Текст
*
ОГНИ.
КАЗАНЬ
ТАТАРСКОЕ КНИЖНОЕ ИЗДАТЕЛЬСТВО
1980
БЕЗ
I СӘНГАТЬ БҮЛЕГЕ |
I
КАЗАН
ТАТАРСТАН КИТАП НӘШРИЯТЫ
1980
СТ2
78С2
Төзүче 3. ХӘЙРУЛЛИНА
Кереш сүз И. ИСӘНБӘТНЕКЕ
*
Составитель 3. ХАЙРУЛЛИНА
Вступительная статья Ю. ИСАНБЕТ
© Вступительная статья, комментарии. Татарское книжное издательство, 1980.
СӘЙДӘШ КАБЫЗГАН УТЛАР
ОГНИ, ЗАЖЖЕННЫЕ САЙДАШЕВЫМ
Салих Сәйдәшев 1900 елның 3 декабренда Казан
шәһәрендә туа. 1913 елга кадәр башта мәдрәсәдә,
аннан рус-татар мәктәбендә укый. Бала чактан ук
Салихта музыкага зур кызыксыну уяна, өлкәннәр¬
дән яшеренеп кенә, ул әнисе бүләк иткән тальян
гармунда халык көйләрен уйнарга өйрәнә. Компо¬
зитор биографиясендәге әһәмиятле фактларның
берсе тагын шунда: ул унбер яшеннән җизнәсе —
заманының күренекле журналисты Шиһап Әхмәров
семьясында тәрбияләнә. Шиһап Әхмәров, малай¬
ның музыкаль сәләтен сизеп, аңа кулыннан килгән¬
чә ярдәм итәргә тырыша: өендә рояль булдыра,
музыка укытучылары яллый, Салихның гомуми
культура дәрәҗәсен үстерү нияте белән, аны «Шә-
рекъ клубы»нда оештырылган әдәби-музыкаль ки¬
чәләргә һәм «Сәйяр» труппасы куйган спектакль¬
ләргә алып йөри.
Гомумән, Салих-Сәйдәшевне гомере буе талант¬
лы кешеләр әйләндереп алган була. Габдулла Ка¬
риен, Нури Сакаев кебек атаклы артистларны ул
сәхнәдә күреп кенә түгел, алар белән бала чагын¬
нан ук шәхси аралашып үсә; Шиһап Әхмәров өенә
килеп йөргән Фатих Әмирхан, Галимҗан Ибраһи-
мовларның әдәбият, сәнгать турындагы әңгәмәлә¬
рен үз авызларыннан тыңлый; хәтта бөек Габдулла
Тукай алдында үзенең рояльдә уйнау осталыгын
күрсәтү бәхетенә ирешә, Болар, әлбәттә, сизгер, бө¬
тен нәрсә белән кызыксынучан яшүсмернең рухи
усешенә йогынты ясамый калмыйлар. Әнә шундый
икади атмосферада, үз талант һәм белемнәрен бө¬
тенләе белән сөйгән халкына багышлаган күренек¬
ле шәхесләр арасында формалаша, ныгый, чәчәк
ата Салих Сәйдәшевнең кабатланмас иҗаты.
Музыкага килсәк тә, Сәйдәшев бәрәкәтле кул¬
ларга эләгә, заманында Казанның музыкаль тор¬
мышында сизелерлек эз калдырган Родзевич, Кор¬
бут. Литвинов, Бормусов кебек күренекле музы¬
кантлар аның укытучылары булалар. Ә татар му¬
зыкасының нечкәлекләренә ул талантлы пианист
һәм композитор Заһидулла Яруллиннан өйрәнә.
Заһидулла Яруллин үзенең шәкертенә татар халык
ахырларының бай рухи эчтәлеген, матурлыгын, мо¬
ңын тирәнтен аңларга ярдәм итә һәм, әлбәттә, шул
нигездә милли музыканың традицияләрен яңарту,
»ггы да баету юлларын да күрсәтә. Бу мөхтәрәм
карт музыкантка карата Салих Сәйдәшев гомеренең
Салих Сайдашев родился в Казани 3 декабря
1900 года. Общее образование получил в медресе
и начальной русско-татарской школе, которую окон¬
чил в 1913 году. Большое значение для формиро¬
вания творческой личности Сайдашева имел тот
факт, что с И лет он воспитывался в семье род¬
ственника, Шигаба Ахмерова, поддержавшего му¬
зыкальные стремления Салиха, который до сих пор
лишь тайком от взрослых играл на подаренной
матерью гармошке. Для него купили рояль, пригла¬
сили учителей музыки.
Не менее важным было и то, что Ш. Ахмеров
способствовал развитию общей культуры Сайда¬
шева. Вместе с ним будущий композитор ходил
на спектакли драматической труппы «Сайяр», по¬
сещал музыкально-литературные вечера в «Вос¬
точном клубе», слушал известных татарских музы¬
кантов.
С ранних лет и дальше — на протяжении всей
жизни — Сайдашева окружали талантливые люди.
Он не только видел на сцене, но и имел возмож¬
ность лично общаться с такими выдающимися
артистами, как Габдулла Кариев или Нури Сакаев,
В доме Ахмерова бывали известные писатели Фа-
тых Амирхан и Галимджан Ибрагимов, в свой
последний год жизни там слушал игру Салиха
Габдулла Тукай. Все это не могло не оставить глу¬
бокий след в духовной жизни любознательного
мальчика. В атмосфере творческого горения, в ок¬
ружении людей, страстно любивших свой народ
и отдавших ему все богатства своей души, дарова¬
ния, знания, формировался, мужал и расцвел гений
Сайдашева.
И музыке Сайдашев учился у самых лучших
учителей и наставников, какие только были в Ка¬
зани — Родзевича, Корбута, Литвинова, Бормусова.
Каждый из них был крупным музыкантом, оста¬
вившим заметный след в музыкальной жизни го¬
рода. А из татарских музыкантов подростка Сай¬
дашева судьба связала с талантливым пианистом и
композитором Загидуллой Яруллиным, который
раскрыл перед своим учеником своеобразие и кра¬
соту татарской народной песни, помог ощутить
глубинные основы, суть народного мелоса и, что не
менее важно, без сомнения, указал пути обновления
и обогащения национальных музыкальных традиций.
5
соңгы көннәренә кадәр кайнар мәхәббәт хисен-
саклады.
1916—1917 елларда (кайбер мәгълүматлар бу¬
енча— 1914—1917 елларда) Сәйдәшев Казан му¬
зыка училищесында пианистлыкка укый. Октябрь
революциясеннән соң да ул үзенең музыкаль бе¬
лемен камилләштерүгә зур игътибар бирә: баш¬
та — Оренбургтагы Шәрекъ музыка мәктәбендә,
аннары, Казанга кайткач, хосусый рәвештә музыка
теориясе һәм фортепиано буенча дәресләр ала.
Ә утызынчы елларның урталарында, Мәскәү кон¬
серваториясе каршында Татар опера студиясе ачыл¬
гач, зур теләк белән шунда китеп, бераз вакыт
Г. И. Литинский кул астында укып кайта.
Сәйдәшевнең музыкант-башкаручы буларак
эшчәнлеге дә бик яшьли башлана. Ундүрт яшен¬
нән ул үзешчән кыллы оркестрларда уйный баш¬
лый, соңрак «Сәйяр» труппасы янындагы музыкаль
ансамбльдә актив катнаша һәм, пианист буларак,
ачык концертларда татар халык көйләрен башка¬
руы белән таныла. Бу активлык Октябрь револю¬
циясеннән соң аеруча көчәеп китә. Совет властеның
беренче елларында ук кыллы һәм тынлы оркестр¬
ларда уйный, Казандагы Коммунистик клуб кар¬
шында оештырылган һәвәскәрләр кыллы оркестры¬
на җитәкчелек итә, шулай ук Буада укытучылар
хоры һәм кыллы оркестр оештыра һәм Буа сәнгать
студиясендә фортепиано дәресләре алып бара. Де¬
рес, болар һәммәсе дә эпизодик рәвештә һәм, ни
гездә, һәвәскәр музыкантлар белән эшләнгән
эшләр, ләкин менә нәкъ шушы елларда инде Са¬
лих Сәйдәшевнең музыкаль таланты гына түгел,
бәлки оештыручы, җитәкче буларак та табигый сә¬
ләте ачыла. Яңа шартларда аның иҗади эзләнү¬
ләре өчен киң мөмкинлекләр туа. Ул, башкаручы¬
лык техникасындагы иске калыпларны үзгәртеп,
күп тавышлы уйнау элементларын кыю рәвештә
кертә. Тора-бара аның музыкаль эшчәнлегендә үз
йөзе ачык төсмерләнә башлый.
1919 елның башында Салих Сәйдәшев, үз те¬
ләге белән Кызыл Гаскәр сафларына басып, Бе¬
ренче Армия составында Оренбург шәһәренә китә.
Аны Беренче Армиянең политбүлегенә эшләргә
беркетәләр. Монда ул төрле хезмәт вазифалары
башкара — трубач-сигналчы, тынлы оркестрда ка¬
пельмейстер була, татар драма труппасының му¬
зыка бүлеге мөдире һәм пианисты булып эшли.
Әлбәттә, Оренбург шәһәренең музыкаль тормышы
да аңардан читтә калмый. Политбүлек агитгруппа-
сы составында Сәйдәшев Оренбургтан алып Урта
Азия шәһәрләренә (Ашхабад, Ташкент, Бохара)
кадәр озын юл үтә. Шулай ук ул Оренбургта та¬
тарлар өчен махсус ачылган Шәрекъ музыка мәк¬
тәбендә трубада уйнау буенча белемен камилләш¬
терә, музыка теориясен өйрәнә һәм үзе дә анда
фортепиано дәресләре алып бара. 1920 елның
Трогательную привязанность к этому старейшему
музыканту Сайдашев сохранил до конца своих
дней.
Музыкальное образование Сайдашев получил в
Казанском музыкальном училище, где с 1916 (по
другим сведениям, с 1914) года до Февральской
революции учился как пианист. Он и позднее не
упускал возможности пополнить свое образование:
занимался в Оренбургской школе восточной му¬
зыки, брал частные уроки по фортепиано и теории
музыки по возвращении в Казань. В середине
тридцатых годов, уже будучи популярнейшим ком¬
позитором, Сайдашев с большим желанием поехал
в Татарскую оперную студию при Московской кон¬
серватории, где некоторое время занимался под
руководством Г. И. Литинского.
Деятельность Сайдашева как музыканта нача¬
лась рано. С четырнадцати лет он играл в люби¬
тельских струнных оркестрах, чуть позже — в му¬
зыкальном ансамбле, который выступал в антрактах
спектаклей труппы «Сайяр», принимал, как пиа¬
нист, участие в публичных концертах, где исполнял
татарские народные песни. Большую активность
Сайдашев проявил в первые годы после Октябрь¬
ской революции — играл в струнных и духовых
оркестрах, руководил струнным оркестром люби¬
телей в Коммунистическом клубе в Казани, хорами
учителей и струнным оркестром в Буинске, препо¬
давал игру на фортепиано в буинской студии. Ра¬
зумеется, работал он эпизодически и в основном
с любителями и начинающими музыкантами, но
именно в эти годы, пробуя силы в разных областях
музыкальной деятельности, Сайдашев обнаружи¬
вает не только музыкальное дарование, но и талант
руководителя, умение сплачивать творческие кол¬
лективы. Возникают большие, чем в «Сайяре»,
условия для выявления творческих возможностей.
Сайдашев делает первые попытки отойти от уни¬
сонной игры и ввести элементы многоголосья. По¬
степенно он начинает обретать свое лицо.
В начале 1919 года, вступив добровольцем в
Красную Армию, Сайдашев в составе Первой Ар¬
мии отправился в Оренбург. Находясь при полит¬
отделе Армии, он выполнял разнообразные обя¬
занности — был трубачом-сигналистом, капельмей¬
стером духового оркестра, заведующим музыкаль¬
ной частью и пианистом татарской драматической
труппы, принимал участие в музыкальной жизни
города. В составе агитгруппы политотдела он про¬
шел долгий путь от Оренбурга до городов Средней
Азии (Ашхабад, Ташкент, Бухара). В то же время
Сайдашев учился по классу трубы в Школе восточ¬
ной музыки, открытой специально для татар, по¬
сещал уроки теории музыки, сам вел класс форте¬
пиано. После демобилизации по болезни в конце
1920 года он стал заведовать этой школой.
6
ахырында авыру сәбәпле армия хезмәтеннән азат
ителгәч, Салих Сәйдәшев бу мәктәпнең мөдире
итеп билгеләнә.
Оренбургта яшәү еллары иҗади яктан Сәйдә-
шевкә шактый зур уңышлар китерә. Шәрекъ му¬
зыка мәктәбендә Сәйдәшев тынлы оркестр белән
җитәкчелек итә. Оркестрның репертуары исә ни¬
гездә күп тавыш өчен эшкәртелгән татар, башкорт
халык көйләреннән һәм беренче татар маршларын¬
нан (Хәйбулкин, 3. Яруллин маршлары) гыйбарәт
булып, аларны оркестрга салу эшенә мәктәпнең
укытучылары, башлыча, Мәскәүдән килгән музы¬
кантлар тартылалар. Менә шунда, күрәсең, Сәй¬
дәшев милли музыканың яңача, катлаулырак,
«культуралаштырылганрак» формада яңгыравын
беренче мәртәбә ишетә. Ул үзе дә мөстәкыйль
иҗат эшендә көч сынап карый — «Озын сәфәр»,
«Ай җилләр, җилләр» кебек җырларын һәм фор¬
тепиано өчен вальс яза. Ә мәктәп оркестры белән
идарә итүдә алган тәрҗрибәсе аңа соңыннан, Ка¬
занга кайткач, дирижерлык эшендә зур таяныч
була. Казанга ул 1922 елда Кәрим Тинчурин ча-
щруы буенча кайта һәм Татар драма театрында
музыка бүлеге мөдире һәм дириҗер булып эшли
башлый. Шунысын да әйтергә кирәк: Сәйдәшев
татарлар арасыннан чыккан беренче профессио¬
наль дирижер иде.
Сәхнә осталары белән даими аралашу, аерым
очракларда исә актер булып спектакльләрдә кат¬
нашу Салих Сәйдәшевнең иҗат язмышына хәл¬
иткеч йогынты ясый. Аның иҗаты бөтенләе белән
театраль музыкадан тора дияргә мөмкин. Театр
сәхнәсендә Сәйдәшевнең композитор һәм башка¬
ручы буларак бөтен таланты ачыла, шунда ул кү¬
ренекле музыкант, татар профессиональ музыка¬
сын нигезләүче дигән зур исемгә лаеклы компо¬
зитор булып җитешә.
Сәйдәшевнең аеруча нәтиҗәле эшләгән чоры
1922—1932 елларга туры килә. Щул ун ел эчендә
ул кырыктан артык спектакльгә музыка яза һәм үзе¬
нең иң атаклы әсәрләрен иҗат итә. Сәйдәшев му¬
зыкасы белән куелган спектакльләр арасында без
Кәрим Тинчурин әсәрләрен («Казан сөлгесе»,
«Сүнгән йолдызлар», «Зәңгәр шәл», «Кандыр буе»),
Фәтхи Бурнаш («Камали карт», «Таһир-Зөһрә»,
«Яшь йөрәкләр», «Хөсәен мирза»), Мирхәйдәр
Фәйзи («Урал суы буенда», «Галиябану», «Асылъ¬
яр»), Гадел Кутуй («Балдызкай», «Нәнкәҗан»,
«Калфаклар», «Күк күгәрчен»), Таҗи Гыйззәт
(«Талир тәңкә», «Наемщик»), Габдрахман Минский
(«Шлем»), Хәбибулла Ибраһимов («Башмагым»)
һәм башка драматургларның пьесаларын очрата¬
быз.
Әлбәттә, С. Сәйдәшевнең төрле спектакльләргә
керткән иҗади өлеше бер дәрәҗәдә түгел. Егермен¬
че елларда сюжеты аерым бер халык көенә нигез-
В творческом отношении годы, проведенные в
Оренбурге, оказались значительными. В Школе вос¬
точной музыки Сайдашев руководил духовым ор¬
кестром, репертуар которого состоял из многого¬
лосных обработок татарских и башкирских народ¬
ных песен, первых татарских маршей (Хайбулкина,
3. Яруллина). Аранжировкой для оркестра, а также
фортепиано занималась большая группа препода¬
вателей школы, приехавших сюда преимущественно
из Москвы, и, пожалуй, здесь впервые Сайдашев
услышал звучание национальной музыки в более
сложных, «окультуренных» формах, чем это было
в Казани. Именно в Оренбурге Сайдашев впервые
пробует свои силы в области композиции — созда¬
ет песни «Озын сәфәр», «Ай җилләр, җилләр» и
вальс для фортепиано. Навыки дирижерской рабо¬
ты, приобретенные в школе, помогли потом Сайда-
шеву быстро обрести самостоятельность на посту
дирижера оркестра Татарского драматического
театра и стать первым татарским дирижером. По¬
стоянное общение с артистами и даже отдельные
выступления в качестве драматического актера
еще более приблизили Сайдашева к театру, и, когда
в 1922 году он был приглашен в Казань в качестве
заведующего музыкальной частью и дирижера Та¬
тарского драматического театра, выбор Карима
Тинчурина оказался как нельзя более удачным.
Основной областью творчества стала для Сай¬
дашева театральная музыка. Создав новые для та¬
тарской музыки формы музыкально-драматических
спектаклей, он выявил и закрепил особые тради¬
ции взаимосвязи музыки и драмы. Театр, гордясь,
называет их сайдашевскими. В театре полностью
раскрылось дарование Сайдашева как композито¬
ра и исполнителя. Здесь он вырос как крупный
музыкант и стал той личностью, от творчества ко¬
торой ведет начало история татарской профессио¬
нальной музыки, формировавшейся как татарская
советская музыка.
Особенно интенсивно работал Сайдашев в
1922—1932 годы, когда было оформлено им мно¬
жество спектаклей (более сорока) и созданы луч¬
шие сочинения, выдвинувшие композитора в число
самых ярких представителей новой, послеоктябрь¬
ской культуры. Среди спектаклей с музыкой Сай¬
дашева произведения Карима Тинчурина («Казан
сөлгесе», «Сүнгән йолдызлар», «Зәңгәр шәл»,
«Кандыр буе»), Фатхи Бурнаша («Камали карт»,
«Таһир-Зөһрә», «Яшь йөрәкләр», «Хөсәен Мирза»),
Мирхайдара Файзи («Урал суы буенда», «Галия¬
бану», «Асылъяр»), Тазм Гиззата («Талир тәңкә»,
«Наемщик»), Аделя Кутуя («Балдызкай», «Нәнкә¬
җан», «Калфаклылар», «Күк күгәрчен»), Габдрах-
мана Минского («Шлем»), Хабибуллы Ибрагимова
(«Башмагым»).
7
ләп язылган бик күп пьесалар сәхнәгә куела («Баш¬
магым», «Сак-Сок», «Пороховой Фатих», «Ашка-
зар», «Балдызкай», «Асылъяр» һ. б.). Мондый төр
спектакльләрнең музыка ягын әзерләгәндә С. Сәй-
дәшев гадәттә теге яки бу халык көен эшкәртү бе¬
лән генә чикләнә, оригинал музыка язмый. Ләкин
шул ук вакытта искәртеп үтәргә кирәк: спектакль-
ләр._ечен Сәйдәшев эшкәрткән халык көйләре ка¬
гыйдә буларак симфоник оркестр башкаруында
бөтенләй яңача, үзенчәлекле сыйфатта яңгырый.
Аерым очракларда исә композитор спектакльгә
үзеннән дә кечкенә генә музыка номерлары кертә
(мәсәлән, «Башмагым» спектакленә язылган «Бию»,
«Галиябану»га кереш музыка шундыйлардан).
1926 ел башларында Сәйдәшев К. Тинчуринның
«Сүнгән йолдызлар» пьесасы буенча куелган спек¬
такльгә гаҗәеп үзенчәлекле кереш музыка — увер¬
тюра, ә Ф. Бурнашның «Таһир-Зөһрә» исемле тра¬
гедиясенә атаклы «Шәрекъ балеты»н яза. 1926 ел¬
ның азагында исә «Зәңгәр шәл» мелодрамасының
премьерасы була. Бу мелодрамадагы музыкаль но¬
мерларның күпчелеге — композиторның үзе иҗат
иткән оригинал әсәрләр. Шуннан соңгы эшләрен¬
дә — «Наемщик»та, «Ил» һәм «Кандыр буе»
спектакльләрендә исә Сәйдәшев халык көйләрен
файдаланудан бөтенләй баш тарта һәм, бу әсәр¬
ләрне башыннан ахырынача үз музыкасы нигезенә
корып, татар сәнгате тарихында беренче мәртәбә
яңа жанр — музыкаль драма жанрын башлап җи¬
бәрә. Сәйдәшевнең композитор буларак иң яхшы
сыйфатлары нәкъ менә шушы спектакльләрнең
музыкасында ачылды да инде. Алар бер үк ва¬
кытта Сәйдәшев иҗатының иң югары ноктасы бул¬
дылар дияргә дә мөмкин.
1934 елда С. Сәйдәшев зур бер төркем татар му¬
зыкантлары белән Мәскәүгә опера студиясенә
укырга китә. Күнегелгән иҗат шартларыннан,
театрның шифалы атмосферасыннан берничә елга
аерылып тору композиторның иҗади эзләнүләренә
тәэсир итми калмый, билгеле. Театрда чакта, кон¬
крет максатка буйсынып, тиз һәм киеренке эш¬
ләргә гадәтләнгән Сәйдәшевкә Мәскәүдә, музыка
язудан бигрәк, үзенең профессиональ белемен кү¬
тәрү өстендә күбрәк шөгыльләнергә туры килә.
Опера язу турында аңарда әледән-әле туып торган
теләкләр исә (сүз аның «Зәңгәр шәл»не операга
әйләндерү һәм Ф. Бурнаш либреттосына «Югалган
шатлык» исемле яңа опера язу турында бара) ул
елларда әле гамәлгә ашарлык эш булмый. Шуңа
күрәдер, бәлки, Салих Сәйдәшев утызынчы еллар
д'эвамында үзенең талант һәм көчен күбрәк башка¬
ручылык һәм дирижерлык эшенә багышлый. Бу
юлдагы эшчәнлегенең күренекле бер мисалы итеп
аның Казан кызылармеецлар үзешчән коллективын
Советларның VII съезды делегатлары алдында
чыгыш ясарга әзерләвең күрсәтеп үтәргә мөмкин.
Творческий вклад композитора в различные
постановки не одинаков. Уже по названию некото¬
рых произведений видно, что они написаны по об¬
разцу драмы М. Файзи «Галиябану», вызвавшей
к жизни множество сочинений, сюжет которых
строится вокруг конкретного народного напева
(«Башмагым», «Сак-Сок», «Пороховой Фатих»
«Ашказар», «Балдызкай», «Асылъяр»), В произ¬
ведениях такого рода оригинальная музыка как
правило отсутствовала, роль Сайдашева ограничи¬
валась обработкой соответствующих народных
песен. Но и в них татарская музыка обретала ка¬
чественно новое звучание — обработка народных
напевов для симфонического оркестра требовала
иного, чем прежде, подхода к народной песне, и
она раскрывалась с новых сторон, приобретала
новое качество и новые краски. В некоторые из
этих произведений Сайдашев вводил небольшие
номера, основанные на собственной музыке («Та¬
нец» в «Башмачках»), к некоторым писал увертюру
(«Галиябану»), и, наконец, в 1926 году появляется
несколько произведений, где звучит собственная
музыка композитора — увертюра к «Потухшим
звездам», развернутая сюита восточных танцев
(«Восточный балет»), в «Тахире и Зухре». Ав конце
1926 года состоялась премьера мелодрамы «Зәңгәр
шәл», в музыкальном оформлении которой ориги¬
нальный материал занял преобладающее место.
В следующих произведениях — «Наемщик», «Ил»,
«Кандыр буе» — Сайдашев полностью отка¬
зывается от использования народных песен и высту¬
пает как создатель нового для татарского искусства
жанра — музыкально-драматической пьесы. Именно
в этих произведениях раскрылись лучшие черты
Сайдашева-композитора, они стали своеобразной
вершиной его творчества.
В 1934 году Сайдашев вместе с большой груп¬
пой татарских музыкантов уехал в Москву, в опер¬
ную студию. На несколько лет он оказался отор¬
ванным от театра, так стимулировавшего его твор¬
ческие Поиски. В театре Сайдашев привык рабо¬
тать концентрированно, как бы залпом, создавая
музыку, буквально в считанные дни и тут же, в
условиях сцены, проверяя результат своего труда.
С отъездом из Казани он лишился сферы прило¬
жения своих сил. Необходимость просто повышать
профессиональный уровень, а не создавать кон¬
кретное произведение, работа вне определенной,
точно обозначенной задачи требовали от Сайдаше¬
ва полной внутренней перестройки. А те оперные
замыслы, которые у него возникали («Югалган
шатлык» на либретто Ф. Бурнаша, оперный ва¬
риант «Зәңгәр шәл»), в те годы не могли быть осу¬
ществлены. Видимо, поэтому в те годы Сайдашев
больше работает как исполнитель-пианист и дири¬
жер. Одним из ярких эпизодов его исполнительской
в
Бу эше өчен К. Е. Ворошилов аны исемле сәгать
белән бүләкли.
.Композиторның әсәрләре кертелгән яки ул үзе
катнашкан концертларның популярлыгы көннән-көн
арта баруы сәбәпле, шушы ук елларда С. Сәйдә-
шевнең системалы рәвештә автор концертларын
оештыру гадәткә кереп китә. Еш кына бу концерт¬
ларда язучылардан яки композиторлардан берәр¬
се С. Сәйдәшевнең иҗаты турында кереш сүз дә
сөйли торган була. Халык аны һәркайда үз итеп
каршы ала, аның музыкасын тыңлаудан беркай¬
чан да ялыкмый.
Мәскәүдә укып кайтканнан соң, С. Сәйдәшев
яңадан актив иҗат эшенә керешә. 1939—1954 ел¬
лар арасында ул «Наемщик» музыкаль драмасының
икенче редакциясен эшләп тапшыра, Т. Гыйззәт¬
нең «Бишбүләк», «Изге әманәт», «Чын мәхәббәт»,
«Алсу таң», X. Фәткуллинның «Күзләр», Г. Насрый-
ның «Кадерле минутлар», драмаларына һәм башка
сәхнә әсәрләренә музыка яза. Болардан башка,
Сәйдәшев мөстәкыйль җырлар да иҗат итә. 1948
елда Г. Камал исемендәге академия театрының
музыка бүлеге һәм оркестры бетерелгәч, ул гому¬
мән җыр өлкәсендә генә эшләргә мәҗбүр була.
С. Сәйдәшевнең үләр алдыннан (ул 1954 елның
16 декабрендә вафат булды) язган иң соңгы әсә¬
ре— «Җырларым». Бу — герой шагыйрь Муса
Җәлилнең «Моабит дәфтәре» шигырьләренә татар
музыкасында язылган беренче әсәр иде. Шагыйрь¬
нең: «Гомерем минем моңлы бер җыр иде»,— дигән
сүзләрен үзенә карата да кабатлап әйтергә телә¬
гәндәй, композитор бу җыры белән үзенең бөтен
иҗат юлына йомгак ясады.
М я *
Салих Сәйдәшев — татар профессиональ музы¬
касының башлап җибәрүчесе. Аның иҗаты татар
халкын музыка сәнгатенә тартуда, аның гомуми
музыкаль культура дәрәҗәсен үстерүдә гадәттән
тыш зур роль уйнады. Сәйдәш иҗаты халыкның
табигый сәләте иксез-чиксез булуын, музыка сән¬
гатендә аның өметле киләчәге барлыгын расла¬
ды. Алай гына да түгел, ул үзеннән соңгы буын та¬
тар композиторлары өчен уңдырышлы иҗат җир¬
леге әзерләп калдырды.
Сәйдәшев татар музыкасында аңарчы һич кү¬
релмәгән. яңа жанрлар тудырды. Аның музыкаль
драма әсәрләренә язган вокаль номерлары үзе
исән чагында ук халык арасына мөстәкыйль җыр
булып таралып, бик тиз аның мәхәббәтен казан¬
дылар. Утызынчы еллар башында, М. Мозаффаров,
Җ. Фәйзи, 3. Хәбибуллин, Ф. Яруллин кебек икенче
буын композиторлар мәйданга чыкканчы, Сәйдәш
җырлары халыкның яңа замандагы уй һәм хислә¬
рен музыкада чагылдыручы бердәнбер чыганак
деятельности становится подготовка армейской
самодеятельности Казани к выступлению в концер¬
те для участников VII съезда Советов. Сайдашев
бережно хранил именные часы, врученные ему
К- Е. Ворошиловым за организацию концерта.
Концерты из произведений Сайдашева, концер¬
ты с его участием настолько привлекали аудито¬
рию, что постепенно возникает идея проведения
специальных авторских концертов композитора.
С конца тридцатых годов такие концерты осуще¬
ствлялись уже систематически. Нередко со вступи¬
тельным словом перед ними выступали известные
татарские писатели и композиторы.
После возвращения в Казань Сайдашев вновь
приступил к активному творчеству. Среди сочине¬
ний 1939—1954 годов — вторая редакция музыкаль¬
ной драмы «Наемщик», музыка к драматическим
произведениям «Бишбүләк», «Изге әманәт», «Чын
мәхәббәт», «Алсу таң», Т. Гиззата, «Күзләр»
X. Фатхуллина, «Кадерле минутлар» Г. Насрый,
«Хафизәләм иркәм» (в соавторстве с М. Юдиным)
Г. Камала и др. Сайдашев создает также песни, не
связанные со спектаклем. Их число особенно воз¬
растает после упразднения в 1948 году оркестра
и музыкальной части театра имени Г. Камала.
Последним сочинением композитора, скончав¬
шегося 16 декабря 1954 года, стала «Җырларым»
(«Песни мои») — первый отклик в татарской му¬
зыке на публикацию «Моабитских тетрадей» Мусы
Джалиля, где, как бы подводя итог своему твор¬
честву, композитор повторил за поэтом: «Жизнь
моя была одной прекрасной песней».
* л *
Сайдашев стоял у истоков татарской профес¬
сиональной; музыки. Его творчество сыграло исклю¬
чительную роль в приобщении народа к музыкаль¬
ному искусству, в воспитании его общей музыкаль¬
ной культуры. Его музыка пробуждала тягу к
творчеству, убеждала в талантливости народа и
внушала твердую уверенность в его музыкальное
будущее. Именно творчество Сайдашева подгото¬
вило благодатную почву для следующего поколе¬
ния татарских композиторов, и в достижениях
нашей сегодняшней музыкальной культуры есть
большая доля его труда.
Сайдашев первым освоил многие новые для
татарской музыки жанры, как простые, так и
сложные. Вокальные номера из его музыкально¬
драматических произведений, обретя самостоя¬
тельность, распространились как песни и зазвучали
в быту наряду с народными. До появления в начале
тридцатых годов песен М. Музаффарова, Дж. Файзи,
3. Хабибуллина, Ф. Яруллина они оставались един¬
ственным источником, утоляющим потребность на-
2 М-454
9
булып хезмәт иттеләр. Сәйдәшевне һич икеләнмичә
татар профессиональ музыкасында масса җырла¬
рына, көнкүреш һәм эстрада җырларына нигез
салучы дип бәяләргә мөмкин.
Татар сәнгатендә опера, балет һәм симфоник
музыка жанрларының тууы да Салих Сәйдәшев
белән бәйле. Аларның яралгылары композиторның
драматик әсәрләргә язган музыкасында ята. Спек¬
такльләрдәге симфоник оркестр белән башкарыла
торган музыкаль номерлар эчтәлек һәм форма
ягыннан операдагы хор яки арияләргә якыннар.
Музыкаль-драматик спектакльнең эчке хасияте,
җырчылар алдына куелган таләпләр үзеннән-үзе,
табигый рәвештә операга таба яңа адым ясауны
сорый иде. Этнографик характердагы жанр бию¬
ләре белән генә чикләнмичә, Сәйдәшев спектакль¬
ләргә катлаулы формадагы, классик биюләр һәм
традицион балет номерлары хасиятенә ия булган
бию күренешләре һәм сюиталар иҗат итә. «Таһир-
Зөһрә»дәге «Шәрекъ балеты»н, «Наемш,ик»тагы
бию сюитасын татар музыкасы тарихында нәкъ
менә беренче балет музыкасы үрнәкләре дияргә ки¬
рәк. Бер үк вакытта бу ике әйбер концертларда
симфоник оркестр белән башкарыла торган аерым
номерлар буларак та халыкта зур популярлык ка¬
зандылар.
Татарда симфоник музыка барлыкка килү та¬
рихын сөйләгәндә, шулай ук Сәйдәшевнең «Сүн¬
гән йолдызлар», «Галиябану», «Зәңгәр шәл», «На¬
емщик» спектакльләренә язган увертюраларын һәм
композиторның популяр маршларын телгә алмыйча
мөмкин түгел.
Иң әһәмиятле фактларның берсе тагын шул:
татар профессиональ музыкасы үзенең беренче
адымнарыннан ук симфоник оркестрда уйнау өчен
хаслап языла башлый. Бу хәл аны башта ук яңа
формалар һәм жанрлар үзләштерү юлына этәрде
һәм аңардан музыкаль материалны тасвирлауда
катлаулырак принциплар белән эш итә белүне һәм,
гомумән, катлаулырак музыкаль телгә ия булуны
таләп итте. Шуның аркасында татар музыкасы,
шәкертлек чорын, гадидән катлаулыга таба әкрен¬
ләп бару чорын ничектер тиз генә атлап үтеп, берь¬
юлы музыка сәнгатенең иң югары формаларын
үзләштерү юлына аяк басты. «Ария», «дуэт», «увер¬
тюра», «марш», «вальс», «балет», «симфоник ор¬
кестр», «музыкалы драма» кебек сүзләр егерменче
еллар татар тамашачысы өчен гади терминнар гына
түгел, бу сүзләр аларның колагында җанлы, кон¬
крет музыка авазлары рәвешендә яңгырыйлар иде.
Сәйдәшев, милли музыкадагы традицияләрне га¬
җәеп бер кыюлык белән яңартып, үз заманыннан
алга таба зур адым ясады. Ихтимал, бүгенге нәз¬
берек тыңлаучыларның кайберләренә Сәйдәшев
ирешкән казанышлар алай ук зур булып тоелмый¬
лардыр, ләкин тарихи күзлектән караганда, алар,
рода в выражении через музыку ощущений и
чувств человека нового времени. Сайдашева можно
считать основоположником татарской массовой, бы¬
товой и эстрадной песни.
От музыкально-драматических произведений с
музыкой Сайдашева мы ведем начало истории та¬
тарской оперы, балета и симфонической музыки.
В сопровождении симфонического оркестра в них
впервые в татарской музыке зазвучали сольные и
хоровые номера типа оперных. Сама музыкальная
драматургия спектакля, требования, предъявляе¬
мые исполнителям, властно заявляли о необходи¬
мости сделать естественный шаг к опере. Не огра¬
ничиваясь жанрово-танцевальными эпизодами, Сай-
дашев создавал развернутые танцевальные сюиты
и сцены, предполагающие обращение к традици¬
онным балетным номерам и классическим танцам.
Вместе с этим «Восточный балет» или танцеваль¬
ные сюиты из «Наемщика» были не только первы¬
ми образцами татарской балетной музыки, но при¬
обрели большую известность и как концертные
симфонические номера. Говоря о возникновении
татарской симфонической музыки, необходимо
назвать увертюры к «Сүнгән йолдызлар», «Галия¬
бану», «Зәңгәр шәл», «Наемщику», а также попу¬
лярнейшие марши композитора.
Трудно переоценить значение того, что с самых
первых шагов татарская профессиональная музыка
формировалась как музыка, предназначенная для
симфонического оркестра. Это сразу направило ее
на освоение форм и жанров, требующих более
сложных принципов изложения и развития музы¬
кального материала и вообще более сложного :
музыкального языка. Благодаря этому татарская
музыка как бы перешагнула через какие-то эле¬
ментарные, чисто ученические этапы развития,
последовательное движение от простейшего к слож¬
ному и сразу была сориентирована на высшие фор¬
мы музыки. «Ария», «дуэт», «увертюра», «марш»,
«вальс», «балет», «симфонический оркестр», «му¬
зыкальная драма» для татарского слушателя 20-х
годов были не просто терминами, а ассоциирова¬
лись с живой, звучащей музыкой.
Сайдашев смело обновил национальные тради¬
ции и далеко ушел от той музыки, которая его
окружала. Возможно, иному искушенному слуша¬
телю наших дней его достижения могут показаться
скромными, но в историческом плане они должны
получить чрезвычайно высокую оценку как пер¬
вые плодотворные и художественно полноценные
опыты создания и обновления круга выразитель¬
ных средств татарской музыки.
Сайдашев одним из первых начал разрабаты¬
вать многоголосный гармонический склад, смело
употребляя яркие доминантовые созвучия и остро-
тяготеющие хроматизмы, то есть средства, считав-
10
татар музыкасының тасвир чараларын яңарту һәм
баетудагы беренче уңышлы, сәнгатьчә югары дә¬
рәҗәле тәҗрибәләр буларак, гаять зур бәя алырга
хаклылар.
Сәйдәшев бездә беренчеләрдән булып татар
музыкасына аңарчы чит-ят саналган күп тавыш¬
лы гармоник чараларны кыю рәвештә куллана
башлады. Элек-электән, гасырлар буенча, бер та¬
вышлы халык көйләрен генә тыңлап тәрбияләнгән
татар кешесен күп тавышлы яңа музыкаль фор¬
маларга күнектерү, бу формаларның табигый яң¬
гырашына ирешү өчен нәкъ менә Сәйдәшев та¬
ланты, аның иҗат кыюлыгы таләп ителгән дә.
Пентатоникага нигезләнгән традицион татар му¬
зыкасын диатоник авазлар тезмәсе ярдәмендә бае¬
туы белән Сәйдәшев аерым бер игътибарга лаеклы.
Заманында бу шактый зур тәвәккәллек була. Көй
табигый кабул ителсен өчен, халыкның үз көйләре
дәрәҗәсендә яратып тыңлансын-җырлансын өчен,
композиторга бу юлда шактый саклык күрсәтергә
һәм осталыгын җигәргә туры килә. Ләкин иң мө¬
һиме шул: пентатоника кысалары эчендә калган
очракларда да, композитор милли музыкада аңар¬
чы һич булмаган гаҗәеп яңа интонацияләр, төс¬
мерләр таба белә. Моның өстенә, Сәйдәшев көй¬
ләрендә без беренче тапкыр музыкаль декламация
элементларын очратабыз. Монысы, әлбәттә, шигъ¬
ри сөйләм үзенчәлекләрен музыкаль телгә күчерү
таләбеннән килеп чыккан казаныш дип бәяләнергә
тиеш. Шулай ук Сәйдәш музыкасының хәрәкәтчән,
тәэсирле ритмикасы да аерым өйрәнүгә лаек
нәрсә.
Сәйдәшев музыкасындагы яңалык турында сөй¬
ләгәндә, бер моментка аеруча басым ясап үтәргә
кирәк. Күпчелек композиторлар музыкада яңа
сурәтләү чаралары кулланганда, кагыйдә буларак,
бу музыкага хас традицион образлардан читкә
китмәскә, аларны җимермәскә тырышалар. Сәйдәш
иҗатында очраган яңа сурәтләү чаралары исә күп
очракта бөтенләй яңа музыкаль образлар, яңа
эмоциональ эчтәлек белән бәйле. Композитор хәт¬
та татар музыкасы өчен аеруча традицион булган
лирик әсәр язганда да, образларны яңа төсмер¬
ләр, яңа интонацияләр белән баетырга тырыша.
Шуңа күрә алар тыңлаучыда якты, шигъриятле
хисләр, кешене ярату хисләре уяталар. Аларда
әүвәлге җырлардагы сагыш, газаплану, үкенү хис¬
ләренең әсәре дә юк. Гомумән, композитор үзенә
генә хас музыкаль чаралар ярдәмендә традицион
музыкада бөтенләй булмаган яки бик сирәк очра¬
ган яңа образлар тудыруга ирешә. Сәйдәш музы¬
касыннан оптимизм, рухи күтәренкелек, шатлык
хисе бөркелеп тора. Монда, күрәсең, композитор¬
ның шәхси сыйфатлары да ниндидер күләмдә ча¬
гылу таба иде булса кирәк. Музыкасындагы, пиа¬
нист һәм дирижерлык эшчәнлегендәге бу рухи кү-
шиеся в татарской музыке чуждыми и разрушающи¬
ми ее национальной колорит. Слух, веками воспитан¬
ный на одноголосной музыке, с трудом привыкал
к многоголосию, и нужен был талант Сайдашева,
чтобы его смелые гармонизации воспринимались
как нечто само собой разумеющееся.
Сайдашев обогащал национальную музыку,
вводя в нее звуки диатонического звукоряда и часто
обращаясь к вводнотонности в мелодии. Для свое¬
го времени это было рискованным шагом. Нелегко
было написать простую и естественную мелодию,
чтобы народ, воспринимающий пентатонность как
одно из коренных свойств национальной музыки,
принял композиторскую мелодию и запел ее на¬
равне с народными, не отверг ее, по выражению
тех лет, как «русско-татарскую мешанину».
Но особенно существенным было не то, что
Сайдашев вышел за рамки пентатоники, а то, что,
даже оставаясь в ее пределах, композитор уцел
находить новые для татарской музыки интонацион¬
ные обороты, которые до него вовсе не были из¬
вестны, и тем самым обогащать ее интонационный
словарь.
Можно отметить также, что в мелодике Сай¬
дашева мы впервые встречаемся с элементами
декламационное™, появление которой связано со
стремлением передать особенности поэтической ре¬
чи. Особого изучения достойна его действенная и
гибкая ритмика.
Говоря о новаторстве композитора, следует
подчеркнуть, что новые средства были найдены им
не в рамках традиционных музыкальных образов
(более традиционным в образном отношении Сай¬
дашев стал в последние годы творчества), а чаще
всего были связаны с новым содержанием. Была
новой эмоциональная окраска даже лирических
образов, полных света, поэзии, глубокого сочув¬
ствия к людям. В них не было места традиционной
горечи, тоске,. Сайдашеву удалось найти средства
для воссоздания таких образов, которые в народной
музыке или вообще не встречались или были пред¬
ставлены лишь единичными примерами. Речь идет
об оптимизме, необыкновенной приподнятости, все¬
поглощающей жизнерадостности его музыки, в ко¬
торой, по-видимому, отразились черты личности
самого Сайдашева. Энергичность, подтянутость,
особое чувство ритма, свойственные исполнитель¬
ской манере Сайдашева-пйаниста и дирижера, ска¬
зывались даже в его манере говорить, держаться,
одеваться. По натуре композитор был жизнерадост¬
ным и очень остроумным человеком, не поддавался
горю и никогда не жаловался на несправедливость
и тяготы жизни.
Рожденная в период после Октябрьской рево¬
люции и гражданской войны музыка Сайдашева
оказалась удивительно созвучной времени. Компо-
тәренкелек, тәртиплелек, ритмны тоя белү хәтта
аның үз-үзен тотышында, сөйләү рәвешендә һәм
киенүендә дә нык сизелә торган булган.
Октябрь революциясеннән соң, гражданнар сугы¬
шы чорында мәйданга килгән Сәйдәшев музыкасы
үз заманы белән гаҗәеп дәрәҗәдә аваздаш яңгы¬
рый. Композитор үзенең әсәрләрендә революциядән
көч-илһам алып, азатлыкка чыккан һәм якты ки¬
ләчәк идеаллары белән рухланып яшәргә тотынган
бөтен бер буын кешеләренең уй-хисләрен җырла¬
ды. Аның музыкасында изүгә, рухи томаналыкка
каршы кискен протест, халыкның көченә һәм килә¬
чәгенә тирән ышаныч белдерелә. Анда тормышның
дөреслеген раслау да, аны бәйрәмчә кабул итү һәм
сөю-ярату да — һәммәсе бар. Бу яктан, Сәйдәш
музыкасы утызынчы елларда киң мәйдан алган со¬
вет масса җырлары стиленең (аның иң күренекле
вәкиле И. Дунаевский иде) беренче ачык сыйфат¬
ларын үзенә туплаган дияргә мөмкин.
Яңа җәмгыять төзүчеләрнең какшамас опти¬
мизмы һәм яшьлек дәрте белән сугарылган Сәйдәш
музыкасы күп дистә еллар буена халыкның туры¬
лыклы юлдашы булды, совет кешеләренә социа¬
лизм төзергә булышты, Бөек Ватан сугышы елла¬
рында аларга рухи ныклык биреп торды. Компо¬
зиторның гражданлык позициясе әнә шунда күренә
дә инде. Салих Сәйдәшев үз иленең, үз халкының
чын мәгънәсендә турылыклы патриоты иде.
С. Сәйдәшев иҗатының бөеклеге тагын шунда:
ул беркайчан хәрәкәтсез, файдасыз мал булып
тарих киштәләрендә ятып калмады, ә халык тара¬
фыннан даими үзләштерелеп, аның рухи культу¬
расын баетуга хезмәт итеп килде. Моның сәбәп¬
ләренең берсе, әлбәттә, композиторның халык му¬
зыкасы, фольклор белән тыгыз бәйләнеш тотуын¬
да һәм халык көйләренең хасиятен яхшы белүендә
иде. Ул, мәсәлән, үзенең автор концертлары прог¬
раммасына һәрвакыт халык көйләрен дә кертә
.һәм, үз әсәрләре белән аралаштырып, аларны иҗат
кичәләрендә пианинода да уйнап күрсәтә торган
була. Халык җырының эчке хасиятләрен яхшы бел¬
гән хәлдә, ул татар музыкасының милли үзенчә¬
леген пентатоник схеманың тышкы билгеләренә
туры килү белән генә аңлатырга ярамый икәнле¬
ген ачык күргән. Композитор үз иҗатында, милли
музыканың интонацион нечкәлекләрен тирәнтен аң¬
лаган хәлдә, аның эчке потенциаль мөмкинлеклә¬
реннән оста файдаланды. Шуңа күрә Сәйдәшев
музыкасы халыкка бик җиңел барып керде һәм,
төзелеше белән никадәр генә яңа булса да, ясалма,
гайре табигый интонацияләр белән тыңлаучының
колагын рәнҗетмәде.
Шул ук вакытта Сәйдәшев милли музыканың
катгый кысалары эчендә генә дә бикләнеп калма¬
ды. Еш кына ул үз иҗатында тугандаш халыклар
музыкасына хас аерым интонацион яки ритмик
зитор раскрыл мировосприятие целого поколения,
увидевшего в революции силу, раскрепостившую
народ и открывшую перед ним радостные перспекти¬
вы. В музыке Сайдашева звучали протест против
угнетения, стремление сбросить всяческие оковы,
утверждалась вера в свои силы, убежденность в
правильности жизни. Праздничность, упоение
жизнью, характерные для музыки Сайдашева, во
мнргом предвосхитили тот стиль, который мы связы¬
ваем с советской; массовой песней 30-х годов и в
особенности с песнями И. Дунаевского.
Музыка Сайдашева, воплотившая оптимизм со¬
зидателей нового общества, была верным спутни¬
ком народа, помогала в строительстве социализма,
поддерживала дух народа в годы Великой Отече¬
ственной войны. В творчестве Сайдашева нашла
прямое проявление гражданская позиция компози¬
тора, со всем пылом юности вставшего на сторону
новой жизни. Салих Сайдашев выступил как яркий
патриот своей страны, своего народа. Его музыка
была современной, и в этом величайшая истори¬
ческая заслуга композитора.
Ценность творческих исканий Сайдашева осо¬
бенно возрастает, если учесть, что созданные им
произведения не списывались после первого испол¬
нения, не лежали мертвым грузом, оставаясь, пусть
интересным, но лишь фактом истории музыки, а с
радостью усваивались народом, обогащая его куль¬
туру. Одним из факторов, способствовавших это¬
му, были прочные связи композитора с народной
музыкой, традициями народного музицирования.
Салих Сайдашев знал народную песню изнутри,
хорошо понимал, что не только внешним соответ¬
ствием пентатонной схеме, лежащей в основе мно¬
гих, непохожих друг на друга музыкальных куль¬
тур, определяется своеобразие татарской музыки.
Глубоко чувствуя интонационную природу нацио¬
нальной музыки, композитор умело развивал за¬
ложенные в ней потенциальные возможности, поэто¬
му его музыка входила в народ легко и просто и
при всей своей новизне не оскорбляла слух не¬
естественностью интонаций.
Будучи глубоко национальным композитором,
Сайдашев, однако, не ограничивал себя жесткими
рамками национальной музыки. Он обогащал та¬
тарскую музыку, искусно вводя в нее отдельные
интонации и ритмические обороты, тембровые крас¬
ки, почерпнутые из музыки родственных народов,
как это было, например, в «Восточном балете». На
его музыку оказала определенное влияние русская
революционная песня, бытовая музыка города и
«легкая» музыка русских и западных композито¬
ров. Сайдашев охотно включал в оформленные
им спектакли музыку разных народов: башкир¬
ские народные песни, мелодии крымских татар,
индийские и албанские напевы. И они не воспри-
12
элементларны, тембр төсмерләрен оста кулланды.
«Шәрекъ балеты» моның ачык бер мисалы була
ала. Гомумән, Сәйдәшев иҗатына рус революцион
җырлары, шәһәр көнкүреш музыкасы һәм рус,
Көнбатыш авторларының «җиңел» музыкасы күп¬
медер дәрәҗәдә йогынты ясады дияргә кирәк.
Спектакльләрнең музыкаль оформлениесен эшлә¬
гәндә Сәйдәшев, төрле халыкларның фольклорына
мөрәҗәгать итеп, алардан да аерым көйләрне
(башкорт, Кырым татарлары, албан халык көйлә¬
ре һ. б.) бик теләп алды. Сәйдәшевнең оригинал
әйберләре арасында бу көйләр һич тә чит-ят бу¬
лып тоелмадылар, киресенчә, алар белән бергә
халык йөрәгенә үтеп керделәр,
Сәйдәшев үз музыкасы белән республикабыз
чикләрен үтеп чыккан беренче татар композиторы
иде. Аның автор концертлары Мәскәүдә, Ленин¬
градта, Баку, Харьков, Уфа шәһәрләрендә, Урта
Азия республикаларында зур уңыш белән барып,
төрле милләт тамашачыларының һәм культура-
сәнгать эшлеклеләренең мәхәббәтен казанды. Кай¬
бер тугандаш халыкларның музыка сәнгате үсеше
өчен Сәйдәшев иҗаты үзенә күрә бер ориентир
хезмәтен дә үтәде.
Музыкасы белән генә түгел, шәхес буларак та
Сәйдәшев халык арасында ифрат популяр кеше
булган. Аны барысы да яратканнар, үз күргәннәр.
Ул үзе дә аларга шундый ук ярату белән җавап
кайтарган. Кешеләр белән ул бик тиз контактка
керә белгән, ярдәмгә мохтаҗларга һәрвакыт булы¬
шырга әзер торган. Зур популярлыгына карамас¬
тан, кешеләр арасында үзен искиткеч дәрәҗәдә
тыйнак тоткан,-беркайчан да беркемне дә авыр сүз
әйтеп рәнҗетмәгән. Аның бу шәхси сыйфатлары
иҗатында да чагыла. Аның музыкасы—кешелек¬
ле, гуманистик музыка, аңардан сафлык, йөрәк
түреннән чыккан самими хисләр бөркелеп тора. Әнә
шул сафлык, самимилек аның әсәрләрен халык кү¬
ңелендә озын гомерле иткән дә. Сәйдәшев чын
мәгънәсендә халык композиторы иде. Аның гүзәл
музыкасы татар халкы өчен Ватан, туган җир сим¬
волларының берсенә әйләнде.
Сәйдәш музыкасының халыкта киң популярлык
яулап алуының сәбәпләре турында сүз йөрткәндә,
тагын бер нәрсәне әйтергә кирәктер. Салих Сәйдә¬
шев үз халкының тарихын, рухи дөньясын, сәнгатен,
психологиясен бик яхшы белгән. Ул гомере буе
әдәбият-сәнгать, театр эшлеклеләре белән шәхси
тыгыз мөнәсәбәттә яши, татар әдәбияты классикла¬
рының иҗатларын яхшы белү генә түгел, үзара
сөйләшкәндә алардан аерым өзекләрне күңелдән
әйтеп бирә торган була. Гомумән, аның сөйләү теле
әдәби яктан ифрат чиста һәм халыкча образлы
була. Күренекле татар актерларының һәм драма¬
тургларының иҗаты белән никадәр якын таныш
булуын монда инде әйтеп торасы да юк.
нимались среди мелодий Сайдашева как чужерод¬
ный элемент, звучали органично и естественно.
Такой материал не только украшал и обогащал
спектакль, но на том историческом этапе сыграл
свою роль в ненавязчивом внедрении в сознание
татарского народа новых музыкальных интонаций.
Сайдашев был первым татарским композитором,
чья музыка зазвучала за пределами республики — в
Москве, Ленинграде, Баку, Харькове, Уфе, респуб¬
ликах Средней Азии. Его авторские концерты, ко¬
торым личное участие композитора придавало осо¬
бую праздничность, снискали ему любовь и уваже¬
ние как публики, так и крупных музыкальных дея¬
телей различных национальных культур, часто ви¬
девших в музыке Сайдашева определенный ориен¬
тир для развития собственной музыкальной куль¬
туры.
Сайдашев легко завоевывал слушателей разных
национальностей, но особенно любил его татарский
народ, отвечая на такую же безграничную любовь
композитора к людям. Это был удивительно обая¬
тельный человек. Он легко сходился с людьми, ис¬
кренне откликался на чужую беду, был доброже¬
лателен и деликатен в общении, никогда никого не
обидел резким словом. Несмотря на огромную по¬
пулярность, никогда не возносился, оставаясь
скромным и приветливым человеком. Эти свойства
характера не могли не отразиться на творчестве
композитора. Его музыка идет непосредственно от
души благородного и гуманного человека, она пол¬
на неподдельных, самых искренних чувств. И имен¬
но правдивость, искренность обеспечивают его
произведениям подлинную жизненность в народе.
Композитор не только носил звание народного ар¬
тиста Татарии, но был им в самом полном смысле
этого слова. Популярность его была сравнима .с
популярностью лишь немногих.
Для татарского народа музыка Сайдашева зву¬
чит как один из самых прекрасных символов Ро¬
дины.
Истоки широкой популярности музыки Сайда¬
шева определяются не только громадным дарова¬
нием композитора.
Необычайная органичность языка и стиля Сай¬
дашева связаны и с тем, что он превосходно знал
историю и искусство своего народа, его общую
духовную культуру, его психологию, внутренний
мир. Как никто из татарских композиторов, Сайда¬
шев был тесно связан с татарской театральной и
литературной общественностью. Он был хорошо
знаком с творчеством татарских писателей-класси¬
ков, в разговоре часто цитировал Тукая и других
поэтов. Его речь была безупречно литературна и
по-народному образна. Композитор был близко зна¬
ком с творчеством выдающихся татарских актеров,
блестяще знал татарскую драматургию. Человек
13
«Татар музыкасының Тукае» дип атады С. Сәй-
дәшевне күренекле язучы Гадел Кутуй. Тукай та¬
лантының мәйданга чыгуына татар әдәбиятының
мең еллык тарихы, бай әдәби традицияләр җирлек
булды. Шул җирлектә Тукайның шагыйрьлек та¬
ланты чәчәк атты һәм әдәбиятыбызның үсеш перс¬
пективлары билгеләнде. Сәйдәшев-композитор
исә, үзеннән элгәрләре булмаган хәлдә, бөтенләй
диярлек буш урыннан башлап җибәрде һәм милли
профессиональ музыкабызның фәкать нигез таш¬
ларын гына салды. Шулай булса да, Тукай белән
Сәйдәш культурабыз тарихында һәм халкыбыз кү¬
ңелендә икесе янәшә торалар. Алар, һәркайсы үз
өлкәсендә, халыкка матурлык, югары идеяләр
дөньясының гүзәллеген ачып бирделәр, халыкны
шул матурлык дөньясына якынайтып, аның күңел
хисләрен сафландырдылар, аны тетрәндерделәр.
Халык үзе дә аларның һәр икесен күңел түренә
менгереп утыртты. Тукайның замандашлары ша¬
гыйрьне күмү мәрасименең бөтен халык кайгысына
әверелүен һәм аны соңгы юлга озатырга бөтен
Казан халкы урамга чыгуын шаккатып искә тө¬
шерәләр. Декабрьның салкын челләсендә Сәйдәшне
соңгы юлына озатканда да шәһәр урамнарыннан
иксез-чиксез халык төркеме агылып барды. Тукай¬
дан кала, Казанда болай итеп әле беркем белән дә
хушлашканнары юк иде.
Без хәзер милли музыка сәнгатебезнең кызу
адымнар белән һаман алга таба үсә баруын күреп
торабыз. Татар композиторлары хәзер музыка сән¬
гатендәге барлык жанрларны, барлык композиция
чараларын оста рәвештә эшкә җигә беләләр. Лә¬
кин язылган һәм язылачак иң камил музыка әсәр¬
ләре арасында да Салих Сәйдәшев музыкасы үзенә
бер аерым урын тотачак. Халык җырлары кебек,
ул музыка мәңгелек.
Йолдыз Исәнбәт
1979 ел.
глубокой внутренней культуры, отличный знаток
татарской классической и советской литературы, он
жил интересами всей художественной интеллиген¬
ции республики.
«Тукаем татарской музыки» назвал Сайдашева
поэт Адель Кутуй. Рождение Тукая-поэта было
подготовлено всем историческим развитием нацио¬
нальной литературы. Опираясь на богатые литера¬
турные традиции, он обобщил опыт многих поколе¬
ний татарских поэтов и открыл татарской поэзии
новые перспективы. Сайдашев-композитор, не имея
предшественников, начинал почти на голом месте
и только заложил основы национальной профессио¬
нальной музыки. И все-таки они стоят рядом и в
истории нашей культуры, и в душе нашего народа.
Они открыли народу мир высоких и чистых идей,
сделали его сопричастным прекрасному, потрясли
и возвысили его сердце. Их творчество, обращен¬
ное к народу, затронуло его самые сокровенные
чувства, породило удивительно теплую ответную
волну признательности и преклонения. И если сов¬
ременники Тукая навсегда запомнили картину его
всенародных похорон, потрясение и горе, которое
вызвала в народе смерть поэта, то и мы никогда
не забудем день прощания с Сайдашевым, когда
стихийное проявление народной любви вывело в
декабрьскую стужу на улицы города несметную
массу людей, стеной стоявших на всем пути следо¬
вания траурной процессии. Так Казань не проща¬
лась ни с кем.
Мы стали свидетелями стремительного роста на¬
циональной музыкальной культуры. Татарским ком¬
позиторам подвластны все жанры, все средства
композиции. Но среди самых совершенных произве¬
дений настоящего и будущего всегда будет звучать
музыка Салиха Сайдашева, бесхитростная и глу¬
бокая, как народная песня.
Юлдуз Исанбет,
*
*
ҖЫРЛАРЫМ
♦ НИВИСАРА* СОТ¬
РЕТ ДШЬЛӘРЕ ҖЫРЫ
♦СОНЕТ АРМИЯСЕ ҖЫРЫ*
.уянсыннар ' Ну кырлар*
• ' ..
51ИЕ
АРЫЛ КӨЕ * КҖҖЫР ЕГЕТ
*
1 *
ЖЫР*СОРЕТ ТАТАРС¬
ТАНЫ *ДАН СЕРГӘ, ҖИҢҮ
ТЕЛӘР ? * ХАЛИСӘ ♦
ЯШЬЛЕК ҖЫРЫМ СШ *
ЯИШЛ1Ә КУЕНДА
...д .
»■;•■.• -уА - ’Л *• , -к <?-.»
... 1ду
„ПЕСНИ МОИ”
•ВИВИСАРА *
ПЕСНЯ советской
МОЛОДЕЖИ *ПРОСЫПАЙ
ПЕОТШ
ТЕСДНИИЯ СОВЕТСКИЙ
ТАТАРСТАН ПЕСНЯ СООЕТг
СТОЙ^^д^-^ - арми
* АЙ
СаИ ■"
<Й}5
ДС
* N1
ПЕС
ДРУЖНЕ * ЗАСТЕНЧИВЫЙ
1ЙЙ?
ВО
ДЖИГИТ * ДЕРЕВЕНСКАЯ
ПЕСНЯ *<ЛААА. ВАЧПО
ВЕДИ ТЕЛИ / МОЛОДО#
ТИ ПЕСНЯ- $ТО ТИ *
ХАЛИСА*У ручья
> — > ■ » /»:
* V
ҖЫРЛАРЫМ
ПЕСНИ МОИ
Муса Җәлил сүзләре
Слова Мусы Джалиля
Перевод Рушана Хисамова
АиЛапКе саьпЬаЪт1е «=6Э
№
рым,
мо- и
г 4
Р
3
9д>
ЗГ
1.Җыр~^
1 Пес -
шы-тып ие- ре- гем
сти- лись вы
У 'У
кы- рын -
не цве-ти¬
“ тг
2. Сездә минем бөтен тойгыларым,
Сездә минем керсез яшьләрем.
Сез үлсәгез, мин дә онтылырмын,
Яшәсәгез, мин дә яшәрмен.
3. Үлгәндә дә йөрәк туры калыр
Шигыремдәге изге антына.
Бар җырымны илгә багышладым,
Гомремне дә бирәм халкыма.
2. Сердце мое, ты останешься верным
Клятве, что Родине дал я в строю;
Все свои песни я отдал народу,
Ныне народу жизнь отдаю.
3. В вас — мои самые лучшие чувства,
Мыслей просторы, молодости пыл,
Если умру я, народом забытый,
Значит, песни мои он забыл.
18
БИБИСАРА
БИБИСАРА
Әхмәт Ерикәй сүзләре
Слова Ахмеда Ерикеева
МоЛега±о
1
—
Г7- -
- -Ö
ж 2
*......
—
* г
; ку
1
—*—■—
——к
чут
Г
• 1.Чут-
1.4уть
I
I
җ&и-
уж
и-
I 4_J:
о ' 9 ■■■■■■■ ■ J
мыи -
г
Е
гач- лар •>
тит-
ион - л— -
на за -
£
£
ча - ра.
аста- ет.
сан-
зо -
~т
&-
£
т
I .
гаң сыз- лып ба- ра.
ло- ау и- ка
ат¬
Ви-
нан -
аи-
би- би¬
ре не
са- р&
спит- ся-
ЯМв
19
АпЯапЬе сон еврге^згуо
г.
-«
нур - ла-
-цы за-
ры.
ри.
тан,- нын, ал- су
кра- са-
нур - да- ры .
цы за- ри,
3. Бибисара суга бара,
Су ала чиләгенә,
Су алганда чиләгенә
Дәрт тула йөрәгенә.
4. Чәчелә-түгелә, дулкынлана
Салкын су чиләгендә.
Салкын сулар чиләгендә,
Кем икән йөрәгеңдә?
20
СОВЕТ ЯШЬЛӘРЕ ҖЫРЫ
ПЕСНЯ СОВЕТСКОЙ МОЛОДЕЖИ
Әхмәт Исхак сүзләре
Слова Ахмета Исхака
Перевод Рушана Хисамова
Тетро «И тарста J го
I
не 9
лрр-
I
Её
та
да- выл - лар - да ту-
Про- не- сем
Нз-ша. цель пре-крас-
ут- ды иө- рак- лор без
кам - му- низ- ма зна- мн
&
£
V
21
нең ба-
>—
яшь - лә- ре.
нои стоа- ны.
-Р--Ё Г
көч би- р&
лу да- ет.
Г
. ^j=
«I
^эс
си -
л *
■ -jГг
к у 11.
г» 1"" кг
-3-
ж
тыр яшь - лә- ре.
- бод- ной стра- ны.
| Кушым-гл. Припев.
ЗЕ
тт
|ц ' "Т
ез:
1
ц-
Без — оа- тыр яшь-
Мы ды-
ь
рГ СП05С,
I I . •
9)
У г Ш
Дан- лы
3 бит- вах
рәш- ләр-
строоj- ках
22
2. Барган чакта атлап яңа җиңүләргә,
Нинди бурыч куйса ил безнең алга,
Без басабыз сафка беренчеләр булып
Намус белән аны үтәп чыгарга.
Кушымта.
3. Куркытмыйлар безне нинди сынаулар да,
Җиңә алмас кем дә яшьлекнең көчен.
Халкыбызның бәхете өчен көрәштән дә
Изгерәк бер нәрсә юк безнең өчен!
Кушымта:
Без — батыр яшьләр,
Без — курку белмәсләр.
Партиябез безгә бетмәс көч бирә.
Канлы көрәшләрдә Ватаныбыз
Безне батырлар итеп үстерә.
2. Если перед нами Родина поставит
Трудную задачу и святую цель,
Ринемся в бой мы, нас не остановят
Ни жара, ни стужа, ни дождь, ни метель.
Припев.
3. Нас не испугают тяготы лишений.
С каждым днем мы тверже, с каждым
днем сильней.
Ничего на свете нет для нас
священней,
Чем борьба за счастье отчизны своей.
Припев:
Мы — молодые,
Мы — бойцы стальные.
Партия нам грозную силу дает.
В битвах и стройках наша Отчизна
Нас, молодых, закаляет, кует.
23
СОВЕТ АРМИЯСЕ ҖЫРЫ
ПЕСНЯ СОВЕТСКОЙ АРМИИ
Әхмәт Фәйзи сүзләре
Слова Ахмеда Файзи
Перевод Рушана Хисамова
Магст&Ле
1
е
№
Л‘
т
т
±Җи- н,еп чыктык дез
по- ое- аи- ли
1₽-
*
-
*
ЛЫК
л о.1J
сак- лыи- оыз\
ду в до- ю.
▼7
и
я
дез- нен, ис-тә
На- или зна-мё- на
Ч *
' «/
I
и —
1
24
ж
£
хал¬
Мы
|ШВ
ны- (быз Ө- чен бир-
эа- щи- ща- ли от-
’б/л -
Мир
ша- гаи.
*
и Ж
КушымтА. Припев.
Р'
не сак- ла 7
о- хра- няй !
~=~1 9
Г Р -г
öез-нец йө-рәк- лөр - дә
кро- вью о- баг- ре- ны.
А Ж
ха
• ?
Ж-Д- -1
ьЗЕ■
<• -
■
■ "С* 1
J -р-
я ...
“•
К №
%И
ж *
. —
и Е
ТГ ®
һ җ. . “
Е * .
ГЛ Т7
! J ■■
а 1» 1
г
1? ...
—ж—
»1 1
1
ан- ты- быз.
чиз - ну сво-н].
сен (зе-тен, ж,ир ша-
нит по всей пла- не-
ры>
Т-Р«
. -
ЯҢ- ГЫ - р^- СЫН - КҮК- - Р&-
Пусть ша пес- ня зве-
в
һәм-мә-вез
все сы-ны
4 М-454
25
стрзс.
8ез
со - втт иле-нең
доль-шои- ррод- нои
г • •«
һәм- мә-^ез
все сы-ны
гзгж
• ' - к 1
-
> -4
а
к
. • л а 1 j
Я ЖЕ!31
Г г Г. * г ■
■<* ■Я 1 И-!.!•
>
•• в.
--J!!й! 2
1 Г к 1
а- рыс-лан-на-ры!
Со-тет- ссой стра-ны.
2. Бәхетле ил ул без саклаган ил,
Яктыра анда коммунизм таңы;
һәм яңгырый ул бөтен җир шарында
Тынычлык сөйгән көчле ил даны.
Кушымта.
3. Без курыкмыйбыз дошман янавыннан,
Атлый алмас безнең ил чигеннән;
Без көчле гаскәр, без данлы гаскәр,
Халык белән без, партия белән.
Кушымта:
Илне сакла, бердәм атла,
Яңгырасын, күкрәсен бөтен җир шары;
Без һәммәбез,
Без һәммәбез
Совет иленең арысланнары!
2. Армия мира! Путь наш благороден.
Мы преградили дорогу войне.
Счастье народов,
Мир и свобода —
Вот наша клятва любимой стране.
Припев.
3. Мы не боимся ни угроз, ни битвы.
Мы — славной партии нашей сыны.
Как сталь, крепки мы,
'Непобедимы.
Славная Армия славной страны.
Припев:
Мир охраняй! В ногу шагай!
Пусть наша песня звенит по всей планете
Мы все сыны,
Мы все сыны
Большой, родной Советской страны!
УЯНСЫННАР КЫРЛАР ПРОСЫПАЙТЕСЬ, НИВЫ!
Әхиат Фәйзи сүзләре Слова Ахмеда Фадзи
• Перевод Рушана Хисамова
АпйалгЬшо
вдпг ■
— —ж
ь**
ИJ—
Г2.
1
■р. -
-
Г~ 4 Г--И
; г J
VI'7- -*
-J — ^=± Ц Е.
26
р
±3
Г
рәк ~ ~тэн9
ЛА О -
1.Дәрт- ле
1.1/3 серд-
җ,ыр- лар
ца рвет-
агъ- ла
пти-
киң күк-
ией песнь
27
Куш ым та . П ри пев.
аь т
Т
КЫр - /ар у
ни- вы у
ж,ыр-ла.-сын оа~
с пес-ней ква/и при-шли мы.
Ь£=>вц.
*ез-
Пусть
МдТ
зве-
2. Ташмас иде дәртләр ташкын сыман,
Туган кырлар җанга сөйкемле.
Ку ш ы м т а.
3. Эшкә бара колхоз батырлары,
Җәелеп ята иркен басулар.
Кушымта.
4. Эшкә бара колхоз матурлары,
Дәртлеләр һәм эштә ярсулар.
Кушымта: Уянсыннар кырлар,
Җырласын батырлар,
Хезмәт таушы җирдә
Янрасыш!
2. Всегда и всюду эту песню пою,
Люблю всем сердцем Родину свою.
Припев.
3. Шумит, гудит колхозная земля,
Идут джигиты с песней на поля.
Припев.
4. Идут девчата с песней на поля,
Шумит, гудит колхозная земля.
Припев: Просыпайтесь, нивы,
С песней к вам
пришли мы
Пусть звенит трудовой
Наш напев!
28
АВЫЛ КӨЕ
ДЕРЕВЕНСКАЯ ПЕСНЯ
Халык сүзләре
Слова народные
АПе-гтеНо
я
/ц/
Р-'- ;' Г-Н
1-Ар- гы як-ның кыр каз-ла-ры/н бир-ге як-тан
1.Че-рез ре-ну бе-рег ви-дим и гу-сей сво-
УИ
■*■ -г-
Н—а ■ J) ё П| р —Л
та- ныИ 4ыз. Е- гет- лвр-н^е^н, ни-чек- ле- ген
их май- дем. На- ши пар- ни не во- би- де г
та- ныи оыз.
кто по - и ем !
Е- гет- лэо~ нем,
На-ши пар-ни
29
2. Егетләрнең перчаткасы
Ак мамыктан аркавы;
Кояш байса ятып йоклый
Егетләрнең ялкавы.
3. Егет булса батыр булсын,
Ике күзе ут булсын,
Егет булып, куркак булса —
Бар булганчы, юк булсын.
4. Тальян гармун, тальян гармун,
Уйнат узып китәргә;
Уңган, зирәк егет белән
Язсын гомер итәргә.
КЫЮСЫЗ ЕГЕТ
ЗАСТЕНЧИВЫЙ ДЖИГИТ
Әхмәт Ерикәй сүзләре
Слова Ахмеда Ерикеева
Перевод Юрия Лопатина
ДЦе^гго е аш!о J=96
зо
М I I "' Г “*
= - » ..
£-М—К
-в
л
I
т
СЫЗ - А Ы-
ст^н- чи-
гь< бе - лвн.
вый у нас.9"
ми-нем ег(е)-тем
нем в на- ро- де:
31
2. Күргән саен бер-беребездән
Күзебезне алмыйбыз.
Ул да карый, мин дә карыйм,
Икебез дә карыйбыз.
3. Күптән таныш булсак та без,
һичвакыт сөйләшмибез.
Ул да дәшми, мин дә дәшмим,
Икебез дә дәшмибез.
4. Йөзләренә чыгып тора
Аның ямансулавы,
Ул да кыймый, мин дә кыймыйм,
Сүз башлавы бик авыр.
2. И всегда, при каждой встрече,
То вздыхает, то молчит...
И сидим с ним целый вечер,
Я гляжу, и он глядит.
3. Хоть мы с ним давно знакомы,
Разговора не слыхать...
Проводил меня до дому
И ушел к себе молчать.
4. Вот и жду я день свиданья,
Хоть душа, как лист, дрожжит
Может, послан в наказанье
Мне застенчивый джигит?
5. Өзлеп-өзлеп, сагышып-сагышыш,
Күршер көнне көтәбез;
Күршәбез дә, сөйләшмичә,
Кайтабыз да китәбез.
ДУСЛЫК ТУРЫНДА ЖЫР
ПЕСНЯ О ДРУЖБЕ
Әхмәт Ерикәй сүзләре
Слова Ахмеда Ерикеева
Перевод Рушана Хисамова
■
I
Ма,е$Ьо§о «=юц
IТ
32
9Ә>
1
Үс- тер-
Друж- ое
I
—Г-
7ТТ
КуШЫМТА.
аң-ла- ша-оыз дус-лыкге-лен-дә.
все в со- -ет- екой от- чоэ-не дру-зья.
г , к
гән дә оея- не чын дуе¬
мо- до- постьнв- о,- вер-
көч Зир-
Друж- бой
ж
»
5 М-454
33
I \
5= =
- — -
ша - рын- да ты-
си- ла
ка
-П
р-Л
Оө - тен җир
Друж- До- ю
2. Безнең дуслык гигантлар кора,
Йортлар сала, таулар күчерә;
Рәхәтләнеп тыныч яшәргә
Коммунизм төзи кешегә.
Кушымта.
3. Бердәмлекнең көче — океан,
Океаннан хәтта көчлерәк.
Без күтәргән дуслык байрагы
Гасырларга барып җилфердәр.
Кушымта.
4. Торсак та без төрле җирләрдә,
Без яшибез совет илендә;
Сөйләшәбез төрле телләрдә,
Аңлашабыз дуслык телендә.
Кушымта:
Үстергән дә безне чын дуслык,
Көч биргән дә безгә чын дуслык,
Дуслык булса, яшәр гомергә
Бөтен җир шарында тынычлык.
2. Дружба строит в тайге города.
Ей подвластны огонь и вода.
Строим мы неустанным трудом
Коммунизма сияющий дом.
Припев.
3. Ведь единство, как море, сильно.
Даже моря сильнее оно.
Знамя дружбы мы держим в руках,
А оно не померкнет в веках.
Припев.
4. Хоть и в разных краях мы живем,
Хоть и разные песни поем,
Но едина вся наша семья,
Все в советской Отчизне друзья.
Припев:
Дружбе молодость наша верна.
Дружбой молодость наша сильна.
Дружба мир сохранит на века.
Дружбою сила мира крепка.
34
СОВЕТ ТАТАРСТАНЫ
СОВЕТСКИЙ ТАТАРСТАН
Гамир Насрый сүзләре
Тешро $т шанста Л=1&о
Слова Гамира Насретдинова
Перевод Рушана Хисамова
35
ча-
¥-
1
J
—»—
и."1-1.Г1
•
рын, .
сиау-лап ү- сә җи- меш
Под то-6о-ю неср- ти
а
Й*
&
Ё
на- ра ал- тын таДсы)-ла
ты еа- да--ли див- ны-
ч
Шө-
ми
гер -
рее-
на
Ъ=± J> j>
г
си-нец ямь-
го-рят ог-
си-нер нин-ди ямь -
"ВО- (JХ про- гто-
Ъ. А К к.
М - выл-ла- рын,
как хо- ро -
ле ,
рак.
5Ё=
Хор А- выл- ла-
Сойр. Как хо-
3
Р
36
37
ри=
син, Та-
г~~ &- ■ оя . I
э»г^ Г
у р Г=~
'ту- дыц.
ро- 'да-
оя .
'тар- г(ыJ-
Та- тар-
у~
—
-<9
стан;
стан,
J—
Г
I
\
РЧ-
Г-гь -А-3
№
Л1
£
*
I
-л-
г.
-jj- ь
Е
= Й~-
I
Г.1»|j .Һ Яё
г —■
4 г
ЕЬ> У 4
гп г
Ва- тан си- ңа
Си- лу рал те¬
* Л ■ ЛJ>
‘ > г
хк
•)
Р ё' И
көч 'öир-де9
ое на- рос,
Л ■ ■ зС'
и а к а
j’ I =/:
т Р И
си- не Ва- тан
пар-ти- я. те~
—.
'""Т — ■-
4
-
Һ Й .
~ —5—3
г. . .*■_£—
|/ 1/ I
к
үс- гер- ре,
оя ве-^дт
4
I
* Г
£
<
*Г
ы
&
л.
. .
I
(
ГХ.Г1 -_о_4-
Д _
□
38
2. Заводларын, синең, Татарстан,
Безнең чорда илгә танылды;
Бишьеллыкның бөек гигантлары
Күтәрделәр синең даныңны.
Киң кырларың синең — алтын диңгез,
Дулкынланып үсә бодайлар,
Табигатьне фәнгә буйсындырып,
Уңыш яулый анда геройлар.
Кушымта.
3. Елгаларың матур, Татарстан,
Җәелеп ята Идел сулары;
Тугандашы булып рус халкының,
Күтәрелде халкың югары.
Халыкларның дуслык семьясында
Син хөрмәтле урын аласың;
Син барасың алга — гүзәл чорга,
Маяк итеп Мәскәү каласын.
Кушымта:
Азат хезмәт җиреңдә,
Җиңүчеләр илендә
Тудың син, Татарстан;
Ватан сиңа көч бирде,
Сине Ватан үстерде,
Орденлы гүзәл Татарстан!
39
ДАН СЕЗГӘ, ҖИҢҮЧЕЛӘР
СЛАВА ВАМ, ПОБЕДИТЕЛЯМ!
Мөхәммәт Садри сүзләре
Слова Мухаммеда Садри
Перевод Юрия Лопатина
Тетр сП тагста
I БАЯН
Л БАЯН
=4^- -а- -
г~н
•—г-
*
>
~*—1—1
1* ’
Г *~р~1—г»
» 37
—
■г : . 1 I 1 ЯГ г 6
I
~~ 1———Г 1
* -£
о 1
г —
Б
£ :
Б
г*®
1 41
Др К 0
±-
г
в*
в- 1 1
»-
">♦ У А'
с
- ъ
к
Е
■
9
- -
1 ■
< »\
* 4 --
1,1
Г
/ л » у
——
1 Н
к
4
Г" 1
1 !■
. .« -1
Г —г*:
к2—г а
■ л
1 е/ Н
1 -•«.■■■и ».—
к
у
£—
Б
Е—3
Б
Г
—
У V
-в— —в»
ч— ——
Б J
Г“
о -—V—
\ 22—П и.
*
• -
₽ ■■■■■
V
— • в—
- — - У 1*
►
4
—-
;-
Дан сез-гэ,
Саа- ва вам,
оө- ек ж,и-
ге- ро- ям —
н,у- че-лэр,
сла~ ва вам,
ад - дын-гы
ге- ро- ям
40
£
рОСО а рОСО С7~&5С.
ТУ ' " ' <
I /
г
7
и- ген-че- лар ,
хлеб-нои жатвы,
I 4 $ ?
ком- алу- ни-ал
вам, ге-ро-ям
'"> . |Ң и ~
II I > I/
*• JŸ-1—
У п р
тө- зү-че- ләр9
нго- в ой жиз-ни,
дан сез-гз!
ела- ва вам.
6 М-454
41
1 05-К
£ к ГП
1
5 к • м
- 41 ’ ’ -Г*' ■
у 1 1 >
Ч 1 X
/ -ÿ/ -
\л/ - —
Л /
/ «4 Г ~
9 Р
г
- 7- Ш
т,ил-фер-дэт-кэн.
дол- го-ждан-ной
1
< и ?
ж^ыр гөр-ләт-кән
ном - му- низ -ма
г г
9УС' лар,
зна- мн
Р К1
дан сез-гз!
нас өе-рее!
■М~ =
■
.—и И —
—
м—
4
1
4
/|
ж
7
Ф
О- реш-ее-
/Иир- ныи ваш
Я
|j I Г—в &
1 ?
геэ
ТРУ9
Т;ЛЭИ-
ро- ди- ной вое-
I
И&9
пее.
1
J)
« »
и- реш-ее- гез
мир-ный ваш труд
_ -_. г-д-г:
зй±=ЁЫ^:М^1
из- ге ее- л&к-
ро- ди-ной вос-
I
42
ты-ныч-лыл ө-
каж- дый у-ро-
у р
ЧОН
тай 1
Ь ЛJ) Һ 2
р ' р р
сез зур кө- рәш-
вра-дос-ти по-
Xм
’Ш
тә, кө-рәштә
бед, по- бед
I
*
I I
I
кә
пет.
I
г
т
я
~ы- ныч- *ык ө - чем*
Иат- дыи у- ро- тай
X
X
ЯЧ==
кө- рәии- тә:
у- ро- жаи
р
У¬
с кат - дым вер
бо- га- те- ет
■4± — '
лар
ном
к 2 2 я
г ■
край,
8
ч
I
мул у- ңыш - лар
с кат-дым аер- нсм
яу- лап оир-де-
бо - га- те- ет
ИП
*
е
%
КУ
1=53
43
ы
Ж
ка,
дом
л гез,
край,
*
ов тен ха- л ык-
сла- вен тру-
ил- га , йг- лак-
но- выи у- ро-
6ө- тён ха-лык - ка .
сла- вен тру- дом
оү- лак -
у- ро¬
ка.
жай.
у
3
Я
а
ч/
X--
лвщ
♦—и
ЕТ1
I 1Т-1
Я я
Г
а
44
Дан сезгә, бөек җиңүчеләр,
Алдынгы игенчеләр,
Коммунизм төзүчеләр,
дан сезгә!
Ярышта алсу байракларны
Югары җилфердәткән,
Җыр гөрләткән
Дуслар,
дан сезгә!
Ирештегез изге теләккә
Тынычлык өчен сез зур көрәштә:
Мул уңышлар яулап бирдегез
Бөтен халыкка, илгә бүләккә.
Шатлыктан туа яңа җырлар,
Шат җырлар.
Безнең чорга,
Безнең җырга
Сокланалар гасырлар,
Сез — зур көч Туган илебезгә,
Яшәгез, колхозчылар,
Сезгә — җырлар,
Рәхмәт,
дан сезгә!
45
ХАЛИСӘ
ХАЛИСА
Гали Хуҗи сүзләре
Слова Гали Хузеева
Перевод Юрия Лопатина
ИоДега^о сагЪаЬНе
/I £ ^11. J 4- 1
... . '?■>» -~Ч.
V и’ '
j У 1 У
* Г у ?
—л. И» ~~
■ «г
■ ? к 2^
п» =>^ > » ‘
.... 1# ’~пп .
Р .. 1
ч
— г -J—ц—
—. —2—'
- 1*^
2
жеи-лэр, ал-
дни тво- и про-хо-
ТЫн
дят
көз¬
не -
лэ- рен,;
лег- и
I
46
2. Чыксаң әгәр ямьле яшел тугайлыкка,
Гөл-чәчәкләр белән бизән син,
Юк, бизәнмә, дустым, болай да бит
Яшьлегебез кебек гүзәл син.
3. Син йөртәсең, дустым, кырда зур корабны,
Йөзгән кебек иркен диңгездә;
Кояшыбыз безнең бик югары,
Иҗат өчен колач киң бездә.
4. Якты теләкләрең һәм хисләрең синең .
Хезмәтләрең илне бизәсен.
Комсомолка дустым, ай Халисә,
Яшьлегебез кебек гүзәл син!
2. Утопая в травах, выйдешь в луг весенний,
Косы ниспадают на цветы.
И цветы поблекнут без сомненья
От твоей неброской красоты.
3. Ты ведешь корабль в поле золотистом,
Рожь, как море, плещет за кормой.
Солнце над тобою в небе чистом,
Над бескрайним полем и страной.
4. Родине все думы, родине все силы —
Комсомольский долг твой трудовой .
Халиса, родная, друг мой милый,
Ты прекрасна сердцем и душой.
47
ЧИШМӘ БУЕНДА
У РУЧЬЯ
Мөхәммәт Садри сүзләре
Слова Мухамеда Садри
Перевод Рушана Хисамова
4-
поп Уторро J=во
е-
*
Е3=
шы
раз твои с тех
Ж
■
J
1
~д~
си-нен, бе-лән и-
бо-ю мы вес-но - һо
тан, -да, И- дел бу- ен-да;
ттом на ' Волм-ском 6е-ре-гу.
кал- дын,
го. как
ке-бек як-ты оу- лып бал- кып
пор өсе г-да со мно- ю
Т
г
48
Ал Һ р г. П И Г2
' ми- нем у- ем - да. ^гр- сэ/и,. ди- дем,
сча-стье. 6е-ре- ту. Е - ели о мне те-
7 М-454
49
слов¬
но веш- ня- я
2. Кызлар чишмә яннарына
Ник ашкынып төшәләр?
Җыр багышлап ярларына,
Егетләре көтәләр.
Аллы-гөлле чиләкләре,
Җилкенә йөрәкләре;
Җилкенә яшь кызлар,
Җирдәге йолдызлар.
3. Чибәр кызлар килеп җитә,
Бизәп саф чишмә янын.
Егет егетлеген итә,
Мактап җырлый үз ярын:
Тапмам синең шикеллене,
Әйләнсәм дә җир шарын.
Яратам ил кызын —
Советлар йолдызын.
2. И зачем к ручью девчата
Торопливо так идут?
Оттого, что с песней нежной
Там любимые их ждут.
Ручеек куда-то льется,
А сердечко птицей бьется.
Девушки милые,
Звездочки дивные!
3. Подошли к ручью девчата,
Ожил тихий бережок.
И девчонку обнимает
Нежно миленький дружок.
Не найду другой такой я,
Обойду хоть мир земной я.
Я люблю милую,
Звездочку дивную!
Я ш ьл Е К ҖЫ РЫМ — С И Н !
МОЛОДОСТИ ПЕСНЯ — ЭТО ТЫ!
Мөхәммәт Садри сүзләре
Слова Мухамеда Садри
Перевод Рушана Хисамова
Москга^о Л 8%
50
дут под- ряд.
мыи к үк- т&
э
9эн
кич ж,ит- мэ - гон ,
на- сту- пи- '
иол- дыз - лар.
го- рят.
5ал - кыр -
В не-
За во- пои спе-.
дип чиш- мэ-
штт рее- Ча-
кру- чей-
<3ез-
и-
4»
иод-. дыз- ла.р,
>за~ жгут- ся,
51
3
дә- ге
звез- доч- ки
дыз- лар.
е
I
де- &УШ- ки
J
яшь кыз- лар,
ми - лы -
йол - ды- зын.
див - ну- ю.
■е-
1.2,. 3«
яшь кыз- лар 9
ми- лы- е,
ж,ир- дә- ге
звез- доч- ки
иол - дыз- лар.
див- ны-
Со- вет- лар
звез- доч- ку
2. Якынайтты безне уртак теләк,
Зур хезмәттә туган даныбыз.
Бергәләшеп хезмәт иткән чакта
Атты безнең яңа таңыбыз.
Минем матур яшьлек җырым син,
Шатлыгым, күз нурым син...
3. Йөрәк җырын җырлыйм сиңа, иркәм,
Син күңелемдә кичен һәм иртән.
Бергә булу минем зур теләгем,
Синең белән тибә йөрәгем.
Язгы таң кояшы безгә
Гел балкыр илебездә! .
2. Нас сдружили общие стремленья,
Труд на стройках, слава и почет,
И тепло сердечного волнения,
Нас друг к другу с той поры влечет.
Молодости песня — это ты,
О тебе мои мечты.
3. О тебе пою я в этой песне,
Ты со мной во сне и наяву.
Быть с тобой хочу навеки вместе,
Ведь тобою я одной живу.
Счастье путь нам будет озарять,
Словно вешняя заря.
52
1
I
» * * О'"
т, ЗӘҢГӘР
ШЭДЖЛОДРА
/ИАСМННАН *,7НАГЛГ
шик^рамасыннан *
77 ИЛ77 ЖАОДРАМАСЫН'
НАН * „ГАН ДМР ГДР" ПАР
* КҮЗЛӘР 77 *77 ИЭГР ӘА1А-
НЭТ77 * 77 АМН Л1ӘХӘЕ-
ТЭТ77 ДРАМАЛАРЫН^
НАН * ДАДГЕЛН
МИҢУТЛАР'7ПМг
САСЫННАН
* . *
ИЗ МЕЛОДРАМ
„ГОДНАЯ ШААЫ’И
„РОДИНА” * ПЕСНИ И
АРИИ из ПРЕС „ИДЕМ-
ЩИЕД %А КАНДРЕ” *
МИИ! АРНД1ЕJНСМЕРА ИЗ
51'Е''п
*
\/>
■Д'
*
©я
драмы „ЕйШудк * пес-
НИ ИЗ ДРАМ „ОЧИ" * ДО -
РОГИЕ МИНУТЫ” * .СВЯ¬
ЩЕННОЕ ПОРУЧЕНИЕ"
* .НАСТОЯЩАЯ
ЛЮЕСРЧ1М7*
БУЛАТ ҖЫРЫ
(К. Тинчуринның «Зәңгәр шәл» мелодра¬
масыннан)
ПЕСНЯ БУЛАТА
(из драмы К. Тинчурина «Голубая шаль»)
Кәрим Тинчурин сүзләре
Слова Карима Тинчурина.
Перевод Вячеслава Лопатина
I
Мо^дгаЬо «=88
ЛJ*
• • • •
-•
j ’ 1
»111—:
Е П.,.га
—I—■—«=—ч-
1 J. 1 J—
/
1 1!
4= = :
СО 1 ГЙЛ,
й
-4
5 ^'ЧJ*
—=^-
%
1
>> 1 .
■ ’ТЧ? —
И 1“ *
т
V ' 1 ■- 1 ' — ■
У . 1 —
-+
Я
=-^
• • * *
—1 ——
« • • • >>
^-= !
ны
•
1ш=*=^=
ьц
/
Ч”У
—■ й-и.
—аЕ —
X •
4—|
. jу
. £
—«г— —1
V ■
И =
—
-J- ьj-
j ■
Х{ J
V. ,/
55
А11еО»го попЬгорроф
?!«> ■■ . ».
3== д-:!;:—
-I _ • г - -
±,' Дус-ла-рым,
1.И еааммо-и
П3рjг^т~7
а-.гj * - „ГГ 2=1
~ V*
каң - гы-рып каит- тын,
лю - ои-мы-е друзья,
-9~
®=±Г23
М-& "
ГЦ3 Т 3 т
• I •“ - ■ ’ I
у^.ам г > л j и
"У
»■ ""
. -Г-р-—- - —
Г | 7-^-Я—
А • <»
— —- —
К. *•
дус-ла- рым ,
к вамдрузь-Я}
Дус-ла-рым,
По-кло-нись
е- рак ил-ләй-дән.
воз-вра-тил-ся я.
Е
56
I
■
I
в
■О
Ж
сить, не
/и сПЪ,
Й3
Л
ж
л
У®
куп-
рак,
нои —
-■ -Л j =4
ма-тур кыз-лар-га
и семь-е сво- ей
я- кындус-лар-га ,
и род-ным от нас —
ь_
1 •* |-
*. *
г т
син да, на-да- ча ,
от дру-зей тво-их
Е
Кушымтд. Припев.
АПе^рпо «па, поп 4/рорро
Ө- леш-сез кал-ма,
что вда-ли сей-час.
Ан -, да
Хлео
по-
мэк-
ле-
-9-
V
3 М-454
57
2. Егетләр, мин йөргән җирләр,
Егетләр, мин күргән илләр
Еракта, җылы якларда.
Еракта — кыш булмый анда.
Кара тир түгеп, кәйләләр белән
Тирәннән күмер казыйлар анда.
2. Там вдали — зим морозных нет,,
Там вдали — золотой рассвет.
Круглый год — в солнце небосвод,
И живет крепкий там народ.
На-гора из шахт уголь подают,
Слышен стук кайла далеко вокруг.
Кушымта.
3. Менә шул таза эшчеләр
Менә шул җирдә эшлиләр.
Дусларым, нык билләренә,
Дусларым, фонарьлар тагып,
Тезләнеп ятып тирән базларда,
Кәйлә уйнатып эшлиләр анда.
Кушымта:
Анда юк урак, анда юк сабан,
Днда икмәкне алалар сатып;
Эшчеләр санын, номерлар тагып,
Меңәрләп кенә саныйлар анда,
Меңәрләп кенә саныйлар анда.
Припев.
3. Парни все крепко сложены,
Парни все в шахту влюблены.
Лампы свет режет тьму лучом,
А они — уголек кайлом.
С каждым днем растет мастерство ребят,
И рекой течет уголь на-гора.
Припев:
Хлеб там покупной — не косить, не жать.
Труд не полевой — с нашим не сравнять.
И не на земле, а внизу под ней
Рубят уголек тысячи парней.
58
МӘЙСӘРӘ ҖЫРЫ
(К. Тинчуринның «Зәңгәр шәл»
мелодрамасыннан)
ПЕСНЯ МАЙСАРЫ
(из драмы К. Тинчурина «Голубая шаль»)
Кәрим Тинчурин сүзләре
МойегаЛо
Слова Карима Тинчурина
Перевод Вячеслава Лопатина
! 1
/ г-тг-гт ? «-
; - —-
1 * , — т •
1 Гг? Г й
•' Г С
j 'Т
(ЭМ=
г
г ' к#
— гт: — — г* 1—г
—®—-—Г—ТпЕпР --.
Р
Р 1 ——1
Шм ТПО 8 80
. Г 1 N к - 1—1 к
/- -Л----- . . ..-Я
,■ . .. ■* Я л- ■ «
1 ■ Ж “ * «7 П
■ ТГТВ ! ! ! 1 ГЛ , 1 1
ДТ — * • т ■ •—
я—®—Ж—1—П—Г7 З-г.-Ч)
I »■ • — .
9 1/ •
1
1 *—- и
Ң-^ Рр
• г •
• к •
• ; -е-т-
■ И* * < и
Р 11 • / .
■ J—JВ» - > <7
I / И Ж ' Һ
— — —
X . . ,Г а
— 1
Росо анДапЛе
J •) •
-К 1Г“
5ЕЭЕЕ&
~ »/ =
Ж I*
?) >7 ■ =~
■и—/ Ң.
МойераЬо «=80
^|Гт 7п-й
9
а.Чы- Кыс- ды- гын, чуп— чу- ар,
ВЫ- шит по- лог... >4 но- му
и С-ГСт
эч- лэ- рен- да
слад - кии сн_ о&-
59
60
С.
г. ——
*
•
1
я
Пй» *
«
1
я
ь .
3
о
к ан.
-
кан.
- V
с
и ось.
X.
*
-ш
—г
ЛОСЬ.
1
—61
-Ь
—
3
1
=&
з
ззг
J
1—
J
—1
ТвТ
Г
J
J-1
к / р О
а
—... А
м
* -ч •
Д.
—к
~СГ ту
2. Чыбылдыгың бизәген
Ука белән бизәдең,
Бәхилләшеп айрылганда, елый-елый,
Ал яулыгың болгап изәдең.
Үкси-үкси, Мәйсәрә җан,
Яшь урнына түкмә кан,
Яшь урнына түкмә кан.
3. Чыбылдыгың ак чугын
Бәйрәмнәрдә тагарсың;
Сөйгән ярың Булат бәгърең исеңә
төшсә,
Төнлә ялгыз айга карарсың.
Үкси-үкси, Мәйсәрә җан,
Яшь урнына түкмә кан,
Яшь урнына түкмә кан.
2. Вышит полог серебром...
А заснешь ли сладким сном?
Как уехал милый, помахав платочком,
Так и загрустила, все о нем.
Сколько, сколько, Майсара, слез
Тебе выплакать пришлось.
3. Вышит полог — к ряду ряд
Нити золота горят...
А на небе месяц все плывет куда-то,
Вспомнила Булата Майсара.
Сколько, сколько, Майсара, слез
Тебе выплакать пришлось.
ы
КАРА УРМАН
ДРЕМУЧИЙ ЛЕС
(К. Тинчуринньщ «Зәңгәр шәл»
мелодрамасыннан качкыннар җыры)
(песня беглецов из драмы К. Тинчурина
«Голубая шаль»)
Слова Карима Тинчурина
Перевод Рушана Хисамова
Кәрим Тинчурин сүзләре
Апт&ыпЬе J=66
* 4
ТУ
е
аау-лыИ
сы-нов
ман
чии лес
Ж=
V
I.
1.На- ра
±Дре- му-
ГГ Г ГГ Не
шау- лыи
шу- лиит
гу-
дау-лыи,
чии лес.
Р
±
62
/га- рур-ман тэс- ле
„Как и я, сы- но-вья,
шоу- ло/и — шау- уиш- план-нар - но/Нj, па- пен гон и-Тар~
с оу-ре- ю спо- ря, стой-те пред ней не-ру - ши- /ной сте-
.А-.-Һ 4
— *
N
-ж.
я**"*4»
Л
СЁС J|
44 „
аг к'——
Һ—
|ГгГ~
л
“ «КГ—
- р..... —
МР Р :
1— —.
-н—£
йт
й^-4
ь =-
-Ць ■
•г ВТ
-3 - - Ч
.. ®
гэ
•)
ж
' росо тИ.
- В 1 I
Т 5 1
-X -
1*
J ..... ...№...
Г -- 1 1
■ 11 ! г
■^-р-һ ■ ■
4——«и
Ъйв^ :
-—-н
' -4-
Ку^ЫМТА. Припё
<4- -л-Т7
. J
ЙЧ* 4
•
...... I
• * !
1
■ « Л
•>». п .
Ь 1/ 1
р
<
1' 1
‘ I* «
-' - ■
• •
г
«
Г
1 чл
/ .ь». •
•' •' •
—13
гә.
ной”
/Л
А 1. Ö
Ка-рур-ман
Ой, шу-ыиит
£
шау-
тем-нь
.
1
/ ЬШj
ш -ес,
иө-рак --ә
ои, гу-ди
т
■й
■ 1
яр - сый,
ттт-ный лес,
■ *
Җ-» В"»
Е
V
—р— Г—
... в • . • г
В
й
к • £
1-
р* ” ” -р
г
:г» и
а
ь .. ■
’ Ж .
... р
1 1
1
г 9
* «/
/
1 1
1
л
—I
₽г “Г* .;..
• •
—ÿ
—|
• •
111 1"
I
/Һ Һ ■
г | ■ 1
—Л
-
J
41 -
ж
•ЯР г
V
4 ' J
|»
63
1
г
таи.
реи,.
. - - Т •
I »
хкэн-леи -
ших сер-
1
■
ОӨ-
слсв-
J
I
ка и - чыи,
, о ссс ^'сЪ.
1Ң-?-г.
яр _- сыи
лят ра- ны
на-
атешро
~£~
» j ' ■ »
!- Г Г
На-рур-ман
Не оку~ ли,
шау- сыи _
тем-ный лее.
ЭЧ-ГӘ ут
гс-сс- всй
1 .
ныи,
на - пай.
ЗЕ
г-ГЪ. ,
. &1 Её j Л
кай-да сан, Биа- нас.
где лло-я Биб- кай
X
X
2. Кара урман кара күләгәсе
Яшерә алмый качкын эзләрен.
Кара йөрәк патша күрәзәсе
Эттәй чаба качкын эзеннән.
Карурман шаулый,
Йөрәкләр ярсый,
Йөрәкләр ярсый
Тоткын җәнлектәй.
Карурман шаулый,
Эчтә ут кайный,
Эчтә ут кайный,
Кайда син, Бибкәй?
2. Дремучий лес, тенью своей густой
Родных сынов он укрыть не смог.
И бегут вслед за ними собаки —
Слуги тирана, сбивая с ног.
Ой, шумит темный лес,
Ой, гудит темный лес,
Словно болят раны
Наших сердец,
Не шуми, темный лес,
Головой не качай.
Лучше ответь ты,
Где моя Бибкай.
64
БАТЫРҖАННЫҢ ХОР БЕЛӘН
ҖЫРЫ
(Т. Гыйззәтнең «Наемщик» драмасыннан)
ПЕСНЯ БАТЫРЖАНА С ХОРОМ
(из драмы Т. Гиззата «Наемщик»)
Таҗи Гыйззәт сүзләре
Слова Тази Гиззата
Перевод Юрия Лопатина
АиЛадАе
нан чак-
в по-
<ат-
£/И —
кү- н,ел куз- га- ла..
ра- но по ут- рам.
ь
Ж
н,ел куз- га- ла.
Ра- но по ут-рам.
ж
9 М-454
65
Д
£
V
та
лю.
как-
П ~
оа-
ЕНЕ
чак -
аа -
вво -
т-
т
Д-
с
I
I /
.
'Г
■
I
9)
й
Ж
2
П^ г г. у У
I*" Г г' "
та и--рак сыз-ла - на. .
лю. - А до аих ли нам1
■ЬС.
г
г
X
22
г
I »
7х
и-рак сыз-ла- на.
- А до них ли нам1
ли
66
67
!
иә~ рәк
1
*
т
к
Р
/а - ну -
сель-
уи-
£с~
шу~
</а-
г=
МОҢ -
не-
кү- ңел
то~же
ю -
не -
Т=г
ла.н шу-
«Н»! ~~j
?1р-
£
5
л
£
I
68
69
Пыч-
чап.
&а.и .
73 ОЗ}
аыр
гаң-
тзм
ТОВЬ,
бул - сы н...
НЬ1 ,
лы
ка
ругмар,
: ват'
ваи:
пор
К:
ңел
КЫН '
ме¬
ли?
■=±
Е
ъеицнчгj
г
тәр,
чы -
"У,
пич
пе-
ус-
*У,
чең
т— -
70
х.
9—9
сын! ,
рись :
гом
неп
мир Үб&
дан бе¬
и- ром
шей. Ми- ром
ЛЭН,
сын з. чың - ла-
рись! Ну 6е-
гом к Пусть кру-
У 'М "
7""" ~Й~В .. * * згЕ
Вер- гә ’кү-ңел К Үһо- а-Үтыйн.
үт - кен пыч-ың тарт-к&н- да'., .
Си- лу, си-луии- ку над- дай'
от пи- лы ще-лля- щии звон . тя>
Л.
Вез-
Во
Пу г к
бар дөнь-я- сын ' яң- ра- тыик.' бо-
Ут- кен бал-так чап-кан-оа!, ,5ез-
/4 уж взял-ся не зе- -&аи: бо-
тяж- кии стон на - пом-нит он. бо-
7!
1.
— “ J*
5!
7~
Ь 4- J-
ШТе
/ •
I■
- .
в
г.
-е-
* ■
1
лэн...
и д
ил Эе-
л эн- Л
ЛЭН.
лэн...
мал Эе-
лен. бал-
ЛЭН.
всем.. .
ве - се-
лей !
лей.'
всем...
ве- се-
леи! Кир-
лей!.
у-
J
‘ • —
с±
л
ое-рись!
ое-рись''& &
ВЕ*
■к——
егтг:
У'
-^~*7
7
"И - РД '
Эш-лик ой-дэ,
Ул 6э- хет-та
•' А ну Эе-рись!
•А ну
9
У
л—
О
Ж Г
П—
К— 1 к
эш-лик9эи-дэ!
тру-дись, тру-дись.
2.'
[
== м ж
г Т Ы 11 -
Ул Кэ-хтт-тэ.
За жизнь 6о-рись!
-О
%
Б а т ы р-җ а н:
Без торабыз иртән,
Таңнар аткан чакта...
Хор:
Күңел кузгала.
Батырҗан:
Сандугачлар сайрап,
Канат каккан чакта...
Хор:
Йөрәк сызлана.
Баты1рҗа н:
Көн дә саен тик берүзем
Уйлар уйланам.
Яз шатлыгы тургай кебек,
һаман моңланам.
Хор:
Уйла шулай, уйла шулай,
Уйлау, егет, йөрәк уята.
Моңлан шулай, моңлан шулай,
Моңланулар күңел юата.
Батырҗа н:
Якты, аяз күгебезне
Болыт каплаган.
Дөм-караңгы юлыбызга
Маяк какмаган.
Хор: ■
Күтәр, күтәр! Әйдә, дуслар,
Авыр хезмәт җиңел булсын...
Батырҗа н:
С первыми лучами
Мы встаем — ив поле...
Хор:
Рано по утрам.
Батыржа н:
Соловьи над нами
Распевают вволю...
Хор:
...А до них ли нам?
Батыржан:
Думы, думы одолели,
И сильней теперь
Слышу я в тиши весенней
Жаворонка трель.
Хор:
Думай, думай днем и ночью.
Если в сердце думы глубоко
От печали нету мочи,
От веселья тоже нелегко.
Батыржа н:
В чистом небе ходят тучи.
Путь-дорога в тьме.
Маяка свет в день грядущий
Не видать нигде.
Хор:
А ну, давай! Не уставай!
И там, и тут тяжелый труд.
72
Кызлар:
Эш белән!
Ирләр:
Бергә күңел юатыйк...
Кызлар:
Эш белән!
Ирләр:
Бар дөньясын яңратыйк.
Хор:
Боярлар торганчы,
Шәфәкъләр батканчы...
Кызлар:
Мир белән.
Ирләр:
Эшлик, әйдә,
К ы з л а р:
Ил белән.
Ирләр:
Эшлик, әйдә!
Хор:
Балчыгың бас!
Кирпечең ват!
Балтаңны чап!
Пычкыңны тарт!
Кызлар:
Җырласын
Ирләр:
Үткен пычкың тартканда!
Кызлар:
Чыңласын
Ирләр:
Үткен балтаң чапканда!
Хор:
Безнең хезмәт белән бикә
Рәхәтләнеп гомер итә...
Кызлар:
Дан белән.
Ирләр:
Ул бәхеттә
Кызлар:
Мал белән.
Ирләр:
Ул бәхеттә.
Женщины:
Ну, берись!
Мужчины:
Силу-силушку наддай!
Женщины:
Ну, берись!
Мужчины:
А уж взялся — не зевай!
Хор:
Боярин спит сладко —
Трудись без оглядки...
Женщины:
Миром всем...
Мужчины:
А ну, берись!
Женщины:
...веселей!
Мужчины;
Трудись, трудись.
Хор:
Кирпич, раствор,
Пилу, топор —
Готовь, клади,
Пили, коли.
Женщины:
Пусть кругом...
Мужчины:
от пилы щемящий звон...
Женщины:
Пусть кругом...
Мужчины:
...Тяжкий стон напомнит он.
Хор:
Богатство бай нажил
На кровушке нашей.
Женщины:
Миром всем...
Мужчины:
А ну, берись!
Женщины:
...веселей!
Мужчины:
За жизнь борись!
10 М-454
73
ПЕРВАЯ АРИЯ ГУЛЬЮЗУМ
(из драмы Т. Гиззата «Наемщик»)
Слова Тази Гиззата
Перевод Рушана Хисамова
ГӨЛЙӨЗЕМНЕҢ БЕРЕНЧЕ АРИЯСЕ
(Т. Гыйззәтнең «Наемщик» драмасыннан)
Таҗи Гыйззәт сүзләре
АПелгго шоДегаТо
I
дин джи-
у Г
Г Г
бер е-гет,
глаз, без сна си-оит.
1
ла н
ре о-
Я -»
£а-1.'
и
j—= Л-1- у
АиЛапЬе шоДерайо
у
4
Сыз- лып кы- на
Ут - ром ра но
тан,~ нар
на за-
ГГ ГТ| .JЗ
г
* *
та
гит
иок-лый ал- мыи
не смы-ка- я
74
С<мтто1о
&»|. ". & . р- Др| '
и ок-лыи —л-м ый я - та
Го- ло-ву скло-нив на
иддсего
■гаМепб.
- . Д-'-—^.— 1 Х-г
= = =ь
• Р=У- .
хас- , чи- геп, тер-ле уй-лар уй- лап,
грудь пе- чаль-но, он, о чем-та ду- мар¬
у п- П- * д
1
Т
г Г
<1
Г Т/
геп.
стит.
Дин,- гез ке- оек
Мыс - ли гой
Сет шо!о
'7 > '9
г
■р-
кер - тек как-мыи ул. бик күп сан-да бул- ган
быть- ся не да- По-лу-чить
рау- лар- нын,
тицет- но ,
75
Р
ттгт
-Ө“
1
г»
Их j
Эх !
Р
ныи
АПеопю тоаега±о
1
ат кур¬
как о- гонь. Прочь по-ии-нут
ч
I
мыи ул
ре- гун,
мыи ул.
тун.
т
Хо~ро- шо, ког-
$ Ъдд
"В~Л я
Җ-~И
жил-ке- нә
да твой конь
ЯХ-
рез-
шы,
ы ы/.
з
Е
гь! бе- дои,
ям- да сэи- гэ- не иөр-гәч.
я с то- бой.
Их, ша- ян син3
" ка- ва '
ЯП
76
кы- зы- кри 9
хитра ,
т
1 &
~7
27
3=
к нам сае-шит
г
кы-зы- кзи
г-#Г=
—
сы- лу- каи ?
ми-лыи друг,
ТАН- ?м
П
*' ямь- ле
веии - не-
кы- зы- каи
ми- лый друг
оу- лыр- сын ,
сул-де- на,
."Т--
. . Ю
Кем-нәр сө-яр, кем-нәр ко- чар син гү-зәл-не,
Нго те- бя по- лю-бит стра-стно и об-ни- мет,
сы- лу-
ми-лый друг.
$етрге + е ЫедсдЬего
- -■—-
-V |-.--г |;1п кы
жзи кил-гәч, кыз-аар куц-де
о по-осй, Серд-це де-ви-
77
*
—=
Хоһ до!- пс!Ц
и хит- ра?
£.
Их, ша- ян сон,
Ты лу- на- за
»..£* «ц ! .? Л Г
1
сом« з^прю
сы-лу яр..„
ее-ли друг.
кы-зы- кам! Кем-гә на- сыип
ми-лыи друг! и ко- му
бу- лыр-
суж-де- на,
кы- зы- каи?
ми- лый друг.
л 1-
ж-Е-"""
Кем-нәр сә-яр, еем- мэр ко - арр зәл-не, 'с/-— лу- кай,
Ито те- 6я по- лю- 6ит стра-ттно — об~ ни-мет. лли-лый друг,
1Җ
^4
■Җд
сы-лу- кай. Ни уи-лыи-сын,, е- гет- кәй?
ми-лый друг: Ты о ком гру- стишь,д/ки-гит?
уй- лап кү-
1ль те- бе
~1
3
78
е- рак- к а ? -
ча-лась враль.
»_/
-9
Ку- лыр- сыц,
суж-де- а?
~~1 Г . *■■ !* .
и ы ■
кы- зы-" каи
ми-лыи друг.
Кем-нәр сө- яр.
Ито не- 6я
-“±
• Кем- гз на- сыйп
И ко- му Н6/
I
р
син гү-зәл- не, сы-- лу-, кии ,
и об-ни- мег- ми-лыи друг?
кем-нәр но-чар
лю-6и7 снра-снно
ми-лыи друг-.
Ё J а
79
Егет күңле җилкенә
Яхшы ат күргәч!
Бар нужасы онтыла
Янда сөйгәне йөргәч.
Их, шаян син, кызыкай, кызыкай!
Кемгә насыйп булырсың, кызыкай?
Кемнәр сөяр, кемнәр кочар
Син гүзәлне, сылукай?
Кошлар күңле көр була
Ямьле җәй килгәч,
Кызлар күңле җилкенә
Сылу яр күргәч.
Их, шаян син, кызыкай, кызыкай!
Кемгә насыйп булырсың, кызыкай?
Кемнәр сөяр, кемнәр кочар
Син гүзәлне, сылукай?
Ни уйлыйсың, егеткәй?
Уйлап күзең уйнатма.
Китте мәллә сөйгән ярың
Ташлап сине еракка?
Их, шаян син, кызыкай, кызыкай?
Кемгә насыйп булырсың, кызыкай?
Кемнәр сөяр, кемнәр кочар
Син гүзәлне, сылукай?
Хорошо, когда твой конь
Резвый, как огонь.
Прочь покинут ты бедой,
Если милая с тобой.
Ты лукава и хитра, милый друг!
И кому ты суждена, милый друг?
Кто тебя полю&ит страстно
И обнимет,' милый друг?
Чайка с юга к нам спешит
Вешнею порой.
Сердце девичье стучит,
Если друг... друг с тобой.
Ты лукава и хитра, милый друг!
И кому ты суждена, милый друг?
Кто тебя полюбит страстно
И обнимет, милый друг?
Ты о ком грустишь, джигит?
Иль тебе кого-то жаль?
Может, девушка твоя
От тебя умчалась вдаль?
Ты лукава и хитра, милый друг!
И кому ты суждена, милый друг!
Кто тебя полюбит страстно
И обнимет, милый друг?
ГӨЛЙӨЗЕМНЕҢ ИКЕНЧЕ АРИЯСЕ
(Хор белән)
ВТОРАЯ АРИЯ ГУЛЬЮЗУМ С ХОРОМ
(из драмы Т. Гиззата «Наемщик»)
(Т. Гыйззәтнең «Наемщик» драмасыннан)
Таҗи Гыйззәт сүзләре
Слова Тази Гиззата
Перевод Рушана Хисамова
т
АПедотеНо •
—9
ры -
ро-
су- ла- ры
уы
МоЗегаЛо # = Гөливзем: I ульюзул*:
а*
ти -
изи-
гл
&
±.Во~
Ё*
80
-г—гФj-Г^
JЕ.2.I 1 1
. 1 Шйй
Г I J J» j |
г-ап 2— 1 1 ^1 ₽
ЧJу ™
ь.л— .
<
сай ж,ир -
&о ды
лэ- ре дил- дэ&- дер. /Jж öу- е- нын.
11- жа глу- оо- ни. все, вла- де- те¬
8 J-- У- "j—
— -—"Г~ Н J
гj -J J* J* J Iг~
а пте вг
Ж ~ Л
И П jг1 ~
.АД/ ~ __л Л 1 А —’ ——
г ж -
I ПГТ\ гтт
ц Жj т
% 1 . .._4.
-■С^J —д
j дj ж - л
J1Й-. . . АЙБ
вР” К— р М “*
«Р V
“ “ Г J7 Г •
б>-- —ö Ч-- Р- -■ >« 1 -Г- Т I
Jрд J-JЭ- - «I - I J J??:—3 „=^
тк- рд>~~—^ лэ ~ ре Jу мэ/к,- />ес- к&
11 М-454
81
£
JП
ё
$
ген,
стит,
Ян¬
Ес -
рэ-
грУ~
j
ша- фа- сын
р
/
■Һ4 ГГ’
ае- лэ//,
слад-киму
серд- це вдруг
/иас- сын,
^е- ду
9РУ
Зз
«Ү- ТӘ-
Вы - ше
рәт-
за~
^32
öал - дан,
V- те -
V
&-
öэт- тән.
в /ие- ду.
82
яс- ныи
үт- сен
пусть и
. ~
г ,.х, .ж
!■*■— -ж- ■■ —
п гр. г
го- мер öаи- лык
жизнь прой-дет, как
проч
11
ка
ни с ду- ши пе-
гыз ту- ты- рып,
не- е н^-ли-
Ц-—-
I ■
аи, бал-
ваи бо-
т ?
' >
лар-ны,
на-лы,
=^=
Т|д/л
день
~=
I ■?-■
I
С а - лы-
пол-
I
1 <1
£
01II1 цг I <
-
гл тж :
|ЬЭ СЛ
Г- г
д
дд
х
т »
Л-.
• •
J±
ренТ • • • ЬЯ
83
Г ө л й ө з е м:
Г ульюзум:
2. Иж буйлары карурман,
Яланнары җир җиләк,
Арслан кебек егетләр
Бу дөньяда бик сирәк.
Түрәләй!
Түрәләй!
Янса да йөрәгең
Кайгы-хәсрәттән,
Шифасын тапмассың
Балдан, ширбәттән.
Хор:
Күтәрик чынаяк, ай, бал белән,
Үтсен гомер байлык-мал белән.
Салыгыз тутырып, ай, балларны,
Еракка яңратыйк даннарны!
2. Много вдоль реки лесов,
Много на лугах цветов.
Только в этом мире редко
Нынче встретишь удальцов.
Эй, друзья!
Господа]
Если друг
Загрустит,
Сердце вдруг
Заболит,
Не ищи на беду
Утешенья в меду. ,
X о ,р:
Выше чашу, выше с медом сладким,
Пусть и жизнь пройдет, как ясный день.
Эй, полнее наливай бокалы,
Прочь гони с души печали тень!
ГӘРӘЙ БЕЛӘН ЗӨБӘРҖӘТ ДУЭТЫ
(Т. Гыйззәтнең «Наемщик» драмасыннан)
ДУЭТ ГЕРЕЯ И ЗЮБЕРДЖАТ
(из драмы Т. Гиззата «Наемщик»)
Таҗи Гыйззәт сүзләре Слова Тази Гиззата
Перевод Рушана Хисамова
Ап^амЛе соп
₽ -
2
<г 7 у
JУ-у -
J*
-Т^
- - * jл>
1-
j- - |
-А'"
—Ө
Т- - ■
г щ
■"*— —
Р J
— —
84
Звйарж,эт. Эюöерджат.
*
I
сЕ
не, яшь ба-
про-_&о-
Л9П• г _
г нои. Гәрәй:
I
Мин сә- яр-
чен -
көн и- гер¬
бу ~дем жиг
без бер- гә-
то - бой, род-
ИВ "
ГЛ
мен наз-лап си-
ках, в по- це-лу-
Бергә: öместе:
85
Зө<эрр^әт.
Эюберд/кат.
У7*™
у Гу-jГ
% I I
С ин, с эи-
На-всег¬
г
нын.
ЗЕх
■9*
ры (зез-не
те го- ло-
<
I
жт
быз сыз-лып тан¬
дем зо- ри а-
*—~
быз сыз-лып таң-
дем зо- ри
□ ергә: Вместе:
9
бак- ча - лар -
бу- дет петь
Ь К
^ЗЁ±jГ
бак- ча- лар-
Бу- дет петь
♦
ат- ка- нын,
лы- е в са- ду.
в
нар ат- ка- нын.
вса-ду.
да жри кош-ла -
налл на рас-све¬
к
ры оез~не
го-ло-
да жри кош- ла¬
нам на рас- све-
86
ман¬
си ~
9?
Син, сөи- гә ;
Мы сто- бой
нем, ян-да
на- ве- ки
тап, по-ңа-
стый со о- вей.
1 I
мак¬
си-
иул-
вме-
йул-
вме-
тап мо- ча¬
стый со- ло-
Син, сөи- га -
Мы сто- ооИ
нем, ян-да
на - ве- ни
сан,
сте,
X
сац ,
сте
тар дәнь-
неж- ный
тар дэнь-
нем- ный
с ы
9У~
—9-
I
I
сы
9У-
ни- н,ъ-
ши ми¬
ни- ңә-
ши мо-
о
Г© ТИ
—
К JК
JС вл
нп ; ? ПГ
1Л.У 1 — —“Т“ 4 М
* ер. 7
ей. ,
—, — —
JС« »
VI — ” 9 Т = >
КО -I 1 Г П
А1/ ~Г 1 — М
Л ,
г
1 К. Ьт
к jда. V др
9 0 9
г
I ДД2 * 9
) г -
) о.
j сЫпъсп. J
-Л
1
м
-'"Г’
1 к
I ~л* —»•• — щ ♦/ X
—
х -
V 7——П ■* Ж 7 -р
- I — р
87
Зөбәрҗәт:
Күгәрчендәй без гөрләшеп
Көн итәрбез бергәләп.
Гәрәй:
Мин сөярмен назлап сине,
Яшь баладай иркәләп.
Бергә:
һәр көн бергә каршыларбыз
Сызлып таңнар атканын.
Зөбәрҗәт:
Син, сөйгәнем, янда булсаң,
Сизмәм нужа басканын.
Бергә:
Бакчаларда җәй кошлары
Безне мактап моңаер.
Син, сөйгәнем, янда булсаң,
Тар дөньясы киңәер.
Зюберджат:
Словно голуби, воркуя,
Будем жить с тобой, родной.
Г е р е й:
В нежных ласках, в поцелуях
Проведем весь век земной.
Вместе:
Каждый день встречать мы будем
Зори алые в саду.
Зюберджат:
Навсегда мы позабудем
Слезы, горе и беду.
Вместе:
Будет петь нам на рассвете
Голосистый соловей.
Мы с тобой навеки вместе,
Нежный друг души моей.
ГӘРӘЙ АРИЯСЕ
(Т. Гыйззәтнең «Наемщик» драмасыннан)
АРИЯ ГЕРЕЯ
(из драмы Т. Гиззата «Наемщик»)
Таҗи Гыйззәт сүзләре Слова Тази Гиззата
Перевод Юрия Лопатина
88
РтИ №0580
*
ге-
вспых- ну
• ат п п
Г
оа- ман
12 М-454
89
эк- реп
ти - х и /и
Г
Росо шено
да- сием,
час~ гой
Я- рыц
слов- но
jО •
1
з
а тешро
ген -
мо-
3
I
3
лым
Т^/ — май
СиН ,
чек,
т
з
гө- лем
лак ко-
Ден, син,
коль- чик,
н,е~
лем
зве-
ну-
нишь
90
2. Кара, нинди йомшак җилләр исеп,
Бит-күзләрне сыйпап иркәли...
Сайрый кошлар монда,
Сайрый сандугачлар,
Сайрый тургай моңлап иртәли.
\ Алым идең син,
Гөлем идең син,
Килдем сиңа иртән,
Кайда соң син, иркәм?
, Ашкынам күрергә,
Эч серемне сөйләп бирергә.
91
БАТЫРҖАН БЕЛӘН ГӨЛ ЙӨЗЕМ ДУЭТЫ ДУЭТ БАТЫРЖАНА И ГУЛЬЮЗУМ
(Т. Гыйззәтнең «Наемщик» драмасыннан) (из драмы Т. Гиззата «Наемщик»)
Таҗи Гыйззәт сүзләре Слова Таза. Гиззата
АпДа.пҺгиО J = ?6-вй- Перевод Вячеслава Лопатина
л? >н -
лу-
г
Жан- ки- сә -
до- ро- га- я,
сөи- нищ¬
ие скры- &а-
Г
5
8*
&
Сай-
как 7
кал -
ко-
ра¬
1М
92
- Телиезем: Гульюзум:
Л
ней,
ЩJ-
//а.
■ыи •
уз -
дез ые-
р
)
ех п
, < -р .я—>
лэ ~
лю-
Кен - дез,
пес- ней
~
нЫ
нын.
ня г
й Л
хуу - дын сии.
неж- ней
Ку- ңел - яз- еы
дни раз- лу- ки,
I
±
Е2
|—т
-*—г
■£I
ТУР КОШ-
чаль-неи,
£
I
* 4- *
ТЕ^
J
1
-ь_
J
ф /-«Xе —I О Д ЛХ£
ки- еен төш- тә, У- за - га - ным
со- но- ььи- ной ты зву- чал в д—-
1
93
1РГ
г Бергә: Вместе:
~ы- ' ’
син бул - дың. На¬
- ше лло- •
о
±
-3-
=?
Г
рым - ны
то- бой же-
мер сө- рер-
ГО 7 ЧТО - бы л
о
-J> ГЪ~г • *.»—
бул- дын, син.
мо- ей.
Г*1 I
3=
7-
+
*
$-> ГJ- Ц
ЯЗ -
Е
р.лр то-
сын
и-
сыйп и -
нас од-
>-■ Г е II О"3
-4-
Ж
I "1 >
4--*--
—г
====
та- 'гын бер кат. к-- рер- .га:
лань- толь- ко о вме- сте оыть
д*
Г1.
■
а
день - я -
рас- (вто¬
сын -
да ,
ни и
с»- рер- гә:
оы лю- оить'
94
Б атырҗ а н:
Батыр жан:
Сөйлә, сөйлә, җанкисәгем,
Сөйлә нишләп торганың.
Сөйлә берсен калдырмыйча,
КөНең ничек узганын.
Гөлйөзем:
Күңелкәем түрләренә
Матур коштай кундың син.
Көндез истә, кичен төштә,
Уйлаганым булдың син.
Бергә:
Насыйп икән син ярымны
Тагын бер кат күрергә;
Язсын иде дөньясында
Бергә гомер сөрергә!
Ты скажи мне, дорогая,
Не скрывая, не тая,
Как, разлуку коротая,
Ты жила здесь без меня?
Гульюзум:
В дни разлуки, мой любимый,
То печальней, то нежней —
Песней дивной, соловьиной
Ты звучал в душе моей.
Вместе:
В нас одно с тобой желанье:
Только б вместе, вместе быть.
Нет преград и расстояний
Для того, чтобы любить!
БАТЫРҖАН ■ ҖЫРЫ
(Т. Гыйззәтнең «Наемщик» драмасыннан)
Таҗи Гыйззәт сүзләре
ПЕСНЯ БАТЫРЖАНА
(из драмы Т. Гиззата «Наемщик»)
Слова Тази Гиззата
Перевод Юрия Лопатина
95
рсм, сау
.•/ - лес
ту
V \ > I' 1'1
■ ' ’
ып үс-кән җи-
про-щай на- ве-
"jÿ~г* П"Р
л-сын-нар
по- и
г
г
I
5
—җз
±
■л
*-- * .-А =£=
ь* п 1/
ту-
г
г г
öул-сын-нар пе¬
не- сил я тра-
вы
1
лю-боОь ОС-
-?•
на¬
га-
. о-
рым,
вил
тот-
сла-
I
кан
I
л
Хоть
г=
тан.
все
'ин¬
ета-
Л
неиьь
раб- но
ЙД
г.: > ♦
Зу/1' ин-
не-здеш-
нт
1
I
13 М-454
97
I
к
Бе
I
1
I 5/. На&а/таау өчен,. Фая /ъоёпооренаа&у 2.ЖәаилъМъЛоу эчее,.Уля окоьъааиия.
~Р~
98
Б аты рҗан:
Рәхмәт сезгә, дуслар, рәхмәт, авылдашлар,
Сау булыгыз инде, хәзер мин китәм.
Әкрен искән йомшак җәйге җилләр белән'
Җибәрергә сезгә сәлам вәгъдә итәм.
Хор:
Сау бул инде, сау бул инде,
Син китәсең мәңгегә.
Безнең хәлне, безнең хәлне
Белер инде кем генә?
Б а т ы р ж а н:
Вам, односельчане,
Кланяюсь за ласку,
С летними ветрами
Передам привет.
И не потускнеет
В памяти с годами
Над родимым краем
Негасимый свет.
Хор:
Вспоминай нас на чужбине,
Как дружили, как росли.
Край родимый, край любимый
Запах трав и звон косы.
ГӨЛЙӨЗЕМНЕҢ СОҢГЫ АРИЯСЕ
(Т. Гыйззәтнең «Наемщик» драмасыннан)
ПОСЛЕДНЯЯ АРИЯ ГУЛЬЮЗУМ
(из драмы Т. Гиззата «Наемщик»)
Таэуи Гыйззәт сүзләре
Слова Тази Гиззата
Перевод Юрия Лопатина
АпНапИпо J
1
99
Г-5-17-К "Г" ■
• и 1-И - ”
1 “
я—
• «И и ..
ИГ
•>
- 1- ■1 о
-Г5~'1
1 +А"^1-Л
А 1
/ »№ •/ -И*
» ГТ
.ггт
-—-г~
1 1
• • 1
■ ж и*
ЛЖТ ВТ-
С--
С »
1 |Г“ Г,
■ -
* .
г— ■* ■
• -
л**
тт?— ■== 1
₽—ж-
А . №.
1»
’— р“
. « ■
5 **•*>
—~—>т"Я
'Ип£ —
ь-» 1
с/**
1
?
1 -ЖП — £=
Г^~П"П
1 *?-1 Ь. ьор ҺИ
. < > | .
: * Iе ; -
. ..5
• “ 1
| - А*
Г5 г
V * 1/ 17 1 1 1
г-* !
• •
ки
4
X.
£-
чы¬
0—±
I I
ж
и
</ и- $ел<
не- тер- пень- я...
НО¬
гар
и-
ТО р- пень-
дем
шо-
я...
Толь-
гич—
мырт чэ- ча¬
ко, вид- но»
мырт Чд-
ко, вид¬
ча-
но
»
3=2
2
т
т
ге
на
&е -
чен;
О'. --
юо
раз-
Юк
У-
шул
ве-
етз ө- чен.
хо судь - бу.
3
ж
зең
горь- ка-
=2“
яз- мыш
чи- ла9
лу-
тар- тып ал- ды
не у- ви- хку
Ж . ж
•Е
Я-
е-
ним- нан.
га вновь
Күр - мә— ин - де,
Ох ты, гааь- ка¬
4
♦
Г
^7=3
күр- мәлл цн- де.
я Уудь- би- на! их
2. Былбыл булсам, бакчаларда
Бер агач сайлар идем.
Шул агачта аны мактап,
Иртә-кич сайрар идем.
Юк шул инде, юк шул инде,
Ул китә бик еракка.
Үз иркеннән, үз иркеннән
Төште корган тозакка.
I * jД|
ңа-
ЛНО
101
ЗИФАБАНУ АРИЯСЕ
(К. Тинчуринның «Ил» мелодрамасыннан)
АРИЯ ЗИФАБАНУ
(из драмы К. Тинчурина «Родина»)
Кәрим Тинчурин сүзләре
Слова Карима Тинчурина
Перевод Рушана Хисамова
Мо&егайо сапЬОЫе <
уург ц I г ■ нД,= ГП j .л вө
* җыр-лә- са, ши- ф, бу- ла аө- рә- ге- мә —
102
ю.
Т
на -
га
Моң- ла¬
От- то-
мыһ
я
2
м 9 дәрт- ле
но, в
е
о
каш- чык- таи
у- не-
моң - лан - сал.
грусть мо-
«
2
*
ё
дәрт- ле
лишь то -
моң -
от-
ба-
сну -
ва¬
го¬
гЛ
£
мын 9 аһ 9 я -
я лишь го-
на-
рьо-
д
а
е
1
€
1
дул- гак-
ей пе-
га;
чаль;
А
Нй
в
1
мьнн күң-
ю,. ■ ду-
/и ә ут
ше ко-
■
СамЬаДйТе е$рг姧1уо
"-г
9 ч> -jк-
"2м
-Г—?
—5Г—-■•
—'
>
' *-» А
—=
ЯР 1 ■
• 1
1 1
-
*
( »
г
-и-
• /
-н=
га.
жаль.
ган-
то
тул¬
га-
103
Я- на күк- рак} үк--си наэ ив-рәк-кәи,
Грудь го- рит, сгу- сти-лась не-по-го-да,
о О и
"JЛЛ ,
1
еыи
мен¬
ку -
той
яр- сыи гәл- дэи.
стрем- люеь.
*
яр¬
и
4-^-Л- -« -X
~J»Тп Д ж 4--=-*^
к. Н > * » * ... <г 1 > и
1? J ' ж *
•ГК к лй “
Т Т К 37 Ж Г
ÿ—4-J—и-Jц
г==/- Р - ; ;
,Г~ 1ЫИ—’ Г I >
пи- еон, мин и- рек-ле кош т у - гел 9
Дай- те крыли- я, дай- мне сво- бо- ду,
Л и и Те-
■ |,Н1
- д Һе
-|J -
J ™ - ь-*
Тг» Ч
«
В I
'.у к зJв
■ *
Г. ’
№
' * 10
гя V '1 > К г . . » Я »
.1
Г
и л
~5
j. В Т?":2
и е”... » а 1 —
М-. 17 —
7 Һ 1 ————
J И; 1
^-1'Г у
тот- кын
пти-
Р Р Р.4 Гр
цел.
в не- бе- са. взо- вьюсь.
^^4
Ак ка-
Друг т^/ мои,
ка¬
ро-
елт ,
гой,
тГ Щи, 2ПО88О
Г - ‘
■
т
еа-
һәр
от-
тан,
че-
к-
я
плачь:
ма
плачь у
твн- бо¬
на цве-
мер- за- я-лар, тен- 6о-
че- го
Ъ-н
ек- лар
гоч- ни
- 7 '" -г I » ■ I ■ г
»
го-
От-
1
чы- ла-
горь- но
на,,
льёшь?
(,Ы-
ты
ла¬
не
а ьетро
\•■ '
ек - лар 9
слез- ни
-Я
Ап, щы- ла- ма,
Ах плачь же
мон,
друг
*/>а,
мои у
ж,ы-
гы
/2 -
не
I.
14 М-454
105
=j==рГ J т я
иг о и
_ миэ». .... г . .у,1 . |
ж,ыр- лыи (и)м дип нс,ы- ла- ма.
но не плачь ты, но не плачь.
Аккаенның күкрәгенә
Сөялеп җырласам,
Шифа була йөрәгемә —
Кошчыктай моңлансам.
Моңланамын дәртле бала,
Дәртле бала булганга;
Моңланамын, аһ, янамын
Күңлемә ут тулганга.
Яна күкрәк, үкси наз йөрәккәй,
Ярсый күңел, ярсый гөлдәй.
Нигә соң мин ирекле кош түгел,
Нигә тоткын назлы бу күңел?
Аккаен,
Дускаем,
һәр таң саен аккаенга,
Ай, сарыла, җырлаганда,
Гомер-заялар,
Төенбоеклар, төнбоеклар чылана.
Аһ, җылама, моң бала,
Җылама, җылама;
Җырлыйм дип җылама,
Җырлыйм дип җылама.
Если я, обняв березку,
Соловьем запою,
То из сердца эта песня
Унесет грусть мою.
Оттого я лишь тоскую,
Что в душе моей печаль;
Оттого я лишь горюю,
Что душе кого-то жаль.
Грудь горит, сгустилась непогода,
И мечтой куда-то я стремлюсь.
Дайте крылья, дайте мне свободу,
Я, как птица, в небеса взовьюсь.
Друг ты мой,
Дорогой,
Отчего, обняв березку,
Плачешь ты, когда поешь?
Отчего свои ты слезки
На цветочки горько льешь?
Ах, не плачь же, друг ты мой,
Ты не плачь, ты не плачь;
Лучше песенку запой,
Но не плачь ты, но не плачь.
106
САНДУГАЧ
(К. Тинчуринның «Ил» мелодрамасыннан)
СОЛОВЕЙ
(из драмы К. Тинчурина «Родина»)
Кәрим Тинчурин сүзләре
Слова Карима Тинчурина
Перевод Рушана Хисамова
АПесгго то&ега1о J
О
-ЧЛ АЛЛА/АЛЛ ,
л
8-*
в
а
В
ЕГХГ
-
ЛЕ-*
чы
бу- ает
тп
кис- лои,
■ р ур-^-!. . [■> ~ ;
үз вак-тын-уа.9 үз вак-тын-да
ес-ли ра- но зем-ля- нич- ку
шул. Җәи-ге җил~ләр яшь иә-рәк-кә
вәть. Да- мв веш-нии ве- гер сера-це
107
1
еөи- тән я - рын,
ес- ли ми-лый
каш уи- на- тып
за- хо- чет
Е
це -
4
5
фа
со-
оу -
гре -
Эәш-
ЛО-
»
п
Сан-ду- гач
Со- ло- вей у
ЙЙ1
оү-
пой неж-
ген.
ней.
, ген.
пой нен- ней.
108
2. Киң яланның хәбәрче ак күбәләге
Сиңа, бәгърем, сәламемне ирештерсен.
Аккаенның җиләс, салкын күләгәсе
Бүген безне күрештерсен, сөендерсен.
Сандугач, карлыгач,
Күңлем ач син бүген.
3. Кузгалаклар, аксыргаклар айкый-айкый,
Тырыс тутрып җиләк җыям ярлар өчен;
Җиткәннәрен, пешкәннәрен, сайлый-
сайлый,
Тырыс тутрып булыр микән ярлар өчен?
Сандугач, карлыгач,
Күңлем ач син бүген.
2. Вестник счастья — мотылек с лесной
полянки
Передаст тебе привет пусть нежный мой.
А березонька, укрыв нас тенью хладной,
Пусть мне даст восторг свидания с тобой.
Соловей, соловей,
В эту ночь пой нежней.
3. Я пройдусь по всем полянкам
с кузовочком.
Земляничку для родного буду брать.
Земляничкой самой крупной, самой
спелой
Буду милого сегодня угощать.
Соловей, соловей,
В эту ночь пой нежней.
АЛ ЧӘЧӘКЛӘР
(К. Тинчуринның «Ил» мелодрамасыннан
хор)
АЛЫЕ ЦВЕТЫ
(хоровая песня из драмы К. Тинчурина
«Родина»)
Кәрим Тинчурин сүзләре
Слова Карима Тинчурина
Перевод Рушана Хисамова
I
АИе^’тейо J =
И '^8
™ 4.Дл чэк- лер
1.А- лых иве- ти-
-■
ч .
сы - лу е-
слов-но серд- и,е
зэ- гг,
кое нр& - са,
а
ког- да
и | I и * и
рэ- ге,
мо- лод - ца.
лап ж^и- лек
веса ма-
109
I
«
гь/ң - ла -
I
*
I
1
о
тук-
вас
ж,ыа- ган¬
ну
ел - маи - са ,
ми- лый друг
9
х_
I
I
х_
9
гыз!
рать.
г
„Каи/ си- кер- теп,
п э- тот м.иг мои
I
9
*
I
И
J5
ал гөл - ләр
яр- нцй свет
X
т
т
сөм- бел- ләр
все льет,
J !
на.
льет.
по
Жир җи- лә- ге
Я - гре-
лишь
■л
42Т-
иа - ран- лар шат куз- лар - дэн>
цс- луй тво- ей лю- би- мои
яшь
По¬
а- ла,
куе - т<а х .
КӨЧ
на
а¬
ус-
ла.
тах.
2, Сайрар микән сандугач, уйнар микән
карлыгач,
һава ярып күкрәп болыт килгәндә?..
Кара урман!
Каһарман, кара урман,
Карлыгачкай уйнаса, сандугачкай
сайраса,
Ил ямьнәре басулар, чалулар шатлана
Җырлый-җырлый җиләк сайлап
җыйганда,
Ай, кызлар, йолдызлар, ай, кызлар.
3, Ялан күрке җир җиләк,
Гөлләр күрке күбәләк;
Оча күңел былбыл коштай талпынып,
Торма, матур, торма читтә ятсынып.
Җырлый-җырлый яшь үләнне чапканда
Ил өчен .
4. Үткен чалгы бизәге, батыр егет беләге,
Киң болынны буйлап печән чабабыз,
Ай, кызлар,
Егетләр, ил өчен!
Гөлләр күрке күбәләкләр очканда,
Оча күңел ирекле кошчыктай талпынып;
Торма, матур, торма читтә ятсынып,
Дөнья күрке безнең кулда, туганнар,
Яңгырасын, шыңгырасын урманнар!
111
ЧАЛГЫЧЫЛАР ҖЫРЫ
(К- Тинчуринның «Ил» мелодрамасыннан)
Карим Тинчурин сүзләре
ПЕСНЯ КОСАРЕЙ
(из драмы К. Тинчурина «Родина»)
Слова Карима Тинчурина
Перевод Рушана Хисамова
МойегаЬо ===б
Юаучы. Запевала.
шр
ген-
чал -
них
гав
г
нын,
ЛЭН
ле-
вал
г
т
ра¬
нен
сдав-
иэ -
ҮТ-
за
9РУ’
НӘН
гы ,
п ор
вмиг.
на- зыр
бер-
мир- но
Ост- ру-
сМ -
эш¬
ле-
ҺО
МЛ 'ПЪО&бО
112
’ к* » 1
—•—-J 1
к^
ТИГР Г7» *
л—а—г—» з 1
'1 .
4
ГУ
0 Г ! . 0 1 Т?
"1 1
о
0
Хи
че
бер
карт
и-
ген¬
че-
гэ
шул
ти- мер- дэн
тып
як-
ты
кин
но¬
лын -
НЫ Л
жыр-
ла- тан- нар
ней,
9°-
Ныл
е-
го
сме-
ло '
и
пу- стил име¬
га
о-
ни ,
по-
НУТ
9Ругн-
НОу
и
нам э - ту
: Jj • г—J—:
——и—=г4—
......
=т=
и
П
— * *
I * JХJ
—Б Ь
<—
-Ч-£-
4
8 ,..-==j
й J ьJ
—™-в :
*- —-й-
> IX Г
1
1
3
гы
лар
зо тот- час
по- слу- шать
3
£
1
том мир
Г
I
И1
jj2j
е!
Л'УР-
9ас
15 М-454
113
чал¬
а¬
ле-
песню
я¬
шу-
в де¬
ну ж-
3
кыт- мыи
не ттра- шит
не шул
се- но-
’сап аир -
шы ж,ыр -
гэн,
ны.
ло.
но,
не - чан өс - те и
кос ни - на- кои.
-в-
Е
Г
нең
пом-
эш- не,
нит люд- скои.
/Ж/
прочь, враг,
КУР-
страш-■ на- я
Ки- зән-ган- да
Ес-ли ты, дж^-гитвзяв но- су,
-— ~ 3
чүп кал-ма- сын
за- мах-нул-ся
~ ~ зэн ко- лач
Ши- ре взмах, ко- си под ко- рень, ну е-ще ё-
3 - 3
Лт.пгҺ
—уг" —~ ~рj- *
без ко¬
Мы — си-
рыч,
оез- нең
Месть на- ша
д
-с
без - да көч,
/и ы — к ре- пость,
ту- ты- рьш.
ще сме- ‘
чын ,
строи-
җан
. сД
дош -- ман\
скрои- ся '
114
кан у кан¬
кан-
жизнь и кповь сво- ю
Ил Ө- чен
За от-чиз- ну
җир ө- чен
мы го- то- вы
как? кан- га кан
ну мы го-го- вы
' мәл гел җан,
жизнь и кровь сво-то от- дать.
Юлаучы:
3. Чалгы белән әлеге карт игенче,
Ал таң белән торып, ул иңгәнче,
Кеше өчен эшләп ач көенчә,
Буш көенчә җәй-көз, кыш буенча,
Эшләгәннәр, һаман эшләгәннәр.
Бәйрәм көнен алар күрмәгәннәр,
Эш хакларын ала белмәгәннәр,
Эшләгәннәр, һаман эшләгәннәр.
Барысы б е р г ә:
Куркытмый безне, шул, печән өсте, их!
Аңлар җир йөзе безнең ул эшне, их!
Кизәнгәндә кизән, егет, чүп калмасын
утырып,
Буй башына күп калмаган, кизән колач
тутырып.
Без корыч, бездә көч, бездә чын җан,
Безнең үч куркыныч, юл бир, дошман!
Ил өчен, җир өчен жәл түгел җан,
Канга кан, канга кан, канга кан, канга кан!.,
115
КАНДЫР ТУРЫНДА ҖЫР
(К. Тинчуринның «Кандыр буе»
пьесасыннан)
Кәрим Тинчурин сүзләре
Слова Карима Тинчурина
Перевод Рушана Хисамова
0а
но
җыр-ла- сы
ших
рур- ман?
лес дре- му- чии.
I
МоДегаЛо
Кан - дыр бу¬
кв, к ка н~
ка¬
мне -
җ&н-лек-кәи-ләр о- ,
ПО.3-НЫХ там зве-реи
ж
җыр-лар шун-да ту- ган, шун-
неж-ны-е со-зву- чья - слов-
ПЕСНЯ О КАНДРЕ
(из пьесы К. Тинчурина «На Кандре»)
ж
сы;
пт и и..
ту- ган кан-дыр чиш-мэ-се.
от- блеск го-лу- бых зар-нии,.
116
АнНаиЬе •
1
г
МоJе гаЛо J=8^
пан- дыр
Как- то
*;..уГ
иө-зепоуи-ла-ган- да
пал-ся вреч-ке Иан - дре. На сре- ди-
Кандыр буе, ай, карурман,
Киек җәнлеккәйләр оясы;
Без җырласы җырлар шунда туган,
Шунда туган Кандыр чишмәсе.
Кандыр иңен йөзеп буйлаганда ,
Уртасына басып тын алдым.
Иңнән иңгә сине айкаганда,
Синең өчен, Кандыр, оялдым.
Как на Кандре лес дремучий!
Много разных там зверей и птиц.
Песен наших нежные созвучья —
Словно отблеск голубых зарниц.
Как-то я купался в речке Кандре,
На средине речки встав, сказал:
«Как мелка ты, ах, речонка Кандра!
Кто малюткою тебя создал?»
117
ГӨЛӘНДӘМ АРИЯСЕ
(К. Тинчуринның «Кандыр буе»
пьесасыннан)
.Кәрим Тинчурин сүзләре
АРИЯ ГУЛЯНДАМ
(из пьесы К. Тинчурина «На Кандре»)
Слова Карима Тинчурина
Перевод Рушана Хисамова
±
* У 11 ’ J
- , . I -ДЕ» '
Аи^аиЪе е мялаяюбо
з~и&-тыр е-гет җиң сыз-га-.чып эш-лә-гән- дә,
'1-Е-сли па-р&нь на оа.-до~ те слов-но пла-мень,
Эш мәй- да-ны да-в^ыл Ду-лып
а-рап тик то-рыр-мы?
рав-но-оуш-ным тут не Иу-дет аа- же 'ка-мень.
.Ж„ Д. .
, .--к .
—j-—тjг~ ~зг
т~—~А: ■
(; 14 Г' > 1
“—гт——Н ... ■ н
а~~—
2
й=
—^—1—^ # ~ J
Г&р-Л&-ГӘН-
лак по-сиоот-
на.- мус- лы кыз
не у- уер- жит- ся9 в ра- До- те
116
« * 14
АПеоиро Л1йо
■а?-К-
-—т
I
г
А
Л
&
3 > J'
ка- ла-лыр-
Сним по- спо-
Уа-.-т.-<-.-<1 . -Т- - -
Аһ! Сәр-вәр, Җәү-Һвр, Гел- ж,а.- мал,
^Дх! Сар-вар, Джау-хар, Гюль-джа- мал,
I ~
' — "- -
X X -гj
3
1
л
±
I
_! — .
тj' —к / —
— к _
-■•? ■- " -Х-— - ,
! I |- . 1 . .. . . -—;—г__=
Лә- ят, бэ-нат, Шэм-се- руи,
Ла- ят, 6а- нат, Шам-си-руй,
1ЛJ
Е
I
Её
j ; I
• ■
л Гөл - сем , дус-тым > М иң- к а -мал
Гуль - сум,друг мои Мин- на - мал
* Гвл-рау- шан,
Гуль-рау-шан,
з
ЗЕ
♦
~&г
Пел- ми, Нур-га- ян*
Глл-мн Нур - га- ян.
119
J-J / гиЬоФ
♦
Гөл-җи- һан
I
дар-
ме-
* ф
&
!
I
ник- ка я -
ни- ты- е
(Ъ
А
я»
у-
зна -
/ АПе^что
V
/
ЗЫЛ-
ЗРУ~
ган.
эья.
ё
Ви - Фи¬
би- ои-
нур а- хи-рэт, син ма- тур,
нур, ты, кандень, хо- ра- ша.
«
гым 9 син
пла- мя
зем.
ша.
Ай - сы-лу -
ап -
слов- но
уң - ган, Миң-сы-лу мак-тау- лы дан тот- кан.
всег- да, Мин-сы-лу ге- ро- ня ту-уа.
120
Аһ\
Ах!
ник!
ет- ся грудь.
г АПсхгго
чит- се- неп, я^-сы-нып тор-мь--
Тан возь- мем-ся за. ра-дост-ныи труд.
ду - лы-ек ман- тау-лы
Пусть друж- не-
=3=
жизнь $ы-
кү-рер-
лег-
У- ре/п- нар- га
Раз- иу- чить не
16 М-454
121
росо а росо
Ее
УҢ-
смо~ гут
I
Дер¬
еве -
2. Сылу кызлар җиң сызганып эшләгәндә,
Батыр егет читтә карап тик торырмы?
Эш мәйданы давыл булып гөрләгәндә,
Намуслы ир эштән читтә калалырмы?
Аһ! Гали, Вәли, Сөләйман,
Әһли, Дәүли, Тимерҗан,
Мифтах, Минһаҗ, Гыйльметдин!
Аһ! Кави, Каюм, Котбетдин,
Хәйри, Бәдри, Батырҗан,
Локман, Госман, Хәкимҗан!
Аһ! Закир, Зариф, Фазылҗан —
Ударникка язылган.
Хәрамша акыллым, син батыр,
Дәүләтша сөеклем, син матур,
Тимербай сабанда да дан алган,
Миңлебай мәйданда танылган.
Читсенеп, ятсынып тормыек,
Булыек мактаулы ударник.
Күмәк эштә уңгай бергә-бергә.
Бергә кердек шулай көн күрергә.
Үремнәргә уңгай бергә-бергә,
Без дә, сез дә шулай...
Гомергә.
2. Если девушка в работе словно пламень,
Равнодушным тут не будет даже камень.
И любой джигит на труд ее посмотрит —
Не удержится, в работе с ней поспорит.
Ах!
Гали, Вали, Сулейман,
Ахли, Даули, Тимерджан,
Мифтах, Минхадж, Гайнутдин,
Кави, Каюм, Котбетдин!
Ах!
Хайри, Бадри, Батыржан,
Лукман, Усман, Хакимджан.
Ах!
Закир, Зариф и Аббас,
Все ударники у нас.
Хорамша, дорогой, ты герой.
Даулетша, как пригож ты собой.
Тимербай отличился в труде.
Минлебай •— на майдане в борьбе.
Так возьмемся за радостный труд —
Пусть дружнее вздымается грудь!
Ах!
В жизни и в работе будем вместе,
Чтобы наша жизнь была легка.
Разлучить не смогут нас на свете,
Мы отныне вместе
На века!
122
V
ФӘРИДӘ АРИЯСЕ
(К. Тинчурйнның «Кандыр буе»
пьесасыннан)
Кәрим Тинчурин сүзләре
АРИЯ ФАРИДЫ
(из пьесы К. Тинчурина «На Кандре»)
Слова Карима Тинчурина
Перевод Рушана Хисамова
Темэро <11 таал’ейь Һ
к.
Ман-
ког-
аи,
тит
дыр-
№
в
-Я-
ньщ ,
шу-
1,Са(р
1.В миг,
сок- реп- сик- реп
вол- Иан-дры свет- ла-
авj в
— 1ь» л в
4 £.1
:~
9)
& к
ж • ~
ж » О? 2 ЛД
/ ГТ У
г— -4'.—.1
7
хи/
' » Л
. ■
4
в
1П
>» ~ ~
-ТҮ . •
-J•
■ ■
;■—
! 1
* л • ! ... .
■ д Ж
• *
Ш тг
ж 1
ш ... Г 1
1 J 1 V /
/ • /
». 1 в
а)
< 9
1 1 ■ —-
•
1 1
ак кан - да,
я во- да
- Л
V
3
г
9
123
£
1
г I 'Г:
л
' и <
<л- дын- гы - лар
ког- , да
ж,иң сыз~ га- нып
дут гс- ро- и
те- -;» гп» « г
Г
■
и^ь>р- л&.л орр—— тон - да.,
Слав- нои —— - лли- и тру- да,
|^|В|
Ку шымгА, Припев. л Ьтро
124
&Ч--М
■Рг-
•/ ’ ' г
шау- ла-сын,
за- бур-лит!
та—Д-
4
'^0-
£
ял- кау, кит юл- дан,
Ло- дьрь,прочь с пу-ти,
J-
у- рын Үби-лә- мә!
с на- мине шу-ти!
ргр
ЭЙрН
-Д-
я
р
Ә///. тз и:,!, ик/к'-
Эш- та чы- нык-
Ар- ми- и гру-
И|
Ж
слав- ны- е бой-
р *-|
«На 4 ■. . | =
Я^j
■<*
■д ‘ ,3
^Т——-а—ж
;J7-—
J Д» =Е
Е
2
■-
♦
Е
*■
нан
/3
й"^~
тг Э*””
у:
ф * I
ЗИН
:е
л -
ж
ёЦ1
Ж^=ÿЖ
±зж
»■
>
»^~' у р
би- ре-гез май¬
мы и - дем сю-
ШУ
жн=н
Р—►
Р^—.-
Л 7^- Д
*
ХЬ-Д. •
&_
¥
Дл
р^ _
аJ Е
р
Я'
!
жи
4^ 4
125
2. Кандыр буе яшел чирәм
Кояшта җем-җем итә.
Ялкаулансаң, егет, сөймәм
Кызлар булганны сөя.
Дөнья яңрасын,
Сулар шауласын,
Ялкау, кит юлдан,
Урын биләмә!
Эшкә чыныккан
Батырлар килә,
Батырлар килә,
Бирегез мәйдан!
2. В миг,, когда цветут весною
Кандры нежные цветы
И когда влюблюсь в героя,-
О котором все мечты,
Пусть мир звенит,
Океан забурлит!
Лодырь, прочь с пути,
С нами не шути!
Армии труда
Славные бойцы,
Славные бойцы,
Мы идем сюда!
ФӘРИДӘНЕҢ БЕРЕНЧЕ ҖЫРЫ
(К. Тинчуринның «Кандыр буе»
пьесасыннан)
Кәрим Тинчурин сүзләре
ПЕРВАЯ ПЕСНЯ ФАРИДЫ
(из пьесы К. Тинчурина «На Кандре»)
Слова Карима. Тинчурина
Перевод Рушана Хисамова
АпйапЬе сал1ЬаJЫ1е J = 76
126
127
128
2. Урал тауларының ташы төсле,
Кырыс йөрәкле син булма.
«Кызыл йолдыз» кызын онытма!
«Кызыл йолдыз» кызын онытма!
3. Йомшак саф җилдәй үтеп киттең.
Үтеп киттең, үтеп киттең син сузылып,
Яңгырлар көткән кырлар төсле,
Калдым өзлеп, калдым өзлеп.
4. Үпкәм юк сиңа, эшче егет,
Уңыш телим һәр эшеңдә!
Бер теләгем бар: тот исеңдә!
Бер теләгем бар: тот исеңдә!
2. Сердцем, как камень Урала, не будь.
Камень уральский дик и суров.
Друга из «Красной звезды» не забудь.
В сердце своем храни ты любовь.
3. Легкий, как ветер, умчался ты вдаль.
Буря следы твои замела.
Разве ничуть тебе милой не жаль,
Разве любовь уже отцвела?
4. Я не сержусь на тебя, дорогой,
Счастья желаю в жизни тебе.
Нет, не найдешь на земле ты другой,
Верной, как я, подруги себе.
ФӘРИДӘНЕҢ ИКЕНЧЕ ҖЫРЫ
(К. Тннчуринның «Кандыр буе»
пьесасыннан)
Кәрим Тинчурин сүзләре
ВТОРАЯ ПЕСНЯ ФАРИДЫ
(из пьесы К- Тинчурина «На Кандре»)
Слова Карима Тинчурина
Перевод Рушана Хисамова
17 М-454
129
Рш то$8о «амо
то, как
*
4
а-6ау,е~ гт о¬
му вдруг звез-доч-на.при-сни-
130
*
4
4
ЕЕ
Jп^
не у-
гач?..
öить.
Рэк,
стить
коль
1
л*е- ю
О
2. Тибрәнмәче, йөрәк, тоткын коштай,
Үзеңә тиң, үзеңә тиң егет сайлый алмагач,
Алма бирми тал агач,
Алмагач була алмагач;
Күз яшьләрем түгелә минем
Каршы көрәшә алмагач...
2. Если сердце не замрет
И по праву
Не найдет себе на небе
Звездочку по нраву,
То,
Как иве яблок не взрастить,
Как иве яблоней не быть,—
Так мне всегда одной грустить,
Коль не умею я любить.
4
БЕЗ КАБЫЗГАН УТЛАР
(К. Тинчуринның «Кандыр буе»
пьесасыннан монтерлар җыры)
ОГНИ, ЧТО МЫ ЗАЖГЛИ СЕРДЦАМИ...
(песня монтеров из пьесы К. Тинчурина
«На Кандре»)
Кәрим Тинчурин сүзләре
Слова Карима. Тинчурина
Перевод Рушана Хисамова
Тетро таящею
1
131
I
X
-•ЛХ-J
лар
за-
/>ар,
ми ,
I
Р=
4
сить.
ка¬
да- ме всем вет- рам
±.Без ка-быз-ган ут-
±.Те ог- пи, что мы
Я I—1
сүн-
жгли
әс
серд-
*
жртл- АЭр-
по - га.-
Эх.
Эх!
7Г
0-
як- т^/ я- нар
4у- ду? веч- но
Аен- дә.
све- тить.
без ки-ч&л- ма-
Нет та-ких ле-
132
без н\и- ңәл-ма-
Нет та- ких вы-
3^'3
р. р .. . «1р.. Л
юк, на- ра ур- ман,
чтоо мы не про- шли.
133
■РР Р р1 р Л-? Мр р р р |
Чы - нык- кан як- ты ко - рычтаи, без ү- сә- без
Слое-но ма- ки, рас-пус- ка-ясь,тта-лью креп-кой
Р
--V
Р'
са-без. ү~ сә- без
ел- да ү- тә-
е го-
ны-гып иjу-лаи
за - ка- ля-
без.
I
ПГ 7
—!—!К
I / I Л
ү-
мы
сә- без!
134
2. Без кабызган утлар сүнмәс алар,.
Сүнмәс алар хәтәр җилләрдә;
Без кабызган утлар якты янар,
Якты янар хезмәт илендә.
Безнең байраклар чәчәк аталар,
Чәчәк аталар ил күрке өчен.
Безнең теләкләр уттай яналар,
Уттай яналар зур әмәл өчен.
Эш өстендә гөрләп үсәбез,
Гасырларны елда үтәбез.
Чыныккан якты корычтай,
Без үсәбез ныгып шулай,
Үсәбез, үсәбез, үсәбез!
2. Те огни, что мы зажгли сердцами,
Даже всем ветрам не погасить. Эх!
И они, как. маяки, над нами
Будут вечно Родине светить.
Как цветы весной флаги расцвели.
Для страны родной, для родной земли.
Мы в мечтах своих жарче пламени
И вперед идем с нашим знаменем.
В славной битве дружного труда
В день проходим целые года.
Словно маки, распускаясь,
Сталью крепкой закаляясь,
Мы растем, мы растем, мы растем!
ӨМӘ ҖЫРЫ
(Т. Гыйззәтнең «Бишбүләк» пьесасыннан)
Таҗи Гыйззәт сүзләре
ПЕСНЯ ДЕВУШЕК
(из драмы Т. Гиззата «Бишбуляк»)
Слова Тази Гиззата
Перевод Рушана Хисамова
АПедшошоЯвюЬо J=Ю4-Ю8
а, Ъ&ытсъпЛо
/Г€—ГТ! К
/ JГ' в 8! ГТ ХТ“ Г“—V
’С
1 в
7
"" .
о
З—
11 —
\ - > Ийпъ.
т—т-
■
Л
=—* ж «
г—= г ?
"+1+¬
1
1 .
ь* * * ■■■
?—
>-
1
«
-я
-5?-
\ 7 Щ
₽ 1 *
Я
Ьч
<
—
*
г
- -J- =3
Ч
—
н
* ь?
■ 1
г
&
135
АпЯпЪе «I =26
"У
4®=
тп0- ЪеддсЛо 'ьЬ Влево
- I
V
лый- ж,ыр- лый
си- дел~
й
Җыр- лый — ж,ыр- лыи
Ткем сук-
гөр- ли-
по-
ЛЛӘ- лэр - ОӘ
смех и шут-
-
гөр -
аел-
ча¬
кон-
öыз.
тер- ли¬
па- си-
гөр- ли,
дел- как
136
£
кон-
шут-
Г
1
I
сыз
ж
5
чтоб
&
0
Рт
тип-
го джи-
Г I
зетрме^
18 М-454
137
Ай -
Смех
рым. . .
ця ,
Т*
112.
•)
ткем
ла-
сук~
рым 7
на
зус-
мый-
яр ~
сил
сып
е-
иш - /1 э -
мо- лод-
рем,..
и,а.
- рем.
~Ц&.
г
2
рэ-
КЭф -
I, "
I
I
гем - не н,
тан мы.
Г
нен ,
гит.
6у~
сыз
ет н
СУ
күң-лем тә- рә-
и от-
ю:
I
Зд-
вә-
ла-
он
Пусть
лге/и - нзр
каср -
ки -
г<э-
леп
ном
сен
ой
чирт- кз-
зна- /ие-
нен.
нит.
2. Ак тулалар тиз керешә
Аркау буен тигез эрләгәч.
Бик күңелсез кыз балага,
Көткән яры килмәгәч.
Ай-Һай, дусларым,
Дусларым, дус-ишләрем.
Аңламыйсыз йөрәгемнең
Нигә ярсып типкәнен;
Аңламыйсыз күңлем тәрәзәсен
Кемнең килеп чирткәнен.
2. Если спутаются нити —
Нет хорошего сукна.
Если дружбы рвутся нити —
Плачет девушка одна.
Нет хорошего сукна,
Плачет девушка одна.
Если б знали, как однажды
Меня парень повстречал,
Как в окно души девичьей
Он тихонько постучал.
138
ӘЙ, КҮҢЕЛЛЕ ӨМӘСЕ! ЭХ, ВЕСЕЛО НА ПОСИДЕЛКАХ!
(Т. Гыйззәтнең «Бишбүләк» пьесасыннан) (песня из драмы К- Тинчурина «Бишбуляк»)
Таҗи Гыйззәт сүзләре
Мо(1ега1о Л=138
Слова Карима Тинчурина
Перевод Рушана Хисамова
Т
1
Т
ки- нәт-ке- нә к-н-лен, я-ман- су-ла-
С
J.
~—■
I
4 л.
9..Л
Чпгт
±.Каи ва- ки- нәт-не- нә куц-лен, я-ман- су-ла- са,
д.Ес- ли серд-цу вдруг взгруст-нее-ся,дней поо-шед-ших ста-нет маль^-а
&
Т б
ж,ан-га рә-хәт оу- ль/л ки- тә
спой пес-нһо — все уй- мет- ся
I
9 jЯ
бер у-ты-рып
и за- бу-
м,ыр-ла- с&ц.
пе- чаль,
* —-а
к ■ *
I?#
КушымтА. Припев.
гп£ росо а росо рсй тпоз5о
нү- н,ел-ле
ве се- ло
■—’
•=±
У И
о
Мә- ее / Шун-да яшь-ләр
се- лоом гу- ля. - нье
д
5
р р-г-
е - ла?.
чер - ком
139
Й
<'
-4-
j— ——д• —
Д-41
лә. Шу
- ,
■ У
j м J) МJц р .р|уЛ3> #р р рй
Җ
-4—
к У
1ГӘ
К~-
шун-да яр-лар
вме- сте см-и-лень-ким други- ком!
ЛТД-Л ■
шун-да уи-нау, шун-да. кө-лү? шун-да яр-лар сө-е-
пес- ни петь на по- си-дел-ках вме-сте с ми-лень-ким рруж-
У
—Т-—*
ж
- 1 1
»
1 / «г
ж. .
• .1
Ж
• 11
1 ’
»
г
—— 1
»
шун-да кө- лү,
по - си- дел-ка.х
л » '
~ 4— л
Iй
(ЗЁ
Е
г~
_—>_
Е
I
3
▼
1
3
I
7
сө-е- г
к им други-ком*
2. Ач тәрәзәң өлгесен,.
Ал чәчәкле гөллесен.
Чәчәк төсле йөзләрегез,
Бар дөньяга күренсен.
Куш ы м т а:
Әй күңелле өмәсе!
Шунда яшьләр җыела,
Шунда уйнау, шунда көлү,
Шунда ярлар сөелә.
2. Ты открой и глянь в окошко,
В то окошко, где цветы.
Задержись средь них немножко,
Ведь сама, как роза, ты.
П р и и ев:
Эх, весело за селом
На гулянье вечерком
Песни петь на посиделках,
Вместе с миленьким дружком!
140
ПАРТИЗАННАР ҖЫРЫ
(Г. Гыйззәтнең «Бишбүләк» пьесасыннан)
ПЕСНЯ ПАРТИЗАН
(из драмы Т. Гиззата «Бишбуляк»)
Таҗи Гыйззәт сүзләре
Слова Тази Гиззата
Перевод Рушана Хисамова
с^езс.
=р=
-4-:~ |
{ 3- 5 5
1 /—=
—-—
. <■777Е
ҺГ
;з"|==
141
тУ то$80
К-
н
4Г
выт- лар
га- чам
а, Ретро
и -
га-
ал- па¬
Лишь Ьо-
и
ое- лән
шу - мел
j.
ра- лар,
ныи май,
х ру¬
лишь 6о~
142
КушымтА. Припев.
АИе.1 ша попЬорро «М
-Г-?=гг-тг- -Ч Эч-
й=
~П ~
=р®^=|
р
« ^тк
ь
тг: Н Й -) Ч—
ПТ-
Ң~
V
-
—-
Л '» **“ •я •
1*"
9 ■
л! Г /'ч^
* ииш оү- л
5иш -бу- ля
А & • • л
ә-
к
£5»
~ем.
с те-
&
сайт- сам
öе вер-
"Н' л"
тар
рус
!
- ты
ь я
мас-¬
со-- -
сын,,,
ро?
/ -Jр * 1: • -
-
Г
•
я
<
■ • •"!. ■ •
г г-
■
..—1
в •" . .. »- -- • -
•
Г J
г
В*
к
*
• б
г
1 —
1 !-
и»,
т
—-дЬ™ —«
«и
ф
9
_
1
А ~
г -*
ф
ь
в
1 _ - *’4* 1* л. ... ... •
'ин
•
—р
Ч ' J *■ г г
г
—
Ч м -* 1 1
1
. .1'
к
л
I
Л
т
4
1
сгезс.
ми ме- ня.
143
ми¬
лли¬
ард
а ар-
оү- лак и- гәр- сең,,
дут нас за-ме-нять.
2. Килде еллар безгә кочак җәеп,
Кояш төсле көлеп-елмаеп.
һәр кешегә җирен-суын биреп,
Киткән иде дөнья уңаеп.
2. Прошли годы, и днем сменилась ночь,
Над нами солнце ярко взошло.
Изгнали всех помещиков мы прочь,
И счастье к беднякам в дома пришло.
Кушымта.
Припев.
3. һөҗүм иткәч безгә явыз дошман,
Болыннардан, судан, даладан,
Таш стена булып күтәрелдек —
Бар авылдан, завод, каладан.
3. Когда враги нависли над страною,
На землю пала мрачная тень.
' Мы поднялись все каменной стеною
От стен Москвы до малых деревень.
Кушымта:
П р и п е в:
Бишбүләгем, кайтсам тартынмассың,
Тиздән кайтам, кунак итәрсең;
Бездәй батыр егетләрең биреп,
Армиягә бүләк итәрсең.
Бишбуляк, к тебе вернусь я скоро,
Ты встречай с подарками меня.
Пусть джигиты, полные отваги,
В армию придут нас заменять.
144
МАҺИНУР БЕЛӘН ТИМЕРКӘЙ ДУЭТЫ
(Т, Гыйззәтнең «Бишбүләк» пьесасыннан)
ДУЭТ МАГИНУР И ТИМЕРКАЯ
(из драмы Т. Гиззата «Бишбуляк»)
Таҗи Гыйззәт сүзләре
Слова Тази Гиззата
Перевод Вячеслава Лопатина
МойегаЪо J=?б
1
/а
в
тЧТ.
—
~Ч‘
V
1
& 111
АПехиго е аач1а1о
р
ТЫр-СЫН,-дыр
вновь ветре-чи
+* ~г~Г~7*~-1
~7^=~
Я*
Е
19 М-454
145
росо а росо
|
2Е
22
лю - би-мый ,
еЕЕ
• Ч Г I .» ’
—гт ГЭГ Ц-
В
рьи гпоззо
—г
-£.
тт
фШ ТПО88О .
1 —А I £2.
J » !■ ' - ' >
I
ж
гыноа ,
с то- "бои,
оер,
мои
әи-лә- неп' бу ,
' мои
• I
як- ка.
род-ной.
й—
-э-
I
росо а росо
а Ъетро
—
- г р р
0- зак- ка су-
без ге- в я не
р J2?
зыл -
зна- ю,
■&
Л
г—?
" 4«
л
г 1
. . 1
1
■>
ш
г
ж
Гйвгк : j—
J1
1
■
" .' г
1
и
^41 -
.
1
* , н ?
* си- не кг
Хоть бы-л
X !
р-ми
а у
1
н
б.
и- ч
а- >у.
?к
я
а
- си
в С/
и -
!С^
-
1
рем
вах
О
и :
'•••
1
- л
"
1
£ Ж ят зз а
г .
£
— 3
1 ■
* .. с >у у 1«у я
<
«У я «
41 Г®
•У г
**■.
ТО 9 *
11 1 г « * - 1У рй
> л
1ҺЙ -
7 »
п
I Г 1©1
рр
1 1 4
«**•
в
ь
>
г *
г
■•1J
Г р '
■-"• . ^зг ———
>
. отв;-?— »!
В ТТ^ Г. . .
4
1
. Т““-—' *
а
■ » —
-3
б
•
росо а, росо сне во.
146
Мепо то580
**»Т П"ТГГ
Көт- кән и-дем зур
Көт- кән и- уем, а¬
Я ли на до- ро-
Без те - Дя не мил
\ . Лг г Г J
<9-
мет¬
л әр
оаг-
Ды-
ем. Дик
са¬
гы -
•У
не
ем о-
тре -
был
свет
мне
Де-
=Ы?--РЕ-Р
лап, кит-кән юл-ла
нып, Дер кү-рер-гә
ла, я ль 6я лю
лый - оу- мо-ю о
тЬЬ.
Г-€~ 1
1.
2». КиДшгшлау &ч,ен,, Кии* 'нювттор&ние/,
1
я
-г^-тй <
I
--
И 11 —
■- • •
■
4
' Л!!Я 1 ......
•Г
9
о
* •
рың- нан
күз
ал-
мый..
за- ры- гып-
си- не
за- ры- гып .
ои-яыи,,
не
ла...
лишь жи - ла.
ветре-
че
лишь
жи
-
ла.
лишь жи - ла.
147
хд -ип Бергә: Вместе •
А”а,а^апДо
У Ё
——?—,
Шул ча-гын-да оез -
Шул ча- гын-да без-
А—
I А •
тгт
г »
• ■ I л «
В—
ем •
й Ө
и в
33 <
ясиь-лек на-му- сы-
бер- ту- - ган-
мы гор- дим-ся сла-
ря- вста-
Зыз да Ну 6а-тыр-лык
' 1 - рәк-лэр-дә
ты-лу да-
от-чиз - ну
нен,
нең
Мы гор - дим -ся честь- нз,
И всег-да мы зна-
ман, ■ ге
ныр.
I
х
ныр.
уесть сво- ы-ъ
ЛЫИ
еой
нем
лэн
ком
ÖМ-
и в
Маһинур:
1. Китәсең, абыем, бүген син еракка
Кайтырсыңдыр тагын да әйләнеп бу якка.
Озакка сузылса бу сәфәрең,
Сине күрми ничек яшәрем?
Көткән идем сине дүрт ел буе
Шатлык, рәхәт байда күралмый.
Көткән идем зур өметләр баглап,
Киткән юлларыңнан күзалмый.
Көткән идем, абыем, бик сагынып,
Бер күрергә сине зарыгып.
М а г и н у р:
1. В путь опять собирать мне пришлось,
брат, тебя
И вновь встречи ждать с тобой, мой
любимый, мой родной.
Без тебя, не знаю, как жила я,
Хоть была у бая, а в слезах...
О тебе скучала и скучаю.
Все четыре года, милый брат.
Я ли на дорогу не смотрела,
Я ль тебя, любимый, не ждала...
Без тебя не мил был свет мне белый —
Думою о встрече лишь жила.
148
Тимеркәй:
2. Күрәсең, сеңелем, азат илебезнең
Якты кояшын бүген кара болыт каплаган;
Явыз дошман өерләре белән
Изге җиребезгә атлаган.
I Ватан өндәп безне чакырганда,
Иң җаваплы шушы сәгатьтә —
Ачу белән нәфрәт тойгылары
V Кайнаганда дөрләп йөрәктә,
Нинди егет өйдә ятыр икән
Көч, гайрәте барда күкрәктә!
Маһинур:
4 3. Юк, юк, абыем, китәсең дигәнем —
Бер утырып, туйганчы сөйләшмәүгә
көйгәнем.
Бар син анда, җирән кашкаеңны
Дошманнарга таба уйнатып.
Бергә:
Шул чагында безнең яшьлек намусыбыз
Дан, батырлык белән акланыр.
Шул чагында безнең бертуганлык
Йөрәкләрдә мәңге сакланыр.
Тимеркай:
2. Мне, сестра, в путь пора — загремела
гроза:
Снова полчища врагов к нам пришли
порушить кров.
Позвала отчизна — ив дорогу!
Без нее нет жизни, знаю, мне...
Не суди же строго у порога:
Не могу остаться в стороне.
Над родимым краем силой грозной,
Воинов сзывая, клич звучит...
Чуть его заслышав, усидишь ли дома,
Если только честный ты джигит.
М а г и н у р:
3. Нет, тебя удержать не могу желать.
Только рассказать бы мне наболевшее
На коне могучем полем чистым
Ты скачи сквозь тучи на врага.
Меч твой острый, быстрый и везучий —
У джигита крепкая рука.
Вместе:
Мы гордимся честью, мы гордимся славой
И в тылу далеком, и в бою.
И всегда мы знаем: рядом встанем
За отчизну и за честь свою.
4
I
ТУРГАЙ
(X. Фәткуллинның «Күзләр» драмасыннан
Рәйсә җыры)
ЖАВОРОНОК
(песня Раисы из драмы X. Фатхуллина
«Очи»
Халык сүзләре
А-пJапЪе саикаЪйе
Слова народные
Перевод Рушана Хисамова
саи- рыи ттур-
нон вьет-
ла- сын
ню груст- ну-
1Саи- гаи,
18 не- 'де /на- во-
»■
в
р
мин Л о -
-з1
лай:
сан тур- гаи- дай,
ну - ясь, аьет- ся
!
I
р
Ла - ла¬
От -
3
че-
сын
/дУй-
вол-
г
ж
ла-
че-
ба-
От-
сын >>уу-
го, вол-
ник /по- н,а- ям
серд- де де - ви -
150
р
$
I
■у
ник н,а. - ям
серд- це де ~ ви
мин до"-
чье мо
2. Кыйгак, кыйгак каз кычкыра,,
Нинди моңлы каз икән?
Җырласам, елыйсым килә,
Әллә гомерем аз микән;
Моңлы бала түгел идем,
Миңа ниләр булды икән?!.
ХУШ, АВЫЛЫМ!
(X. Фәткуллинның «Күзләр» драмасыннан
Рәйсә җыры)
2. Крики в небе раздаются
Журавлей, летящих вдаль.
Запою — так слезы льются,
Будто мне чего-то жаль.
КРАЙ РОДНОЙ, ПРОЩАЙ!
(песня Раисы из драмы X. Фатхуллина
«Очи»)
Хәбиб Фәткуллин сүзләре
Мо^еааЪо «I
Слова Хабиба Фатхуллина
Перевод Рушана Хисамова
151
153
*
12
Ж-Ыр -
4₽-
саг- ныл
пес - ню
ла.р- мын
слы- шал
Мин
Нго
2. Матур була, ямьле була
Яз көннәрең, җәйләрең...
Исән булсам, бер кайтырмын
Язлар кебек әйләнеп.
Кушымта:
Хуш, аулым,
Миннән сәламнәр көт
Таң җилләре искәндә.
Мин җырлармын сине сагнып,
Өзлеп искә төшкәндә.
2. В крае милом
Так красиво
Ранней вешнею порой.
Может, к лету
Я приеду
Погостить к себе домой.
Припев:
Край родной!
Прости и жди привета:
Вспомню в дальней стороне,
Кто услышал песню эту,
Тот поймет, что грустно мне.
20 М-454
153
НАҖИЯНЕҢ БЕРЕНЧЕ ҖЫРЫ
(Т, Гыйззәтнең «Изге әманәт» драмасыннан)
Таҗи Гыйззәт сүзләре
ПЕРВАЯ ПЕСНЯ НАЖИИ
(из драмы Т. Гиззата
«Священное поручение»)
Слова Тази Гиззата
Перевод Юрия Лопатина
Ап^кийШо «
А
л
зын
чок
щий
ат--кан а- гач-лар - га (
пом-нишь_мойлю-Ди-мый,
"□'
"У ят;
у1
I
1
Ж
к;Ч«.
I \ I I I
' 1 •
/7Т
I
т
1-тп,/
'9.9
ка^с^т-м^а
9а °9'
ж
I
V"
ин- де м и-меш-оир-де,
-й—
■ ' 1 ' ~ '
| ■/ ——.Г ■
2.
JО-адÿ-У .1 jj
_,_ л а син һа- ман, һа-ман
яб- ло-к и сли-вь!, тооо-ко я при- шла сю-
л. -й '
2. Дөм-караңгы көзге кичләрдә
Кай илләрдә йөрисең икән?
Киткән юлларыңнан күземне алмый,
Көтәм сине зарыгып кич-иртән.
2. Одиноко долгими ночами,
Без тебя так одиноко мне...
Засыпаю с мокрыми глазами,
Просыпаюсь с мыслью о весне.
154
НАҖИЯНЕҢ ИКЕНЧЕ ҖЫРЫ
(Т. Гыйззәтнең «Изге әманәт» драмасыннан)
ВТОРАЯ ПЕСНЯ НАЖИИ
(из драмы Т. Гиззата
«Священное поручение»)
Таҗи Гыйззәт сүзләре
Слова Тази Гиззата
Перевод Вячеслава Лопат--—
, АпДапЬе тоjегайо J=8О
155
Й
Кит- кэн кош- лар
как пти- ца .
каит- кан
у- ле-
без каи - тыр - быз
вер - нусь ли
2. Гөрләп торган шат яшьлегем
Үтте синең бишектә.
Яшь баладай иркәләвең
Оныталмам ничек тә.
3. Оныталмам йомшак җилең,
Серле зәңгәр төннәрең;
Оныталмам беренче кат
Янып сөйгән көннәрем.
2. Как отец, меня ласкал ты,
Словно мать, мне песни пел.
Нет! Тебя я не забуду
В чужедальней стороне.
3. Как забыть поля родные,
В небе месяц золотой?
Если здесь я полюбила
В первый раз и всей душой?
156
ӘДРӘН ДИҢГЕЗ
(Т. Гыйззәтнең «Чын мәхәббәт»
пьесасыннан)
Таҗи Гыйззәт сүзләре
МОРЕ Я ДРАН
(песня из драмы Т. Гиззата
«Настоящая любовь»)
Слова Тази Гиззата
Перевод Рушана Хисамова
АпсЯалиЪе
157
X
$
$
V
күр-ген диң-гез.? күр-гаи ул 9ин>~ тез.
лла-гой пен-нои ты про- за- аых ран.
г; •
I
С оп «лото
кэн- дэр- гэ
Ис- кэн- дэр-
1Jс- кан-
я
ж
5
Яээшаммш Фля оконшошмь.
158
2. Әдрән диңгез, зәңгәр диңгез,
Ай, зәңгәр диңгез,
Култыклары йөз дә сигез,
Ай, йөз дә сигез.
Үзенең батыр улларына,
Улларына көрәш дәртен биргән диңгез,
Биргән ул диңгез.
3. Әдрән диңгез, даулы диңгез,
Даулы ул диңгез.
Тирәләре таулы диңгез,
Бик таулы диңгез.
Хәлен җуйган син бөркеткә,
Ай, син бөркеткә, шифа бирсен изге
диңгез,
Изге ул диңгез.
Әй!
2. Море Ядран, море синее,
Ой, синий Ядран!
Волны твои нежат скалы
Всех прибрежных стран.
А своих сынов любимых,
В бой идущих,
Наградил ты грозной силой
Волн могучих.
Эй!
3. Море Ядран, море бурное,
Ой, бурный Ядран!
С горных высот, словно туча,
Стелется туман.
Сын твой ранен, истекает
Алой кровью,
Возврати ему скорее
Ты здоровье.
Эй!
ДИНАР ТАВЫ
(Т. Гыйззәтнең «Чын мәхәббәт»
пьесасыннан)
Таҗи Гыйззәт сүзләре
ДИНАР-ГОРА
(песня из драмы Т. Гиззата
«Настоящая любовь»)
Слова Тази Гиззата
Перевод Рушана Хисамова
Ап&ап1е J=69
£ ...: г й. ..с..—-НЬ—— -г
г—.
^===4
Г-
и
Г—
г=
- - ж
1-—1
I1
|£ '
V ■ j>
7
* к
к К К |
К
I
’й /. я /
у
■ . .
г j
• •
«Г- . ... Ö
- • • ... *
Чү '
■ . .
* ±.6и- ек
тэ öи- ек'
Ди- нар та$ вын-нан,
1.Веш- не- ю по-рои, под Ди- нар— го-ройj
Л “1Г"'
.J?.. I® ® -Л "
ж К т * л: ' Р . 1 1 .
1 .. г • г .. „
У J з ■ гл
' 1^ j у 1
1У 4- ■ II
- и
*1
Р
-3-—. < Г
I 1
159
Р <
сне- га- во и.
яз-гы кар су-ы
там по-тан шу-ллит
Ту- гел ул ак- кан
Ме по- тон шу-/пит.
яз- гы нар су-ы
я- рост-но во- оои
яз-гы кар су-ы,, кар су-ы,
я-рост-но во-дои сне-го-вои.
яз - гы нар су- Ы,
-ток 6ур-ли'т
160
К
«.✓
7—
1
ст*е&с.
£
Жт
j— Р-
у
без-нең. йә- рәк- нең
То у нас в гру-ди.
ар- неп яр- су- ы,
как на- дат, гу- дит
8 ,
2. Әйләнеп тиздән ачу көченә,
Ачу көченә, көченә,
Тупланып халык үченә,
Халык үченә, үченә,
Китәрбез ташып, ярлардан ашып,
Ярлардан ашып, ашып,
Киң далаларны үтәрбез ярсып,
Үтәрбез ярсып!
2. И пойдем мы в бой
На врагов стеной,
От расплаты им не уйти!
Так поток весной
Мощною волной
Все смывает прочь на пути!
Свята наша месть,
Нас в строю не счесть,
Мы идем вперед на врага.
И прольем мы кровь
За свою любовь —
Нам отчизна всем дорога!
21 М-454
БАЛА КОШ
(Т. Гыйззәтнең «Чын мәхәббәт»
пьесасыннан)
Тащи Гыйззәт сүзләре
ПТЕНЕЦ
(песня Хамиды из драмы Т. Гиззата
«Настоящая любовь»)
Слова Тази Гиззата
Перевод Юрия Лопатина
МойераЬо
‘
г
V/ '~Гг •Чп
>
Г
Чы-
Птем-
■■■ ..—. _ _
| N
1 1
—* •
гар~ чык-
чик ма¬
—
•
1
1
1
» "
мае
лыи
у.—
-р-
г г
и~ j.
р
Г
4——1
~<г-
_>
ТТ
162
| 2. йа,()тпиииу өчен-. Лм, повторения,.
-4
&==
•> -ат
СОН.
^Ж^лашмду' очен.^/о окончания
=В
-сең?
-реть.
ч»-
ж
Чыгар-чыкмас канатларың кагып
Очып киттең, бала кош кебек.
Үткән көннәрем, кичкән төннәрем
Калды фәкать күргән төш кебек.
Тик шулкадәр ерак араларны
Ничек инде очып үтәрсең,
Дәһшәтле җилләр, ташкыннар аша
Сау-сәламәт барып җитәрсең?
Птенчик малый только оперился
И летит он в небе голубом...
И прошедших лет не вернуть мне, нет,
Не вернуть, как быстротечный сон.
Но как сможешь через расстоянья,
Через все преграды пролететь
И сквозь сумрак бурь увидать лазурь,
И теплом своим мечту согреть?
*
163
МӘХӘББӘТ ҖЫРЫ
(Г. Насрыйның «Кадерле минутлар»
пьесасыннан)
Гамир Насрый сүзләре
МойегаАо J=вб
ПЕСНЯ ЛЮБВИ
(из пьесы Г. Насретдинова
«Дорогие минуты»)
Слова Гамира Насретдинова
Перевод Рушана Хисамова
Л. Си -
!
кур-гзч, ие - ра- гем- да
раз я
ха- оын- ды
дру- пз
КЫҢ $
е го.
§
ни- га-
Для ме-
син
с тех
-Iе-
164
Е
кын
ни -
ми - ңа хә-
бл и- же в
4=
3
г
3
Ди-
г
I
кын.
-го.
син—ми- нем мә- хәб- Дә- тем.
мне-жизнь. лев- оовь
КЫН .
Кушымтд.
р!й тоззо
р = Е
1-Чк
*
Ти- «е- рәк кил ир-
При-хо- ,ди
кәм ? мин си- не(
лыйтыТ ско-реирулю-
хе-тте, син—рә- ха- тем,
мне - ра- дость, ты мне-сча- стье,
&
хәб-Дә- тем .
Довь мо-■ я(
I
165
2. Йөрәктә кабынган ялкын
Ныграк дөрләсен;
Ул бит мәхәббәт ялкыны —
Сүнә күрмәсен.
Кушымта.
3. Ян син, йөрәк, ян син, йөрәк,
Ялкынланып ян!
Мәхәббәт көче белән син
Тудың яңадан.
Кушымаа:
Тизрәк кил, иркәм,
Мин сине көтәм...
Син — бәхетем,
Син — рәхәтем,
Син — минем мәхәббәтем!
2. Пусть душа моя пылает,
Пусть горит в огне,
И любовь, не угасая,
Пусть живет во мне.
Припев.
3. Так пылай, пылай, как пламя,
Разгорись, любовь!
Ведь твоей могучей силой
Сердце бьется вновь!
Припев:
Приходи же, милый,
Ты скорей к любимой,
Ты мне — радость,
Ты мне — счастье,
Ты мне — жизнь,
Любовь моя!
БАР КАЗАНДА ЗУР КОМБИНАТ
(Г. Насрыйның «Кадерле минутлар»
пьесасыннан)
ЕСТЬ В СЛОБОДКЕ ЗА КАЗАНЬЮ...
(из пьесы Г. Насретдинова
«Дорогие минуты»)
Гамир Насрый сүзләре
Слова Гамира Насретдинова
Перевод Рушана Хисамова
Ао'вг’оТе J = 88
п ь j га
Л Н А, " “
• » • » 1 » 9 » »
у у.
■г 'А« *
С*. ' “ •
А
г 1 5ар На-занда
д.Есть в сло-оод-ке
г . — д..
1 Ли J Jч
л ±2
1 ЛЛ И 1Г # J ® я
* 8В’ 4* !! >
» /
Г * «Р
1 У- > • В
X С
1
* *—
j J
А
а
Г
г
. . Д
р 5.
-Л
Г
к ■■
С-
1
>
1
В 1 -
1—JЙ
1 Г Н /7 *
-
/
I
—^-4=
я
х У
"Г
сJ
ии и
ү -вЬ
>
зур кам- би- нат Я- год- ный бис-у то-сен-дә. Шун-да эч кыз
за. На- за-нью всем из-вест-ныи ком-би- мат. Там сре-ди р&г
166
л
мм- ■
. 'в—
Һәр хез-мэт ир- тт- сен-дэ.
за- ме- ча- гель-ных дев- чат.
эш- кд ки-лд
бот-ниц мно-го
Я- год- ньнj бис-
Всем иЗ- вес- тен
эш - кд ки-лд Һәр хез
Гч
5ч
I.
й/.
О
Ч уУ "1
^К-jэ
я . Jj ~J
*
һәр хез-мэт ир-
Мно- го слав- нь/х
тт-сен- дә,
ком- би- нат.
*.
—ГЧ—
—
—-ЕJ—
л
I
3
т- сен-дә.
там дев- чат.
— «I—■
—у1'— 9
-тә-сен-дә.
там дев-чат.
жГЗЕ?
2. Шундый тату кызлар алар —
Бертуган күк өчесе.
Берсе — тырыш, берсе — өлгер,
Төскә чибәр кечесе.
Бертуган күк өчесе,
Төскә чибәр кечесе.
3. «Тырыш» дигәне беренче
Башлап җибәрә эшне —
Ефәктән дә йомшак итеп
Тарап бирә ул сүсне.
Башлап җибәрә эшне,
Тарап бирә ул сүсне.
4. «Өлгер» дигәне җеп эрли,
«Матуры» исә тукый,—
Тараучыга, эрләүчегә
Күңленнән рәхмәт укый.
Матуры исә тукый;
Күңленнән рәхмәт укый.
5. Бар Казанда зур комбинат —
Җитен комбинаты ул.
Комбинатыбызның даны —
Яшь кызлар иҗаты ул.
Җитен комбинаты ул,
Яшь кызлар иҗаты ул!
2. Есть среди них три подруги
Будто сестры — так дружны.
И проворны, и ретивы,
И красивы, и скромны.
Будто сестры — так дружны
И красивы, и скромны.
3. За станки встают девчата,
Труд меж ними разделен.
У подруги — на чесальном
Шелком станет грубый лен.
Труд меж ними разделен.
Шелком станет грубый лен.
4. У второй подруги — пряжа,
Тонкой струйкою бежит.
А у третьей — ткань цветная
Из станка волной спешит.
Пряжа струйкою бежит,
Из станка волной спешит.
5. Есть в слободке за Казанью
Всем известный комбинат.
Там среди работниц много
Замечательных девчат.
Всем известен комбинат.
Много славных там девчат.
167
ТАҖИ ГЫЙЗЗӘТНЕҢ «АЛСУ ТАҢ» ЦИКЛ ПЕСЕН К ДРАМЕ Т. ГИЗЗАТА
ДРАМАСЫНА ЯЗЫЛГАН МУЗЫКАЛЬ «АЛАЯ ЗАРЯ»
НОМЕРЛАР.
№
Магсюйе
“в— Т&-' -|
г=^==ч
|ÿ1>с г
)нгг=4
" 3
-
^=4—
«
к—и-—-—
-— —
■®j м
■■ 2
М7-—
3
—4—
Ьз21J
:
» —‘
3> J>
Х2=77Т~“~’
JЕ ,j
Й=
фНН
р-—1
——
°~е' «Т". —-®
к-
=£=*=$
^р.-——-^=--===3
Ч=====
V _/ с—
->
“
3
2.
ÿ —______
7
168
22 М-454
169
№ 2
Мо^е г а! о
170
№ 3
МойегаЯю
Е2Г
...
“Т-1М
1М -JJ J
=0*
*чн
ь^Н
Е==Ь=^^|Ь—
1
А
»
^3=
:?~-ж.>. 7?г а _». . J?'
Гт^1^- 3
—аг- ;—
j=а. гп J=.
1 j:Е^—
—дз—
1
:-4? J
1®-
-1====^—
\ -^- - .1- : в— ■■-■}■■>■■■
*Е> ч^J *
г
—ЯJ jЖ
л- -0 1 -——
J
Л Ж 1 1 —■ 1
• I 1 ж
■ ■ -. л _JШ. л 9. лЛ. • ~1 • ._
■ -птэ . ~ м — -
1 XX 1 1
»-
«
* -* J ' Г 1
ьJ-—-J
1 л* Л
1 *!♦ г* -J ... .
•
XV— Р J
• ’---
172
и
173
174
№ 4
175
да*1 Г Г
тага " р
1 р "———
Е2~"'" Е= Е=
та-■ j X
* V 9 Я
1$=*“^=——
||мй
И г г г ! X
фтапта^
=-ö^’
^ий-^- — ^Jм
— "З”-р* J5 ■■■■
—— ——
-Г Г Г =J 4
-в-:
—р От
=■ - »•в=>а
/-£1^ р- 1
(кй г,- г -та^
[/ Г £jй
та-- - р-
j» „р..... »
рита
г ИЙ ЕЬ------
--■--■тл^
и,
та '1
£^1= 41
(|яйг ' Г -=
- -4М>л—
г’И.
^ъггг--
Я • -2
та——
176
№ 5
АпдапЫно
г
£
г
Г
т
23 М-454
177
178
№ 6
МоJегаЬо
179
№ 7
Тешро <1т 1_а18е
180
181
№ 8
А11^^^о шойегаЬо
г3
з=т-
г£~Л— я—I—втг
Дд=|2Нф1-j-j—=ч /5^=г
.-' ■■ 9 ■>
* • * '
ÿ Р.J2 Jд?
гкх. j—д г-т» |
- гjj JД J.jЫ-1
=»Н №Я I I 81
С«' ’ J I
^•-=^-1 £|д
|№<ь jj.
1 -^-Ь ■■
J'"'~' >-ц—=Г=
— В ♦ »
1
J -4 J?
182
ньJ-Ъ
К с—ч
1.
гг
г.
ж ~ к и ■ --г
■И !—= ■
——•
—
• 1-
—Г "
1
ГИ 1 и
л г- ■
—" 1 Г
4Й ” 1
Г —
• I-
—-
1
* 1
' ■ ■
~ ' 1
■ '
л
■
• ■
л
■
•
■1 <■
1
< 1
•) »
в к
/ 0
• 1^*
Р=|
а
V
• 1г
С
и г • 1
1 11
1 1
*■!
«
1
■
£ У Й !. «• з ■
Х «Г
а га—1
—1
1 •
—1
~1
1 . /И" “ Ц -
»
х а *
- а .'
1
• 1
1
1
Е Е
■ «
[♦ Ш
4
1 '1
— ■ -
• м
**
Г '
К *Ч
“ 4
1
г
7
гг
к—
С
1
т--
7*7 :
7
X ~
Г !
1
■ *1Л 17.
1 : 1
1
г—
я
к
1 _ иь -
/1 1
V
■
•
V и -
1
я
1
•
ч
*■ -1
•
-5
-
&
№ 9
А11е£*геНо
*
ГЛ к.; .,-
-|Г 0
и—
* I
8~»
-— г®
Л • *£• -
I I
»
Т 1
» а а
К »
\
...
-1ИJ<
<
" 1
ö е
г , ,
,--Э Һ ».,
--^.
ь
з
-л- _
- -
и
( ~£уё?
Т
■■ 2,
I
■=—
J
■ 12—Л а :=и
■
1
1
:л •
4‘
* —
А
И 4
ъ
г 2
?
х=Л
5. j
г
У
1 Д ■'- .
> -
в—
я 4
1 с — чп > .
р - . .
Г А
■ /
\ < П1-х
■
/
ь
&!
й 1
в7
ГТ
в
Ч г и
I 7 -У
,
!
Г 1. .
р
-
7 .
-
7
7
Г
■
К
-
7
•у. г һ -X—
"1 ’
» и —-X
Ж Һ ии Д .
Я л Я 1
—г?—
ги V Р /
J -2
Г Ш Я Г)
\1
П П П !■
Й5
1 —1 г- г
и г±:и 1^ 1
ДJ Ч
- - — - -
§^Г Т"
ж:
»
и-р7 ~
У 1 “1 Һ
9
» ■
я
ж
ТГТ»
/р Һ |н
" 1
г ..
в 1
Тгги “
1. 9
’ г
VI/
—1
У 7
j
ЕЗЕ
£2
г
г
л- и , а ’ ~~ а -— —
М. ■ Р. Һ г
- - 1
V У
р .
V 17 гт ■
1 1У и
и V V
7 7
т 7 г
ч
р
7
7 7
183
5=
«
'
г
*•
Й8
«I
=5Р
/ -3-
I*
шу
я У у
ъ —
Е
Г
5
гт : Й
у т -е 1
-2
- У
4.2.3.4.5?
Г I
V
!
•) 1 к
■=^===:5
J
XI:
■ I
У
РУЬР
ОЕ
6.
—Р
г
€
р Р ЙТ-ЕР
ЦП ;
у Б»»»- у
■■[
ль
•’ •■ *
С
в
. >
I
I
У
ж®
~•/
/о
ж
р
т •
7
=
2.[Л.Ж
1
I J 1'' ' '. . I* ,
г
жж
3
I.-—х $ш
У г-
Жй
. р
Е
7
V
j=j=Ч
р
ТК7 -•
| ч
О |
=>
184
ленин ТУРИН
ДА ЩЫРЧ^ТИЯ
ТУРЫҢДА ДЫР * ТИНЮ
ЛЫК ТУРЫҢДА ҖИР * ПО
ХОД МАРШЫ* Л1ӘСКӘҮ*
СЫ * ЯЗ КИЛДЕ ♦ ПИД 7
ЛӘР сәнәк АТСЫН ПЖ-
ле җәИ* зәңгәр күл»
КАЛ КОРТЫ* КЕЭНЕҢ
ДӘҮ ӘНИ* ЯШИ тк
РИСТЛАР^ЫРыГ
Ж
Ьъ * * * Л
24 М-454
★ ♦
З ЛИТЬСЯ'*
ПЕСНЯ ОЛЕНИ'
НЕ * О ПАРТИИ ДЕ
ТИ ПОЮТ*ПЕСНЯ О
лире * люсоа*поход
ныИ Лаш* Здравствуй
СКИЕ
ПЕСНИ
ЛЮ
нА при1шд\*школ^ный
ВАЛЬС* ВИШНИД1Л0НИ
ЦВЕТУТ *ПЕСҢЯ ЮННЖ
туристов* пнеакА*
ТАШАВҖШААО'
V
ЛЕНИН ТУРЫНДА ҖЫР
ПЕСНЯ О ЛЕНИНЕ
Мөхәммәт Садри сүзләре
Слова Мухамеда Садри
Перевод Юрия Лопатина
МаезЬо8О
» ■
Г- ,
■
г-^
—.—=
1
.,J
ҺЫ
>—
»
—
1
=—*
1J
■
9
к-- - В ••=
1
=
—
ч
J - *
———
л
•
—
к —
без- не өи-рәт-те ү-, сэр-
за- ве щал ее-ли - кии Ле нин, мир
1һе- нин
±.Мир нам
лар, су- лар
на- ри- дам
-4
&
ты- ныч- лык- нын, дош-ма-нынщи-ңәр-гв,
чтоб си- я- ло сол-ныш-ком ве-сен-ним
\ к К~1—
- а- ша у= тар - гэ
и зем-ле род-ной,
187
9
зам- мен
I
ны,
мен.
син, сүн- мәс
а- лый свет?
22?
шы
НЧ 4
к к к к
Т
г
т
бө-тен дөнь-я- ныңг
да— вост- нои меч- те
и- ж,ат-
Ле- нин
с на-
188
2. Безнең сөекле даһиебыз син,
Халыкларның дуслык көче син.
Зур шатлык биреп безнең йөрәккә,
Ирештердең якты теләккә.
Кушымта,
3. Син дәү әтисе данлы гаскәрнең,
Пионерларның — батыр яшьләрнең.
Киңәшчесе син барлык картларның,
Юлбашчысы миллион сафларның.
Кушымта:
Байрагы син, сүнмәс ялкыны,
Бәхете син хезмәт халкының.
Син кояшы бөтен дөньяның,
Иҗатчысы матур яңаның!
189
ПАРТИЯ ТУРЫНДА ҖЫР
О ПАРТИИ ДЕТИ ПОЮТ
Мөхәммәт Садри сүзләре
Слова Мухамеда Садри
Перевод Юрия Лопатина
Мойега'Ьо
1
I
j ,
I
I
г
в
О
1.Под звез- дои зо- ло- той
ну-рын-да^
хо-ро- шей
в
ты ко- ЯШ л“н~ ШО1J
у счастл^—.рых а~ ЛЬ шеи.
3 Р Р г.
гөл- лөр- дөи
Вся стр а- на- дом род^ ной
190
КушымтА.Припеа.
аез
Сол-
=тт=
чин- сез
ныш- ну
ра-
т=
хет-
све-
т=
ле
тт-..
2. Җырлыйбыз, партия,
Сиңа шатлык җырларын,
Җырлыйбыз бергәләп
Шат балалык җырларын.
Без сиңа бүләккә
Җыйдык чәчәкнең
Иң матурларын!
3. Иркәләп, кадерләп
Ватаныбыз үстерә.
Кадерләп, яратып
Партиябез үстерә.
Ул безгә көн саен,
Сәгатьләр саен
Яңа зур бәхет,
Шатлык китерә!
191
ТЫНЫЧЛЫК ТУРЫНДА ҖЫР
ПЕСНЯ О МИРЕ
Мәхмүт Хөсәен сүзләре
Слова Махмуда Хусаина
Перевод Марата Тазетдиноеа
Теиню сИ 'т&рсга
=5
3.
3 т
1. ^Без де
л. Сча- сть
дез
сеет
ЭЁ
-о-.
х-
оо - гау-
ной ни -
лар 9
өем.
дез - и- рек- ле
Чер - ны- е дни
$
ил- нен,
на- ше
192
ст»с$сггиЪо тьоОЪо
4—
пъ
Ж.
<ез
кал-
6ә- хет-
дый рас-
ле
сеет
—Л
чор-
с у-
Т7
Н-
г
йй
«2?
1
с-неасеп&о
тдЛйо
■
I
$
Меиогоб8О КушымтА .Припев.
»П Г«
■х
/
п ГЧ
II I / <I
Т ■ » •
j‘ т » • Е
I
т
гаез аер-дәм саср- 1 та,
Пи-о- не- ры мыл
25 М-454
193
2. Безнең өчен бөтен юллар ачык,
Без яшибез бөек елларда;
Иркәләнә җилгә кызыл галстук,
Кызыл байрак балкый кулларда.
Кушымта.
3. Без үсәбез корыч кебек ныгып,
Кояш уйный безнең юлларда;
Без үсәбез лаек алмаш булып
Утны-суны кичкән зурларга.
Кушымта: Без бердәм сафта,
Көч һаман арта,
Мәктәптә укыйбыз тырышып,
тырышып;
Кич тә, иртә дә
Бөтен җирдә дә
Ныгысын, яшәсен тынычлык,
тынычлык!
2. Родина нам все пути открыла
И подарила песни сердцам.
Галстуки алые она вручила,
Знамя свое доверила нам.
Припев:
3. Наши пути солнце озаряет,
Чистое небо над головой.
Ветер веселый в пути нас встречает,
Ветер зовет нас вдаль за собой.
Припев: Пионеры мы,
Дружбой мы сильны.
Эту дружбу будем мы
хранить.
Если на земле
Будут все дружить —
Будут мир и счастье
На Земле вечно жить.
МӘСКӘҮ
МОСКВА
Мөхәммәт Садри сүзләре
Слова Мухамеда Садри
Перевод Марата Тазетдинова
Маеьһ)&о
I
в
Е
Р
Р
без - нең оө-ген
сла-ва и честь,
=»
1. Мвс-кәү, Мәс- кәү^ дик ма-тур ^зур шэ-
1. Са- мый луч- ший, са-мый светлый го-
Со- вет-лар и- ле.
гор- аость всей стра-ны.
I
сок-ла-ныр-лык /ла-тур_ а- нын Һәр
нет те- оя пре-крас-ней на эе/и- ле,
ква
го-рур- ла- на са¬
мо пес-ня
р
ж
ж
нен, ое- лән, Мәс-кәү
све-та и вес- ны
105
I».
Л
I
я ... т
Дез- нең
а- ва
5
Со- вет-лар , и-
гор- дость всей стра- чы.
һ
I <
Е
ле?.
г
тен
честь
2. Халыкларның бәхете, тынычлыгы,
Сүнмәс даны, Мәскәү,
Синнән башлана;
Кояш булып бөтен җир шарына
Балкыйсың син, бөек башкала!
2. Счастье всех народов нашей страны,
В новый день дорогу
Озаряешь ты.
Ты, словно солнце,
Греешь шар земной.
Не погасить
Солнца над землей.
ПОХОД МАРШЫ
Кави Нәщми сүзләре
ПОХОДНЫЙ МАРШ
Слова Кави Наджми
Перевод Марата Тазетдинова
Тетро «Н шагсга
|#в ||
>. -1*-
В •
1— *
—1
- =
К
С: -2
—> ъ -в
•—! в .
у /
=в
р
»—
■
р
9
$ г
,, .. — .
9
—н
—
196
2. Әйдә, батыр егет,
Кушыл походка!
Җиңү белән кайтыйк
Без Идел-йортка.
Кушымта.
3. Ант иттек кичәргә
Бергә ут-судан.
Без — дус егетләр,
Барыбыз бертуган.
Кушымта.
4. Шаулатсын илнең
Салютлар һәр ягын!
Күтәр югары
Бөек җиңү байрагын!
Кушымта: Безне чыныктырды
Совет семьясы.
Без — бөек партиянең
Гвардиясе!
2. Бьют барабаны,
Зовет труба вперед.
По родному краю
Уходим мыв поход.
Припев.
3. Горные тропы и реки мы
Пройдем —
Смелости и дружбе
Преграды нипочем.
Припев.
4. Волны и ветры
Нам отдают салют.
Выше знамя!
Юные ленинцы идут.
Припев: Мы растем под
солнцем
Родины своей —
Юная гвардия
Будущих дней.
197
САЛЮТ БИРӘБЕЗ
САЛЮТ
Гамир Насрый сүзләре
Слова Гамира Насретдинова
Перевод Марата Газетдинова
си- рср ла-гррь? ял и-тэр-га дип?
ста- рых' д£?у-зей? он дез нас ску-чал
198
2. Килдек төрле мәктәпләрдән —
Семьябыз ишле,
Семьябыз ишле.
Укуда без алдынгылар
Булып танылдык,
Билгеләр — «бишле».
Кушымта.
3. Хезмәт итәрбез, зур үскәч,
Туган илгә без,
Туган илгә без.
«Партиябез эше өчен
һәрвакыт хәзер!» —
Салют бирәбез.
Кушымта:
Иптәш вожатый!
Шуңа күрә без
Шат тавыш белән
Салют бирәбез!
2. Школьный звонок
Нас провожал.
В лагере как друг
Встретил нас сигнал.
Учимся мы
Только на пять,
Чтобы веселей
Летом отдыхать.
П р и п е в.
3. Родина нас
Учит дружить,
Учит нас мечтать,
Учит труд любить.
Нам продолжать
Дело отцов.
Родина зовет —
Будь всегда готов!
Припев:
Здравствуй, вожатый,
Ветер крылатый,
Зарево костров,
Клич «Всегда готов!»
199
УКЫРГА
УЧИТЬСЯ
Сахаб Урайский сүзләре
Слова Сахаба Урайского
Перевод Гусмана Ахметзянова
МоЗега^о
лок-лар
но- ен- дым
ди-ли, мак хо-ро- шо —
мы в по-ход хо-
^=1
ур-ман кү-лен-дә; .
öе-гать, за-го-рать;
1
I
МагсгаТе
а. Мы в ла.-ге-рях
j - ?■ '7
' Р
ГЛ
1 1
* * *
т
*е=5
• - /
3^
Г
да- сиам нх,ыи~ дым кол-хоз ж,и-рен-дэ.
взро-слым по-мо-гать.
АИе^го КущымтА.Припев.
тт
5
200
Я
I га,
нам,
У¬
А - ШКО-
^зерТ
.час
-а
V
лу
I
АД
—■ ш -*-Л
Г
-Ж =
£■■* -■—
Рхь/р-
лу
Г
£
|М &
•Д..
и -
г.4
Д-1
Г г—
Ö—
—ГJ
Л* ш
ИГ- 1|
-Г Г—
- -ф ■
1
1
1
р
44 4
у-
кы/р"
У -
кыр -
г?!.
а ШКО -
нам.
нам
Д
г
г
в шко-
3. Без яңадан кайттык мәктәпләргә,
Мәктәп — безнең сөйгән анабыз;
Көрәшчеләр булып үсәр өчен,
Шунда укып белем алабыз.
Әйдәгез укырга, укырга, укырга!
3. Үтәү өчен Ленин васыятьләрен,
Мәктәпләргә бүген барабыз;
«Укырга!» дип әйтте Ленин бабай,
Шулай кушты Туган илебез.
Укырга, укырга, укырга, укырга!
2. Снова в свою школу мы вернулись,
Школа для нас — как родная мать.
В жизнь нам дает первую путевку,
Помогает нам борцами стать.
В школу мы все пойдем, все пойдем,
все пойдем!
3. Снова пора взяться за уроки,
Много у нас интересных дел.
Ведь нам Ильич завещал учиться,
И народ учиться нам велел.
В школу мы все пойдем, все пойдем,
все пойдем!
УКУЧЫЛАР ВАЛЬСЫ
ШКОЛЬНЫЙ ВАЛЬС
Мәхмүт Хөсәен сүзләре
Слова Махмуда Хусаина
Перевод Рушана Хисамова
Тетро СИ уаТзе
( угЭ-ц ;
1 И II- .—А,,
Г
/ -1
* 4
{ЯТЬ г-г~
Гч•
—г
.. -“Ч-. - л®—
\7Һ Ц. э 1 ^Т~
ь--| —I
? 1 Г
в— | ~Т
г
26 М-454
201
202
203
2. Кара, кара:
һәрбер бала
Матур итеп киенгән!
һәрбер бала якты ала
Туган-үскән иленнән.
Кушымта.
3. Шат карашлы,
Ап-ак кашлы
Кунак бабай елмая:
«Сез, ди, бәхетле балалар,
Яшисез шат елларда».
Кушымта.
4. Кемдә бишле,
Шул иң көчле,
Шуны туган ил сөя;
Киләчәккә сәлам бирә
Безнең пионерия.
Кушымта: Бүген бит ял,
Җырла, Билал!
Син дә әйдә
Шатлан, Ләйлә!
Безнең белән
Чын күңелдән
Ак күбәләктәй әйлән!
2. Посмотрите: эти дети
Так нарядны и дружны.
Всенародною заботой
Все они окружены.
Припев.
3. Очень добрый, седобровый
Дед Мороз нам говорит:
«Вы счастливые ребята,
Мира свет для вас горит».
Припев.
4. Нас, веселых и задорных,
Нежно любит весь народ.
Смело будущему счастью
Детвора привет свой шлет.
Припев: Спой, Билял, нам в этот
вечер,
С нами ты, Лейла, сдружись,
В быстром танце, в легком
вальсе
Белой бабочкой кружись.
204
ЯЗ КИЛДЕ
ВЕСНА ПРИШЛА
Әхмәт Ерикәй сүзләре
Слова Ахмеда Ерикеева
Перевод Гусмана Ахметзянова
А11е«ге1Ъо
г
г
рр
г~и
көн а- яз.
чу-де- са.
И
кил - де яз ,
к нам вес-на
л jт й
- -О’*
көн а-
1. Кин, и- теп җә -
л. Вновь ша-га-ет
кил-де яв.
к нам вес-на.
еп ко- лач,
по по-лям
кил -де яз ,
к нам вес-на
&
И8Г I р ь
ма-еп то- р о. ко'-
ко-
це светит и тво- рит
ГЛ -
Г"
Г—
Ел- ма- еп то-
Солн-це светит
' С
ра ко-яш..
и тво-ри/Т
205
2. Кыш буе яткан карлар
Эределәр, эределәр.
Сыерчыклар, тургайлар
Килделәр, килделәр.
3. Ап-ак чәчәк аттылар
Шомыртлар, шомыртлар.
Тау артына актылар
Болытлар, болытлар.
4. Син, кояш, җиребезгә
Сип нурлар, сип нурлар.
Мул уңыш бирсен безгә
Киң кырлар, киң кырлар!
2. Убывает, тает снег
Не по дням — по часам.
Возвратились птицы к нам
Из южных теплых стран.
3. Вишня и сирень цветут —
Красота, красота.
В небе белые плывут
Облака, облака.
4. Солнце, светом ты поля
Поливай, поливай,
Чтоб хороший был у нас
Урожай, урожай!
ЧИЯЛӘР ЧӘЧӘК АТСЫН
ВИШНИ, ЯБЛОНИ ЦВЕТУТ
Әхмәт Ерикәй сүзләре
Слова Ахмеда Ерикеева
Перевод Гусмана Ахметзянова
МоДегаГо
206
НӘР з
шем
җ. ил - л әр
той в ега
207
2. Җирне яңгырлар чылатсын,
Яшеннәр яшьнәп үтсен,
Якты кояш нурлар сипсен,
Чияләр чәчәк атсын!..
3. Тургай кырны яңгыратсын,
Шат яшәсен дус-ишләр,
Җиргә таратып хуш исләр,
Чияләр чәчәк атсын!..
4. Чишмәләр чылтырап аксын,
Шаярып уйнап-көлеп.
Туган илне ямьгә күмеп,
Чияләр чәчәк атсын!..
2. Вдруг нагрянет к ночи дождик,
В небе молнии блеснут,
Утром снова светит солнце,
Вишни, яблони цветут.
3. Песни-трели жаворонка
Радость жизни всем несут,
А вокруг запахло медом —
Вишни, яблони цветут.
4. Вот струей живой сверкая,
По камням ручьи бегут.
Край родной наш украшая,
Вишни, яблони цветут.
ЯМЬЛЕ ҖӘЙ
Шәйхи Маннур сүзләре
ЗДРАВСТВУЙ, ЛЕТО!
Слова Шайхи Маннура
Перевод Рушана Хисамова
Мо Нега! о
квз-га хәтьз, ки-тэ - <0ез , мэк-тап, син-нон.
на - ша шко-лла, ьз- то нас за- взт ссо-Дой.
I
л.
«к X
-л—
В X
ч—т~= н ~
. . II
. „ 1 -—|
■Г—ГТ- ■ !
/ 1 1
Л "Г9 Ж?
• ' ' ' - -Л-J
11 V ■--И—
• -
— ——:—№
■■■ -
1—
•
Нз- тә Дзз-нз җәй рә-хә-тз, уь бзз-нзң "з- чзн киь-ган..
Таль-ко о- сзнь-һо мысно-ва пов-сгр^-ча-вм - ся сто-оой.
р Г""!
-
1—- ——
—Г . Ң * —
Д “ ■ «Ч
«
*-
•>
рОСО стезе,
1
г г
Г Г
•-
* 9
<
Е
V—
j
■
1—
. р
А
•
2
1
.
•Т* Дц—
• А к—
а"
г-
•
208
Рш Т1О880
К. М&
Жепо ттоззо
р к
I ч I у I
Рш юоззо
—к—л-
? Г -р
сЭ- -/1ЛЛЛ ’ПИ.'и
1^‘к *• И *'
-» г——-—
п И- сон~ме, -и, ямь-ле щз/Д „сСд- -лам 'си-ца,
одрав-с'гву^,сс!лы-и,е. летне-е! 0драв-ссвуйглеСсЗе-
1Г
'1
■И-* ■’■
— *
г
\ Ех j-з^
=¥^ А У—
J ’** .
я?- иелл дус!,
ле-ный друг-'
■-
О' ^.тР°
л. I -*- и- оч-гпри
з?1-г-Г^ЖИ ! =
„у . V ГР
ләт- фә-ле-дәи куц1нын,--ыжЖ,чәч-кә-гөа-лә-рен,- не суз:
Для рыЯят ты напри-ва-ле рас-сте-ли шел- ко- вый луг!
гг р р г
:Н К К Т Ц
Р Р Г
Jъ
11 ! 1
I 1 1 /
J *
£
-—33 —
I—*
-
-ко- вый луг!
2. Чакыра җәй урманнарга —
Кошлар сайраган җиргә,—
Яшерен юллы почмакларда
Качып, уйнап йөрергә.
— А-һа-һа-һау!
Сез кайда-у?
Килегез, дуслар, бире!
— А-һа-һа-һау!
— Ерак качма-у!
Кайдан табыйк без сине?
3. Чакыра җәй басуларга
Таңнан торып китәргә,
Әти-әни, абыйларга
Эштә ярдәм итәргә.
Исәнме, әй,
Ямьле җәй!
Көннәрең матур килсен!
Үстер син, җәй,
Гәрәбәдәй
Бодайлар безнең өчен!
2. В лес густой зовет нас лето,
Манит, манит далеко.
Там под елью незаметно
Можно спрятаться легко.
— Ау! Где вы?
Ау! Где вы?
Поскорей, друзья, сюда!
— Ау! Где ты?
Ау! Где ты?
Ты запрятался куда?
3. На луга зовет нас лето,
Нужно взрослым подсобить.
Мы туда пойдем с рассветом,
Будем сено ворошить.
Здравствуй, солнце
Летнее!
Нас лучами приласкай!
За труды нам,
За работу
Дай богатый урожай!
27 М-454
209
ЗӘҢГӘР КҮЛ
ГОЛУБОЕ ОЗЕРО
Гамир Насрый сүзләре
Слова Гамира. Насретдинова
Перевод Рушана Хисамова
АПергеЫо
в э- то ле-
2
ти- ■ рэ- се
мы
бы-' ел
с го-_лу - бо-
X-
J Ц
! 4= -
0:
1.0 ӘҢ,- г эр
1. Пер-выи раз
'ка-мыш-лык. А- ныц. бе-ээн бед
лись с то-бой? го-лу-6о-е о-
1
£
у -2 j
1
I
210
2. Күлнең зәңгәр суларын
Чәчрәтеп уйныйбыз.
Шундый рәхәт, күңелле! —
Уйнап һич туймыйбыз.
3. Йөзәбез колач салып,
Баш белән чумабыз.
Елмая күктә кояш,
Без ярга чыгабыз.
4. Дәшә безне урманга
Җиз быргы тавышы.
Баш иеп кала безгә
Зәңгәр күл камышы.
5. Безнең лагерь урманда,
Зәңгәр күл янында.
Киләсе елга бире
Килербез тагын да.
2. На песке загораем.
Солнце светит горячо.
Плаваем, ныряем мы
И играем с мячом.
3. Хорошо и привольно
Покачаться на волнах.
В яхтах с песнями лететь
На больших парусах.
4. Нас с тобой в лес зеленый
Пионерский горн зовет.
Голубое озеро,
Провожай нас в поход.
5. Лагерь наш — на поляне,
Рядом с озером, в бору.
Через год здесь отдыхать
Будем снова в жару.
БАЛ КОРТЫ
Гамир Насрый сүзләре
ПЧЕЛКА
Слова Гамира Насретдинова
Перевод Гусмана Ахметзянова
АПе^геНо £Ч(Л1о1е
у г
-п - - -А-
ь
Я
гJГ—б ■ *
•
1 л ■
-пт тг г
• и
• в/
<* г
X
®
“ГГ7
/ 11
■ - —J
ь=
•)
• •
•
•
г >-- - |
1. Тәл-гать дүрт яшь-не чы-/
1. Шел 7<а.л- г~а.~ ту пя-тый г
-<а тиз - дэн
■од. Он хо -
У Л ,
дил
Л
-0
■ -в
"7
18- -
е- н? 1
г
-ТО-1
и
п=
п
Г
/ ö . J
1
~Т 'V" г Г
8
• г»
•
г
’■
■ Г Г~Ч Т 4
• 9 а
>■ ■ ..
• •
• -4
г
Г:
■ "ТО 9 V
- п
1 г
V .1 1
.1
е 1
В.
4
Ж JЖ1
1
!_ .
[Г
X
Е г
Л
! ;—ж й7 г
- ■> ■■
г
р Д 1
1 —:— ’ 7^
0 1=
у
Г J
' • 1 . С
1 '
'J
•
' • 11
211
тио-дән улд
как ге- рои.
УА
1
1
тj
■ * •
- Р
£ А
бак- ча-га ке-,
Толь-ко слу- чаи
х.
I я
I !
реп чә- чәк өз- тән ул у
как- то раз вы- шел с нили
п "Л&әилимзлаи өчен,.
*' Фла око/ччсоокля.
Кадатгjиху өчен,,
п^торения.
өз- тән ул,
вот ка- кой.
өз-гән ул.
вот ка-кой.
II:
А
МЗ
<У ЗУ —
әй- бер- гә1
пу- гать.
2. Очып килет, бал корты
Чәчәккә кунган, ди.
Тәлгать, кулларын болгап,
Бал кортын куган, ди.
3. Безелдәгәп-орышкан
Бал корты Тәлгатьне:
— Бер дә яратмыйм,— дигән,—
Мин мондый гадәтне.
4. Ачуы килгән аның —
Тәлгатьне чаккан ул.
Тәлгать елап җибәргән,
Өенә чапкан ул.
5. Әйткән аңа әнкәсе:
— Моннан соң син бер дә
Минем рөхсәттән башка
Кагылма әйбергә!
2. Залетела в сад пчела
Меду сладкого набрать,
Но ее, сорвав цветок,
Испугал наш Талгат.
3. Рассердилась тут пчела,
Стала громко жужжать.
— Не люблю я,— говорит,—
Малышей обижать.
4. Но задир и забияк
Мне нисколько не жаль!
Тут ужаленный Талгат
К маме в дом убежал.
5. И сказала мать ему:
— Ты не плачь, мой Талгат,
Пчелки детям мед дают,
И нельзя их пугать.
212
БЕЗНЕҢ ДӘҮ ӘНИ
НАША БАБУШКА
Гамир Насрый сүзләре
Слова Гамира Насретдинова
Перевод Рушана Хисамова
Мойега^о
I
I I ««1« 1j
к=Г Иj
Л jОк_
1 I-К,
:
бул- са да бик карт,
хоть и ?
Һ—- р
±. без ■ нең, дәү ә-
1. На-шей 6а-буш-
Ч
р
р
|-
Яшь-Аәр ке~ дек ул,
Л ду- шои сво- еи
-——
—
1)
дик щи- т@з ат- лыи ■.
мо- ло- да о- на '
I
j
*Г~
Чг—*
—
!
I
шат. .
нет,
—4-
"Г х
һәр-в Ран ыт- 'та да и
но в ра~ оо-те
а-ның күн,-ле
до-ма рав- ны >
^=4
Г
£
; *
1
313
ө<сең,. |] өчен,.
7Һл& 'повторен,и&. окон/иьнаа,.
■ -
к ез- -&—
ЛИЦ
* X? ■
"V
.а Т*1
J
-й —Йй—
1 ... л £
ттj а
-—
т!— К
'
л г х СХ Ж£. £
- —р _____. у,
9 „Аи^и-лем^’ви-еп., сыз-ла-нь/п Я7
и несе-ту- ет7 что бо-лит спи
■-мый.
-на.
мэ-че- %ез мь/р-лы
наш мур-лы-ка.-ка
и.
т.
р
ГИЛ -J" — ————
-Г~~-
1- -
| Г"1
-
я— —
I jии J
j т 1
1 'ТО *—9 •
ж & г.
' Г Т г
г Л Ч
р
к
1 1. 2\ \ гй j а V . 1
-Ж-X—5* л
Я ,ТО ЭГ ~
» ....
"Э"
1
1.Х^.—
• ■/кк п
1 JЛ
' JЙ?
—
V ——ж—
Ь У- ■-
г
р—и К
1
3. Куркытмый аны
Эссе һәм салкын,
Гел эшләп йөри —
Куллары алтын!
4. Куллары алтын,
Чәчләре көмеш.
Юктыр дөньяда
Ул белмәгән эш.
5. Шулай да кайчак
Кала ул уйга:
«Гомер уза!» дип,
Көрсенеп куя.
6. Авыз эченнән
Нәрсәдер җырлый...
Аңа кушылып,
Мәчебез мырлый.
3. Не страшат ее
Трудные дела.
Вечно занята,
Будто не стара.
4. Волосы ее
Старость серебрит,
А в труде она
Как огонь горит.
5. Глубоко вздохнув,.
Молвит иногда:
«Молодость прошла,
Как бегут года!»
6. А порой она
Песню запоет.
Подпевает ей
Наш мурлыка-кот.
214
ЯШЬ ТУРИСТЛАР ҖЫРЫ
ПЕСНЯ ЮНЫХ ТУРИСТОВ
Шәйхи Маннур сүзләре
Слова Шайхи Маннура
Перевод Гусмана Ахметзянова
АНе^геНо е ^чоУтоТе
Моаееаьо
АНе^геНо е ^чоУтоТе
215
П:
£ Л л гит
у ' . -^ ■ /
. г - Г
Т^- ган ил- нец
И у с о б- рав-шись
<2
I
л—
J т
' 'лык-ла-рын
. ■
■ !=
-0-' -J-
кү-рер- гә.
ся от- ряд.
& -
4 • а
р
тэр- ле н^и-рен,
на рас-сее-те ■ в путь от- пра-вил-
к
<
ь Й Ь
го
1 1 У
тГ К
I * I 1
а
I I
I
V
У
г
<~ТТ
Ъ-Тт
р <а ь й >
V У г Мт г = I = р мт
Ту- ган ил- нен, төр-ле җи- рен , баи-лык-ла-рын кү-рер-гә.
И, соб-рав-шись на рас- све- т<з, в путь от-пра-вил- ся от- ряд.
4*
I >
я
=а
Ту- ган ил- нен,
И, соб-рав-шись
төр-ле җи- рен, баи-лык-ла-рын
на рас- с&е- ге
в путь от-пра- вил- ся
кү- рер-гә.
от ряд.
2. Мендек биек тауларга,
Йөрдек киң яланнарда.
Учак ягып, үлән түшәп
Кундык без урманнарда.
3. Күрдек колхоз йортларын,
Балкып янган утларын.
Алма бакчалары каплый
Авылларның як-ягын,
4. Күрдек без нефть җирләрен,
Дан алган эшчеләрен;
Алар безгә сөйләп бирде
Җир астының серләрен.
5. Без җырлашып үткәндә,
Юлдаш булды шаян җил.
Кай якларда йөрсәң дә,
Матур икән Туган ил!
2. Мы шагали по лесам,
Побывали в горах,
Разложив костер у речки,
Ночевали на лугах.
3. Вот деревня впереди
Утопает вся в садах.
И огни сияют ярко
У колхозников в домах.
4. Мастера-нефтяники
С нами встречу провели,
Интересно рассказали
О сокровищах земли.
5. Нам тихонько подпевал
Ветер — спутник озорной...
Лишь в походе ты увидишь,
Как прекрасен край родной.
216
77 СҮНГӘН ЙОА?
дызлАртдрАМАда
НА КЕРЕШ МуЗЫуА*
7,ГМй^ЙАусМАМАС1Ы
НАДЖЕРТЮРА * т ДАЬИР т
тровдиясЕниән
НИЮ 3<72=4^О> О
*
1_ИНСТЕУМЕН;аЙ!
:в1иЯйид|Һи^^
4X3 ■ ]ЗУЕ'
ДЫ^ЖҖ.
ПЬЕСАСЫННАН ЖЮ • МА*
ТӘМ МАРШЫ %НАЕМЩЖ>
ТАН ГИЮ СОНЕТ АРМф?
СЕ ЛИИНЫ * КАРШЫЛАУ
МАРШИ а JГУJЛШУЮ Ю
ТАН РАМ>С >
3? ♦ * » Ч
ДЛЯ ЕАЯНА
ВСТУПЛЕНИЕ КДРА-
Л1Е „ПОГАСШИЕ ЗВЕЗДЫ”
♦ УВЕРТЮРА К ДРАЖ„ГАДИ-
.ЯВАНУ”* ВОСТОЧНЫЙ ТА¬
НЕЦ ИЗ ТРАГЕДИИ „ТАХИР И ЗУ
ФОРТЕПИАНО : САкАЕВС’
КИЙ Марш* танец Из1ак
ТА,. Н/ЕД1ЩИК2 * ЛАРШ
СОВЕТСКОЙ АРМИИ*
ВСТРЕЧНЫЙ ЛАРШ
ВААК *ПДЯСКА
а) ф о р г е п ь я н о и ч е н
САКАИ МАРШЫ
а) д л я ф о р т епья н о:
САКАЕВСКИЙ МАРШ
Ьадеио е сои йио!о
/ “Ф—И Е
—Ъ . 3
1
1 1 1 Ш—
Л——4
JвЛ.
л ■■
Й 1
♦ 1
я J
V •
1—•*-
т
—— —— -
—
>
| т с и
• 0
1
г
в _г~
1
я=
г<|--
г
*
1 ' р « У
• г
1
1 !
-4-
Г К
-г --
; г--1 .
-■ ~Г *
Ь-ЗJ
\ V '—
/
: £
1
г- <■
ьн
4
V '■
' . -л~
и
4
1 Т
к ^-9- 1
•
«
И 1
—1
Ж
■ С -
J
1 '”"■=
■
1
3
1.
1
! . -* * -•
М" А 4
£ Т-» 7> ~
г*
j
J*1
- ‘
■ тт*. 1/ м
^Г- 1 ГТТjц м
. . . .."•
« » ь'
.*■>- . —1
... ... £
JЪ — _• 8 -._ 1
1
• •
* 1
е
£ ?
—-
_
I * ч1
ь. -*- *
IX нд»
*
1 • «*. .
.
т
ж—— 1* --Т'
• 1
V - 1
\ "тЬ-!
1
$
г
я
С •
Ч V
1
■ 1
“J
-
; ■»
| л а. ... 0
1
Йг й?
г- Т-
-е~—— '•' —
Р—J
-г-
Фр^г~
( 7-й
р====а«—<— к" й-4
I—
ин
Р -
к -т——
Р 4
1; ■**. -
> ■ »■
й- 9
! ! ~
1
к .
1
. . .Л.
ЁJ--
а
к
! -
а
г
—■ а
я •
• ™
-——
1 • а/ • Л •
X
д/.*
| г-Чч -в1
а
я
п—“ —
/
£В
Х“ V
а
*
•
с
1 1
а
» *■
а’ Я—
1
Т
. ■»
1- V * ’
9 ~
219
3
Т. ГЫЙЗЗӘТНЕҢ «НАЕМЩИК»
ДРАМАСЫННАН БИЮ
ТАНЕЦ ИЗ ПЕРВОГО АКТА ПЬЕСЫ
Т. ГИЗЗАТА «НАЕМЩИК»
. ■—..■ 1
а.
7 J
—ъ
Л| V J
Г Л
ж * - ■ ■ """
'4 • J
■ ИТ м
Г 1 г Р & ? Г •
‘ Г » -
9~-9
1 —
—— ■ ■■ » -—& ММ—♦
» « 1
—к^±=~7 Я
—
—-
г —г.-е
г .
*
———
л_ J
■_
ч Г ■ 1
/
■
■ “I* »Л “
г
* г -
■
•
X " Т""" * ■ " Т"
~ " 1
*■
д
1—-—
(₽-—■ и—
1——1
ч
. V
>
221
222
223
I
I
%,
о
-О.
$
29 М-454
225
&
И
£
й
>
226
227
КАРШЫЛАУ МАРШЫ
ЦЕРЕМОНИАЛЬНЫЙ МАРШ
228
вг****
Jг1о
а
4-^=
4^==
■&— в*
* £=Г 5
Т7
и/ ц
и I и/
229
230
Т. ГЫЙЗЗӘТНЕҢ «НАЕМЩИК»
ДРАМАСЫННАН ВАЛЬС
ВАЛЬС ИЗ ДРАМЫ Т. ГИЗЗАТА
«НАЕМЩИК»
231
232
233
30 Л1-454
235
9Б&
СОВЕТ АРМИЯСЕ МАРШЫ
МАРШ СОВЕТСКОЙ АРМИИ
Тетро ЛТ «шгсйа J=1»о
!;
# , >■
в*.. -4—р
£ л
•
-р¬
- , д~
Л —
р »
• j^лj. «7 ц —
=—а 1 ₽•
—' I
■ИТ-
. 4 ■! *
а.й
Р * |
«/У
- л
*
4$ *
-*" ...д. . .
Йг
• >
Л-—
9 ■
>
.... Ң .
ггЙ-СТ ! я
«т~ а
д ) Л/£
Г1Т ■ ©■£
. —Ж...Г.
• 'Е
Г| 1 О; 1
1» * 2-
~ В ' Я '
.Я
д £
1 У
V- >
>
-гГ^-
г
—1 5 —
<'ЛГЗ₽—
—д
«К * Р* .ж » 3
1Ш- ~
в ₽— •——р ■ — р
5-—4-
0 ^=.
{ й
/ ч£-
2jк .
яв ! ' ’ '
. г» ив . к
к, -„ж &-... ж—4«— у ж..
М 1
■ тгч»— ’Г-
г~
. ■ ....Р ь. . .. 1. ..г:.т. . . 1* . .
ч_—1
J—
J ЧгJ
-Г--+ Ч- 1-
.1. ÿ—J
"7^. -рТТ,».
Х~>J5
|
1
J)
/7 - МГ
1 к
“И—. л
J’
£ ЕЖЕ»*
к* >
в кЖ Ж»
в “ Я
- - г г
■ Г ' Г в1
ьГ >
“А'
2^2. -j
4-
.-
К жжт ж
вт .. . иг... .
в »
Е. V
» .... .
В 2Ык
„1„—
1 / *’ Т _.
г
!
. 1
' л -
к:
£J
“Г
Т-J
“Г
4Й Й=?=Г
1
Һ
Г"5
Г1й1Г^
1.
|
Һ
и & -Д^-^ Д’ J ’
1 -
Г * j
jГ С а
1
J./
4 < ”
® • II д
г ....
9
А Г1
А * Г\
V
* д
В ■ Л'" ""®7
' -
Г) т
С
к -4г
ы. л=
1
г -^к
Е
{ ■ ■“ ПГ””
и-
0 И-
я '
в я~
§ ҢЖ1 I д . ■
1 1 А
1 /_Л__1 1 г
г г—
JР - .
Jа 1
1 '
в. -
. - .
1г
Ьв***
—1
л#
Т !
•
£ с
• • •
»
< - я -
/ JГ 17 ® ■
А2 1
1 ч7
° "2 "•..•■
в. £ . ж. ®
... • ж.... Jс Ж
1 ® '
ж —-Ж.
■ 1
Е>3£ - ЯГ Л
I 1
Л—1 д ~
1
Э ж ж >
• « • •
-г Г"™
Г" л
д’ =*
- ч
9 9
> ’
Л
Г V
V
В зга*— ~
я ■
■•» ,
ы'■- в
1 •
р. ■
5Г! а? Г
• 1
I 1
- ■ " *
Х.-Ч
-ÿ-
-*■
!~1 >
-Е—у—
не
--■ ? ;
. ■■ ^—
>**
В-
1^"
Л J> 1
я “
1= Л
4:
в.
-Д- .
---рт -1
■•Д'
/ jл и ■.' г
в* • - -
- - - в
Һ
*
- ₽ Е 1
В
1ГҮГ«
~» г я-^
* ♦ 9 + В
в
Е-J-J
«> г 1
У
5=^ У
У ИП Й7
у
У ^З..jЗ ь<
- г
ИГ V ...
и
Р
? •
тЛ -
« »-7~^ !
’ 7^
м- и "ч!
Ь-
7
Г- У
ЗЕ
В
237
8¬
с V 1
и j-1—.—Я
-|^--- ф,—!
1
'I
-
~9
ВЛ
В к
Г Т”
-94
\ 61
,}—-
■ л/
е
\&етрге£?
:е—
—
. +
—к к еЕ
4~~4~
—
г
а
* 4
1
ш±
^"****>» 4
-Д.
—"~—г-2^
-Щ±
^РН
=Ц
-* 4J
г Г Г|
г=*
э
? г =
с=Ч
НЙ=т
4=-
- н
Һ, .'..." Вг
»
■ ■
к 8гЧ”
—гр ■■ ■■■■*■
1-1 {
„J 1
:..'. « ...
=Ь-Ы—
—(• :
_Я-
в— 1
-1 Г м
4 Т~4
’Р#=
>> >■
=й
—г
=4=4
«
«1
1 1
-1=.. -1-
-X —
язе
>
9
}М - -J
ь_Й4-
В
—г Г
1.
В .
£•1 j J - ...
■■ -—-Г—Ч
— »
> : г г
3—
}J
4=4
4Ң-Х.
- и>
■ 1- Р- N
J- 8
п
'4
- jВ-;
j’
Г4
#4 .
£ Ж1*-К—V 1
1 4
9
—^===
1
-И—етЧ»
„..Х±
“* У—г
1 А12 к. <
л
1!!
1 1
} м 1
,
•■J* "Т
я
Т
5» ’
- > .
8* " 1
> $
» и
к Ҥи аГ
к •JаМ. гч
j£ ■ < .
.. */ - л г 1
■'. £к ’ . J£п j» .,. ..
ЛJ II К
1 .7. ” J . ГГ 4_
7 "Р Г"
V ‘Р
й
-¥— Р
238
239
240
31 м-454
241
Т. ГЫЙЗЗӘТНЕҢ «АЛСУ ТАҢ»
ПЬЕСАСЫННАН БИЮ
ПЛЯСКА ИЗ ПЬЕСЫ Т. ГИЗЗАТА
«АЛАЯ ЗАРЯ»
АПео’геНо
Е
к _
242
I
1-г4 Е
":
• 1- . '• _,
. --. « -
- •— —
' г л -
• 1
< 1 Г ■
г—9
а К
м^1 ^^ма^НИ№1Ч|
1 г
Г"
» 4
4
-1
Һ 4
4—-П
-4 4
4
А
I ** Г
г
•
1 , •' 13 . |
... 1
Р ъ
1
1
*
/ у , ~ »• ~.» • --^Р- » .
Лв ф +
■■. .^- —- .-,
1 Дч I? * • 1 1 У
• у Р Г Г У
* V— ? Я -*Х
и« !■ 1 --1 Г—
± —» ! =—•
< □
у. ч
Г□
•
г-
Г-Г4-. 1
Г
-
Г 1
1 -МР л ■ * . * . • Я» 1* •
1 . 9 Г — » ■ 8Ж 1 '■
1 -А-Ö
-
—У
и*^ и—
~
1
243
б) баян өчен
к. ТИНЧУРИННЫҢ
«СҮНГӘН ЙОЛДЫЗЛАР»
ДРАМАСЫНА КЕРЕШ
б) д л я баяна:
ВСТУПЛЕНИЕ К ДРАМЕ
К. ТИНЧУРИНА «ПОГАСШИЕ ЗВЕЗДЫ»
АшЗапйе
244
245
-&•
Е
О
л/ г
—
то
.. л
""Я
4е-
:ет
Е
ЕЕ
Е
ЕЕ
Е
V
Е Е
Е
Е
р о с
I
7 а р о ? а
=Т
—у
Т 1 ж
Е
А Й
, , | |
ЦТ ^ьки-ҥ ! —11 ! ■ Г "1 1 — 1 ! — 1—
J* 1 —ев1 Е’ I ла
1
1 •
■
—■
1 •
а
•
т
ГП ‘ ” •
1 <!•’ ч -* -
V
■
'■V
J X Е ЗJ
I ■»-
1
•Г -Г
т
Л м « :
/
9- -1
5"
■Ь ’ -«I
Б
«¬
г
л
_|
Е> * -ч
4 М
&
!*• ~ -4
р 0 (
£
' 0
ч
Б
И- •
л
Ё
р ОС
6
0
Л» J+ йх
У
О ГТ—
® Ң, Й
7 1 ьЗ
-ХJ
)
247
_»• -в.
ст*еас
,1 & , , I =1
(
~
н==
-Д
•' ■ ■ »
• * •
Г—I—Г—Г ’Г—1
-1
ти
Ь/
—1
Л 1
г=-=- ■
а
! г г г г' I
1 И -!- . --—.■-- j
77
—н—т—
' 57
е—8
1 ч
—* <—
з
V
А—һ
41 ? J ?
:!
-!■—* =— =
р=н=-
248
32 М-454
249
250
■ г-чО-т
Г.ТГ> .
У
9
J к Г 1 11 1 Г 1
Ж ү— — —
1 -ДЙ
л -Л
■
№ . 1 _ЬаЙ*и ‘
Б
5
1
г»
£
ь
м < V
*=
Б '
4= ■■ “1
Б
В? к
*
=Е=:.:.
е—4
?---- J
ж==
И £
1 11
——
1
У
У
-г
-—
— -> -
X
! .
Е
I ‘
X “4’ —
1
—I ——
| и-
- Ф ———
в —
£ =£*=•-
1 ■■
—1 * —
-- *
— ₽—
К 4 ..к
р
Л
1 - 1
—— И
Г г
1
—ь 1
—
0 J
- * 3 -
-УГ~
В V-
:
6
е—-—
Б
—£—
4-
* 9 V
Б
у 1
Б
Һ- -ч
^5=
— Ггч)
---■ и») -
=— - $ :
----X
V, (»)
—
—О)
» Ш
К. ТИНЧУРИННЫҢ «КАНДЫР БУЕ»
ПЬЕСАСЫННАН БИЮ —
«УҢЫШ БӘЙРӘМЕНДӘ»
(баяннар ансамбле өчен)
ТАНЕЦ «НА ПРАЗДНИКЕ УРОЖАЯ»
ИЗ ПЬЕСЫ К. ТИНЧУРИНА
«НА КАНДРЕ»
(для ансамбля баянистов)
251
252
р
—Д*
J !
6 '
♦
ы
^=Е^:^н
г—4 ?
I;ЕЕ
1
I
л
А(1а|г1о
(1Щ=£|
( «Й.
44
~р~~~ е:
4=4 44
е.:: • е
Е
Илий!
253
-
1
J "ТТЭЧ-7 —Г——
-ö
1 «J
*
Г •* I "1
«
р .
Ъ / 1
ПГ 71
1 -
’ • J
(. п
-ч. 1 ~
ч • \
'Г
V/
- >
>
•
д —4
1. »
и -1
1
4
л. м "
7?
А*
■ *Т‘.j»птт -
- РТТ8
1
Г »'
-у- jв JВ"
-Ч
j-
к _J±^р
г ... <Г[ J <
р,——
1
1
— ®®-—
1
1 1 J
>»,
<
1 ,4 Й ‘
Г J
1ö
Т 1
—
— 1
—
#1
Җ-
г
. аг .... .Й
1 »• *и«!
г
4 ТТ
£" Е
Е
е
Е
Е
Ч
1
»
г
Мо&етаЛо
*т: * * !
.1 —
1 г- J-
£ Я1 —
-*—
Й8=!
4
\АФ~-
ъ*
УУ"J «
■ 1 а
' - *
1
. -
-
•J
1 1
~7—
1 (1 <j
к—
Г
Г Л-« .4»
•
1 ”«Яц<Т
’.. Г /
• «-
■>11»
■
к / Й
1 J
1
- .
V Л -
■Д , - ж.
а
| ... а й
5
*
Г
5 5
г
5
5
г
■—— £
1 Е
- Г
ц
₽ 1
4Т »
9 ■-
В[V
■
Е
И 1Т. 1
(«I 9
« - “
\ / Я
1
ж ■ ■ *
\_ тТ
Е в
•
.к
1 •»
<4этга« ,г
1^-ГП
- ' .^-4—-
j£
с—
• |Г - р...
-&—н
В-2 ж Ь-1
; г-
-——>
1 JJЗ—... й-—-
.1 й
1'_Д-ДД-^==
и 1
в
-7—
-7- г-
=
4 .
— Г & — |
« “
А,
Т”" 1
5-J
•
$ =
V &
1 .Лп|с-3—1-
J
1
5 ■
" 1
6
г
>'
1
6 6
-
-—С-4
□ 6
! ■
е и«jj
—1
6 5
ЕЬф=
-■-■£, -
Б 5
■ -
: . Ц 1
1
»
Э1^2
“
’ 3
>г Ч^г
0/1/1°.
ТТ ~Т
I ~,-|. —
I
. МЛ "
II 1 >
ЪтХШ
■0
йМп
г,
ч
г^ г^ гА,
==2
«
Т» ! 1 Я—1 Г
-' ' ± ~~~
ЭД- Д Т ?
з>
■? —=4
■^ЛЪма
-е-
-■I J '
<7»г/пл.
-Ө-
-Д-
254
255
256
а
1—1
р
—/
г.
■ Я * ' ИП
**
*
Г ~ Г1
1 ТУ ~
л
с&
ж А
- ж - ■ 7 ■
к 1
г
|*==
- К
А
4
’ 1/
И Л— —
•
ч "
£ “
5£
1
1 •
А * ' •
14
—
| “1Ж«»
9
к—
7—
—
1
1 ~пг5
А .<
.
J—
■ ■< — 1
V
р>
1 «А
— а
гУ У
■
VI —
ь р—
— и
—
М. ФӘЙЗИНЕҢ ®ГАЛИЯБАНУ»
ДРАМАСЫНА УВЕРТЮРА
(баяннар ансамбле өчен)
УВЕРТЮРА К ДРАМЕ М. ФАЙЗИ
«ГАЛИЯБАНУ»
(для ансамбля баянистов)
АПе^’геНо
33 м-454
257
258
259
261
262
263
4Т*
4
1=±==Й—Т-
-—
—РЧ
р*. 5
"
1» ■ - »
* ■■■*■ к
Ч
* I
1 ПИ и
М
1 *
1 Г
- 1
*
Д
•Г '
к
и—.jпj |
Г* .
к- ■
Л Ж К -I • А* _
‘"Ч л/
н - 4/ .
Л з
-... Ч .Жу ...
“Г <р
|Л 2?
Г\ V
Гм*»
1 • •
а _гл и -1 _ /
« У /
• 1 /
- J-• •
J У ■
1 » '
1 АЯ7 -j
- 1 .
■ — ...
о - - -■
ч
■ А
3? ' J
и/
■ ■■
к -
1 4 4
♦
1
6
$
-1 -
Б
Б
5
♦ 2
*
:5
«_
■
4 -1
Л I
к
к
4
*
1
?
г
■ -чч‘ ■
V
**
„ А/
ж?
• 1 </
•/
. «У .
. 1. . V
1 ' «•
к /
г у
- кл X
№ / .
!а 2
Ь 7
ч ьг
"л
5 "
(Г
и
р
и
2
/
/
к
/
264
Ф. БУРНАШНЫҢ «ТАҺИР-ЗӨҺРӘ»
ТРАГЕДИЯСЕННӘН БИЮ
(«ШӘРЕКЪ БАЛЕТЫ»)
ВОСТОЧНЫЙ ТАНЕЦ ИЗ ТРАГЕДИИ
Ф. БУРНАША «ТАХИР И ЗУХРА»
ЛИерчго
а
I®- ~Р~
я.
Г
в т тг к,
Г »
т 9—
№
1 ГЦ) И...Л222 Е“7
. *9 У к
11
» *
*Ж 3 ’
Р"—
......—
\ Л
Ң-
-1—
—
--Ц.га-Х*
т
л
д*
к.—Jй X— „ ф
а к,
Ж ’ ®
Ж ~ «[
1
►- -
.
!_ Т
1 -’■
-
I—
9
——
»
4-——ж—-—.—-
I V
1 1 Н ! —
с
4—
1 «
1
тр
&
к
к
Ш ■ 11111 11 М
1 ■*
11
1 .Л_һ
* -
!С±
! ...
%.j т—к ; у —— —
йJ
МоЗегаЛо
,-г-£-
1 л =_
(
А Ф А
8 ДН_Ь/
« Т» «* М
# ' у—■ ■ ■1 7 У "—
в -ьм ' " - < -
Г 1
?£-
?
г
м
Ё *4-
V Т1Ър
Г . I
■ ну» . >.. 5 ■ . ___ . ж— т “
1 г'
А -
» . ....
а - - у 5
Я 1
\ у Г»
И
•
J' '
X х V
1 й
N '' '»=■
ж гс .
г - ~
34 М-454
265
ж-
Ж
ж
м
J-
*
&
•>
М
е-л.
К' 7~'С
Г
зо
5Й*Е=
± V
й
л—у
у
тр
*~х
у
ф *-±
Е
ши
/М
4
-—»—
АПе^го пуо
/
J j |j Г' у Г---Г
4 Jг
4&2 -—В А- —®—
±4 ♦
~ =—»- -р
X
——-"—
266
-А--а—-,
-Д |Д ^=|
• д 1^=1
1- Т-——
1^4 —
' Е ф £
а а • 9
®. й ^j £
J—J *—*—
Д % ,
1=4»"" $ =,
«Шча
Д—Д—1
Гг *-—
г 7
■ Г, -
. "" ...:: I "■ ■
1^-.^ =
— .... И ь .. -.«мпя
11 ЛА
—Т-7.
н
У-.Р: —* *-—
—J—J—J—J—
-ÿуО»)
——-.(&=-..
...< —4 » —«—
(£ÿ-Д- =1
--Д-. ,|
Г-Д- А |
«бт»
-Лй_Ж_——
Г 1 у
1 я:, _ ж _
1
1 г
«йвдяса^
..Ё- ..£.=
Ь -«я “
Р к
J—J J—J—
..... . в . «1 $
. ,J J « * .
-*чК jЗ^
л
й
а J . а
о
1Й
юйега
Ло
Г гг
■Ц-'~~~ '1
г ¥
-ч
'Л.
1 И 1—'к й ■ 1 ■_*_.
Ь—
л* *» .
- Ж- JJГ-J—
Е~
: ГГ
я ж. Һ г 4‘~ •
£»
» 5 1
Х“Г
а -рн-Е—J. з
л 4—
и
1 ■ К-ТГ о— —
• *-
— р—
..
“ I Р Г
1 4»
*
1
4УУ4
6
-Г
*
J
и
м
£
| —: г=5
■Г*
-JК
• —17
. -
17
X и 1 Ж1 »■ • V
—1 «в
ЙГ
• ■
•
«Г
9 9
1
гjи-J
/|4J Т Г Г J»-.е=#£
3- д)=^г
1
>
/
м. .1Ё
-
у
1 ЫУьЗ
Е£ЖУ ■■■?!&
г я
1»- 1
/**
1
к "Уа
а- Г
1 1
ж
« Ук. Г) II- __
1 I
а
а Га 7 4—
1 и
Е
Г
г
а V .
| , Ь
-»-х‘
с
II1 1
г
• “ ....
И"
ь
АЛ
У ~~ ■ *
а.«/
м
. ■ ~—
J
АЛ
— й
Р «г
«а» и
»й
*
йй «г
г
■ ” ' 9 9 / 9 9' * /
1 •**« ж ж— — Л ТТГ — /,.4 ~ . « —
\ £
’ ——
Г"—■——
1
«—1 1
ш
267
268
) * »
) .. ♦
<
*
J. . -Л.
Р=^ : —*■_
к^ £—j
- --'
м
♦
• : ~ - ■ -
Г 1
м
—
4> •
м
2
—1—
- ■ ■ *
м
—4
Г“
1 Т №
’ 1
J—х
г Г
»—
1
- 4
~—»—
1
—г—
269
270
1
%
&—
Е=е..=-. , .
Р* 'айве г
1 —
=^й=
умим*11^—
9и
— —
3-т-~
—-3—
«к—з—
1- . Ь*’ а
-а-' 3
„ —
Г <ГГ|» ---1
л_*
К "а
® 1Н
1
ЖЖ
' 0 г
1 1J-ЫИ1
И*'
г п
2~^ЧГ.1Ш
Г
9 ап
*
-*•
Ж
□
ИГ* .
3
в •
Д- ■
®——
вс* :
■_
ж
"Л в -
ми
0
&■ <1—*: • --1
«=□
Г -]
Г 1
&.—
1
Ж-'
1
1 Ли "<• 1 Г Г -
.
К —ПЙ X Jв_1_ 1а Ь А
0 •
0 •
ап
и *
0
0"Г
| а_ „ :
.
:
!” Т1
£ 1
Е
Б
1’1 1
J 1
£ 1
1
яияяиия
Б
т: 1
Е я
0
й8?. ... .
*.. .
ж.
А *
В
А«
1 --Л-Т.^а
“ ..
р—4 .
0
—-
:
ь=5
4=5
—J
~£ в
лб» *
«—
®~г— н
£
&—
«4
&—
|„ Г 1
Г г
,
ж
1 JЖ„Х_
и 1 и»
* 0 кв. ®
1 Лхк_1_
№»
£И* Г
!<р
г
1 5
"Л> 2
«ф 2
м
|П
Е
Б_
!:• :
ж
Е :
0
Е :
Е
Б :
1
£ :
дажа^
<
ВТ* j
ж «
р .
I -Дм? >.
- Ж * -
ж •
А *
А •
I 14!»- ..
0
—
Ь=1
/кНй=^
£
а=#ь=я
Г-н
<
4 -ЛаД Я
г
—
1 ХВ—п -
и
в— и„
Й
7 '
ГУ
1 -Ц*—-—
от
—»
1
кятзмитш-м
Е 1
!»»»<=
Е :
Ж .. 1ЖЛ. . .
£
=г=^=5
....- . 1
0 =——Е-,
— — ^мамнтеяй^
У=±7^.
—
•- у
#—
Г —Ц- -
к=5
—Й=±
4
,|44# у =я
Г ■» =1
—
Д- .■■ ♦
1 П-тэ "" 1 " И
Ж 9/ Д.
^---Г---’
: Б
—Ү-—к
ф
~Е~ »/ ' ■ ■
-У^ - =:
271
СОВЕТ АРМИЯСЕ МАРШЫ
МАРШ СОВЕТСКОЙ АРМИИ
Те!тро шаг ста
-^тЪ-г? (
I*-- ■>. ■
I»
V
К к АJ 1 л.
3 г □. ’
,В .7 >! «»
р -т «7~
пет* и J г
У
тег ч*- Й“. : j
Чймвч
2'5
ч * <
•> /6
а
б
£
*
г
6 ’
®_ Һ'
<- *и
□
*..
е-
и о е *л л. к
Лям и сц. j
й Г 1
Г Л
<У
2Х1Э Д-.1
р
" !
» '
Т
в
-у ж -
3= г ггj
\*J
® : -1
Ёй
Ö
-
У
'^рлллл
*; >-■■»-* ж
-9-^
2Ж?—*
т-4 ? X Ег:::
^а*-
1 -Щ.
32
—■ - ~а>
■■ — ■»"■ о/ ■ ■"
Я * Л 1
б
Б
I1
Е
1
к :
Б
£
У*
Б
Й1
■ и -
1
■ 1 ч
♦{
.
\ _2_И
» л ,
у у.
* Г^J
О
Л /
и*"
А к Л А л.-■ »л-л л л к
һ„ N J .
. л
х 1* > и—? г=—г>
1К
& № Я
Е 1
1 т «г
1 / Һе ш ш
1« ”
г.
*> А •»
V " У
к» Г/ 5=
-
с
в ^ж/ 9 0 в
У И»
г
ТГ II
—»—~а —в
—а
Ш »’ * 0 9 9
9 9
ж
№19 ЙУ
. ■ ... н *
* . -
—■—9
! *) 1 и
и"J
-
в® “I
в -*> _ мане
1
1 1
—г
В "В! О
“ «У
\ 4'
В ,У ~
“
^1 ■
- л!
J Й « V
1 ■ <
1 7
^±-^—»—1
»—
> =» =■>.
* — <
—Ъ : в
/
272
о
35 М-454
273
274
275
ж
«/
У
£
'ГтС
ту-ст; *
/
1 ♦ -
• •
*.* 9
1
7 ■
•' - »
ТЖV 0—~~ ‘—
г ~ . ■
\57 и —г*
? “Т
/
-
л
1
-I
!_
1
1
А
р
и
«_
8"
X-
- ш
4 1
г
*
6
тпи—к
ж ---Р
Г /• -X
й» г
-
т'“кгк
г 1
1—
л .
&
г
Г и.
# и «
п«
V)
л'
г 1
в_
(•J
к**
с
£л
и-*
ч
» . Р.
«
1... .
Я—<♦ я
Т» д
Г к»' к.
.
$
J 2
ти9
а
в
Ж« Х0й
8 а е
ЛТГ —
*
у
• Ж’ !
—1
Е
*'*звт
ÿ
7
3
6 Б
Ж^^ЕЕ=1еЕЕЕЗ
»-
Г . #1—
«Нт
ЛЬ.J£±2
' Х^=^,
нг——?—кJ(,?
| \ Г V
Ъ.сЦЗьПв
Т. ГЫЙЗЗӘТНЕҢ «НАЕМЩИК»
ДРАМАСЫННАН БИЮ
ТАНЕЦ ИЗ ПЕРВОГО АКТА ДРАМЫ
Т. ГИЗЗАТА «НАЕМЩИК»
Маеб^озо.АпЗалйе < (росоа/росо'рШ1по$&о)
277
278
6
У • /
Б
ж
^Т~г~г:
МоJеГяД/О
279
280
36 М-454
281
г
Е
ч*>
ЙГГ ; г J
4Ш'
А р с...
• г
3
л.
үт
==*
1ЕТ 9 . ?
у — У¬
р -
4—■-*■
ЙЙ
ур
,
хк
АП е о’-ро
282
Г
1
м
фййj 1j
■» гпр 6 J~] Т X
$Е
1 ?
' J
~44"~
£ I Р
Ё у *
Б 5
=^==5
Б
£¬
3»—-
-?—&■
6 Б
2«3
Т, ГЫЙЗЗӘТНЕҢ «НАЕМЩИК» ВСТУПЛЕНИЕ К ДРАМЕ Т . ГИЗЗАТА
ДРАМАСЫНА КЕРЕШ * «НАЕМЩИК»
. А
АИе^го
, А 5
а ^2
— <-
ГТ
— я2—
Я-Ж
|Г •
9 9 .
X> ■■ ''
Ж
1 Гм Р ' — ■ е Т т7т“
• . ■ ■
1 . . . 2-—
Ж
Л. ■ «
:В г)
1
! * <
5
« -
8 -
Ж
7 V-
jЪ
ъ
4 н
л.
Ё
и
8^,
■ -СТЛ
У Т ж - - -
г- и -
■ Тгт—г =
• м
—-К Д
кҢ—Ф—Лг
г
х —-—
1.—и—
V
8
И. ■ ' “ "
:
9
284
286
285
287
288
Т. ГЫЙЗЗӘТНЕҢ «НАЕМЩИК»
ДРАМАСЫННАН ВАЛЬС
(баянндр ансамбле ечен)
ВАЛЬС ИЗ ДРАМЫ Т. ГИЗЗАТА
«НАЕМЩИК»
(для ансамбля баянистов)
Тетро үаТзе
х - о ■< —————
3—
—л
—?
1 К—V.—и— С
г
Г
Г
■ У-У 2Х 2 4 1 с32’ а ЗЯ
Г 1
г51
р
к
4
-4
. "В
г -
Й5 □
г *
г
1
Г '
г
■Г
я
г 1
р
»-
■ _и - ч ■ — 1
1
I
|г .
»——
»
—
Ни |
Г
I Р, <3 9
г
(*»
—г
к
——г
...1.:- -1
г? Л - - —
— р8Я5»К-
1
р
к
— «
Саг ж
—1—
Т
—-£—
Т ■ 1 1 1
—Т
к.. 1/ х
г '
> »
г 1
2 -л
—
р
р
1
Е
1
1-
I—4
Р 1
к -й
Р-1
>
Г
к
р
яг
1
4
• 4’
* ———1-
ь
р—
37 М-454
289
пт
&
< ■ -
V I I
ПП-И-.-7
*
/**-•*••• ■
— V г. 1 Е
ул ; ч.
У.
о •
■ ■' - -м и
1
' А* к
Г -- - ■■>’
Ж
I
5'
/ 4
—и—*
р
гтг
■—
к
г I и
Ч J1
290
291
292
293
294
ф
8
г
■
I
Б
к I/ д
Ж—
< • • •
. У У У У
I/ ” 1 ■
У-И" < -
-Б~
JЕ
!
П I -I j~
—
1 -
. — зсетапДо
ЬУ Г
• • •
у у у
I 1 1
295
296
38 М-454
298
ИСКӘРМӘЛӘР
I. ҖЫРЛАР
Җырларым (17 бит). Салих Сәйдәшевнең иң
соңгы әсәре. Беренче тапкыр 1955 елның 19 маен¬
да Татарстан композиторларының гомуми иҗат
җыелышында ТАССРның атказанган артисткасы
Халидә Зәбирова тарафыннан башкарыла. Җыр¬
чының сөйләвенә караганда, әсәр 1954 елның 26
январенда Г. Камал исемендәге Татар дәүләт ака¬
демия театры бинасында патриот-шагыйрь Муса
Җәлилнең һәлак булуына ун ел тулуга багышлан¬
ган кичә һәм анда әзәрбайҗан шагыйре Сәмид
Вургунның ялкынлы чыгышы тәэсирендә язылган.
Бибисара (19 бит). Беренче тапкыр 1927 елның
декабрь аенда Татар дәүләт академия театры сәх¬
нәсендә куелган «Хөсәен мирза» (Ф. Бурнаш дра¬
масы) спектаклендә хор белән башкарыла (баш¬
лап җырлаучы—Закир Сафин). Спектакльдәге
тексты түбәндәгечә:
Башлаучы:
Бөдрә талга басып сайрый
Сандугачның назлары.
Кунар урын табалмыйдыр,—
Тулган гомерем зарлары.
Хор:
Чын сөюдән кемнәр яна,
Гүр газабын шул ала.
Йөзенә баксам, хәсрәт ага, •
Бибисара, бичара.
Башлаучы:
Чулпан калка, таңнар ата,
Ак көмештәй нур ага.
Ак таңнарда сөйгәненнән
Чын мәхәббәт кем ала?
Хор:
Сөйгән өчен кемнәр яна,
Йөрәген ярып шул сала,
йөзеңә баксам — хәсрәт ала,
Бибисара, бичара.
Башлаучы:
• Чылтырап аккан чишмәләрдән
Көянтәләп су алдым.
Көянтәләрдәй бөгелеп,
Хәсрәтеңнән уфтандым.
Хор:
Ник сызлана яна-яна
Гөлчәчәктәй кыз бала,
йөзеңә баксам — хәсрәт ала,
Бибисара, бичара...
(Фәтхи Бурнаш. Сайланма әсәрләр. «Хөсәен мир¬
за», драма, 5 пәрдәдә. Өченче пәрдәдән, 108 бит.
Казаҗ Татарстан китап нәшрияты, 1959 ел.)
1940 елдан «Бибисара» мөстәкыйль җыр була¬
рак шагыйрь Әхмәт Ерикәй сүзләре белән җыр¬
лана. Бу җыентыкта шул текст алынды.
Совет яшьләре җыры (21 бит). Беренче тапкыр
«Комсомол җыры» исеме белән 1929 елда Гадел
Кутуйның «Күк күгәрчен» пьесасы буенча куелган
спектакльдә җырлана. Соңыннан, 1939 елда җыр¬
ның музыкасы «Матур туганда» (Ш. Камал дра¬
масы) спектаклендә дә файдаланыла. Ә 1955 ел¬
дан шагыйрь Әхмәт Исхак сүзләренә җырланып
йөртелә.
Совет Армиясе җыры (24 бит). 1930 елда
Г. Минскийның «Шлем» пьесасы буенча куелган
спектакль өчен язылган. 1940 елдан шагыйрь Әх¬
мәт Фәйзи сүзләре белән җырлана башлый.
Уянсыннар кырлар (26 бит). Беренче тапкыр
1932 елда Г. Зөлкарнайнең «Өермә» пьесасы буен¬
ча Татар дәүләт академия театры сәхнәсендә куел¬
ган спектакльдә бригадир җыры буларак яңгырый.
1950 елдан шагыйрь Әхмәт Фәйзи сүзләре белән
җырлана.
Авыл көе (29 бит). К. Тинчуринның 1932 елда
сәхнәгә куелган «Кандыр буе» пьесасыннан колхоз
яшьләре Әмәк белән Шәмәкнең кара-каршы так¬
маклап җырлаган җырлары. 1940 елда РСФСРның
халык артисткасы Мәрьям Рахманкулова көйне
егетләр турындагы шаян җыр итеп халык сүзләре
белән җырлый башлый. Җыентыкка М. Рахманку¬
лова сайлаган сүзләр алынды.
Спектакльдә җырның сүзләре түбәндәгечә бул¬
ган:
Әмәк:
Балан, миләш, җиләк, чия
Бездә күп ул күплеккә.
Ш ә м ә к:
Колхоз уңганнарны сөя,
Ялкауларны чүплеккә.
Әмәк:
Күрәм, кырау тимәгән —
Тыштан гел кызарасың;
Ш ә м ә к:
Кулак тәмең бетмәгән,
Шикәр даулап торасың.
(К. Тинчурин. Сайланма әсәрләр. Казан, 1965 ел,
451 бит.)
Кыюсыз егет (30 бит). К. Тинчуринның «Кан¬
дыр буе» пьесасы буенча 1932 елда куелган спек¬
такльгә язылган шаян җыр (анда аны Бригадир бе¬
лән Гөләндәм кара-каршы җырлыйлар). 1950 елда
бу көйне шагыйрь Әхмәт Ерикәй сүзләре белән
концерт эстрадасына ТАССРның халык артисты
Усман Әлмиев алып чыга.
299
Спектакльдә җырның сүзләре түбәндәгечә:
Гөләндәм:
Көяз кызның көянтәсен
Оста егет сырлаган;
Егетемнең йөрәкләрен
Чуар песи тырнаган.
Читтән килгән батыр тилгән
Урын сайлый кунарга.
Сезнең очтан безнең очка
Кушмый сукмак сугарга.
Ак яулыкның ал бизәген
Бәйрәмгә дип мин чиктем;
Өзелсен, егетем, үзәгең,
Илтифат итмим губчим.
. Бригадир:
Ышык-пышык гыйшык тотып,
Сагнып мещан йолдызын,
Обыватель җырын шыңшып,
Йөрмә җил куып, кызым.
(К. Тинчурин. Сайланма әсәрләр. Казан, 1956 ел,
411 бит.)
Дуслык турында җыр. (32 бит). 1949 елда
язылган һәм шул ук елда иң яхшы патриотик
җырларга уздырылган конкурста бүләк алган.
Совет Татарстаны (35 бит). Татарстан АССРның
төзелүенә 30 ел тулу уңае белән 1950 елда язылган.
Шул ук елда җыр Татар дәүләт җыр һәм бию ан¬
самбле репертуарына кертелә.
Дан сезгә, җиңүчеләр (40 бит). 1951 елда
язылган.
Халисә (46 бит). 1951 елда язылган.
Чишмә буенда (48 бит). 1951 елда язылган.
Яшьлек җырым — син! (50 бит). 1951 елда
язылган.
МУЗЫКАЛЫ СӘХНӘ ӘСӘРЛӘРЕННӘН ҖЫРЛАР,
АРИЯЛӘР, ДУЭТЛАР
К. Тинчуринның «Зәңгәр шәл» мелодрамасын¬
нан (55—64 битләр). «Зәңгәр шәл» мелодрамасы
сәхнәгә 1926 елның декабренда куела. С. Сәйдәшев
бу спектакльгә биш оригинал җыр иҗат итә һәм
сигез татар халык көен эшкәртә. Мәйсәрә һәм
Булат җырларын беренче тапкыр сәхнәдән артист¬
ка Рокыя Кушловская белән мелодраманың ав¬
торы Кәрим Тинчурин җырлыйлар.
Т. Гыйззәтнең «Наемщик» драмасыннан (65—
101 битләр).
«Наемщик» драмасы сәхнәгә 1928 елның де¬
кабрь аеннан куела башлый. Беренче тапкыр
Гөлйөзем, Батырҗан рольләрен Рокыя Кушлов¬
ская һәм Ситдыйк Айдаров башкаралар. 1948 ел¬
ның сентябрендә Татар дәүләт опера һәм балет
театры «Наемщик»ның опера сәхнәсе өчен редак-
цияләнгән икенче вариантын куя. Бу соңгы вариант¬
та өстәлгән яңа музыкаль номерлар: Гәрәй ариясе,
Гөлбикә ариясе, Зөбәрҗәт ариясе, вальс.
К. Тинчуринның «Ил» мелодрамасыннан (102—
115 битләр). «Ил» мелодрамасының премьерасы
1929 елның ноябрь аенда була. Зифабану, Юлау¬
чы җырларын сәхнәдән беренче тапкыр Галия Кай-
бицкая һәм Ситдыйк Айдаров җырлыйлар.
К. Тинчуринның «Кандыр буе» пьесасыннан
(116—135 битләр). «Кандыр буе» спектакленең
премьерасы 1932 елның мартында була. Спектакль¬
дә Гөләндәм ариясен — Галия Кайбицкая, Брига¬
дир җырларын — Ситдыйк Айдаров, Фәридә ария¬
сен Сара Садыйкова башкаралар.
Т. Гыйззәтнең «Бишбүләк» пьесасыннан (135—
149 битләр).
Беренче тапкыр сәхнәдә 1938 елның маенда уй¬
нала. Спектакльдә Маһинур җырларын Зифа Ба-
сыйрова башкара.
X. Фәткуллинның «Күзләр» драмасыннан (150—
153 битләр).
Драманың премьерасы 1939 елның ноябренда
була. Спектакльдә Рәйсә җырларын беренче баш¬
лап Мәрзия Миңлебаева башкара, соңга таба Зифа
Басыйрова җырлый. «Хуш, авылым» җырының сүз¬
ләрен автор 1957 елда яңадан үзгәртеп яза. Бу
җыентыкка шул үзгәртелгән вариант алынды.
Әүвәлге тексты түбәндәгечә булган:
Кай илләргә илтә икән
Без барасы олы юл?
Кабрең белән саубуллашып,
Китәм, бабам, бәхил бул.
Хуш, аулым, сау бул,
Китәмен синнән,
Күп җәфа чиктем синдә.
Кителде күңел, өзелде үзәк,
Тилмерде йөрәк кимсенеп.
Син гаепсез, туган аулым,
Шиңсәләр дә гөлләрең.
Бәлки булыр минем дә бер
Рәхәт күрер көннәрем.
Т. Гыйззәтнең «Изге әманәт» драмасыннан
(154—156 битләр). Спектакль беренче тапкыр
1946 елның маенда уйнала. Наҗия җырларын бе¬
ренче башлап спектакльдә бу рольне башкаручы
артистка Мәрзия Миңлебаева җырлый.
Т. Гыйззәтнең «Чын мәхәббәт» пьесасыннан
(157—163 битләр). Спектакльнең премьерасы 1948
елның сентябрендә була. Бу спектакльгә музыка
иҗат иткәндә С. Сәйдәшев, Казан дәүләт универ¬
ситетында ул елларда укыган албан студентлары
белән очрашып, алардан албан халык көйләрен
язып ала. Хәмдия җырларын сәхнәдән беренче
башлап артистка Зифа Басыйрова җырлый.
Г. Насрыйның «Кадерле минутлар» пьесасын¬
нан (164—167 битләр). Спектакльнең премьерасы
1953 елның март аенда була.
Таҗи Гыйззәтнең «Алсу таң» драмасына языл¬
ган көйләр (168—184 битләр). Бу 9 көйне компо¬
зитор 1950 елда, Т. Гыйззәтнең Татар дәүләт ака¬
демия театрында куелырга әзерләнгән «Алсу таң»
спектакле өчен яза. Ләкин спектакль куелмый һәм
көйләрнең текстларын да драматург язарга өлгерә
алмый кала.
1979 елда, бу җыентыкны әзерләү процессын¬
да, шагыйрь Нури Арсланов, көйләрнең музыкаль
эчтәлегенә таянып, аларга махсус шигырьләр язды.
Кызыксынган укучылар игътибарына без бу ши¬
гырьләрнең һәммәсен дә монда китереп узабыз
(шигырьләрнең исемнәре алдына куелган тәртип
саннары циклдагы көйләр нумерациясенә туры
килә):
300
1. Безнең янга, дуслар!
Ял итәргә чыктык без яланга:
Бу — сайлаган, сөйгән җиребез.
Бик күңелле безнең янда,
Безнең янга, дуслар, килегез!
Аллы-гөлле чәчәк аткан,
Яшел хәтфә келәм япкан
Безгә дип урманыбыз.
Асыл күлдә сулар кереп,
Шаулашабыз уйнап-көлеп,
Табигатьнең уллары без!
Җырлыйк әле, гармунчыбыз кайда,
Гармунчыга сүзне бирегез.
Кайгылар юк безнең янда,
Безнең янга, дуслар, килегез!
Гармуныңның телләре лә
Бәгырьләрне телә генә,
Түз генә моңнарына!
Тирбәлә җырдан су өсте,
Яфраклар да җырлый төсле
Шушы каен урманында.
Аккош күлләредәй күлләр кайда! —
Бигрәк ямьле туган җиребез.
Дөнья матур безнең янда —
Безнең янга, дуслар, килегез!
Шушы Аккош күлләрендә
Булабыз ял көннәрендә,
Тирбәләбез көймәдә.
Монда уеннар-ярышлар...
Кушыла җилләр, камышлар
Без җырлаган шат көйләргә.
2. Идел
Идел өстендә көймәләр —
Күрәм ак җилкәннәрен,
Аккошлар төсле
Тезелеп килгәннәрен.
Вак дулкыннар шадраланып
Яткан алар юлына...
Уяналар төрле уйлар уемда.
Акчарлаклар уйнап оча,
И моңлы тавышлары!
Карыйм аларның
Җим аулап ярышканын.
Ялтырый ак канатлары
Алтын кояш нурында...
Тирбәләләр җырлар Идел турында.
Идел ага, Идел ага,
Ялларын кага-кага.
Җырларым ага
Кушылып дулкыннарга.
Талгын Идел сулары ла,
Ямьле Идел буйлары...
Бетерә лә хәсрәтле уйларны.
3. Кайтырсың бит
Ялгыз калам, дип, кышка,
Җилләр җылый камышта,—
Үзәкләрем өзелә
Кошлар киткән тавышка.
Киек каз тавышлары ла,
Айрылу сагышлары,
Чын күңелдән сөйгәннәрнең
Бар микән кавышканы?,.
Аерылулар бигрәк ямансу...
Нигә күңлем ашкына,
Нинди язмыш каршыда?
Моңаймый идем болай,
Моңнар төште башыма.
Уйларга талмас идем лә,
Утларда янмас идем;
Минем хәлем синдә булса,
Син түзә алмас идең...
Моңнар төште, бәгърем, башыма.
Көзләр дә үтәр әле,
Язлар да җитәр әле;
Кайтыр киек казлар да,—
Шатлык туй итәр әле.
Гөлләр үсәр алланып ла,
Ал чәчәккә бәйләнеп,
Кошлар белән яз кайтырсың
Кояш кебек әйләнеп.
Кайтырсың бит, гөлем, яныма?!.
4. Хәтердә
Күренеп киттең... Калдың син гомергә
Күңелем сараенда, бәгърем,
түрдә, кадердә.
Төшемдә дә бергә, өнемдә дә бергә
Сурәтеңне йөртәм хәтердә.
Болытлы көнем яктырды нурыңнан,
Язгы таң шикелле балкып
күзем чагылды.
Шуннан бирле бер дә чыкмыйсың уемнан
Кайтар кабат бер шул чагымны.
Нурыңда синең яктырак янам мин,—
йөзем көләч, җан да якты,
рухым да якты.
Хатирәңнән синең гел ләззәт алам мин,
Хыялым да, уем да татлы.
5. Сипкеллем
Бик сөйкемле күрнәсең лә,
Күзем тия күрмәсен!
Ай үсәсен көн үсәсең,
Үрмә гөлдәй үреләсең.
Кашларның сикергәне лә,
Күзләрнең сирпелгәне,
Битләреңдәге сипкелнең
Путалдай сибелгәне...
Алманың алы икән лә,
Син татар балы икән.
Алтын чачем, синең төсле
Дөньяда бармы икән?!.
301
һай, сипкеллем,сипкеллем,
Мәхәббәте син кемнең?
Бик үк матур булмасаң да,
Дөньяда бер сөйкемлем!
6. Өзелеп сөйсәң генә
Бер чибәр узып бара,
Кашыннан күзе кара.
Керфегеннән гөлләр тама...
Күрсәң — йөрәгең яна.
Мәхәббәттән кабынып,
Кыйгач яулык ябынып,
Каш астыннан кыйгач карый,
Белмәгәнгә салынып.
Бирер идем ак калфак,
Яратып кисә генә.
Гомерлек яр итәр идем,
Өзелеп сөйсә генә.
7. Вальс
Егетләр, кызлар әйләнә,
Парлашканнар алар әнә;
Бубен, барабаннар бәрә,
Трәл-лә-лә-лә, трәл-лә-лә-лә.
Кандилләр, утлар әйләнә,
Хәсрәте юклар әйләнә,
Шаяннар-шуклар әйләнә,
Трәл-лә-лә-лә, трәл-лә-лә-лә.
Монда сүз хаҗәтме әллә,—
Ымлап та аңлаша бәндә:
һәр хәрәкәт үзе мәгънә,
Трәл-лә лә-лә, трәл-лә-лә-лә.
Талдан нечкә билләргә лә
Куллар салган ирләр әнә,
Җилдәй җиңелләр әйләнә,
Трәл-лә-лә-лә, трәл-лә-лә-лә.
Шат-көләч яшьләр әйләнә,
Бәхеттән башлар әйләнә,
Чәчләргә чәчләр бәйләнә...
Трәл-лә-лә-лә, трәл-лә-лә-лә.
8. Туй җыры
Туй ясамый икән кемнәр генә?
Туйлар була гомергә тик бер генә.
Туйлы өйгә шаулап-көлеп, тупырдашып,
Котларга килдек сезне без дә менә.
йөзләрегез көләч-ачык булсын,
Бәхетләр баштан ашып-ташып торсын.
Сезнең матур гомер итүләргә карап,
Күрше-күлән соклансын, гашыйк булсын.
Гомерегез матур, тигез булсын,
Мәхәббәтләр сездә киң диңгез булсын!
Өйләнешкәч бәбисез дә кызык түгел —
Пар алмадай бәбиләр игез булсын.
Бокалларга тутрып салыйк әле,
Тамчысын да калдырмый алыйк әле,
Шулкадәрле авызларның тәме киткән,—
Бергәләп шуңа чара табыйк әле.
Әрем салып пешергәндәй ашы,
Эчемлекләр ачыган, баллар ачы;
Бертавыштан әйтик әле: «Ачы! Ачы!» —
Ике яшьнең иреннәре кавышканчы.
9. Яз бәйрәме
Кешеләр бүген бәйрәмчә
Киенгән-ясанганнар;
Яшьләре — яшь, булып көләч,
Картлары яшәргәннәр!
Җырлыйбыз да, биибез дә —
Уйныйбыз әйлән-бәйлән;
Рәхәт тирә-юнебездә,
Күңелле безнең бәйрәм.
Ак, кызыл, ал чәчәкләрдәй
Тирбәлеп бара халык.
Оча шарлар һаваларга,—
Кошлар карый таң калып.
Әйлән, әйлән әйдә, дөнья,
Бәхеткә таба әйлән;
Барабаннар суга, тыңла,
Быргыда уйный бәйрәм!
Җырлыйк әле бәйрәм котлап,
Дуслар шатлансын тыңлап;
Без күтәргән бокаллардан
Бар дөнья торсын чыңлап!
Бәллүр ләйсән булып төште
Безнең өйләргә бар ямь;
Яшел язның үзе төсле
Бик матур безнең бәйрәм!
БАЛАЛАР ӨЧЕН ҖЫРЛАР
(185—216 битләр)
1945—1954 елларда Салих Сәйдәшев Казан һәм
авыл районнары мәктәпләрендә укучылар белән
еш очраша. Шул күңелле очрашулар, шагыйрьлә¬
ребез белән иҗади дуслык нәтиҗәсендә һәм Татар¬
стан радиокомитеты балалар тапшырулары редак¬
циясе тәкъдиме буенча, композитор соңыннан зур
бер цикл балалар җырлары иҗат итә.
ИНСТРУМЕНТАЛЬ ӘСӘРЛӘР
Композиторның инструменталь әсәрләре симфо¬
ник оркестр яки тынлы оркестр өчен язылганнар.
Музыка сөючеләрнең ихтыяҗларын истә тотып,
җыентыкта бу әсәрләрнең бер өлеше — фортепьяно,
ә икенче өлеше баян өчен эшләнгән вариантларын¬
да биреләләр.
302
а) Фортепьяно өчен
(Ю. В. Виноградов редакциясендә)
Сакаи (матәм) маршы (219 бит). 1927 елның
февралендә, татар сәхнәсенең күренекле артисты
Нури Сакаев үлгән көнне, аның истәлегенә язылган.
«Наемщик»тан бию (220 бит). 1948 елда сәхнәдә
барган икенче редакциядән.
Каршылау маршы (228 бит). 1928 елда сәхнәгә
куелган «Ханбикә» спектакленә язылган марш
(Мирза Заһитов пьесасы буенча).
«Наемщик»тан вальс (231 бит). «Наемщик»,
музыкаль драмасының 1948 елдагы икенче редак¬
циясеннән.
Совет Армиясе маршы (237 бит). Кызыл Ар¬
миянең 12 еллыгына багышланган. 1929 елда языл¬
ган.
Т. Гыйззәтнең «Алсу таң» пьесасыннан бию
(242 бит). 1950 елда язылган. С. Сәйдәшев җыен¬
тыкларына беренче тапкыр кертелә.
б) Баян өчен
(Ильяс Шәрипов редакциясендә)
к. Тинчуринның «Сүнгән йолдызлар» драмасына
кереш (244 бит). Спектакль 1924 елның декабрендә
куела. Кереш музыка исә 1926 елда драманың яңа
постановкасы өчен языла.
К. Тинчуринның «Кандыр буе» пьесасыннан
бию — «Уңыш бәйрәмендә» (251 бит). 1932 елда
язылган.
М. Фәйзинең «Галиябану» драмасына увертюра
(253 бит). 1929 елда язылган.
Ф. Бурнашның «Таһир-Зөһрә» трагедиясеннән
бию («Шәрекъ балеты») (2б5 бит). Сәхнәдә бе¬
ренче тапкыр 1927 елда яңгырый.
ПРИМЕЧАНИЯ
ПЕСНИ
Песни мои (стр. 17). Последнее сочинение Са¬
лиха Сайдашева. Впервые эта песня прозвучала
19 мая 1955 года на пленуме татарских композито¬
ров в исполнении заслуженной артистки ТАССР
Халиды Забировой. По словам певицы, песня
была создана композитором под впечатлением
юбилейного вечера по случаю десятилетия со дня
гибели поэта-патриота Мусы Джалиля, состояв¬
шегося 26 января 1954 года в Татарском госу¬
дарственном академическом театре. Особое впе¬
чатление произвела на С. Сайдашева пламенная
речь азербайджанского поэта Самеда Вургуна,
выступившего на этом вечере.
Бибисара (стр. 19). В декабре 1927 года на
сцене Татарского государственного академическо¬
го театра в спектакле «Хусаин Мирза» (драма
Ф. Бурнаша) впервые был исполнен хоровой ва¬
риант песни (сольную партию исполнял Закир
Сафин). В 1940 году поэтом Ахмедом Ерикеевым
был написан новый текст песни, который испол¬
няется по сей день.
Песня советской молодежи (стр. 21). Впервые
в 1929 году' была исполнена в спектакле «Сизый
голубь» по пьесе Аделя Кутуя и называлась «Ком¬
сомольская песня». В 1939 году мелодия ее была
использована также в спектакле «Когда рож¬
дается прекрасное» (драма Ш. Камала). А с 1955
года песню стали исполнять на слова Ахмета
Исхака, тогда же она обрела свое теперешнее
название.
Песня Советской Армии (стр. 24). Написана
к спектаклю «Шлем» по пьесе Габдрахмана Мин¬
ского. Начиная с 1940 года ее поют на слова Ах¬
меда Файзи.
Просыпайтесь, нивы! (стр. 26). Впервые про¬
звучала в 1932 году в спектакле по пьесе Г. Зуль-
карная «Буря» на сцене Татарского государствен¬
ного академического театра как песня бригадира.
С 1950 года исполняется на слова поэта Ахмеда
Файзи.
Деревенская песня (стр. 29). В пьесе Карима
Тинчурина «На Кандре», поставленной на сцене
в 1932 году, исполнялась колхозными "парнями
Эмяком и Шемяком как частушки. В 1940 году
народная артистка РСФСР Марьям Рахманкулова
стала исполнять эту песню, используя народные
слова. Получилась задорная песня о джигитах.
Застенчивый джигит (стр. 30). В 1932 году в
спектакле «На Кандре» (пьеса Карима Тинчури¬
на) исполнялась как шуточная песенка Гуляндам
и бригадира. В 1950 году народный артист ТАССР
Усман Альмеев стал исполнять ее с эстрады на
слова поэта Ахмеда Ерикеева.
Песня о дружбе (стр. 32). Создана в 1949 году.
Тогда же была удостоена премии на конкурсе луч¬
ших патриотических песен.
Советский Татарстан (стр. 35). Написана в
1950 году по случаю 30-летия образования Татар¬
ской АССР. В том же году песня вошла в репер¬
туар Татарского государственного ансамбля песни
и пляски.
Слава вам, победителям! (стр. 40). Создана
1951 году.
Халиса (стр. 46). Была создана в 1951 году.
Со сцены впервые прозвучала в исполнении Ха¬
лиды Забировой.
У ручья (стр. 48). Написана в 1951 году. Песня
впервые была исполнена Марьям Рахманкуловой.
Молодости песня — это ты! (стр. 50). Написа¬
на в 1951 году.
АРИИ И ДУЭТЫ
Из драмы К. Тинчурина «Голубая шаль»
(стр. 55—64). Мелодрама «Голубая шаль» впер¬
вые была поставлена на сцене в декабре 1926 года.
С. Сайдашев создал для этого спектакля пять
оригинальных мелодий, обработал восемь татар¬
ских народных песен. Первыми исполнителями
песен Майсары и Булата были Рокыя, Кушловская
и сам Карим Тинчурин, автор пьесы.
Из драмы Т. Гиззата «Наемщик» (стр. 65—101).
Драма «Наемщик» впервые была поставлена на
сцене в декабре 1928 года. Роли Гульюзум и Ба-
тыржана исполнили тогда Рокыя Кушловская и
Ситдик Айдаров. В 1948 году на сцене Татарского
государственного театра оперы и балета была
принята к постановке новая редакция «Наемщи¬
ка». Для этого последнего варианта были допол¬
нительно созданы С. Сайдашевым следующие му¬
зыкальные номера: ария Герея, ария Гульбике,
ария Зюберджат и вальс.
Из драмы К. Тинчурина «Родина» (стр. 102—
115). Премьера мелодрамы «Родина» состоялась
в ноябре 1929 года. Первой исполнительницей
арии Зифабану была Галия Кайбицкая, песни
Юлаучы исполнил Ситдик Айдаров.
Из пьесы К. Тинчурина «На Кандре» (стр. 116—
135). Премьера спектакля «На Кандре» состоя¬
лась в марте 1932 года. Арию Гуляндам впервые
исполнила Галия Кайбицкая, арию Фариды —
Сара Садыкова, первым исполнителем песен брига¬
дира был Ситдик Айдаров.
304
Из драмы Т. Гиззата «Бишбуляк» (стр. 145—
149). Впервые драма «Бишбуляк» была поставлена
на сцене в мае 1938 года. Песни Магинур испол¬
нила тогда Зифа Басырова.
Из драмы X. Фатхуллина«Очи» (стр. 150—153).
Премьера спектакля состоялась в ноябре 1939 г.
Песни Раисы в спектакле впервые исполнила Мар¬
зия Минлебаева, позднее постоянной исполнитель¬
ницей их была Зифа Басырова. Слова песни «Край
родной, прощай» автор в 1957 году переделал
Заново. В настоящий сборник вошел этот новый
вариант песенного текста.
Из драмы Т. Гиззата «Священное поручение»
(стр. 154—156). Драма впервые была поставлена
на сцене в мае 1946 года. Песни Нажии спела в
премьере артистка Марзия Минлебаева.
Из пьесы Т. Гиззата «Настоящая любовь»
(стр. 157—163). Премьера спектакля состоялась в
сентябре 1948 года. Во время работы над музыкой
к этому спектаклю состоялась встреча С. Сайда-
шева со студентами-албанцами, которые учились
в те годы в Казанском государственном универ¬
ситете. Композитор записал несколько албанских
народных мелодий. Первой исполнительницей пе¬
сен Хамдии на сцене была Зифа Басырова.
Из пьесы Г. Насретдинова «Дорогие минуты»
(стр. 164—167). Премьера спектакля состоялась
в марте 1953 года.
Цикл песен к спектаклю «Алая заря» (по Дра¬
ме Тази Гиззата) (стр. 168—184). В 1950 году на
сцене Татарского государственного академического
театра предполагалось создать спектакль по драме
Т. Гиззата «Алая заря». По этому случаю компо¬
зитором было создано девять музыкальных номе¬
ров. Однако осуществить постановку не удалось.
Написать тексты к песням драматург не успел.
В 1979 году в процессе подготовки настоящего
издания поэт Нури Арсланов написал к сайдашев-
ским мелодиям слова. Вот эти песни: «К нам по¬
жалуйте, друзья!», «Идель», «Вернись», «Твой
образ», «Веснушки», «Если любишь», «Вальс»,
«Свадебная», «Праздник весны». Здесь мы при¬
водим некоторые из этих текстов в переводе. В. Ло¬
патина. (Порядковые номера, проставленные в
начале песен, соответствуют нумерации в нотах.)
1. К нам пожалуйте, друзья!
Ждут вас, друзья, рощи и поляны.
Ждет вас озер голубой простор.
Слову верны, встретимся здесь мы,
Слушайте все — горн играет сбор.
Слову верны, встретимся здесь мы,
Снова здесь мы, здесь в краю лесном.
Хорошо гармонь играет,
Гармонист наш дело знает —
Все и пляшем, и поем.
Сосны ветками качают,
И волна с волной играет.
Ждут вас, друзья, в краю родном.
Нет ни озер, как Лебяжье озеро,
Нет ни берез, как в краях родных.
Слову верны, встретимся здесь мы —
Нет, не найти в мире лучше их.
Хорошо нам на Лебяжьем,
И об этом скажет каждый.
На просторах голубых
Веселимся, загораем,
У костров сидим, мечтаем...
Ждем вас, друзья, в краях лесных.
3. Вернись
Птицы провожают лето,
Осень ходит по земле.
Дуют ветры, плачут ветры
По красавице-весне.
Гуси-лебеди; летите
К милой южной стороне
Да к любимой захватите
Хоть грустинку обо мне.
Может, вспомнит обо мне?
Может, вспомнит, вспомнит обо мне?
Грустно стало жить на свете
Без весны моей любви.
Ноет сердце, стонет сердце,
И горит пожар в груди.
Раньше я не знал печали
Здесь, в родимой стороне,
А теперь... и ты едва ли там, вдали,
поверишь мне:.
Ах! Как тяжко, тяжко мне.
Ах! Как тяжко, ах, как тяжко мне.
Вновь придет весна, я знаю —
С ней вернется и любовь.
И гусей крикливых стая
Прилетит, я знаю, вновь.
И цветы все, как бывало,
На земле вновь расцветут...
Если б, милая, ты знала,
Как любимых всюду ждут.
Как тебя здесь, как тебя здесь ждут.
Хорошо на зорьке ранней
За грибами, за цветами
Выйти всем в сосновый бор;
Мчаться в лодке с парусами
С песней звонкой над волнами.
Ждут вас, друзья, в краю озер.
Ждут вас, друзья,— как родных встречают
Лес и поля, и наш летний дом.
5. Веснушки
Ты, мой Друг, похорошела,
Как-то сразу расцвела,
В день растешь за месяц целый...
Да не больно весела.
Алы губы, черны брови,
Блестки огненных очей
39 М-454
305
Не с веснушками ли спорят
Без причин в душе твоей?
Щек румяна с зорькой схожи
И сама, как сладкий мед...
Не найти тебя пригоже,
А тебе и невдомек.
Ты в веснушках золотая
И красивая вполне.
А в симпатии, я знаю,
Знаю, не откажешь мне.
8. Свадебная
Свадьба, свадьба весела и хмельна,
Веселится и ликует родня.
Мы там были и наливку пили...
Да признаться вам, с горчинкою она.
Вас -поздравить от души мы пришли.
Молодые больно уж хороши!
Чтоб прожили вместе лет примерно двести,
И совет вам, и любовь от души!
Верность в жизни чтоб смогли сохранить,
Чтоб до старости друг друга любить.
Чтобы были дети лучшими на свете,
И в любви да счастье целый век прожить.
Так нальем бокалы сладким вином,
Выпьем все до капли и не прольем...
Да опять заминка — все во рту горчинка.
В чем причина только, что-то не поймем...
Тут в полыни вся еда и вода.
Даже мед — и тот горчит иногда.
Все горчит, все горько, губы сладки только.
Пусть им будет сладко, сладко так всегда.
ДЕТСКИЕ ПЕСНИ
(стр. 185—216)
В 1945—1954 годах Салих Сайдашев часто
бывал в гостях у школьников Казани и села. Ито¬
гом этих радостных встреч явился большой цикл
детских песен-, созданный композитором в содру¬
жестве с татарскими поэтами.
ИНСТРУМЕНТАЛЬНЫЕ ПРОИЗВЕДЕНИЯ
Инструментальные произведения С. Сайдашева
предназначены либо для симфонического, либо для
духового оркестра. Учитывая пожелания любите¬
лей музыки, в настоящем сборнике мы предлагаем
некоторые из этих сочинений в переложении Для
баяна и фортепьяно.
а) для фортепьяно
(переложения под редакцией Ю. В. Виноградова)
Сакаевский марш (стр. 219). Был создан в
феврале 1927 года в день смерти видного мастера
татарской сцены Нури Сакаева и посвящен его
памяти.
Церемониальный марш (стр. 228). Был создан
в 1928 году к спектаклю «Ханбике» (по пьесе
Мирзы Загитова).
Вальс из драмы Т. Гиззата «Наемщик»
(стр. 231). Был создан к новой постановке музы¬
кальной драмы в 1948 году.
Марш Советской Армии (стр. 237). Был
посвящен 12-й годовщине Красной Армии.
Пляска из пьесы Т. Гиззата «Алая заря»
(стр. 242). Была создана в 1950 году.
б) для баяна
(переложения Ильяса Шарипова)
Вступление к драме К. Тинчурина «Погасшие
звезды» (стр. 244). Спектакль был поставлен в
декабре 1924 года, музыкальное же вступление
было создано композитором в 1926 году к новой
постановке драмы.
Танец «На празднике урожая» из пьесы К. Тин¬
чурина «На Кандре» (стр. 251). Был создан в
1932 году.
Увертюра к драме М. Файзи «Галиябану»
(стр. 257). Была создана в 1929 году.
Восточный танец из трагедии Ф. Бурнаша «Та¬
хир и Зухра» (стр. 265). Эта музыка впервые
прозвучала в театре в 1927 году.
ЭЧТӘЛЕК
Сәйдәш кабызган утлар. И. Исәнбәт ... 5
ҖЫРЛАР
Җырларым. М. Җәлил сүзләәе 17
Бибисара. Ә. Ерикәй сүзләәе 9
Совет яшьләре җыры. Ә. Исхак сүзләре-. . . 21
Совет Армиясе җыры. Ә. Фәйли сүсләре ■ . 24
Уянсыннар кырлар. Ә. Фәйли сүлләре ... 26
Авыл көе. Халык сүлләре 29
Кыюсыз егет. Әхмәт Ерикәй сүлләре ... 30
Дуслык турында җыр. Ә. Ерикәй сүлләре . .32
Совет Татарстаны. Г. Насрый сүлләре ... 35
Дан сезгә, җиңүчеләр! М. Садри сүлләре . 40
Халисә. Г. Хуҗи сүлләре 46
Чишмә буенда. М. Садри сүлләре . . . . 48
Яшьлек җырым — син! М. Садри сүлләре . . 50
ҖЫРЛАР, АРИЯЛӘР, ДУЭТЛАР
Кәрим Тинчуринның «Зәңгәр шәл» мелодра¬
масыннан
Булат җырр 55
Мәйсәрә җьфр - . . . 59
Кара урмаа - - - 62
Таҗи Гыйззәтнең «Наемщик» драмасыннан
Батырҗанның хор белән җыры ... 65
Гөлйөземнең беренче ариясе .... 74
Гөлйөземнең икенче ариясе (хор белән) . 80
Гәрәй белән Зөбәрҗәт дуэты .... 84
Гәрәй арррсе . . 88
Батырҗан белән Гөлйөзем дуэты . . 92
Батырҗан җыры ., .95
Гөлйөземнең соңгы ариясе 99
Кәрим Тинчуринның «Ил» мелодрамасыннан
Зифабану ариясе . . ...... 102
Сандугач (кызлар җыры) 107
Ал чәчәкләр (хор) Ю9
Чалгычылар җыыы 112
Кәрим Тинчуринның «Кандыр буе» пьесасын¬
нан
Кандыр турында җыр . . • ■ 116
Гөләндәм ариясе . П8
Фәридә ариясе . . . ' .- . .123
Фәридәнең беренче җыыы 126
Фәридәнең икенче җыры 2'29
Без кабызган утлар (монтерлар җыры) . 131
Таҗи Гыйззәтнең «Бищбүләк» пьесасыннан
Өмә җыыы :135
Әй, күңелле өммсм! 139
Партизаннар җыры 141
Маһинур белән Тимеркәй дуэты . . . 145
Хәбиб Фәткуллинның «Күзләр» драмасыннан
Тургай (Рәйсә җыры) ....... 150
Хуш, авылым (Рәйсә җыры) . . . .151
Таҗи Гыйззәтнең «Изге әмрнәт»дррмрсыннрн
Наҗиянең беренче җыры ..... 154
Наҗиянең икенче җыры 555
Таҗи Гыйззәтнең «Чын мәхәббәт» драма¬
сыннан
Әдрән диңгез 157
Динар тааы . . 159
Бала кош : 162
Гамир Насрыйның «Кадерле минутлар»
пьесасыннан
Мәхәббәт җыыы 164
Бар Казанда зур комбинат .... 166
Таҗи Гыйззәтнең «Алсу таң» драмасына
язылган көйләр циклы (9 көй) ..... 168
БАЛАЛАР ӨЧЕН ҖЫРЛАР
Ленин турында җыр. М. Садри сүзләре . . 187
Партия турында җыр. М. Садри сүзләре . . 190
Тынычлык турында җыр. М. Хөсәен сүзләре . 192
Мәскәү. М. Садри сүзләре 195
Поход маршы К. Нәҗми сүззлре 196
Салют бирәбез. Г. Насрый сүзләре . . . ■ 198
Укырга. С. Урайский суазләе 200
Укучылар вальсы. М. Хөсәен сүзләре . . ■ 201
Яз килде. Ә. Ерикәй 205
Чияләр чәчәк атсын. Ә. Ерикәй сүзләре , . 206
Ямьле җәй. Ш. Маннур сүзл^рр 208
Зәңгәр күл. Г. Насрый суз.әэре 210
Бал корты. Г. Насрр1й сүз^с^рр 211
Безнең дәү әни. Г. Насрый сүзләре .... 213
Яшь туристлар җыры. Ш. Маннур сүзләре . 215
ИНСТРУМЕНТАЛЬ ӘСӘРЛӘР
а)фортепьяно өчен
Сакай маршы 219
Каршылау маанш : 228
Т. Гыйззәтнең «Наемщик» драмасыннан
вальь 231
Совет Армиясе мааи-ш 237
Т. Гыйззәтнең «Алсу таң пьесасыннан бию . 242
б)баян өчен:
К- Тинчуринның «Сүнгән йолдызлар» драма¬
сына кееее : : 244
К. Тинчуринның «Кандыр буе» пьесасыннан
бию — «Уңыш бәйрәмендә» (баяннар ан¬
самбле өчее) : 251
М. Фәйзинең «Галиябану» драмасына увертю¬
ра (баяннар ансамбле өчен) .... 257
Ф. Бурнашның «Таһир-Зөһрә» трагедиясеннән
бию («Шәрекъ баалеы») 265
Совет Армиясе маарш 272
Т. Гыйззәтнең «Наемщик» драмасыннан бию . 277
Т. Гыйззәтнең «Наемщик» драмасына кереш . 284
Т. Гыйззәтнең «Наемщик» драмасыннан
вальс (баяннар ансамбле өчен) . . . 289
Искәрмәләр 299
Т. Гыйззәтнең «Наемщик» драмасыннан бию 220
СОДЕРЖАНИЕ
Огни, зажженные Сайдашевым. Ю. Исанбет 5
ПЕСНИ
Песни мои. Слова М. Джалиля 17
Бибисара. Слова А. Ерикеева 19
Песня советской молодежи. Слова А. Исхак 21
Песня Советской Армии. Слова А. Файзи . . 24
Просыпайтесь, нивы! Слова А. Файзи ... 26
Деревенская песня. Слова народные ... 29
Застенчивый джигит. Слова А. Ерикеева . . 30
Песня о дружбе. Слова .4. Ерикеева ... 32
Советский Татарстан. Слова Г. Насретдинова 35
Слава вам, победителям! Слова М. Садри . 40
Халиса. Слова Г. Хузеева 46
У ручья. Слова М. Садрц 48
Молодости песня — это ты. Слова М. Садри . 50
Из музыки к пьесе К. Тинчурина «На Кандре»
Песня о Кандре 116
Ария Гуляндам 118
Ария Фариды 123
Первая песня Фариды 126
Вторая песня Фариды 129
Огни, что мы зажгли сердцами (песня
монтеров) 131
Из музыки к драме Т. Гиззата «Бишбуляк»
Песня девушек 135
Эх, весело на посиделках! 139
Песня партизан . 141
Дуэт Магинур и Тимеркая 145
АРИИ И ДУЭТЫ
Из музыки к драме К. Тинчурина «Голубая шаль»
Песня Булата 55
Песня Майсары 59
Дремучий лес (песня беглецов) ... 62
Из музыки к драме Т. Гиззата «Наемщик»
Песня Батыржана с хором 65
Первая ария Гульюзум 74
Вторая ария Гульюзум с хором 80
Дуэт Герея и Зуберджат 84
Ария Герея 88
Дуэт Батыржана и Гульюзум 92
Песня Батыржана 95
Последняя ария Гульюзум 99
Из музыки к драме К. Тинчурина «Родина»
Ария Зифабану 102
Соловей (песня девушек) 107
Алые цветы (хоровая песня) ...... 109
Песня косарей , 112
Из музыки к драме X. Фатхуллина «Очи»
Жаворонок (песня Раисы) 150
Край родной, прощай (песня Раисы) ... 151
Из музыки к драме Т. Гиззата «Священное
поручение»
Первая песня Нажии 154
Вторая песня Нажии 155
Из музыки к драме Т. Гиззата «Настоящая
любовь»
Море Ддран . . 157
Динар-гора 159
Птенец 162
Из музыки к пьесе Г. Насретдинова «Дорогие
минуты»
Песня любви 164
Есть в слободке за Казанью 166
Цикл песен к драме Т. Гиззата «Алая заря»
(9 песен)
309
ДЕТСКИЕ ПЕСНИ
Песня о Ленине. Слова М. Садри . . . . 187
О партии детй поют. Слова М. Садри . . . 190
Песня о мире. Слова М. Хусаина .... 192
Москва. Слова М. Садри 195
Походный марш. Слова К. Наджми . . . 196
Салют. Слова Г. Насретдинова 198
Учиться! Слова С. Урайского 200
Школьный вальс. Слова М. Хусаина . . . 201
Весна пришла. Слова А. Ерикеева .... 205
Вишни, яблони цветут. Слова А. Ерикеева . 206
Здравствуй, лето! Слова Ш. Маннура . . . 208
Голубое озеро. Слова Г. Насретдинова . . 210
Пчелка. Слова Г. Насретдиново 211
Наша бабушка. Слова Г. Насретдинова • ■ 213
Песня юных туристов. Слова Ш. Маннура . 215
ИНСТРУМЕНТАЛЬНЫЕ ПРОИЗВЕДЕНИЯ
а) для фортепьяно:
Сакаевский мар " 219
Танец из первого акта пьесы Т. Гиззата «Наем¬
щик» . 220
Церемониальный маа 228
Вальс из драмы Т. Гиззата «Наемщик» . . 231
Марш Советской Арммм- 237
Пляска из пьесы Т. Гиззата «Алая заря» . 242
б) для баяна:
Вступление к драме К. Тинчурина «Погасшие
звезды» 244
Танец «На празднике урожая» из пьесы К. Тин-
чурина «На Кандре» (для ансамбля баянмсто 251
Увертюра к драме М. Файзи «Галиябану» (для
ансамбля баяянстот) 257
Восточный танец из трагедии Ф. Бурнаша «Тахир
и Зухра» . . « . 265
Марш Советской Армии . . . ... . 272
Танец из первого акта драмы Т. Гиззата «Наем¬
щик» 277
Вступление к драме Т. Гиззата «Наемщик» . 284
Вальс из драмы Т. Гиззата «Наемщик» (для ан¬
самбля баянистов) ... . . . . . . . . 289
Примечания
204
Салих Замалетдинович Сайдашев
ОГНИ, ЗАЖЖЕННЫЕ НАМИ
(песни, арии, дуэты, инструментальные произведения)
Редакторы Р. Н. Даутов, А. И. Бадыгина
Музыкальный редактор X. В. Валиуллин
Оформление художника Р. Л. Фаттахова
Художественный редактор Г. Е. Трифонов
Технический редактор С. Г. Ахметзянова
Корректоры С. В. Абдуллина, Н. С. Соловьева
Сдано в набор 30/У1-1980 г. Подписано в печать 11/Х1-198Ö г, Формат бОХдО'/я
100 1р Офсетная бумага. Гарнитура литературная. Печать офсетная. Учетн.«
изд. листов 43.5. Печатных листов 39.. ПФ 04236. Заказ М-454. Тираж 4000.
Цена 4 руб. 90 коп.
Татарское книжное издательство. Казань, ул. Баумана. 19,
Полиграфкомбвнат им. К Якуба Государственного комитета ТАССР по де¬
лам издательств, полиграфии и книжной торговли.
Казань, ул. Баумана, 19
Сайдашев Салих.
С12 Огни, зажженные нами (песни, арии, дуэты,
инструментальные произведения). Нотное издание.
Казань, Татарское кн. изд-во, 1980.
310 с.
В историю татарской советской культуры С. 3. Сайдашев вошел
как основоположник национальной профессиональной музыки. Глубо¬
ко лиричные, проникновенные, его произведения горячо любимы на¬
родом.
В сборник включены широко известные песни, арии и дуэты из
спектаклей, а также ранее не опубликовавшиеся произведения ком¬
позитора.
00003—312
С 326—80
М 132(03)—80
78С2
СУМ
РУБ
9(Ж