverzeichnis, hg. v. W. Kiaiber. Münster 1978 (= RGST 116). K1B1 Klerusblatt. München 1925 ff. KLfG Kritisches Lexikon zur fremdsprachigen Gegenwartsliteratur, hg. v. H. L. Arnold. München 1983ff. KLG Kritisches Lexikon zur deutschsprachigen Gegenwartsliteratur, hg. v. H. L. Arnold. München 1978ff. K1KK Kleines Konzilskompendium, hg. v. K. Rahner u. H. Vorgrimler. Freiburg i.Br. 1966 u.ö. Klostermann-Müller Pastoraltheologie. Ein entscheidender Teil der josephinischen Studienreform 1777-1977, hg. v. F. Klostermann u. J. Müller. Wien 1977. Klostermann-Zerfaß Praktische Theologie heute, hg. v. F. Klostermann u. R. Zerfaß. München - Mainz 1974. KM Die katholischen Missionen. Freiburg i. Br. 1873ff. KMJ Kirchenmusikalisches Jahrbuch. Regensburg 1886-1935. Köln 1936ff. Knopf-Krüger-Ruhbach Ausgewählte Märtyrerakten. Neubearb. der Knopfschen Ausg. v. G. Krüger. 4. Aufl. mit ei- nem Nachtrag v. G. Ruhbach. Tübingen 1965. Knowles-Hadcock D. Knowles - R. N. Hadcock: Medieval Religious Houses, England and Wales. London - New York - Toronto 1953. KNT KO Koch Kommentar zum Neuen Testament. Leipzig 1903ff. Kirche im Osten. Stuttgart 1958ff. L. Koch: Jesuitenlexikon. Paderborn 1934.
36 Koehler DG Köhler BF Kolakowski König H König W Kopp Korff M Korff N Körner Köstler KP KQT KRA Krämer Kraus RE Krausen Kristeller Krumbacher KSL KStT KThD KTU KuD Künstle Kuttner KW KWCO Kyrios KZfSS KZS LÄ Labbe Laemmer Lama Lanata Landgraf D Landgraf E Langlois Lanteri E Lanteri S Lanzoni Laogr LASBF Latourette E Latourette R LAud LAW LChM LCI Le Bras D Le Bras S Le Paige Le Quien ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER W. Koehler: Dogmengeschichte als Geschichte des christlichen Selbstbewußtseins, 2 Bde. Zürich31951. H.-J. Köhler: Bibliographie der Flugschriften des 16. Jahrhunderts, TI. Iff., Bd.Iff. Tübingen 1991 ff. L. Kolakowski: Hauptströmungen des Marxismus, 3 Bde. München 1977-79. Christus und die Religionen der Erde. Handbuch der Religionsgeschichte, hg. v. F. König, 3 Bde. Wien 21956. Religionswissenschaftliches Wörterbuch, hg. v. F. König. Freiburg i. Br. 1956 (vgl. LRel). C. Kopp: Die heiligen Stätten der Evangelien. Regensburg 1959. W. Korff: Wie kann der Mensch glücken? Perspektiven der Ethik. München 1985. W. Korff: Norm und Sittlichkeit. Mainz 1973, Freiburg i. Br. 21985. J. Körner: Bibliographisches Handbuch des deutschen Schrifttums. Bern 31949. R. Köstler: Wörterbuch zum Codex iuris canonici. München (1928-)1930. Der Kleine Pauly. Lexikon der Antike, hg. v. K. Ziegler, W. Sontheimer u. H. Gärtner, 5 Bde. München 1964-75. Konkordanz zu den Qumrantexten, hg. v. K. G. Kuhn. Göttingen 1960. Kirchenrechtliche Abhandlungen, begr. v. U. Stutz. Stuttgart 1902-38. P. Krämer: Kirchenrecht. 2 Bde. Stuttgart - Berlin - Köln 1992. F. X. Kraus: Real-Encyclopädie der christlichen Altertümer, 2 Bde. Freiburg i. Br. 1882-86. E. Krausen: Die Klöster des Zisterzienserordens in Bayern. München 1953. P. O. Kristeller: Iter Italicum. A finding list of uncatalogued or incompletely catalogued humanistic ma- nuscripts of the Renaissance, Bd. Iff. London - Leiden 1963ff. K. Krumbacher: Geschichte der Byzantinischen Literatur. München 1890; 2. Aufl. unter Mitwirkung v. A. Ehrhard u. H. Geizer. München 1897 (Nachdr.: New York 1958). Katholisches Soziallexikon, hg. v. A. Klose. Innsbruck 21980. Kanonistische Studien und Texte, hg. v. A. M. Koeninger. Bonn 1928-51. H. Fries - G. Schwaiger: Katholische Theologen Deutschlands im 19. Jahrhundert, 3 Bde. München 1975. M. Dietrich - O. Loretz - J. Sanmartin: Die keilalphabetischen Texte aus Ugarit. Neukirchen-Vluyn 1976. Kerygma und Dogma. Göttingen 1955ff. K. Künstle: Ikonographie der christlichen Kunst. Bd. 1: Prinzipienlehre - Hilfsmotive - Offenbarungs- tatsachen. Freiburg i. Br. 1928; Bd. 2: Ikonographie der Heiligen. Ebd. 1926. St. Kuttner: Repertorium der Kanonistik (StT 71). Rom 1937. Die Kirchen der Welt, hg. v. H. H. Harms, 20 Bde. Stuttgart 1959-88. Kleines Wörterbuch des Christlichen Orients, hg. v. J. Aßfalg in Verb. m. P. Krüger. Wiesbaden 1975. Kvrios. Vierteljahresschrift für Kirchen- und Geistesgeschichte Osteuropas. Berlin u.a. 1936-42, NS 1960-74. Kölner Zeitschrift für Soziologie und Sozialpsychologie. Opladen 1955ff. Kölner Zeitschrift für Soziologie (seit 1955:) und Sozialpsychologie. Opladen 1948ff. Lexikon der Ägyptologie. Wiesbaden 1972ff. Sacrosancta Concilia, hg. v. Ph. Labbe u. G. Cossart, 17 Bde. Paris 1671 ff.; Neuaufl. v. Coleti in 25 Bdn. Venedig 1728-33. H. Laemmer: Scriptorum Graeciae orthodoxae bibliotheca selecta. Freiburg i. Br. 1864. Ch. de Lama: Bibliotheque des ecrivains de la Congregation de Saint-Maur. München - Paris 21882. G. Lanata: Gli atti dei martiri come documenti processuali. Mailand 1973. A. M. Landgraf: Dogmengeschichte der Frühscholastik, Bd. 1/1 - 4/2. Regensburg 1952-56. A. M. Landgraf: Einführung in die Geschichte der theologischen Literatur der Frühscholastik unter dem Gesichtspunkt der Schulenbildung. Regensburg 1948 (span. Übers. Barcelona 1956). Ch. V. Langlois: Collection des historiens anciens et modernes de PArmenie, 2 Bde. Paris 1868-69. J. Lanteri: Eremi sacrae Augustinianae, 2 Tie. Rom 1874-75. J. Lanteri: Postrema saecula sex religionis Augustinianae, Bd. 1-2. Tolentino 1858-59. Bd. 3 Rom 1860. F. Lanzoni: Le diocesi d’Italia dalle origini al principio del secolo VII. 2 Bde. Faenza 21927 (StT 35.1-2). Neudr. Modena 1980. Laographia. Athen 1907ff. Liber annuus. Studium biblicum Franciscanum. Jerusalem 1980ff. (bis 1979: SBFLA). K. S. Latourette: A History of the Expansion of Christianity, 7 Bde. New York - London 1937-45. K. S. Latourette: Christianity in a Revolutionary Age. A History of Christianity in the Nineteenth and Twentieth Century, 5 Bde. New York 1958-62. Lexikon der audio-visuellen Bildungsmittel, hg. v. H. Heinrichs. München 1971. Lexikon der Alten Welt, hg. v. C. Andresen, H. Erbse u.a. Zürich - Stuttgart 1965. Lexikon der christlichen Moral, hg. v. K. Hörmann. Innsbruck 1976. Lexikon der christlichen Ikonographie, begr. v. E. Kirschbaum, hg. v. W. Braunfels, Bd. 1-4: Allgemei- ne Ikonographie, Bd. 5-8: Ikonographie der Heiligen. Freiburg i. Br. 1968-75, Nachdr. 1990. Histoire du droit et des institutions de TEglise en Occident, hg. v. G. Le Bras. Bd. Iff. Paris 1955ff. G. Le Bras: Etudes de sociologie religieuse. Paris Bd. 1 1955, Bd. 2 1956. J. Le Paige: Bibliotheca Praemonstratensis Ordinis. Paris 1633. M. Le Quien: Oriens christianus, 3 Bde. Paris 1740, Nachdr. Graz 1958.
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 37 Lebreton LebZeug Leclercq LeDiv Leeuw LEF LegAur Legrand A Legrand B Legrand C Lelong Lemesevskij Leit Lenssen Lercher Leroquais B Leroquais P Leroquais Ps Leroquais S Levy LexCap LexFrau LF Lhotsky Lindner B Lindner M Lindner S LingBibl Link LitHor LittSAE LitWo LitWo. S LJ LJGG LK LKat LKDog LLex LM LMA LMed LMG LMiss J. Lebreton: Histoire du dogme de la Trinite, 2 Bde. Paris 41928. Lebendiges Zeugnis. Paderborn 1952ff. H. Leclercq: Les Martyrs, 15 Bde. Paris 21902-13. Lectio divina. Paris 1946 ff. G. van der Leeuw: Phänomenologie der Religion. Tübingen 21956. Lexikon exegetischer Fachbegriffe, hg. v. P.-G. Müller. Stuttgart u.a. 1985. Jacobi a Voragine Legenda Aurea, vulgo Historia Lombardica dicta, recensuit Th. Graesse. Breslau 31890, Nachdr. Osnabrück 1965. E. Legrand: Bibliographie hellenique ... au 15e et 16e siecles, 4 Bde, Bd. 4 hg. v. H. Pernot. Paris 1885-1906, Nachdr.: o.O., o. J. E. Legrand: Bibliographie hellenique ... au 17e siede, 5 Bde. Paris 1894-1903, Nachdr.: o.O., o. J. E. Legrand: Bibliographie hellenique ... au 18e siede, hg. v. L. Petit u. H. Pernot, 2 Bde. Paris 1918-28, Nachdr.: o.O., o. J. Leiturgia. Handbuch des evangelischen Gottesdienstes, hg. v. K. F. Müller u. W. Blankenburg, 5 Bde. Kassel 1952-70. J. Lelong: Bibliotheque historique de la France. Paris 1719,21768-78 (in 5 Bdn.). M. Lemesevskij: Die russischen orthodoxen Bischöfe von 1893-1965, bis zur Gegenwart ergänzt v. C. Pa- tock, 6 Bde. Erlangen 1979-89. L. Lemmens: Geschichte der Franziskanermissionen. Münster 1929. Lemmens Lengeling OE E. J. Lengeling: Die neue Ordnung der Eucharistiefeier. Allgemeine Einführung in das römische Meß- buch. Einleitung und Kommentar. Münster 1970. Lengeling SC Die Konstitution des Zweiten Vatikanischen Konzils über die Heilige Liturgie (Sacrosanctum Conci- lium). Lat.-dt. Text mit einem Kommentar v. E. J. Lengeling. Münster 1964. S. Lenssen: Hagiologium Cisterciense. Tilburg Bd. 1 1948, Bd. 2 1949, Bd. 3 (= Suppl.-Bd.) 1951 (hekt.). L. Lercher: Institutiones Theologiae Dogmaticae, Bd. 1-4 neu hg. v. F. Lakner. Innsbruck 1957ff. V. Leroquais: Les Breviaires manuscrits latins des bibliotheques publiques de France, 5 Bde. Paris 1934. V. Leroquais: Les Pontificaux des bibliotheques publiques de France, 4 Bde. Paris 1937. V. Leroquais: Les Psautiers manuscrits latins des bibliotheques publiques de France, 2 Bde. Mäcon 1940-41. V. Leroquais: Les Sacramentaires et les Misseis manuscrits des bibliotheques publiques de France, 4 Bde. Paris 1924. J. Levy: Wörterbuch über die Talmudim und Midraschim, 4 Bde. Berlin 21924. Lexicon Capuccinum. Promptuarium Historico-Bibliographicum (1525-1950). Rom 1951. Lexikon der Frau, 2 Bde. Zürich 1953-54. Liturgiegeschichtliche Forschungen. Münster 1918-27 (ab 1928: LQF) (vgl. LQ). A. Lhotsky: Quellenkunde zur mittelalterlichen Geschichte Österreichs. Graz - Köln 1963 (MIÖG Erg.- Bd. 19). Lietzmann KG H. Lietzmann: Geschichte der alten Kirche, Berlin Bd. 141961, Bd. 2-4 31961 (in 1 Bd.4 51975). LiLi LIMC LiLi. Zeitschrift für Literaturwissenschaft und Linguistik. Frankfurt a. M. - Göttingen 1971 ff. Lexicon iconographicum mythologiae classicae. Doppelbände mit je 1 Text- und 1 Tafel-Teilband, Bd.lff. Zürich-München 1981ff. A. Lindner: Die Schriftsteller und die um die Wissenschaft und Kunst verdienten Mitglieder des Bene- diktiner-Ordens im heutigen Königreich Bayern vom Jahre 1750 bis zur Gegenwart, 2 Bde. Regensburg 1880; Nachträge 1884. P. Lindner: Monasticon Episcopatus Augustani antiqui. Bregenz 1913. P. Lindner: Monasticon Metropolis Salzburgensis antiquae. Bregenz 1907-08; Suppl. 1913. Linguistica biblica. Bonn 1970 ff. G. Link: Klosterbuch der Diözese Würzburg, 2 Bde. Würzburg 1873-76. Liturgia horarum iuxta ritum Romanum. Editio typica, 4 Bde. Vatikanstadt 1971-72. Litterae Scientiarum et Artium Europaeae. Salzburg 1991 ff. Liturgisch Woordenboek. hg. v. L. Brinkhoff, G. C. Laudy, A. Verheul u. Th. A. Vismans. 2 Bde. Roer- mond 1958-68. Liturgisch Woordenboek, Suppl.-Bd., hg. v. A. Hollaardt. Roermond 1970. Liturgisches Jahrbuch. Münster 1951 ff. Literaturwissenschaftliches Jahrbuch der Görres-Gesellschaft. Berlin 1960ff. Ökumenischer Arbeitskreis evangelischer und katholischer Theologen: Lehrverurteilungen - kirchen- trennend?, hg. v. K. Lehmann u. W. Pannenberg, 3 Bde. (Bd. 1: Dokumente, Bd. 2-3: Materialien). Frei- burg i. Br. - Göttingen 1986-90. Lebendige Katechese. Würzburg 1979ff. Lexikon der katholischen Dogmatik, hg. v. W. Beinert. Freiburg i. Br. 1987. Literaturlexikon. Autoren und Werke deutscher Sprache, hg. v. W. Killy, Bd. 1 ff. Gütersloh - München 1988 ff. Lutherische Monatshefte. Hamburg 1962ff. Lexikon des Mittelalters. München - Zürich 1980ff. Lexikon Medizin - Ethik - Recht, hg. v. A. Eser, M. v. Lutterotti u. P. Sporken. Freiburg i. Br. 1989. Lexikon missionstheologischer Grundbegriffe, hg. v. K. Müller u. Th. Sundermeier. Berlin 1987. Lexikon der Mission. Geschichte, Theologie, Ethnologie, hg. v. H. Rzepkowski. Graz 1992.
38 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER LMK Lexikon der Marienkunde, hg. v. K. Algermissen, L. Böer, C. Feckes u. J. Tyciak, Bd. 1 (Aachen - Eli- sabeth). Regensburg 1967. Lodi E. Lodi: Enchiridion euchologicum fontium liturgicorum. Rom 1979 (= BEL. S 15). Logos Logos. Centre for Society and Religion. Colombo 1962ff. Loofs L. Loofs: Leitfaden zum Studium der Dogmengeschichte, 7. Aufl. hg. v. K. Aland. Tübingen 1968. Lopez Th. Lopez Bardon: Monastici Augustiniani ... N. Crusenii continuatio atque ad illud additamenta, sive Bibliotheca Manualis Augustiniana, Bd. 2-3. Valladolid 1903-16. Lorenz O. Lorenz: Deutschlands Geschichtsquellen im Mittelalter seit der Mitte des 13. Jahrhunderts. Berlin 1870,31886-87 (in 2 Bdn.). Lortz F Festgabe Joseph Lortz, hg. v. E. Iserloh u. P. Manns, 2 Bde. Baden-Baden 1957. Lortz R J. Lortz: Die Reformation in Deutschland, 2 Bde. Freiburg i. Br. L939-40,51965, Neudr. 1982. Lottin O. Lottin: Psychologie et Morale aux XIIe et XIIIe siecles, 6 Bde. Löwen 1942-60. LP Liber pontificalis, hg. v. L. Duchesne, 2 Bde. Paris 1886-92; anastatischer Nachdr. Paris 1955; Bd. 3 hg. v. Cyrille Vogel. Paris 1957. LPäd(B) Lexikon der Pädagogik, hg. v. H. Kleinert, 3 Bde. Bern 1950-52. LPäd(N) Lexikon der Pädagogik, neue Ausg., hg. v. Willmann-Institut. 4 Bde. Freiburg i. Br. 1970-71. LPs Lexikon der Psychologie, hg. v. W. Arnold. H. J. Eysenck u. R. Meili. 3 Bde. Freiburg i. Br. 1971-72. 71991. LQ Liturgiegeschichtliche Quellen. Münster 1918-27 (ab 1928: LQF) (vgl. LF). LQF Liturgiegeschichtliche Quellen und Forschungen. Münster 1928-39 (ab 1957: LWQF). LRel Lexikon der Religionen, begründet von F. König, unter Mitwirkung zahlreicher Fachgelehrter hg. von H. Waldenfels. Freiburg i. Br. 1987 (vgl. König W). LS Lebendige Seelsorge. Freiburg i. Br. 1950ff. LSSW Lexikon der Sekten, Sondergruppen und Weltanschauungen, hg. v. H. Gasper, J. Müller u. F. Valentin. Freiburg i. Br. 1990. LThK1 Lexikon für Theologie und Kirche, hg. v. M. Buchberger, 10 Bde. Freiburg i. Br. 1930-38. LThK2 Lexikon für Theologie und Kirche, 2. Aufl., hg. v. J. Höfer u. K. Rahner, 10 Bde. u. Reg.-Bd. Freiburg i. Br. 1957-67. LThK3 Lexikon für Theologie und Kirche, 3. Aufl., hg. v. W. Kasper u. a., Bd. 1 ff. Freiburg i. Br. 1993ff. LThK.E LThK2. Das Zweite Vatikanische Konzil. Dokumente und Kommentare, hg. v. H. S. Brechter u.a., 3 Bde. Freiburg i. Br. 1966-68. LuM Liturgie und Mönchtum. Laacher Hefte. (Freiburg i. Br.) Maria Laach 1948-68. LV(E) Lumen Vitae. International review of religious education. Washington, D.C. 1946ff. LV(F) Lumen Vitae, Revue international de la formation religieuse. Brüssel 1946ff. LWJ Literaturwissenschaftliches Jahrbuch (1926-39: der Görres-Gesellschaft). Im Auftrag der Görres-Ge- sellschaft hg. v. H. Kunisch u. F. Link, NF Bd. Iff. Berlin 1961 ff. LWQF Liturgiewissenschaftliche Quellen und Forschungen. Münster 1957ff. (vgl. LF, LQ, LQF). LXX Septuaginta, hg. v. A. Rahlfs, 2 Bde. Stuttgart (1935) 9o. J. LXX.G Septuaginta. Vetus Testamentum graecum, hg. v. der Göttinger Akademie der Wissenschaften. Göttin- gen 1931 ff. LZD Literarisches Zentralblatt für Deutschland, Leipzig 1850-1944. MA Le Moyen-äge. Revue d’histoire et de philologie. Paris 1881-1970 (vgl. MEFRA u. MEFRM). Maaß F. Maaß: Der Josephinismus. Quellen zu seiner Geschichte in Österreich, 4 Bde. Wien 1951 ff. (FRA, 2. Section 71-74). Mabillon MI J. Mabillon: Museum Italicum s. Collectio veterum scriptorum ex bibliothecis italicis eruta, 2 Bde. Paris 1687-89,21724. Mabillon OSB J. Mabillon: Annales Ordinis S. Benedicti occidentalium monachorum patriarchae (a. 480-1157), 6 Bde., Bd. 5 hg. v. Massuet, Bd. 6 hg. v. Martene. Paris 1703-39, Lucca 21739-45. Mabillon VA J. Mabillon: Vetera analecta s. Collectio veterum aliquot operum et opusculorum..., 4 Bde. Paris 1675-85,21723 (in 1 Bd.). MAC Monumenti dell’antichitä cristiana. Vatikanstadt 1929ff. Madoz J. Madoz: Segundo Decenio de Estudios sobre Patristica Espanola. Madrid 1951. MAH Melanges d’archeologie et d’histoire. Paris 1881-1970 (vgl. MEFRA u. MEFRM). Mai B Nova Patrum bibliotheca, Bd. 1-7 hg. v. A. Mai. Rom 1852-57; Bd. 8-10 hg. v. J. Cozza-Luzi. Ebd. 1871-1905. Mai C A. Mai: Scriptorum veterum nova collectio e vaticanis codicibus edita, 10 Bde. Rom 1825-38. Mai S A. Mai: Spicilegium Romanum, 10 Bde. Rom 1839-44. Maier G J. Maier: Geschichte der jüdischen Religion. Neuausg. Freiburg i. Br. 1992. Maier T J. Maier: Die Texte vom Toten Meer, 2 Bde. München 1960. Mak Makedonika. Thessalonike 1940ff. MAMA Monumenta Asiae Minoris Antiqua. Publications of the American society for Archeological Research in Asia Minor, 7 Bde. Manchester 1928-56. Mandelkern Manitius Veteris Testament! Concordantiae Hebraicae atque Chaldaicae, hg. v. S. Mandelkern, 6 Bde. Berlin 1937, Nachdr. Jerusalem 1971. M. Manitius: Geschichte der lateinischen Literatur des Mittelalters. München Bd. 1 1911, Bd. 2 1923, Bd. 3 1931.
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 39 Mansi J. D. Mansi: Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, 53 Bde. Florenz - Venedig L759-1827; Neudr. u. Forts, hg. v. L. Petit u. J. B. Martin in 60 Bdn. Paris 1899-1927. ManualME A Manual of the Writings in Middle English 1050-1500, hg. v. J. B. Severs u. A. E. Hartung. New Haven 1967 ff. MAOG Mitteilungen der Alt orientalischen Gesellschaft. Leipzig 1925-43, Osnabrück 1972 ff. MAr Medieval Archaeology. London 1957 ff. Mar Marianum. Rom 1939ff. Marchese D. Marchese: Sacro Diario Domenicano, 6 Bde. Neapel 1668-81. Mana Maria. Etudes sur la Sainte Vierge, hg. v. H. Du Manoir, 4 Bde. Paris 1949-56. MarL Marienlexikon, hg. im Auftrag des Institutum Marianum Regensburg v. L. Scheffczyk u. R. Bäumer, 4 Bde. St. Ottilien I988ff. Martene C E. Martene - U. Durand: Veterum scriptorum et monumentorum historicorum, dogmaticorum, mora- lium amplissima collectio, 9 Bde. Paris 1724-33. Martene H E. Martene: Histoire de la Congregation de St-Maur, aus dem Nachlaß hg. v. G. Charvin. Liguge 1928-43. 1954. Martene R E. Martene: De antiquis Ecclesiae ritibus, 4 Bde. Lyon 1690-1706. Antwerpen 21736-38 (= Hildesheim 1967-69), 31788 (in 2 Bdn.). Martene T E. Martene - U. Durand: Thesaurus novus anecdotorum, 5 Bde. Paris 1717. MartFranc Martyrologium Franciscanum ... a P. P. Ignatio Beschin et Juliano Palazzolo ... denuo editum. Vicenza 1939. MartHieron Commentarius in Martyrologium hieronymianum, hg. v. H. Delehaye u. H. Quentin (ActaSS nov. 2/2). Brüssel 1931. Martimort LEglise en priere. Introduction ä la liturgie, hg. v. A.-G. Martimort u.a., edition nouvelle. Paris - Tour- nai - Rom - New York 1983-84. Vgl. HLW(M). MartRom Martyrologium romanum ... scholiis historicis instructum, hg. v. H. Delehaye, P. Peeters, M. Coens, B. de Gaiffier, P. Grosjean u. F. Halkin (ActaSS, Propylaeum ad ActaSS dec.). Brüssel 1940. MartSyr Martyrologium Syriacum. Marx J. Marx: Geschichte des Erzstiftes Trier, 5 Bde. Trier 1858-64. Mausbach-Ermecke J. Mausbach - G. Ermecke: Katholische Moraltheologie. Münster Bd. 1 81954, Bd. 2 l01954, Bd. 3 Q1953. Mazzara B. Mazzara: Leggendario Francescano, 12 Bde. Venedig 31721-22. Mazzuchelli G. M. Mazzuchelli: Gli scrittori d’Italia. 2 Bde. Brescia 1753-63. MBP Maxima Bibliotheca veterum Patrum et antiquorum scriptorum ecclesiasticorum. 27 Bde. Lyon 1677-1707. MBrit Musica Britannica. London 1951 ff. MBTh Münsterische Beiträge zur Theologie. Münster 1923ff. Mclntyre A. Mclntyre: Geschichte der Ethik im Überblick vom Zeitalter Homers bis zum 20. Jahrhundert. König- stein i. Ts. 1982. MCJ Menologe de la Compagnie de Jesus, begonnen v. E. de Guilhermy, fortges. v. J. Terien, 14 Bde. Poitiers - Paris 1867-1904. MCom Miscelänea Comillas. Comillas-Santander 1943ff. MD Maison-Dieu. Revue de pastorale liturgique. Paris 1945ff. MDAI.R Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts, Römische Abteilung. Rom 1880ff. MdKI Materialdienst des konfessionskundlichen Instituts. Bensheim 1950ff. MDOG Mitteilungen der Deutschen Orient-Gesellschaft zu Berlin. Berlin 1898ff. ME Monitor Ecclesiasticus (bis 1948: Monitore Ecclesiastico). Rom 1876ff. MedBoh Mediaevalia Bohemica. Prag 1969 ff. Medellin Medellin. Instituto teolögico pastoral (CELAM). Bogota 1975ff. medium medium. Zeitschrift für Hörfunk, Fernsehen, Film. Presse. Frankfurt a. M. MEE Megale hellenike enkyklopaideia, 24 Bde. Athen 1937-54. MEFRA Melanges de FEcole Franchise de Rome. Antiquite. Paris-Rom 1971 ff. (vgl. MAH u. MEFRM). MEFRM Melanges de l’Ecole Franchise de Rome. Moyen-äge, Temps modernes. Paris-Rom 1971 ff. (vgl. MAH u. MEFRA). Meinhold P. Meinhold: Ökumenische Kirchenkunde. Stuttgart 1962. Melton EAR Encyclopedia of American religions, hg. v. J. G. Melton. Detroit, Mich. 1988. Melton ECA J. G. Melton: Encyclopedic handbook of Cults in America. New York 1986. MemHistP-B J. N. Paquot: Memoires pour servir ä Phistoire litteraire des dix-sept provinces des Pays-Bas, de la prin- cipaute de Liege et de quelques contrees voisines, 18 Bde. Löwen 1763-70. MEPR Messager de l'exarchat du patriarche russe en Europe Occidental. Paris 1950ff. Meßbuch Meßbuch. Für die Bistümer des deutschen Sprachgebietes. Authentische Ausgabe für den liturgischen Gebrauch, hg. im Auftrag der Bischofskonferenzen Deutschlands, Österreichs und der Schweiz und der Bischöfe von Luxemburg, Bozen-Brixen und Lüttich, 2 Bde. Einsiedeln u.a. 1975,21988. Messner J. Messner: Das Naturrecht. Handbuch der Gesellschaftsethik, Staatslehre und Wirtschaftsethik. Inns- bruck 1950. MessOrth Messager orthodoxe. Paris 1958ff. Meulemeester M. de Meulemeester: Bibliographie generale des ecrivains redemptoristes, 3 Bde. Löwen 1933-39. MEW K. Marx - F. Engels: Werke, 39 Bde. Berlin 1961-71.
40 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER MEZW Materialdienst der Evangelischen Zentralstelle für Weltanschauungsfragen. Stuttgart 1972ff. Mf Die Musikforschung. Kassel 1948ff. MF Miscellanea francescana. Rom 1886 ff. MGG Die Musik in Geschichte und Gegenwart, hg. v. F. Blume, 17 Bde. Basel - Kassel 1949-86. MGH Monumenta Germaniae Historica inde ab a. C. 500 usque ad a. 1500; Indices v. O. Holder-Egger u. K. Zeumer. Hannover - Berlin 1826ff. MGH.AA - Auctores antiquissimi. 1877-1919. MGH. Cap - Capitularia regum Francorum. 1883-97 (= L, sectio 2). MGH.Conc - Concilia. 1893ff. (= L, sectio 3). MGH.Const - Constitutiones et acta publica imperatorum et regum. 1893ff. (= L, sectio 4). MGH.D -Diplomata. 1872ff. MGH.Ep -Epistolae. 1887 ff. MGH. ES - Epistolae selectae. 1916 ff. MGH.F - Fontes iuris Germanici antiqui. 1869ff. NS 1933ff. MGH.H - Hilfsmittel. 1975 ff. MGH.L -Leges. 1835 ff. MGH.LL - Libelli de lite imperatorum et pontificum saeculis XI et XII conscripti. 1891-97. MGH.N - Necrologia. 1888-1920. MGH. PL - Poetae latinae medii aevi. 1880ff. MGH.QG - Quellen zur Geistesgeschichte des Mittelalters. 1955ff. MGH.SRG - Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum ex Monumentis Germaniae historicis recusi (se- paratim editi) (Oktav-Reihe). 1826-1913. MGH. SRG NS - Scriptores rerum Germanicarum, Nova series (Oktav-Reihe). 1922ff. MGH.SRL - Scriptores rerum Langobardicarum et Italicarum s. VI-IX. 1878ff. MGH.SRM - Scriptores rerum Merovingicarum. 1884-1920. MGH. SS - Scriptores. 1826-1934. MGP Monumenta Germaniae Paedagogica, begr. v. K. Kehrbach, hg. v. der Gesellschaft für deutsche Erzie- hungs- und Schulgeschichte, 62 Bde. Berlin 1886-1936. MGWJ Monatsschrift für Geschichte und Wissenschaft des Judentums. Breslau 1851-1939. MHH Monumenta Hungariae Historica, 4 Bde. Budapest 1857-1948. MHS Monumenta Hispaniae sacra. Madrid: MHS.C - Serie canonica 1966 ff. MHS.L - Serie litürgica 1946 ff. MHS.P - Serie patnstica 1947 ff. MHS.S - Subsidia 1963 ff. MHSJ Monumenta Historica Societatis lesu. Madrid 1894ff., Rom 1932ff. MIC Monumenta iuris canonici. Vatikanstadt - New York: MIC.A - Series A: Corpus glossatorum 1969 ff. MIC.B - Series B: Corpus collectionum 1973 ff. MIC.S - Series C: Subsidia 1965 ff. Michaud J. F. u. L. G. Michaud: Biographie universelle ancienne et moderne, 85 Bde. (mit SuppL). Paris 1811-62, 31870ff. Michel E. Michel: Abbayes et monasteres de Belgique. Brüssel 1923. Michiels D G. Michiels: De delictis et poenis, Bd. 1. Lublin - Brasschaat 1934. Michiels N G. Michiels: Normae generales Juris Canonici. Commentarius libri I CIC, Bd. 1-2. Paris - Tournai - Rom 21949. Michiels P G. Michiels: Principia generalia de personis in Ecclesia. Paris - Tournai - Rom 21955. Michiels PO G. Michiels: De potestate ordinaria et delegata. Paris - Tournai - Rom - New York 1964 Millet G. Millet: Recherches sur ITconographie de l’Evangile. Paris 1916. Mind Mind. A quarterly review of psychology and philosophy. Edinburgh 1876ff. MIÖG Mitteilungen des Instituts für Österreichische Geschichtsforschung. Innsbruck 1880-1922. 1948ff. (vgl. MÖIG). Mirbt-Aland Quellen zur Geschichte des Papsttums und des römischen Katholizismus, begr. v. C. Mirbt, hg. v. K. Aland. 6. Aufl. Bd. Iff. Tübingen 1967ff. Mise Miscellaneorum libri 1-7, ed. St. Baluzius. Paris 1678-1715; 2. Aufl. v. J. D. Mansi in 4 Bdn. Lucca 1761. MiscMercati Miscellanea Giovanni Mercati, 6 Bde. Rom 1946. MisEx Misiones extranjeras. Revista de misionologia, hg. v. Instituto Espanol de Misiones Extranjeras. Madrid 1947 ff. Miss Missiology. An international review, hg. v. d. American Society of Missiology, Scottdale. South Pasa- dena, Calif. 1973 ff. Miss(P) Missionalia, hg. v. d. Southern African Missiological Society. Pretoria 1973ff. Missioni Le Missioni Cattoliche dipendenti dalla S. C. De Propaganda Fide, hg. v. der Agenzia Internazionale Fi- des. Rom 1950. MissSt Mission studies. Journal of the International Association for Mission Studies. Leiden 1984ff., Aachen 1986ff., Sankt Augustin 1990ff. Mitteis H. Mitteis: Der Staat des hohen Mittelalters. Weimar 41953. MittFlor Mitteilungen des Kunsthistorischen Instituts in Florenz. Florenz 1908ff.
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 41 MJBK MJT MKCIC MLJb MLJb. B MLW MM MMAS MJb MMMA MNDPV MNTC MOFPH MÖIG Molitor Mombritius Mommsen MonAngl MonastWestf MonAug MonBoica Monceaux Monod MonS Montrond MonWind Moravcsik Moreri Morey Moricca Morin Moroni Mörsdorf L Mörsdorf R Mörsdorf S Mortier MPH. NS MQ MRom 1570 MRom 1970 MRS MRSt MS MSHTh MSR MSSNTS MSSOTS MSt MThS. H MThS.K MThS. S Münchner Jahrbuch der bildenden Kunst. München 1906ff. Melanesian journal of theology. Journal of the Melanesian Association of Theological Schools, Goroka. Lae, Papua-Neuguinea 1985ff. Münsterischer Kommentar zum Codex Iuris Canonici unter besonderer Berücksichtigung der Rechts- lage in Deutschland, Österreich und der Schweiz, hg. v. K. Lüdicke. Loseblattwerk. Essen 1985ff. Mittellateinisches Jahrbuch, hg. v. K. Langosch. Köln-Lindenthal 1964ff. MLJb - Beiheft 1968 ff. Mittellateinisches Wörterbuch bis zum ausgehenden 13. Jahrhundert, hg. v. der Bayerischen Akademie der Wissenschaften und Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin u.a., München - Berlin 1959 ff. Miscellanea Mediaevalia. Berlin 1962ff. Münstersche Mittelalter-Schriften. München 1970ff. Moraltheologisches Jahrbuch, hg. im Auftrag der Arbeitsgemeinschaft der deutschen Moraltheologen. Mainz 1989ff. Monumenta Monodica Medii Aevi, hg. v. B. Stäblein. Kassel 1956ff. Mitteilungen und Nachrichten des Deutschen Palästina-Vereins. Leipzig 1895-1912. The Moffat New Testament Commentary. London 1928ff. Monumenta ordinis Fratrum Praedicatorum historica, hg. v. B. M. Reichert, 14 Bde. Rom 1896-1904; Forts. Paris 193Iff. Mitteilungen des Österreichischen Instituts für Geschichtsforschung. Graz-Köln 1923-42 (vgl. MIÖG). R. Molitor: Aus der Rechtsgeschichte benediktinischer Verbände, 2 Bde. Münster 1928-33. B. Mombritius: Sanctuarium seu Vitae Sanctorum, 2 Bde. Neudr. Paris 1910, Hildesheim 1978. Th. Mommsen: Römische Geschichte, 4 Bde. Berlin 1854-85; Bd. 1-3 91902-04, Bd. 4 51904. W. Dugdale: Monasticon Anglicanum, 6 Bde. London 21849. L. Schmitz-Kallenberg: Monasticon Westfaliae. Verzeichnis der im Gebiete der Provinz Westfalen bis 1815 gegründeten Stifte, Klöster... Münster 1909. N. Crusenius OSA: Pars tertia Monastici Augustiniani... cum additamentis S. Lanteri, Bd. 1. Valladolid 1890. Monumenta Boica, hg. v. der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Bd. 1-60. München 1763-1916 (Bd. 28ff. = collectio nova, 1833ff.; Bd. 47ff. = Neue Folge, 1902ff.). P. Monceaux: Histoire litteraire de l’Afrique chretienne depuis les origines jusqu’ä Finvasion arabe, 7 Bde. Paris 1901-23 (Nachdr. Brüssel 1963). G. Monod: Bibliographie de Fhistoire de France. Paris 1888. Monastic Studies. Pine City, N. Y. 1963ff. M. Fourcheux de Montrond: Dictionnaire des abbayes et monasteres. Paris 1856. Monasticon Windeshemense, hg. v. W. Kohl, R. Persoons u. A.G. Weiler, 3 Bde. Brüssel 1976-80. G. Moravcsik: Byzantinoturcica, Bd. 1: Die byzantinischen Quellen der Geschichte der Türkvölker. Budapest 1942, Berlin 21958; Bd. 2: Sprachreste der Türkvölker in den byzantinischen Quellen. Budapest 1943. L. Moreri: Le grand dictionnaire historique, 10 Bde. Paris 2()1759. Ch. R. Morey: Early Christian Art. Oxford 1954. U. Moricca: Storia della Letteratura latina cristiana, 3 Bde. Turin 1924-34. G. Morin: Anecdota Maredsolana seu monumenta ecclesiasticae antiquitatis. Oxford 1893ff. G. Moroni: Dizionario di erudizione storico-ecclesiastica, 103 Bde. Venedig 1840-61; 6 Bde. Index 1878-79. K. Mörsdorf: Lehrbuch des Kirchenrechts, 3 Bde. Paderborn ll121964-79 (vgl. Aymans). K. Mörsdorf: Die Rechtssprache des Codex Juris Canonici. Paderborn 1937. K. Mörsdorf: Schriften zum Kanonischen Recht, hg. v. W. Aymans, K.-Th. Geringer u. H. Schmitz. Pa- derborn - München - Wien - Zürich 1989. A. Mortier: Histoire des maitres generaux de Vordre des freres precheurs. Paris 1903ff. Monumenta Poloniae Historica. Nova Series. Krakau 1951 ff. The Musical Quarterly. New York 1915 ff. Missale Romanum. Ex decreto Ss. Concilii Tridentini restitutum Pii V Pontificis Maximi jussu editum. Missale Romanum. Ex decreto Ss. Oecumenici Concilii Vaticani Secundi instauratum auctoritate Pauli Papae VI promulgatum. Mediaeval and Renaissance Studies. London 1 (1941/43) - 6 (1968). Mediaeval and renaissance studies (= Mediaeval and renaissance series). Durham, N.C. 1 (1965 [1966]) - 10 (1979 [1984]). Mediaeval Studies, hg. v. Pontifical Institute of Mediaeval Studies. Toronto 1939ff. Münchener Studien zur historischen Theologie. (Kempten) München 1921-37. Melanges de Science religieuse. Lille 1944ff. Monograph series. Society for New Testament Studies. Cambridge 1965ff. Monograph series. Society for Old Testament Study. London 1971 ff. Mariologische Studien. Essen 1962ff. Münchener theologische Studien, Historische Abteilung. München 1950ff. Münchener theologische Studien, Kanonistische Abteilung. München 1950ff. Münchener theologische Studien, Systematische Abteilung. München 1950ff.
42 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER MThZ Münchener Theologische Zeitschrift. München 1950ff. Mulders A. Mulders: Missionsgeschichte. Regensburg 1960. Mulert H. Mulert - E. Schott: Konfessionskunde. Berlin 31956. Mülinen E. F. v. Mülinen: Helvetia sacra oder Reihenfolge der kirchlichen Oberen usw., 2 Bde. Bern 1858-61. Mün Das Münster. Zeitschrift für christliche Kunst und Kunstwissenschaft. München 1947/48ff. Müncker Th. Müncker: Die psychologischen Grundlagen der katholischen Sittenlehre. Düsseldorf 41953. Muraiori L. A. Muratori: Rerum italicarum scriptores ab anno aerae christianae 500 ad 1500, 28 Bde. Mailand 1723-51; Forts, v. Tartini 1748-70 u. N. G. Mittarelli 1771; Neuausg. v. G. Carducci u. V. Fiorini. Cittä di Castello 1900ff. Museon Le Museon. Revue des etudes orientales. Löwen 1881 ff. MUSJ Melanges de FUniversite St. Joseph Beyrouth. Beirut 1906ff. Musurillo H. Musurillo: The acts of the Christian martyrs. Oxford 1972. MVÄG Mitteilungen der vorderasiatisch-ägyptischen (bis 1921: vorderasiatischen) Gesellschaft. Leipzig 1896-1944. MWAT Missionswissenschaftliche Abhandlungen und Texte. Veröffentlichungen des internationalen Instituts für missionswissenschaftliche Forschungen, hg. v. Th. Ohm. Münster 1917-74. MyGG Mystik in Geschichte und Gegenwart. Texte und Untersuchungen, hg. v. M. Schmidt u. H. Riedlinger. Stuttgart - Bad Cannstatt 1985 ff. MySal Mysterium salutis. Grundriß heilsgeschichtlicher Dogmatik, hg. v. J. Feiner u. M. Löhrer, 5 Bde. Einsie- deln 1965-76, Erg.-Bd. 1981. NA Neues Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde zur Beförderung einer Gesamtaus- gabe der Quellenschriften deutscher Geschichte des Mittelalters. Hannover 1876-1936 (ab 1937: DA). Nagler G. K. Nagler: Neues allgemeines Künstlerlexikon, neuer Abdruck in 25 Bdn. Linz 1904-14. NassA Nassauische Annalen. Jahrbuch des Vereins für nassauische Altertumskunde und Geschichtsforschung. Wiesbaden 1913 ff. NAWG Nachrichten (1941-44: von) der Akademie der Wissenschaften in Göttingen. Göttingen 1941 ff. (bis 1940: NGWG). Naz R. Naz: Tratte de droit canonique (in Zusammenarbeit mit C. de Clerq, C. Lefebvre, H. Durand, F. Claeys-Bonnaert, E. Jombart), 4 Bde. Paris 1946ff. NBAC Nuovo bollettino di archeologia cristiana. Rom 1895-1923 (bis 1894: BArC). NBD Nuntiaturberichte aus Deutschland, Abt. I (1534-59), hg. v. Preußischen historischen Institut in Rom. 12 Bde. Gotha 1892ff. NBG Nouvelle biographie generale, publiee par F. Didot Freres sous la direction de F. Hoefer. 46 Bde. Paris 1857-66. NBLex Neues Bibel-Lexikon, hg. v. M. Görg u. B. Lang. Zürich 1988ff. NC Nouvelle Clio. Revue mensuelle de la decouverte historique. Brüssel 1949ff. NCE New Catholic Encyclopedia, hg. v. W. J. McDonald u.a., 15 Bde. New York u.a. 1967. NDB Neue Deutsche Biographie. Berlin 1953ff. (vgl. ADB). NDL Nuovo Dizionario di Liturgia, hg. v. D. Sartore u. A. Triacca. Rom 1984. NDM Nuovo Dizionario di Mariologia, hg. v. S. De Fiores u. S. Meo. Turin 1985. NDT Nuovo Dizionario di Teologia, hg. v. G. Barbaglio u. S. Dianich. Rom 1979. NEB Neue Echter-Bibel. Würzburg 1980ff. (vgl. EB). NedThT Nederlandse theologisch Tijdschrift. Wageningen 1946ff. NewGrove The New Grove Dictionary of Music and Musicians, hg. v. St. Sadie, 20 Bde. London 1980. NFranc Neerlandia Franciscana, hg. v. Bonaventura-Seminar in Iseghem. Iseghem 1914-20 (ab 1921: Franc). NGWG Nachrichten (1884-93: von) der Gesellschaft der Wissenschaften in (1884-93: zu) Göttingen. Berlin 1884-1940/43 (1845-83: Nachrichten der Georg-August-Universität; ab 1941: NAWG). NHL The Nag Hammadi Library in English, hg. v. J. M. Robinson. Leiden u.a. 31988. NHLW Neues Handbuch der Literaturwissenschaft, hg. v. K. v. See. Wiesbaden 1972ff. NHMW Neues Handbuch der Musikwissenschaft, hg. v. C. Dahlhaus, fortgef. v. H. Danuser. Laaber 1981 ff. NHP Neue Hefte für Philosophie. Göttingen 1971 ff. NHS Nag Hammadi Studies. hg. v. M. Krause u.a., Bd. 1 ff. Leiden 1971 ff. NHThG Neues Handbuch theologischer Grundbegriffe, erw. Neuausg. hg. v. P. Eicher, 5 Bde. München 1991. NIC. NT New international commentary on the New Testament. Grand Rapids 1956 (?)ff. NIC.OT New international Commentary on the Old Testament. London 1972ff. Niceron J. P. Niceron: Memoires pour servir ä l’histoire des hommes illustres dans la republique des lettres..., 3 Tie. Paris 1726; neu gedruckt u. fortges. v. Oudin, J. B. Michauld u. Goujet in 44 Bdn. Paris 1729-45. NIDNT New international dictionary of New Testament theology, hg. v. C. Brown, 3 Bde. Exeter 1975-78. Niedermeyer AP A. Niedermeyer: Allgemeine Pastoralmedizin. Wien Bd. 1 1955, Bd. 2 1954. Niedermeyer SP A. Niedermeyer: Handbuch der speziellen Pastoralmedizin, 6 Bde. Wien 1949-52. NKD Nachkonziliare Dokumentation 1-58. Trier 1967-77. NLChM Neues Lexikon der christlichen Moral, hg. v. H. Rotter u. G. Virt. Innsbruck 1990. NLG Neues Lexikon der deutschsprachigen Gegenwartsliteratur seit 1945, hg. v. D. R. Moser. München 1990. NLJ Neues Lexikon des Judentums, hg. v. J. H. Schoeps. Gütersloh-München 1992. NNBW Nieuw Nederlandsch Biographisch Woordenboek. Leiden 191 Iff. NÖB Neue österreichische Biographie 1815-1918. Wien 1923ff.
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 43 Notitiae NPL Notitiae, hg. v. S. C. pro Cultu Divino. Vatikanstadt 1965ff. Neues pädagogisches Lexikon, hg. v. H.-H. Groothoff u. M. Stallmann, 5., vollst, neu bearb. Aufl. des Pädagogischen Lexikons. Stuttgart 1971. NPNF Select library of (the) Nicene and post-Nicene fathers of the Christian church, hg. v. Ph. Schaff, 28 Bde. Oxford 1886-1900 (Neudr. 1983). NR8 J. Neuner - H. Roos: Der Glaube der Kirche in den Urkunden der Lehrverkündigung, 8. Aufl., hg. v. K.- H. Weger. Regensburg 1971,111983. NRTh NSJ NSam NSNU NT NT.S NTA NTAb NTApo Nouvelle Revue Theologique. Tournai - Löwen - Paris 1869ff. Niedersächsisches Jahrbuch für Landesgeschichte. Hildesheim 1924ff. Neue Sammlung (Die Sammlung). Göttingen 1961 ff. Nuntius sodalicii neotestamentici Upsaliensis. Uppsala 1949ff. Novum Testamentum. Leiden 1956ff. Novum Testamentum. Supplement. Leiden 1958ff. Neutestamentliche Abhandlungen. Münster 1909ff. New Testament abstracts. Weston 1965 ff. Neutestamentliche Apokryphen in deutscher Übersetzung, begr. v. E. Hennecke, hg. v. W. Schneemel- cher, 2 Bde. Tübingen (1904) 61990. NTD NTgr NTLi NTOA NTS NTV Numen Nuntia Das Neue Testament Deutsch. Göttingen 1932ff. Novum Testamentum graece, begr. v. E. Nestle, hg. v. K. Aland u.a. Stuttgart (1898) 261979. New Testament library. London 1963 ff. Novum Testamentum et orbis antiquus. Fribourg - Göttingen 1986ff. New Testament Studies. Cambridge - Washington 1954ff. New Testament vocabulary, hg. v. F. Neyrinck u. F. van Segbroek. Löwen 1984. Numen. International Review for the History of Religions. Leiden 1954ff. Nuntia, hg. v. der Pontificia Commissio Codici Iuris Canonici Orientalis recognoscendo. Vatikanstadt 1975 ff. NWT NZM NZSTh Naturwissenschaft und Theologie. München 1957ff. Neue Zeitschrift für Missionswissenschaft (Immensee). Beckenried 1945 ff. Neue Zeitschrift für systematische Theologie (ab 5, 1963: und Religionsphilosophie). Berlin 1959ff. (bis 1957: ZSTh). ÖAKR OBA ÖBL GBO Ochoa IC Ochoa IV Ochoa L ODB ODCC ODS OFo OGE OGL OIC OiC ÖL OLZ Onasch Österreichisches Archiv für Kirchenrecht. Wien 1950ff. Oberbayerisches Archiv. München 1839ff. Österreichisches Biographisches Lexikon 1815-1950. Graz - Köln 1954ff. Orbis biblicus et orientalis. Fribourg 1973ff. X. Ochoa: Index verborum ac locutionum Codicis Iuris Canonici. Vatikanstadt 21984. X. Ochoa: Index verborum cum documentis Concilii Vaticani Secundi. Rom 1967. X. Ochoa: Leges Ecclesiae post CIC editae, 6 Bde. Rom 1966-87. The Oxford Dictionary of Byzantium, 3 Bde. New York-Oxford 1991. The Oxford Dictionary of the Christian Church, hg. v. F. L. Cross. London 1957. The Oxford Dictionary of Saints, hg. v. D. H. Farmer. Oxford 21987. Orthodoxes Forum. München 1987ff. Ons Geestelijk Erf. Antwerpen - Thielt 1927ff. Ons Geestelijk Leven. Tilburg 1921 ff. The Oriental Institute Communications. Chicago 1922ff. One in Christ. A catholic ecumenical review. London 1965ff. (bis 1964: ECQ). Ökumene-Lexikon. Frankfurt a. M. 4983,21987. Orientalistische Literaturzeitung. Leipzig 1898ff. K. Onasch: Kunst und Liturgie der Ostkirche in Stich Worten unter Berücksichtigung der Alten Kirche. Wien-Köln-Graz 1981. Or OR ÖR OR(D) OrAnt OrChr OrChrA OrChrP Orcibal Ordo Orien OrSyr Ortiz Ossinger Orientalia. Commentarii Periodici Pontificii Instituti Biblici. Rom 1920ff. L’Osservatore Romano. Vatikanstadt 1849ff. Ökumenische Rundschau. Stuttgart 1952ff. L’Osservatore Romano. Wochenausgabe in deutscher Sprache. Vatikanstadt 1968ff. Oriens antiquus. Rom 1962ff. Oriens Christianus. (Leipzig) Wiesbaden 1901 ff. Orientalia Christiana Analecta. Rom 1935 ff. Orientalia Christiana periodica. Rom 1935 ff. J. Orcibal: Les origines du Jansenisme, 3 Bde. Löwen - Paris 1947-48. Ordo - Jahrbuch für die Ordnung von Wirtschaft und Gesellschaft. Stuttgart 1948ff. Orientierung. Katholische Blätter für weltanschauliche Information. Zürich 1947ff. L’Orient Syrien. Paris 1956-67. I. Ortiz de Urbina: Patrologia Syriaca. Rom 1958. J. F. Ossinger: Bibliotheca Augustiniana historica, critica et chronologica. Ingolstadt u. Augsburg 1768 Österley OstKSt (= Turin 1963). H. Österley: Historisch-geographisches Wörterbuch des deutschen Mittelalters. Gotha 1883. Ostkirchliche Studien. Würzburg 1951 ff.
44 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER Ostrogorsky G. Ostrogorsky: Geschichte des byzantinischen Staates (= Byzantinisches Handbuch, TI. 1, Bd. 2). Mün- chen 31963. OT(E) Omnis terra, hg. v. der Pontifical Missionary Union of the clergy and religions. Rom 1969ff. OT(F) Omnis terra, hg. v. der Union pontificale missionnaire du clerge, des religieux et des religieuses. Rom 1967 ff. OTHE. L Opuscula et textus historiam Ecclesiae eiusque vitam atque doctrinam illustrantia. Series liturgica, hg. v. R. Stapper u. A. Rücker. Münster 1933-40. OTHE. S Opuscula et textus historiam Ecclesiae eiusque vitam atque doctrinam illustrantia. Series scholastica, hg. v. J. Koch u. F. Pelster. Münster 1926ff. ÖTK Ökumenischer Taschenbuchkommentar. Gütersloh - Würzburg 1977ff. OTP The Old Testament Pseudepigrapha, hg. v. J. H. Charlesworth, 2 Bde. Garden City, N. Y. 1983-85. OTS Oudtestamentische Studien. Leiden 1942ff. Ott L. Ott: Untersuchungen zur theologischen Briefliteratur der Frühscholastik. Münster 1937. ÖVBE Ökumenisches Verzeichnis der biblischen Eigennamen nach den Loccumer Richtlinien. Stuttgart (1971) 21981. PädR Pädagogische Rundschau. Ratingen 1947ff. Paginas Paginas. Centro de Estudios y Publicaciones. Lima, Peru 1976ff. PaHS Pariser historische Studien, hg. v. der Kommission zur Erforschung der Geschichte der deutsch-französi- schen Beziehungen. Stuttgart 1962ff. PalMus Paleographie musicale. Les principaux manuscrits du chant gregorien, ambrosien, mozarabe, gallican (facs.), begr. v. A. Mocquereau, fortges. v. J. Gajard. Solesmes 1889ff. Pannenberg A W. Pannenberg: Anthropologie in theologischer Perspektive. Göttingen 1983. Pannenberg G W. Pannenberg: Grundfragen systematischer Theologie, Bd. 1 Göttingen 31979, Bd. 2 1980. Pannenberg Sy W. Pannenberg: Systematische Theologie. Göttingen 1988ff. Paret K R. Paret: Der Koran. Übersetzung. Stuttgart 1966,21980. Paret KuK R. Paret: Kommentar und Konkordanz zum Koran. Stuttgart 1971. ParOr Parole de l’Orient. Kaslik 1970ff. Pastor L. v. Pastor: Geschichte der Päpste seit dem Ausgang des Mittelalters, 16 Bde. Freiburg i. Br. 1885-1933; mehrere Auflagen, zuletzt 1955-61. PaThSt Paderborner theologische Studien. München 1974ff. Paulus N. Paulus: Geschichte des Ablasses im Mittelalter, 3 Bde. Paderborn 1922-23. PBL Praktisches Bibellexikon, hg. von A. Grabner-Haider. Freiburg i. Br. 1969, 91987. PCBE Prosopographie chretienne du Bas-Empire, hg. v. A. Mandouze u.a., Bd. Iff. Paris 1982ff. PEFQSt Quarterly Statement. Palestine Exploration Fund. London 1869-1936 (seit 1937: PEQ). PEQ Palestine Exploration Quarterly. London 1937ff. (bis 1936: PEFQSt). Perini D. A. Perini: Bibliographia Augustiniana, Scriptores Italici, 4 Bde. Florenz 1929-35. Pesch Ch. Pesch: Praelectiones dogmaticae, 9 Bde. Freiburg i. Br. 1894-99; mehrere Aufl., zuletzt 1916-25. Petau D. Petavius: Dogmata theologica (ed. Vives). Paris 1866-68. Petit L. Petit: Bibliographie des acoluthies grecques (SHG 16). Brüssel 1926. Pez B. Pez: Thesaurus anecdotorum novissimus, 6 Bde. Augsburg 1721-29. Pfürtner St. H. Pfürtner u.a.: Ethik in der europäischen Geschichte. Stuttgart 1988. PG Patrologia Graeca, hg. v. J. P. Migne, 167 Bde. Paris 1857-66. PGL Patristic Greek lexicon, hg. v. G. W. H. Lampe. Oxford (1961-68) 41976. Ph Philologus. Zeitschrift für das klassische Altertum. (Leipzig) Wiesbaden 1846ff. PHA The Pelican History of Art. Harmondsworth 1967ff. PhJ Philosophisches Jahrbuch der Görres-Gesellschaft. Fulda 1888ff. PhN Philosophia naturalis. Archiv für Naturphilosophie, begr. v. E. May, hg. v. J. Meurers. Meisenheim a. Glan 1953ff. PhR Philosophische Rundschau. Tübingen 1953ff. PHS Philosophical and historical studies. Chicago 1960ff. PHSS Philosophical and historical studies series. Philadelphia 1964ff. PhW Philosophisches Wörterbuch, hg. v. W. Brügger, Freiburg i. Br. 161981 u.ö. Pietri Ch. Pietri: Roma christiana, 2 Bde. Rom 1976. Pinto Commento al Codice di Diritto Canonico, a cura di Mons. P. V. Pinto (Pontif. Univ. Urbaniana). Rom 1985. Piö M. Piö: Delle vite degli uomini illustri di S. Domenico. Bologna 1607. Pitra A J. B. Pitra: Analecta sacra Spicilegio Solesmensi parata, 8 Bde. Paris 1876-91. Pitra S J. B. Pitra: Spicilegium Solesmense, 4 Bde. Paris 1852-58. PJ Palästinajahrbuch des Deutschen evangelischen Instituts für Altertumswissenschaft des Hl. Landes zu Jerusalem. Berlin 1905-41. PL Patrologia Latina, hg. v. J. P. Migne, 217 Bde u. 4 Reg.-Bde, Paris 1841-64 (vgl. PLS). PLA Philosophischer Literaturanzeiger. München-Basel 1949ff. Planitz-Buyken H. Planitz - Th. Buyken: Bibliographie der deutschen Rechtsgeschichte, 2 Bde. Frankfurt a. M. 1952. Plöchl W. Plöchl: Geschichte des Kirchenrechts, 5 Bde. Wien 1953-69, Bd. 1-3 21960-70. PLP Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit, bearb. v. E. Trapp, R. Walther u. H.-V. Beyer. Wien 1977ff.
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 45 PLS Patrologia Latina, Suppl.-Bd. 1-5, hg. v. A. Hamman. Paris 1958-70. PLSp Praktisches Lexikon der Spiritualität, hg. v. Chr. Schütz. Freiburg i. Br. 1988. Plummer M C. Plummer: Miscellanea hagiographica Hibernica. Brüssel 1925. Plummer V C. Plummer: Vitae Sanctorum Hibernicae, recognovit, prolegomenis, notis, indicibus instruxit, 2 Bde. Oxford 1910. PO Patrologia orientalis, hg. v. R. Graffin u. F. Nau. Paris 1903ff. POC Proche-Orient chretien. Jerusalem 1951 ff. Podlech E. Podlech: Die wichtigeren Stifte, Abteien und Klöster in der alten Erzdiözese Köln, 3 Tie. Breslau 1912-13. Podskalsky M G. Podskalsky: Theologie und Philosophie in Byzanz. Der Streit um die theologische Methodik in der spätbyzantinischen Geistesgeschichte (14./15. Jahrhundert). München 1977. Podskalsky R G. Podskalsky: Christentum und theologische Literatur in der Kiever Rus’ (988-1237). München 1982. Podskalsky T G. Podskalsky: Griechische Theologie in der Zeit der Türkenherrschaft (1453-1821). München 1988. Pohle-Gummersbach J. Pohle - J. Gummersbach: Lehrbuch der Dogmatik, 3 Bde. Paderborn lo1952-6O. Point Point. Forum for Melanesian affairs. hg. v. Melanesian Institute for Pastoral and Socio-Economic Servi- ce. Goroka 1972-82. PointS Polgar Politeia Potthast B Potthast R Pourrat PRCan PRE Preger PRG Primetshofer Prinz PrJ PRMCL Prümm PS PSBA PsEU PsR PSyr PsZJ PTh PThH PThI PTS Publizistik PUE PUF PUP PuP PUS Puza PVS PWP Point Series, hg. v. Melanesian Institute for Pastoral and Socio-Economic Service. Goroka 1982ff. L. Polgar: Bibliographie sur l’histoire de la Compagnie de Jesus 1901-80, Bd. 1. Rom 1981, Bd. 2/1. Rom 1983, Bd. 2/2. Rom 1986, Bd. 3/1. Rom 1990. Sammlung Politeia. Veröffentlichungen des Instituts für Sozialwissenschaften und Politik der Universität Fribourg, hg. v. A. F. Utz u. E. Bongras. Heidelberg 1949ff. A. Potthast: Bibliotheca historica medii aevi. Wegweiser durch die Geschichtswerke des europäischen Mittelalters bis 1500. Berlin 1862, Suppl. 1888; 21896 in 2 Bdn.; photomechan. Nachdr. Graz 1954. A. Potthast: Regesta Pontificum Romanorum inde ab a. 1198 ad a. 1304,2 Bde. Berlin 1873-75 (seit 1911 in Paris). P. Pourrat: La spiritualite chretienne, 4 Bde. Paris 1947. Periodica de re canonica. Rom 1991 ff. (vgl. PRMCL). Paulys Real-Encyklopädie der classischen Altertumswissenschaft, neue Bearb. v. G. Wissowa u. W. Kroll (mit K. Mittelhaus). Stuttgart 1894-1980. J. W. Preger: Geschichte der deutschen Mystik im Mittelalter, 3 Bde. Leipzig 1847-93. Le Pontifical Romano-Germanique du dixieme siede, hg. v. C. Vogel mit R. Elze, 3 Bde. Vatikanstadt 1963-72 (= StT 226 227 269). B. Primetshofer: Ordensrecht auf der Grundlage des Codex Iuris Canonici 1983 unter Berücksichtigung des staatlichen Rechts der Bundesrepublik Deutschland, Österreichs und der Schweiz. Freiburg 31988. F. Prinz: Frühes Mönchtum im Frankenreich. München 21988. Preußische Jahrbücher. Berlin 1858-1935. Periodica de re morali canonica liturgica (1907-26: de re canonica et morali). Rom 1927-90 (vgl. PRCan). K. Prümm: Religionsgeschichtliches Handbuch für den Raum der altchristlichen Umwelt. Hellenistisch- römische Geistesströmungen und Kulte mit Beachtung des Eigenlebens der Provinzen. Freiburg i. Br. 1943, Neudr. Rom 1954. Patrologia Syriaca, hg. v. R. Graffin, 3 Bde. Paris 1894-1926. Proceedings of the Society of Biblical Archaeology. London 1878-1918. Psychologie in Erziehung und Unterricht. München 1954ff. Psychologische Rundschau. Göttingen 1949ff. /Ortiz. Die Psychologie des 20. Jahrhunderts, hg. v. H. Balmer, G. Condrau u.a., 15 Bde. u. Reg.-Bd. Zürich 1976-81. Pastoraltheologie. Monatsschrift für Wissenschaft und Praxis in Kirche und Gesellschaft. Göttingen 1966-69 (seit 1970: WPKG). Praktisch-theologisches Handbuch, hg. v. G. Otto. Stuttgart 1970. Pastoraltheologische Informationen, hg. v. Beirat der deutschsprachigen Pastoraltheologen. Frankfurt a. M. 1970ff. Patristische Texte und Studien, hg. v. K. Aland u. W. Schneemelcher. Berlin 1964ff. Publizistik. Vierteljahreshefte für Kommunikationsforschung. Konstanz 1956ff. W. Holtzmann: Papsturkunden in England, 3 Bde. Berlin - Göttingen 1930-52 (AGWG. PH u. AAWG.PH). W. Wiederhold: Papsturkunden in Frankreich, 7 Bde. (Beihefte zu NGWG). Berlin 1906-13; H. Mei- nem Papsturkunden in Frankreich, NF Bd. 1 (AGWG, Dritte Folge 3/4). Berlin 1932/33; J. Ramackers: Papsturkunden in Frankreich, NF Bd. 2-6 (AGWG bzw. AAWG, Dritte Folge 21 25 27 35ff.). Göttingen 1937ff.; J. Ramackers: Papsturkunden in den Niederlanden (AGWG, Dritte Folge 8/9). Berlin 1933/34. C. Erdmann: Papsturkunden in Portugal (AGWG NF 20, 3). Berlin 1927. Päpste und Papsttum, Bd. Iff. Stuttgart 1971 ff. P. F. Kehr: Papsturkunden in Spanien, 2 Bde. (AGWG NF 18, 2 u. 22,1). Berlin 1926-28. R. Puza: Katholisches Kirchenrecht. Heidelberg 1986. Politische Vierteljahresschrift. Opladen 1960ff. Pipers Wörterbuch zur Politik, hg. v. D. Nohlen, 6 Bde. München 1984-87.
46 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER PWPA Praktisches Wörterbuch der Pastoralanthropologie, hg. v. H. Gastager u.a. Wien - Göttingen 1975. QD Quaestiones disputatae, hg. v. K. Rahner u. H. Schlier (ab 1985: H. Fries u. R. Schnackenburg). Freiburg i. Br. 1958ff. QDAP QEBG Quarterly of the Department of Antiquities in Palestine. London 1931-50. Quellen und Erörterungen zur bayerischen und deutschen Geschichte. München 1856-64, NS 1903-67, Nachdr. 1969. QFG Quellen und Forschungen aus dem Gebiet der Geschichte, hg. v. der Görres-Gesellschaft. Paderborn 1892 ff. QFIAB QGP QLP QRG Quasten (E) Quasten (F) Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken. Rom 1897ff. Quellenschriften zur Geschichte des Protestantismus, hg. v. J. Kunze u. C. Stange. Leipzig 1904-32. Questions liturgiques et paroissiales. Löwen 1910-69 (ab 51, 1970: QuLi). Quellen der Religionsgeschichte. Göttingen - Leipzig 1909-27 (1-3: Religions-Urkunden der Völker). J. Quasten: Patrology. Utrecht - Brüssel Bd.l 1950, Bd.2 1953, Bd.3 1960. J. Quasten: Initiation aux Peres de l’Eglise, Bd. 1-3 (=Quasten [E], 1-3). Paris 1955-63; Bd.4 (= Quasten [It], 3). Paris 1986. Quasten (It) J. Quasten: Patrologia, Turin, Bd. 1 (bis Nizäa) 41980; Bd. 2 (Nizäa bis Chalkedon. griech. Väter)31980: Bd. 3 (Nizäa bis Chalkedon, lat. Väter), Sammelwerk, hg. v. A. di Berardino, Geleitwort v. J. Quasten 21981. Quentin Quien QuLi H. Quentin: Les martyrologes historiques du Moyen-äge. Paris 1908, Nachdr. Aalen 1969. M. Le Quien: Oriens christianus, 3 Bde. Paris 1740, Nachdr. Graz 1958. Questions liturgiques. Löwen 1970ff. (bis 50,1969: QLP). RA rabs Raby Chr Raby See RAC Revue d’assyriologie et d’archeologie orientale. Paris 1884ff. Religionspädagogik an berufsbildenden Schulen (rabs). München 1969ff. F. J. E. Raby: A History of Christian Latin Poetry. Oxford 21953. F. J. E. Raby: A History of Secular Latin Poetry in the Middle Ages, 2 Bde. Oxford 1934,21957. Reallexikon für Antike und Christentum, hg. v. Th. Kiauser u.a. Stuttgart 1941 (1950) ff. Suppl.-Lfg. 1 ff. Stuttgart 1985 ff. Rado P. Rado: Enchiridion Liturgicum complectens Theologiae sacramentalis et dogmata et leges, 2 Bde. Rom 21966. Raes Rahner G A. Raes: Introductio in Liturgiam orientalem. Rom 1947. K. Rahner: Grundkurs des Glaubens. Einführung in den Begriff des Christentums. Freiburg i. Br. 1976 Rahner S Rahner SuG RAM RAp RAr RÄRG RArt Räß u. ö. K. Rahner: Schriften zur Theologie. 16 Bde. u. Reg.-Bd. Einsiedeln u.a. 1954-84. K. Rahner: Sendung und Gnade. Beiträge zur Pastoraltheologie. Innsbruck 51988. Revue d’ascetique et de mystique. Toulouse 1920-71 (ab 48, 1972: RHSp). Revue Apologetique. Paris 1905-40. Revue archeologique. Paris 1844ff. H. Bonnet: Reallexikon der ägyptischen Religionsgeschichte. Berlin 1952. Revue de l’art. Paris 1968ff. A. Räß: Die Konvertiten seit der Reformation, 10 Bde. Freiburg i. Br. 1866-71; 1 Reg.-Bd. 1872; 3 Suppl.-Bde. 1873-80. RAT Ratschow Ratzinger Revue africaine de theologie. Revue semestrielle. Kinshasa, Zaire 1977ff. C.-H. Ratschow (Hg.): Ethik der Religionen. Stuttgart 1980. J. Ratzinger: Einführung in das Christentum. Vorlesungen über das Apostolische Glaubensbekennt- nis. München 1968 u.ö. RB RBen RBK RBMAS Revue biblique. Paris 1892 ff. Revue benedictine. Maredsous 1884 ff. Reallexikon zur byzantinischen Kunst, Bd. 1 ff. Stuttgart 1966ff. Rerum Britannicarum medii aevi scriptores, or: Chronicles and memorials of Great Britain and Ireland during the Middle Ages. 251 Bde. London 1858-96. RBPH RDC RDK Revue beige de philologie et d’histoire. Brüssel 1922 ff. Revue de droit canonique. Straßburg 195Iff. Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, begonnen v. O. Schmitt, hg. v. E. Gall u. L. H. Heydenreich. Stuttgart 1937 ff. RDL Reallexikon der deutschen Literaturgeschichte, begr. v. P. Merker u. W. Stammler, hg. v. W. Kohl- schmidt, W. Mohr, K. Kanzog u. A. Masser, 2., neu bearb. Aufl., 5 Bde. Berlin 1956-88. RdQ RE Revue de Qumrän. Paris 1958ff. Realencyklopädie für protestantische Theologie und Kirche, begr. v. J. J. Herzog, hg. v. A. Hauck, 24 Bde. Leipzig 31896-1913. REA Reau Revue des Etudes Anciennes. Bordeaux 1899ff. L. Reau: Iconographie de l’art chretienne, 3 Bde. in 6 Tl.-Bdn. Paris 1955-59, Nachdr. Millwood, N. Y. 1983. REAug Revue des Etudes Augustiniennes (1940-51: Annee theologique; 1951-54: Annee theologique Augusti- nienne). Paris 1955 ff. REB Revista Eclesiastica Brasileira. Petropolis 1941 ff.
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 47 REByz Revue des Etudes byzantines. Paris 1946ff. (vgl. EOr u. EtByz). RechAug Recherches Augustiniennes. Paris 1958 ff. RED F Rerum ecclesiasticarum documenta. Series maior: Fontes. Rom 1956ff. RED S Rerum ecclesiasticarum documenta. Series minor: Subsidia Studiorum. Rom 1954ff. REG Revue des etudes grecques. Paris 1888ff. RegBenSt Regulae Benedicti Studia. (Hildesheim) St. Ottilien 1972ff. Regnon Th. de Regnon, Etudes de Theologie positive sur la Sainte Trinite, 4 Bde. Paris 1892-98. Reicke-Rost B. Reicke - L. Rost: Biblisch-historisches Handwörterbuch, 4 Bde. Göttingen 1962-79. Reimer-Eggenberger H.-D. Reimer - O. Eggenberger: ...neben den Kirchen. Gemeinschaften, die ihren Glauben auf besondere Weise leben wollen. Konstanz 91990. Reinhardt K. Reinhardt: Bibelkommentare spanischer Autoren (1500-1700). Bd. Iff. Madrid 1990ff. REJ Revue des etudes juives. Paris 1880ff. (vgl. RES). REL Revue des Etudes latines. Paris 1923ff. Rel Religio. Rivista di studi religiöse. Rom 1934-44 (vgl. RicRel). RelEd Religious education. Chicago 1906ff. RelH Religion heute. Hannover 1969ff. Remling F. X. Remling: Geschichte der ehemaligen Abteien und Klöster im jetzigen Rheinbayern, 2 Tie, Neu- stadt 1836-38, Neudr. München 1913. Rendtorff T. Rendtorff: Ethik. Grundelemente, Methodologie und Konkretionen einer ethischen Theologie, 2 Bde. Stuttgart 1990-91. Rennings Dokumente zur Erneuerung der Liturgie, Bd. 1: Dokumente des Apostolischen Stuhls 1963-73, hg. v. H. Rennings unter Mitarb. v. M. Klöckener. Kevelaer 1983. Renovatio Renovatio. Zeitschrift für das interdisziplinäre Gespräch. Köln 1945ff. RepES Repertoire d'Epigraphie Semitique, 8 Tie. Paris 1900-1968. RepGerm Repertorium Germanicum, hg.vom Deutschen Historischen Institut in Rom. Berlin-Tübingen 1916ff. RES Revue des etudes semitiques (seit 1940: et Babyloniaca). Paris 1934-42/45 (Suppl. zu REJ). RET Revista espanola de teologia. Madrid 1940ff. Reusch F. H. Reusch: Der Index der verbotenen Bücher, 2 Bde. Bonn 1883-85. RevSR Revue des Sciences Religieuses. Straßburg 192Iff. RF Razön y Fe. Madrid 1901 ff. RFHMA Repertorium fontium historiae medii aevi, hg. v. Istituto storico Italiano per il medio evo, Unione Inter- nazionale degli Istituti di Archeologia, Storia e Storia dell’Arte in Roma. Rom 1962 ff. RFNS Rivista di filosofia neoscolastica. Mailand 1909ff. RGA Reallexikon der germanischen Altertumskunde, hg. v. J. Hoops, 4 Bde. Straßburg 1911-18. RGG12 3 Die Religion in Geschichte und Gegenwart. Tübingen 1909-13,21927-32,31956-62, Reg.-Bd. 1965. RGL Religionsgeschichtliches Lesebuch, hg. v. A. Bertholet, 17 Tie. Tübingen 21926-32. RGST Reformationsgeschichtliche Studien und Texte, begr. v. J. Greving. Münster 1906ff. RH Revue historique. Paris 1876 ff. Rhalles T. A. Rhalles - M. Potles: Syntagma ton theion kai hieron kanonon, 6 Bde. Athen 1852-59. Nachdr. Athen 1966. RHC Recueil des historiens des Croisades: RHC. Ar - Documents armeniens, 2 Bde. Paris 1869-1906. RHC. Gr - Historiens grecs, 2 Bde. Paris 1875-81. RHC. L - Lois. Les assises de Jerusalem, 2 Bde. Paris 1841-43. RHC. Occ - Historiens occidentaux, 5 Bde. Paris 1844-95. RHC. Or - Historiens orientaux, 5 Bde. Paris 1872-1906. RHE Revue d’histoire ecclesiastique. Löwen 1900ff. RHEF Revue d’histoire de l’eglise de France. Paris 191 Off. Rhetorik Rhetorik. Ein internationales Jahrbuch, hg. v. J. Dyck u.a. Stuttgart-Bad Cannstatt 1980ff. RHi Revue Hispanique. Paris 1894 ff. RHLR Revue d’histoire et de litterature religieuse. Paris 1896-1907. RhM Rheinisches Museum für Philologie. Bonn 1827ff., NS 1833ff. RHMiss Revue (bis 1939: d’histoire) des missions. Paris 1924ff. RHPhR Revue d’histoire et de philosophie religieuses. Straßburg 1921 ff. RHR Revue de l’histoire des religions. Paris 1880ff. rhs Religionsunterricht an höheren Schulen (rhs). Düsseldorf 1958ff. RHSp Revue d’histoire de la spiritualite. Paris 1972ff. (bis 1971: RAM). RhV Rheinische Vierteljahrsblätter. Mitteilungen des Instituts für geschichtliche Landeskunde der Rheinlan- de an der Universität Bonn. Bonn 1931-42, 1948ff. RI Regesta Imperii, hg. v. J. F. Böhmer (1831 ff.), neu bearb. v. E. Mühlbacher, J. Fischer u.a. Innsbruck 1877ff. (teilweise Nachdr. Hildesheim 1966ff.), Graz (-Köln) 1950ff., Wien-Köln-Graz 1969ff. RicRel Ricerche Religiöse. Rom 1925-49 (1934-44: Rel). Riemann H. Riemann: Musiklexikon, 5 Bde. Mainz 121959-76. Rießler Altjüdisches Schrifttum außerhalb der Bibel, hg. v. P. Rießler. Augsburg 1928, Nachdr. Heidelberg 1966. Rietschel-Graff G. Rietschel: Lehrbuch der Liturgik, 2 Bde., 2., neubearb. Aufl. v. P, Graff. Göttingen 1951-52. Riezler S. v. Riezler: Geschichte Baierns, 8 Bde. Gotha 1878-1914; Bd. 1 21927 in 2 Tin.; Reg.-Bd. v. J. Wide- mann. München 1932.
48 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER Righetti M. Righetti: Manuale di storia liturgica, Bd. 1: Introduzione generale. Mailand 31964; Bd. 2: L’anno li- turgico. Ebd. 31969; Bd. 3: La messa. Ebd. 31966; Bd. 4: Sacramenti-Sacramentali. Ebd. 21959. RINA RISM Rivista dellTstituto Nazionale di archeologia e storia dell’arte, NS. Rom 1952ff. Repertoire international des sources musicales. A (Autorenalphabet) Kassel 1971 ff.; B (geschlossene Quellengruppen) München 1966; C (Directory of music research libraries) Iowa City 1967-72, Kassel 1976ff. Ritschi Ritter O. Ritschi: Dogmengeschichte des Protestantismus, 4 Bde. Göttingen 1908-27. E. Ritter: Die katholisch-soziale Bewegung Deutschlands im 19. Jahrhundert und der Volksverein. Köln 1954. RivAC RivBib RivLi RJ Rivista di archeologia cristiana. Rom 1924 ff. Rivista biblica. Brescia 1953 ff. Rivista Liturgica. Turin 1914/15 ff. Römisches (1937f.: Kunstgeschichtliches) Jahrbuch der Bibliotheca Hertziana (1939-88: Römisches Jahrbuch für Kunstgeschichte). Tübingen 1989ff. RKZ RLA RLAT Reformierte Kirchenzeitung. NF 90ff. Freudenberg 1949 ff. Reallexikon der Assyriologie, hg. v. E. Ebeling u. B. Meissner. Berlin 1928ff. Revista Latinoamericana de teologia. Revista del Centro de Reflexion Teolögica, Universidad Centro- americana Jose Simeon Canas. San Salvador 1984ff. RLSE RLV RM RMAL RNSP RNT Roberti ROC Rohls RöHM ROL ROr Roschini Rossi Rouet Rouse-Neill Rivista di letteratura e di storia ecclesiastica. Neapel 1969ff. Reallexikon der Vorgeschichte, hg. v. M. Ebert, 15 Bde. Berlin 1924-32. Die Religionen der Menschheit, hg. v. Ch. M. Schröder u.a. Stuttgart u.a. 1960ff. Revue du Moyen-äge latin. Straßburg 1945 ff. Revue neoscolastique de philosophie. Löwen 1894 ff. Regensburger Neues Testament. Regensburg 1938ff. Dizionario di Teologia Morale, hg. v. F. Roberti. Rom 1954. Revue de l’Orient chretien. Paris 1896-1936. J. Rohls: Geschichte der Ethik. Tübingen 1991. Römische Historische Mitteilungen. Graz - Köln 1956-57ff. Revue de l’Orient latin. Paris 1893-1911. Revue de l’Orient. Paris 1842-64. G. M. Roschini: Mariologia, 2 Bde. Rom 21947-48. G. B. de Rossi: Roma sotterranea, 3 Bde. Rom 1864-77; Nachtrag v. Jozzi, ebd. 1898 (vgl. ICUR). M. J. Rouet de Journel: Enchiridion Patristicum. Freiburg i. Br. 231965. R. Rouse - St. Ch. Neill: Geschichte der Ökumenischen Bewegung, 2 Bde. Göttingen 1957f. (engl. Orig.: s. HEM). RPARA RPäW RpB RPh RPL RPR.GP Rendiconti della Pontificia Accademia Romana di Archeologia. Rom 1923ff. Religionspädagogische Werkbriefe. Düsseldorf 1962ff. Religionspädagogische Beiträge. Kaarst 1978ff. Revue de philologie, de litterature et d’histoire anciennes. Paris 1845ff. Revue philosophique de Louvain. Löwen 1945 ff. Regesta Pontificum Romanorum, congessit P. F. Kehr. Germania Pontificia, hg. v. A. Brackmann, 3 Bde. Berlin 191 Iff. RPR.IP Regesta Pontificum Romanorum. Italia Pontificia, Bd. 1-8, hg. v. P. F. Kehr. Berlin 1906-35, Bd. 9-10. hg. v. W. Holtzmann. Berlin 1972, Zürich 1975. RQ Römische Quartalschrift für christliche Altertumskunde und für Kirchengeschichte. Freiburg i. Br. 1887 ff. RQH RSB RSBN RSCI RSEHA RSIt RSLR RSO RSPhTh RSR RTA RThAM RThom RThPh RTL ru Ruf Revue des questions historiques. Paris 1866ff. Rivista Storica Benedettina. Rom 1906-55. Rivista di studi bizantini e neoellenici. Rom 1964ff. (bis 1963: SBNE). Rivista di storia della chiesa in Italia. Rom 1947ff. Revue semitique d’epigraphie et d’histoire ancienne. Paris 1893-1914. Rivista storica Italiana. Neapel 1884ff. Rivista di storia e letteratura religiosa. Florenz 1965 ff. Rivista degli studi orientali. Rom 1907ff. Revue des Sciences philosophiques et theologiques. Paris 1907ff. Recherches de Science religieuse. Paris 1910ff. /DRTA Recherches de theologie ancienne et medievale. Löwen 1929ff. Revue Thomiste. Paris 1893 ff. Revue de Theologie et de Philosophie (1868-71: Theologie et philosophie). Lausanne 1868ff. Revue theologique de Louvain. Löwen 1970ff. ru - Zeitschrift für die Praxis des Religionsunterrichtes. Stuttgart 1974ff. N. Ruf: Das Recht der katholischen Kirche. Nach dem neuen Codex Iuris Canonici für die Praxis erläu- tert. Freiburg i. Br. 61989. Ruh Ruinart Runciman K. Ruh: Geschichte der abendländischen Mystik, Bd. Iff. München 1990ff. Th. Ruinart: Acta martyrum etc. Paris 1689, Regensburg 51859. St. Runciman: Geschichte der Kreuzzüge, 3 Bde. München 1957-60.
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 49 Rüssel RVV RW J. C. Rüssel: Dictionary of writers of Thirteenth Century England. London 1936. Religionsgeschichtliche Versuche und Vorarbeiten. Gießen 1903ff. Reformed world. World alliance of reformed churches. Genf 1971 ff. SaAn Sachsen und Anhalt. Jahrbuch der Landesgeschichtlichen Forschungsstelle für die Provinz Sachsen und für Anhalt. Magdeburg 1925-43. SacrVer Sacramentarium Veronense, in Verb, mit L. Eizenhöfer u. P. Siffrin hg. v. L. C. Mohlberg. Rom 1956. Saec Saeculum. Jahrbuch für Universalgeschichte. Freiburg i. Br. 1950ff. Sal Salesianum. Turin 1939ff. Sarton G. Sarton: Introduction to the History of Science. Baltimore 1950. Sartori C. Sartori: Enchiridion Canonicum seu Sanctae Sedis Responsiones. Rom 91954. SAT Die Schriften des Alten Testaments in Auswahl. Göttingen (1909-15) 21920-25. Savigny F. K. v. Savigny: Geschichte des römischen Rechts im Mittelalter, 6 Bde. Heidelberg 1815-31,21834-51 (in 7 Bdn.), Nachdr. der 2. Aufl.: 31956. 41986. Savio L F. Savio: Gli antichi vescovi d’Italia dalle origini al 1300 descritti per regioni. La Lombardia, Bd. 1: Mi- lano. Florenz 1913, Bd. 2/1: Bergamo - Brescia - Como. Bergamo 1929, Bd. 2/2: Cremona - Lodi - Man- tova - Pavia. Bergamo 1932. Savio P F. Savio: Gli antichi vescovi d’Italia ... II Piemonte. Turin 1898. SAWW. PH Saxer A Saxer B Saxer S SB(J) SBAB Sbaralea SB AW. PPH SBB SBE SBFA SBFLA SBLMS SBM SBNE SBS SBT SBU SC ScC ScEc ScEs Schanz Scheeben Scheglmann Sitzungsberichte der Akademie der Wissenschaften in Wien. Philosophisch-historische Klasse (ab 225, 1947: SÖAW. PH). Wien 1848ff. V. Saxer: Atti dei martiri dei primi tre secoli. Padua 1984. V. Saxer: Bible et hagiographie. Bern 1986. V. Saxer: Saints anciens d’Afrique du Nord. Vatikanstadt 1979. La sainte Bible, hg. v. der Ecole Biblique de Jerusalem. Paris 1948ff. Stuttgarter biblische Aufsatzbände. Stuttgart 1988ff. /Wadding SS. Sitzungsberichte der Bayerischen Akademie der Wissenschaften in München. Philosophisch-philologi- sche Klasse. München 1871 ff. Stuttgarter biblische Beiträge. Stuttgart 1965ff. The Sacred Books of the East, hg. v. F. M. Müller. Oxford 1879-1910. Studii biblici Franciscani analecta. Jerusalem 1962-78 (seit 1981: ASBF). Studii biblici Franciscani über annuus. Jerusalem 1950-79 (seit 1980: LASBF). Society of Biblical Literature. Monograph series. Missoula 1971 ff (vgl. JBL. MS). Stuttgarter biblische Monographien. Stuttgart 1967ff. Studi Bizantini e Neoellenici. Rom 1924-63 (seit 1964: RSBN). Stuttgarter Bibelstudien. Stuttgart 1965ff. Studies in biblical theology. London 1950ff. Svenskt bibliskt uppslagsverk, hg. v. I. Engnell u. A. Fridrichsen, 2 Bde. Gävle (1948-52) 21962-63. Sources chretiennes, hg. v. H. de Lubac u. J. Danielou. Paris 1941 ff. Scuola Cattolica. Rivista di scienze religiöse. Mailand 1873ff. Sciences ecclesiastiques. Revue philosophique et theologique. Montreal 1948-67 (ab 20,1968: ScEs). Sciences et Esprit. Brügge 1968ff. (bis 19, 1967: ScEc). M. v. Schanz: Geschichte der römischen Literatur, 4 Bde. München 1890-1902; Bd. 1 41927, Bd. 2 31914, Bd. 3 31922, Bd. 4/121914 u. Bd. 4/2 1920. M. J. Scheeben: Gesammelte Schriften, hg. v. J. Höfer u.a., 8 Bde. Freiburg i. Br. 1941-67. A. M. Scheglmann: Geschichte der Säkularisation im rechtsrheinischen Bayern, 3 Bde. Regensburg 1903-05. Schiller G. Schiller: Ikonographie der christlichen Kunst. Gütersloh Bd. L 31981, Bd. 2 21983, Bd. 3 21986, Bd. 4/1 21988, Bd. 4/2 1980, Bd. 5/1 u. 2 1990. Schiwietz St. Schiwietz: Das morgenländische Mönchtum. 3 Bde. Mainz Bd. 1 1904. Bd. 2 1913. Bd. 3 1938. Schlesinger W. Schlesinger: Kirchengeschichte Sachsens im Mittelalter. 2 Bde. Köln 21983. Schiink E. Schiink: Theologie der Lutherischen Bekenntnisschriften. München 31948. Schmaus D M. Schmaus: Katholische Dogmatik. München Bd. 1 s1953, Bd. 2/151954, Bd. 2/2 51955, Bd. 3/1 1957, Bd. 3/2 51956, Bd. 4/1 51957, Bd. 4/2 31953, Bd. 5 (Mariologie) 1955. Schmaus G M. Schmaus: Der Glaube der Kirche, 7 Bde. St. Ottilien 1979-82. Schmidlin PG J. Schmidlin: Papstgeschichte der neuesten Zeit, 4 Bde. München 1933-39. Schmidt IL H. A. P. Schmidt: Introductio in Liturgiam occidentalem. Rom-Freiburg i. Br.-Barcelona 21962. Schmidt RD H. Schmidt: Religionsdidaktik, 2 Bde. Stuttgart 1982-84. Schmidt UG W. Schmidt: Der Ursprung der Gottesidee. Eine historisch-kritische und positive Studie, 12 Bde. Mün- ster Bd. 1 21926, Bd. 2 1929, Bd. 3 1931, Bd. 4 1933, Bd. 5 1934, Bd. 6 1935, Bd. 7 1940, Bd. 8 1949, Bd. 9 1949, Bd. 10 1952, Bd. 11 1954, Bd. 12 1955. Schmitz GB Ph. Schmitz: Geschichte des Benediktinerordens, 4 Bde. Einsiedeln 1947-60. Schmitz HB Ph. Schmitz: Histoire de l’ordre de saint Benoit, 7 Bde., Bd. 1 u. 2 in 2. Aufl. Maredsous 1948-56. Schnabel G F. Schnabel: Deutsche Geschichte im 19. Jahrhundert. Freiburg i. Br. Bd. 1 51959, Bd. 2 21949, Bd. 3 31954, Bd. 4 31955; Taschenbuchausg. in 8 Bdn. 1964-65. Schnabel Q F. Schnabel: Deutschlands geschichtliche Quellen und Darstellungen in der Neuzeit, 2 Bde. Leipzig 1931 ff.
50 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER Schnürer G. Schnürer: Kirche und Kultur im Mittelalter. Paderborn Bd. 1 21927, Bd. 2 21929, Bd. 3 1929. Schoengen M. Schoengen: Monasticon Batavum, 3 Bde. Amsterdam 1941-42. Schol Scholastik. Freiburg i. Br. 1926-65 (ab 41,1966: ThPh). Scholder K. Scholder: Die Kirchen und das Dritte Reich, Bd. Iff. Frankfurt a. M. - Berlin - Wien 1977ff. Schöllgen W. Schöllgen: Die soziologischen Grundlagen der katholischen Sittenlehre. Düsseldorf 1953. Schottenloher K. Schottenloher: Bibliographie zur deutschen Geschichte im Zeitalter der Glaubensspaltung 1517-85, 6 Bde. Leipzig 1933-40, Stuttgart 21956ff. Schramm P. E. Schramm: Herrschaftszeichen und Staatssymbolik, 3 Bde. (= SMGH 13, 1-3). Stuttgart 1954-56. Schreiber Das Weltkonzil von Trient, sein Werden und Wirken, hg. v. G. Schreiber, 2 Bde. Freiburg i. Br. 1951. Schüepp Handbuch zur Predigt, hg. v. G. Schüepp. Zürich 1982. Schüller B. Schüller: Die Begründung sittlicher Urteile. Düsseldorf 1973. Schulte J. F. v. Schulte: Geschichte der Quellen und der Literatur des kanonischen Rechts, 3 Bde. (Bd. 3 in 2 Abt.). Stuttgart 1875-80. Schürer G E. Schürer: Geschichte des jüdischen Volkes im Zeitalter Jesu Christi. 3 Bde. Leipzig Bd. 1 s1920, Bd. 2-3 41907-09, Nachdr. Hildesheim 1970. Schürer H E. Schürer: The history of the Jewish people in the age of Jesus Christ, hg. v. G. Vermes u. F. Millar, 3 Bde. Edinburgh 1973-87. Schwartz G. Schwartz: Die Besetzung der Bistümer Reichsitaliens, mit den Listen der Bischöfe 951-1122. Leipzig 1913. Schwendenwein H. Schwendenwein: Das neue Kirchenrecht. Graz - Wien - Köln 21983. Scr Scriptorium. Revue internationale des etudes relatives aux manuscrits. Brüssel - Antwerpen 1946-47ff. ScrVict Scriptorium Victoriense. Revista semestral de investigaciön teolögica. Victoria 1954ff. SDAW. P Sitzungsberichte der Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin. Klasse für Philosophie, Ge- schichte, Staats-, Rechts- und Wirtschaftswissenschaften (1948-49: Philosophisch-historische Klasse; 1950-54: Klasse für Gesellschaftswissenschaften). Berlin 1955ff. SDAW. S Sitzungsberichte der Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin. Klasse für Sprache, Literatur und Kunst. Berlin 1950ff. SE Sacris Erudiri. Jaarboek voor Godsdienstwetenschappen. Brügge 1948ff. SEÄ Svensk exegetisk ärsbok. Lund 1936ff. Seeberg R. Seeberg: Lehrbuch der Dogmengeschichte. Leipzig Bd. 1-2 31922f., Bd. 3 41930, Bd. 4/1 41933, Bd. 4/2 31920 (Bd. 1-4 Neudr. Basel 1953-54). Seibrich W. Seibrich: Gegenreformation als Restauration. Die restaurativen Bemühungen der alten Orden im Deutschen Reich. Münster 1991. Sem Semitica, hg. v. Institut d’Etudes Semitiques de l’Universite de Paris. Paris 1948ff. Seppelt F. X. Seppelt: Geschichte der Päpste von den Anfängen bis zur Mitte des 20. Jahrhunderts, 5 Bde. (Bd. 4 u. 5 neu bearbeitet v. G. Schwaiger). München 21954-59. Series episc Series episcoporum ecclesiae apostolicae occidentalis, hg. v. O. Engels u. St. Weinturter. Stuttgart 1982ff. SFGG Spanische Forschungen der Görres-Gesellschaft (zur Pflege der Wissenschaft im katholischen Deutsch- land). Münster, 1. Reihe 1928ff. (= GAKGS); 2. Reihe, Bd. 1-5 1931-40. SGV Sammlung gemeinverständlicher Vorträge und Schriften aus dem Gebiet der Theologie und Religionsge- schichte. Tübingen - Leipzig 1896 ff. SHAW. PH Sitzungsberichte der Heidelberger Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse. Heidelberg 1910ff. SHCSR Spicilegium Historicum Congregationis SS.mi Redemptoris. Rom 1953ff. SHCT Studies in the History of Christian Thought, hg. v. H. Oberman u. a. Leiden 1966ff. Shea J. G. Shea: History of the Catholic Church in the United States, 4 Bde. New York 1886-92. SHFrance Les sources de l’histoire de France, 1. Reihe: Des origines aux guerres dTtalie (1494), hg. v. A. Molinier, 6 Bde. Paris 1901-04; 2. Reihe: XVIe siede (1494-1610), hg. v. H. Hauser, 2 Bde. Paris 1906-09. SHG Subsidia hagiographica, hg. v. der Societe des Bollandistes. Brüssel 1886ff. SID Studies in Interreligious Dialogue. Kämpen 1991 ff. Siegmund A. Siegmund: Die Überlieferung der griechischen christlichen Literatur in der lateinischen Kirche bis zum 12. Jahrhundert. München 1949. Silier H. P. Silier: Handbuch der Religionsdidaktik. Freiburg i. Br. 1991. Simons The geographica] and topographical texts of the Old Testament, hg. v. J. Simons. Leiden 1959. SinFr Sinica Franciscana, redigiert v. A. van den Wyngaert, 5 Bde. Quaracchi 1929-54. SJLA Studies in Judaism in Late Antiquity. Leiden 1973 ff. SJP Salzburger Jahrbuch für Philosophie (bis 4,1960: und Psychologie). Salzburg 1957ff. SKG Schriften der Königsberger Gelehrten Gesellschaft. Berlin 1924ff. SKZ Schweizerische Kirchenzeitung. Luzern 1832 ff. SL Sumerisches Lexikon, hg. v. A. Deimel. Rom 1925-50. SM Sacramentum mundi. Theologisches Lexikon für die Praxis, hg. v. K. Rahner u. A. Darlap, 4 Bde. Frei- burg i. Br. 1967-69. Smalley B. Smalley: The Study of the Bible in the Middle Ages. Oxford 41984. SMGB Studien und Mitteilungen (1880-81: Wissenschaftliche Studien und Mitteilungen) zur Geschichte des Benedictinerordens und seiner Zweige (1882: aus dem Benedictiner-Orden; 1883-1910: aus dem Bene- dictiner- und Cistercienser-Orden). München 191 Iff. SMGH Schriften der Monumenta Germaniae Historica. Stuttgart 1948ff.
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 51 Smolitsch I. Smolitsch: Russisches Mönchtum. Würzburg 1953, Amsterdam 21975. SMRT Studies in Medieval and Reformation Thought, hg. v. H. Oberman u.a. Leiden 1966ff. SN Studia neotestamentica. Paris 1962 ff. SNT Die Schriften des Neuen Testaments, neu übersetzt und für die Gegenwart erklärt v. W. Bousset u. W. Heitmüller, 4 Bde. Göttingen (1905-06) 31917-20. SNTU Studien zum Neuen Testament und seiner Umwelt. Linz/Donau 1976ff. SO Symbolae Osloenses, hg. v. der Societas Graeco-Latina. Oslo 1922 ff. SÖAW. PH Sitzungsberichte der Österreichischen Akademie der Wissenschaften in Wien. Philosophisch-historische Klasse (bis 224,1947: SAWW.PH). Wien 1947ff. SOC Studia orientalia christiana. Kairo 1958ff. (1956-57: Studia orientalia). SOC. A SOC - Aegyptiaca. SOC. C SOC - Collectanea. SOC. D SOC - Documenta. SOF Südost-Forschungen (1936-39: Südostdeutsche Forschungen). München 1940ff. Sommervogel C. Sommervogel: Bibliotheque de la Compagnie de Jesus, Bd. 1-9. Brüssel - Paris 21890-1900, Bd. 10 (Nachträge v. E. M. Riviere) Toulouse 191 Iff., Bd. 11 (Histoire v. P. Bliard) Paris 1932. SOP J. Quetif-J. Echard: Scriptores Ordinis Praedicatorum, 2 Bde. Paris 1719-21; 3 SuppL-Bde. 1721-23; fortges. v. R. Coulon. Paris 1909ff. SOPMA Th. Kaeppeli: Scriptores Ordinis Praedicatorum Medii Aevi, Bd. Iff. Rom 1970ff. SOSB Scriptores Ordinis S. Benedicti, qui 1750 ad 1880 fuerunt in Imperio Austriaco-Hungarico. Wien 1881. SozL Soziologie-Lexikon, hg. v. G. Reinhold. München 1991. SozW Soziale Welt. Zeitschrift für sozialwissenschaftliche Forschung und Praxis, hg. v. d. Arbeitsgemeinschaft sozialwissenschaftlicher Institute e. V. Göttingen 1949ff. Sp Spiritus. Experience et recherche missionnaire, hg. v. der Congregation du Saint-Esprit Paris. Paris 1960 ff. SPAW. PH Sitzungsberichte der Preußischen Akademie der Wissenschaften. Berlin 1882-1921. Philosophisch-histo- rische Klasse. 1922-38. Spec Speculum. A Journal of medieval studies. Cambridge, Mass. 1926ff. Spindler Handbuch der bayerischen Geschichte, begr. v. M. Spindler, hg. v. A. Kraus, 4 Bde. München Bd.l 21981, Bd. 2 21988, Bd. 3/1, 3/2, 4/1 u. 4/2 21979. SPM Sacrum Poloniae Millennium. Rom 1954ff. SPPh Studien zur Problemgeschichte der antiken und mittelalterlichen Philosophie. Leiden u.a. 1966ff. SPTh Studien zur Praktischen Theologie. München 1963ff. SQS Sammlung ausgewählter kirchen- und dogmengeschichtlicher Quellenschriften. Tübingen 1891-1923. SR SR. Sciences religieuses / Studies in religion. Toronto 1971 ff. SRH Scriptores rerum Hungaricarum, tempore ducum regumque stirpis Arpadianae gestarum, 2 Bde. Buda- pest 1937-38. SRP Scriptores rerum Prussicarum. Die Geschichtsquellen der preußischen Vorzeit, hg. v. Th. Hisch, M. Top- pen u. E. Strehlke, 5 Bde. Leipzig 1861-74. SRSMA Scriptores rerum Svecicarum medii aevi, 3 Bde. Uppsala 1818-76. SS AM Settimane di Studio del centro italiano di studi sull’alto medio evo. Spoleto 1953 ff. SSAW.PH Sitzungsberichte der Sächsischen Akademie der Wissenschaften zu Leipzig. Philosophisch-historische Klasse. Leipzig 1962ff. (1846-1919: BVSGW; 1919-62: BVSAW). SSL Spicilegium sacrum Lovaniense. Löwen 1922ff. SSSTh Studien zur systematischen und spirituellen Theologie. Würzburg 1990ff. Stachowiak Pragmatik. Handbuch pragmatischen Denkens, hg. v. H. Stachowiak. Hamburg 19ß6ff. Stadler J. E. Stadler - F.J. Heim - J.N. Ginal: Vollständiges Heiligen-Lexikon, 5 Bde. Augsburg 1858-82, Nachdr. Hildesheim - New York 1975. Stamer L. Stamer: Kirchengeschichte der Pfalz. Speyer Bd. 1 1936. Bd. 2 1949. Bd. 3/1 1955, Bd. 3/2 1959. Bd. 4 1964. St Ans Studia Anselmiana. Rom 1933 ff. StANT Studien zum Alten und Neuen Testament. München 1960-75. StatGen Statuta Generalia de religiosa, clericali, apostolica institutione in statibus adquirendae perfectionis cleri- cis impertienda. Rom 1956. Staufer Die Zeit der Staufer. Geschichte - Kunst - Kultur, Katalog der Ausstellung des Württembergischen Lan- desmuseums Stuttgart, hg. v. R. Hausherr, 4 Bde. Stuttgart 1977. StC Studia Catholica. Roermond 1924ff. StCan Studia Canonica. Ottawa 1967ff. StD Studies and Documents, hg. v. K. Lake u. S. Lake. London - Philadelphia 1934ff. Stegmüller M F. Stegmüller: Geschichte des Molinismus, Bd. 1: Neue Molinaschriften. Münster 1935. Stegmüller RB F. Stegmüller: Repertorium biblicum medii aevi, 11 Bde. Madrid 1940-80. Stegmüller RS F. Stegmüller: Repertorium commentariorum in sententias Petri Lombardi, 2 Bde. Würzburg 1947. Steichele A. Steichele: Das Bistum Augsburg, historisch u. statistisch beschrieben, fortges. (Bd. 5ff.) v. A. Schrö- der, 8 Bde. Augsburg 1864-1932; fortges. v. F. Zoepfl, Bd. 9 1939, Bd. 10 Lfg. 1/2 1940. Steinbüchel Th. Steinbüchel: Die philosophische Grundlegung der katholischen Sittenlehre. Düsseldorf41951. Stemberger H. L. Strack - G. Stemberger: Einleitung in Talmud und Midrasch. München 81992. StEv Studia evangelica. Berlin 1959ff.
52 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER StFr Studi francescani. Arezzo - Florenz 1903 ff. StG Studia Gratiana. Bologna 1953-78. StGen Studium Generale. Zeitschrift für die Einheit der Wissenschaften im Zusammenhang ihrer Begriffsbil- dungen und Forschungsmethoden. Berlin - Göttingen - Heidelberg 1948ff. StGreg Studi Gregoriani per la storia (1947-60: di Gregorio VII e della riforma gregoriana) della Liberias Eccle- siae. Rom 1970ff. SThE Studien zur theologischen Ethik, hg. durch das moraltheologische Institut der Universität Freiburg (Schweiz). Fribourg 1977ff. SThKAB Schriften des Theologischen Konvents Augsburgischen Bekenntnisses. Berlin 195Iff. SThPS Studien zur Theologie und Praxis der Seelsorge. Würzburg 1989ff. Stickler A. M. Stickler: Historia iuris canonici latini, Bd. 1: Historia fontium. Turin 1950. Stintzing-Landsberg J. A. Roderich v. Stintzing - E. Landsberg: Geschichte der deutschen Rechtswissenschaft, 3 Bde. in 4. München 1880-1910, photomechan. Nachdr. Aalen 1957ff. StL Staatslexikon. Recht - Wirtschaft - Gesellschaft, hg. v. der Görres- Gesellschaft. 7 Bde. (Bd. 6f.: Die Staaten der Welt I + II). Freiburg i. Br. 71985-93. StLi Studia Liturgica. Hilversum 1962 ff. StMed Studi Medievali. Turin 1904ff., NS 1928ff. (Nuovi Studi Medievali. Bologna 1923-27), 3. Serie 1960ff. StMiss Studia Missionalia. Rom 1943 ff. StMon Studia monastica. Montserrat 1959 ff. StMor Studia Moralia. Rom 1963 ff. StNT Studien zum Neuen Testament. Gütersloh 1969ff. StOr Studia Orientalia, hg. v. der Societas Orientalis Fennica. Helsingfors 1925 ff. StPatr Studia Patristica (z.T. in: TU). Berlin 1957ff. StPic Studia Picena. Pontificio Seminario Marchigiano „Pio XT’. Fano 1925ff. StPLi Studien zur Pastoralliturgie. Regensburg 1976ff. Strom Stromata. San Miguel (Argentina) 1965 ff. STS Sacrae Theologiae Summa, 4 Bde. Madrid 1951-55 u.ö. (= BAC). StT Studi e Testi. Biblioteca apostolica Vaticana. Rom 1900ff. StTh Studia Theologica, cura ordinum theologicorum Scandinavicorum edita. Lund 1948ff. Stückelberg E. Stückelberg: Die schweizerischen Heiligen des Mittelalters. Zürich 1903. Studion Studion. Bollettino delle chiese di rito bizantino. Rom 1923ff. Stundenbuch Stundenbuch. Für die katholischen Bistümer des dt. Sprachgebietes. Authentische Ausgabe für den li- turgischen Gebrauch, hg. im Auftrag der Deutschen und der Berliner Bischofskonferenz, der Öster- reichischen Bischofskonferenz, der Schweizer Bischofskonferenz sowie der Bischöfe von Luxemburg, Bozen-Brixen, Lüttich, Metz und Straßburg, 3 Bde. Einsiedeln u.a. 1978. Stundenbuch. Le Lektionar zum Stundenbuch. StUNT Studien zur Umwelt des Neuen Testaments. Göttingen 1962 ff. StWiGes Staat - Wirtschaft - Gesellschaft: zur Einführung in die Grundlagen, begr. v. H. H. Bader. Heidelberg 1986. StZ Stimmen der Zeit (bis 1914: Stimmen aus Maria-Laach). Freiburg i. Br. 1871 ff. Surius L. Surius: De probatis sanctorum historiis, 6 Bde. Köln 1570-75 u. ö., Suppl. 1581; 51875-80 Turin in 13 Bdn. unter dem Titel: Historiae seu vitae sanctorum. SVTQ St. Vladimir’s theological quarterly. New York 1969 ff. SyBU Symbolae Biblicae Upsalienses. Uppsala 1943ff. Sym Symposion. Philosophische Schriftenreihe. Freiburg i. Br. - München 1958ff. Sym. J Symposion. Jahrbuch für Philosophie. Freiburg i. Br. - München 1948-55. Symb Symbolon. Jahrbuch für Symbolforschung. Basel 1960ff. SynaxCP Synaxarium Ecclesiae Constantinopolitanae, hg. v. H. Delehaye (ActaSS, Propylaeum ad Acta Sanc- torum Novembris). Brüssel 1902. Syr Syria. Revue d’art oriental et d’archeologie. Paris 1920ff. SyR Symbolik der Religionen, begr. v. F. Herrmann. Bd. Iff. Stuttgart 1958ff. SZG Schweizerische Zeitschrift für Geschichte. Zürich 1951 ff. (vgl. JSG u. ZSG). TAB Texte und Arbeiten. Beiträge zur Ergründung des älteren lateinischen christlichen Schrifttums und Got- tesdienstes, hg. durch die Erzabtei Beuron. Leipzig 1917ff. TacchiVenturi P. Tacchi Venturi: Storia della compagnia di Gesü. Mailand-Rom 1909 ff. Tanner Th. Tanner: Bibliotheca Britannico-Hibernica seu De scriptoribus qui in Anglia, Scotia et Hibernia ad saeculi XVII initium floruerunt etc. Oxford 1748. Tanquerey A. Tanquerey: Precis de Theologie ascetique et mystique. Paris 1931. TANTZ Texte und Arbeiten zum neutestamentlichen Zeitalter. München 1989ff. Tarchnisvili M. Tarchnisvili: Geschichte der kirchlichen georgischen Literatur. Rom 1955. TaS Texts and Studies. Contribution to biblical and patristic literature. Cambridge 1891 ff. Tassin R. P. Tassin: Histoire litteraire de la Congregation de Saint-Maur. Brüssel - Paris 1770; deutsch: Frank- furt a. M. 1773f. (in 2 Bdn.). TAVO Tübinger Atlas des Vorderen Orients. Lfg. Iff. Wiesbaden 1977ff. Beihefte: Reihe A (Naturwissen- schaften) Wiesbaden 1977ff., Reihe B (Geisteswissenschaften) Wiesbaden 1972 ff.
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 53 TBLNT Theologisches Begriffslexikon zum Neuen Testament, hg. v. L. Coenen, E. Beyreuther u. H. Bietenhard, 3 Bde. Wuppertal (1967-71) 41983. TCCG Topographie chretienne des cites de la Gaule des origines ä la fin du VIP siecle. Paris 1975ff. TCNN TCNN research Bulletin, hg. v. Theological College of Northern Nigeria. Bukuru 1978ff. TD.T Textus et Documenta, Series theologica. Rom 1932-35. TE Teologfa espiritual. Valencia 1957ff. TEE Threskeutike kai ethike enkyklopaideia, 12 Bde. Athen 1962-68. Telema Telema. Revue de reflexion et creativite chretiennes en Afrique. Kinshasa-Gombe 1975ff. Tem Temenos. Studies in comparative religion. Helsinki 1965 ff. TG Tijdschrift voor geschiedenis. Groningen 1886 ff. TGJ Textbuch zur Geschichte Israels, hg. v. K. Galling. Tübingen 1950. THAT Theologisches Handwörterbuch zum Alten Testament, hg. v. E. Jenni u. C. Westermann, 2 Bde. Mün- chen - Zürich 1971-76. ThBl Theologische Blätter. Leipzig 1922-42. Theol(A) Theologia. Athen 1923ff. Thes Thesaurismata. Venedig 1962 ff. TEH Theologische Existenz heute. München 1933ff. ThG Theologie der Gegenwart (bis 1966: in Auswahl). Bergen-Enkheim-Kevelaer 1960tf. ThGl Theologie und Glaube. Paderborn 1909ff. ThHK Theologischer Handkommentar zum Neuen Testament. Leipzig 1928ff. Thieme-Becker U. Thieme - F. Becker: Allgemeines Lexikon der bildenden Künste von der Antike bis zur Gegen- wart. Leipzig 1907 ff. Thils H G. Thils: Histoire doctrinale du mouvement oecumenique. Löwen 1955. Thils S G. Thils: Saintete chretienne. Tielt 1958. ThLZ Theologische Literaturzeitung. Leipzig 1876ff. Thomassin L. Thomassin: Ancienne et nouvelle discipline de l’Eglise touchant les benefices et les beneficiers, 3 Bde. Paris 1678-79; lat. 1688 u.ö.; zuletzt Mainz 1787 (in 10 Bdn.). Thomsen LS P. Thomsen: Loca Sancta. Verzeichnis der im 1. bis 6. Jahrhundert n. Chr. erwähnten Ortschaften Palä- stinas. Halle 1907. P. Thomsen: Palästina-Literatur, 5 Bde. Leipzig 191 Iff. H. Thorossian: Histoire de la Litterature Armenienne des origines jusqu’ä nos jours. Paris 1951. Theologie und Philosophie (bis 40. 1965: Schol). Freiburg i. Br. 1966ff. Theologisch-praktische Quartalschrift. Linz a. d. D. 1848ff. Theologia practica. Hamburg 1966ff. Theologia publica. Olten 1966ff. Theologische Quartalschrift. Tübingen 1819ff., Stuttgart 1946ff., München 1969ff. Theologische Rundschau. Tübingen 1897ff. Theologische Revue. Münster 1902ff. Theologische Studien, hg. v. K. Barth u.a. Zollikon - Zürich 1938ff. Thomsen PL Thorossian ThPh ThPQ ThPr ThPubl ThQ ThR ThRv ThSt(B) Thurston-Attwater Butler’s Lives of the Saints, edited, revised and supplemented by H. Thurston and D. Attwater, 4 Bde. London 1956. ThW ThWAT Theologische Wissenschaft. Stuttgart 1972ff. Theologisches Wörterbuch zum Alten Testament, hg. v. G. J. Botterweck, H. Ringgren u. H. J. Fabry. Stuttgart 1970 ff. ThWNT Theologisches Wörterbuch zum Neuen Testament, begr. v. G. Kittel, hg. v. G. Friedrich, 10 Bde. Stutt- gart 1933-79. ThZ TiK Theologische Zeitschrift. Basel 1945 ff. Theologie im Kontext. Informationen über theologische Beiträge aus Afrika, Asien, Ozeanien und La- teinamerika. Aachen 1980 ff. Tillemont L. S. Le Nain de Tillemont: Memoires pour servir ä l’histoire ecclesiastique des six premiers siecles, 16 Bde. Paris 1693-1712 u.ö. Tillmann I Tillmann V TiNu F. Tillmann: Die Idee der Nachfolge Christi. Düsseldorf 41953. F. Tillmann: Die Verwirklichung der Nachfolge Christi. Düsseldorf 41950. Tierra Nueva. Estudios socio-teolögicos en America Latina. Publicaciön Trimestral de CEDI AL (Cen- tro de Estudios para el Desarollo e Integration de America Latina). Bogota 1972ff. Tixeront TKSL L. J. Tixeront: Histoire des dogmes dans l’antiquite chretienne, 3 Bde. Paris ll1930. Texte zur katholischen Soziallehre, hg. v. d. Katholischen Arbeiterbewegung KAB, 2 Bde. Kevelaer Bd. 1 (1975) 71989, Bd. 2 1976. TLGL Tusculum-Lexikon griechischer und lateinischer Autoren des Altertums und des Mittelalters, hg. v. W. Buchwald, A. Hohlweg u. O. Prinz. München 31982. TMIE Tomek TPAPA TQu Tr TRE TRG Travaux et memoires de l’institut d’Ethnologie. Paris 1926ff. E. Tomek: Kirchengeschichte Österreichs, 3 Bde. Innsbruck 1935ff. Transactions and proceedings of the American philological association. Bronx, N. Y. 1896ff. Die Texte aus Qumran. Hebräisch und deutsch, hg. v. E. Lohse. München (1964) 31981. Traditio. Studies in ancient and medieval history, thought and religion. New York 1943 ff. Theologische Realenzyklopädie, hg. v. G. Krause - G. Müller. Berlin - New York 1976ff. Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis. Groningen u.a. 1918ff.
54 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER TrMem TS TSAJ Tsirpanles Travaux et memoires. Centre de Recherche d’Histoire et Civilisation Byzantines. Paris 1965ff. Theological Studies. Woodstock, Md. - Baltimore 1940ff. Texte und Studien zum antiken Judentum. Tübingen 1981 ff. Z. N. Tsirpanles: To elleniko kollegio tes Romes kai oi mathetes tou (1576-1700). Thessalonike 1980 (= ABla 32). TSThPh TTh TThSt TThZ TTS TU Tübinger Studien zur Theologie und Philosophie. Mainz 1991 ff. Tijdschrift voor Theologie. Nimwegen 1961 ff. Trierer Theologische Studien. Trier 1941 ff. Trierer Theologische Zeitschrift (bis 1944: Pastor Bonus). Trier 1888ff. Tübinger theologische Studien. Mainz 1973 ff. Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur. Archiv für die griechisch-christ- lichen Schriftsteller der ersten drei Jahrhunderte. Leipzig - Berlin 1882ff. TUAT Tüchle Tusculum Tyck Texte aus der Umwelt des Alten Testaments, Bd. Iff. Gütersloh 1982ff. H. Tüchle: Kirchengeschichte Schwabens, 2 Bde. Stuttgart 1950-54. /TLGL Ch. Tyck: Notices historiques sur les congregations et communautes religieuses du XIXe siecle. Löwen 1892. TyV Teologia y Vida. Santiago de Chile 1960ff. Ueberweg F. Ueberwegs Grundriß der Geschichte der Philosophie, 5 Bde. Berlin Bd. 1 141957 v. K. Praechter, Bd. 2 131956 v. B. Geyer, Bd. 3 I41957 v. M. Frischeisen-Köhler u. W. Moog, Bd. 4 l31951 v. K. Österreich, Bd. 5 131953 v. K. Österreich. Ueberweg AntF. Ueberweg: Grundriß der Geschichte der Philosophie. Völlig neu bearbeitete Ausg., hg. v. H. Flashar u.a.: Die Philosophie der Antike, Bd.lff. Basel - Stuttgart 1982ff. UKG UNT Uriarte Untersuchungen zur Kirchengeschichte. Witten 1965ff. Untersuchungen zum Neuen Testament. Leipzig 1912ff. J. E. Uriarte-Lecina: Biblioteca de escritores de la Compama de Jesus, pertenecientes a la antigüa Asistencia de Espana. Madrid 1925-30. Ursprung US USCathHist Utz-Groner O. Ursprung: Die katholische Kirchenmusik. Potsdam 1931. Una Sancta. Rundbriefe für interkonfessionelle Begegnung. Meitingen 1954ff. US Catholic Historian. Yonkers, N. Y. 1980ff. Aufbau und Entfaltung des gesellschaftlichen Lebens. Soziale Summe Pius' XII., hg. v. A. F. Utz u. J. F. Groner, 3 Bde. Fribourg 1954-61. VAB Vorderasiatische Bibliothek. Leipzig 1907-16. Valdrini Droit Canonique, hg. v. P. Valdrini, J. Vernay, J.-P. Durand u. O. Echappe. Paris 1989. Valentini-Zucchetti R. Valentini - G. Zucchetti: Codice topografico della cittä di Roma. Rom Bd. 1 1940, Bd. 2 1942, Bd. 3 1946, Bd. 4 1953. Van Dijk Or S. J. P. van Dijk - J. Hazelden Walker: The Origins of the Modern Roman Liturgy. The Liturgy of the pa- pal court and the Franciscan order in the thirteenth Century. Westminster, USA - London 1960. Van Dijk S Sources of the Modern Roman Liturgy. The ordinals by Haymo of Faversham and related documents (1243-1307), hg. v. S. J. P. van Dijk, 2 Bde. Leiden 1963. VD Verbum Domini. Commentarii de re biblica. Rom 1921-69. VD 16 Verzeichnis der im deutschen Sprachbereich erschienenen Drucke des XVI. Jahrhunderts, hg. v. der Bayerischen Staatsbibliothek in München in Verbindung mit der Herzog-August-Bibliothek in Wolfen- büttel, bearb. v. I. Bezzel, Bd. Iff. Stuttgart 1983ff. Veit L. A. Veit: Volksfrommes Brauchtum und Kirche im deutschen Mittelalter. Freiburg i. Br. 1936. Veit-Lenhart L. A. Veit - L. Lenhart: Kirche und Volksfrömmigkeit im Zeitalter des Barock. Freiburg i. Br. 1956. Vela G. Santiago Vela: Biblioteca Ibero-Americana de la Orden de San Agustin, 8 Bde. Madrid 1913-25. Venezia Sigismondo da Venezia: Biografia serafica degli uomini illustri. ehe fiorirono nel francescano istituto. Ve- nedig 1846. Venturi A. Venturi: Storia delFarte Italiana, 22 Bde. Mailand 1901-36. VerfLex1 Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, 5 Bde. Bd. 1-2 hg. v. W. Stammler, Bd. 3-5 hg. v. K. Langosch. Berlin - Leipzig 1933-55. VerfLex2 Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, begr. v. W. Stammler, fortgef. v. K. Langosch, hg. v. K. Ruh u.a., 2., völlig neu bearb. Aufl., Bd. 1 ff. Berlin 1978ff. Vermeersch A. Vermeersch: Theologiae Moralis Principia - Responsa - Consilia. Rom Bd. 1 41947, Bd. 2 31945, Bd. 3 41948, Bd. 4 41954. VerVie Verite et Vie. Fiches de pedagogie religieuse. Straßburg 1949ff. VF Verkündigung und Forschung. München 1940ff. Vidyaj Vidyajyoti. Journal of theological reflection, hg. v. Institute of Religious Studies. Delhi 1975ff. VIEG Veröffentlichungen des Instituts für Europäische Geschichte Mainz, hg. v. J. Lortz u. M. Göhring. Bd. 1 Baden-Baden 1952, Bd. 2ff. Wiesbaden 1954ff. VigChr Vigiliae christianae. Review of early Christian Life and language. Amsterdam 1947ff. Viller-Rahner M. Viller - K. Rahner: Aszese und Mystik in der Väterzeit. Freiburg i. Br. 1939, Nachdr. 1989. VIOF Veröffentlichungen des Instituts für Orientforschung der Deutschen Akademie der Wissenschaften. Ber- lin 1949 ff.
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 55 VIÖG Veröffentlichungen des Instituts für österreichische Geschichtsforschung. Wien 1935 f., 1946ff. Visch Ch. de Visch: Bibliotheca scriptorum sacri Ordinis Cisterciensis. Douai 1649, Köln 21656. ViteSS Vite dei Santi, a cura di Christine Mohrmann, 4 Bde. Mailand 1974-75,21975-83,31981 ff. VKGNT Vollständige Konkordanz zum griechischen Neuen Testament, hg. v. K. Aland, 2 Bde. Berlin 1978-83. VL Vetus Latina. Die Reste der altlateinischen Bibel (Erzabtei Beuron). Freiburg i. Br. 1949ff. Vogel IS C. Vogel: Introduction aux sources de l’histoire du culte chretien au Moyen-äge. Spoleto 21981 (Neube- arb. in Englisch s. Vogel ML). Vogel ML C. Vogel: Medieval Liturgy: an Introduction to the Sources. Revised and transl. by W. G. Storey and N. K. Rasmussen OP with the assistance of J. K. Brooks-Leonard. Washington 1986 (engl. Bearbeitung v. Vogel IS). VRF Vorreformationsgeschichtliche Forschungen, begr. v. H. Finke, hg. v. J. Lortz. Münster 1900ff. VS La Vie Spirituelle. (Liguge, Juvisy) Paris 1869ff. VSB Vies des Saints et des Bienheureux selon Vordre du calendrier avec Fhistorique des fetes par les RR. PP. Benedictins de Paris (Baudot et Chaussin. P. Antin, J. Dubois). 12 Bde. u. Suppl.-Bd. Paris 1935-59. VSWG Vierteljahresschrift für Sozial- und Wirtschaftsgeschichte. Wiesbaden u.a. 1903ff. VT Vetus Testamentum. Leiden 1951 ff. VT. S Vetus Testamentum. Supplement. Leiden 1953ff. VTW Voices from (bis 1980: of) the third world, hg. v. der Ecumenical Association of the Third World Theolo- gians (EATWOT). Colombo 1978ff. VuF Vorträge und Forschungen, hg. v. Konstanzer Arbeitskreis für mittelalterliche Geschichte. Konstanz - Lindau 1955 ff. VV Vizantijskij Vremennik. St. Petersburg 1894ff. VwL Verwaltungslexikon, hg. v. P. Eichhorn u. C. Bohret. Baden-Baden 1985. VWPäd Vierteljahresschrift für wissenschaftliche Pädagogik. Bochum 1925ff. WA M. Luther: Werke. Kritische Gesamtausgabe („Weimarer Ausgabe“). Weimar 1883ff. Waas A. Waas: Geschichte der Kreuzzüge, 2 Bde. Freiburg i. Br. 1956. Wadding A L. Wadding: Annales Ordinis Minorum, 8 Bde. Lyon 1625-54; fortges. v. J. M. Fonseca u.a., 25 Bde. Rom 21731-1886; fortges. v. A. Chiappini, bisher 30 Bde. Quaracchi31931 ff. Wadding SS L. Wadding: Scriptores Ordinis Minorum. Rom 1650,31906; dazu Suppl. v. J. H. Sbaralea in 2 Bdn. Rom 1806; neu hg. in 4 Bdn. 1906-36. WaG Die Welt als Geschichte. Zeitschrift für Universalgeschichte. Stuttgart 1935-63. Wagner GM P. Wagner: Einführung in die gregorianischen Melodien. Leipzig Bd. 1 3191L Bd. 2 21912, Bd. 3 1921. Nachdr. 1962. Wagner St G. J. Wagner: Die vormaligen geistlichen Stifte im Großherzogtum Hessen, 2 Bde. (Bd. 2 unter Mitwir- kung v. F. A. Falk hg. v. F. Schneider). Darmstadt 1873-78. Waitz G. Waitz: Deutsche Verfassungsgeschichte. Kiel Bd. 1-2 21880-82, Berlin Bd. 3-6 21883-96, Kiel Bd. 7-8 1876-78, Nachdr. Darmstadt - Graz 1953-55. Walz A. Walz: Compendium historiae Ordinis Praedicatorum. Rom 21948. Wampach C. Wampach: Urkunden- und Quellenbuch zur Geschichte der altluxemburgischen Territorien. Luxem- burg 1935 ff. Wasserschieben H. Wasserschieben: Die Bußordnungen der abendländischen Kirche. Halle 1851, Neudr. Graz 1947. Wattenbach W. Wattenbach: Deutschlands Geschichtsquellen im Mittelalter bis zur Mitte des 13. Jahrhunderts. Bd. 1 Stuttgart - Berlin 71904, Bd. 2 Berlin 61894. Wattenbach-Holtzmann W. Wattenbach: Deutschlands Geschichtsquellen im Mittelalter. Deutsche Kaiserzeit, hg. v. R. Holtzmann, Bd. 1/1-4 Tübingen ^1948 (photomechan. Neudruck der 2. Aufl. von 1938-43). Wattenbach-Levison W. Wattenbach: Deutschlands Geschichtsquellen im Mittelalter. Vorzeit und Karolinger, Heft 1-3 hg. v. W. Levison u. H. Löwe. Weimar 1952-57; Beiheft: Die Rechtsquellen, v. R. Buchner, 1953. Wattenbach-Schmale W. Wattenbach: Deutschlands Geschichtsquellen im Mittelalter. Die Zeit der Sachsen und Sa- lier, hg. v. R. Holtzmann, Neuausg. besorgt v. F.-J. Schmale. TI. 1-2 Berlin 1938-43 (Nachdr. Darmstadt 1967), TI. 3 Darmstadt 1971. Watte rieh J. B. Watterich: Pontificum Romanorum qui fuerunt inde ab exeunte saeculo IX usque ad finem saeculi XIII vitae ab aequalibus conscriptae etc., Bd. 1 (972-1099) u. Bd. 2 (1099-1198). Leipzig 1862. WBB Wörterbuch zur biblischen Botschaft, hg. v. X. Leon-Dufour. Freiburg i.Br. (1964) 21967 (=1981). WbChr Wörterbuch des Christentums, hg. v. V. Drehsen, H. Häring u.a. Gütersloh - Zürich 1988. WBKL Wiener Beiträge zur Kulturgeschichte und Linguistik. Wien 1930ff. WCE World Christian Encyclopedia. A comparative study of churches and religions in the modern world AD 1900-2000, hg. v. D. B. Barrett. Nairobi 1982. WCEth Wörterbuch christlicher Ethik, hg. v. B. Stoeckle. Freiburg i. Br. 1975,31983. WChH World Christian Handbook. New York 1949ff. WdF Wege der Forschung. Darmstadt 1956 ff. Wegenast Religionspädagogik, hg. v. K. Wegenast, 2 Bde. Darmstadt 1981-83. Wegman H. A. J. Wegman: Geschichte der Liturgie im Westen und Osten. Regensburg 1979. Weidmann Didaktik des Religionsunterrichts, hg. v. F. Weidmann. Donauwörth 51988. Weinfurter Die Salier und das Reich, hg. v. St. Weinfurter, 3 Bde. Sigmaringen 1991. Weisweiler H. Weisweiler: Die Schule Anselms von Laon und Wilhelms von Champeaux in deutschen Bibliotheken (BGPhMA 33, 1-2). Münster 1936.
56 ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER Weltk Weltkirche. Dokumente aus Afrika, Asien und Lateinamerika, ein gemeinsamer Dienst der Werke Ad- veniat - Misereor - Missio. München 1981 ff. Welty E. Welty: Herders Sozialkatechismus. Freiburg i. Br. Bd. 1 21952, Bd. 2 21957, Bd. 3 1958. Welzig L Lobrede. Katalog deutschsprachiger Heiligenpredigten in Einzeldrucken aus den Beständen der Stifts- bibliothek Klosterneuburg, hg. v. W. Welzig. Wien 1989 (SÖAW. PH 518). Welzig P Katalog gedruckter deutschsprachiger katholischer Predigtsammlungen, hg. v. W. Welzig, 2 Bde. Wien 1984-87 (SÖAW. PH 430/484). Wendlandt H. C. Wendlandt: Die weiblichen Orden und Kongregationen der katholischen Kirche in Preußen von 1818 bis 1918. Paderborn 1924. Wengst K. Wengst (Hg.): [Die Apostolischen Väter] Didache, Barnabasbrief, Zweiter Klemensbrief, Diognet- brief (Schriften des Urchristentums, Bd. 2). München 1984 (vgl. Fischer AV). Wentzlaff-Eggebert F. W. Wentzlaff-Eggebert: Deutsche Mystik zwischen Mittelalter und Neuzeit. Berlin 21947. Werminghoff A. Werminghoff: Verfassungsgeschichte der deutschen Kirche im Mittelalter. Leipzig 21913. Werner 12 K. Werner: Geschichte der katholischen Theologie. Seit dem Trienter Konzil bis zur Gegenwart. Mün- chen 1866 (Nachdr. New York-Hildesheim 1965), München - Leipzig 21889 (= Geschichte der Wissen- schaften in Deutschland. Neuere Zeit, Bd. 6). Wernz-Vidal F. X. Wernz - P. Vidal: lus Canonicum. Rom Bd. 1 21952, Bd. 2 31943, Bd. 3 1933, Bd. 4/1 1934, Bd. 4/2 1936, Bd. 5 31946, Bd. 6 21949, Bd. 7 21951. WestfZs Westfälische Zeitschrift. Zeitschrift für vaterländische Geschichte. Münster 1838ff. Wetzer-Welte Wetzer und Welte’s Kirchenlexikon, 12 Bde. u. 1 Reg.-Bd. Freiburg i. Br. 21882-1903. WeZ Wereld en zending. Tijdschrift voor missionaire informatie en bezinning, hg. v. Nederlandse Missieraad en de Nederlandse Zendingsraad. Amsterdam 1972ff. WF Westfälische Forschungen. Mitteilungen des Provinzialinstituts für westfälische Landes- und Volkskun- de. Münster 1938 ff. WFT Wörterbuch der Feministischen Theologie, hg. v. E. Gössmann, E. Moltmann-Wendel, H. Pissarek-Hu- delist, I. Praetorius, L. Schottroff u. H. Schüngel-Straumann. Gütersloh 1991. Wharton H. Wharton: Anglia Sacra, 2 Bde. London 1691 ff. Willaert L. Willaert: Bibliotheca janseniana belgica, 3 Bde. Namur - Paris 1949-51. Wilpert K J. Wilpert: Die Malereien der Katakomben Roms, 2 Bde. Freiburg i. Br. 1903. Wilpert M J. Wilpert: Die römischen Mosaiken und Malereien der kirchlichen Bauten vom 4.-13. Jahrhundert, 4 Bde. Freiburg i. Br. 1916; neu hg. v. W. N. Schumacher. Ebd. 1976. Wilpert S G. Wilpert: I Sarcofagi cristiani antichi. 3 Bde. Rom 1929-36. Winter C F. Winter: Die Cistercienser des nordöstlichen Deutschland. 3 Bde. Gotha 1868-71. Winter P F. Winter: Die Prämonstratenser des 12. Jahrhunderts usw. Berlin 1865. Winter-Wünsche Die jüdische Literatur seit Abschluß des Kanons, hg. v. J. Winter u. K. A. Wünsche, 3 Bde. Trier - Berlin 1891-96. WiWei Wissenschaft und Weisheit. Düsseldorf 1934ff. WJKg Wiener Jahrbuch für Kunstgeschichte. Wien 1923ff. WKL Weltkirchenlexikon. Handbuch der Ökumene, hg. v. F. H. Littell u. H. H. Walz. Stuttgart 1960. WM Wörterbuch der Mythologie, hg. v. H. W. Haussig, Abt. I ff., Bd. Iff. Stuttgart 1965ff. WMANT Wissenschaftliche Monographien zum Alten und Neuen Testament. Neukirchen 1960ff. WO Die Welt des Orients. Stuttgart 1947ff. Wodka J. Wodka: Zur Geschichte der nationalen Protektorate der Kardinäle an der römischen Kurie (Publika- tionen des Österreichischen Historischen Instituts in Rom, Bd. 4/1). Innsbruck 1938. Wodka K J. Wodka: Kirche in Österreich. Wien 1959. Wolf G. Wolf: Quellenkunde der deutschen Reformationsgeschichte, 3 Bde. Gotha 1915-23. WPKG Wissenschaft und Praxis in Kirche und Gesellschaft. Göttingen 1970ff. (1966-69: PTh). WRJ Wallraf-Richartz-Jahrbuch. Westdeutsches Jahrbuch für Kunstgeschichte. Köln 1924ff. WSoz Wörterbuch der Soziologie, hg. v. G. Endruweit u. G. Trommsdorff. 3 Bde. Stuttgart 1989. WSp World Spirituality. An Encyclopedic History of the Religious Quest. hg. v. E. Cousins u. a.. Bd. 1 ff. New York 1985 ff. WU Westfälisches Urkundenbuch, hg. v. Verein für Geschichte und Altertumskunde Westfalens, 10 Bde. u. Suppl.-Bd. Münster 1847ff. Wulf M. de Wulf: Histoire de la philosophie medievale. Löwen - Paris Bd. 1 61934, Bd. 2 °1936, Bd. 3 61947. WUNT Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament. Tübingen 1950ff. Wurzbach C. v. Wurzbach: Biographisches Lexikon des Kaisertums Österreich, 60 Bde. Wien 1856-91. WVDOG Wissenschaftliche Veröffentlichungen der Deutschen Orientgesellschaft. Leipzig 1900ff. WZKM Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes. Wien 1887 ff. WzM Wege zum Menschen. Monatsschrift für Seelsorge und Beratung, heilendes und soziales Handeln. Göt- tingen 1954 ff. Xiberta B. M. Xiberta: De scriptoribus scholasticis saeculi XIV ex ordine Carmelitarum. Löwen 1931. ZA Zeitschrift für Assyriologie (bis 1938: und verwandte Gebiete) und vorderasiatische Archäologie. Leip- zig 1886 ff. ZAGV Zeitschrift des Aachener GeschichtsVereins. Aachen 1879ff. ZAH Zeitschrift für Althebraistik. Stuttgart 1988ff.
ZEITSCHRIFTEN, SERIEN, QUELLENWERKE, HANDBÜCHER 57 ZAK Zeitschrift für Schweizerische Archäologie und Kunstgeschichte. Zürich 1939ff. ZAM Zeitschrift für Aszese und Mystik. (Innsbruck, München) Würzburg 1926ff. (seit 1947: GuL). Zapp E H. Zapp: Kanonisches Eherecht, begr. v. U. Mosiek. Freiburg i. Br. 71988. Zapp L H. Zapp: Lemmata Codicis Iuris Canonici. Stichwortverzeichnis zum Kodex des Kanonischen Rechts Freiburg i. Br. 1986. ZÄS Zeitschrift für Ägyptische Sprache und Altertumskunde. Leipzig 1863ff. ZAW Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft (1924-36: und die Kunde des nachbiblischen Juden- tums). (Gießen) Berlin 1881 ff. ZBK Zürcher Bibelkommentare. Zürich 1960ff. ZBKG Zeitschrift für bayerische Kirchengeschichte. Gunzenhausen 1926ff. ZBLG Zeitschrift für Bayerische Landesgeschichte. München 1928ff. ZChK Zeitschrift für christliche Kunst, begr. u. hg. v. A. Schnütgen, fortges. v. F. Witte, 34 Bde. Düsseldorf 1888-1921. ZDA Zeitschrift für deutsches Altertum (seit 1876:) und deutsche Literatur. (Berlin) Wiesbaden 1841 ff. ZDMG Zeitschrift der deutschen morgenländischen Gesellschaft. Wiesbaden 1847ff. ZDPV Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins. Wiesbaden 1878ff. ZE Zeitschrift für Ethnologie. Berlin 1869ff. ZEE Zeitschrift für Evangelische Ethik. Gütersloh 1957 ff. Zeller E. Zeller: Die Philosophie der Griechen in ihrer geschichtlichen Entwicklung, 3 Tie. in 6 Bdn. Leipzig Bd. 1/161919, Bd. 1/2 61920, Bd. 2/1 51922, Bd. 2/2 41921, Bd 3/1 51923, Bd. 3/2 51923. ZEvKR Zeitschrift für evangelisches Kirchenrecht. Tübingen 1951 ff. ZfB Zentralblatt für Bibliothekswesen. Leipzig 1884ff. ZfG Zeitschrift für Geschichtswissenschaft. Berlin 1953ff. ZfS Zeitschrift für Soziologie. Stuttgart 1972ff. ZGAE Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde des Ermlandes. (Mainz, Leipzig, Braunsberg) Osna- brück 1858ff. ZGO Zeitschrift für die Geschichte des Oberrheins. Karlsruhe 1851 ff. ZHF Zeitschrift für historische Forschung. Berlin 1974 ff. Ziegelbauer M. Ziegelbauer: Historia rei litterariae Ordinis S. Benedicti, hg. v. O. Legipontius, 4 Bde. Augsburg - Würzburg 1754. Zimmermann A. Zimmermann: Kalendarium Benedictinum, 4 Bde. Metten 1933ff. ZJR Zeitschrift für Judaistik und Religionswissenschaft. Salzburg 1989ff. (vgl. Kairos). ZKG Zeitschrift für Kirchengeschichte. (Gotha) Stuttgart 1876ff. ZKg Zeitschrift für Kunstgeschichte. Berlin - Leipzig 1932ff. ZKTh Zeitschrift für Katholische Theologie. (Innsbruck) Wien 1877ff. ZKw Zeitschrift des Deutschen Vereins für Kunstwissenschaft (1947-62: Zeitschrift für Kunstwissenschaft). Berlin 1934 ff. ZME Zeitschrift für medizinische Ethik. Wissenschaft - Kultur - Religion. Salzburg 1993ff. (bis 1992: Arzt- Chr). ZMiss Zeitschrift für Mission, hg. v. der Deutschen Gesellschaft für Missionswissenschaft u. der Basler Mission. Stuttgart-Basel 1975 ff. ZMP Zurnal moskovskoj patriarchii. Moskau 1931 ff. (vgl. JMP). ZMR Zeitschrift für Missionswissenschaft und Religionswissenschaft. Münster 1928-35, 1950ff. (1911-27 u. 1936-37: Zeitschrift für Missionswissenschaft; 1938-41 u. 1947-49: Missionswissenschaft und Religions- wissenschaft). ZNW Zeitschrift für die neutestamentliche Wissenschaft und die Kunde (bis 1919: des Urchristentums) der äl- teren Kirche. Berlin 1900ff. ZOF Zeitschrift für Ostforschung. Länder und Völker im östlichen Mitteleuropa. Marburg 1952ff. Zorell Lexicon hebraicum et aramaicum Veteris Testamenti, hg. v. F. Zorell u. L. Semkowski. Rom 1940ff. ZP Zeitschrift für Pädagogik. Weinheim 1955ff. ZRGG Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte. Marburg 1948ff. ZS Zeitschrift für Semitistik und verwandte Gebiete. Leipzig 1922-35. ZSG Zeitschrift für schweizerische Geschichte. Zürich 1921-50 (vgl. JSG u. SZG). ZSHG Zeitschrift der Gesellschaft für Schleswig-Holsteinische Geschichte. Neumünster u. a. 1870ff. ZSKG Zeitschrift für schweizerische Kirchengeschichte. Fribourg 1907ff. ZSRG.G Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Germanistische Abteilung. Weimar 1863ff. ZSRG.K Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Kanonistische Abteilung. Weimar 191 Iff. ZSRG. R Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Romanistische Abteilung. Weimar 1880ff. ZSTh Zeitschrift für systematische Theologie. (Gütersloh) Berlin 1923-57 (ab 1959: NZSTh). ZThK Zeitschrift für Theologie und Kirche. Tübingen 1891 ff. Zulehner P. M. Zulehner: Pastoraltheologie, 4 Bde. Düsseldorf 1989-90. Zumkeller Aug A. Zumkeller: Die Augustinerschule des Mittelalters: Vertreter und philosophisch-theologische Leh- re (AAug 27 [1964] 167-262). Zumkeller Mss A. Zumkeller: Manuskripte von Werken der Autoren des Augustiner-Eremitenordens in mittel- europäischen Bibliotheken. Würzburg 1966. ZVGS Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens. Breslau 1906-43.
58 BIBLISCHE BÜCHER UND AUSSERKANONISCHE SCHRIFTEN ZVK Zygon Zeitschrift für Volkskunde. Berlin 1930ff. (1860-90: Zeitschrift für Völkerpsychologie und Sprachwis- senschaft, 1891-1928: Zeitschrift des Vereins für Volkskunde). Zygon. Journal of religion and Science. Chicago 1966ff. V. Biblische Bücher und außerkanonische Schriften Gen Ex Lev Num Dtn Jos Ri Rut 1 Sam 2 Sam IKön 2Kön IChr 2Chr Esra Neh Tob Jdt Est IMakk 2Makk Ijob Ps Spr Koh Hld Weish Sir Jes Jer Klgl Bar Ez Dan Hos Joel Am Obd Jona Mi Nah Hab Zef Hag Sach Mal Mt Mk Lk Joh 1. Biblische Bücher a) Altes Testament Genesis (1 Mose) Exodus (2 Mose) Leviticus (3 Mose) Numeri (4 Mose) Deuteronomium (5 Mose) Das Buch Josua Das Buch der Richter Das Buch Rut Das 1. Buch Samuel Das 2. Buch Samuel Das 1. Buch der Könige Das 2. Buch der Könige Das 1. Buch der Chronik (Paralipomenon) Das 2. Buch der Chronik (Paralipomenon) Das Buch Esra (1 Esra) Das Buch Nehemia (2 Esra) Das Buch Tobit (Tobias) Das Buch Judit Das Buch Ester (mit griech. Zusätzen) Das 1. Buch der Makkabäer Das 2. Buch der Makkabäer Das Buch Ijob (Hiob) Die Psalmen Das Buch der Sprichwörter (Die Sprüche Salomos) Das Buch Kohelet (Der Prediger Salomo, Ecclesiastes) Das Hohelied Das Buch der Weisheit Das Buch Jesus Sirach (Ecclesiasticus) Das Buch Jesaja Das Buch Jeremia Die Klagelieder des Jeremia Das Buch Baruch (1 Bar) Das Buch Ezechiel (Hesekiel) Das Buch Daniel (mit griechischen Zusätzen) Das Buch Hosea (Osee) Das Buch Joel Das Buch Amos Das Buch Obadja (Abdias) Das Buch Jona Das Buch Micha (Michäas) Das Buch Nahum Das Buch Habakuk Das Buch Zefanja (Sophonias) Das Buch Haggai (Aggäus) Das Buch Sacharja (Zacharias) Das Buch Maleachi (Malachias) b) Neues Testament Das Evangelium nach Matthäus Das Evangelium nach Markus Das Evangelium nach Lukas Das Evangelium nach Johannes Apg Röm 1 Kor 2 Kor Gal Eph Phil Kol 1 Thess 2 Thess ITim 2 Tim Tit Phlm Hebr Jak 1 Petr 2 Petr 1 Joh 2 Joh 3 Joh Jud Offb ApkAbr ApkEl ApkMos ApkSedr Arist AscJes AssMos grBar syr Bar EpJer 3 Esra 4 Esra 5 Esra 6 Esra äthHen grHen hebrHen slHen JosAs Jub LibAnt 3Makk 4Makk Mart Jes OrMan PsSal Sib TestAbr TestHiob TestXII TestRub Die Apostelgeschichte Der Brief an die Römer Der 1. Brief an die Korinther Der 2. Brief an die Korinther Der Brief an die Galater Der Brief an die Epheser Der Brief an die Philipper Der Brief an die Kolosser Der 1. Brief an die Thessalonicher Der 2. Brief an die Thessalonicher Der 1. Brief an Timotheus Der 2. Brief an Timotheus Der Brief an Titus Der Brief an Philemon Der Brief an die Hebräer Der Brief des Jakobus Der 1. Brief des Petrus Der 2. Brief des Petrus Der 1. Brief des Johannes Der 2. Brief des Johannes Der 3. Brief des Johannes Der Brief des Judas Die Offenbarung des Johannes 2. Außerkanonische Schriften a) Intertestamentaria Abraham-Apokalypse Elij a-Apokalypse Mose-Apokalypse Sedrach-(Schadrach-) Apokalypse Aristeasbrief Ascensio Jesaiae Assumptio Mosis griechische Baruch-Apokalypse (4 Bar) syrische Baruch-Apokalypse (2 Bar) Epistula Jeremiae 3. Esrabuch 4. Esrabuch 5. Esrabuch (4 Esra 1-2) 6. Esrabuch (4 Esra 15-16) äthiopisches Henochbuch (1 Hen) griechisches Henochbuch (2 Hen) hebräisches Henochbuch (3 Hen) slawisches Henochbuch Josef und Asenat Jubiläenbuch Liber Antiquitatum Biblicarum (Ps.-Philo) 3. Makkabäerbuch 4. Makkabäerbuch Martyrium Jesaiae Oratio Manassis Psalmen Salomos Sibyllinen Testament Abrahams Testament Hiobs (Ijobs) Testamente der Zwölf Patriarchen Testament des Ruben
BIBLISCHE BÜCHER UND AUSSERKANONISCHE SCHRIFTEN 59 TestSim Testament des Simeon TestLev Testament des Levi TestJud Testament des Juda Testlss Testament des Issachar TestSeb Testament des Sebulon TestDan Testament des Dan TestNaph Testament des Naphthali (Naftali) TestGad Testament des Gad TestAss Testament des Asser (Ascher) Test Jos Testament des Josef TestBenj Testament des Benjamin VitAd Vita Adae et Evae b) Neutestamentliche Apokryphen ActAndr Andreas-Akten Act J oh J ohannes-Ak ten ActMt Matthäus-Akten ActPaul Paulus-Akten ActPetr Petrus-Akten ActPhil Philippus-Akten ActThom Thomas-Akten ApkPaul Paulus-Apokalypse ApkPetr Petrus-Apokalypse EpApost Apostelbrief EvÄg Ägypter-Evangelium EvEb Ebioniten-Evangelium EvHebr Hebräer-Evangelium EvPetr Petrus-Evangelium EvPhil Philippus-Evangelium Laod Laodicenerbrief OdSal Oden Salomos Protev Protoevangelium des Jakobus 3. Rabbinische Literatur a) Mischna, Tosefta, Talmudim b Talmud Bavli (Babylonischer Talmud) m Mishna t Tosefta y Talmud Yerushalmi (Palästinischer Tal- mud) Die Traktate bleiben unabgekürzl, z. B.: bSanhedrin 31a Talmud Bavli, Traktat Sanhedrin, Blatt mSanhedrin 1,4 tSanhedrin 1,4 31, Spalte 1 Mishna. Traktat Sanhedrin. Kapitel 1. §4 Tosefta, Traktat Sanhedrin, Kapitel 1, §4 ySanhedrin 2,21bTalmud Yerushalmi, Traktat Sanhedrin, Kapitel 2, Blatt 21, Spalte 2 b) Andere Texte ARN Abot de Rabbi Natan, Text A oder B DtnR Deuteronomium Rabba ExR Exodus Rabba GenR Genesis Rabba HldR Hoheslied Rabba KlglR Klagelieder Rabba KohR Kohelet Rabba LevR Leviticus Rabba Mek Mekhilta de R. Jischmael MHG Midrasch ha-Gadol MidrPss Midrasch Psalmen MidrSpr Midrasch Sprichwörter MidrTann Midrasch Tannaim MRS Mekhilta de R. Simeon b. Jochai NumR Numeri Rabba PesR Pesiqta Rabbati PRE Pirqe de Rabbi Eliezer PRK Pesiqta de Rab Kahana SER Seder Elijahu Rabba SOR Seder Olam Rabba SOZ Seder Olam Zutta SZ Sifre Zutta Tan Tanchuma TanB Tanchuma Buber 4. Qumran-Schriften Es hat sich eingebürgert, die Qumran-Texte mit Angabe des Fundorts (Nummer der Qumran-Höhle oder benach- barter Fundort) und der Katalognummer abzukürzen. Als vollständige Kataloge liegen derzeit vor: F. Garcia Marti- nez: Lista Mss procedentes de Qumran: Henoch 11,1989; S. Reed: Dead Sea Scrolls Inventory Project: Ancient Bib- lical Manuscript Center, Claremont 1989ff. Daneben wer- den häufig folgende inhaltlichen Abkürzungen verwen- det: Loblieder erste Jesaja-Rolle zweite Jesaja-Rolle aramäische Henoch-Fragmente Florilegium Kriegsregel-Fragment Gebet des Nabonid Pesarim zu Hos Pesarim zu Jes Nahum-Peser Peser zu Ps 37 Sabbatlieder Testimonia lQDtna (1Q 4) erste Dtn-Handschrift IQGenApocr Genesisapokryphon IQH lQJesa lQJesb IQJub (IQ 17.18) Fragmente des Jubiläenbuchs LQM Kriegsregel 1 QpHab Habakuk-Peser 1 QpPs 68 (1Q 16) Peser zu Ps 68 1QS Gemeinderegel 1 QSa (1Q 28a) Gemeinschaftsregel iQSb (IQ 28b) Segenssprüche IQtestLevi (IQ 21)Fragmente des Testamentum Levi 4QD Damaskusschrift aus Qumran 4QDan (4Q 112-116) Daniel-Handschrift 4QEn 4QFlor 4QMa 4QOrNab 4QpHosa b 4QpJesa d 4QpNah 4QpPs37 4Qshirshab 4QTest 4QTob hebr./aram. hebräische und aramäische Fragmen- te des Tobitbuches 6QD Damaskusschrift aus Qumran 6QDan (60 7) Daniel-Handschrift HQMelch HQPs HQtgHi CD Melchisedek-Peser Psalmenrolle Hiob-Targum Damaskusschrift aus der Kairoer Geniza (Cairo-Document) Tempelrolle TR(llQTR) 5. Nag-Hammadi-Texte und übriges gnostisches Schrifttum ActPt (NH) Die Taten des Petrus und der zwölf Apo- stel (NHC VI, 1) ActumPt Die Tat des Petrus (BG)
60 ANTIKE AUTOREN UND WERKE AJ Das Apokryphon des Johannes (BG; NHC 11,1; III,1; IV,1) Allog Allogenes (NHC XI,3) ApcAd Die Apokalypse des Adam (NHC V,5) 1 ÄpcJac Die erste Apokalypse des Jakobus (NHC V,3) 2 ApcJac Die zweite Apokalypse des Jakobus (NHC V,4) ApcPl (NH) Die Apokalypse des Paulus (NHC V,2) ApcPt (NH) Die Apokalypse des Petrus (NHC VII,3) Asel Asklepios (NHC VI,8) AuthLog Authentikos Logos (NHC VI, 3) BG Codex Berolinensis Gnosticus 8502 Bront Der Donner. Vollkommener Nous (NHC VL2) Dial Der Dialog des Erlösers (NHC III, 5) EpJac Der apokryphe Jakobusbrief (NHC 1,2) EpPt Der Brief des Petrus an Philippus (NHC VIII,2) Eug Der Eugnostosbrief (NHC III,3; V, 1) EV Das Evangelium Veritatis (NHC 1,3; XU, 2) EvAeg (NH) Das Ägypterevangelium (NHC III, 2; IV,2) EvMar Das Evangelium der Maria (BG) EvPh (NH) Das Philippusevangelium (NHC 11,3) EvTh Das Thomasevangelium (NHC 11,2) ExAn Die Exegese über die Seele (NHC 11,6) ExpVal Valentinianischer Traktat (NHC XI, 2) GL Linker Ginza GR Rechter Ginza HA Die Hypostase der Archonten (NHC 11,4) Hyps Hypsiphrone (NHC XI, 4) Inter Die Interpretation der Gnosis (NHC XI, 1) 1 Jeü Das erste Buch Jeü 2 Jeü Das zweite Buch Jeü LibTh Das Buch des Thomas (NHC 11,7) 2 LogSeth Der zweite Logos des großen Seth (NHC VII,2) Mars Marsanes (NHC X) Melch Melchisedek (NHC IX, 1) NH Nag Hammadi NHC Nag-Hammadi-Codex Noema Der Gedanke unserer gr. Kraft (NHC VI, 4) Nor Norea (NHC IX, 2) OgdEnn Über die Achtheit und Neunheit (NHC VL6) Or Oratio (NHC VI,7) OrigMund Vom Ursprung der Welt (NHC 11,5; XIII,2) OrPl Das Gebet des Apostels Paulus (NHC 1,1) ParSem Die Paraphrase des Sem (NHC VII, 1) Prot Die dreigestaltige Protennoia (NHC XIII, 1) PS Pistis Sophia Rheg Der Brief an Rheginos (NHC 1,4) Silv Die Lehren des Silvanus (NHC VII, 4) SJC Die Sophia Jesu Christi (BG; NHC III,4) SSex Die Sentenzen des Sextus (NHC XII, 1) StelSeth Die drei Stelen des Seth (NHC VII,5) TestVer Das Testimonium Veritatis (NHC IX, 3) TracTrip Der Tractatus Tripartitus (NHC 1,5) UaW Unbekanntes altgnostisches Werk Zostr Zostrianos (NHC VIII, 1) VI. Antike Autoren und Werke Die folgende Auswahl orientiert sich an den umfassenden Verzeichnissen in G. W. H. Lampe: A Patristic Greek Lexicon. Oxford 1961-68; Thesaurus Linguae Latinae. Index. Leipzig 1990; sowie Lexikon der Alten Welt. Zürich - Stuttgart 1965. Abd. Act. Adam. diaL Ael. var. hist. Ael. Aristid. or. Aet. plac. Agath. h. Arm. p. Gr. 111. Agg- Alex. Aphr. an. fat. in... Am. Ambr. Abr. apol. Dav. bon. mort. ep. fid. fug. hex. hymn. Abdias propheta (Vulg.) Acta apostolorum (Vulg.) Adamantius seu Dialogus de recta in deum fide Aelian Varia historia Aelius Aristides Orationes Aetius Placita Agathangelus Historia Armeniae Passio Gregorii Illuminatoris Agg(a)eus propheta (Vulg.) Alexander v. Aphrodisias De anima De fato Kommentare (zu Aristoteles) Amos propheta (Vulg.) Ambrosius De Abraham De apologia prophetae David De bono mortis Epistulae De fide De fuga saeculi Hexaemeron Hymni lac. De lacob et vita beata incarn. De incarnationis dominicae sacramento De Isaac vel anima Expositio evangelii secundum Lucam De mysteriis De Nabuthae De officiis ministrorum De paenitentia Explanatio XII Psalmorum Isaac in Luc. myst. Nab. off. paen. in Ps. in Ps. 118 serm.Expositio in Psalmum 118 sacr. spir. virg. virginit. Ambrosi ast. Amm. Ammon. in... De sacramentis De spiritu sancto De virginibus De virginitate Ambrosiaster (Commentarius in epistulas Pauli) Ammianus Marcellinus, Res gestae Ammonius Kommentare (zu Aristoteles und Por- phyrins) Antonius Hagiographicus Vita Symeonis Stylitis Aphraates, Demonstrationes Apocalypsis Johannis apostoli (Vulg.) Ps.-Apollodor, Bibliothek Epitome Anton. Hag. v. Sym. Styl. Aphr. Apoc. Apoll. epit. Apophth. Patr. Apophthegmata Patrum App. Appianus
ANTIKE AUTOREN UND WERKE 61 civ. Bella civilia (Emphylia) Hann. Hannibalica Hisp. Hispanica 111. Illyrica Mithr. Mithridatica Pun. Punica Syr. Syriaca Apul. ApuJeius apol. Apologia flor. Florida met. Metamorphoses mund. De mundo Plat. De Platone et eius dogmate Socr. De deo Socratis Arist. Aristides apol. Apologia Aristot. Aristoteles an. De anima analyt. post. Analytica posteriora analyt. pr. Analytica priora cael. De caelo cat. Categoriae EE Ethica Eudemia EN Ethica Nicomachea int. De interpretatione metaph. Metaphysica MM Magna Moralia phys. Physica poet. De arte poetica pol. Politica rhet. Ars rhetorica SE Sophistici elenchi top. Topica Ps. Aristot. Ps.-Aristoteles mund. De mundo Arnob. Arnobius d. Ä. nat. Adversus nationes Arr. Arrian Epict. Epicteti dissertationes Athan. Athanasius apol. Const. Apologia ad Constantinum apol. d. f. Apologia de fuga sua apol. sec. Apologia (secunda) contra Arianos Ar. Orationes adversus Arianos decr. De decretis Nicaenae synodi ep. fest. Epistulae festivales ep. Serap. Epistulae ad Serapionem exp. Ps. Expositio in Psalmos gent. Contra gentes hist. Ar. Historia Arianorum incarn. De incarnatione syn. Epistola de synodis Arimini et Seleu- ciae tom. Tomus ad Antiochenos v. Ant. Vita Antonii Athenag. Athenagoras leg. Legatio (supplicatio) pro Christianis res. De resurrectione mortuorum Aug. Augustinus c. acad. Contra academicos an. De anima et eius origine beat. vit. De beata vita catech. rud. De catechizandis rudibus civ. De civitate dei conf. Confessiones divers, quaest. De diversis quaestionibus LXXXIII doctr. Christ. De doctrina christiana enchir, Enchiridion (Ad Laurentium de fide, spe et caritate) ep. Epistulae Faust. Contra Faustum Manichaeum fid. et op. De fide et operibus fid. et symb. De fide et symbolo Gen. ad litt. De Genesi ad litteram grat. De gratia et libero arbitrio grat. Christi De gratia Christi haer. De haeresibus in... Tractatus, enarrationes etc. (zu bibl. Schriften) c. lulian. Contra lulianum c. lulian. op. imperf. Contra secundam luliani respon- sionem opus imperfectum lib. arb. De libero arbitrio mag. De magistro mor. De moribus ecclesiae catholicae et de moribus Manichaeorum mus. De musica nat. et grat. De natura et gratia ord. De ordine pecc. orig. De peccato originali c. Pelag. Contra duas epistulas Pelagianorum persev. De dono perseverantiae praed. sanct. De praedestinatione sanctorum quaest. Dulc. De octo Dulcitii quaestionibus quaest. Simpl. De diversis quaestionibus ad Simplicia- num quant. anim. De quantitate animae retr. Retractationes serm. Sermones soliloq. Soliloquia spir. et litt. De spiritu et littera trin. De trinitate util. cred. De utilitate credendi util. ieiun. De utilitate ieiunii ver. rel. De vera religione Ps. Aug. Ps.-Augustinus quaest. test. Quaestiones veteris et novi testamenti reg. Regulae monasticae Aur. Vict. Aurelius Victor Caes. Historiae abbreviatae (De Caesaribus) Ps. Aur. Vict. Ps.-Aurelius Victor epit. Libellus de vita et moribus impera- torum (Epitome) Auson. Ausonius Mos. Mosella Symm. ep. Epistula ad Symmachum Avell. Collectio Avellana Bar. Barn. Bas. ep. Eun. fid. hex. hom. hom. in ps. leg. lib. gent. reg. br. reg. fus. spir. Bened. reg. Baruch (Vet. Lat./Vulg.) Barnabasbrief Basilius v. Caesarea Epistulae Adversus Eunomium De fide Homiliae in hexaemeron Homiliae variae Homiliae in Psalmos Ad adolescentes de legendis libris gen- tilium Regulae brevius tractatae Regulae fusius tractatae De spiritu sancto Benedictus Regula monachorum
62 ANTIKE AUTOREN UND WERKE Boeth. Boethius cons. De consolatione philosophiae c. Eut. Contra Eutychen et Nestorium fid. cath. De fide catholica trin. De trinitate Caes. C. Julius Caesar civ. De bello civili Gall. De bello Gallico Caes. Arel. Caesarius v. Arles serm. Sermones Can. apost. Canones apostolorum Cant. Canticum canticorum (Vulg.) Cassian. Johannes Cassianus conl. (coli.) Conlationes (collationes) patrum inst. De institutis coenobiorum c. Nest. De incarnatione Domini contra Nesto- rium Cassiod. Cassiodorus chron. Chronica hist. Historia ecclesiastica tripartita inst. div. De institutione divinarum litterarum var. Variae Cens. Censorinus, De die natali Chron. Pasch. Chronicon Paschale Chronogr. a. 354 Chronograph vom Jahre 354 Cic. M. Tullius Cicero acad. post. Academica posteriora acad. pr. Academica priora ad Q. fr. Epistulae ad Quintum fratrem Att. Epistulae ad Atticum Brut. Brutus ad Brut. Ad Brutum Catil. In L. Catilinam Cato Cato maior de senectute de orat. De oratore div. De divinatione fam. Epistulae ad familiäres fat. De fato fin. De finibus Hort. Hortensius inv. De inventione Lael. Laelius de amicitia leg. De legibus nat. deor. De natura deorum off. De officiis opt. gen. De optimo genere oratorum orat. Orator ad M. Brutum part. Partitiones oratoriae rep. De republica top. Topica Tusc. Tusculanae disputationes Claud. Mam. Claudianus Mamertus an. De statu animae 1 Clem. Epistula Clementis ad Corinthios 2 Clem. Homilia (epistula secunda ad Corinthios) Clem. Alex. Clemens v. Alexandrien ecl. Eclogae exc. Thdt. Excerpta Theodoti paed. Paedagogus protr. Protrepticus q. d. s. Quis dives salvetur ström. Stromata Clem. hom. Ps.-Clemens, Homiliae Clem. recogn. Ps.-Clemens, Recognitiones Cod. lust. Codex lustinianus Cod. Theod. Codex Theodosianus Eccles. Edict. imp. Col. Pauli epistulae ad Colossenses (Vulg.) Comm. Commodianus apol. Carmen apologeticum instr. Instructiones Const. apost. Constitutiones apostolorum I/II Cor. Pauli epistulae ad Corinthios (Vulg.) Corp. Herrn. Corpus Hermeticum Cosm. Ind. Cosmas Indicopleustes top. Topographia christiana Curt. Q. Curtius Rufus, Historiae Alexandri Magni Cypr. Cyprianus Demetr. Ad Demetrianum domin. or. De dominica oratione Donat. Ad Donatum eleem. De opere et eleemosynis ep. Epistulae laps. De lapsis mort. De mortalitate patient. De patientia unit. eccl. De unitate ecclesiae Cyr. Alex. Cyrill v. Alexandrien ador. De adoratione et cultu in spiritu et veri- tate Chr. un. Quod unus sit Christus dial. trin. De trinitate dialogi ep. Epistulae hom. div. Homiliae diversae in ... Explanatio, commentarius etc. (zu bibl. Schriften) incarn. unigen. De incarnatione unigeniti dialogus lul. Contra lulianum Nest. Contra Nestorium thes. Thesaurus de trinitate Cyr. H. Cyrill v. Jerusalem catech. Catecheses myst. Mystagogiae Dan. Decr. Gelas. Deut. Diad. perf. Did. Didasc. Didym. in ... spir. Dig. Dio Cass. Diod. Diog. Laert. Diogn. Dion. Ar. c. h. d. n. e. h. myst. Dion. Hal. Dion. Per. Doctr. apost. Daniel propheta (Vulg.) Decretum Gelasianum Deuteronomium (Vulg.) Diadochus v. Photice De perfectione spirituali Didache XII apostolorum Didascalia apostolorum Didymus d. Blinde Kommentare (zu bibl. Schriften) De spiritu sancto (versio lat.) Digesta Dio Cassius. Historia Romana Diodorus, Bibliotheca Diogenes Laertius, De clarorum philoso- phorum vitis Diognetbrief Ps.-Dionysius Areopagita De caelesti hierarchia De divinis nominibus De ecclesiastica hierarchia De mystica theologia Dionysius v. Halikarnaß, Antiquitates Romanae Dionysius Perihegetes Doctrina apostolorum Ecclesiastes (Vulg.) Edicta imperatorum (mit abgekürzten Kaisernamen)
ANTIKE AUTOREN UND WERKE 63 Eph. Epistula Pauli ad Ephesios (Vulg.) Ephr. Ephräm der Syrer carm. Nis. Carmina Nisibena Epic. Epikur ep. Epistulae nat. De rerum natura rat. sent. Ratae sententiae sent. Vat. Sententiae (Gnomologium Vaticanum) Epict. Epiktet ench. Enchiridion Epiph. Epiphanius v. Salamis anac. Anacephalaiosis anc. Ancoratus haer. Adversus haereses (Panarion) mens De mensuris et ponderibus Epist. imp. Epistulae imperatorum (mit abgekürzten Kaisernamen) Epist. pontif. Epistulae pontificum Romanorum I/IV Esdr. Esdras, über I-IV (Vulg.) Esth. Esther (Vulg.) Eugipp. Eugippius Sev. Vita Severini Eus. Eusebius v. Caesarea chron. Chronicorum über (versio arm.) dem. Demonstratio evangelica e. th. De ecclesiastica theologia c. Hier. Contra Hieroclem h. e. Historia ecclesiastica laud. Const. De laudibus Constantini Marcell. Contra Marcellum mart. Pal. De martyribus Palaestinae onomast. Onomasticum pasch. De solemnitate paschali praep. Praeparatio evangelica v. Const. De vita Constantini Eus. Em. Eusebius v. Emesa serm. Sermones Evagr. Evagrius Scholasticus h. e. Historia ecclesiastica Evagr. Pont. Evagrius Ponticus keph. gnost. Kephalaia gnostica (versio syr.) pract. Practicus (ad Anatolium) sent. mon. Sententiae ad monachos sent. virg. Sententiae ad virgines Ex. Exodus (Vulg.) Exc. barb. Excerpta latina barbari Ezech. Ezechiel (Vulg.) Ezn. Eznik v. Kolb de deo De deo Fast. ann. lul. Fasti anni luüani Fast. cos. Fasti consulares Faust. Faustus v. Byzanz h. Arm. Historia Armeniae Fil. Filastrius haer. Diversarum haereseon über Firm. Firmicus Maternus err. De errore profanarum religionum Frgm. Mur. Fragmentum Muratorianum Fulg. Rusp. Fulgentius v. Ruspe ep. Epistulae fid. De fide ad Petrum ad Monim. Ad Monimum praed. De veritate praedestinationis et gratiae Dei Gaius Gaius inst. Institutiones Gal. Pauli epistula ad Galatos (Vulg.) Gel. Cyz. Gelasius v. Cyzicus h. e. Historia ecclesiastica Gen. Genesis (Vulg.) Gennad. Gennadius vir. ill. De viris illustribus Greg. M. Gregor der Große (Magnus) dial. Dialogi ep. Epistulae in Cant. Expositio in Canticum canticorum in evang. In evangeüa homiliae in Ezech. In Ezechielem homiliae moral. Moraüa (expositio beati lob) past. Regula pastoralis I Reg. In librum primum Regum expositiones Greg. Naz. Gregor v. Nazianz carm. Carmina ep. Epistulae or. Orationes Greg. Nyss. Gregor v. Nyssa an. et res. De anima et resurrectione Apoll. Antirrheticus adversus Apolünarem beat. Orationes de beatitudinibus comm. not. Adversus Graecos ex communibus no- tionibus ep. Epistulae Eun. Contra Eunomium hex. In hexaemeron hom. Homiliae hom. opif. De hominis opificio in... Homiliae (zu bibl. Schriften) infant. De infantibus qui praemature abripiun- tur Maced. De spiritu contra Macedonianos mort. De mortuis or. catech. Oratio catechetica magna or. dom. Homiliae in orationem dominicam tres dii Quod non sunt tres dii trin. Ad Eustathium de trinitate v. Macr. De vita Macrinae v. Mos. De vita Mosis virg. De virginitate (Ps.) Greg. Thaum. (Ps.-)Gregor Thaumaturgos ep. Philagr. Epistula ad Philagrium exp. Expositio fidei pan. Orig. Panegyrica oratio in Origenem Theop. Ad Theopompum (versio syr.) Greg. Tur. Gregor v. Tours hist. Historiae (Historia Francorum) glor. conf. In gloria confessorum miracula Hab. Habacuc propheta (Vulg.) Hdn. Herodianus, Ab excessu divi Marei Hdt. Herodot, Historiae Hebr. Pauli epistula ad Hebraeos (Vulg.) Herrn. Hermas mand. Mandata pastoris sim. Similitudines pastoris vis. Visiones pastoris Hermias Hermias irris. Irrisio gentilium philosophorum Hes. Hesiod erg. Erga theog. Theogonia Hier. Hieronymus chron. Chronicon ad annum post natum Abra- ham
64 ANTIKE AUTOREN UND WERKE ep. Epistulae in ... Commentarius etc. (zu bibl. Schriften) adv. lovin. Adversus lovinianum adv. Pelag. Dialogus adversus Pelagianos quaest. hebr. in Gen. Liber quaestionum hebraicarum in Genesim adv. Rufin. Apologia adversus libros Rufini c. Vigil. Liber contra Vigilantium vir. ill. De viris illustribus Hil. Hilarius v. Potiers Coll. Ar. Collectanea antiariana Parisina syn. De synodis trin. De trinitate Hipp. Hippolyt v. Rom antichr. Demonstratio de Christo et antichristo can. Canones in ... Kommentare/Fragmente zu bibl. Schrif- ten Noet. Contra Noetum ref. Refutatio omnium haeresium (Philoso- phoumena) trad. apost. Traditio apostolica Hist. Aug. Historia Augusta (mit abgekürzten Na- men der Kaiser, Thron an Wärter, Usurpa- toren) Hom. Homer 11. Ilias Od. Odyssee Hyd. Hydatius Lemicus chron. Continuatio chronicorum Hieronymia- norum lac. lacobi epistula (Vulg.) lambl. lamblichus myst. De mysteriis protr. Protrepticus v. Pyth. Vita Pythagorae 1er. leremias (Vulg.) Ign. Ignatius v. Antiochien Eph. Epistula ad Ephesios Magn. Epistula ad Magnesios Philad. Epistula ad Philadelphienses Polyc. Epistula ad Polycarpum Rom. Epistula ad Romanos Smyrn Epistula ad Smyrnaeos Trail. Epistula ad Trallianos Inscr. Inscriptiones Inst. lust. Institutiones lustiniani lob. lob (Vulg.) loel. Io(h)el (Vulg.) loh. Evangelium secundum lohannem (Vulg.) I/III loh. Epistulae lohannis (Vulg.) Ion. Iona(s) (Vulg.) los. losue (Vulg.) los. losephus ant. Antiquitates ludaicae c. Ap. Contra Apionem bell. lud. Bellum ludaicum vit. De vita sua Iren. Irenaeus v. Lyon dem. Demonstratio praedicationis apostoli- cae (versio arm.) haer. Adversus haereses Is. Isaias (Vulg.) Isid. Isidorus v. Sevilla chron Chronica off. e. De officiis ecclesiasticis orig, sent. vir. ill. lud. ludas ludith lul. ad Ath. Caes. ep. c. Gal. mis. or. ad Them. lust. 1/2 apol. dial. Ps. lust. coh. or. Origines (etymologiae) Sententiae De viris illustribus Liber iudicum (Vulg.) Epistula ludae (Vulg.) ludith (Vulg.) lulianus imperator Epistula ad Athenienses Caesares Epistulae Contra Galilaeos Misopogon Orationes Epistula ad Themistium lustinus martyr Apologiae Dialogus cum Tryphone ludaeo Ps.-Iustinus Cohortatio ad gentiles Oratio ad Graecos Jo. Chrys. Johannes Chrysostomus catech. Catecheses ep. Epistulae hom. in... Homiliae (zu den biblischen Schriften) in. glor. De inani gloria et de educandis liberis incomprehens. De incomprehensibili dei natura (con- tra Anomoeos) sac. De sacerdotio Stag. Adhortationes ad Stagyrium stat. Ad populum Antiochenum de statuis Thdr. Adhortationes ad Theodorum lapsum Jo. Clim. Johannes Climacus scal. Scala paradisi Jo. Dam. Johannes v. Damaskus dial. Dialectica fid. orth. De fide orthodoxa haer. Liber de haeresibus imag. De sacris imaginibus orationes parall. Sacra parallela Jo. Mal. Johannes Malalas chron. Chronographia Jo. Philop. Johannes Philoponos arb. Arbiter (versio syr.) opif. De opificio Dei Procl. De aeternitate mundi contra Proclum Lact. Lactantius epit. Epitome divinarum institutionum inst. Divinae institutiones ira De ira dei mort. pers. De mortibus persecutorum opif. De opificio Dei Phoen. De ave Phoenice Leo M. Leo Magnus (d. Große) ep. Epistulae serm. Sermones tom. Tomus ad Flavianum (= ep. 28) Leont. Byz. Leontius v. Byzanz Nest, et Eut. Contra Nestorianos et Eutychianos Lev. Leviticus Lib. Libanius decl. Declamationes ep. Epistulae or. Orationes Lib. pontif. Liber pontificalis Liv. T. Livius, Ab urbe condita
ANTIKE AUTOREN UND WERKE 65 Luc. Evangelium secundum Lucam (Vulg.) Lucian. Lukian Alex. Alexandrus (Pseudomantis) Peregr De morte Peregrini Syr. dea De Syria Dea Lucr. T. Lucretius Carus, De rerum natura M. Martyrium vel Passio Agap. Agapae Apollon. Apollonii Carp. Carpi, Papyli et Agathonicae Cassian. Cassiani Tingitani Claud. Ast. Claudii, Asterii et soc. Con. Cononis Cosm. et Dam. Cosmae et Damiani Crisp. Crispinae Cypr. Cypriani Das. Dasii Eupl. Eupli Fel. Felicis episcopi Fruct. Fructuosi episcopi et soc. Ign. Ant. Ignatii Antiochenum Iren. Sirm. Irenaei episcopi Sirmiensis lust. lustini et sociorum Marcell. Marcelli centurionis Mar. lac. Mariani et lacobi Maximil. Maximiliani Montan. Montani et Lucii Perp. Perpetuae et Felicitatis Pers. Persarum martyrum Phil. Phileae et Philoromi Polyc. Polycarpi Sab. Sabae Seil. Scillitanorum martyrum Seb. XL Sebastae martyrum Seb. test. Martyrum XL Sebastae testamentum M. Aur. Marcus Aurelius Antoninus, Ad se ipsum Mac. Aeg. Macarius d. Ägypter hom. Homiliae spirituales I/II Macc. Libri Maccabaeorum (Vulg.) Macr. Macrobius Sat. Saturnalia somn. Commentarii in somnium Scipionis Mal. Malachias (Vulg.) Mar. Victorin. Marius Victorinus adv. Arium Adversus Arium ad Candid. Epistula ad Candidum gen. div. verb. De generatione divini verbi homoous. De homoousio recipiendo Marc. Evangelium secundum Marcum (Vulg.) Marcell. Marcellinus chron. Chronica Mart. Cap. Martianus Capella, De nuptiis Philologiae et Mercurii Matth. Evangelium secundum Matthaeum (Vulg.) Max. Maximus Confessor ambig. Ambiguorum über ascet. Liber asceticus cap. theol. Capitum theologicorum et oeconomi- corum duae centuriae carit. Capitum de caritate quattuor centuriae comput. Computus ecclesiasticus ep. Epistulae myst. Mystagogia quaest. Thal Quaestiones ad Thalassium opusc. Opuscula theologica et polemica Max. Taur. Maximus v. Turin serm. Sermones Mel. Melito v. Sardes pass. Homilia in passionem Christi Meth. Methodius v. Olympus arb. De libero arbitrio res. De resurrectione mortuorum symp. Symposium Mich. Micha (Vulg.) Min. Fel. M. Minucius Felix, Octavius Muson. Musonius Rufus Nah. Nemes. nat. hom. Nest. ep. Coel. ep. Cyr. Heracl. Nonn. Dion, par. loh. Novatian. trin. Not. dign. occ. or. Novell. lust. app. Num. Optat. Orac. Chald. Orac. Sib. Orig. Cels. dial. comm. in ... hexap. hom. in ... mart. or. philoc. princ. schol. in ... Oros. hist. Orph. hymn. Os. Pacian. ep. Pall. h. Laus. v. Chrys. Pamph. apol. I/II Par. Papias Parm. Paul. Nol. carm. ep. Paus. Peregr. Aeth. I/II Petr. Nahum (Vulg.) Nemesius v. Emesa De natura hominis Nestorius Epistula ad Coelestinum Epistula ad Cyrillum Liber Heraclidis (versio syr.) Nonnos v. Panapolis Dionysiaca Paraphrasis in lohannis evangelium Novatianus De trinitate Notitia dignitatum In partibus occidentis In partibus orientis lustiniani novellae Appendix constitutionum dispersarum Numeri (Vulg.) Optatus v. Mileve, Contra Parmenianum Oracula Chaldaica Oracula Sibyllina Origenes Contra Celsum Dialogus cum Heraclide Commentarii (zu bibl. Schriften) Hexapia (fragmenta) Homiliae (zu bibl. Schriften) Exhortatio ad martyrium De oratione Philocalia De principiis Scholia (zu bibl. Schriften) Paulus Orosius Historiarum adversus paganos libri VII Orphica Hymni Osea (Vulg.) Pacianus Epistulae Palladius Historia Lausiaca Dialogus de vita Johannis Chrysostomi Pamphilius v. Caesarea Apologia pro Origene Paralipomena sive verba dierum (Vulg.) Papias v. Hierapolis, Fragmente Parmenides Paulinus v. Nola Carmina Epistulae Pausanias, Perihegesis Peregrinatio Aetheriae Epistulae Petri (Vulg.)
66 ANTIKE AUTOREN UND WERKE Phil. Pauli epistula ad Philippenses (Vulg.) Philem. Pauli epistula ad Philemonem (Vulg.) Philo Philo v. Alexandrien Abr. De Abrahamo ael. De aeternitate mundi agr. De agricultura all. Legum allegoriae Cher De Cherubim conf. De confusione linguarum congr De congregatione eruditionis gratia contempl. De vita contemplativa decal. De decalogo det. Quod deterius potiori insidiari soleat ebr. De ebrietate Flacc. In Flaccum fug. De fuga et inventione Gai. Legatio ad Gaium gig. De gigantibus her. Quis rerum divinarum heres imm. Quod deus sit immutabilis los. De losepho migr. De migratione Abrahami Mos. De vita Mosis mut. De mutatione nominum opif. De opificio mundi plant. De plantatione post. De posteritate Caini praem De praemiis et poenis prob. Quod omnis probus über sit prov. De providentia quaest. Ex. Quaestiones in Exodum (versio arm.) quaest. Gen. Quaestiones in Genesin (versio arm.) sacr. De sacrificiis Abelis et Caini sobr. De sobrietate somn. De somniis spec. De specialibus legibus virt. De virtutibus Philos t. Philostorgius h. e. Historia ecclesiastica Phot. Photius v. Konstantinopel cod. Bibliothecae Codices Plat. Platon Alk.l Alkibiades 1 apol. Apologia Charm. Charmides ep. Epistulae Euthyd. Euthydemos Euthyphr. Euthyphron Gorg. Gorgias Hipp, mai./min. Hippias maior/minor Ion Ion Krat. Kratylos Kritias Kritias Krit. Kriton Lach. Laches leg. Leges (Nomoi) Lys. Lysis Men. Menon Menex. Menexenos Parm. Parmenides Phaid. Phaidon Phaidr. Phaidros Phil. Phile bos polit. Politikos Prot. Protagoras rep. De republica (Politeia) soph. Sophistes symp. Theait. Tim. Plin. nat. Plin. ep. Plut. vit. par. mor. Polyb. Polyc. ep. Porph. abst. adv. Chr. eisag. in ... v. Plot. v. Pyth. Proc. aed. anecd. Goth. Pers. Vand. Procl. elem. theol. in ... theol. Plat. Procl. CP Arm. or. Prosp. chron. c. coli. Prov. Prud. apoth. perist. psych. c. Sy mm. Ps. Quint. inst. Symposion Theaitetos Timaios Plinius d. Ä. Naturalis historia Plinius d. J. Epistulae Plutarch Vitae parallelae Moralia Polybius Polykarp v. Smyrna Epistula ad Philippenses Porphyrius De abstinentia Adversus Christianos Eisagoge Kommentare zu ... Vita Plotini Vita Pythagorae Prokop De aedificiis Anecdota De bello Gothico De bello Persico De bello Vandalico Proklus Elementatio theologica Kommentare zu ... De Platonis theologia Proklus v. Konstantinopel Tomus ad Armenios Orationes Prosper v. Aquitanien Epitoma chronicorum Contra collatorem Proverbia Salomonis (Vulg.) Prudentius Apotheosis Peristephanon Psychomachia Contra Symmachum Psalmi (Vulg.) Quintilianus Institutio oratoria I/IV Reg. Libri regum (Vulg.) Reg. Ben. Regula Benedicti Reg. mag. Regula magistri Res gest. div. Aug. Res gestae divi Augusti (Monumen- tum Ancyranum) Rhet. Her. Rhetorica ad Herennium Rom. Pauli epistula ad Romanos (Vulg.) Rom. Mel. Romanus Melodus, Hymni Rufin. Rufinus apol. ad Anast. Apologia ad Anastasium papam apol. adv. Hier. Apologia adversus Hieronymum hist. Eusebii historia ecclestiastica a Rufino translata et continuata hist. mon. Historia monachorum in Aegypto symb. Expositio symboli Ruth Ruth (Vulg.) S. C. Senatus consultum Sacr. Gelas. Sacramentarium Gelasianum Sacr. Leon. Sacramentarium Leonianum (Veronense)
ANTIKE AUTOREN UND WERKE 67 Salv. Salvianus v. Marseille gub. De gubernatione dei Sap. Sapientia Salomonis (Vulg.) Sedul. Sedulius carm. pasch. Carmen paschale Sen. Seneca d. J. benef. De beneficiis dem. De clementia dial. Dialogi ep. Epistulae morales ad Lucilium nat. Naturales quaestiones Sext. Emp. Sextus Empiricus adv. math. Adversus mathematicos adv. phys. Adversus physicos Pyrrh. hyp. Pyrrhonei hypotyposeis Sirach Jesus Sirach (Vulg.) Socr. Socrates Scholasticus h.e. Historia ecclesiastica Soph. Sophonias (Vulg.) Soz. Sozomenus h.e. Historia ecclesiastica Steph. Byz. Stephan v. Byzanz, Ethnica Stob. Stobaeus, Florilegium Strab. Strabo, Geographica Suda Suda-Lexikon Suet. Suetonius, De vita Caesarum (mit ab- gekürzten Namen) Sulp. Sev. Sulpicius Severus chron. Chronica dial. Dialogi Mart. Vita s. Martini Symm. Symmachus ep. Epistulae or. Orationes rel. Relationes Synes. Synesius v. Cyrene ep. Epistulae hymn. Hymni T. Dom. Test amen tum Domini nostri Jesu Christi Tac. Cornelius Tacitus Agr. Agricola ann. Annales dial. Dialogus de oratoribus Germ. Germania hist. Historiae Tat. Tatian diat. Diatessaron or. oratio ad Graecos Tert. Tertullianus an. De anima apol. Apologeticum bapt. De baptismo carn. De carne Christi fug. De fuga adv. Hermog. Adversus Hermogenem idol. De idololatria ieiun. De ieiunio adv.lud. Adversus ludaeos adv. Marc. Adversus Marcionem mart. Ad martyres monog. De monogamia nat. Ad nationes or. De oratione paenit De paenitentia pall. De pallio patient. De patientia praescr. De praescriptione haereticorum adv. Prax. Adversus Praxean pudic. De pudicitia resurr. De resurrectione mortuorum Scap. Ad Scapulam scorp. Scorpiace spect. De spectaculis test. an. De testimonio animae uxor. Ad uxorem adv. Val. Adversus Valentinianos virg. vel. De virginibus velandis Thdr. Lect. Theodorus Lector h.e. Historia ecclesiastica Thdr. Mops. Theodor v. Mopsuestia hom. cat. Homiliae catecheticae in ... Kommentare (zu bibl. Schriften) Thdt. Theodoret v. Cyrus affect. Graecarum affectionum curatio ep. Epistulae eran. Eranistes h. rel. Historia religiosa h. e. Historia ecclesiastica haer. Haereticarum fabularum compendium in ... Quaestiones, commentarii etc. (zu bibl. Schriften) provid. Orationes de providentia I/II Thess. Pauli epistulae ad Thessalonicenses Thpl. Ant. Theophilus v. Antiochien Autol. Ad Autolycum Thren. Threni sive lamentationes Hieremiae (Vulg.) Tim. Pauli epistula ad Timotheum (Vulg.) Tit. Pauli epistula ad Titum (Vulg.) Tob. Tobias (Vulg.) Varro M.Terentius Varro r. div. Antiquitatum rerum divinarum frag- menta r. hum. Antiquitatum rerum humanarum frag- menta Veil. Velleius Paterculus, Historiae Romanae Ven. Fort. Venantius Fortunatus carm. Carmina Verg. P. Vergilius Maro Aen. Aeneis catal. Catalepton ecl. Eclogae georg. Georgica Vincent. Ler. Vincentius v. Lerin, Commonitorium Vitr. Vitruvius, De architectura Xen. Xenophon anab. Anabasis apol. Apologia Socratis Cyr. Cyropaedia Hell. Hellenica mem. Memorabilia symp. Symposium Zach. Zacharias (Vulg.) Zeno Zeno v. Verona, Sermones Zos. Zosimus hist. Historia nova
68 VII. Ordensbezeichnungen Sigel, Kurzformeln für die Zugehörigkeit zu einer Ordensgemeinschaft, sind seit dem späten Mittelalter belegt. Sie wur- den nie offiziell festgelegt. - Frauenorden, die im Gefolge männlicher Orden entstanden, übernahmen meist deren Si- gel. - Ein annähernd vollständiges Verzeichnis: H. Ooms: Repertorium universale siglorum Ordinum et Institutum re- ligiosorum in Ecclesia catholica. Brüssel 1958. - Die Zusammenstellung erfolgte nach diesem Verzeichnis und dem An- nuario Pontificio, das die Sigel der männlichen Ordensgemeinschaften päpstlichen Rechts aufführt. - Wo ein Sigel auf eine nicht offizielle Bezeichnung zurückgeht, ist diese in eckigen Klammern beigefügt. - In der Auflösung der Sigel be- deutet: C. = Congregatio: O. = Ordo. AA AD B BA BGS BS CanA CanR Cap CASH CBMV CCF CCRRMM CDP CFA CFC CFC CFIC CFIC CFP CFS CFX Chord(Fr) CICM CJ C. Augustinianorum ab Assumptione - Assumptionisten Ancillae Domini - Arme Dienstmägde Christi C. Oericorum Regularium Sancti Pauli, Barnabitarum - Barnabiten O. Basihanus Aleppensis Melkitarum - Aleppinische Basilianer Parvi Fratres Boni Pastoris, Little Bro- thers of the Good Shepherd - Kleine Brü- der vom Guten Hirten O. Basihanus Sanctissimi Salvatoris Mel- kitarum - Melchitische Basilianer vom Heiligsten Erlöser Canonicus Augustinianus - Regulierter Augustiner-Chorherr (vgl. CRSA) Canonicus Regularis - Regulierter Chor- herr /OFMCap Clerici Apostolici Sancti Hieronymi - Apostolische Kleriker vom hl. Hierony- mus (Jesuaten) C. Beatae Mariae Virginis - Kongregation der seligen Jungfrau Maria, Chorfrauen des hl. Augustinus C. Caritatis Fratrum - Barmherzige Brü- der O. Clericorum Regularium Minorum - Mindere Regularkleriker (Caracciolini) C. Divinae Providentiae - Schwestern von der Göttlichen Vorsehung C. Fratrum Alexianorum - Alexianer C. Fratrum a Caritate (vulgo „Bigi“) - Barmherzige Brüder C. Fratrum Christianorum, Christian Bro- thers - Christliche Brüder C. Filiorum Immaculatae Conceptionis - Söhne der Unbefleckten Empfängnis (Konzeptionisten) C. Fratrum Immaculatae Conceptionis Beatae Mariae Virginis - Brüder von der Unbefleckten Empfängnis C. Fratrum Pauperum Sancti Francisci Seraphici - Arme Brüder des hl. Franzis- kus Seraphikus C. a Fraternitate Sacerdotali - Kongrega- tion der priesterlichen Brüderlichkeit C. Fratrum a Sancto Francisco Xaverio - Xaverianer-Brüder Chordigeri Sancti Francisci Assisiensis - Gürtelbruderschaft des hl. Franz von As- sisi C. Immaculati Cordis Mariae - Kongrega- tion vom Unbefleckten Herzen Mariä (Scheutvelder Missionare) Institutum Josephitarum Gerardimonten- CJM CM CMF CMI CMM CMSF CMV CND COp CP CPCR CPM CPPS CPS/CSS CR CR CRB CRIC CRL CRS CRSA CRV sium [C. Josephitarum] - Josephiten von Geraardsbergen C. Jesu et Mariae - Kongregation von Je- sus und Maria (Eudisten) C. Missionis - Lazaristen, Vinzentiner C. Missionariorum Filiorum Immaculati Cordis Beatae Mariae Virginis [Cordis Mariae Filii] - Missionare, Söhne des Un- befleckten Herzens Mariae (Claretiner) C. Fratrum Carmelitarum Beatae Mariae Virginis Immaculatae - Karmeliten von der Unbefleckten Empfängnis Mariä C. Missionariorum de Mariannhill - Mari- annhiller Missionare C. Missionaria Sancti Francisci Assisiensis - Missionsbrüder vom hl. Franziskus von Assisi C. Mechitarista Vindobonensis - Mechita- risten von Wien (vgl. OMech) C. Sororum Nostrae Dominae - Schwe- stern Unserer Lieben Frau C. pro Operariis Christianis - Kalasanti- ner C. Passionis Jesu Christi - Passionisten C. Cooperatorum Paroecialium Christi Regis - Pfarrei-Mitarbeiter von Christus dem König C. Presbyterorum a Misericordia - Prie- ster der Barmherzigkeit C. Missionariorum Pretiosissimi Sanguinis - Missionare vom Kostbaren Blut C. [Presbyterorum] de Sacris Stigmatibus Domini Nostri Jesu Christi - Stigmatiner C. a Resurrectione Domini Nostri Jesu Christi - Resurrektionisten O. Clericorum Regularium vulgo Theati- norum - Theatiner C. Sanctorum Nicolai et Bernardi Montis Jovis [Canonici Reguläres Congregationis Sancti Bernardi] - Augustiner-Chorherren vom Großen Sankt Bernhard C. Canonicorum Regularium Immacula- tae Conceptionis - Augustiner-Chorher- ren von der Unbefleckten Empfängnis C. Sanctissimi Salvatoris Lateranensis [Canonici Reguläres Congregationis La- teranensis] - /xUgustiner-Chorherren vom Lateran O. Clericorum Regularium a Somascha - Somasker O. Canonicorum Regularium Sancti Au- gustini - Augustiner-Chorherren (vgl. CanA) C. Canonicorum Regularium Vindese- mensis-Victorina - Augustiner-Chorher- ren von Windesheim-St. Victor
ORDENSBEZEICHNUNGEN 69 CS C. Missionariorum a Sancto Carlo [C. FMI Scalabriniana] - Scalabriner CSB C. Sancti Basilii - Priester vom hl. Basilius CSC C. a Sancta Cruce - Kongregation vom Heiligen Kreuz FMI CSF C. a Sacra Familia - Kongregation von der Heiligen Familie (Bergamo) FMM CSJ C. Sancti Josephi - Kongregation des hl. Joseph (Josephiner von Muriaido) FMMA CSMA C. Sancti Michaelis Archangeli - Michaeli- ker CSP Societas Sacerdotum Missionariorum a FMS Sancto Paulo Apostolo [C. Sancti Pauli], Paulist Fathers - Missionspriester vom hl. FN Paulus (Paulisten) CSS /CPS CSSp C. Sancti Spiritus - Kongregation vom FNDL Heiligen Geist (Spiritaner) CSsR C. Sanctissimi Redemptoris - Kongrega- FPM tion des Heiligsten Erlösers; Redemptori- sten, Liguorianer CSV C. Clericorum Parochialium seu Catechi- FSC starum Sancti Viatoris - Brüder vom hl. Viator (Viatorianer) FSF CV C. Vincentiana, Vincentian Congregation - Vinzentinische Kongregation (Malabar) FSGC DC C. Patrum Doctrinae Christianae - Dok- trinarier ECMC C. Eremitarum Camaldulensium Montis Coronae - Kamaldulenser vom Monte Co- FSMI rona FC Filii Caritatis - Söhne der Liebe FSP FCr Filiae Sanctae Crucis - Töchter vom Heili- gen Kreuz FSP FDC Filiae Divinae Caritatis - Töchter der Göttlichen Liebe FSR FdCC C. Filiorum a Caritate (Figli della Caritä Canossiani) - Söhne der Liebe; Canossia- IBMV ner FDM Institutum Fratrum Beatae Mariae Virgi- nis a Misericordia [Fratres De Misericor- IC dia] - Barmherzige Brüder (Mecheln) FDP Filii Divinae Providentiae, Parvum Opus IEME Divinae Providentiae (Don Orione) - Söhne der Göttlichen Vorsehung FDS Filiae Divini Salvatoris - Töchter des Göttlichen Heilandes FFSC Institutum Fratrum Franciscalium a Sanc- ta Cruce - Franziskanerbrüder vom Heili- IMC gen Kreuz FFSJ Institutum Fratrum Filiorum Sancti Jo- seph (Bayozefiti) - Brüder. Söhne des hl. LC Joseph (Ruanda) FIC C. Fratrum Immaculatae Conceptionis Beatae Mariae Virginis - Brüder von der MAfr Unbefleckten Empfängnis FICP Institutum Fratrum instructionis christia- MCBS nae de Ploermel - Brüder der christlichen Unterweisung (Schulbrüder von Ploer- mel) FMA Filiae Mariae Auxiliatricis - Töchter Ma- MCCJ riens der Hilfe der Christen; Maria- hilfsch Western, Salesianerinnen Don Bos- MD cos FMCap, FMConv /OFMCap; /OFMConv FMI Filiae Mariae Immaculatae - Marientöch- MEP ter. Marienschwestern C. Filiorum Beatae Mariae Virginis Imma- culatae, Fils de Marie Immaculee - Söhne der Unbefleckten Jungfrau Maria (Frank- reich) C. Filiorum Mariae Immaculatae - Söhne Mariä, der Unbefleckten, Pavonianer Fratres de Misericordia de Montabaur - Barmherzige Brüder von Montabaur Fratres Misericordiae Mariae Auxiliatricis - Barmherzige Brüder von Maria Hilf (Trier) Institutum fratrum Maristarum a Scholis - Maristen-Schulbrüder (vgl. PFM) C. Sacrae Familiae a Nazareth - Kongre- gation der Heiligen Familie von Nazareth (Brescia) Fratres Nostrae Dominae Lurdensis - Brüder Unserer Lieben Frau von Lourdes Fratres Piae Congregationis a Praesenta- tione Mariae, Presentation Brothers - Brüder von Mariä Opferung Institutum Fratrum Scholarum Christia- norum - Christliche Schulbrüder Institutum Fratrum a Sancta Familia - Brüder von der Heiligen Familie (Belley) C. Fratrum a Sancto Josepho Benedicto Cottolengo, Fratelli di San Giuseppe Be- nedetto Cottolengo - Brüder vom hl. Jo- seph Benedikt Cottolengo, Cottolenginer C. Filiorum Sanctae Mariae Immaculatae - Söhne Mariä, der Unbefleckten C. Fratrum a Sancto Patricio, Brothers of St. Patrick - Brüder vom hl. Patricius Pia Societas Filiarum Sancti Pauli - Töch- ter des hl. Paulus Filiae Sanctissimi Redemptoris - Töchter des Allerheiligsten Erlösers Institutum Beatae Mariae Virginis - Insti- tut der seligen Jungfrau Maria, Maria- Ward-Schwestern (Englische Fräulein) Institutum Caritatis - Institut der Liebe, Rosminianer Institutum Hispanicum Sancti Francisci Xaverii pro Missionibus Exteris, Instituto Espanol de San Francisco Javier para Mi- siones Extranjeras - Spanisches Institut vom hl. Franziskus Xaverius für auswärti- ge Missionen Institutum Missionum a Consolata - Mis- sionsinstitut Consolata von Turin (Turiner Missionare, Consolata-Missionare) C. Legionariorum Christi - Legionäre Christi, Missionare des hl. Herzens Jesu und der schmerzhaften Jungfrau Maria Missionarii Africae, Patres Albi - Weiße Väter (vgl. PA) C. Missionalis a Sanctissimo Sacramento, Missionary Congregation of the Blessed Sacrament - Missionskongregation vom Allerheiligsten Sakrament Missionarii Comboniani Cordis Jesu - Comboni-Missionare (vom Herzen Jesu) O. Patrum Excalceatorum Beatae Mariae Virginis de Mercede [Mercedarii Discal- ceati] - Unbeschuhte Mercedarier Societas Parisiensis Missionum ad Exteras Gentes [Missions Etrangeres de Paris] -
70 ORDENSBEZEICHNUNGEN MG MHM MI MIC MJ/SSI MM MO MS MSC MSF MSFS MSP MSpS MSSCC MSSCC MSSP MSSST/ST MSU MXY NDS OAD OAM Gesellschaft für auswärtige Missionen von Paris Institutum a Sancta Maria de Guadalupe pro Exteris Missionibus, Misioneros de Guadalupe - Institut der hl. Maria von Guadalupe für auswärtige Missionen Societas Missionariorum Sancti Joseph de Mill Hill [Mill Hill Missionaries] - Mill- Hiller Missionare O. Clericorum Regularium Ministr an tium Infirmis - Regularkleriker zum Dienst an den Kranken, Kamillianer C. Clericorum Marianorum sub Titulo Im- maculatae Conceptionis Bealissimae Vir- ginis Mariae - Marianische Kleriker von der Unbefleckten Empfängnis der selig- sten Jungfrau Maria, Marianer Societas Missionariorum a Sancto Joseph - Missionare des hl. Joseph in Mexiko Societas de Maryknoll pro Missionibus Exteris, The Catholic Foreign Mission So- ciety of America - Gesellschaft von Maryknoll (USA) für auswärtige Missio- nen (Maryknoller Missionare) Institutum Missionariorum Opificum - Arbeitermissionare Missionarii Dominae Nostrae a La Salette - Missionare Unserer Lieben Frau von La Salette (Salettiner) Missionarii Sacratissimi Cordis Jesu - Mis- sionare des Heiligsten Herzens Jesu C. Missionariorum a Sancta Familia - Mis- sionare der Heiligen Familie Missionarii S. Francisci Salesii de Annecio - Missionare des hl. Franz von Sales C. Missionariorum Servorum Pauperum - Missionare, Diener der Armen (Boccone del Povero) Missionarii a Spiritu Sancto - Missionare vom Heiligen Geist C. Missionariorum a Sacratissimis Cordi- bus Jesu et Mariae - Missionare der Hei- ligsten Herzen Jesu und Mariä C. Missionariorum Sacratissimorum Cor- dium Jesu et Mariae - Missionare der Hei- ligsten Herzen Jesu und Mariä (Mallorca) Missionalis Societas Sancti Pauli, Missio- nary Society of St. Paul - Missionsgesell- schaft vom hl. Paulus C. Missionariorum Servorum Sanctissi- mae Trinitatis, Missionary Servants of the Most Holy Trinity - Missionare. Diener der Heiligsten Dreifaltigkeit Monachi e Regula Studitarum [Monaci Studiti Ucraini] - Studitenmönche Institutum Yarumalense pro Missionibus ad Exteras Gentes, Misioneros Javerianos de Yarumal [Missionarii Xaveriani Yaru- malenses] - Xaverianische Missionare von Yarumal (Kolumbien) für auswärtige Mis- sionen C. Nostrae Dominae de Sion - Schwestern Unserer Lieben Frau von Sion O. Augustiniensium Discalceatorum - Unbeschuhte Augustiner O. Antonianorum Maronitarum - Maroni- tische Antonianer OAnnM O. de Annuntiatione Beatae Mariae Virgi- nis - Orden von der Verkündigung Mariä (Annunziatinnen) OAR O. Augustinianorum Recollectorum - Au- gustiner-Rekollekten OC, OCap, OConv /OFMCap; /OFMConv OC/OCarm O. Fratrum Beatae Mariae Virginis de Monte Carmelo - Karmeliten; O. Sororum Carmelitarum - Karmelitinnen OCart O. Cartusiensis - Kartäuser/Kartäuserin- OCD OCist OConc nen O. Fratrum Discalceatorum/Sororum Dis- calceatarum Beatae Mariae Virginis de Monte Carmelo - Unbeschuhte Karmeli- ten/Karmelitinnen. Theresianischer Kar- mel O. Cisterciensis - Zisterzienser/Zisterzien- serinnen (früher SOCist) O. de Conceptione Immaculatae Beatae Mariae Virginis Moniales - Konzeptioni- stinnen OCR/OCSO O. Cisterciensium Reformatorum/Refor- OdeM OESA OFM OFMC OFMCap OFMConv OFMDisc OFMObs OFMRec OFMRef OFS OH OIC OLM OM matarum seu Strictioris Observantiae - Reformierte Zisterzienser/Zisterziense- rinnen, Trappisten/Trappistinnen O. Beatae Mariae Virginis de Mercede - Mercedarier O. Fratrum Eremitarum Sancti Augustini - Augustiner-Eremiten (seit 1969: OSA) O. Fratrum Minorum - Franziskaner, Minderbrüder /OFMCap; /OFMConv O. Fratrum Minorum Capuccinorum (Ca- pulatorum, Cap. FMCap. OC, OCap. OFMC, OMC, OMCap. OMinCap. OSFC) - Kapuziner O. Fratrum Minorum Conventualium (FMConv, OConv, OFMC, OMC, OM- Conv, OMinConv) - Konventualen, Mi- noriten, Schwarze Franziskaner O. Fratrum Minorum Discalceatorum (Excalceatorum, Alcantarinorum, OFM Strictioris [Strictissimae] Observantiae Discalceatorum, Fratres Capuccini de Ob- servantia, OFMAlc) - Franziskaner-Dis- calceaten, Alkantariner O. Fratrum Minorum (Regularis) Obser- vantiae (de Observantia, OMRegObs) - Franziskaner-Observanten O. Fratrum Minorum (Strictioris Obser- vantiae) Recollectorum - Franziskaner- Rekollekten O. Fratrum Minorum (Strictioris Obser- vantiae) Reformatorum - Franziskaner- Reformaten O. Franciscanus Saecularis - Weltlicher Dritter Franziskaner-Orden O. Hospitalarius Sancti Joannis de Deo - Barmherzige Brüder vom hl. Johannes von Gott (vgl. OSJD) C. [Ordo] de Imitatione Christi - Kongre- gation der Nachfolge Christi, gen. „von Betanien“ (Kerala) O. Libanensis Maronitarum - Libanesi- sche Maroniten, Baladiten O. Minimorum - Minimen, Paulaner OMC, OMCap, OMConv /OFMCap; /OFMConv
ORDENSBEZEICHNUNGEN 71 OMConvRef O. Minorum Conventualium Reforma- torum - Reformierte Konventualen OMD O. Clericorum Regularium Matris Dei - Regularkleriker der Mutter Gottes OMech O. Mechitaristarum Venetiarum - Mechi- taristen von Venedig (vgl. CMV) OMel O. Melitensis; O. Militiae Sancti Joannis Baptistae Hospitalis Hierosolymitani - Hospitaliter des hl. Johannes von Jerusa- lem; Malteser, Johanniter OMI C. Missionariorum Oblatorum Beatae Mariae Virginis Immaculatae - Oblaten der Unbefleckten Jungfrau Maria OMinCap, OMinConv /OFMCap; /OFMConv OMM O. Maronita Beatae Mariae Virginis - Ma- roniten von der seligen Jungfrau Maria OMV C. Oblatorum Beatae Mariae Virginis - Oblaten der Jungfrau Maria OP O. Fratrum Praedicatorum - Dominikaner OPraem Or ORC OSA OSB OSBI OSBirg OSBM OSBSSSacr OSC OSC1 OSD OSE OSF OSFC OSFS OSH OSJ OSJD OSM OSPPE OSsR Candidus et Canonicus O. Praemonstra- tensis - Prämonstratenser Institutum Oratorii Sancti Philippi Nerii - Oratorianer O. Canonicorum Regularium Sanctae Crucis - Regularkanoniker (Brüder) vom Heiligen Kreuz O. Sancti Augustini - Augustiner/Augusti- nerinnen (vgl. OESA) O. Sancti Benedicti - Benediktiner/Bene- diktinerinnen O. Basilianus Italiae seu Cryptoferratensis [O. Sancti Basilii Italicus] - Italienische Basilianer (von Grottaferrata) O. Sanctissimi Salvatoris/O. Sanctae Bir- gittae - Orden vom Heiligsten Erlöser/Or- den von der hl. Birgitta (Birgitten) O. Basilianus Sancti Josaphat [O. Sancti Basilii Magni] - Basilianer v. hl. Josaphat Moniales Benedictinae a perpetua Adora- tione Sanctissimi Sacramenti [O. Sancti Benedicti Sanctissimi Sacramenti] - Bene- diktinerinnen von der Ewigen Anbetung O. Sanctae Crucis - Kreuzherren O. Sanctae Clarae - Klarissen O. Sancti Dominici - Dominikanerinnen, Schwestern vom III. Orden des hl. Domi- nikus O. Sanctae Elisabeth - Schwestern der hl. Elisabeth, Elisabethinerinnen O. Sancti Francisci - Brüder, Schwestern vom III. Orden des hl. Franziskus; Fran- ziskanerinnen /OFMCap Institutum Oblatorum Sancti Francisci Sa- lesii - Oblaten des hl. Franz von Sales O. Sancti Hieronymi - Hieronymiten C. Oblatorum Sancti Joseph - Josephiner von Asti O. Sancti Johannis a Deao - Barmherzige Brüder vom hl. Johannes von Gott (vgl. OH) O. Servorum/Servarum Mariae - Servi- ten/Servitinnen O. Fratrum Sancti Pauli Primi Eremitae - Pauliner O. Sanctissimi Redemptoris - Redempto- ristinnen OSST OSU OT OVM PA PFM PIME POCR PSDP PSM PSS RCJ RSM RSV SA SA SAC SC SC SCC SCI SCJ SCVP SDB SdC O. Sanctissimae Trinitatis - Trinitarier O. Sanctae Ursulae - Ursulinen O. Fratrum Domus Hospitalis Sanctae Mariae Teutonicorum in Jerusalem [O. Teutonicus] - Deutscher Orden, Deutschordenspriester O. de Visitatione Beatae Mariae Virginis - Orden der Heimsuchung Mariä; Visitan- dinnen, Salesianerinnen Patres Albi - Weiße Väter (vgl. MAfr) Institutum Parvulorum Fratrum Mariae - Maristenschulbrüder (vgl. FMS) Pontificium Institutum pro Missionibus Exteris - Päpstliches Institut für auswärti- ge Missionen C. Piorum Operariorum Catechistarum Ruralium - Kongregation für Landkate- chese, Ardorini-Missionare C. Pauperum Servorum Divinae Providen- tiae - Arme Diener der Göttlichen Vorse- hung (Don Calabria) C. Presbyterorum a Sancta Maria de Tin- chebray - Priester Unserer Lieben Frau von Tinchebray Societas Presbyterorum a Sancto Sulpicio - Sulpizianer C. Rogationistarum a Corde Jesu - Roga- tionisten vom Herzen Jesu Sorores a Misericordia, Religious Sisters of Mercy - Schwestern der Barmherzig- keit C. Religiosorum Sancti Vincentii a Paulo - Patres und Brüder vom hl. Vinzenz von Paul C. Fratrum Adunationis Tertii Regularis Ordinis Sancti Francisci [Societas Aduna- tionis], Franciscan Friars of the Atone- ment - Franziskaner-Terziaren von der Wiedervereinigung Sorores Auxiliatrices Animarum Purgato- rii - Schwestern, Helferinnen der Armen Seelen im Fegefeuer Societas Apostolatus Catholici - Gesell- schaft des Katholischen Apostolates; Pal- lottiner Fratres a Sacratissimo Corde Jesu - Herz- Jesu-Brüder; Schulbrüder vom Heiligsten Herzen Societas Religiosarum Sanctissimi Cordis Jesu - Ordensfrauen vom Hl. Herzen Jesu; Sacre-Coeur Sorores Christianae Caritatis - Schwe- stern von der christlichen Liebe C. Sacerdotum a Sacro Corde lesu - Herz- Jesu-Priester, Dehonianer C. Sacratissimi Cordis Jesu, Peres de Ti- mon David - Herz-Jesu-Priester Sorores Caritatis Sancti Vincentii a Paul - Barmherzige Schwestern vom hl. Vinzenz von Paul, Vinzentinerinnen Societas S. Francisci Salesii [Salesiani di Don Bosco] - Salesianer des hl. Johannes Don Bosco C. Clericorum Saecularium Scholarum Charitatis [Congregazione delle Scuole di Caritä] - Priester von den Schulen der Lie- be (Institut Cavanis)
72 ORDENSBEZEICHNUNGEN SdC SDS SDV SF SFM SG SJ/SI SM SM SMA SMB SMM SMP SOCist SP SP SPS SSC C. Servorum a Charitate [Servi della Ca- ritä] - Diener der Liebe (Opera Don Gua- nella) Societas/Sorores Divini Salvatoris - Salva- torianer/Salvatorianerinnen Societas Divinarum Vocationum - Gesell- schaft der Göttlichen Berufungen, Voka- tionisten Filii Sacrae Familiae Jesu, Mariae et Jo- seph - Söhne der Heiligen Familie Societas Scarborensis pro Missionibus ad Exteras, The Scarboro Foreign Mission Society - Gesellschaft für auswärtige Mis- sionen von Scarborough (Kanada) Institutum Fratrum Instructionis Christia- nae a Sancto Gabriel - Brüder der christli- chen Unterweisung vom hl. Gabriel Societas Jesu - Gesellschaft Jesu, Jesuiten Societas Mariae - Gesellschaft Mariens, Marianisten Societas Mariae - Gesellschaft Mariens, Maristen Societas Missionum ad Afros - Gesell- schaft für afrikanische Missionen (Lyon) Societas Missionum Exterarum de Bethle- hem in Helvetia - Missionsgesellschaft Bethlehem (Schweiz) Societas Mariae Montfortana - Gesell- schaft Mariens, Montfortaner Societas Lusitana pro Missionibus, Socie- dade Missionäria Portuguesa - Portugiesi- sche Missionsgesellschaft /OCist O. Clericorum Regularium Pauperum Ma- tris Dei Scholarum Piarum - Arme Regu- larkleriker der Mutter Gottes von den frommen Schulen; Piaristen, Scolopi Servi Sancti Paracleti, Servants of the Holy Paraclete - Diener des Heiligen Pa- rakleten Societas Sancti Patricii pro Missionibus ad Exteros, St. Patrick’s Society for the For- eign Missions - St.-Patricks-Gesellschaft für auswärtige Missionen Societas Presbyterorum Sancti Josephi Benedicti Cottolengo [Societä Sacerdoti di San Giuseppe Benedetto Cottolengo] - sscc SSE SSI SSJ SSND SSP SSpS SSS ST SVD sx TC TOR Gesellschaft der Priester des hl. Joseph Benedikt Cottolengo C. Sacrorum Cordium Jesu et Mariae nec- non adorationis perpetuae Sanctissimi Sacramenti Altaris - Genossenschaft von den Heiligen Herzen Jesu und Mariä und von der ewigen Anbetung des Heiligsten Altarsakraments; Picpus-Patres, Arnstei- ner Patres Societas Patrum Sancti Edmundi Obla- torum Sacri Cordis Jesu et Immaculati Cor dis Mariae, Society of St. Edmund - Priester des hl. Edmund /MJ Societas Sodalium Sancti Joseph a Sacro Corde, St. Josephe Society of the Sacred Heart (Josephite Fathers) - St.-Josephs- Gesellschaft vom Hl. Herzen (Josephiten- Patres) C. Pauperum Sororum Scholarum Nostrae Dominae - Arme Schulschwestern Unse- rer Lieben Frau Societas a Sancto Paulo Apostolo - Ge- sellschaft vom hl. Apostel Paulus C. Missionalis Servarum Spiritus Sancti - Missionsgenossenschaft der Dienerinnen des Heiligen Geistes (Steyler Missions- schwestern) C. Presbyterorum a Sanctissimo Sacra- mento [Societas a Sanctissimo Sacramen- to] - Priester vom Heiligen Sakrament: Eucharistiner, Sakramentiner /MSSST Societas Verbi Divini - Gesellschaft des Göttlichen Wortes; Steyler Missionsgesell- schaft, Verbiten Pia Societas Sancti Francisci Xaverii pro Exteris Missionibus - Gesellschaft des hl. Franz Xaver für auswärtige Missionen; Xaverianer Fratres Tertii Ordinis Sancti Francisci Ca- pulatorum a Beata Virgine Perdolente - Kapuziner-Terziaren von der schmerzhaf- ten Jungfrau (Amigonianer) Tertius O. Regularis Sancti Francisci - Re- gulierter Dritter Orden des hL Franziskus