БҮКІЛОДАКТЫ К КОММУНИСТ
(БОЛЫІІЕПИКТЕР) ПАРТИЯСЫНЫН
ОРТАЛЫК комитепиің
ҚАУЛЫСЫ БОЙЫНША
БАСЫЛЫП огыр
ГІролстарии бсех стран, еоединяигнесъ!
И Н С Т и Т У т
м Л Р К С Л- Э Н Г Е Л Ь С А-Л Е Н И Н Л
при ЦК ВКП(б)
I
СОЧИНЕНИ.Я
„ ,	ОГИЗ
ОСІДАРСП ЕННОЕ ГіЗДАТЕЛЬСТВО ІІОЛИТИЧЕСКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ
ЛІ о с к а а • 19 4 7
Барлық елдердің пролетарлары, бірігіқдер!
МЛРКС-ЭНГЕЛЬС-ЛЕ Н И Н ИНСТИТУТЫНЫҢ
к л 3 Л к ф и Л И А Л Ы
ІІІЫҒАРМАЛАР
Казақша аудармлсын
КК(б}П Орталыч Колштгтһіч
редакі^йАЫҚ комассиясы цараган
КК[д)П Орталық Кочптеті ^нигцқан
то м

VII
ллғысөз
И. В. СталиннІң Шығармаларыныц алтыншы то-
мына 1924 жылы жазылган шығармалар кірді.
1921 жыл, большевиктік партия зден совет хажы-
кыц өзініц социализм орнату жоніндегі игілікті жу-
ысгп! В. И. Ленинсіз, Сталин жолдастыц басшылы-
іымсн жүргізгсн бірінші жылы болды. Сталин жолдас
паріияны Оргалык Комитеттіц төнірегіне топтасты-
рын, оны ССР Одагында социализм орнату жолында-
ғы күреске жумылдырды.
Сталин жолдасгыц бул томға кіргсн шығармалары
гроцкиэмд; жәнс баска да антилзниндік топтарды идея
жағынан талкандауда, ленинизмді қоргауда, негіздеу-
де және дамытуда орасан зор роль аткарды.
Алтыншы том Сталин жолдастыц Роста тілшісімен
«Айтыс туралы» әңгімесінеи және РК(б)П XIII конфс-
Р'нциясында «Партия курылысыныц кезектегі міндет-
<'рі туралы» жасаган баяндамасынан басталады, бул
сцбоктер троцкизмді әшкорелеуге, большевиктік пар-
тияныц ндеялыіқ және уйымдасгыру бірлігі жолында-
гы куроске арналған,
VIII
Алғысөэ
Сталин жолдас Советтсрдщ Букілодзқтық П съе-
зінде «Лениннің влімі женінде» сөнлепен созіндеболь-
шевиктік партияныц атынан В. И. Лениннің өсиеч ге-
р;н кіршжсіз таза сактап, іс жүзіне асыруға улы ант
берді-
Бул томға И. В. Сталшшің «Ленинизм негіздсрі
туралы» дейтін белгілі енбегі кірді, бул сңэектө
ленинизм шебер баяндалып, теория жүзІнд-е негіздел-
ген.
Халыкаралық жағдай жөніндегі, партияның ішкі
өмірі және оны нығайту жөніндегі, жумысшъі табы-
ның шаруалармен одағы жөніндегІ,* екбекші букараны
социализм рухында тәрбиелеу және кайта торбислеу
жөніидегі мәселеліерге мына еңбсктор арналған:
«РК(б)П ХШ съезіне Орталық Комитеттіц уйымдас-
тыру жумысы жөніндсгі есебі», «РК(б)Г1 XIII съезінін
кортындылары туралы», «Халыкаральііқ жағдай жө-
нінде», «Партияның деревнядағы кезекті міндеттері
туралы» және басқалар.
Бул том «Октябрь револтоциясы және орыс ком-
мунистерінің тактикасы» деген шығармамен аяқтала-
ды, бул шығармада Улы Октябрь социалистік рево-
люциясынын. тәжірибссіне тсориялық кортынды жа-
салған, б‘р слде социализмніц жецуі туралы лсниндік
ғылым дәлслденіп, дамытылған.
Бул томда «Демьян Бсдный жолдаска хат» дейтін
мақала бірінші рет жарыяланыл отыр.
БК(б)П Орталық Комитеті жанындағы
Маркс Энгельс — Ленин Икститх тіл
4 0 2 4

І
АЙТЫС ТУРАЛЫ.
Раста пііліиісімен щгіме
9 янааръ, 1924 ж.
РК(б)П-да және оның баспа сөзінде кен таралғая
айтыстың. ЭҚ.ТЫК кортындыларын бір жвтсден соң бо-
латын Бүкілодақтык, партия конференциясы ғана шы*
ғарады. Партия уйымдарының жергілікті орындардан
тұсіп жатқан қолымьгэдағы қарарларына қарағанда
Орталык Комитеттің псзициясын РК(б)П-га кіріп
уйымдасқан мүшелердін барлығыныц. 90 процентівен
көбірегі колдайтындығы кәзірдің өзінде күмәнсіз бо-
лыл отыр.
Біздің жауларымыздың таралып отырған айтысты
бейнебір РК(б)П іріп-шіріп келеді, Совет өкіметі әлсі-
реп келсді, т. т. деген сыяқты өсектер тарату үшін
пайдалануға тырысатындығын партия жаксы біледІ.
Біздің айтысты булайша бағалау, ең аз дегсвде, адам
күлерлік нәрсе. Шынында, біздін партияда талай рет
болған айтыстар ақырында алауы здықгарды ылғый
жоіоға әкеліп соғып отырды. Бул айтыстардан лартия
қашанда бурынғысынан гөрі топтасып, нығайып шы-
ғып отырды. Кәзіргі айтыс ССРО-да мсмлекеітік өкі-
метке ие болыл отыртан жумысшы букарасының сая-
' И. И. Сталпн. 6-іом.
Лйтыс турады	3
өрлеуі жағдайларында орасан үлкен елдің өмІрінв
басшылық ету міндетін бурынғыдан да жақсы атка-
ратын болады,буған менің көзім жетедІ,— дел Сталин
жолдас әдгімесін аяқтады.
*3аря Всстака* газеті ЛЬ 473,
10 январъі 7$24 ж.

РК(б)П XIII КОНФЕРЕНЦИЯСЫ 1
16— 18 январь,, 1924 ж.
Рлапяіық кпммүхиет (бпиіщеавкт(р)
парплиясыкың сн /шіхп*»
іъ. Д . ^914

7
1. ПАРТИЯ ҚУРЫЛЫСЫНЫҢ КЕЗЕКТІ
МІНДЕТТЕРІ ТУРАЛЫ БАЯНДЛМА ,
17 якварь
Жолдастар! Бһдіц шешендер әдетте айтыс жый-
валыстарындгТ сөэді мәселенің тарихынан бастайды:
партня Ішіндегі демократня туралы мәселе қалаЯ
шықты, бІрінші больһі А деген кім, оиан соц Б дс сн-
ді айтқап кһт, т. б. Менің, ойымша, бул метод бізүшін
жарамсыз, неге десеңіз ол есектің элемепттері гсеп
өзара кінәлау эле.мекттсрін енгізеді және женді етп-
яәрсо берм-ейді. Меніц ойымша, Саяси Бюроиыц де-
мократия туралы карарын2, кейіннен Орталық Коми-
теттің пленумы бекіткен карарын лартня калай қарсы
алды, дегсн мәселеден бастасақ анағурлым жаксы
болар еді.
Моң мынаны анықтауға тиіспін: бул карар демо-
кратия туралы мәселе бойынша болған өте катгы
айтыстан кейін бүкіл партия больмі толыіқ — -менікше:
нағыз бірауыздан—макулдаған, лартиямыздыц бүчіл
тарихындағы бірден-біір карар болу керек. Тіпті, пар-
тня»ныц көпшілігіне жоне Орталық Комитетке жалпы
карсы жолға түскен оппозициялық уйымдар мен уя-
лардың ездері де, тіпті солар да, бір нәрсені ілік кы-
8
И. В. С г а л н и
 ЛіЯЩМИПХП.П, ...т«*
лугл тырыскаиымсн, іліік қылуга сылтау, дәлел іаба
алмады; әдетге бул уйымдар мсн уялар вздерінІц ка-
рарларында Саяси Біоропын партия ішіндогі демокрз-
тня туралы шығарған қарарының негізг! ерсжелерінін
дурыс екендігін мойындай огырып, басқа уйымдардан
не нәрсе арқылы болса да ерскіие болуға тырысты,
олар қарарына қуйыршық сыяіқты бірдеме қосып жаз*
ды, айталык: сіздердікініц бәрі жақсы, бірак ТроцкиЙ-
ді ренжітпеціздер деген сөздерді клсты; немесе та-
ғыда: сіздердікғнін. бәрі дурыс, бірақ азырақ ксшікті-
қіздер, осынын бәрін ертерек істесе жақсы болғанбо-
лар еді, дегсн создерді қосты. Мен бул арада кімді
ккінің рснжітетіндігі туралы мәселені түсінбеймін. Мс-
ніц ойымша, егер жақсылап «'нығына жететін балсақ,
онда Тит Титыч туралы бслгілі нақыл сөз: «Тит Ти-
тыч, сені кім ренжітеді? Кімді болса да сен өзіц реа-
жітесіц ғой» дегеін сөз Троцкийге өтс дәл келетій га»
різді. (Қүлкі). Бірақ мен бул мәселеге іиутыдданыо
жапіаймын деген болатынмын. Мсн тштті Троцкийд!
расында да кейбірсулердіц ренжітуі мүмкін деп ой-
лаймын. Бірақ мәселе осыкда ма? Бул арада реніш
туралы мәселеде принцнптік не нәрсе бар? Әңгім.:
кімді кім ренжіткені туралы емес, іқарардын приицшь
тіқ жағы туралы болып отыр ғой. Мунымея менін
былай дегім келеді: ті-пті әсірс, ерескел сшжк-шщіялькс
уялар мен уйымдардың өзі, тілті соллрдың өзі Орп-
лық Комитетгін Саяси Бюросы мен Оргалық Бакылау
Қомнсснясының Президиумының карарына нринции
жүзінде карсылық білщіруге батыддық жасай алған
МУЦЫ меніц факт ретінде аиықгап отырған се»
беб;м-.біздің партияның бүкіл тарихынан б л сыиіқ-
гы асқа фақгыны табу кыйыи, оте қзггы айтыстыц
РҚ(б)П ХІП конфсренциясы

оты мея суынан вткем қарардыц партия көшііілігіид-е
ғана емес, еонььмси катар бүкіл гсартияда мундай на-
ғыз лрауыздан кабыддану фактысын табу кыйын
дел тағыда баса айпқым келсді.
Будак мен екі қортынды жасаймын. БіріишІ қор-
тынды мынау: демек. Саяси Бюро мен Орталық Ба-
қылау Комиссиясының карары партияныц кәзіргі кеэ-
дегі муддслері мен тілектеріне толығынан сай келеді.
Ал екінші қортьгнды мынау: демек, паргня ішіндегі
демократия туралы мәссле жоншдегі бул айтыстан
гғартия бупынғыдан ла нығайып, берік топтасьиі шы-
ғады. Демек, бул қортынды інет елдегі бізге жаман-
шылық ойлайтындардың, былайша айтқанда. қасына
көзіне кадалып отыр, олар біздің партиямызды
анімсгыц дотижссіндо әлсірейді, ал екімет іріп-шірид!
деп ойлап, біздогі айгыс жөнін.де баярыдан мәз бо-
лып, қолын укалап жүр.
Мсн партия ішіндегі демократияның мәні туралы
кел сәйлеп жатпаймыя. Бул домократиянын негһдері
карарда баяндалғаи, ал қарар бүкіл партияда басы-
кан аяғына дойін айаысқа салынған, — сондықтан бул
аря іа мечіц тағыда қайталауымнык не керегі бар?
Тек қана б:р айтатыным: анығында. барынша етек
алған, толық демократня болмайды. Расында, бул де-
мократия X, XI және XII съездердің белгілсгсн ше-
гіндегі демократия болады. Бул шоктіц кандайлықгы
сксндігін сіздер жаксы білесіздір, соядықтан бул ара-
да мен -каіиалап жаттеіймын. Партия шгадогі демок-
ратияныц парніямыздың қанымен араласып, сүйегһіе
^іцуі үшІн негіэгі шарг—партия буқарасының бслссн-
ділііі мсн саналылыгъш күшейту болып габылатын-
10
И. В. Ст а д и н
дығы туралы да көіі сөйлеп жатпэймыи. Біздіің карар”
да б?л туралы да барыкша жепкілікті айтылған.
Мен енді бізде кейбір жолдастар мен кейбір уйыім-
дзрдың демократия туралы мәселеиі абсоліоттж бір
яәр-се ретінде, уакыт пен кецістактен тысқары кәрсе
деп қарап, очіы фетишке калай айнаддырып жүрген-
дігі туралы мәселеге көінемін. Мен мунымен демок-
ратия барлык. уақытта және барльгқ жағдайларда өз-
гермейтін нәрсе емес дегенді айтқыім келеді, өйткенІ
демократияны жүрпізуге мүмкіндік болмайтын және
қажеті болмайтын кездер болады. Ол, паргия Ішіндегі
демократияның озі мүмкін нәрсе болу үшін, екІ шарт-
тык немесе шарттардың екі тобыяың, Ішкі және сырт-
қы шартгардың болуы керек, оларсыз домократия
турэлы сөз қылудыц, пайдасы жок.
Біріжнідсн, шідустрияның дамый беруі, жумысшы
табының материалдық халһтің нашарламауы қажет,
жумысшы табыныц сан жағынан өсуі, жумысшы та-
бының мэдеішегтілігінің көтсрілуІ қажет жәнс соны-
мсн қатар жумысшы табыныц сапа жағыиан да всуі
қажет. Жумыс-шы табының авангарды рсгінде ггартия-
ның да өсуі кзжет, ед алдымен сапа жағынан және
ен алдымен еліміздін пролетарлық элсменттсрміц
есебшен есуі қажет. Партия ішіндегі демокрагияны
кагаз жүзінде омес, шындап жүргізу туралы мәселе
кою үшін, бул ішкі сыйпаты бар шарггар өте қажег.
Бірақ жалгыз бул шарттар жеткіліксіз. Мунан
басқа шарттардың екінші тобы, сыртқы сыйпатты
шартіар бар дәд мен айтып өттім, бул шарттар бол-
маііипгша партия іші.чде демократияның болуы мүмкін
<	. Менің айтып огырғаным белгілібір халықара-
лі' ч жағдайлардың, бейбітшілІкті, бейбіт дамуды аз-
РК(б)П XIII конференциясы	11
дьишпті камтамасыз ететін жағдайлардың болуы,
мунсыз партияда демократияның болуы мүмкін емес.
Баокаша айтканда, егсрде бізге шабуыл жасап, бізпе
елімізд! қолға кару алып (қорғауға тура келсе, онда
деімократия туралы сез болуы да мумкі« емес, өйтке-
ні оны жыйнап коюға тура келед-і. Партия мобилиза-
цияланады, біз оны, сірә, милнтаризациялаймыз, сон-
дыктан партия һпіндегі демократия туралы мәселе
өз-өзінен шығып калады.
Сондыктан да, менің ойымша, демократия жағ-
дайларға сәйкес каралуға тиіс, партия іиғііндегі де-
мократия мәселелерінде фетишизм болімауға тиіс, өйт-
кені, көрііп отырсыздар, партия ішіндегі демократия-
ны жүргізу орбір нактылы кездс уа-кыт псн орынның
жағдайларына байла-нысты болады.
Мунан соң боска елігушілік пен дәлелсіз кінәлау-
шьілык болмас үшін, мен сонымсн катар демократия-
кы жүргізу ісі-нде партияның алдында турған кедср-
гілер туралы да, — жоғарыда сыйпатталған негізгі екі
колайлы жағдай, іпікІ және сырткы жағдайлар, бол-
ғанның өзінде де демократияны жүргізуре бөгет жа-
сайтын кедергілср туралы да ескертуге тиіспін. Жол-
дастар, бул кедергілер бар, олар біэдің партия жу-
мысына катты әсер етеді, сондыктан олар туралы үн-
демеуге менің правом жо«к. Бул бөгеттер неде?
Жолідастар, бул ‘кедсргілер, біріншіден, мынада:
біэдің қызметкерлердІң бьр бөлегінің бастарында бу-
рынгы соғыс дәуірінің, біздің партия милитариэаиия-
ланға-н кездің калдыктары әлі де бар, — бул калдық-
тар біздің партия идеялык және ітрактикалык дер-
бсс 6'М'ір сүріті отырған дербес организм болып табыл-
майды, қайта төіменгі, орта және жоғарғы мекемелеір-
12
И. В. Ста л я н
дік системасы сыяқты
бірдеме болып табылады дей-
тін кейбір марксистік емес кюзқарастар туғызады.
Мүлде марксистік емес бул көжарас, расыада, әлі
ешбір жерде калылтасқан гүрге айналған жск, ешбір
жерде акырына дсйіи жете айтылған жок, бірақ бул
көзкарастын элементтері біздің партиялық міндет ат-
қаратын қызметкерлердін бір бөлегінің басында жүр
және бул элементтер олардың партия ішіадегі дсмок-
ратияиы дэйекті түрде жүргізуіне бөост жасап ж.үр.
Міне сондықтан орталықта да, жергілікті орындарда
да мундай көзкарасгарға қарсы күресу, соғыс дәуі-
рінің калдықтарына карсы кұресу —партияның кезек-
ті міндеті болып табылады.
Партияда демократия жүргізудін жолыида турған
екінші кедергі—бюрократиялык мемл-жетгж агшарат-
тың партия аппаратына, біздің партия кызметкерлсрі-
не ықпалының тиюі болып табылады. Бұл орасан зор
вппараттың біздіи партия қызметкорлеріне тигізетіи
ықпалы барлық уакытта бірдеЙ көрініп турмайды жә-
не барлык уақытта бірдей көзге гүсе бсрмейді, бірак
бул ықпал бірде-бір секунд токтап қалмайды. Орасан
зор мемлекеттік бюрократиялык аппарагтың бул ық-
палы акыр аяғында келш мынаған соғады: орталык-
тағы және жергілікті орындардағы біздің қыэмешкср-
лердіц бірталайы, кебіне ез еркінсіз және ешбір сез-
бес іен, партня ішіядегі демократиядан ауьгп кетіп
жүр, олар осы жоддың дурыс екендігіне сенаді, бірак
улжолды ақьфына дейін жүргізугеолардың көбінесе
үиіі жетпейді. Сіздер «копшілік жағы партияға жат
курылған, кем вдде миллиоя қыз-
іксрі ар бюрократнялық мемлекеттік апларагты
сол мемлекетттк аппаратты паргияға бағынды-
РК(б)П ХПІ конфсренциясы
13
..——***“”-
руға, оны ссциалисгк стуге тиісті болған көп дегёнд-е
20 — 30 мын адамы бар біздін партия аппаратын алы-
цыз. Партияның 'колдауьинсыз біздік мсмлекеттік ап-
парагтьщ қаншалык куны бар? Біздіи партия агиіара-
тыныц көмегінсіз, қолдауынсыз, амал не, оның пә-
лендей қуны жок. Сондыктан, біздін партия ашіараты
мемлекеттік баскіарудың барлык салаларына қол сал-
ған кеэде, оған езінін партия жумысын бул оргаадар-
да көбіне мемлек-еггтік аппараттардың жолымен те-
цестіруге тура келеді. Нактылап айтканда: партия
жумысшы табын саяси ағарту, жумысшы табынын
санасын терсңдету женінде жумыс жүргізуге тиіс. мі-
не осындай уақытта азық-түлж салықтарын жыйнау,
бслгілібір науқан жүргіау керек болады, өйткені нау-
қансыз, партия тарапынан болатын көмексіз, мемлс-
кеттік аппараттар өз тапсырмасын орьғндай алмайды.
Біздің қызметкерлер мі-не осы арада екі оттын арасы-
на түседі, жумысты ескіше істейтің мемлекеттік ап-
лараттардың жумыс жолын түэету кажеттігі мсн жу-
мысшылармен жасалған байланысты оақтау кажетіі-
гінің екі арасына түседі. Сөйтіл бул жерде олардын
вздері де жиі бюрократтанып отырады
Екі-нші кедергі осындай; муны жену қыйын, бірак
партия һпіндегі демократияны жүргізу ісін женілдету
үшін муны қайткен күндс де жеңу керек.
Акырында, демократияны жүзеге асыру жолында
турған үшінші кедергі тағы бар, — ол — біздін толып
жатқан уйымцардың, біздін уялардың әсіресе шетке-
рі аймақтарда (буған олар ренжімесін) мәдениег дә-
режесінің томен болуы, мунын езі біздін партня
уйьшдарының партия ішіндегі демократияны ақырына
дейін жүргізуінс богет жасап отыр. Өздеріңіз білесіз-
14
И. В. Ста л н н

дер, демократия жалпы уялар мен уйымдардың мү-
шелерінің белгілі мөлшерде мәдениетгі болуын керек
кылады және, сайлаура, кыз-метке қоюға болатын бел-
пілі мөлшерде белсенді кыэметкерлердк болуын ке-
рек қылады. Лл сгер уйьгмда белгілі мөлшерде бсл-
сөнді қызметкерлер болмаса, уйымның өзінің мәде*
ниет дәрежесі темен болса, — онда кайтсміз? Әлбетте,
бул арада демократиадан кейін шегінуге тура келодІ,
қызмет адамдарын тагайындауға және сондайлар іс-
геуге тура келеді.
Біздін алдымыэда болған, будан да былай болып
□тыратын кедергіжр осылар, ал біз партия Ішіндегі
демокрагияны адал және ақырына дейін жүргізу үшін
бул кедергілерді женуге тиіспіз.
Мен біздің алдымызда турған осы кедергілср ту-
ралы және ішкі, сыртқы жағдайлар туралы сіэдердің
естеріңізге салдым, бул жағдайларсыз демо<кратия
бос мылжың сөзге айіналады, неге десеціз кейбір
жолдастар демократия туралы мәселені фетишке, аб-
солю-пке айналдырып ясур, олор: демократия барлык,
уакытта және барлык жағдайларда бола береді, оны
жүргізуге бөгет болып отырған тек кана «апларат-
шылардың» скесірлі» мінезІ дсп ойлайды. Міне осы
сыяқты идеалистік көжарасқа қарсы, біздікінен бө-
тен, марксистік емес, леіниндік емес көзкарасқа кар-
сы мен сіздерге, жолдастар, демократияны жүргізу
шарттары туралы және кәзгргі кезде біздің алдымы>
да турған кедергілер туралы ескертіп өттім.
Жоддастар, осымен баяндамамды бітіруже де бо-
лар еді, бірақ мен айтыстың кортындыларын шыға-
рыл, сол қортындылардаи өзЫіз үшіи өте үлкен ма-
кызы боларлық кейбір іужырымдар жасаура міндет-
РК(б)П ХПІ конференциясы	15
^ИН^ЧММЩЦИК'!****' **  л^	4рчг*гг*-‘-т--гғ	+	^*л-^»ьь+^ИИИИИИІГ
тіміз-ғой деп есептеймін. Біздің айтыс женждегі, де-
мократия туралы мәселе жөніндегі бүкіл күресіміэді
мен үш дәуірге болосн болар едім.
Біріиші дәуір Орталыіқ Ксмитетке огғпозициянын.
шабуыл жасап, оны соцғы екі жыл бойы, жалпы нэп
кезінде, Орталык. Комитеттің бүкіл устаған жолы те-
ріс болды деп кінәлаған дәуір аді. Бул — Саясн Бюро
мен Орталык Бакылау Комиссиясы Президиумынын
карарын жарыялағанға дейінгі дәуір едһ Мен бул
арада кімджіңің дурыс, кімдікінің тср;с екеніне тоқ-
талмаймын. Шабуыл аяусыз болды жә<не, өэдсріңіз
білесіздер, барлык уакытта бірдей дәлелді болмады.
Бірак жалгыз анық нәрсе — бул дәуірді оппозиция
тарапынан Орталык Комитетке ең коп шабуыл жа-
салған дәуір деп сыйпаттауға бәлады.
ЕкіншІ дәуір Орталык Комитет пен Орталыіқ Ба-
кылау Комиссиясының карары жарыялантан соң, Ор-
талық Комитеттің карарына белгілібір бүт;н, накіылы
яәрсені карсы коюға оппозиция мәжбүр етілген кезде
жәме оптюзицияның бүтін дерлік те, нтктылы дерліік
те ешнәрсесі болмай іпыққан кезде басталды. Бул —-
Орталык Комнтет пон огтпозицияның ең жакындаскан
Дәуірі еді. Мунда іс, сірә, Орталык КомитеттІң \ста-
ған жолымен оптютщияның белгілі молшерде кел-ісім-
гс келуі арікьГлы аяікталып келе жатыр еді немесе
аяқталуы мүмкін еді. Әлі есімде, Москвада, ангыс
күрссінің орталығьшда, 12 декабрьде болу керек, Ко-
лонный залда болган мәжіілісте Прсображенский ка-
рар усынды, ол іқарарды неге еікені белгісіз кабылда-
май қойды, біраіқ ол карардыц Орталык Комигсттің
қарарынан айырмасы шамалы еді. Бул карар «егізін-
де, тіпті кейбір екінші дәрежодегі пункттерліде де,
16
И. В. Стал ин
Орталык Комитеттің карарына татті де қайшы кел-
мегсн еді. Сондықтан ол кезде маған будан соң та-
ласатын ешнәрсе жок, сыяқты <корін:п еді: Орталық
Комитеггін карары бар, ол журттыц бәрін, ен аз де-
гснде оннан 'тоғызын, қанағаттандырып отыр, му'ны
ошюзицияның өзі де сезстін болу керек, ол ыңғаигз
көніп отыр, сондьжтан мүмікін біз алауыздықты оеы-
мен аяқтайтын болармыз деп ойладым. Бул — екінші,
келхіадге келу дәуірі еді.
Бірақ мунан соц үпиінші дәуір басталды. Бул дәуір
Троцкийдің аттаныска шығуымен, оның аудандарға
сөз салуымен ашылды, онын. бул агтанысы келісімге
келу тенденцияларын ә дегенше жойыл, барлығыныц
астын .устіне келтірді. Троцкийдің бул агганысынзн
кейін партия ішіаде аяусыэ қатты күрес дәуірі бас-
талды, — егерде Троцкий Саяси Бюроның қарарына
дауыс бергсннен кейін келесі күні өзінщ хатын жаз-
баған болоа, онда бул күрес болмаған болар едһ
ӨздоріңІэге мәлім, Троцкийдің біріндіі атганысынан
кейін екінші аттанысы, екінші атганысынан кейін
үшінші аттанысы болды, ал күрес осыған байланыс-
ты бурьшғыдан да шиелеінісе түсті.
Жоадастар, меніц ойыэдша, Троцкий бул аттаны-
сывда ең аз дегеңде күрделі алгы қате жіберді. Бул
қателер партия ішіндегі күресті шиеленістіруге әкеп
соқгы. Мен осы қателерді таддауға кошешн.
ТроцкийдІң біріңіщі қатесі — ол Оргалык Комитет-
гің Саяси Бюросы мен Орталық Бақылау Қомиссия-
сының қарарын жарыялағаннан кейім келесі күні ма-
қала жазып шыга келді, оның бул шкаласын Орта-
лык Қомитсттің қарарына қарсы «.ойылған платфор-
ма деп бағаламауға болмайды. Тағыда қайталап,
РҚ(й)П ХШ конференцнясы
- -' -| Іи " .........................
атап айтамын: бул мақаланы Орғалық Комитеттің
бірауыздан іқабылданған карарына кдрсы қойылган
жаңа платформа деп іқарамаугз болмайды. Ойлап
қараңыздаршы, жолдастар: белгілЖр күні Саяси Бю-
ро мсн Орталық Бақылау Комиссиясыиың Президиу-
мы жыйналыл, партия іш.ндегі демокрагия жөніндегі
карар туралы 'Мәселе қсйылады, қарар бірауыздан
қабылданады, ал будан кейЬн тек бір-ак күн өтісімеч,
Орталық Комитетке байланыссыз, Орталық Комитст-
тің сркінсіз, Орталык Комитеттен аттап отіл, Трсц-
кийдаі макаласы аудандарга жіберіледі, бул—аппа-
рат псн партия туралы, кадрлар мен жастар туралы,
фракдиялар туралы және партняның бірлігі туралы
жәнс тағы сондайлар туралы мәселсні қайтадан қ я-
тын жаңа платформа, — бул платформамы бүкіл с.л-
позиция іліл акетіп, Орталык КомлтеттІн қарарынз
қарсы кюяды. Муны өзін Ортальж Комитетке карсы
койғандық деп бағалаімауға болмайды. Бул — Троц-
кийдщ тарапынан өзін бүкіл Орталық Комитегке
ашық және кенет қарсы қойгандық. Партиянын ал-
дына: басшы орган ретінде бізде Ортдлық Комитет
бар ма, әдде енді ол жок па, бірауыздан қабыддан-
ған карарларын Орталык, Комитеттің. мүшелорі кәдір-
лейтіндей Орталык Комитет бар ма, әлде Орталык
Комигсттен жоғары турған, ешбір занға бағынбайтын,
бүгін Орталық Комитеттіц қарарына дауыс беріп, ср-
теңіне сол қарарға қарсы жаңа платформа жарыя-
лап, шығаратын елден ерекше адам гана <5ар ма? де-
ген сурау қойылды. Жолдастар, егер Орталық Коми-
теттің мүшелерінің біреуі ашықтан-ашык, барлық
журттың көз аадында Орталық Комитктпен және
онығ^^іду^дцмцбылданғіан қарарымен санаспай-
18
Ц. В. Сталми
тын болса, онда жумысшылардың партия тәрфібіне
бағынуын талап етуге болмайды. Екі тәргіп жүричү*
ге болмайды! жумысшылар үшін бір тәртіті, серітер
үпіін екінші тәртіігі жүргізуге болмайды. Тәртһі біреу
болуға тиіс.
Троцкийдің қатесі —ол өзін Орталық Комите-ткё
карсы койьгп, Орталық Комитеттсн, онын, зандарынан,
оның карарларынан жогары турған елдеи срекше
адаммын деп сйлады, сонымен партияныи белгілібір
бөлегінің осы Орталық Комитэтке сенушілікті жою
жолында жумыс жүргізуіне сылтау тауып бе.рді.
ТроцкийдІң бул антипаргиялық ісінің <Правданык»
және Орталық Комитөгтіи жске імушслсрінің кейб.р
макалаларында көрсстілгендігіне кейб;.р жолідастар
наразылық білдірді Жолідасгар, мел мундай жолдас-
тарға жауает ретінде мынаны айтуға тиіслін: осындай
қыйын жағдайда, Орталық Комитеттін бір мүшесі
букіл Орталық Коімитеттсн жогары туруға тырысып
отырран кезде, партияның абройын сақтап калуга қа-
білотг: ексндігін көрсетпейтін Орталық Комнтегтісиі-
қаидай партия сыйлай алмайды. Егсрдс Оргаліық Ко-
М'итст ТроцкийдІң осу әрекетін еломегеи болса, онда
Орталық Комитет езін моральдық жағынан өлтіргсн
болир еді.
Іроцкнйдһі жібергсн сжяшіі қатссі — бүкіл айтыс
боны Троцкий өзін скіушты устады, ояың шын пози-
циясьш білгісі кслген партняныц тілегін дөрекі түрдо
слемсй қойды, толыіп жапқан уйьимдардыц тікслей
қойғаи сурауынан: ақыр аяғында Трощкий қімді жак-
тайды, — Орталық Комитстгі жақтай ма немесе од-
позицияны жақтай ма, дсген сураудан дипломагтық
жасап сытылып кетһі отырды. Айты^ сытылып ксту
яГ'	....хЛ1*	• "	- *	' *
РК(б)П XIII к-онфереициясы	19
үішн жүргізілмейді, пар<тия алдында бар іиындықты
тура жәке адал айтып беру үшін жүргізіледі, му-ны
Ильпч калай істей білетін болса, муны әрбір больше-
вик қалай істеуге міндетті болса, дәл солай істеу ке-
рск. Троцкий әжептәуір сырқат досвді. Оны әжсп-
тәуір сыркат дел-ақ еселтейік. Бірақ ол өзі ауырған
уақыттын. ішінде үш м.ақала жазды және бұгін шық-
кан кітаіішасының жацадан төрт тарауын жаэды. Су-
рау койып отыртан уйымдарды қанапаттандыру үшіи
езінің не оппозицияны жақтайтындығын, не оппози-
цияға қарсы екенін айтып скі жол жауап ж<азуға
Троцкийдіц толық мүімкіниіілігі бар ексндІгі анық
емсс пс? Бірсыпыра уйымдардыц тіжгімен санаспау
партия ітиіндегі күресті шиеленістірмсй коя алматаи-
дығын дәлоддоп жатудың керегі бола қоймас.
Троцкийдің жіберген үшінші қатссі—-ол өзінің
аттаныстарыкда «алпаратшыларға» қарсы күресу ура-
нын көтеріп, партия аптіаратын партияға қарсы қой-
ды. Большевиэм партияны партия аппаратына қарсы
қоюшылықты қабылдай алмайды. Біздін партия ап-
параты шынында «сден қуралады? Партияныц агопа-
раты — Орталық Комитст, облыстық комитеттер, гу-
бсрниялық комитсттер, уездік комитеттер. Олар пар-
тияға бағына ма? Әрмяе, бағынады, өйгксні олардыц
90 процентін партия сайлайды. Губерннялық комитет-
тер татайындалып кедді деушілердіікі дурыс е:мес.
ОлардІкі теріс. Өздеріціз білссіздер, жолдастар, бізда
уездік комитеттер сыяқты, Орталық Комитет сыяқты,
губерниялық коімитеттер ' де сайланылып отырады.
Олар партияға бағын-ады. Бірак олар сайланғанная
кейін жумысты басқарупа тиІс,—мінв істің мәні осын-
да. Съезд Орталық Қомитегті сайлап, губерниялық
И. В. Ст а л н н
конферениия губерниялык комитстті сайлағаниан к&"
йін Орталык. Комитет пен губерниялык комитстіер
жумысқа басшылык етпеиінше паргия жумысыныи
б<!луы мүмкін бс? Му-нсыз бізде партия жумысыиыц
6<:луы мүмкін емсс қой. Бул -партия жумысына бас-
шылы-қ ету принцішніц өзіи бекерге шығаратъш қаи-
дағыбір бетімен иетхен анархо-меньшевніктіік көзқа-
рас қой. Әрине, мсн Троц-киііді мсньшевиіктсрмен бір
қатарға кояйын деп отырганым жок, сонда да Грои
кий булайша партия аппаратын гіартияға қарсы қою
арқылы біздің партияныц кейбір тәжрибссіз элсімснт-
тгрінін анархо-мсньшевиішк жайбарақатіық жәнс
уйымдастыру женіпдегі тәртІпсіздж көзқараска ту-
суіне дем бсреді ғой деті қорқамып. Троцкийдіц бул
катесі партияныц тәжрибесіз мүшслерін — бізд.ц букіл
партия аппзратын сокікыныц астында калдырады ғой
дсп қоркамын, — ал муидай аппаратсыз партияныц
болуы мүмкін емес.
Троикийдіц жібсргон төртінші қатесі — ол жас-
тарды біэдін партия кадрларідна қарсы қойды, ол біз-
діц кадрларды азыті кетті доп босқа кіиәлады. Троц-
кий бІздіц партияны Гсрманиядағы социал-домократ-
тар партиясымен қатар қойды, Марксгін кеіібір шә-
кірперһііц, бурынғы социал-домократтардыц, азып
ксткеи мысалына сүйеніп, оіин ол мынадай қортынды
жасады; біздіц партия кадрлары да дәл сондай азып
кету каупінде тур, деді. Расыпда, Орталык, Комитст-
тіц күні ксше оппортуиистермсн жоне меньшевиктер-
мен қол устасып (юлншсвиэмге карсы күрсскен бір
мүшесінің енді, Совет екімсяініц өмір сүруінс жетінші
жылға айналпан кеэде, біздің ііартияныц меньшсвизм
мен оінюртуниамге қарсы қүреспе туып, всіп, ныгай-
РК(б)П ХІП конфсренциясы
21
ган кадрлары, міне фсы кадрлар азып ксткслІ тур доп
тіпті болжап айтуға тырьгсуының өзін мазақтаи кріу-
ге болар еді. Қайталал айтамын, мундай тырысуіпы-
лықты маэак етіп күлугс болар еді. Б:рак бул ігікір
жайшылык уаіқытта айтылшй, айтыстын кезіиде ай
тылды және біз бул арада аэып кетуі мумкін кадр-
ларды мундай қауштеи бейнсбір амаін немесе аман
дерлік жастарга біраз карсы коюшылыққа кездгслі
отырмыз, сондыктан бул иікірдің, өзіиһі мә-иі жағынан
адам күлерлж және келюсіз болғанымен, белғілібір
пракнізалык маныз алуы мүм«ін және қәзірдін взін-
де сондай маңыз алы-п отыр. МІне сондыкта-н да мем
— біз бул маселеге тоқталуға тиіспіз дел ойлаймын.
Ксйде былай деседі; қаргпарды сыйллу ксрек, не-
ге десеціз жастарға қарағанда олар кел омір сүрді,
кеп біледі және жақсы жол көрсетеді деседі. Ж«л-
дастар, мен — бул көэқарас мүлдс теріс, дегенді ай-
туға тиіспін. Кез келген қартты сыйлай беругс бол-
майды, жәнедс біз уінін кез келгон тәжрибе манызды
бола бсрмейді. Қандай тәжрибе —- міне Ісгің бәрі
осында. Германия социал-демократиясынын Шейде-
ман, Ноеке, Вельс жәнс басқалар сыяқты эте гәж-
рибелі «3 кадрлары бар, бул кадрлардың тәжрибесі
»те коп, олар күреспен козі ашылған адамдар... Бірэк
коге қарсы күресте козі ашылды? Кіімге қарсы кү-
ресте кезі ашылды? Қандай тәжрибесі бар — міне іс-
тің бәрі осында. Онда кадрлар революцияшылдыккз
қарсы күресге өсіп жетілді, піролетаризт диктатура-
сьпі орнату жолындагы күресте емсс, пролстариат
диктатурасына қарсы күресте өсіп жетілді. Бул ора-
сан үлкен тәжрибе, бірак бул — эыянды тәжрибо.
22
И. В. Ста л и н
/Колдасгар, жастар бул т&жрибені іқыйратып, тас-тал-
қан етуге және мундай қаргтарды куып шығуіа мін-
детті. Онда, Гермашія социал-демократиясында, ре-
волюцияшылдьькка қарсы күресу тажрибесІнен жас-
тардың аман болыл отырган жсрінде, ол жерде, про-
летариаттың революциялық рухына қарсы күргсу
тәжрибесіне, революционизмге қарсы оппортунизмді
жақтап күрссу тәжрибесіне белшесінен батқан ескі
кадрларға ікарағанда, бул жастар революцияшылдық-
қа номесе ыарксизмге жакынырақ. Ондай кадрларды
қыйрату керс-к, сондықтан біздің ыкыласымыздын бә-
рі, қайталап айтамын, революцияшылдыша қарсы кү-
рестің осы тәжрибесінен аман жоне солай болғандық-
тан оттпортуниз-мге қарсы пролетариат диктатурасы
үшін күрестіц жаца тәсілдері мен жаңа әдістерін тез
үйренетін жастардыц жағында болупа тиіс. Онда,
Гсрманияда, мәселе-нін булай қойылуы маган түсінікгі.
Егерде Троцкнй Гермашія социал-демократиясы ту-
ралы және осындай партияның кадрлары туралы айт-
қан болса, онда мен оның айтқанына екі кольгмды
бірдей қойған болар едім. Бірақ бізде мәселе басқа
партия туралы — коммуннстік партия туралы, больше-
виктер партиясы туралы болып отыр ғой; б?л партия-
ның кадрлары оппоргуннөімге қарсы күресте туып,
оппортуниэмге қарсы күресте ныгайды, империализм-
ге қарсы күресте, иімпериализмнің түрлі-түсті опітор-
туиисгіқ қуйыршыіқтарыиа қарсы күрссте өсіп, өкіімег-
ті қолына алды. Бул арада принциптіқ айырма бар
екені анық емес пе? Рсволюцияшылдық жолындағы
күреспс өсіп жетілген кадрларды, революцияшылдык
жолындағы күресті басынан кешірген кадрларды, им-
периалнзмге қарсы урыстар арқылы өкьмет басына
РК(б)П XIII конференциясы	23
келген кадрларды, дүниежүзіл‘к империализмніц негіз-
дерін солкылдатып отырған кадрларды, міне осы кадр-
лзрды, — жалғандык*қа салынбай, шыиын айтатын
болсақ, — Германия соииал-домакратиясы сыяқты
кадрлар.мсн, бурын жумысшы табына карсы Виль-
гельммен ауыз жаласып, еяді Сеяспмсң ауыз жала-
сып отырған кадрлармен, пролетариаттың революция-
лық ру.хына карсы урыстарда ныгайыті, қурылган
кадрлармсн біркатарға қалай қоюға болады,— мун-
дяй принцилтік жағыная әртекті кадрларды біркатар-
ға қалай қок>ға бәлады, оларды қалайша шатасты-
руға болады? Бул кадрліардың арасында түіпсіз гуи-
ғуйық жатқандығын түсіну кыйын ба? і роцкий істеп
отырган бул дөрскі бурмалаушылық, бул дөр&кі ша-
тастырушылык біздің революиияішыл кадрларымыз-
дың, партиямыздың уйжысының беделін түсіру үшін
Істедіп отырғакдығын тусіну қыйын ба? Бул бурма-
лаушылықтың тек канды кайната түсетіндігі және
паргия ішіндегі күрссті шисленістірс түсетіндігі анык
е.мес пе?
ТроцкийдІң жібергсн бесінші каігесі—ол өзінің
хаттарында оқушы жастарға, осы бір «партиямыздың
еи сеніімді бэрометріне» теңелуге сылтау тауып бсрді
жэпе соған уран тастады. Ол өзінің бірінші мақала-
сында былай дейді: «Жастар — партияның ең сснімді
баромотрі, олар партиялық бюрократизм-ге басқанын
бэр.нен де гері қатты зер салады». Қай жастар жө-
нш.цс- соз болып отыргандығы туралы күді-к қал-мас
уш:н Троцкий екінші хатында былаЙ деп қосады:
«Біз көріп өгтік, бюрократизімге әсіросс осқушы жасгар
катты зер салады». Егср муіцрай мүлде теріс, теюрия
* іғынан дурыс емес, практика жағынан зыянды қа-
24
II. В. Ст а л и н
ғыйляға сүйеяетін болсақ, онла будан да эрі барып:
«Біздіи партияда оқулпы жастар квбірек болсын, біз-
дін партияның есігі <жушы ясастар үшін кең ашыл-
сын» дсген уран тастау кереік болады.
Бул уакытқа дейін біз партиямыздың пролетарлыіқ
секторьгна карай баіғыт устап,—«піартиянын, есігі ітро-
летарлық элсменттер үшін кен. аішыжын, біздін. пар-
тия пролета.риат тобыныңссебінек өсетін болсын, дсгон
едік, Енді Троцкий бул формулаиыц тан-ңестсшя
шытарып отыр.
БІздіц партиядағы иителлигенция мсн жуімысшы-
лар туралы мәселс біэ үшім ж-аңа м^оселс емөс. Бул
мосе^те біэдің партияның П съезінде-ақ, уставтьпі пар-
тия мүшелітІ жөніндегі біріиші параграфын тужы-
рымдау туралы сөз болған ксзде-ак қонылған бола-
тын. Журтка імәлім, ол кезде, Ленин жолдастың пар-
тияға пролстариат ем-ес элемк'нттердің енуін үзілді-
кесідді тежеуді талап етуіне қарачиастан, Мартов про-
лстариат емес элементтер үшін партияның шеңберін
кеңсйтуді талап еткец болатыін. Мунаіі соң, партия-
мыздың III съезінде бул мәселе қайтадан күшейіп
қойылады. Сонда Ленин жолдастың біздің паргия-
дағы жумысшылар мси интеллигенттер туралы мәсе-
лені қатты қойғандығы менің есімде. Онда Ленин
жолдас былай дегсн болатын:
сЖіктелуд! әдетте иктеллигенттер басқарди деп керсетті.
Б?л көрсетудіц өте зор мацызы бар, бірақ ол мәседк ні іпсіи-
псйді... Менің ойымша іске кенірсқ қарау керск. Ж^мысшы-
ларды комитеттерге енгізу — пелагогикалық кяла міидгт емес.
сонымсн қатар саяси міндет. Жумисшыларда таптық сезім
бар, сондыктан азғана саясн білімі болса жумысшыдар ете теэ
уакшта устамды соцнал-дсмокрлт болып алады. Біздіц коми-
теттсрдің қурамында әрбір 2 ннтеллигентке 8 жумысшыдан
РК(б)П ХШ конфереіщиясы	25
лл. л.А.1х.:х$х;;;;л..:..,:.":і;:Х5<«ХЛхХІ«Х)Л(ХХХХКХ>.ллл
болуына мен өтс тілектес болған болар едім> (қараңыз: VII том,
282-бсг).
Мәселе 1905 жылдык өзіндіе-ак. осылайша қойыл-
ған болатыи. Сол уакыттан бастап Ленин жоадастың
бул нусқауы біз үшін партия курылысы ісінде басшы
идеи болып ксаді. Ал кәзірде Троцікий бізгс, істін іны-
иына келгснде, большсвизмнін уйьшдастыру жолы-
нан бас тартуды усынады.
Ақыръшда, Троцкийдің алтыншы қатесі — оның
жьк бостандығын жарыялауында болды. Я, жік бос-
тандығы болсын деді! Демоо.ратия туралы қарардың
жобасын дайындаған комекші комнссияның өзінде-ак
жіктср мсн фракаиялар туралы Троцкиймен калай та-
ласқанымыз мснің есімде. Троцікий, фракңиялардын
болуына тыйым салуға қарсы болмай, партия ішінде
жііктордің болуын узілді-<кесілді жаястады. Опітозиция
да осы позицпяны жақтайды. Жгк бостаадығына жол
бсруі арқылы өэдерінің мясниковтық элементтер үшін
жол ашатындығын, олардың партияны алдауына жә-
не фракцияны жік деаі көрсетуіне жсңіл мумкінзпілік
боретіндігіп, сірә, бул адамдар түсінбейтін болу ке-
рек. Өйткені жік пен фракцияның. арзсыпда кандай
айырма бар? Лйырма тек сыргк фінісінде ғана.Ленин
жолдас фракцияшылідыкды жікшілдікке теңей оты-
рып, оны былай дсп сыйпаттайды:
«Кәеіпшілік олактары туралы жалпыпартиялнқ айтыс бол-
май турыи-ақ партияда фракцияшылдыктың кейбір белгілері
көріне бэстады, яғни өз алдынэ платформалары бар жане бел-
гілі дәрежеде взімен взі болып, езінік жікшілдік тәртібін ор-
натқысы келгсн топтар көріне бастады» (қараңыэ: РК(б)П
X съеэінің стенсм-рафнялық есебі, 309-бет).
Керіп отырсыздар, бул арада фракция мен жіктің
2с	И. В. Сталин
*«*»* *•**»**•**»**••-^*—’'-” 	V
арасында мәні жағынан айыруга жок болып пгыр.
Осында, Москвада, олпозицмя Серебряксвіы оас кы-
лып ерекше бюро қурға-н кездъ, ошюзкция өздср.ніц
шешендерін жэн-жаққа ж.беріл, оларды белгілібір
жыйналыстарда сөз сөйлсуге, бслгілібір әд:с колда-
кып қарсы шығуға міндеғгеген кезде, мғпозииияшы-
лар күрес үстінде кей-ін шегінуге мәжбүр болыл, өз
карарларын команда бойынша өзгортш отырғап кеэ-
де, бул арада, әрине, жйк іе, жікшіжьк тарглі те бол-
ды. Бул ф.ракция емес доседі, онда фракция дегені-
міз не,— муны Прсображенский түсіндірсһшй. Троц-
кийдіц аттапысгары, ояын. урпақтар мсн фракцнялар
туралы мәселе жоншдегі хзттары, макалаларь! пар-
тияны өз Ішіндс жіктің болуына шыдауіа итермелей-
дІ. Бул — фракциякы жөне, ең алдымон, Троцкнйдің
фракциясын жарыя нәрссге аиналдыруға тырысқан-
дық болады.
Троігкий —жіктср Орталық Комитеттің бюрократ-
тық режимі аркылы шығып отыр, егер бізде бюрок-
раттык режим болімаса, сшда жіктер де болмас еді,
дегенді айтады. Жолдастар, бул марксистік хозқарас
емес. Бізде жіктердін шығыті отырған ссб. бі бу-
дан былай да шығатын себебһ біздің еддс шаруашы-
лыктың өте әріурлі формалары болып отыр — социа-
лизмнің жаңа туып келе жатқан формаларынан бас-
тап ортатасырлық фор-маларға дейін больт отькр. Бул
біріншіден. Сонсоц бізде нэп болып отыр, ягки капи-
гализмге жол бер.п отырмыз, жске капиталдың жан*
дануына жәие осыған сәйіксс идеялардың жандаиуы-
на жол беріп отырмыз, ал мундай идеялар партияға
еніп кетіп жүр. Бул екіишіден. Ал, үшиішідои, муның
себебі — партия біздс үш тулғадан х п ды: партия-
РК(б)П ХШ конферелцнясы
да жумысшылар да, шаруалар да, интеллигснттер де
бар. Егер мәоелеге марксистік көтбен карайтын <5ол-
сак, онда паргиядан белгілі элсмснтто.рді жіктер ку*
руға карай суйрейтін себептер осылар, ал мундай ж;«-
терді біз кк йде хирургиялык шаралар аркылы кссіл
тастап отыруға, ал ксйде оларды дисікуссия ретміде
идея жолымен жоюға тиіспіз.
Мунда моселе режимде емес. Егер бізде барыяша
еркін рсжим болса, онда жіктер әлдекайда коп бо-
лар еді. Соядықтан режим кінәлы емсс, біз емір сүріл
отырғаін жаідайлар, біздіц елдегі болып отырған жағ-
дайлар, партияның өзінің даму жағдайлары кінәлы.
Осындай жағдайда, осындай қыйын уакытта жік-
ке жол берегін болсақ, онда біз партияны қуртамыз,
оны қурыштай болып топтасқан уйымнан өзара келі-
сіл отыратын және уақытша бірлестікнср мен келісім-
дер жасап отыратын жіктер мсн фракцнялардыц ода-
ғына айнаддырамыэ. Бул партия болмай, партияныц
күйреуі болады. Болывевиіктер партияны біртутас де-
нсден калыптаскан, тутас бір еркі бар және өз
мысында ой-пжірдіц барлыгын практикалык әрекет-
тердіңбір арласы-на бІріктірсг:н қурыштай бсрік уйым-
нан басқа нәрсе дап ешуакытта да, бірдо-бір мипут
ойлап көрген емсс.
Ал Троцкийдіц усыныл отырғаны барынша қате,
оның усынып отырғаны большсвиктік уйымдастыру
принцилгсрінс қайшы келсді және партияны сөзсіз
ыдыратуға, оны босаңсытуға, оны жуімсартып жібе-
руге әк-еп соғады, біртутас партияны жіктердін феде-
рациясына айналдыруға әкеп соғады. Өзіміз капита-
листік қоршаудыц жағдайыяда отырранда, бізге іем
28
П. В. С т а л н п
біртутас қана. тек топтаокан гана партия керек бо-
лып қойімайды, сонымен катар пролхггдриаттыц жау-
ларының тсгеуірішне төтеп беруге кабілюті бар, жу-
«ысшыларды үзілді-кесілді ур-ыска бастауға қабілегі
бар нағыз болат партия керек.
Кортындылар қандай?
Біріыші қортынды—біз бул айтыстыц қортынды-
лары бойынта белгіжбір нақтылы қарар шыгардык.,
біз мынаны айттық: біз жіктер мен фракцияларға шы-
іай алмаймыз, партия біртутас, қурыштай болуға
тиіс, партняны апларатқа карсы қоюға болмайды,
кадрлардыц азып кету қаупі туралы мылжыцдауға
болмайды, өйткені бул кадрлар революцияшыл кадр-
лар, бул революцияшыл кадрлар мен жастардың екі
арасынан жарықшак іздеуге болмайды; жастар осы
кадрлармен қаз-қатар кеж жатыр және келюшекте де
қаз-қатар жүріп отырады.
Сонымен қатар бІздің кейбір тиімді қортындыла-
рьгмыз да бар, Бірінші және негізгі қортынды мынау:
нартия будан былай батыл түрде паргиямыздың про-
легарлык секторына қарай бағыт устап, сонымен те-
қелетін болсын, пролетариат емес элементтердіц пар-
тияға кіретін жолын қысып, тарылту керек немесе ол
жолды мүлде жауып тастал, партияның есігін про-
летарлық элементтер үшін кецірек ашу керек.
Жіктер мен фракцняларға келетін болсақ, мен
былай деп ойлаймын: бірлік туралы қарардың, Лснин
жолдастың усынысы бойынша партия-мыздың X съезі
қабылдап, жарыялауға жатлаган пунктін енді жарыя-
лайтын уакытымыз жетті. Партия мүшелер! булпункт
туралы уімытып жүр. Журттың бәріяің есінде емсс
кой двп қоркамын. Осы уақытқа дейін куггыя болып
РК(б)П ХШ конфереициясы	29
Яі**"*” "	’ '  
келген бул пункт енді әйгілі болуға тніе және айгыс-
тыи қортындылары туралы мәсеж бойынша біз ка-
былдайтын қарарда орын алуға тиіс. Егер сіздер рух-
сат ететін болсаныэдар, мен оны оқыйын. Ол пункгте
былай делінген:
«Партня ішінде жәнс бүкіл совет жумысынла катты тэртіл
орнату үшін және фракцняшылдык атаулыны жоя отырып. ба-
рыні! э таптасып бірігу үшін, съезд Оріалык Комнтетке мына
даіі екілдік береді: тәртіп йузргн жэғдайда (жағдайлардз) не-
месс фракиияшылдық қайта туған якл оған жал берген жағ-
дагіда партия жазасыныц барлык шаралары, партиядан шыға-
ру шарасына дейін. колдавылсын, ал Орталык Комнтсттін мү-
шелорі женінде— олар кандидаттыкка кэшірілсін жәнс тіпті,
ең ауыр шара ретінде, партиядан шығзрылсын. МундаЙ ең ауыр
піара қолдану ушін (Орталык Комитеттің мүшслеріне, Орталык
Комитоттің кандидаттарына және Бакылау Комиссиясынын мү-
шелеріне колдану үшін) Орталык Комитеттің пленумынын ша-
кырылуы шарт болуға тиіс, бул пленумға Орталык Қомнтеттін
барлық кандилаттары мсн Бакылау Комкссиясынын барлык
мүшелсрі шакырылуға тиіс. Егерде партняныц ец жзуапты бас-
шылэрының бул сыякты жзлпы жыйылысы дауыстын үштен екі-
сі арқылы Орталык Комитеттің мүшесін кандидзгтыккэ көші-
руді нсмесе партиядан шығаруды кажет дсп табатын болса,
онда мундан шара дереу орындалуға тиіс».
М<?нІң ойыміпа, біз бул пунктті айггыстың қортын-
дылары жвніндегі қарарға енгізіп, оны ашык нәрсе
етуге тиіспіз.
Ақырында, ошюзиция барлық уақытіа бірдей ко-
йып, сірә, барлык уақытта бірдей олар қанағаттанар-
лық жауап ала алмай жүрген бір мәселч? бар. Олар:
біз, оппсзиция, айтаЛық, кімнің жырын жырлап жур-
міз, деп жиі сурайды. Менің ойымапа, оппозиция біз-
дің партияның пролстарлыж. амчх: секторының жырын
жырлайды. Менің ойымиіа, отпюзиция, бәлкім өзі сез-
и. В. Ст я л и н
бей, өз еркінсіз, біздің партияның пролетарлық емев
элементінің жырын еріксіз жырлаушы болып табы-
лады. Менін ойымша, оішозиция өзінің, көбікесе аб-
солюттж етіп, фетишке айналдырьиі жүргсн демкжра-
тия жолындағы тыйымсыз үгітінде уеакбуржуазия-
лык стихияны өршітіл жүр.
Сіздер оқушы Мартынов, Казарьяін және басқалар
сыяқты жолдастардың піікірімен таныссыздар ма?
Сіздер ХодоровскийдІц., осы жюлдастардыц сәздерінен
цитаталар келтіріп жаэған, «Правдада» басылған
фельетонын оқыдыныздар м-а? Мәселен, Мартынов-
тыц (ол тіпті партия мүшесі екен) сөзі мынау: «біздіц
ісшіз — қаулы шығару, ал Орталық КомитеотІң, ісі —
сокы орындау және сөз салыстыруды қысқарту». Бул
арада Жол Қатынасы Хальж Комиссариатыныц жа-
нындағы жоғарғы оқу орныныц уясы туралы сөз» бо-
лып отыр. Жолдастар, бірақ бізде партияда кеім де-
пенд-е барлығы 50 мың уя бар; сгерде әрбір уя Орта-
лық Комитетке осылайша карап, уяныц ісі — шешу»
ал Орталық Комитеттін. ісі — сөз салыстырмау дейтія
болса. онда б;з сшуақытта ешқандай каулы ала а.т-
маимыз ғой деп қорқамын. Мундай пікір Мартынов-
іарга қайдан пайда болытт отыр? Мунда пролетар-
лық бар? Лл Мартыновтар оппозицияны жақтай-
ды, бул оспцзде болсын. Мартынов псн Троцкийдің
арасында айырма бар ма? Айырмд тек мынау: Троц-
кий партия аппаратына шабуыл алггы, ал Мартынов
иарғия аппаратына жығылған үстімв жудырық соғып
отыр.
Екжші бір жоғарғы мектептің окуіпысы Казарьян-
ды алып қараңыз, ол да партия мушесі көрінеді. Ол
былай деп с^райды: «Бізде не—-пролетариаг дикга-
РК(б)П ХШ конфсрснциясы	31
I	'— 
турасы ма әлде ком-партияның пролетариатка жүргі-
зетін диктатурасы ма?». Жоддастар, муны айтьпі
отырған мсньшевик Мартсн емсс, «коммунист» Қа-
зарьян. Троійкий мен Кзяарьяітиыц арасындағы айыр-
ма мынау: Троцкийдің айгысынша кадрлар азьш ке-
леді, ал Казарьянныц айтысынша калрларды куып
шығу керек, ейтксні кадрлар, ояың оііьшша, пролета-
рнаттың ыйығына шығып отыр,
Мсн былай деп сурак коямьш: Мартыновтар мен
Казарьяндар кшнін жырын жырлап жүр? Пролста-
риаттың ба? Әрине, пролетариаттың емсс. Онда кім-
ніц? Олар партия мен елдщ пролетариат емес элө-
ментторінің жырын жырлал жүр. Бул лролегариажа
жат жырды жырлаушылардьщ опгозицияға дауыс 62-
руі кездсйсоқ нәрсе мс? Жоқ, кезд^йсоқ нәрсс емос.
(Қол шапалақтау.)
2. ҚОРТЫНДЫ сөз
18 январь
Мен баяқдамамда мйселенін, тарихына тақталгым
келмейд! дедім, тоқталғым келмепен себебі — бул,
меніц айтқанымдай, өсектің эломенттер і мсн өз ара
кінәлау элементтерін енгіэеді. Бірак Преобрансеұн*
ский токталудьи тілеп, соны талап стііп отырғандық-
тан мен оған жеңілдік жасап, партия ішшдегі деімок-
ратия туралы мәселенің тарихы жайында бір-екі сөз
а йтуғ а д а й ы н м ын.
П-артия ішіндегі дс^мократия гуралы мәселе Орта-
лық Комитеттс қалай шыкты? Ол бірінші рет Орпа-
лық Камитеттіц сентябрь айындағы плонумында шық-
ты, кәсіпорындарда болған дау-жанжалдарға байла-
нысты іпықты және кейбір партня және кәсіпшілік
уйымдарынын букарадан қол үзуіне байланысты шық-
ты; бул кол үзушЬжті біз сол кезде өзкміз ашгық.
Ол кезде Орталык Комитет мынадай ойга келді: бул
күрделі іс, партиядз кемшілжтер көбейіп кетгі, бул
^сті талдал түсініп, фактыларды зерттел, партия^нык
халія жақсаргу жөнінде нақтылы усыныстар енгізе-
- н беделі бар арнаулы комиссия қуру қажет деп ой-
РК(б)П ХПІ конференч <сы	33
лады.Товар өткізудін дағдарысы туралы, «қыйғаштық-
тар» туралы мәселе жөнінде де осыны айту керек.
Мәселелердін койылысы да, партия ішіндегі хал-жағ-
дай туралы және «қыйғаштьгқтар» туралы комиссия
сайлаулары да оппозицияның ешбір қатысуынсыз
етті. Ол кезде оғғпозиция кайда болды? Егер қате-
леспесем, ол- кезде Преображенский Кырьгмда болды,
Сапронов Кисловодскіде болды, Троцкий өзініц ис-
кусствю туралы мақала.тарын Кислюводскіде аяқтап,
Москвапа жүруге жыйналып лсатты. Орталық Коми-
тет олар келгенге дейія-ақ бул 'мәселені өзінің мәжі-
лісінде қойған болатьпн. Олар дайын турған іске ке-
ліп, бірде-бір сө-з айтып кіріскен жоқ, Орталық Коми-
теттін жосгтарына қарсы бірде-бір 'наразылық білдгр-
пен жок. Партияның хал-жағдайы туралы мәселе жө-
нінде губсрниялық комитеттердің секретарьларының
кенесінде сенілбрьде Дзержинский жолдастың баян-
дамдсы оқылды. Мен мынаны дәлелдеймін: сентябрь-
дегі пленумда да, сеікретарьлардың кеңесінде де оп-
позицияпьщ кәзіргі -мүшелері «қатты шаруа!шылы!қдағ-
дарысы» туралы немесе «паргиядағы дағдарыс» ту-
ралы және «демократня» туралы бірде-бір ауыэ ош-
теме айпқан жоқ.
Көріп отырсыздар, дсмократия туралы және «қый-
ғаштықтіар» туралы мәсслелерді Орталық Қомитенін
өзі қойған болатын, иннциатива бүтіндей Орталық
Комитеттің қолында бодды, ал оппозицияның мүше-
лсрі үндемеді, өйткені жоқ-жоқтың жағдайында бол-
ДЫ.
Бул, былайша айтқанда, бірінші акт, мәселіе тари-
хыныц бірінші кезсц.1.
Екінші акт Орталық Комитст ік^^йрз-аЛк Бақы-і
34
И, В. С т а л и н
лау Комисснясының октябірьдегі плснумынаи бастал<
ды. Тр-шкий бас болған оітпозиция істіц бетІ партия
ішіндсгі кемшіліктердік болуына байланысты болган-
дыгыя, Орталыіқ Комитсттік бул істі кәзір-ак, қолға
алып, комиссия қурғандығын көріп, — қудай инициа-
тиваны Орталык Комитетгің қолында калдыра кер>
мссін, деген ойға келіп, — Орталық Комитсттен ини-
циативаны тартып алуга, демократияныц атына міну-
ге тырысты, сондай мақсат койды, өйткені, журтка
мәлім, бул ат шыйрақ ат, сондықтан оған мін:п алып
•С^іалық Комиісгген озуға тырысып көруге болады.
Осында ІІреобра/сснский көп сөз қылған документ-
Троцкийдіц хаты осы
кеьздеи шыкты. Өзініц фракцияшылдық аттанысьшан
б.рнсше кун бурыя, сен гябрьде чпленумде жумған ау-
зын ашпаған, ікалай да Орталық Комитеттің қарарла-
рына карсы наразылық білдірмепен Троцкий будан
кейін екі жетіден соң ел мен партня қурып барады
деті кенеттен жацалык ашып, өзін, бюрократтардың
патриархы болған Троцкицді, демократиясыз өмір су-
ре алмаигын кісі етіп 'Көрсетгі.
Паріилның X съезшде кәсіпшілЬс одақтзрын
жоғарыда|, сілкілеуді талап етксн Троцкийдін, сол
іроцкиидщ аузынан дсмократия туралы сөз естубіэ-
ге біраз кулкілі нәрсе болды. Бірақ біз X съезд дэуі-
ріидеп Троцкий мен кәэіргі күнгі Троцкийдіц арасын-
да \лксн аиырма Ягақ «жендігін білдік, өйткені ол кә-
з.р дс сол ксздсгі сыяқты лениндік «адрларды сілкі-
яеуДІ жактайды. Дйырми ™ мыиада гана ол
жагыРчГ ЛеНИНД'Й КЗДрлаРлы «сіпшілік одақтары
жагынан жогарыдан сіЖ(;ЛОДІ, ал к93;
ленішд.қ кадрларды паэгии
Анлирды паргия жағынан төменнен сілкі-
РК(б)П ХШ конференциясы
35
.'р.?п отыр. Демократия сғап орттсл мінетІн ат есобінде,
стратогиялык маневр есебіаде ксрек. Мәселеніц бәрі
□сында.
Өйтксні егер оипозиция шынымон іске жәрдем ет-
кісі келсе, іске кунт қойып, жолдастық көзГен кара-
гысы келсе, ол ец алдымсн өзінік арызын сентябрьде
болған плснумның комиссиясыпа тапсырып, жобалап
айтқанда былай деуге тиіс еді: <БІз сізд-ердіц жумы-
сынызды қанагаттанарлық емес дел санаймыз, біз
өздеріңіздің жумыстарыңыэдың нәтижелері туралы
С-лти Бюрюға баяндауларыцызды талап етеміз, Ор-
талық Комитеттіц пленумын шакыруды талап етеміз,
ол лжшумға біздіц айтатын жана усыньгстарымыэ
бар», т. т. Егерде комиссняяар оларды тыңдасага,
немесе сгсрд<; оларды Саяси Бюро тыцдам; са, епрдв
ол олпозицияның пжірі-н ежімесе нсмесе ТроцкийдІн
жәие жалпы оплозицияның. усыныстарын қарау үшін
л.тенум шақырудан бас тартса, міне сонда, --тек сон-
да ғана,—оппозицмяның Орталық Коммтетті аттап
отіп партпя мүшслеріне соз салып, партияга былай
деуіне толық правосы болар еді: «Елі-міз курып кету
алдында тур, шаруаіпылық дагдарысы етек альмі жа-
йылып келсді, партия курып барады, біз Орталық Ко-
митеттін ко-миссняларына бул мәселелерді карауды
усындык, — олар бізді тыңдаудан бас тартты, біз
Саяси Бюродан өтініп кор/п сдік, — будан ешнәрсе
шықпады, снді біз істі партияның өз қолына а.трыту
үшін партияға шағы*м беруге мәжбүр болып отыр-
мыз». Буган жауап ретінде партияньщ былай дейтін-
дігіне мен шүбәланбаймын: «Рас, булар —’с жүзіндегі
р('волюционсрлср, өйтксні олар істіц манызын оныи
формасынан жоғары қояды».
И. В. с т а л н и
БІрақ ошюзиция булай істаді ме? Ол Орталык
КомитеттІң комиссияларььна өздерініц усыныстарымен
бірдс-бір рст баруға тырысты ма? Ол мосежлерді Ор-
талық Комитеттің немесе оның органдарының шепн-
до койыті, сонда аяқтауды ойлады ма, солай етуге
тырысты ма? Жоқ, оппозиция бүйтіп тырыоқан жоқ.
Анығында, опіюзнцияда әцгіме партияның іш:ндегі
хал-жағдайды жақсарту туралы емос, партияның ша-
руашылық жағдайды жақсартуыіиа көмтгесу туралы
емес, қайта Орталық Комитеттіц комнссиялары мен
пленумыныц жумысын болғыэбау, Орталық Қоммтет-
тіц қолынан инициативаны тартьгп алу туралы, де-
мократияныц атына міну туралы, сойтіл, кеш қалмай
турып, Орталық Комитетке сенушілікті жоюға тьгры-
су үшіін айғай-шу кетеру туралы бодды. Сірә, оппо-
зиция Орталық Комнтетке қарсы Троцкийдің хаты
мон 46-ныц арызы сыяқты «докумснттор» жасауға
асыққан болар, онда-ғы ойы ол ^документтерді»
свердловшыларға, аудандарға апарып: біз, опіпозиция,
демократияны жақтаймыз, шаруашылықты жаіқсарту-
ды жақгаймыз, ал Орталық Комитст бөгет жасап
оіыр, Орталық Комитетке қарсы шығуға көмектссу
керок және сондайлар, дел айтуға мүмкіндіік алу
болды.
Фахтылар осындай.
М«н Преображенскийдік меніц осы пікірлерівді
бскерге шығарып көруін талап етомін. Мен омың бул
плсрлерді ец болмағанда баслас&здс бексрге шыға-
рып көру.н талап етомін. Орталы/қ Комитеттің пле*
нумы ОіПнозйциясыз, оппозиция аттаныска шыққанғз
д^-ііш сентябрьде комиссиялар курғандығын, осы
РҚ(б)П ХШ конференциясы
37
фактыны Прео-браженский бскор-ге шығарып көрсіяші
Троцкийдіц д<\ баска огшюзицианерлсрдік де бул ко-
миссияларға өэдержк усыныстарын татісыруға ты-
рыслағаіндығын, осы факіыны ІІреёбраженсікий бекер-
ге шығарып көрсінші. 0<шюзицияныц бул комиссия-
лардыц бар о\сндіг;н білгеидігін, олардыц жу-мысын-
ошюзицияньщ елзмегендігін, істі Орталіық Комитет-
тін шенберінде бітіруге опіЛозицияның тырыслаған-
дығын, осы фактыны Прг-ображенский бчжерге шы-
ғарып керсінші.
Мінс сондықтан, октябрьдегі лленумда Преобра-
женсікий мен Троцкий—біз паргияны демократия ар-
қылы з.ман алып калгымыз келеді, ал Орталық Ко-
митет соішр, ешнәрсені көрмейді, дегсн *кезде Орга-
лық Қомитет оларга күліп, былай деген болатын: жоқ,
жолдастар, біз, Орталык Комитет, бүтіндей демо-кра-
тияны жақтайадыз, бірақ сіздін. демкжратияцызта біз
сенбейміз, өйпкені біз сіздін «демократияңызды» —
Орталық Комитетке іқарсы стратсгиялық әдіс деет
еслптейм‘3. ол әдіс сіздің фракцияшылдығыцыздан
шығып отыр.
Орталық Комитет -пен Орталыіқ Бақылау Комис-
сиясыныц •плеяумдары партия ілшндегі домократия ту-
ралы мәоеле жөнінде ол кездс нсндей қаулы алды?
Мынадай қаулы алған болатъш:
«Пленумдар Саясн Бюронын партня ішіндегі де.мократпяға
карай дер кезінде белгілеген бағытыя бутіндей қабылдайды,
сонымен қатар Саяси Бюронын шсктен шыккан нәрселерге кар-
сы және нэптіц партнямыздыц кейбір элсмснттеріне аздырғыіл
әсер етуіне карсы күрссті күшсйту женіндегі усынысын бүтіндей
кабыллайды.
Пленумдар Саяси Бюро меп сентябрі» пленумы тағайында-
*ан ко.миссиялардын: 1) «кыйғаштықтар» туралы, 2) жалақы
38	и. В. Сталин
* «ааааЛгЛЛЛгАЛЛгА -	мЛИШИІЙ^*иЛ*"‘***""л*ғ’*" “ “-**.	уу-*» *
туралы, 3) партия Ішіндегі хэл-жағдаи туралы коииссиялардын
жімыстарын тсздету үшін кэжсгті нәрсслердін бәрія істеуді
Саіии Бюрога тапсырады.
Спяси Бюро бул мәселелср бонынша кажетті інараларлы
лайындап болғаннан ксйін оларды дереу жүзеге асыра бас-
тауға және бул туралы Орталық Комитетгің келесі пленумын-
дз баяндама жасауға тиіс».
Троцкий өзінің Орталык. Комнтетке арнаған хат-
тарының біпінде: октябрь пленумы «аппарагтык-бюрок-
раттык, бағыттың ец жоғарғы көрінхі» болды дсл жа-
эадъі. Троцкийдің булай деуі Орталык Комитетке жа-
ла жапкандык. екендігі анық емес пе? Жоғарыда жа-
рыяланған документгсн кейін, тек есінен адаеқан
адам гана және фракцняшылдыкдан кезі -қарауыжан
адам ғана октябрь •пленумы бюрократизмиің ең жо-
ғарғы көрінісі болды деп айта алады.
Орталық Комитет пен Орталык. Бақылау Комис-
сиясыиың пленумдары Троцкий мен 46-ның «демск-
ратиялық» маневрлері туралы нендей карар алды?
Мьіінадай ікарар алған болатын:
*ирталық Комнтет иен Орталық Бақылау Комиссиясынып
плеиумдары партияныц 10 уйымынық екілдерімен біргс халық-
ьралпқ револкщия мен партиянык бастан кешіріп отырған ытв
жауішты кезінде Троцкнндік аттанысқа шығуын қатгы саяси
кате д<*п есептейді, эсіресе м?ның булай болатын ссбебі--
Іроцкнйдік Саяси Бюрога қарсы бағытталған шабуылы обьсн^
Т1ШІІК жағынан фракцкилық сыйпат алды, б£л партияның бір-
ліпне кесір келтіру қаупін туғызады және партияньщ дағда-
рыиын туғызалы. Пленумдар екінішпен мынаны атап карсетеді;
Іроккий взі қозғаған мәселслерді қою үшін бірден-бір орынды
жолға -Троцкнйдің езі мүше болып отырҒан коллегиялардыд
™«ь.лауына алдын ала қою жолына тусуРдін ор1,Ы!)а
иын жеке мушелеріне сөз салу жолына түсті
Іроцкийдін тацдап алған жолы фракциялық жіКТщ шығуы-
иа (46-ныц арызы) демеу болды.	*
РК(б)П XIII конферснциясы	39
_ . , ,  ЧЯЧЧЧЙ* *
Орталық Комитет пек Орталык Бакылау Комиссиясыныц
пленуыдары және партиянын 10 уйымының екілдері 4о-нын
арызын фракцияшылдық-жікшілдік саясаттыц, бул арызға кол
койған адамдардыц еркһісіз болса да осындай сынпат алган.
саясаттың кадамы деп үзілді-кесілді кіиәланды. Бул арыз пар-
тяяныц бүкіл өмірін таяудағы айлар бойы партия ішіндегі кү-
реске зйлалдырып, сонымен халықарзлык революцияның тағ-
дыры үшін ен жауасты кезде партияны әлсірсту каупін
зады».
Көріп отырсыздар, жолдастар, жоғарыда баяндал-
ған фактылар жағдайдыц бул жерде Преображенс-кий
сурсттстеп сыйпатын үзілді-кесілді бекерге ішығарады.
Мәссле тарихыныц үшінші актысы немесс үиГ. ші
кезеці октябрь пленумынан кеншгі дәуір болып табы-
л-ады. Октябрь лленумы Саяси Бюраға жумысіыц
ынтымақпсн істелуін камтамасыз ету үш‘н баплык
иіараларды колдапу тапсырылсын деп каулы алды.
Жолдастар, мен мынаны айтуға тиіспін: Троцкиймен
ынтымақты түрде жумыс істеудІ жолға қою үш'н біз
октябрьден кенінгі дәуірде барлық шараларды қол-
дандық, сонда да бул істіц тіпті дс жеціл іс емсс ске-
нін айтуға ти'сп:н. Біз Троцкиймен жек-е скі кенесқур-
дық, шаруашылық жөиіндегі және партия женіндегі
ба рлык мәселслерді талдап шыіктык, сонымен катар
ешбір алауыздық туғыэбаған белгілібір ожірлергс кел-
дік. Бул жске кецестсрдін және Саяси Бюр шын Ішін-
дс ынтымақты жумысты жол.ға қою жвніндег: бул
әреіксттордіц будан былайғы барысында үш қісіден кө-
м-скші комиссия қурылды, бул туралы мен ксше баян-
даган болатынмын. Осы көімекші комиссия кейшнсн
Орталык Комитет «пен Орталық Бақылау Комиссия-
сыныц демократия жөніндегі қарарына айпалған ка-
рар жобасын дайындады.
40
И. В. Сталин
Іс осылэйша болды.
Біэге, қарар бір ауыздан қабылдаигзіннзн >кейін та-
ластардьщ болуына, іпартня ішіиде күрес болуға дә-
лел жок тәрізді көрінді. Расында да Трэңкий ачдан-
дарға сөз сальш қайтәдаи апаныока крыққанға дейін
бул іс жүзіпде інзк ос.ылай болған болатын. Бһэ<қ Ор-
талық Коіигсттін. қарарын жарыялағаннан келін ке-
лесі күні Тропмийдіц аттанысқа шығуы, ол аттанысты
Орталык К<піиі»,ке бай.іаиыосьв жәнс Орталык Ко-
міпетті аттап отіп жүргізуі бүкіл істі бұлдірді, жағ-
дайды үз-ілді-кесілді өзгертіп, лартияны ікейін қарай,
жаңа таластарға, буры.нғыдан да гөрі катты жаца кү-
р ске карай :.ейін шегіндірі-п тастады. Орталық Комн-
к т Троцкийдіц мақал-алар-ын баспаға бастырмай қоіо-
ггі тиіс еді д«еді. Бул дурыс емес, жолдастар. Бул
Орталық Комитеттіи. тарапынан өте хауіпті кадам бо-
ллр еді. Троцкийдіц» Москва аудандарында жарыяла-
нып қойған мақаласына тыйым салып көріңіз’ Орта-
лық Комитет мундай асығыс қадам жасауға бара
ажмады.
Мәселениі тарихы осындай.
Бул айтылғандардан мынадай қортынды шығады:
онпозицияда әцпіме демакратия туралы болуда-н гөрі,
дсм- ,;ратил идсясын Орталық Қомитетті әлсірету үшін
пайдалану туралы болды, біз оппозицияда лартияға
ю-^-вТ. скісі келетіи ада<мдарды кездестіріп отырғаны-
мыз жоқ, қайта Орталық Комитеттің жолын тосып:
«кім біл-еді, бәлкі-м, кагелесер, байқамас, сонда біз
оған соккы береміз», дейтін фракцияны кездестіріп
отырмыз. Партия щтаелерінің бір тобынын, не егіннің
шықпауьш, не червонецтің барасының төмендеуін, не
паріияның басқа кыйыншылықтарын пайдаланып/қе-
РК(6)П ХШ кинферснциясы	41
йін бурыштан, калтарыстан шыга кел:п, лартияны бас-
қа ооккылау үшін, партияныц орталық мекемелерІи
тоскауылда күтіл отыруы фракцияның дәл өзі бола-
ды. Олп-озиционср жолдаоіар, Орталык Комитет сі>
дерге октябрьде: демократия бір басқа да, партияны
аңду б:р баска, демократия б’р басқа да, демокра-
тия туралы айтайншуды партияның копшілігіне кар-
сы пайдалану бір ба<жа, деп расында дурыс айтқан.
Преображснский, мәселенщ тарихы осындай, бул
арада ол туралы мснің айткым келмеп сді, бірақ с:з-
дің қатты сурағая тілегіцізді орьгндап, мен ол туралы
қалайда айтуға мәжбүр болдым.
Ошюзиция Лснин жоддасты даньшиіан адамдар-
дыц ішіндегі сң да-ныішіаяы деп мактауды өзіне ере-
же етіп алыпты. Бул мақтау адал мақтау емес кой
дел қоркамын, бул арада да стратегиялык залымдық
бар олар Леяин жолдастың данышпандығы туралы
ш.ылдасып, өздер'н:ң, Лениннен алыстап кетіп отыр-
ғандығын жасырғысы келеді және сонымен бірге
Лвниннің шәкіргтерінщ на'Шар екендігін баса кәрсеткі-
сі ікследі. Әрине, Ленин жолдастың даныпіпандардыи
ішіндсті сң данышпан адам ексндігІн, мундай адам-
дардың жүз жылдарда бір-ақ туатындыгын біздср,
Лепин жолдастың шәкІрттері, жақсы түсінеміз. Алай-
да, сіздсн, Нреображенский, былай деп сурауға рух-
сат етіціз: бул ең даныишан адамімен. Брест бітімі ту-
ралы мәселе жөнінде сіз неге ажырастыңыз? Бул ен
данышпан адамды сіз қыйын 'минутта нсге тастап кет-
тіңіз және оны -неге тыңдамадыңыз? Ол кезде сіз қай-
да. кай лагерьде жүрдіңіз?
Ал, кәзірде Ленин жолдасты жәдігөйлікпен, екі-
жүзділікпен іқатты мақтап отырған Сапроиовты алсак,
12
И. В. Сталнн
ол — съездердщ бірінде Ленин жожасты «надан»
жәкс «олигарх» деп бәлағаттауға арсыздығы жеткен
Салроновтьщ дәл өзі! Егер ол шынымөн Ленин жол-
дасты данышпандардың ішіндегі данышпан адам деп
ойлайтын болса, онда ол даньшгпан ЛениндІ, айталыіқ,
X съезде неге қолдамады, неліктен ол қыйын минут«
тарда ыліғый карсы лэгерьде болып шығы-п отырды?
Ленин жолдас X съезге бірлік туралы қарарды, фраік-
ционерлсрді партиядан шығаруды талап ететінкарар-
ды усын-ғанда, айта кетейік, Сапроновтың да онык
ссінде бюлғандығын Сапронов біле ме ексн?
Немесе тагыда: тек Брсст бітімінің дәуірінде ғана
емес, сонан ксшн де, кәсіпішілср одағы жөніндегі ай-
тыс дәуірінде де Преображенскийдіц аскан дагиШ’
пан Лениянің душяандарынық лагсрінде болып шық-
қан себебі нс? Осыиыц бәрі кездейсоқ норсе мс? Бул
арада біраз заңдылық жок<па екон? (Преображен-
ский: «Өз ақылыммен і теуге тырьктым».)
Сіздің өз ақылыңызбен істеуге тыръюқаныішз өте
мактанарлық нәрсе, Прсображенакий. Бірақ қараныз-
шы. не болып шыгар екен: Брсст мәселссі жөніндсіз
ез жылыңызбсн істедіңіз де катслсстіціэ; сонс.щ кә-
сйішілср одағы туралы айтыста тағыда оз ақылілиыз-
бен істеупе тырыстыңыз, сейтіп тагыда кателсстщіз;
кәзірде сіз өз ақылыңызбен істеп отырсыз ба нчмесе
біреудің акылыімсн істсп отырсыз ба, оны мен біл.ліей-
мін, бірақ тағыда қателіэсікен сыяқты болуыңыз 'керек.
(КүлкІ.) Дегенмен мен былай деіп ойлаймын: сгсрде
кәзір Преображенский Гроцкийдің 8 октябрьдегі ха-
тында айтыліган эқылымен істегіеннсн гөрі өз ақылы*
меін ісгсрсн болса, онда ол Троцкийдеи гөрі бізге жа-
қын боліған болар еді.
РК(б)П XIII конфсрснциясы
43
Преображенский Ортальіік Комитетке кінә татып:
бізде істің басында Ильич болған кезде мәселелер
деркезінде және кеш калмай июшіліп отырды, өйгтенІ
Ильич жана оқыйғзларды туып келе жаткан кезінде
алып, окыйғалардын алдын алып отырагын урандар
бере білетін еді, ал кәзірде, Ильичтең сон, Оріалык
Комитет оқыйғалардан кейін қала бастады, де/енді
айтады. Мунымен Преображенскийдһі не айтқысы ке-
леді? Ильич өзінің шәкірттерінен жоғары догіс! келе
ме? Ьірақ оныц солай екендігіне кім шүбәланады?
Ильичтің өз ішәкірттеріне қарағаііда Голиаф больш ке-
рінетінд;ғіне шүбәланатын «кім бар? Егер әңгіме пар-
тияның көсе.мі турзлы болатын болса, б:р топ куттык-
тау іқағаздары бар газсттік көсем туралы емес, на-
гыз кәсем туралы болатын болса, онда бізде көсі л оі-
реу юл Лснин жолдас. Ссндықтан да Ленин жолдас
уакыгша жоқ болып отырған кәзіргі жағдайларда -
коллегияға карай бағыт устау ксрок дел бізде талай
реі айтылгаи болатын. Лл Ленин жолдастың шәкірт-
теріяе келетін болсак, онда, мәсслзн, Керзонның уль-
тиматумымен* байланысты болған және олар үшін
сынның, емтиханның үлгісі болып табыліған оқыйга-
ларды агап көрсегуге болар еді. Біздің ол кезде қы-
йыншылықтардан іске зыян келтірместен шыға білтен-
Діглшздің фактысы — Лонин жолдастың шәкірттері-
нің ікәзгрдің өзінде-ақ өз устазынан біраз нәрселерді
үйрснп&ндігін күмәпсгз көрсетеді.
Проображенскийдің! будан бурынғы жылдарда біз-
Дһі партия окыйгалардан артта қалмағап болагын,
ДеУІ дурыс емес. Дурыс болмайтын себебі — булай деу
факт жүзіңде теріс және теория жүзіаде дурыс емес.
Бірсыпыра мысалдар келтіруге болады. Брест бітімін
44
И. В. С т а л и и
алсақ та болады. Біз Брест жеиінде кеш қалмадық
па? Бітімнщ кажет екендігін акырында келіп түсінуһ
міз үшін, немістердіц шабуыл жасауы, біздің солдат-
тардын жапікій кашуы сыжты фактылар ксрек бол-
мады ма? Халыкаралық революциянык карқыны біз-
дін тілегеніміздсй онша жылдам емес екендігл, біздің
армия біз ойлағандай оиша шыкты емес екендігін, ша-
руалар біздіц кейбіреулсріміэ ойлағандан онша шы-
дамды емес екендігін, шаруалардың беибітшілікті ті-
лейтіндігш, жәнеде бсйбітшілжті олардыц күшпен ала-
тындығын түсінуіміз үшін, майданныц күйреуі, Гоф-
манның шабуылы5, оныц Питерге таяу келуі, шаруа-
лардыц бізге қысым жасауы, — міне осы фактылар-
дыц бәрі, керск болмады ма?
Немесе азык-түлік салғыртын жою жвніндегі мы-
садды алайык. Азық-гүлІк салгыртын жсю женпіде
біз ксш калмадық па? Согыс коммунизмі жағдайла-
рында будан әрІ өмір сүрудің мүмікін өмес екендігін
түсінуіміз үш’н, Кронштадт пен Тамбов® сыякты фак-
тылар ксрек болмады ма? Ильичгің өэі — біз бул май-
данда Деникнн мен Колчактың майдандарында бол-
ғаи женілістщ кайсысынан болса да күрделірек же-
нілхкс ушырадық деп мойындаған жоқ па еді?
Осы жағдайлардың бәрінде де партияның оқыйга-
лардан кейі. қалғандығы, біраз кешжкендік фактысы
кездсйсок нәрсе ме? Жок. кездейсоқ нәрсе емес. Бул
арада біз зацды нәрсепе кездесіп отырдық. Анығында,
бул арада мәселе жаллы теориялық боліжаулар тура-
лы болмай, практикалық іқолма-қол басшылық тура-
іы болып отырғандыктан, тізгінді қолына устап, күн-
должті оқыйғаға араласып отырған билеуші партия
вмірдіц терец гүкп.р.идегі болын жатқан тіроцестөрді
РК(б)П ХІП конференциясы	45
бірден керіп, байқай алмайды, сондыктан бул процес-
тердіпартия ікорлі, соларға карай бет буру үиіінсырт-
тан түрткі болу корек және жан,а пр-оцостер белгілібір
даму дәрсжесаде болу керск. Сондықтан да біздің
партия бурын (жыйғалардан біраз кейін калып келді
және ікелсшекте де кейін кальт отырады. Ал мәселе
бул арада аосйін калғандыкта емос, мәселе окыйға’
лардыц мағнасын, жаца процестердің мағнасын тү-
сінуде, сонсоң дамудың жалпы беталысына сәйкес
оларды баскара білуде. Егер затқа, барлық жерде
кінәлі адамдарды іздейтін фракционердің көзімен қа-
рамай, марксистік козбең қарайтын болсақ, мәселенін
жәйі нақ осылай.
Оргалык Комитеттің өкілдсрі Троцкийдің ленин-
измнен ауыжуы туралы сөз қылады деп Преәбражен-
ский ыза бол.ады. Ол ыза болғанымен істің мәнісі бо-
йынша ешнәрсе қарсы қойған жоқ және тегінде өзі-
нін ызасын дәлелдеуге тырысқан жоқ, ол ызанын. дә-
лел емсс екендігіін умытты. Рас, уйымдастыру мәсе- *
лслерінде Троцкийдіц ленинизмнен ауып кетіп отыр-
ғандығы рас. Біз муны айпқанбыз және айтып та
отырмыз. «Фракцияшыддыіқ жойылсын» депон атпен
Бухаринныц қаламынан шығып, «Правдада» басылтан
мақалалар бүтічідей Троцойдің ленинизынен ауытқуы
туралы моселеге арнажан. Бул мақалалардың негізгі
пиарлеріне, істің мәнісі бойынша, Преображенский не
ссбепті қарсы дәлюл келтірмеді? Преображеискин езі-
нің ызасып дәлелдср арқылы немесе дәлюлдерге ук-
сас бір нәрселер арқылы нығайтуға не себепті тырыс-
пады? Мсн коше былай дедім және о<ны бүгін қачта-
лал айтуға тиіспін: ТроцкийдІц — өзін Орталық Қоімй-
лл	И. В. С т а л и н
Чкм	.................
тетае карсы коюы, Троткийдоя ашык, жауап бсруді
талап еткен блхыпыра уйымдардыц тілсіш влсмеуі,
партияиы партия аппаратына карсы коюы, жастарды
гтгртия кадрларына карсы қоюы, партияпы окушы
жастарға карай бағыттауы жоне жік бостандььын
жарыялауы сыяқты қад^мдары,— онын мундай қа-
дамдары ленинизмиің уиьшдастыру принииптср/.-л-ен
уйлеспейді. Ал Преображенский менің осы айжзным-
ды не себепті бскерле шыгаруға тырыспады?
Троцкийді куғындап жүр деседһ Бул туралы Пре-
ображенский, Радек айтты. Жолдастар, мен мынаны
айтуға тиіспін: бул жолдастардың қуғындау турялы
айтқандары ешбір шындықка жатпайды. СіздорчІң, ой-
лаүыңыэға мүшіндік тугызу үшін мен сіздерге екі
факт туралы сокертеімін. Бірінші факт — Орталык Ко-
мшеттің сентябрьдегі пленумында болған дау-жан-
жал, мунда Орталык Комитеттің мүшесі Комаров-
тың —Орталық Комитеттің мүшелері Орталык Коми-
тоттің қарарларын орындаудан бас тарта алмайды
депен сезіне жаупп ретінде Троцкий орнынан уііг і-п
турьгп, пленумныц мәжілісінен кетіл қалды. Естеріңіз-
де болар, сонда Орталық Комитеттің плеиумы Троц-
кийге пленумның мәжілісіне қайтып келуін сурап «кдө-
легация» жіберді. Естеріңізде болар,Троцкий лжшум-
нын гілегін орындаудая бас тартты, сөйтіп өзінің Ор-
талық Комитетін титтей де сыйламайтындығын кор-
сетті.
Немесе екінші бір фактының тарихын алайық, бул
факт мыиау: Троцкийдің совет органдарында жумыс
іст<)ге енді к,р.суі туралъі Оргалық Комитегтіп окі рет
кабылдаған қаулысына қарамастан, Троцкий орга-
РК(б)П XIII конференциясы	47
іық совет орпандарында, Еңбек және Корғаныс Со-
веті мен Халық Комиссарлары Советінде жумыс іс-
теуден үзілді-ікесілдІ бас тартады. Орталық Комитет-
тің қаулысын орындау үшін Троцкийдің кыбыр еппе-
псндігін өадеріңіз білесіздер. Расында да Троціний Ең-
бек және Қорғаиыс Советінде, Халық Комиссарлары
Советінде неге жумыс Істемейді? Жослар туралы
осынша коп сойлеудІ сүйетін Троцкий біздін Мемле-
ксттік Жоспарлау Қомиссиясына нсге бір рет барып
шықпайды? Орталык Комитеттің мүшесі Орталық Ко-
митеггтің карарын елемейтін жағдайды калыпты жағ-
дай деп есептеуге бола ма? Осы фактылардын. бәрі
қуғындау туралы сөздердің бос өсек екендігів, біреу-
ді кіиәлау керек божа, онда ТроцкпйдІң өзін кінәлау
керек екендігін көрсетлей ме, өйткені оның мінез-к.ул-
қын Орталык Комитетті мазак етуден басқа нәрсе деп
есептеуге болмайды.
Прсображенсгийдіц демократия туралы пікірлері
мүлде тсріс. Преображекокий мәселені былай қояды:
не б:зде жіктер болады, сонда двмократия да болады,
не сІздер жікперге рухсаг етпсйсіздер, онда демокра-
тия да болмайды. Оның піікірінше, жік бостандығы
мсн деімкжр-атия езара нық байланысты нәрсе болып
отыр. Біз демократияны олай түсінбейміз. Біз демок-
ратияны партия букарасымың белсенділігі мен сана-
лылырын көтеру, партпя буіқарасын тск мәселслсрді
талқылау ісіне ғана смес, сонымен қатар жумыска
басшылык ету ісгне де удайы тартып оты-ру деп тү-
сіноміз. Жіктер бостандығы, яғ-ни фрак циялар бостан-
дығы дегөніміз, — бул екеуі бір нәрсе, — лартпяны
усақтап, оны айтыс клубына айналдыру қаупін туғы-
затын зыянды нэрсе. Преображснский, сіз өзіцізді әш-
4а	И. В. Ста л и н
..______« .^^..^,..й-Ш^ММІІІ—ҒЧИ^—.•	***•- ип
іис::Як:.— ’ 
кереледШз, еііікені оіз фракцияларға бостандык бо-
луын жактайсыз. Партия буқарасы демократияны
елімізді басқару ісіне партия мүшелсрінің белсене қа-
тысуын камтамасыз ететін жағдайлар туғызу деп тү-
сҺісді, ал огшозициядағы бір-екі ингеллигент істі бы-
лай ден түсіііоді: фракция қуруымызға мүмкіндІк бе-
ріжін дейді. Преображенский, сіз өзІңіэді оіжереле-
дініз.
Сонсын партияның бірлігі туралы жетінші пункт
жайында мунша юорқыныш сізге қайдан пайда болды,
муның іқорқатын несі бар?Жетінші пункгтебылай де-
лінгеи: сПартия ішінде және бүкіл совет жумысында
қатты тәртіп орнату үшін және фракцияшылдык атау-
лыны жоя отырьш, барыіғша топтасып бірігу үшін»...
Ал сіздер спарт-ия ішінде және совет жумысында іқат-
ты тәртіп орнауына» қарсысыздар ма, оппозиционер
жолдастар, осының бәріне сіздер қарсысыздар ма?
Жолдастар, сіэдердің бутан карсы екендеріңізді меи
шынында да" білгенім жоқ. Ал сіздер, Сапронов пен
Преображснский, барынша топтасып бірігуге жоне
«фракцияшылдыікты жоюға» қарсысыздар ма? Тіке
айтыңыз,— мүмкін біз аздап түзетулер енгізерміз.
(К ү л к і.)
Сонсоң: <Съезд Орталық Комитетке мынадай өкіл-
дж бередІ: партия тәртібін бузған жағдайда немесе
фракцияшылдық қайта туған жағдайда партия жаза*
сының шаралары қолданылсын».., СІздер осыдан да
қорқасыздар ма? Сонда сіздер, Преображенский, Ра-
Дек, Сапронов, паргия тәртібін бузыл, фракцияшыл-
дықты қайта туғызбақсыэдар ма? Ал егер сіздер бүй-
теміз деп ойламасацыздар, онда нсдсң қорқасыздар ?
о.щастар, сіздср өздеріңізді үрейлсну аріқылы әііЬ
’	РК(б)П XIII коңференцнясы	49
керелеп отырсыздар, сіздерпе үрей кірйі отыр. Аны-
ғыада, сіздср бірлік туралы карардыц жетінші пункті-
нен қоркып отырсыздар, демек, сіздер фракцияшыл-
дықты, тәргіп бузуды жақтайсыздар, бірлікке карсы-
сыздар. Ал егер сіздер осыны.ң бәріне «қарсы болмаса-
ңыздар, онда сіздер не үшін үрейленесіздор? Егер сіз-
дердіи көнілдеріңіз ақ болса, егер сіздер бірлікгі жақ-
тап, фракііияшылдыққа және тәртіп бузушылыкка
қарсы болсацыздар, онда партияның жазалаушы қо-
лының сіздерге тнмейтіндігі аны>қ өмес пе? Неден қор-
касыэдар? (Отыр-ған біреудің даусы: «Егер
қоркынышты болмаса муны неге усынасыз?».)
Біз сіздердің естеріңізге саламыз. (Күлкі, қол
шапалақтау. П ре об р а же н с к и й: «Сіз пар-
тияны қорқытьш турсыз».)
Біз партияны ем>ес, фракционерлерді қоркытамыз.
Преображенский, сіз партия мен фраікционерлерді б.р
нәрсе деп калай ойлайсыз? Сірә, бул арада сезікті се-
кіріп отырған болар. (Күлкі.)
Сонсоң: «Ал Орталық Комитеттің мүшелері жо-
нінде — олар кандидаттыққа кошірілсін және тіпті, ең
ауыр шара ретінде, іпартиядан шығарылсын. Мундай
ец ауыр шараны Орталык Комитеттің мүішелеріне, Ор-
талық Қомитеттің кандидаттарыяа және Орталық Ба-
қылау Комиссиясының мүшелеріне колдану үшін Ор-
талық Комитеттін пленумының иіақырылуы шарт».
Муның қорқынышты несі бар? Егер сіэдер фрак-
ционер болмасаңыздар, егер сіздер жжтер бостанды-
ғына қарсы болсаңыздар, егер сіздер бірлжті жақта-
сапыздар, онда сіздер, оппоэиционер жолдастар, X
съездің қарарының жетІнші пунктіне дауыс бсругө
гиіссіэдер, өйткені ол тек қана фракционерлерге қар-
4 И . В. С т а л н іі, 6-том
50
Ц. В. С т а л и я
1
сы бағытталған, тек кана лартия бірлігіи, оның күш-
қуатын, оныц тәртібш бузушыларға қарсы бағыгіал-
ған. Бул анық емес пе?
Радекке келейін. БІр адамдар болады, олар өз ті-
лін аздері билеп, өздері басқарады. Булар — калып-
ты адамдар. Сонсын екінші бір адамдар болады, олзр
өз тіліяе өздері бағынып, оз тіл.нің баоқаруында жү-
реді. Булар — қалылтан тыс адамдар. Радек осы
сыяқты қалыггтан тыс адамдардын. қатарына қосыла-
ды, Өз тіліін өзі басқара алмай, қайта ез тіліне өзі ба-
ғынатын адам тілдің кай уакытта нені мыліжындай-
тынын біле алмайды. Епер сіздердщ Радөктің түрлі
жыйналыстардағы сөздерін тыңдауға мүмкіндіктер ңіз
болған болса, онда сіздср Радектің бүгінгі сөзіне таң-
калған болар сдіңіздер. Айтыс жыйналыстарының бі-
рінде Радек былай деген болатын: партия ішіндегі до-
мократия туралы мәселе— түкке турмайтын мәселе,
ол, Радеік, расын айтқанда, демократияға қарсы,
кәзірде, асылында, іс демократия туралы болып отыр-
ған жоқ, Орталы-қ Қомитеттің Троцкийге не істегІсі
келетіндігінде больип отыр. Екінші б р айтыс жыйна-
лысында нак сол Радек былай деді: партия і-шіндегі
дсмократия —-күрделі іс емес, ал Орталъж Қомитет-
тің іішіндегі демакратия — ең күрделі іс, вйткені Ор-
талық Комитетте, оның ойынша, дмректория қуралған
көрінеді. Ал бүгін нақ сол Радек қасқыйып турьиі
былай дейді: әуе мен су қандай қажет болса, партия
ншндсгі демократия да сондай қажегг, өйткенІ де-
мократия болмаса партияны басқару мүімкін емес кө-
р.нсді. Осы үш Радсктің қайсысына сснуге буйыра-
сыз біріниіте ме, скіншіге ме немесе ушһшііге ме?
Осы таяу уақыттың ішінде Радектің немесс оныиті-
РК(б)П XIII конференцнясы
51
лінІң бурынғы айткандарының бә-рін бекерге шығар-а-
тындай күтлеген жерден жаңадан бі-рдөме айтпай-
тындығына кепілдік бар ма? Радек сыякты адамға
сенуге бола ма? Осыдам ікейін Радсястіц, мәсежн, £о-
гуславский мен Антоновты «фраікциялық шкірлөр»
бойыкша белгілі кызметтерінсн алып тастау жайын-
дағы айгаднына парык бсруге бола ма?
Жолдастар, Богуславский жайында мен айгы-н өт-
тім... Антонов-Овсеенкю жайында сіздерге мынаны хз-
барлауға рухсат етіціздер. Антонов Саяси Басқарма-
дан Орталық Комитеттің Уйымдастыру Бюросының
каулысы бойыніпа алынды, бул қаулыны Орталык
Ком-итегтін плонумы

птті. Ең алдымен, оның орны-
нан алы-нған себсбІ — ол әскери жоғарғы оқу орын-
дары мен әуе флотының уяларының конференциясы
туралы, ол конференіцияның ,күн тәртібі — халықара-
лық жағдай жонінде, партия қурылысы жөнінде және
сондай мәселелер женінде болады деэт, Орталық Ко-
митеттің рухсатынсыз және келіс^м інсіз нусқау тарат-
ты; ал Ангонов Саяси Басқарма Орталыіқ Коми-
тет бөлімінің правосында істейгіндігін білуші еді.
Сонымен қатар оның Саяси Баскармадан алынтан се-
беб; — ол барлық әскерліік уяларға лартия ішіндегі
демокрагияны колданудың формалары туралы нухаду
таратты; муны Орталық Комитеттіц еркіне қарама:-
тан және бул нусқауды Орг.алық Комигеттін. жооиар-
лары»мен сәйікестіру туралы ОргалықКомитеттің ескер-
туіне карамастан таратты. Ақырьтнда, оның орнынан
алынған себебі—ол «шбктсн шыққан көсемдерді»тәр-
тіпке шақыру туралы Оргалық Комитет пен Орталық
Бақылау Комиссиясын қоркытлақ болып, Орталык
Комитет пен Орталық Баіқылау Коімиссиясына әуені
52	И. В. Ст я л я н
жагынан мүлде әденсіз, імацызы жағынан тіпті ыла-
йыксыэ хат жі-берді.
Жолдастар! Оппозиционерлсрді орынға қоюға бо-
леды және қоюға кс]х*к. Орталык Комитет бөлімдсрі-
иің бастыкгары тараіпынан Орталық Комитсттін. жу-
мысын сынауға ж*ол беруге болады және жол беру
корж. Ббрақ Орталық Комитст бөлімініц правосында
Істейтін Саяси Баскарма бастығыныц өз Ортальгқ Ко-
митетіімен іс жүзінде келісіп отырудан үнемі бас тар-
туына жол беруге болмайды, жамапты қызмежердш
әдептіліктін ең жәй ережелерін бузуына жол беруге
болмайды. Қызыл Армияны тэрбиелсу жумысын мун-
дай жолдасқа сенія татісыруға болмайды. Ангонов
жайыпдағы іс осыадай.
Ақырында, мен оппозициядан шырып сөйлегсн жол-
дастардыц ікімнің жырын жырлайтындығы туралы мә-
ссле жөнінде бірнеше сез айтуға тиіспін. Меи Жол
Катынасы Халық Комиссариатының курстеріндегі Ка-
зарьян және Мароынов жолдастармен болған «оқый-
ғаға» қайта оралуға тиіспін. Бул «оіқыйға* мынаны
корсетеді: жоғарғы оку орнындағылардың бір бөлегін-
де істіц бәрі бірдей дурыс болып отырған жок, олар-
дың партиялылығы өэ ішінен шіріп үлгіріпті, өз ішінде
олар кәзірдің өзінде-ак паргиядан қол үзіп улгірнтті,
сондықтан да олар оппозицияға шын ьгқыласымен
дауыс береді. Мен ғапу өтінемін, жолщастар, бірақ
партиялылығы жағынан әбден шіріп біткен мундай
адаздар Орталық Коімитеттің қарарына дауыс бергсн-
дсрдің іішіліде жоқ жоне болуы да <мүмкін емес. Бізде
мундайлар жоқ, жолдастар. Бізде, біздіц катарымыз-
да: «Б;зде нс — пролетариат диктатурасы ма әлде
компартияиың пролстариатқа жүргізстін диктатурасы
РК(б)П ХШ конференцнясы
53
ма?» дейтіи адамдар жо-к. Бул — Мартов лсц Данның
сөз:. Бул эссрлердіц «Дни»7 дейтін гаээтінін. созі; ал
егер сіздерде, сіздердіц катарларыцызда муадай кор-
ғаушылар болып отырғанда, оппозицидча^ы жоддас-
тар-эу, сіздс-рдіц позицияныз нсге турімак? Немесе,
мысалы, баска бір жолдасты, Мартынов жолдасты
алайык; ол: Орталык Комитет үндсмеуге ти:с, істі
уялар шсішеді, деп ойлайды. Сіз, Орталык Комитет,
біздердіц, уялардыц, шашкенімізді орындай аласыз,
дейді. Бірақ бізде 50 мыц уя бар. Егер олар, мәселсн,
Керзонныц ультиматумы туралы мәоелені шешетін
болса, онда біз ол мәселені екі жылда да шеше ал-
майімыз. Бул барып турған анархо-імсньшевиз-м ғой.
Егер, акылынан адаскан, партиялығы жағынан мүл-
дем шіріп біткен осы адамдар сіздердіц фракцияцыз-
да отырған болса, онда сіздердің фракцияңыз негө
турмак? (Дауыс: «Олар — партия мүшелері ме?».)
Я, аъіал не, олар паргия мұшелері, бірак мундай
адамдарды біздіц партияның мүшесі болтызбау үшін
мен барлык шараларды колдануға дайынмын. (Кол
шапалақтау). Мсн — оппозиция партия ішіндегі
және партиядан тысікарғы пролетариатқа жат эле-
менттердің жырын жырлап, дегенін істейді, дедім.
Оппозиция, өзі сезбестен, усақбуржуазиялык. стихия-
ны өршітеді. Оппозицияныц фракциялық жумысы —
біздіи партияныц жауларыныц диірмсніне, пролета-
риат дикгатурасын әлсіретіл, қулатқысы кслетін адам-
дардыц диірмсніне су қую болып табылады. Мен му-
ны кеше айгтым, муны мен бүгін де растаймын.
Бірақ, мүмкін, сіздер баска бір, жаңа куәларды
тыңдағыларыныз келетін шығар? Олай болса менсіз-
дерді риза ете аламын, мәселен, өэдеріңіэге мәлім

И. В. С т а л и Я
Ст. Ивановичтің жауабын келгіре аламын. Ст. Ива-
новпч деген кьм? —Ол мсныисвик, біз меныпевиктор-
мен бір партия болып турған ікезде паргия мүшесі бо-
латын. Кейж келс ол мснышевиктеірдіц Орталык ч-
митетімен ажырасып, оцшыл менышевиік болды. Оң-
шыл мсньшевиктер — интервенционист-меньшевиктср-
дін тобы; олардыц кезектегі міндеті шетсл қаруыныц
күшіімен болса да Совет окіметін қулату болып табы-
лады. Олардын органы — «Заря»4. Бул органныц ре-
дакторы— Ст. Иванович. Бул оңшыл менышовиік біздің
аплозицияға қалай қарайды, ол буған қандай аттес-
тация берсді? Тыңданыздар.
«РКП деп аталатын адам айткысыэ моральдык клоаканын
суретін осынша әдсмі суреттсгені үшін оппозицияға алғыс ай-
тамыз. РКП-ға моральдық жағынан және уйымдастыру жағы-
ііан күрделі соккы бергеиі үшін оган алғыс айтамыз. Социа-
лнстін партнялардың міидеті Сонст өкіметін қулату деп білстін
адамдардың барлығыиың ісін өз жумысымен жеңілдететіидігі
ушін оған алғыс айтамыз».
Оппозициядағы жолдастар, бул сІздерге берілген
аттестат.
Сезімді аяқтай келіп, дегенмен де олпозициядағы
жолдастарга мсн мынадай тіл>ак біддіргім келеді:
Ст. Иваиовичтің сүйгелдегі сілекейі сүйегіңізгс сіңіп
кегіп жүрмесін. (У з а қ қол шапалақтау.)
55
ЛЕШІННІҢ ӘЛІМІ ЖӨНІНДЕ
Советпіердіц Бүкілодацтъщ 11 съезінде» соалекгсн соз
26 январъ, 1924 ж.
Жолдастар! Біз, коммунистер, — ер?*кше сыйпаг-
ты адаімдармыз. Біз ерокше магериалдан лішілгенбіз.
Біз — улы пролетар стратегініц армиясындағылармыз,
Ленин жолдастың армиясындағылармыз. Осы армия-
да болу абыройынан артық ешнәрсе жок. Ленин жол-
дас уйымдастырып, басшылық етксн партиянын мү-
шесі болу атағынан артыік. ешнәрсе жоқ. Мундайпар-
тияға кім көрінген мүше бола алмайды. Мундай пар-
тияга мүше болуға баяланысты аласапырандар мен
дауыддарға кім көрінген шыдай бермейді, Жумысшы
табынын улдары, муктаждык лсн күрсстің улдары,
орасан қыйыншылыіқтар мсл ерлік жігсрдің улдары, —
міне, бәрінен бурын, осындай адамдар ғана м-ундай
партияға мүше бола алады. Мінссондықтан лениншіл-
дер партиясы, коммунистер партиясы сонымен бірге
жумысшы табыныц партиясы деп аталады.
АРАМЫЗДАН КЕТІП БАРЛ ЖЛТЫП. ЛЕНІІН ЖОЛДАО
БІЗГЕ — ПЛРТИЯ МҮШЕСІ ДЕГЕН УЛЫ АТАҚТЫ ЖОҒЛ-
РЫ УСТАП, ТАЗА СЛҚТАЦДЛР ДЕП ӨСИЕТ АИТЫП ЕДі.
ЛЕНІ1Н ЖОЛДАС. БІЗ САҒАН - БУЛ ӨСИЕТІҢДІ АБЫ-
РОЙМЕН ОРЫНДАЙМЫЗ ДЕП АНТ ЕТЕМІЗ!
5б	И. В. Ст а л и н
Ленин жолдас партиямызды 25 жыл баулыды.ақы-
ры оны дүние жүзіндегі еқ бсрік, ең шыныққан жу-
мысшы даргиясы стіп баулыл шығарды. Патша өкіме-
ті мон оның шабармандарының соққысы, буржуазия
мен ломещиктердің қутыруы, Кюлчак пен Деникинн.ң
қарулы шабуылы, Англия мен Францияның кару алып
килігуі, өсскшіл буржуазиялық баспасөздің өтірік,
жаласы, —міне осы бүйілердің бәрі удайы ширек га-
сыр бойы партиямызға ылғый тиісумең болды. Бірақ
біздің тиартияімыз жартастай жеке турып, жаулардың
саисыз сокқысын тойтарыл отырды, жумысшы табын
алға қарай, жеңіске бастады. БіздІң партиямыз қат-
ты урыстар үстінде өз қатарын бірлікті, ынтымақты
етіл шыгарды. Ол бірлік лен ынтымақ арқылы жу-
мысшы табының жауларын жеңіп шықты.
АРАМЫЗДАН КЕТІП БАРА ЖАТЫП, ЛЕНИН ЖОЛДАС
БІЗГЕ — ПАРТИЯМЫЗДЫҢ БІРЛІГІН КӨЗДІҢ ҚАРАШЫ-
ГЫНДАП САҚТАНДАР ДЕП ӨСИЕТ АЙТЫП ЕДІ. ЛЕНИН
ЖОЛДАС. БІЗ САҒАН — БУЛ ӨСИЕТІҢДІ ДЕ АБЫРОЙМЕН
ОРЫНДАЙМЫЗ ДЕП АНТ ЕТЕМІЗ!
Жумысшы табының көрген күні жан шыдамастық
кыйын еді. Еңбекшілердің тарткан азабы мен бейнетІ
ауыр еді. Қулдар мен қул иелері, крслостнойлар мен
креностниктер, шаруалар мен помещикгер, жумыс-
шылар мен ікапиталмстер, езілушілер мен езуші-лер, —
м.не дүние ежелден осылай қурылъііп келді, кәзірдеде
слдсрдіц анағурлым колшілігінде осылай болып қа-
лып оіыр. Еңбекшілер ғасырлар бойы әлденеше он,
жүз рет ыйығына мінген езушілерді лақтырып тастал,
03 турмысына өзі ие болуға тырысты. Бірақ, олар
әрдайым тас-талканы шығыл, қор болып, лажсызше-
г.нді, көрген зәбірі мен қорлығын, ызасы мен ксйкті-
Ленннніи. өлімі женінде
гж ішге сақтады, кеэ жстпес көкке қзрап, бостан-
дыкгы асланнан күтті. Қулдықтың буғаулары үзілмей
кала берді, немесе ескі бутаулардын орнына ауыртпа-
лығы мсн қорлығы бурынғыдай жаңа буғаулар пайда
болды. Ток біздің елммізде ғана, сзілген, тапталғанен-
бекшілер букарасы пометиктер мен капиталистердін
үстемдігін ыйығынан лақтырьгп тастап, оның орнына
жумысшылар мен шаруалардың үстемдігін орнатты.
Өздеріңіз білесіздер, жолдастар, бул эор күресті
Ленин жолдас және оның партиясы басқарды; муны
енді бүкіл дүние мойындап отыр. Лениннің даныш-
пандығы, бәрінен бурын, мынау: ол, Со&гттер Респуб-
ликасын қурып, сонымен бүкіл дүние жүзінің езілген
букараларына — бостандық алудан үміт үзбеудің ке-
ректігін, помещиктер мен капиталистердің үстемдігі-
нің м&ңгілж емес екенін, еңбек үстемдігін еңбеікшілер-
дің өздерінің ікүішімен жасауға болатынын, еңбок
үстемдігін асланда емес, жерде жасау керак еікенін іс
жүзі-нде ікөроетті. Ленин, осымен, бүкіл дүние жүзі
жумысшылары мен шаруаларының жүрегіне бостан-
дық алу үмітінің отын жақты. Лениннің аты — еңбек-
піі, каналушы буқаралардың ен сүйікті аты болу се-
бебі де осыдан.
АРАМЫЗДАН КЕТІП БАРА ЖАТЫП, ЛЕНИН ЖОЛДАС
БІЗГЕ — ПРОЛ ЕТАРИАТ ДИҚТЛТУРАСЬШ САҚТАП. НЫ-
ГАЙТЫП ОТЫРЫҢДАР ДЕП ӨСИЕТ ЛЙТЫП ЕДІ. ЛЕНИН
ЖОЛДАС. БІЗ САГАН “ БУЛ ӨСИЕТІҢДІ ДЕ АБЫРОЙМЕН
ОРЫНДАУ ҮШИІ ҚҮШІМІЗДІ АЯМАЙМЫЗ ДЕП АНТ
ЕТЕМІЗІ
Біздің елімізде пролетариат дшктатурасы жумыс-
шылар мсн шаруалардың одағына нагіаделіп курыл-
ды. Бул — Советтер Республикасының бірінші және
-8	и. в. Сталнн 
__  - !	л-.клл^^^^************от«Мі^МвИНН№*<
түпкі яегізі. Осымдай одак болмаса, жумысшылар мен
шаруадар капиталіістср мен помещиктерді жещ<п шыға
алмэс сді- Жумысшылар шаруалардың кемегіасіз ка-
питалистерді қыйрата алмас еді. Шаруалар жумысиіы-
лардың басшылығы болмаса помощиктерді қыирата
алмас еді. Муны біздің еліміздегі азамат соғысының
бүкіл тарихы дәлелдеп отыр. Бірак Советтер Респуб-
ликасын нығайту жолыадағы күрес әлі біте койған
жоқ, — ол тек жаңа формаға ғана түсті. Бурын жу-
мысшылар мен шаруалардың одағы соғыс одағының
формасында еді, өйпкені ол одақ Колчак пен Дени-
кинге карсы бағытталған болатын. Енді жумысшылар
мен шаруалардын одағы кала мен деревняның ара-
сындағы, жумысіпылар мен шаруалардың арасында-
ғы шаруашылық істестіктің формасында болуға тиіс,
өйтксні бул одақ купец пен кулакқа карсы бағытта-
лып отыр, өйткені бул одақ шаруалар мен жумысшы-
лардың бір-біріне барлық ксректі эаттарды жепістіріп
туруын імақсат етеді, Өздсріціз білесіздер, бул міндет-
ті Ленин жоддастай ешкім күш салып жүзеге асыр*
ған емес.
АРАМЫЗДАН КЕТІП БАРА ЖАТЫП, ЛЕНИН ЖОЛДАО
БІЗГЕ — БАРЛЫҚ КҮШТІ САЛЫП ЖУМЫСШЫЛАР МЕН
ШАРУАЛАРДЫҢ ОДАҒЫН НЫҒЛИТЫП ОТЫРЫҢДАР ДЕП
ӨСИЕТ ЛЙТЫП ЕДІ. ЛЕНИН ЖОЛДАС. БІЗ СЛҒАН-БУЛ
ӨСИЕТІҢДІ ДЕ АБЫРОЙМЕН ОРЫНДАЙМЫЗ ДЕП АНТ
ЕТЕМ131
Советтер Республмкасының егкінші негізі — еліміз-
дегі улттар еңбекшілерінің одағы. Орыстар мен укра-
индар, башқурттар мен белюрустар, грузиндер мен
азербайжандар, армяндар мен дағстандықтар, татар-
лар мен киртиздар, өзбектөр мен түрк*мендер,—булар*
Лениниің өлімі жвніидв	59
дың бәрі пролетариат диктатурасын нығайтуға бірдей
куштар. Пролетариат диктатурасы ғана бул халықтар-
ды буғау мен езпіден қуткарып қоймайды, сонымен
қатар булхалььқтар да Совсттер Республикасына жак-
тәнімен берілгендігі арқылы, сол үшіы қурбан болуға
дайындығы арқылы біздіц Советтер Республикасын
жумысшы табының жауларының қулық-сумдықтары
мсн душпандық әрекегтерінен қутқарып отырады. МІ-
но сондықтан Ленин жолдас бізге еліміздегі халык-
тардыц ерікті одағы керск екені туралы, олардың
Республикалар Одағының шеңберіндегі туысқандық
істестігі керек екені туралы ылгый айтатын.
АРАМЫЗДАН КЕТІП БАРА ЖАТЫП, ЛЕНИН ЖОЛДАС
БІЗГЕ — РЕСПУБЛИКАЛАР ОДАҒЫН НЫҒАЙТЫП, КЕҢЕЙ-
ТІҢДЕР ДЕП ӨСИЕТ АЙТЫП ЕДІ. ЛЕНИН ЖОЛДАС. БІЗ
САҒАН —БУЛ ӨСИЕТІПДІ ДЕ АБЫРОПМЕН ОРЫНДАЙ-
МЫЗ ДЕП АНТ ЕТЕМІЗ!
Пролстариаг диктатурасының үшінші негізі— біэ-
дің Қызыл Армия, біздің Қызыл Флот. Лснин бізге,
капиталистік мемліекеттерден тартып алған тынысы-
мыздыц қысқа мерзіаді болып шығуы мүімкін сженЬн
талай айтқан. Ленин бізге, Қызыл Армияны нығайтып,
күйіноңдау — партиямыздың еңбасты міадеттерініңбЬ
рі екенін талай көрсетіп бергея. Қерзон ультиматумы
мен Германиядағы дағдарысіқа10 байланысты окыйға-
лар, әрқашандағы сыяқты, бул жолы да Лениадікі
дуръіс болғанын тағы дәлелдеді. Қызыл Армиямызды,
Қызыл Флотымызды нығайту үшін күшімізді аямауға
ант с-тейік, жолдастар.
Біздің еліміз зор жартастай болыл, буржуазиялық
мемлекеттер мухитькіыц ортасыіңда тур. Оға«н толқыя
үстіңе толқын соғыл, су түбіне жібермек болып қас-
эд	И. В. Сталин
теріін тігеді. Лл жартас мызғыміай тура боредһ Оныц
күші неде? Оның күші — тек, ежміздің жумысшылар
мен шаруалардың одағына сүйенуІнде, еліміздің азат
улттардың одағын жүзсге асыруында, елжізді Қызыл
Армия менҚызыл Флоттың айбынды күші қорғауында
ғана емес. Біздің ел:*міздің күші, бсріктігі, мыіқтылы-
ғы —букіл дүние жүзіндегі жумысшылар мен шаруа-
лардың оған шын жүрегкмен қатты тілектестігінде,
бсрік колдайтындығында. Бүкіл дүние жүзіндегі жу-
мысшылар мен шаруалар Советтер Республикасын
сактағысы келеді; өйткені Советтер Республикасы —
душпандардыц ордасына Ленин жолдастың тура ти-
гізетін қолымен атылған ок, дүние жүзіндсгі жумыс-
шылар мен шаруалардын езгі мен қанаудан қутылу
үміттерінгін тірегі, олардың азаттык алуына жол көр-
сететін сенімді маягі. Олар бул республмканы сакта-
ғысы келеді, сондыктан олар бул Республиканы по-
мешиктер мен капиталистерге қыйраттырмайды. Біз-
дің күшіміз осында. Барлык елдердегі еңбекішілердің
куш; осында. Бүкіл дүние жүзіндегі буржуазияның
әлсіздігі де осында.
Ленин ешуақытта Советтер Рсспубликасын кур
максат деп есептеген емес.Ленин ылғый оны — Батыс
пең Шығыс елдерінде революциялык. қозғалысты кү-
шейтуте кажетті буын, букіл дүниедегі еңбекшілсрдін
капиталды женіп шығуын жсшлдетуге қажетті буын
деп ссептеді. Халыкаралық тургыдан карағіанда гана
©мсс, сонымен қатар Советтер Рсспубликасының өзін
сақтау гурғысынан карағанда да ток осындай уғым
рана дурыс екенін Ленин білетін. Тек осындай жол-
мен ғаиа бүкіл дуниедегі еқбскшілердің жүрек отын
жандырып, азаттыіқ жолындағы үзілді-кесілді урыс-
Лениннің өлімі жөнінде	61
тарға У-мтылдыруға болатынын Ленин білетІн. Міне
сондықтан пролетариаттың данышпан көсәмдерінін
һшндегі ең данышпаны болған Ленин пролетариат
диктатурасы орнаған күннің ертеңіне-ақ жумысшылар
Интернационалының Іргесін калады. Міне сондықтан
олбүкіл дүниедегіеңбокшіліердің одағын — Коммунис-
тік Интсрнационадды кеңейтіп, нығайтудан жалықкан
емео.
Сіздер осы кезде Леннн жолдастың табытына он
мыңдаған, жүз мыңдаған енбс-кшілердің тауап етіп
жатқанын көрдіціздер. Бірсыпыра уакыттан соңЛенин
жолдастың қабіріне миллиондаған еңбекшілер өкілде-
рінің тауап егкенін көресіздер. Одан кейін, Ленинорыс
пролетариатыныц ға>ніа көсеімі емес, Европа жумыс-
шыларының ғана көсеімі емес, отарланған Шығыстын
ғана квсемі сдіес, сонымен катар бүкіл жер жүзіндегі
еңбекші халықтың да көсемі болғанын куәландыру
үшін, — миллиондаған халықтың екілдерінің соңынан
бүкіл дүнненің бурыш-бурышындағы он миллионда-
ған, жүэ миллиондаған халыктың өкіддсрі шубыраты-
яына күмәндарыңыз болмасын.
АРАМЫЗДАН КЕТШ БАРА ЖАТЫП, ЛЕНИН ЖОЛДАС
БІЗГЕ — КОММУНИСТІҚ ИНТЕРНАЦИОНАЛДЫҢ ПРИН-
ЦИПТЕРІНЕ ЕЕРІК БОЛЫНДАР ДЕП ӨСИЕТ АПТЫП ЕДІ.
ЛЕІІИН ЖОЛДЛС, БІЗ САҒАН-БҮКІЛ ДҮНИЕ ЕҢБЕҚ-
ШІЛЕРІНІҢ ОДАҒЫН — КОММУНИСТІК ИНТЕРНАЦИО-
НАЛДЫ НЫГАГІТЫП. КЕҢЕҒІТУ ҮШІН ЖАНЫМЫЗДЫ
АЯМАЙМЫЗ ДЕП АНТ ЕТЕМІЗІ
.Праада' М 23,
30 январъ, 1924 ж.
62
' ЛЕНИН ТУРАЛЫ
Кремлс курсанттарыкың мэжілісінде свйлвнген сөз
28 январь, 1924 ж.
Жодцастар! Маған сіздерде Ленинді еоке түсіру
мәжілісі болып жагыр дсп еді, ал мен мәжіліске баян'
дамашыла>рдың бірі болып шакырылган екем. Менің-
ше, Леннннщ ісі туралы түйдекті толык баяндама
жасаудыц кажегі жок. Менің ойьіімша, Лениннің
адаадық жәііе көсемдік ө-згсшсліктерішң кейбіреуін
керсететін бірсылыра фактыларды білдірумен қанағат-
тану тәуір болар еді. Бул фактылардың арасында
ішкі байланыс болмауы да мүмкін, бірақ бул байла-
ныстың болмауы Леиин туралы
жалпы уғым алу ушін
ижнуіші маңызы бар нэрсе еімес. Калайда, бул арада
сіздерге жоғарыда уәде еггкенімнен артық нәрсе беру-
ге мүмкіншіліпм жоқ.
ТЛУ ҚЫРАНЫ
Мен Ленинмсн сн алғмиқы рет 1903 жылы таныс-
тым. Рас, бул іанысу козОе-қуз ганысу емес, сырттан,
хат арқылы танысу еді. Бірақ бул танысу менІц опым-
да өшпес із қалдырды, мен партиңда жумыс істегелі
Ленин туралы	63
..  1^,^.,,«,....^./ .,,т - ’- "-	•’ ' ' 	.  ™ ™ - ьйиммчлиі^  <^^^ИММ|^йМІММІМІМк11*I I»<   ;-:-:-:-гп--
бул ешбір есімн*эн кеткси жоқ. Ол кезде мен Сибирь-
де, айдауда жүр едіж. Лениннің 90-жылдардың аяты-
нан б-ергі, әсіресе 1901 жылдан кейінгІ, <Искра>”
шыкканнан кейінгі, революциялмқ істерімен танысу
маға-н — Ленин кәдімгі жәй адам емес, деген сенім
туғызды. Онда Ленин мсніи көз алды.ма паргиянын
жәй басшысы болып көрінген жоқ, ол паргияны на-
ғыз жасаушы болыіп көрінді, өйгкені партиямыздың
ішкі мәні мен жедел тілектерін бір Ленин ғана уға
білді. ЛениндІ лартиямыздың баска баошыларымен
салыстырғанымда, маған ылғый: Лениннің үзеңгілес-
тері — Плеханов, Мартов, Аксельрод және баскалар —
Лсниннен көіп төмен турғандығы көрінді, олармен са-
лыстырғанда Ленин басшылардьщ жәй б:рі ғана емес,
улы сыйпатты баошы, күресте корқуды білмейтін.пар-
тияны орыс революцнялыіқ қозғалысының соны жол-
дарымен алға батыл бастайтын тау қыраны болып
көріндІ. Осы ойдың көкейіме қояғаны сокша — мен
сол кезде эмиграцияда жүрген бір жақын досыма
Л‘снин туралы хат жазып, оның ткірін сурауды ка-
жет таптьгм. Біраз уақыттан сои, Сибирьде айдауда
журген кезімде,—бул 1903 жылдың аяғы еді,—мен
досьпмның куаньшггы жауабын және Лениннің қара-
пайым, бірақ терең мазмунды хатын алдым; бақсам,
досым Ленинді менің хатьиммен таныстырған екен.
Ленинніц хаты пәлендей үлкен емес еді, бірақ ол хат
партияімыздың практикасын батыл түрде, тайсалмай
сынап, партияныц таяу дәуірдегі жумыстарының бү-
кіл жоспарын тамаша айкын, ыікдпаім түрде айтыпбер-
пен. Ең былыкқан нәрселер туралы әрі қарапайым, әрі
айқын түрде, әрі ыікшам, әрі батыл түрде жазуды
Ленин ғана білуші еді, — оныц әрбір сөзі қур сөзға-
И. В. Ст а л и н
на емсс, мірдік оғындай еді. Осы әрі қарапайьгм түр-
дс, әрі батыл жазылған хат: Ленин — партиямыздыц
тау қыраны, депен пжІрге мені бурынгыдан да г&рі
берж бел байлатты. Бурыннан астыртьш жумыс жүр-
пізуші кісінің әдегғі бойынша, мен, басқа көп хаттар-
мед бірге, Лонинніц. бул хатын да отқа жактым; му-
нымды еш кешіре алмаймын.
Менін Ленинмеи танысуым осы уакыттан бастал-
ды.
КІШІПЕЙІЛДІЛІК
Мен Ленинмен ең алташқы рет 1905жылдың декаб-
рінде, большевиктердің Таммерфорстағы конферен-
циясында (Финляндияда) кездестім. Мен партиямыз-
дың тау қыранын, улы адамды, саяси жағынан ғана
емес, сонымен катар, кер-ек болса, тулға жағынан да
улы адамды көруге үміттендім, өйткені Ленин менің
болжауымда дәу, сымбатты, көрнекті адам болып су-
реттслуші еді. Орта бойлыдан аласа, кәдімгі пәндоден
сшбір, тітіті ешқаадай айырмасы жок, нағыз кәдімгі
адамды көргенде, кайран калтаным-ай...
Дағдыда, «улы адам» жыйналыс мүшелерін сар-
ғайтыл күткізілі, жыйналысқа кешІгіп келеді, жонеде
улы адам келер алдында жыйналыс мүіиелері: «тысс...
ақырын... келе жатыр...» деп хабар беріседі. Бул ғу-
рып маған орынсыз көрінбеуші еді, өйгкені ол ынта-
ландырып, қурмет күшейтіп турады. Лениннің жый-
налыска делсгаттардан бурын келгенін жә-нс, бір бу-
рьпнқа отырып алып, карапайым адамдарша әңгіме-
лесіп отырғанын, конференцияның кәдімгі жәй деле-
гаттарымен кәдлігі жәи әңгіме жасаті отырғанын көр-
генде, кайран қалғаным-ай. Жасырмаймын, бул ма-
Ленин туралы	65
_* --     —.	...Аг.АЛЛ   ........... ..'    
ғая ол кезде біркатар қажетгі ережслсрді бірсыпыра
бузу сыякты көріяді.
Мен кейін ғана түсіндім: Лениннлі, бул жайдары-
лығы мсн кішіпейілділігі, байкалмай калгысы келгені
мемесе, қалайда, көзпе түспей, өзінің биік дәрежесін
«әрсетпеуге тырысуы, — бул белгі — жаңа буқараның,
адам баласының ен «төменгі», карапайым, кәдімгі жәй
букарасының жаңа квсемі болған Лениннің ең күіпті
жағының бірі екен.
‘ЛОГИКА КҮШІ
Лениннің сол конференцияда: кәзіргі шақ туралы
және аграрлык мәселе туралы сейлеген екі сөзі ете
тамаша еді. Ол сөздер, амал не, саікггалмапты. Олбү-
кіл конференцияны рухтандырып, таң-тамаша қал-
дырған сөздер едһ Ссндіру күшІнің ерекшелігі, дәлел-
дердің әрі қарапайым, әрі айқындығы, сөйлеімдердің
әрі қысқа, әрі журтгың бәріне уғымдылығы, қулпырту-
дың жоктығы, бас айналғанша қулшына кол сермеу-
дің жоқтығы және к^р сыртқа ғана әсер егетін сулу
сейлеімдердің болмауы, — мьне осының бәрі Лениннің
сезиН кәдімгі «парламент» цюшендерінің созінен артык
егіл айырып гуратын.
Бірак сонда мені билеп алған — Ленин сөздерінің
бул жағы емсс еді. Мені билеп алған—Ленин сөзде-
ріндегі жеңістік бермейтік ло-гика куші оді; бул логи-
ка күіиі бірсыпыра курғактау, бірак оның есесінетың-
даушыларды әбдсн мең-геріп, бірте-біртө электрлен-
діріп, соксын, былайша айтканда, түгін қалдырмай, те-
гіс билел алады. Әлі ссгмде, сонда делегаттардың кө-
бі былай деген еді: «Леніж оөздеріндегі лотика беіь
И. В. С т а л и 11
иебір қудіретті қышкаш тәрізді, ол сені жан-жағыңнан
қысыл қоршап алады да, оның қушағынан піЫ‘Ғ}і^а
ша-мак. жоқ: ие көиесің, нс мурттай уіиуға бел байлай-
сын» деген еді.
Менің ойыміна, Ленин сөздеріндегі бул өзгеше-
лік — оның шешендік өн-ерінің ең күшті жағы.
ҚЫНЖЫЛМАУШЫЛЫҚ.
Мен екінші рет Ленинді 1906 жылы партиямыз-
дың Стокгольмдегі съезінде18 кеэдестірдж. Бул съез-
де болыиевиктер азшылық болып шығып, жсңіліп қал-
ғаны мәлім. Мен сонда Ленинді жеңілген кісінің кү-
йівде бірінші рет көрдім. Жеңілсе қьшжылып, еңсесі
түсетін көсемдерге ол еаігбір усамайтын. Қайта, же-
ңілу Ленинге өз жақтастарын жаңа урыстарға, келе-
шектегі жеңіске умтылдыратын күш-қайрат бітірді.
Мен Лениннің жеңілуі туралы айтып отырмын. Бірақ
бул қандай жеңілу еді? Ленинге қарсыларга, Сгок-
гольм съезінде жеңіп шыққан Плеханов, Аксельрод,
Мартов және басқаларға қарасан: олардың нағыз
жеңушілерге усайтын жері тым аз еді, ейткені Ленин
меньшевизмді аямай сынағанда олардың, былайша
айтқанда, сау жер:н қалдырмады. Әліі есімде, біз,
большевик делегаттар, бір топ болып жыйналыл,
Лениннің аузына карап, одан ақыл сурадық. Кейбйр
делегатардың сөздсрінсң шаріпағандық, еңсесі түс-
кендік көрініп турды. Мундай сеэдерге Летгиннің кіжі-
не тістеніп: «Қынжылмаңдар, жоодастар, біз сөзсіз
жеңеміз, өйткені біздікі дурыс», деп жауап қайтарға-
ны естен кетлейді. Қынжылатын интеллигенттерді жек
КӨРУ. өз күшше сену, жеңетініңе сену,.міне, Ленин-
Ленин туралы	67
.—.... ....	—«лй
нін бізгс сонда айжаны осылар еді. БолыпевиктердІң
жецілуі уакытша екеіні, большевиктор жаікын арада
женіп шығуға тиіс екені сезіліп турды,
«Жецілдім деп қынжылмау», — Лениннің Ісіндегі
өзгешелік, Ленинніц жан-тәнімен берілген, күшіне се-
нетін армияны өз маңына біріктіруіне жәрдем берген
өзтешелік осы.
АСҚЛҚТАМАУШЫЛЫҚ
1907 жылы Лондонда болтан келесі съезде13 боль-
шсБжтер жеңііп шықты. Мен сонда жеңген кісіяін
куйінде Ленинді бірінші рет көрдьм. Әдетте, жеңіе
ксйбір көсемдердіц басып айналдырады, асып-тасты-
рады, аоқактатады. Көбінесе мундайда кейбіреулер
жеңіске мәз-ма йрам болып, жайбарақаттьгкка салына
бастайды. Бірақ Ленин ондай көсемдерге ешбір уса-
майтын. Қайта, ол әсіресе женістон кейін ерокшө кы-
рағы, ерекше сак болатын. Лениннің сол кезде: «бі-
рінші |с — жеңіске мәз болмау, асқақтамау; екінші
іс — жешсіпді баянды ету; үші-нші іс—дуішпаінға сі-
лейте ссиккы беру, өйткені оған тек соққы тиді, бірақ
ол әлі соқкы жсп болған жоқ» дел дслегаттардың қу-
лағына қуйғаны естен кетпейді. Ленин «енді меньше-
виктердіц қарасы батты» деп таяз ойлаған делегат-
тарды қатты мысқылдады. Жумысшы қозғалысында
мсньшевиктердің әлі тамыры бар екенін, өз күшіңді
асыра бағалаудан, әсіресс душпанныц күшін кеміте
бағалаудан аулак бола отырып, меньшевиктермен кү-
ресе білу керек скеяін дәлелдеу Ленинге қыйын емес
еді.
«Жецдім деп аскактамау», — Леншінің мінезіндегі
53	И. В. С т а л и н
__	Й**»' *	-'*' - **	лм л~»
езгешелғк, Лениннің душпаиның күш.н дурыс өлшеуі-
не, партияны капелімде тап болатын нәрссден сак-
тандыруына жәрдем берген езгешелік осы.
ПРИНЦИПІШЛДІК
Партня көсемдері өз партиясының көпшілігінің пі-
кірін кадірлсмей тура алмайды. Көіпшлік дегеніміз —
күш; көсем ол күшпен санаспай тура алмайды. Ленин
муны партияның баска басшыларынан кем уккан жоқ.
Бірақ Ленин ешуақытта, әсіресе көлшіліктің табан
тірейтін принциптік негізі жоқ кезде, кепшіліктің ку-
лы болған емес. Партиямыздың тарихында көпшілік-
тің пікірі не партияның минуттік мүдделері пролега-
рнаптың түпкі мүдделсріне кайшы келген кездер бол-
ған. Мундайда Леннн, ойланбай-ақ, партияның кеішіі-
лігіне қарсы принципнплдік жағына шықты. Ол ол-
ма, — мундайда ол, — езінің жиі айтатыяындай, —
спринципті саясат — бірден-бір дурыс саясат» екеніне
сүйснт, жалғыз өзі журттың бәріне карсы шығудан
қанмыққан емес.
Бул женде мына екі фактыныц ерекше сынпаты
бар.
БірІнші факт. 1909—1911 жылдардағы дәуір; ол
кезде контрреволюциядан тас-талканы шыққан лар-
тиямыз толық ыдырап жапты. Бул дәуір яартияға сен-
беушілік дэуірі еді, интеллмгенпер ғана емес, бірсы-
иыра жумысшылар да партиядан жапатармағай қаш-
кан дәуір еді, астыртын жумысты мойындамау дәуірі
еді, жойымпаздық пен бүліншілік^дәуірі еді. Ол -кеэде
ыеныпевиктер ғана емсс, большевиктер до толып
жатқан, көбісі жумысціы қозғалысынан қол үзген,
Ленин туралы	69
фракциялар мен ағымдардан (Қуралған еді. Астыртын
жумысты толық жою, жхмыошыларды жарыя, либе-
ралдық столыпиншіл паргияға уйымдастыру идеясы-
ныц нақ осы дәуірде шыкқаны мәлам. Сонда кәптің
ығына кетпеген және партиялық туын жюғары уста-
ған, сөйтіп партияның бытырап, быг-шыт болған күш-
терін таңқаларлык шыдамдылыкпен, аскан кажырлы-
лықп-сн жыйнаған, жумысшы қозғалысының Ішіндегі
антипартиялық ағымдардың бәріне де қарсы күрескен,
асқан ерлікпен, орасан табандыльюен партиялықты
жактаған жалғыз Ленин болды.
Журтқа мәлім, Ленин партиялык жолындағы бул
таласта кейін жсңіп шықты.
Екінші факт. 1914—1917 жылдардағы дәуір, импо-
риалистік соғыстың кызыл гурған дәуірі; ол кездесо-
циал-домократиялық жэне социалистік партиялардың
бәрі не бәрі дерлік, патриоттық жалпы жалынга шал-
дығып, өз отанының империализміне қызмет етіп жүр-
ді. Бул дәуір II Интернационалдың өз туын капитал-
дыц алдына ипен кезі еді, шовннистік толқынва тіпті
Плеханов, Каутский, Гед және басқалар сыяқты адам-
дар да төтеп берс алмаған кез еді. Сонда соцнал-шо-
винизм мен социал-пацифизмге карсы батыл күрес
ашқан, Гедтер мен Каутскийлердің опасыздығын әш-
керелсген, шөре-шөре «революционерлердің» шала-
ғайлығын әлемге көрсегпкен жалғыз не жалғыз дерлік
Ленин бодды. Лснин өзінің соңынан болмашы азшы-
лык еретінія укты, бірак муның оған шөшуші маңызы
болған жоқ, өйткені ол келешегі бар бірден-бір дурьгс
саясат — дәйекті интернацноналиэм саясаты екенін
білетін, өйткені ол принципті саясат — бірден-бір ду-
рыс саясат екенін білетін.
70	И. В. С і < л и я
Жургка мәліім, Лонин жака Интернационал жо-
лындағы бул таласта да ж-еціп шықты.
«Принциппі саясат — бірден-бір дурыс саясат*.
ЛениннІң, пролетариаттың тацдаулы элементтерін ре-
волюциялық марксизм жағына тарта отырып, «жан
бата алмаған» жаца позицияларды батылы жетіп
алуына жәрдем берген формула осы.
БУҚАРАҒА СЕНУ
Халықтардың тарихын білетін, революциялардың
тарихын басынан аяғына дейін тексеріп өткен партия
теоретиктері мен көсемдерінің кейде бір келіспей ту-
ратын ауруы болады. Бул аурудың аты — букарадан
корку, букараның творчестволық күшіне сенбеу. Осы-
ның салдарынан, революция тарихында ысылмаған
болса да, ескіні қыйратып, жананы қуратын буқараға
көсемдердің кейбір уақытта біртүрлі аристократтық
жасауы туады. Стихияның асқынып кетуі мүмкін, бу-
караның «к&п нәрсені бүлдіріп тастауы» мүмкін деп
қорқу, буқараны кітапган үйретуге тырысатын, бірақ
буқарадан үііренгісі келмейтін қамқор ананыц ролін
аткаруды тілеу, — жаңағы айгыліған аристократизм-
нің негізі міне осылар.
Ленин ондай көсемдерден бүтіндей басқа еді.
Пролетариаттың творчестволық күшіне, оның гаптық
сезімінің революциялық мақсатқа сай келетініне
Лениндей мейлінше сенген басқа революционерді мен
езім білмеймін. «Революцияның хаосын», «буқараның
бетімен кеткен жүгснсіздігін» мәз болып сынаушы-
ларға Лениндей аяусыз соққы берген басқа рсволю-
ционерді мен өзім білмсимін. Әлі есімде, бір әңгіменің
Ленин туралы
71

кезінде, жслдастардың бірі «революциядан соң д}?рыс
тәртІп юрнауға тиіс» дегенде, Ледин хекеггип: «егер
революционер болғысы келіп жүрген адамдар тарих-
тағы ен дурыс тәртіп рсволюция тәртіібі екенін умыт-
са, бул бір сор ғой» доп жауап берпен едһ
Буқараға ат үстінен қарап, буқараны кітаптан үй-
ретуге тырысатындардың бәрін де ЛсниннІң жек коре-
тіні осыдан еді. Лениннің: буқарадан үйрену керек,
букараның кыймылын уға білу керек, бу-қара күресі-
яің практикалық тәжрибесін әбден зерттоп білу ке-
рек, деп талмай нәсихаттай беретіні де осыдан еді.
Буқараның творчестволык күшінс сену, — Леннн
Ісіндсгі езгошелік, Леннннің стихияны уғынуына, сти-
хия қозғалысын пролетарлык революцияның арнасы-
«а салып отыруына мүмкіндік берген өзгешелік осы.
РЕВОЛЮЦИЯ ДАНЫШПАНЫ
Ленин революция үшін туған еді. Ленин револю-
цяялык. дүмпулсрдің нағыз данышпаны және револю-
ииялык басшылықтың улы шебері еді. Ленин револю-
циялық сіжіністер заманындағыдай ешуақытга еркін,
куанышты болған емсс. Мен муны әсте: Ленин рево-
люциялы-қ сілкініс атаулының бәрін бірдей мақулкөр-
ді номесе ол әрқашан да, барлық жағдайларда рсво-
люциялық дүмлуді жа-ктады, демек емеспін. Тітпі
олай емес. Мен мунымен тск мынаны айгпакпын:
Лениннің даньшшандық қырағылығы ревояюциялық
дүмпулер кезіндегідей сшуакытта толык, айкын білін-
пец емес. Ленин революциялык ксзендер уақытында
гүл-гүл жаннап, көрегсн болды, таптар қозғалысын
және революцияда болуы ықтымал бураң жолдарды
72
И. В. Сталии
алақандағыдай айқын керіл, күні бурын болжады.
Біздің партия адамдарының арасында: «Илһич рево-
люция толқындарында судағы бальрқтай жүзе біледі»
деп бокорге антылып жүрпен жоқ.
Лениннік тактнкалык урандарынын «керемет»
анқындығы жәяе революциялық ойларьпның «бас ай-
наларлықтай» батылдығы осыдан -келіп шығады.
Лениннің осы өзгошелігін көрсететін, ерекше сый-
патты екі факт еске түседі.
Бірінші факт. Октябрь төңқерісі алдындағы дәуір;
ол кезде тыл мен майдандағы дағдарыстан қажыған
миллиондаған жумысшылар, шаруалар, солдагтар 61-
тім мен бостандыкты талап етті; ол кеэдс генералитет
пен буржуазия «ақыр аяғына дейін соғысу» үшін со-
ғыс диктатурасын дайындап жатты; ол кеэде «журт-
шылық пікірі» дегеннің бәрі, «социалистік партиялар»
дегеннің бәрі большевиктерге қарсы шығып, больше-
виктерді «неміс тыңішылары» деп корлады; ол кезде
Керснский большевиктер лартиясын астыртын жағ-
дайға түсіруге әрекет істеді — бірсыпырасын астыртын
жағдайға түсіріл тс үлгірді; ол кезде Австрия-Герма-
ния коалициясының әлде болса күшті, тәртіпті армия-
лары біздің кажыған және ыдырап жатқан армияла-
рымызға карсы турды, ал батысевролалық «социалис-
тер» «толық жеңіп шььққанға дейін соғысу» үшін өз
үкіметтерімсн жасасқан одағында жайбарақат отыр-
ды...
Мундай кезде көтөрілІс жасау дсген не болар еді?
Мундай кезде көтеріліс жасау деген — тәускелге бел
байлау еді. Бірақ Ленин тәуекел етуден қорыққан
жоқ, өйткені көтеріліс болмай қалмайтындығын, көте-
ріліс жеңіп шығаі ындығын, Россиядагы көгсріліс Им-
Ленин тура.іы	73
3»*«*"   »**""*»’ЙИ" - -	Тічі ХЖ- - -  
периалистік соғысты бітіруге даиындық жасайтынын,
Россиядағы көтеріліс Батыстың қажыған букарасын
қозғайтынын, Россиядағы көгеріліс империалистік со-
ғысты азамат соғысына айналдыратынын, көтеріліс
Советтер Рсспублмкасын орнататынын, Советтср Рес-
публикасы бүкіл дүниө жүзіндегі революциялық қоз-
ғалыстың тірегі болатынын Ленин көреген кезіменен
көріп, білген еді.
Журтка мәліім, Лениннің бул революциялық бол-
жауы кейін булжымай дәл келді.
Екінші факт. Октябрь ревюлюциясынан соңғы ал-
ғашқы күндер; ол кезде халық Қомиссарларының Со-
веті бүлік салған генералга, баскомандашы Духонин-
ге, соғыс қыймылы-н токтаттырьт, немістсрмен уакыт-
ша бітім туралы сөйлеспек болды. Ленин, Крыленко
(болашақ баскомандаіпы), мен үшеуіміз Духонинмсін
провод арқылы оөйлесу үшін Питердегі Бас штабқа
қалай барғанымыэ есімде. Бул бір кыйын-қыстау шак
еді. Духонин мен Ставка Халық Комиссарлары Сове-
тінің буйрығын орындаудан мулдем бас тартты. Ар-
мияның командирлер қуірамы тегіс бтавканың кюлын-
да еді. Солдаттарға келсок, Совет екіметіне қарсы
пейілдегі армия уйымдары дейтіндерге бағынған 14
миллион армияның не айтатыны мәлім емес еді. Пи-
тердің өзінде, ол кезде юнкерлер көтерілісі болғалы
гурганы мәлім. Оның үстіне, Керенский Питерге карай
соғысып келе жатыр еді. Проводта біраз тургансои
Лениннің бетіне біртүрлі ерекше өң кіріп қулпырғаны
естен кетпейді. Оның бір гоқтамға келгені көрініп
турды. «Радио-станцияға жүріңдер.— ДСДІ Ленин, —
оның бізге пайдасы тиеді: біз арнаулы буйрықпен ге-
нерал Духонинді орнынан түсіріп, оның орнына Кры-
74
И. В. Ст а л и н
ленко жолдасты баскомандашы етіш тағайындайыіқ,
камандирлер курамын аттап өтіп, солдаттарға — ге-
иералдарды қоршап алыңдар, соғыскыймыльін тоқта-
тындар, Австрия-Германия солдаттарымен байланыс
жасандар, сөйтіп бітім ІсЬн өз колдарыңа алыңдар,
делік».
Муиың өзі «тәускелге бел байлау» еді. Бірақ
Левнн бул «тәуекелден» қорыққан жоқ, қайта оны
қарсы алды, өйткені Леяин армияның бітім тілсйтінін
және армияның, бітім жолывда қандай кедергілер
кездеіссе де бәрін сыпырып тастап, бітімді күшпен
жасайтынын білді, ойткснІ Ленин мундай блтм жасау
адісінің Австрия-Германия солдаттары үшін де боска
кетшеЙтівін, майдандардың тегіс бәрінде бітімге умты-
луды күипейтетінін білдІ.
Журтқа мәлім, Лениннің б?л револіоциялық бол-
жауы да кейін буліжымай дәл келді.
Данышпан қырағылык., болғалы турған окыйга-
лардың ішкі мәнін гез уғып, таба білу, — Лсниннің қа-
сиеті, Леииннің рсволіюциялық қозғалыстың кезеңде-
рінде дурыс стратегия, айқын бағыт белгілеуіне жор-
дем берген қасиет осы.
*
,Правда- м 34,
ІЯ февраль, 1924 ж.
КОМСОМОЛДАҒЫ ҚАЙШЫЛЫК.ТАР
ТУРАЛЫ
РК(б)П Орталық Коміипеті жанында, жастар
арасындағы ж^мыс мәселелері женінде болған
кецесте'* сейленген сез
3 апрель, 1924 ж.
Мен, бәрінен бурын, жастардың Орталық Комите-
тінің партия дискуссиясы туралы мәоеледе устаған
позициясы жөнінде бірер сөз айтуға тиіспін. Жергілік-
ті орындар пікірлерін айтып үлгіргеннен кейін РКЖО
Орталық Комнтетінің үіідемей отырып алғаны қате
болды. Бірақ жастар одағы Орталық Комитетінің үн-
демсуін битараптық деп түсіндіру теріс болар еді.
Олар тек әсіре сақтық істеді.
Енді жарыссөздер туралы бірер сөз айтайын. Мен
сіздерде принциптік алауыздықтар жоқ деп есептей-
м.ін. Мен сіздердің тезистеріңіз бен макалаларыңызды
зерттеп көрдім, дегенмен при-нциптік алауыздықтарды
таба алмадьіім. Бірақ оның есесіис шатастырушылық
псн толып жатқан ойдан шығарылған «бітіспес» кай-
шылықтар бар.
Бірінші қайшылық — партияныц «рсзсрві» ретіндегі
□дакты лартияныи «куралы» рсгіндегі одақка кара-
иа-карсы кою. Одак. дегеніміз «е — резерв пе алдеқу-
рал ма? Екеуі де. Бул айқын, -муның өзі жолдастар-
дың сөздерінде де айтылды. Жастардың коммунистік
76	И. В. Ст а л и н
•	тіішііінц————
 у >4**'	'**'  
- ” ...
одағы — резерв, шаруалар мен жумыошылардан шық-
қан резерв; лартия осылардың есесінен қатарын то-
лыклырады. Бірак ол сонымен б.рге әр: қурал, пар-
тияның колындаты қурал, жастар буқарасын өз ық-
палына бағындыратын қурал. Неғурлым нактырақ
гурде былай деп айтуға болар еді: одақ дегеніміз
партияның куралы, партияның көмекші куралы, му-
ның мәнісі—-комсомолдык белсенді қурамы дегеніміз
комсомолдан тыскары жастарға әсер етуге арналған
партня қуралы. Бул уғььмдар бір-біріне кайшы келмо-й-
ді, сондықтан олардын. бір-б:р;не қарама-қарсы қоГіы-
луы мүмхін емес.
Бейнебір бітіспес қайшылықгай көрінетіін екадан
кайшылық мынау: кейбір жодцастардын. пЫірінше,
«одақгың таптык саясаты оның қурамына қарай
емес, бажарушы адамдардың устамдылыгыіна кар>ай
белгілснеді» екен. Олар устамдылыкты қурамға қара-
мачқарсы койып жүр. Бул қайшылькқ та ойдан шыға-
рылған қайшылық, өйткені РКЖО-ның таптык саяса-
ты екеуімен де белгіленеді — курамымен де, басқа-
рушылардың устааддылығьвмен де белгіленеді. Егер
устамды адамдар -мүшелері бір правамен пайдалана-
тын одактың рухы жағынан жат курамының ықпалы-
на түссе, онда мундай қурамның болуы одақтың жу-
мысы мен саясатына әсер етпей тура алмайды. Пар-
тияның өз қурамын тәртіптеп отыратын себебі не?Се-
бебі —ол өз жумысына курамның әсер стегінін біледі.
Акырында — тағы бір қайшылыкты алайық, бул да
ойдан шығарылған, одақтың ролі мен шаруалар ара-
еындағы жумысы жөніндегІ кайшылық. Біреулердің
мә^еле коюынша, одақтың •міндеті — шаруалар зра-
сыяда ыкиіялды кенейту емес, баянды ету көрінед^,
Ком сомолдағы қайшылықтар туралы	77
ал екшші біреулер сыкдеалды кеңемтуді» тілейтін кө-
рінеді, бірак баянды етуге ряза ем«ес көрінеді. Олар
осыған сүйеніп айтыс платформасын қурғысы келеді.
Бул екі мІндетгі бір-біріне карама-қарсы қоюдыц жа-
санды нәрсе екендігі анык, өйткені одак өзінің дерев-
аядағы ыкпалын әрі баянды егуге, әрі кеңейтуге тиіс
вкенін жургтың бәрі жақсы тусінеді. Рас, РКЖО Ор-
талык Комитетінін тезистерінің бір жерінде шаруалар
арасындағы жумыс тур-алы бір ыңғайсыз сөйлем бар.
Бірақ Тарханов та, РКЖО Орталық Комитеті көпші-
лігінің өэге өкілдері де бул ышғайсыздықты жакта-
майды және оны түзетуге рнза. Будан кейііі усақ-
туйек үшін таласудыц керегі бар ма?
Бірақ Коммунистік жастар одағының өмірі мен
ісіадс бір қайшылық бар; бул ойдан «шьгғарылған қай-
шылык емес, шын қайшылық; мен сол туралы бір-екі
сөз айтқым келеді. Мен одақта еікі тенденцияның: жу-
мысшылар тенденциясы мен шаруалар тенденциясы-
ның барлығы туралы айтып отырмын. Мен осы тен-
денциялардың арасындағы қайшылық туралы айтып
отырмын; бул қайшылық сезіліл отыр жәие оны еле-
меуғе болмайды. Осы қайшылыіқ туралы мәселе ше-
шендердің сөздеріндегі ең әлсіз жер болып габылады.
Журттың бәрі де одакха жумысшыларды тарту жө-
нінде кеиею қажет екенін айтады, бірак шаруаларға,
шаруаларды тарту туралы мәселеге кошкенде журт-
тың бәрі де сурінеді. Даналык курмаван, қулық-сум-
дық жасамаған шешендердің өздері де осы мәселе-
де сүрінді.
Анығыяда, РКЖО алдында екі мәселе: жумысшы
мәселесІ мен шаруа мәселесі тур. Анығында, комсо-
мол жумысшы-шаруа одағы болы-л табылатындықтан,

Комеомадхагы жаёшылыхтар турадм	79
... 	♦++** *♦+;++* лйіМЧМ'Ш*М4*ч4'Мч4Мі*Мі4№Ч+++***+ **+++* +++** ^М++	+ + * + + ,    _    ,, +*++*++  ч і     і     .һ	,і^*я^**-**й*"^^******^^ИИИЮШИИІ^^
болмаса. шаруа жастардын б^карасы болмаса, комсо-
мсл
жумыспгы-
II
аруа одағы болудан
қалады. Бірак
бул арада кггі былаЗ қ^ру керек: басшылық рольпро-
летарлық злементтерде бслсын.
£і/пчкі /е« лмде яіялл^иа &»еымам:
И: Саалая^ Комеолюл курамі
М., ІЗЖ
ЛЕНИНИЗМ НЕГІЗДЕРІ ТУРАЛЫ '
Свердлов универсиіпетінде оцылған лекциялар
ЛЕНИН ҚУРМЕТІНЕ ПАРТИЯҒА
АЛЫНҒАНДАРГА АРНАЙМЫН.
И. СТАЛИН
Лениниэм негіэдері — үлкен такырьвп. Оеіы сарка
баяндау үшін т.утас бір кІтап жазу керек. Ол ол ма,
бірнеше кітап ждзу кереік. Сондықтан меиің лекцияла-
рым ленинизмді сарка баяндайтьіін лекция бола ал-
майтьрны табиғи нәрое. Бул, ең мьжтағанда, лениадиэм
нетіздержіц іқы-сқаша конспекті ғана бола алады.
Сөйтсе де, ленинизмді ойдағыдай үйренуге қерскгі
кейбір негізпі бағыттарды көрсету үшіін, бул конспеік-
тіні баяңд.ап шығуды пэйдалы деп табамын.
Ланиниж’ негіздерін баяндау — бул әлі ЛениннІң
дүниег-е ікөзқарасының негіздорін баяндау деген сөз
емес. Лениіннің дүниепе көзқарасы мен леніиииэм не-
гіэдері—көлемі жағынаін екеуі бір нәрсе емес.
Ленин — марксист, онын. дүниеге көзқарасының нсгізі
де, әринс, маркси.чм, Бірак, осыған қарап ленинизмді
баяндау — марксизм негІздерін баяндаудан басталуға
ти.с деіп ойлауға тшті де болмайды. ЛениннзмдІ баян?-
'дау — Ленин сңбектіерінде марксиэмніқ жалпіы қазна-
сына Ленин іқосқа*н және оньщ атымен табиғи байла-
нысты өзгошеліктөр мен жаңалықтарды баяңдау де-
Ленннизм нсгіэдері турзлы
81
гад сөз. Ленинизм негізд/сір; ту-ралы лекцияларымда
•мен тек осы мағнада ға’на айтаік.шымын.
Сонымсн, лениниэм деген не?
Кейбіреулюр, ленинизм — марксизмді Россия тур-
Мысынын срскше жағдайына бейімдсп колца^нутіБьілъіқ
десед:. Бул анықтама.да шыадьжтың журнағы бар, бі-
рак бул барлык игындыікігы тугел к&рсетудеіг әлщекай-
да кашьж жатыр. Ленин шыныңда да марксиэмді
Россия -птрміысына бейіімдел колдаінды жәнс өте ше-
бер кожанды. Бірак, ленинизм марксизмді Россиякың
ерекше жағдайына бейімдеп қолдаінғандық қана бол-
са, ол уакытта ледоиииэм таза улгтьгқ, тек қана улг-
тык, таза орыстық, тек қана орыстық қубылыс бол-
Тан болар еді. Ал ленияиэмнін тек орыстық қана емес,
букіл халыкаралыіқ дамуда тамыр жайған интерна-
ционалдык қубылыс еке-нін білсміз. Сондыктан да
‘лени-низмге берілге® ол аныіқтамада бірокақтылық бар
деп білемія.
Еніді біреулер, ленинизм — XIX ғасырдың 40-жыл-
дарыадағы марксизімшң революцияшгыл элементтері-
;нің каііта көтерілуі деседі; одан мейіягі жыддардағы,
бейнебір, революцияшыл болмай, баяулап кеткеи
марксизмнен муның айырмасы осы ікөрінеді. Егердв
Маркс ғылы.мын революцияшыл кезі мх?н баяу козі
дсп екіге бөлгеи осы аіқмаіқіъкқ пен сорақылыіқгы бы-
лай іқоя турсаіқ, осы, тіит жеткілиссіз, қа«ағаттанд_ир-
майтыи аньгқтаіманың өзінде де шіьгндьпқтың жу^®****
барын ‘мойіындауььмы'3 ксрек, Бул шындықтыв жҒ?"
тіағы м-ынау: марксиэмнің II Интернациоңяй олпор^У'
нистері бүркеп жауьгп тастағаи револааояЯЛЫЯ*
нын Ленин шыныпда да қайта тугыэды-
шындыіқтың тек журнаіғы ғана. Де»миіиам
82
И. В. С т а л и н
канта туғызьпп қаиа қойған' жюқ, ол марксиэмді капи-
тализмнің және пролегариат тап қүресінің жақа жағ-
дайыида онак әрі дамы.тып, тагы бір адым Ілгсрі бас-
Тіырды; ленинизм жайындағы толық шындық осы.
Сонымен, сайьш келгенде лениниам деген >не?
Ленинизм дегеніміз и.млериалиэмн:ң жәно пр-оле-
тарлық риюлюцияныц заманындағы марксизм. Дәлі-
рек айтқанда: лснжіизм — тутас алганда пролсгарлық
рсволюцияның теориясы мен тактикасы, әсіресе «про-
'летариат диктатурасььның теориясы мен тактикасы.
Маркс пен Энгельс революция (піролетарлық револю-
цияны айтамыз) алдындағы дәуірде, есейген и-мпериа-
лизмнің әлі жоқ кезЗнде, лролетарлзрдың рсволюция-
ға дайындалу дәуірінде, пролетарльпк реполюция тура
1с жүэінде болмай коймайтын ісіке айналмағал дәуірде
Кызмет етті. Ал, Маркс пеп Энгельстің шәкірті —
Лснии, есейген иыішриали эм дәуіріцдс, пролотарлык
рсволюция өрістеген дәуірде, гаролетарлык. революция
бір елде жеңіп, буржуазиялық демократияны кыйра-
тып, пролетарлық дсмократиянын, за.манын, Совеггср
заманын туғызғая кезде қызмет еггі.
Ланиниэм— ‘марксизмнің одан әрі дамуы болып
табылуьтың себебі міне осы.
Әдетте, ленинизмнің срскше жауынгер және ерек-
ше рев-олюцияшыл сыйпаты барын сөз қылады. Бул
обден дурыс. Бірақ ленинизмнің бул өэгешелігі болуы-
на екі себеіп бар: біріншіден, ленинизм пролетарлық
рсволюцияиың арнасынан туды, опда лролстарлық
революцияның ізі болмауы мүмкін емес; екьншіден,
лснинизм II Интернационалдың опііюртуниэмімен алы-
са жүрні всйқ ныгайды; бул олгтортуіниэмімен кү-ресу
капитализммең ойдағыдаи ікүресудің алдын ала ка-
Ленннизм негіздері туралы
жеттіі шарты болды және солай больні та отььр. Бір
жағынан Маркс пен Э.нгельстің, екімші жағынан
Ленинкің арасында II Интернационалдың оппортуниз-
мі емін-сркін үстемдж еткен тутас бір дәуір жатқаяын
умытпауы.мыэ ксрек; осы оопортуниэмге карсы аяусыз
күресу ленинизмніц' ең маңызды міндвгтөрінің бірі
болмай қоймады.
ЛЕНИНИЗМНІҢ ТЛРИХИ ТАМЫРЛАРЫ
Ленинизм имтюриал-иэмнің жағдайыкда, калита-
лизіміщң кайшылықтары ец ақыірғы шепне жеткен
кезде, пролетарлық революция тура іс жүзінде шеша-
летін мәселсге ай-наліған кеэде, жумысшы табыныц
ревюлюцияға дайындалатын ескі дәуірі капиталиэмге
тура шабуыл жасайтыя жаиа дәуірге -кел:п тірелів,
сол дәуірге айналған кезде өсіп, іқалыптасты.
Лснин иімпериализмді «өліп бара жатқан капита-
л-изм» дел атады. Себебі не? Ссбебі, империализм ка-
іпитализмнің қайішылықтарын мейлінше асқындырып,
ең ақы-рғы шстіне жеткізеді; бул ішектеи әрі револю-
мия баста.тады. Бул «.айшылыіқтардың ең маңызды-
лары үпшсу деп есептеу керек.
Бірінші қайшылык,— еңбек пен капитал арасында-
ғы қайшылық. Иміпериалиэм дегені-міз енеркәсіпті ел-
дер-дегі монополиялы трестер мен синдикаттардың.,
банкілер мен финансы олигархиясының жойқын үстем-
дігі, кәсілішілер одактары меи кооперативтеір, парла-
ментпк партиялар мен парламентті-к күрсс сыяқты
•жумысшы табының дағдылы методтары бул жойқын
іүстемдікке қарсы ікүресуге мүлдем жегкіліксіз болды.
6*
И4	И. В. С т а л и н
IX" * -
Не кап-италдың айтканына көніп, айдауына жүр, бу-
рынғыша өлмеші күніңді көріп, темендей бер, не ко-
лына жаңа каруды ал, — империализ-м я-ролетариат-
тың миллиондаған букарасының алдына мәсслені мі-
не осылай кояды. Имлериализм жумысшы табын ре-
волюцияға өзі итермслел әкеледі
Екінші қайшылық— шикізаттар корына, басканың
жеріне таласып, «күрссіп отыратын әртүрлі финансы
топтары мен импсриалистік державалар арасындаіғы
кайшылық. Имлериализм дегеніміз шикізаттар шьгға-
тын орындарға капитал апару, сол орындарды емін-
еркін иемдену үшін жанталасып күресу, белінген жер
жүэін кайта бөлісу үш:н күросу; бул күрес «күн асты-
яан орын» іздсл отыірған жаңа фи-нансы таптары мен
державалардын бурын басып алғандарына катты жа-
бысып отырғав ескі таптар мен державаларға қарсы
аяусыз катты күресі. Капиталистердің түрлі топтары
арасындағы бул жанталаскан күрестің бір тамаша
жері — ол күресте имтсриалнстж соғыс, бөтсннің же-
рін олжалау соғысы болмай турмайды. Бул жағдай-
ДЫҢ өз алдына тамаша жері— ол империалистерді
взара әлсіретуге, жалгғы капитализмніц, позкциясьгн
әлсірегупе, пролегарлық революцияның. болатын кезан
жакындатуға, бул ревюлюцияны іс жүзінде жасаудын.
қажеттігіне әкеп соғады.
Үшінші қайшылық — үстемдік жүргізуші «цивили-
вациялы» азғана улттар мен дүние жүзііндегі жүз мил-
лиондаған отар және тәуелді халықтар арасындағы
кайшылық. Имлериализм дегекміз уланбайгақ отар-
лар мвн тәуелді еддердіц жүз миллиондаған халық-
тарын нағыз барып турған арсыздықпен канау, адам
айтқысыз рахымсыэ түрде езу. Бул қашаудың, бул
Лениннзм негіздері туралы	85
„ .     лЖ** —Г^*А»** »••* ' *	 ^ЛЛЛ--»	' '  х^..Л т\    
езудіц максаты—үстаме пайда алу. Бірак. бул ел-
дерді канай отырып, империализм ол елдорде төмір
жолдар, фабрикалар мен заводтар, өнеркәоя пен сау-
да ортальжтарын салуға ділгср болады. Онда проле-
тарлар табы туады, жертілікті интеллигенция шытады,
^лттық сезім оянады, азаттыіқ қозғалыс күшсйодІ, -
бул «саясатгың» бюлмай коймайтын нәтижссі осы.
Отарлар мен тәуелді елдердік бәрінде рсволюииялык
козғалыстыц күшеюі осыны айқын көрсетіп отыр. Бул
жағдайдың пролетариат үшін мацызды болатын се-
бебі — ол, отарлар мен тәуелді елдерді империализім-
нің рсзерві болудан шығарып, тіролетарлық револю-
цияның резервіне айналдырады да, ка-питализмнің ио-
зициясъііН түп тамырымен копарады.
«Гулденгсн» ескі капитализмді өлІп бара жаткая
капиталиэмге айналдырып отырған империализм кай-
іпылықтарының басты-бастылары, жалпы айтқанда,
осылар.
Будан он жыл бурын басталған империалистж со-
ғыстың бір маңызы—ол, осы кайшылыктардың бәрін
косып, топтап туйіп таразының табағына салды да,
пролетариагтың революциялык урыстарын тездетті,
жеңілдетті.
Баскаша айтканда, империализм революцияны іс
жүзінде болмай коймайтын күйге таялтып кана кой-
ған жоқ, ояын үстіне ол капитализмніц каімалдарына
тура шабуыл жасауға колайлы жағдай туғызды.
Лениінизмді туғызған халықаралык жағдай осын-
лай.
Былай деушілер болар: муның бәрі жаіксы-ак, 6І-
рак, Россияның буған кандай қатысы бар, бул импе-
риализмнія үлгілі елі болған жоқ жәме бола алмады
И. В. С т а л и н
да ғой? Ек алдымен Россияда және Россмя үшін ец-
беік сткеін Ленинніц буран кандай катысы бар? Леиин-
измніқ ордасы, пролстарлық революцняныіі теориясы
мен тактикасыныц туған жері на*к Россия болуыіныц
себебі <не?
Муныц себсбі Рсссия империалиэмнің осы кай-
шылықтарыныц бәрінің түйіиді жсрі болды.
Муныц себебі баска елдердің кайсысынан болса
да Россияның революциялық толғағы күшті болды,
сондықтан бул іқайішылықтарды тек Россия ғана ро-
воліоциялык. жолмен шеше алды.
Мынадан бастайык: патшалық Россия езушілік
атаулыныц—капиталистік езудің де, отарлык езудік
дс, соғыстық еиудіц де-—'оның адамгершілікке жат-
пайтын, айуандық түрінің ордасы болды. Россияда ка-
пяталдың жойкьғн үстемдігі патша өкіметінің орескел
озбырлығымен уштаскандыгы, орыс ултшылдығыныц
агрессияшылдығы патша екіметінің орыстан бөтен
улптарға жендеттік жасауымен уштасқандығы, Түр-
кия, Порсия, Қытай сыяқты тутас аймактарды канау
пагша екіметініц бул аймақтарды басып алуыме»,
басып алуды кездегеін соғысымен уштасқандыты кім-
ге мәлім емес? Ленинніц патша өкіметін «соғыс-фео-
далдьһқ империализм» дегені дуп-ду>рыс. Патша окі-
меті империалиэмнің аса соракы, сц жаман жақгары-
ның уштасқан жері бодды.
Сонсыя. Патшалык Россия батыс империализмінің
орасан зор резерві болдьг; рсзерві болғанда, отын мен
ліеталлургия сыяқты, Россия халық шаруашылығының
шсшуші салаларын колына алған шет ел капиталыныц
екуше еркін жол беруі жағынан ғанв емсс, батыс им-
периалистершіц пайдасына миллиондаған солдат бе-
Лениниэм негіздері туралы
87
ре ала-тьвдығы жағынан да рсзсрві бслды. Ағыдаын-
француз к.аяиталистерініи, сурапыл пайда табуьщ қам-
тамасыз ету ушін империалистік майдандарда қан
төккеи 14 мижиоін орыс армиясын еск ? түсіріціздер.
Сонсын. Патша екімегі им-периализмнің Европа
шырысындағы күзетші төбеті гана смсс, оның үстіне
Париждо, Лондонда, Бсрливде, Брюссельде езіне бе-
риген эаемдардыц жүздеген миллион өсімдерін ха-
лықтан өндіріп отыратьнн, батыс импсриализмініц
агенті де болды.
Ақырыяда, пагша екіметі батыс импсриализміиін,
Туркияніы, Псрсияны, Қытайды, т. т. бөлісіл алудағы
ең секімді одақтасы болды. Патша өкіметі и-мпериа-
листгк соғысты Антанта империалистерімеи одақіа-
сып жүргізгендіп;, бул соғыста Россияныц көрнскті
элемент болғаны кімге мәлім емес?
МЬне сондықтан патша екіметі мен батыс импе-
риализмінің -мүдделері езара уштасып, ақыр аяғында
импсриализм мүдделержц тутас шумағы болып бі-
рікті.
Батыс импер-иализмі патша өкіметін корғап, аман
сақтау үшін Россия-дағы революциямен аянбай алы-
сыл, бар күшін сынамай турып, бурынғы, пагшалық,
буржуазиялъпқ Россия сыяқты 'Шы.ғыстағы мықты ті-
регінен және күш-қуаты мол мувдай іқорыиан айры-
лып калуға көне алды ма? Әрине, көяе алмады!
Ал будан шығатын қортынды: кімде-кім патша өкІ-
метін урғысы келсе, ол имперналиэмге сөзсіз қол
жумсады, кімде-кш іпатша өкіметіне қарсы көтеріліс
жасаса, ол империализмге де карсы көтеріліс жасау-
га тиіс болды, өйткені, кімде-кім патша екіметін қый-
ратып қана қоймай, оны тамтығьіін қалдырмай жой-
18	И. В. С т а л и и
ғыс.ъі келсе, ол 'патша өкімегін кулатумен бі,рге издпе-
риализмді де іқулатуға тиіс болды. Сонъшен, папша
екіметіне қарсы революция жақындады және бул ре-
волюция имп-ериализмге карсы революцияға, проле-
тарлык революцияға айналуға тих болды.
Оныц бср жағында, Россияда аса зор, халыіқ ро-
волюциясы көтерыжт келе жатты; бул революцияға
дүние жүзіндегі ең революцияшыл -пролетариат басшы
боады; <5ул пролетарпаттыи Россиядағ.ы революция-
шыл шаруалар с-ыяқты іргелі одактасы боады. Мун-
дай революцияныц орта жолда турыті қала алмайгы-
нын, жолы бола қал<'а, империализмге карсы көтері-
ліс туын көтеріл, ілгерілей беруге тиісті болғанын дә-
лелдеп жатудыц керегі болар ма ексн?
Міне сондықтан Россия и.мтіериализм қайшылык-
тарының түйісксін жсрі болуға тиіс бодды; муның се-
бебі сол тыім өрөскел, тым адам шыдамастықсыйпат-
тағы қайшылыктарды ашу бәрінен де нақ Россияда
оцай болғандықтан ғана емес және Россия, Батыста-
ғы финанс капиталын Шығыстағы отарлармен жал-
ғастырып отыратыін, батыс импориализмінің өте бір
маңызды тірегг болтандығыгнан ғзна да емес; соады-
імен катар муның себебі — империалиэмшц қайшыльж-
таірын революциялыіқ жолмсн ілсіше алатын нақтылы
күш тек Россияда ғана болды.
Ал будан шытатын қорты-нды: Россиядағы рсізо-
люция пролетарлық революция болмай тура алмады,
бул революция озіиіц дамуыныц алғаиғқы ікүндсрінен-
ақ халықаралық сыйіпат алмай тура алімады, сонымен
ол дуниежүзілік иімпериализмніц непізініц ©зін шай-
камай тура алмады.
Ісгің жайы осындай болып турғанда орыс комму-
Ленниизм негіздсрІ туралы	89
нистерінің өз жумыстарыпда орыс революция-сыныц
тар-улттыік шеңберімен тынуы мүмкің бе сді? Әритье,
жоқ! Кайта, барлық жағдай, пікі жағдай да (терең
рсволюциялыіқ кризис), сыртқы жағдай да (соғыс)
буларды өздсрінің жумыстарында бул шсңберден шы-
гуына, күрссті халықаралық майданға шығаруға, им-
псриалиэмнің мерезін ашуга, капитализмныі күйреуІ
сөзсіз екендігін дәледдеуге, социал-шовиннзм мен со-
циал-пацифизмді кыйратуға, акыр аяғында, барлық
елдердің - пролетарларының капиталиэмді қулатуына
жеңілдік келтіру .үшін, өз еліндегі капитализмді кула-
тып, пролетариат үшін күрестің жаңа қаруын, проле-
тарлык революциянын теориясы мен тактикасын шың-
дап шығаруға уімтылдырды. Орыс коммунистеріне бас-
қаша әрскет етуге болмайтын да еді, өйткені, халықа-
ралық жағдайда, Россияда буржуазиялық тәргіптің
кайта орнамауыма ікғятіл бола алатын, белгілібір өзге-
рістер ж-асалуын тск осы жолмем жүргенде ғана кү-
туге болатын еді.
Міяе сондыіқтан Россия ленинизмнің ордасы бол-
ды, ал орыс коммунистсрсніц қөсемі Лениін леиииизм-
ді шыгарушы болды.
Өткен ғасырдыц кыркыншы жылдарында Германия
мен Маркс — Энпельс қандай нәрсеге «кездессе», ша-
мамен айткамда, Россия мем Ленин де нак сондай
нәрсеге «кездесті». XX ғасырдың бас кезіндегі Р«>с-
сия сыяқты, ол кезде Германияда буржуазиялык рево-
люцидның толіғағы жсткен еді. Сол кезде Маркс
«Коммунистіік манифесте» былай деп жаэды:
«Германияға коммунистер артыкша зер салады, себебі—Л‘ер-
ыания буржуазиялык, революцняныц карсацында тур, себебі
ол бул төцкерісті жалпы алғанда европалық цивилизацияныц не-
гурлым прогресшіл жагдайында, XVII гасырдағы Англияға, XVIII
90
И. Б. Сталнн
ғасырдагы Францяяға карағанда едәуір дамыған пролетариаты бар
жагдайда жасағглы отыр. Олай болса, немістің буржуазиялық
реяолкшнясы пролетарлык революциянық тура црологі ғана
бола алады»16.
Басқаша айжанда, .революциялык іқозғалыстың
орталығы Германияға ауысқан.
Маркс осы циататада керсеткен тап осы жағдай
ғылыми социэлизімнһі туған елі дәл Германия болуы-
на, ал герман лролетариатынын, көсомдері — Маркс
пен Энгельс—сол ғылыми социализмді жасаушылар
болуына ең ықтимал себел болғахіына кумән келгіру-
ге болар ма екен.
XX ғасырдың бас ікезіндегі Россия туралы да осы-
ны айту керек, тіпті будан төрі де баса айту керек.
Бул дәуірде Росспя буржуазиялық революцияныц кар-
санында еді; Россия бул революцияны Европадағы
анағурлым прогрестж жағдайда және XIX гасырдын
40-жылдарындағы Германияға қарағанда (Англия мен
Фра-нцияны қоя турғанда) аінағурлым ссейген тіроле-
тариатпен жасауға тиісті болды; оның үстіне бул ре-
еюлгоция пролетарлык <революцияныц іқозғаушы күіпі,
прологі болуға тиіс екенін барлыіқ дәлслдер ыспатга-
ды.
1902 жылдың өзінде-ақ, орыс роволюциясы жаңа
ғана басталып келе жаткан кезде, Лонин өзінің «Не
ктеу керек?» депең кітапшасында болжап айжан мы-
на сөздерін кездейсоқ жаза сал-ған деуге болмайды:
«Тарих біздің алдымызға (яғнн орыс марксистеріпің, алды-
а И. С.т.) кәзір тэяудағы ыіядетті койып отыр, бул міидет —
•яге қай елдің пролстариатыныц болса да таяудағы барлык мін-
деттерінщ ішіндегі өте-мәте революцнялың, міндеті болып табы-
ады»,
ал.. <6ул ыіндстті жүзеге асыру ІсІ, тек европалық реакция-
Ленияизм негіздері
турали
ныц ғана емес, сонымен катар азиялық реакцняның да (кәзір
осилай деп айта аламыз) ең күшті камалын қыйрату ісі орыв
пролстариатин халыкаралык рево.іюцилшил цролетарнаттыц
авангарды етер еді> (карацыз: IV том, 332-бет).
Баскаша айгтк.анда, революциялыіқ қоэғалыстык
орталығы Россияға ауысуіға тиіс болды.
Россиядаты революцияның барысы Лениннің бул
болжауын артығымен ірастағамы мәлім.
Булай болған соң, мукдай революцияны жасағаи
ел, мундай пролетариаты бар ел— пролетарлық рсво-
люцпяның төориясы мем тактикасының туған жері бо-
луы таң ба?
Россия пролетариатының көсемі—Лениннің <муиы-
мсн кабат осы төория .мен тактиканың шығарушысы
және халықаралық пролетариаттың көсемі болуы таң
ба?
II
МЕТОД
Бір жағынан Маркс — Энгельстің, вкІ»шІ жаты-
нан Лениннің арасында II Интернационалщың оппор-
тунизмі үстомдік еткен тутас бір дәуір жатыр доп жо-
ғарыда айтқанмын. Анық болу үшіц буғац іқоса ай-
татыным — бул жердв әңгіме оппортунизмнің форма-
лыіқ үстсмдігі туралы емес, оиың тек факт жүзіндегі
үстемдігі туралы ғана болып отыр. Формалық жағы-
нан қараганда II Инт^рнационалдың басында «сайны-
майтын» марксистер, «ортсдокстер» — Каутский тағы
басқалар бодды. Сөйгсе де, 1с жүзінде II Интерна-
ционаддың негізгі жумысы оппортуяизм Ізімен жүр-
гізілді. Отиіортунистер өздерінің бейімделігіш, усақ-
буржуазиялық тегіне карай буржуазияға бейімделіп
отырды, ал «ортодокстерге» <келсек, олар, оппортунис-
92	И. В. Сталнн
_ л ь_л л	т — — —  —   *фч-***ч	' * *** *
—- — — ишшл -тт-	- —	""
термен «бірлік сактау» үш;н, «тіартия ішінде татулык.»
болуы үшін оппортуиистерге бсйімделіп отырды. Осы-
ның нәтижесінде оппортунизм үстемдск алды, ейткені
буржуазия саясаты мен «ортодокстер» саясатыныц
арасы жьвмдасып кетті.
Муның өзі капитализмнің тынъгшырақ дамығаін
дәуірі еді, былайіша айтқанда, соғыстан бурьгнғы дә-
уір еді; ол кезде ишіериализмнің апатты кайшылық-
тары әлі толық айкын шығып үлгірмеген еді, ол кезде
жумысшылардың эконо>микалык ереуілдсрі мен кәсіп-
шілер одақтары аэды-көпті «дурыс қалыгопен» дамып
келе жатқан еді; ол кезде сайлау күрссі мен парла-
менттік фракциялар «бас айналатыіндай» табыстарға
жегкізуші еді; ол кезде күрестін жарыя формалары
орасан дәріптеліп, кейбіреулер капиталиэмді осы жа-
рыя күреспен «өлтірмекші» едІ; қысқасы, ол кезде
II Интернационал партияларын май басып, олар рсво-
люция туралы, пролетариаг диктатурасы туралы, бу-
қараны революциялық рухта тәрбиелеу туралы женді
көңіл қойып ойлағысы да келмейтін еді.
Революциялық біртутас теория орнына — букара-
ның күнделікті революциялык күресінен шалгай кет-
кен, тозған догмаларға айналган, біріне бірі қайшы
келетін теориялық қағыйдалар мен теорияныц бөлек-
салақтары болды. Әрине, журтқа көз болсын деп,
Марқстің теориясы еске алыиып жүрді, бірақ оның
нағыз революциялық мазмунын сылып тастау үшін
ескс алынатын.
Революциялық саясат орнына—борлас филистер-
лік лен усақ саясатқумарлық болды, парламенгтік
дипломатия мен парлаіментпік айла-шарғы болды. Әри-
не, журтқа көз болсын деш, «рсволюциялық» қарар-
Ленинизм негіздері туралы ’	93
**-	-	' “ *"“'*'““**'""* . „**АА.** ,.ЛЛ... . * . .	- I . ] ІПІМД^——*Т*!*ЛЛ А .*. Д
лар мен урандар алынып жүрді, бірак. жабулы күйде
калдыру үшін алынатын.
Партияны өзіиің кателерінен сабак алдыра отырып,
революциялық дурыс тактикаға үйрет.п тәрбиелеудің
орнына — толтағы піскен мәселелерді қалай да кал-
тарыста қалдырып. бүркеп, боямалдауш-ылык болды.
Әрине, журтқа көз божын деп, толғағы піскен мәсе-
лелорді сөз қылудан да қашпайтын, бірақ Істі «са-
ғыздай созылмалы» карар шығарумен аяксыз қалды-
ру үшін сөз қылатын.
II Интернациомалдыц кескіін-колбеті, оның жумыс
методы, оның арсеналы міне осындай еді.
Лл оның бержағында империалистік соғыстардың
және пролетариаттың рсволюциялық шайқасуларының
жана дәуірі твніп келс жатыр еді. Финанс капиталы-
ның жойкын күші алдында күрестің ескі методтары
корінс жеткіліксіэ және дәрмснсіз болып шыкты.
II Интернационалдан филистерлікті, топастықты,
саясатқумарлықты, ренегаттыіқты, социал-шовинизмді,
социал-лацифизмді айдап шығып, оның бүкіл жумы-
сын, букіл жумыс методын кайта карап шығу кажет
болды. П Интернационалдың бүкіл арсеналын тексе-
ріп шығып, тот баскан, ескіргон жарамсыз куралда-
рының бәрін лақтырып тастап, қарудың жаңа турле-
рін жасап шыгару қажет болды. Бул сыяқты алдыя
ала істелген іс болмаса, капиталиэмге қарсы соғысқа
шығудың да керегі жоқ еді. Бул болмаса, жаңа ре-
волюциялық шайкасуда пролстариаттың қаруы тапшы
болыл қалуы немесе тііпті кур кол болып калуы мүм-
кЬі еді.
II Интернационалды мейлінше текссріп, оны авги-
И. В. С т а л и н
дің ажорасызідай багтасқан көң-қоқырдан әбден та-
зарту абырсйы ленинизмнің үлесіне тиді.
Ленинизм мстоды міне осындай жағдайда туып»
шьщдалып шықты.
Бул методтың талаптары қандай?
Біріняпідсн, П Интернационаддың тсорияльж дог-
маларын буқараіның революциялық күресі жальгнын-
да, күнделжті практика жалынында тексеру, яғни,
теория мен практика арасындағы бузылған бірліікті
қайта қалпына тусіру, булардың арасындағы алшақ-
тықты жюю; эйткен! революциялық теориямон қару-
ланғаи нагыэ пролетарлық партияны тек осылай ет-
кенде ғана жасауға болады.
Екінтпіден, II Интернационал паргияларыіның сая-
сатын олардың урандары мен қарарларына қарай
емес (буларына сенуге болмайды), олардың ісіне, қый-
мылына карай тексеру; өйткені тек осылай еткенде
ғана пролетариат буқарасының сенһмін алып, аіқтауға
болады.
Үшіншіден, партияның бүкіл жумысын буқараны
реьолюциялык күреске баулып, дайындау рухында
жаңа революциялық жолмен қайта қуру; ейткені тек
осылай еткенде ғана бУқараны пролетарлық револю-
иия жасауға дайындауға болады.
Төртіншіден, пролетарлық партиялардың өзара
сьшын күшейту, оларду өз қателерінен сабақ алу жо-
лымен үйрету, гәрбиелеу; өйткені тек осылай еткенда
ғана тіартияның шын кадрлары мен шын басшыларын
тәрбиелеп өсіруге болады.
Ленинизм методының негізі мен мәнісі осындай.
Бул метод практика жузінде қалай қолданылып
келді?
Ленинизм нсгіздері турзлы	Уб
П Интернациояал ошортуіішстерінің бірсыгтыра тео-
риялык догмалары бар, слар қашан да болса жорға-
сын осы догмаларынан бастайды. Осы догмалардың
бірсыпырасын алып қарайық.
БіріншІ догма: лролстариаттың өкшетти өа колына
алуының шарттары туралы. Оппортунистср,- егер про-
летариагтьщ <эзі елдіц көпшілігі болмаса, ол вкіметті
ез колына ала алмайды және алуга тиісті де емсс дел
сендіргісі келеді. Буіған олар ешбір дәлел келтірмсйді,
өйткені бул өрескел кжыйданы теория жүзжде де,
лрактиіка жүзінде де дәлелдеу мүмкін смес. П Интср-
националдың мырзаларына Ленин былай дсл жауап
береді: солай-ақ болсын делік. Ал егер халыктыц
азанылығы болып отырған яролетариат еңбекшілер бу-
қарасыныц басым кепшілігін өзінің төцірсгіне жыйнай
а л а ты н т а р и х и ж а ғ д а й т у а қа лс а (сот ыс, а г р арльж д а ғ -
дарыс, т. т.), мундай жағдайда оған өкіметті неге
қолға алмаска? Капиталдың майданьш бузыті, түйһшің
жалпы шошілуін жылдамдату .үшін, лролетариатқа,
халықаршт^қ және ішкі қолайлы жағдайды негс пай-
даланбаска? Егер, айтайық, «шаруалар соғысы кайта
болып»’7 иролетарлық революцияға көмек көрсетуге
мүмкіндіік божа, Германиядағы пролетарлық револю-
цияның халі «тамаша» бола алар сді, деп Мар.сс өг-
кен ғасырдың 50-жылдарындз-ак айтпап па еді? Сол
кездегі Германмя пролстарлары, мәселен, 1917 жылгы
Россия пролегарларынан аз болғаны кімге болса да
мәлім емес пе? II Интернационал сабаэдарынын жа«
нына жататын бул догмасында прюл-гтариаттын өмР
ріне керекті түк маңыз жоқ ексндіігіін орыс пролетар-
лық революциясының практикасы көрсетпеді ме? Бу-
караның революциялық күрссінін практикасы бул то-
96	И. В. Сталян 
зығы жетксн догмағз со%кы үст:не сокқы бер:п о гыр-
ғаны айқын емсс ле?
Ек:нші догма: епсрпролетариаттынел бгсқару ісін
жолға қоя алатын жеткілікті мәдеии және экімчиілік
кадрлары даяр болмаса, ол екіметгі устап тура ал-
майды, — әуелі бул кадрларды «апитализм жағдайын-
да даярлап піығару керек, сонан кейін барып ©кімеггі
қолға алу керск дессді. Ленин буған былай дест жауаш
береді: солай-ақ болсын делік. Бірақ ен алдымен өкі-
метті қолға алы-п, пролегариаттың өркендеуіне қолай-
лы жағдай туғызьш, сонан соң енбекиіі буқараның
мәдени дәрежесін жоғарылату үшія, жумысшылардан
толып жаткан басішылык, әкім-шІлж кадрлар даярлау
ушін, айшылык жодды алты аттап ілгеріжйтін болып,
істің бетін осылай буруға неге болмайды? Жумысшы-
лар арасынан шыққан басшы кадрлар пролетариат
екшеті тусында капитал екіметі тусындағыдан жүз
есе жылдам өсетіній және тыкғыльжтырак болып
өсетіінін Россияның іпрактикасы көрсетпедіі ме? Буқа-
раның революциялық күресінің практикасы оппорту-
нистердің бул теориялық догмасына да аяусыз соққы
беріп отырғаны айқын емес пе?
Үшініпі догма: жалпы саяси ереуіл методы проле-
тариагқа қол емес, өйтксні ол теория жағынаін тур-
лаусыз (ЭнгсльстІң сыныц қараңыз), практика жүзІНг
де қауіпті (елдің шаруашылық тіршілігінің дағдылы
жүрісін бузуы мүмкін, кәслшглср одақтарының, кас-
саларындаты қаржысын таусып кетуі мүмкін), оны
пролетариаттың таптық күресінің басты формасы бо
льғп отырған ларламснтгік күрестің орнына қолданута
болмайды деседі. Буған леннншілер былай деп жауап
береді: жен-ақ болсын. Бірақ, біріящіден, Энгелъс
Ленинизм иегіздері туралы
97
жалпы ереуіл бітксннін бәрін бірдей сынаған жоқ,
жалпы ереуілдің т-.-к бслгілібір түрін ғана сынады,
пролетариаттың саяси күресінін орнына усынған анар-
хистердің жапіпай экономикалық среуілін’8 сынады,—
ал, буған жалпы саяси срсуіл методыяың нс катысы
бар? Екіншіден, парламенттік күрос формасы проле-
тариат күресінін басты формасы деп, кім кай жсрдо
дәлелдеген? Парламснтті.к күрес пролетариатгын пар-
ламстіттсн тыскарғы күреоін уйымдастырудың тек кө«
(Мекінісі, ток мсктебі ғана екенін, капиталнзм тусында
жумысшылар козғалысының яегізгі мәселелері күш
арқылы, пролотариат буқарасының колма-кол күресі
арқылы, олардың жалзіы ероуілі, көтерілісі аркылы
июшілетінін революциялық козғалыстың тарихы көр-
сетіп отырған жоқ па? Үішіишідсн, парламенттік күрсс
орнына жаллы саяси ереуіл методык колдану деген
мәселе кайдан шыкты? Жалпы саяси ереуілдІ жак-
таушылар парламенттік күрес формасының орнына
парламенттен тыскарғы күрес формасын колдануға
қашан және қайда талпыкған екен? ТөртіншІден, жал-
пы саяси ереуіл пролетарлық революцияның ең үлкен
мектебі екенін, капитализмнің қамалдарына тікелей
шабуыл жасаудың алдында пролстариаттың қалың
букарасын жумылдырып, уйымдастырудың таптыр-
майтын куралы екенін Россиядағы революция көрсст-
кен жоқ па, — олай болса, шаруашылык тіршіліктің
Дағдылы жүрісі бузылады деп, кәсіпшілер сдактары-
ның кассаларындағы каржысы бітеді деп филистерше
мәйменкелеудің бул жерде яе орны бар? Революция-
лық күрсс практикасы оппортунистсрдің бул догма-
сын да тас-таліқан сгіп отырғаны айқын емес пе?
Тағысын-тағылар, тағы сондайлар.
93	И. В. Сталин
..чвИииШ-Ч**»*******— -» 	’ іЯЯЙііИ А*#ЯЛ<
№’?. .-ігтіппттпптттт-
Мһне сондыктан Лвнин былаи дсді: «революция-
лық теория догма емес», ол «нағыз буқаралық және
нағыэ революциялық қоэғалыстың практикасымен ты-
ғыз байланысқанда ғана б.ржолата қалыптанады»
(«Балалық ауруы»19), өйтаені теория практикаға қыз-
мет етуі керек, өйткені «теория практиканың туғыз-
ған сурауларына жауап беріп отыруы керек» («Халық
достары»20), өйтікені теория практикалық тәжрибе бо*
йынша тексеріліп отыруы керек.
Ал енді, II Интернационал партияларыныц саяси
урандары мен саяси қарарларына келсек, өздерінің
революцияға карсы істепін лспірме революииялық
урандарымен және қарарларымен бүркеп жүрген бул
партиялардыц саяси істеріндепі барлык өтірігін, ырың-
жырыцын түсіну үшін «соғысқа соғыс» деген уран-
мен байланысты окыііғаны еске түсірсек болғаны.
Базсль конгрссінде21 II Интернационалдың — иштериа-
листер соғыс бастауға бел байласа, квтерілістіц әке-
сін сонда көрер дсп, «соғысқа соғыс» дегсн ызғарлы
уран көтеріп, имперпалистерге айбар көрсеткені, ко-
канлоқы жасағаны журтгыц бәріне мәлім. Бірақ, көп
узамай, соғыс басталар алдында ғана, Базель «ара-
ры жылы жабылып, оныц орнына. капиталистік отан-
ның даңқы үш:н біріцді-бірің қырыңдар—деп жу-мыс-
шыларга жаңа уран тасталғаны кімнің есіпде емес?
Іслен тындырылмаған революциялық урандар мен ка-
рарлардыц бір тыйынға турмайтындығы айқын смес
пе? Оппортунйэм саясаткумарларының бүкіл суркыя-
лыгын, ленинизм методының бүкіл улылығын түсІну
үшін, империалистж соғысты азамат соғысына айнал-
дыруды көздеген Лснин саясатын II Интсрнационал-
99
Ленинизм негіздері туралы
- - - - -"-ЧчМММғ г -і -і ттч    хх   ь □ ххх _ _ -Л.А- - - - тт   ь  хтЧ*.,	—*!
дың согыс к-ех-ндегі опасыздық саясатымен салыс-
тырсак болғакы.
Бул л<' рдс Леннннія, «Пролетарлык революция жә-
неренени Каутский» деген кітабынын бір жерін кел-
тірмескме болмайды; Ленин бул созінде II Интерна-
ционалдың басшысы К. Каутскийдін партияларды ісі-
не карал бағаламай, қағаэдағы урандары мен доку-
монттеріне карай бағалауға салынған олпортунистік
әрекетін кагты мінеді:
«Уран тасталса болғаны, іс взгеретіндсй к&ріп... Қаутский
пағыз мещандык, филистерлік саясат жүргізеді. Буржуазиялык
демократияныи бүкіл тарихы бул қыялды әшкерелеп отыр: ха-
лықты алдау үшін, буржуазиялык дсмократтар қай уакытта бол-
са да кез келген «урандарды» усынып кёлді және кай уақытта
болса да усынады. 1с олардың шын ниетін тексеруде, сезі меа
ісін салыстыруда, идеалистік немесе сурқыялық курғақ сөзбен
Канағаттанып қалмай. таптық шындықты іздеп табуда» (қараңыз:
XXIII том, 377-бет),
II Интсрнационал партияларының өзара сыннан
корқатындығы туралы, өздер нің қателерін жасыруды,
толға-ғы піскен мәселелерді көмескілеңдіруді, кемші-
ліктерін бояма жайбаракаттық көрініспен бүркеуді
тәуір көрстін мінездері туралы айтпай отырмъін; бул
жаибаракаттық жанды пікірді муқалтады, партияның
өз қатесін аша отырып, революциялык тәрбие алуына
бөгет болады,—олардың бул мінездерін Ленин келе-
келеп, маокаралаған болатын. Ленин өзінің «Балалык.
ауруы» деген кітапшасында, пролетарлы-қ партиялар-
дың өзара сыны туралы былай деп жазды:
«Саяси партнянын еэ катслеріне көзкарасы — сол партия-
ныц байсалдылығын. өзінің табы және еңбекші букара алдындағы
міндеттерін іс жүзінде аткзра алуын сынайтын ең, макызды, ең
дурыс өлшеулердің бірі. Қатені ашықтап-ашык мойындау, оның
100
И. В. Сталнн
себебһі ашу. катені туғызған жағдайды талдау. қатені түзету ша-
раларын кәңіл қойып талкылау — міне бул блисалдьі партияпыц
белгісі, міне бул онын ез мііідеттерін аткарғандығы, міне бул
— тапты, онан соң буқараны да тәрбиелегендігі, үйреткендігі бо-
лады* (қараныз: XXV том, 200-бет).
Кейбірсулер: өз катесін өзі ашу, өз?н өзі сынау
лартияға қауіпті, өйткені жау муны прюлетарнат пар-
тиясына 'карсы лайдалануы мүмкін. деседһ Ленин бул
сыяіқты карсы пікірді тиянаксыз, мүлде теріс деп
есептейтін. Бул туралы 1904 жылы-ак біздің партия-
ныц әлсіз және аз кез:нде-ак, Ленин «Бір адым ілпе-
рі» деген кітапшасында былай деген:
«Олар (яғни марксистерге хзрсылар. И. Ст.) біздің таласы-
мызды бакылап отыралы да. табалап, мәз болады; олар, әрипе,
партиямыздың кемшіліктеріи, жетімсіздіктерһі көрсетуге арнал*
ған менік кітапшамның кей жерлерін үзіп-жулкып, өз максаттары
үшін пайдалануға тырысады. Орыс социал-демократтары урыс-
тардл әбден шыныққан, сондықтан олар ыундай шымшуларға таң-
данбайды, қайта, оған карамастан, өзін езі сынау және ез кем-
пііліктерін аямай ашу жумысын жүргізе береді; ал буд кемшілік-
тердеіі жумысшы қозғалысыиың өсуі қалай да сәзсіз асып түседі*
(караңыз: VI том. 161-бет).
Жалпы алғанда, ленинизм м-стодыныи. ерекше сый-
паттары міне осындай.
Лениннің методындағылар н-сг.зіндс Маркс ғылы-
мында да бодды; ал Маркс ғылымы, Маркстіц өзінің
айтуынша, «жаратылысында сыншыл және ренолю-
цияшыл»22. Нақ осы сыншылдык, рев-олюция-шылдык
кэсиет — Лениннің методында басынан аяғына дейлі
бар қасиет. Бірақ, Ленинніц методы Маркстің айжз-
нын жай қалпыіна -келтсрпендж дсп ойласақ, онымыз
дурыс болмас сді. Шынында, Ленин мстоды — Маркс-
ТіЦ сыишыл, революцияшыл методын, оның материа-
Леішнизм негіздері туралы	ш
.
лист:к диалектикасьш тек қалпьрна келт.ріп коимай,
оньш үстіне нақтылап, онан әрі өркендетке-ндж.
III
ТЕОРИЯ
Бул такырьғптан мсн мына үш мәселені аламын:
а)	Пролетарлъж козғалыс үшін теорияның мацызы
туралы,
6)	стихиялық «теор-пяны» сынау туралы,
в)	(Гірюлетарлыіқ роволюцияның теориясы туралы.
1)	Теорияныц маңызы туралы. Кейбір-еулср ленин-
нзм дегеніміз теориядан гөрі практиканыц басым бо-
луы деп ойлайды; муны мынадай мағнада айтады:
ленинизмдегі ен басты міндет марксистж ережелерді
іс жұзіне асыру, сол ережелерді «орындау», ал тео-
рия жағына келгенде, лениншш едәуір бейкам болып-
ты-мыс. Теория жағына, әсіресе фило-софия жағына
келгенде Ленинді «бейқам» дсп, Плехановтын. талай
мысқылда-ғаны мәл:м. Осы күнгі лениншіл практик-
тердің көбінің, әсірссе кәзіргі жағдайда істеп отырған
практикалық жумыстарының өте көптігінен, теорияны
онша сүймейтіндері де мәлім. БІрак мен мынаны ай-
туға тиіспін: Ленин мен ленинизм туралы мундай тым
ерескел пікірлер тііпті дурыс емес және сшбір шын-
дыкқа жанаспайды, практиктердін геюриядан бойын
аулақ салуға тырысуы ленинизмнің бүкіл рухына қай-
шы келеді және іс үшін зор -катері бар.
/ Теория — барлық елдердегі жумысшы қозралысы-
ның тутас күйінде алынған тәжрибесі. Әрин-е, револю-
цияльиқ пра-ктикаға байланысы жсқ твория кунсыз
теория болады; сол сыяқты, революциялык тсориямен
жолын ашып алматан практика да соқыр практика
Ю2	И. В. С т а л и н
болады. Ал, егер теория революциялык практикамен
айрылмастык байланысып қурылған болса, ол уакыт-
та теория жумысшы коэғалысыныц аск.ан улы қушіне
айнала алады, өйткені теория, іек теория ғана, қоз-
ғалысқа сенім бере алады, дурыс бағыт алуға күш
берсді және айналадағы болып жаткан оқыйғалар-
дыц ішкі байланысын түсіндіре алады, өйткені тео-
рия, тск теория ғана, лрактикаға таптардъің осы күн-
де қалайша және кайда бара жатқандығын ғана емес,
оның үсгіне таяудағы уақытта қалайша және кайда
баруға тиіс екснін түсінуде практикаға көмектесе
алады. Бөтен ешкім емсс, нақ Ленин айжан және
сан рет айгқан белгілі ереже мынау:
«Революциялық теория болмаса, революциялық
козғалыс та болмақ емес»* (караңыз: IV том, 380-
бет).
БіздІц партияға халықаралық пролетариаттың ал-
дыңғы катардағы күрсскері болу ролі жүктелгенд к-
тен және партияны коршаған халықаралық және ішкі
жардай кыйы-н болғандықтан, теорияның, әсіресе біз-
дің партия сыякты партия ушін, зор маңызы барын
Леннн кім-кімнен болса да артық түсінді. Біздің
партияныц осы ерекше ролін Ленин 1902 жылы-ақ ал-
дын ала болжап, сол кезде-ақ мынаны ескертуді ке-
ре>к деп тапты:
«Алдыңгы қатарлы теорияны қолданған партия
ғана алдыңғы қатарлы курескердің ролін атқара ала-
ДЫ» (караңыз: IV том, 380-бет).
Кәз.р, біздің партияныц ролІ туралы Лениннің бол-
жап айтканьҒ жүзеге асып отырғанда, Лениннің бул
Курсио менікі. И. Ст.
Ленинизм негіадері туралы	103
^ххххх._ _ ^А^ивыь.иіІШМНІКіеЯ£^!:н     *	'"""ІГ.вП"*•****•*•**«**	.Ль лі  -т___-т.-_ I ии г-"
ІИИ^вч^і-ц^ч^ЧР^4^  ”  **"***+
ережесінің срекшс күш алъш, ерекіие макызды бола-
тынын дәлелдеп жатудың қажеті болар ма екен.
Ғылымның Энгельстен Лснинге дейінгі дәуірдегі
табыстарының ең мацыздысын материалистік фидасо-
фия бойынша корыту және марксистер арасындағы
антнматериалистік ағымдарды барлык жағынан сынау
сыякты өте зор «міндетті орындауды баска ешкім
емес, Лениннің оз колына алуы Ленинніц теорияға
зор маңыз беруінің ең айкын белгісі дсл есептеуге
болар еді. Энгельс: «әрбір улы жаңальпқ ашылған са-
йын, материализмге жаңа түр алуға тура келеді»п
деген. Бул міндетті өз заманы үшін, баскд ешкім емес,
«Материализм және эмпириокритицизм»24 деген та-
маша кітабында Ленин орындағаны мәлім. Филосо-
фияға келгснде Ленинді «бейкам» доп келекелеуді
тәуір көрген Плехановтың бул м"ндетті орындауға
шындап кірісе де алматаны, буған батылы бармағаны
мәлілі.
2)	Стихиялық «теорияны» сынау, яки қозғалыста
авангардтың ролі туралы. Стихиялык «теория» деге-
німіз оппортунизм тесриясы, жумысшы қозғалысының
стнхиялығына бас ию теориясы, жуімысшы табы
авангардының, жумысшы табы партиясының басшы-
лык ролін факт жүзіндс жожа шығару теориясы.
Стихиялыкқа бас ию теориясы жумысшы қозға-
лысының революциялык. сыйпатына мүлдем карсы,
бул теория козғалыстың капитализм негіздеріне кар-
сы күресу бағытымен жүргізілуіне қарсы, — бул тео-
рия козғалысты капитализм «орындай алатын», «ка-
былдай алатын» талаптарды қою багытымен ғана
жүргізуді көздейді, бул теория «кодсргісі кемірек
Ю4	И. В. Сталип
ЪМУЧ * *»*',/	* *
жолды» барынша жактайды. Стихиялык теория —«
тред-юнионизм идеологиясы,
Стихиялыкка бас ию теориясы стихияльрк козға-
лыска саналы, жоспарлы сыйлат берупе мүлдам кар-
сы, партияныц жумысшы табы алдында жүріп оты-
руына карсы, партияныц букараны саналылық дәре*
жссіне жеткізуіне карсы, тіартияиың қозғалысты бас-
тауына карсы,—бул теюрия қозғалыстағы саналы
эломенттердін. козғалыска өз бетімен кетуге бөгст
жасамауын көздсйді, бул теория партияның стихия-
лық коэғалысқа тек кулак койыл, соның соңынан ере
беруіи кездейді. Стихиялык теория—қоэғалыстағы
саналы элементтің ролін т&мепдету теориясы, «куйыр-
иіыіқтык» идеологиясы, оппортунизм атаулының. логи-
калық 'негізі.
Россиядагы бірі-иші революциядан бурын-ак жа-
рыкка шыккан бул теория практика жүзінде мынаған
соқтырды: бул теорияны жактайгын «экоігомист» де-
гсндср Россияда дербес жумысшы партиясы болудың
керегі жоқ деді, жумысшы табының патша өкіметін
кулатуды көздеген революциялық күресіне қарсы
іпыкты, қозғалыста тред-юниопшылдық саясатты кол-
дануды уағыздады және, жалпы алганда, жумысшы
козғалысын либералшыл буржуазиян^іц билеп-төстеуі-
нс бермек болды.
Бурынғы «Искраның» күресІ және Лениннің «ІІе
Істсу керек?» дегсн кітаіпшасында «қуйыршыктыіқ»
теориясын м.неген таыаша сыны тек «эконоыизм» де-
генд. талкандап кана койған жок, оның үстіне орыс
жумысшы табының нағыз революциятыл козғалысы-
иың теорияліық негіздерін де калады.
Бул күрес болмағанда Россияда дербес жумысшы
Леиинизм нсгіздері туралы	1<Х>
партиясын куру туралы және жумысшы партиясынын
революциядағы басшылық ролі туралы ойлауға да
мүмкіндік болмас еді.
Бірак, стихиялыққа бас ию тсориясы тек орыстык
кана қубылыс емес. Бул теория, біраз басқалау түрде
болса да, II Интсрнационал партияларының бәрінде
де кен еріс алған. Мен, II Интернацпоналдың басшы-
лары өнін айналдырған «өндіргіш күштер» дегон
теорияны айтыті отырмын; бул теория барлығын да
ақтап, барлығын да келісімге келтіред:; бул теория
фактыны ыспаттап, оны журт әбден безш болғаннан
кейін түсІндіреді, оны ыспаттайды да, сонымен ток-
талады. Маркс: материалистік теория дүниені түсін-
дірумен ғана тына алмайды, ол дүниені езгертуге де
тиіс25 деген. Бірақ Каутскийдің ж»не онын серіктері-
нің мунымен Ісі жоқ, олар МаркстІң осы кзгыйдасы-
ныц алдыңғы жағын ғана қолдануды тәуір көреді.
Бул «теорияны» колданғанының көп мысалдары-
яың бірі мынау. Империалистік соғыстыц алдында
II Интернационал партиялары.егер империалистер с-о-
ғыс бастайтын болса, «соғыска соғыс» жарияліаймыз
дсп коркытыпты, деседі. Ал, согыс басталардың дэл
алдында бул партиялар «соғыска соғыс» деген >ран-
ды жылы жауып қойып, оған қарама^карсы уранды —
«импсриалистік отан үшін соғысу ксрек» деген урая-
ды жүз-еге асырыпты, деседі. Бул урандарды ауыс-
тыру салдарынан миллиондаған жумысшылар қурбан
бодды, деседі. Бірак, буған біреу кінәлі, кьм де болса
біреу жумысшы табына опасыздыіқ кылды, немесе
оны жаута сатты дсіп ойласаіҚ, кателескен болар едік.
Атай көрмеңіз’ Барлығы да қалай өтуге тиісті болса,
солай болды да шыкты. Өйтксні, б'р!ншіден, Интерна-
106	И. В. Стілип
______ _•ц.-..-.-.-...-.--.-. ..і*.»::іш:.:.пеяын|
ционал соғыс қур-алыемес, «бейбітшілік қуралы»скен.
Екіншіден, сол кездегІ «өндіргіш кұштердің дәреже-
сінде» басқа ешбір шара қолдануға болмайтын еді.
«Өндіргіш куштср» «кінәлі». Муны «бізге» Каутский
мырзаның «өндіргімі куштері теориясы» мүлтіксіз тү-
сіндіроді. Ал бул «теорияға» нанбаған адам марксист
емес. Партиялардын ролі ше? Олардың қозталыста-
ғы мацызы ше? Бірақ, «өндіргіш күштердің дәрсжесі»
сыяқгы- шешуші фактор турғанда партия не істей
алады?..
Марксизмнің вңін айналдырған бул сыяқты мы-
салдарды топ-тобымен келтіругс болар еді.
Огопортуннзмнің сумпайы сыйкын бүркеуді көзде-
ген бул бояма «марксизм» — бірініігі орыс революиия-
сынан бурын-ак Лснин кұрэскен баяғы «қуйыршық-
тык» теориясының европалық әуендегі бір түрі ғана
екенін дәлелдеудін қажсті болар ма екен.
Батыста шын революцияшыл лартиялар қуру үшін
ең алдымен осы бояма теорияны қурту керек екенді-
гін дәлелдеп отырудың да қажеті болар ма екен.
3)	Пролстарлық революцияның теориясы. Проле-
тарлық революцияның лениндік тсориясы нсгізгі үш
ерсжспе сүйенеді.
Бірінші ереже. Капитализмнің алдьшғы қатарлы
елдсршде финанс капиталының үстемдігІ; фйнанс ка-
тіигалының ен, бір басты әрекеті болған кунды қа-
ғаздардың шыгарылуы; импсриализм нсгіздерінің бірі
ессбіндс, капиталдың шикізаттар шыгатын орындарға
апарылуы; финанс капиталының үстемдігінің нэтижс-
с рег.нде, фипанс олигархиясының ектемдігі, — осы-
ның борі монополистік капитализмнің өтс соракы
арамтамактық сыйпатын ашыл береді, капиталистік
Леннкизм негіздері туралы	107
трестер мен синдикаттардың қысымын жуз есе арт-
тырады, жумысшы табының капитализм негіздеріне
қарсы ашынуының өсуін күшейтеді, букараны кул-
дықтан кутылудың бірден-^бір жолы болып табылатын
пролетарлык револкщияны жасайтын халге жеткіз-еді
(Ленпннің «Империалиэм»26 деген кітабын караиыз).
Будан шығатын бірінші қортынды: капиталистжел-
дердің ішінде революциялық кризис шиеленіседі,
«метрополиялардағы» Ішкі, пролетарлық майданда
дүмпу элементтері улғаяды.
Екінші ереже. Отар және тәуелді елдерге капитал-
дың көп шығар-ылуы; «ыіқпалдагы жерлер» мен отар-
лардың бүкіл жер жүзіне жайылтанға дейін кеңеюі;
капитализмді, аттвбеліндей «алдыңғы қатарлы» елдер
таралынан жср жүзіндегі халыіқтың орасан көпшілігін
финансалық қулдыкка салып, отарлау жолымен езіп
отырудың бүкіл дүниежүзілік системасына айналды-
ру, — осының бәрі, бір жағынан, жеке улттық шаруа-
шылықтар мен улттық территорияларды дүНиежүзілік
шаруашылыіқ дсп аталатын тутас желініц жеке буын-
дарына айналдырды, екінші жағынан, жер жүзінл
хажын екі лагерьге.- уланбайтақ отар және тәуелді
слдерді «қана-п, езіл отырған аттөбел ндей «алдыңғы
қатарлы» капиталистік елдсрпе жане, имңериалистік
езгідон кутылу үшін күрселеске амалы жок, орасан
кепшілік болып отырған отар елдер мен тәуелді ел-
дерге бөлді :(«Им-псриализмді» қараңыз).
Будан шығатын екінигі қортынды: отар елдерде
рсволюциялык кризис асқынады, сырткы, отарлык
манданда империализмге қарсы ашыну элементтері
улғаяды.
Үшінші ереже. «Ықпалдағы жерлер» мен отар-
Ю8	й. В. Сталнн
МД.  ******.  -
ларды монополиялық жолмен иемденушілік; капита»
листік елдердің әркелкі дамуы, муның салдарында,
жерлерді басыл алған елдер мен өз сүлес'н» алғысы
хелетін елдер арасында дүние жүзін қайтадан бөлуді
көздеген кыянкескі күрес тууы; бузылған степе-тец-
дЫті» қайтадан калпына келтірудің бірден-бір амалы
ретһнде империалистік соғысгардың шығуы, — осының
бәрі үшінші майданды, капигалистсрдің өзара жуліқьь
су майданын, күшейтеді; бул майдан имлериализмді
әлсіретеді және алғашқы екі майданның, революция*
шылнпролетарлық майдан мсн отарлық-азаттық май-
данныц, империализмге қарсы бірігуін жеіцлдстеді
(«Имлериализмді» қараңыз).
Будан шығатын үшінші қортынды: империализм
тусында соғыстар болмай турмайды жәнс Европада-
ғы пролетарлық революция Шығыстағы отарлық ре-
волюциямсн одактасып, империализмнің дүниежүзілік
майданына қарсы революциянын тутас дүниежүзілік
майданы қурылмай қоймайды.
Ленин бул қортындылардыті бәрін б;рІктір<еді де,
«нмпериализм — социалистік рсволюцияның қарсаңы»*
деп жалпы қортынды шығарады (қарацыз: XIX том,
71 -бет).
Осыған қарай, пролетарлық рсволюция туралы,
рсволюцияныц сыйпаты, оның көлемі, оның терсцдігІ
туралы мәселеге кезқарастыц өзі езрероді, жалпы ал-
ғанда революцияның схемасы өзгерсді.
Бурын пролетарлық революцияның алғы шартта-
рын талдағанда, әдетте, қайсыбір жеке елдің эконо-
мнкалық жайы турғысынан қарап талдайтын. Ендібул
козқарас ж<ткілікс?з болып қалды. Енді іске барлық
♦ Курсиа менікі. И. Ст.
109
Лениннзм негіздері туралы
. Ш ..*	. *....“****	******	х	_ - - „	....	-□_! ........ ..._....«
елдердіи немесе олардың көпшһлігінін •экономихалык
жайы турғысынан, дүниежүэілак шаруашылық жайы
турғысынан қарап кірісу керек; өйгкені жеке слдер,
жсік-е улттық шаруашылыктар өзімен өзі болатындер-
бестігінен айырлыл, дүниежүзілік шаруашылық деп
аталатын тутас желінің жске буындарына айналды,
өйткені ескі «мәдениетті» калитализм империализмге
айналды, ал имлериализм деғензміз — аттобеліндей
«алдыцғы қатарлы» елдер тарапынан жер жүзіндегі
халыктыц орасан көпшілігін финансалык кулдыққа
салып, отарлау жолымен езіп отырудың бүкіл дүние-
жүзіліік системасы.
Бурын жеке елдерде, немесе, анығырак айгқанда,
белгілі б;р есейген елде пролетарлык революцияның
объективтік жағдайларыныц бары немесе жоқтығы
туралы сөз болатын еді. Енді бул көжарас жетаілһс-
сіз болып калды. Енді біргутас шаруашылық болып
отырған дүниежүзілік империалистж шаруашылықтын.
бүкіл системасында революцияның объективтік жағ-
дайларының барлыгы туралы сөз болуы керек; және-
де, егер бүкіл система рсволюция үшін голысып жет-
кен болса, немесе, дурысырақ айтқанда—бүкіл сис-
тема революция үшін толысып жеткен болғаидықтан,
— бул системаның ішінде өнсркәсібі жағынан жеткі-
лікті есеймеген кейбір елдердің болуы революцияға
өткһбестік бөгст бола алмайды.
Бурын белгІлібір есейген елдегІ пролетарлық ре-
волюцияны сөз кылғанда, оны өзіиің карама-қарсы
жауына—«капиталдың жекс улттық майданына кар-
сы қойылған дербес күш ретінде сөз қылушы еді. Енді
бул көэқарас жеткіліксіз болыл қалды. Енді дүниежү-
зілік пролетарлық революция туралы сөз кылу керек»
110
И. В. С т а л Й н
ейгкені капитялдың жеке улттык майдаядары импе-
риализмнін дүниежүзілік майданы де>п аталатын ту-
тас желініи буындарына айналды; бул майданға бар-
лык елдердегі революциялық қозғалыстыц жалиіы
майданы карсы койылуға тиіс.
Бурын пролетарлык революцияны белгілібір елдін.
ішкі дамуының ғана нәтижесі деп таныйтын еді. ЕндІ
бул көзқарас жеткіліксіз болыл калды. Енді проле-
тарлық револіоцияны, ең алдымен, империализмнің,
дүниежүзілі-к системасындағы қайшылықтардың кү-
шеюінің нәтижесі, империализмнің дүнисжүзілік май-
данының желісі белгілібір елде үзілгендігінің нәти-
жесі деп тану керек.
Революция кайда басталады, капитал майданы
ең алдымен кай жсрдс, кай елде бузылуы мүмкін?
Өнеркәсібі күштірек дамыған елде, пролетариат
халыктың көпшілігі болған «елде, мәдениеті куштірек,
демократиясы күштірок елде — дел жауап беретін сді
бурын.
Жок, өнеркәсібі күштірек дамыгаи, ?. б.с. жерде
болуы міндет емес дейді Лспинпің рсволюциялық
теориясы. Империалпзм желісі кай жсрде нашар бол-
са, капиталиэм майданы ссл жерде үзіледі, уйткеігі
пролеіарлык революция — империализмнің дүниежү-
зіл.к маиданы желісінің неғурлым нашар жерінсн үзІ-
л\.н.ң нәтижесі; үз.лгенде, революцияны бастаған ел,
капитал* майданын бузған ел, — анағаурлым артығы-
рақ есейпсн, б.рақ капитализмнің шсңбсрінде қалыст
отырған елдерге іқарағанда, — капиталистік жағынан
кемірек дамыған ел болып шығуы мумкін.
1917 жылы дүниежузілік нмпериалистік майдан-
кың желісі баска елдерден горі Россияда осалырак
Ленинизм нсгіздері турзлы	Ні
--ТТП 11      »иЛ	” -Ж  М М ^^ "М + .	«4. « . . . . »... .* *...-.....£* --ғ-ғ—гг, ттг'лм№ммммммм*А*^Жкгх±'*^**^*мМиййййыймвмммМ№г
болып шықты. Осы желі Россияда үзілдІ де, проле-
тарльгқ рсволюшіяға жол берді. Себаб; не' Себеб:—
Россияда халыктың улы революцмясы етак алды; оны,
помещиктердін езгі-сі-ндегі, канауындаты сан миллион-
даған шаруалар сыяікты елеулі одактасы бар револю-
цияшыл пролетариат бастады. Себебі—Россияда ре-
волюцияға карсы турушы — барлык абыройдан айрыл-.
ған, жалтіы халыкіка жеккерлгішті болған пагша акі-
меті сыяқты, капитализмнің жехсурын өкіл: сслдьқ
Россия, капиталистік даму жэнінде, айталык, Фран-
цкя мсн Германиядан гөрі, Англия мен Америкадан
гөрі кемірек есейген ел болса да, бул жел; Россияда
осал больт шыкты.
Енді, жақын арада желі қай жерден үзіжді? Та-
ғыда сондай бір осал жерінде үзіледі. Бул желініц,
айталық, Индияда үзілуі мүмкін. Себебі нс? Себобі—
онда жан.аөсп:р:<м, жауынгср революцияшыл пролета-
риат бар, оның улт азаттығы қозғалысы сыяқты одак-
тасы бар; бул одаіқтасы — күшті және елсулі одақ-
тас ексні күмәнсіз. Себебі — онда революцияға кар-
сы турушы — Индияның езілген және қаналғап буқа-
расына жалп.ы жеккөрініішті болған, абырой-сенімн-ен
айрылған жателдік империализм сыяқты, журттыц бә-
рінс мәлім жау.
Бул жслінің Гсрманияда үзілуі де толык ыхтимал.
Себсбі не? Себебі — айталык, Индияда қыймыл жа-
саушы факторлар Германияда да қыймыл жасай бас-
тады; оның бержағында Индия мен Германия арасын-
дағы даму дәрсжесіндегі зор айырмашылық Герма-
ниядағы роволюцияның барысына және қоргьшдысы-
на әсер етпей қоймайтыны түсінікті.
Сондықтанда Лснин былай дейді:
]]2	И. В. Сталин
«Батысевропалык капиталистік елдер социализмге карай да-
муын... өздерінде социализмнін біркелкі «пісіп-жетуі» аркылы
аяқтамайды, б р мемлекеттерді екінші мемлекеттердіц канауы ар-
қы.пы. империалистік соғыс кезінде бурын жсцілген мемлекет-
ті қапау аркылы, бүкіл Шығысты коса қаиау аркылы аяқтанды.
Ал, екіиші жағынан, Шығыс дәл осы бірінші имперналистік со-
ғыстыц нәтижесінде біржолата револкшиялык козгалыска шы-
ғып, букіл дұниежүзілік революциялык козғалыстың жэлпы ағы-
мына біржолата қосылып отыр» (қарацыз: XXVII том, 415 —
416 Сеттер).
Қысқасы: империажістгк майдаяның. жслісі, әдет-
тс, кай жерде осал божа, сол жерде үзіілуге тиіс;
кайткснде де каинтализмі вте күшті, прол^тариаты пә-
лен дроцент, шаруалары түген процент болған т. б.
жерден үзілуі шарт смес.
Міне сондыктан, пролетарлык революция туралы
мәселені шзшкенде жеке елдіц халқының -пролетары-
нын процснті канша скен деп есепке салудың зйрық-
ша маңызы— импсриализмді уғынбаған, революция-
да« обадан да жаман қорқатын 11 Интернационал
оқымыстысьшақтары ентелоп дәріптеген маңызы жо-
галады.
Сонсын. II Инторнаціюнал сабаздарының бір баса
айтатыны (алі де айтып келе жатқаны): буржуазия-
лык-дсмократиялық революция мен 'Пролзтарлььқ ре-
волюцня арасында, бул екеулі азды-кбшті узақ уа-
қытка б:р бір.нсн айырып туратын түпсіз шыңырау,
немесе, ең болматаада, кытай қорғаны бар дейді; өкі-
метті колға алған буржуазия бул аралық дәуірдің
.ш.ндс капитализмді дамытады, ал, лролетариат күш
жыйнап, капитализмге қарсы «батыл күреске» әзір-
леиеді — дейді. Әдетте, бул аралык дәуір талай он
жылдағаж уақытқа, тлтгі онан да көпке созылады де-
Лснннизм негіэдері туралы	113
ссді. Бул Кытай корғаны «теориясының» империализм
жағдайында сшқаидай ғылымдык мәні жоқ екенін,
бул тсория буржуазмяныц коитррсволюциялыіқ ниетте-
ріи тек бүркегендж, боямалағандық екенін және олай
болмаска амалы жоқ екснін дәлелдгзл жатудың корегі
болар ма екен. Урыс, соғыс кернсп отырғаш империа-
лизм жағдайында, «социалистік революция карсацы»
жағдайында — «гүлденіп турган» капитализм «өліл
бара жаткан» (Лешш) капиталиэмге айналып, ргволю-
циялык қозғалыс дүние жүзініц барлық слдгрінде осіп
бара жаткан к-езде, империализм реакциялык, күштер-
дІк кандайымең болса да, тіпті патша өкіметі мсн
крепостниіктікке дейін, талғамай бірігіп отырғанкезде,
сондықтан Батыстағы пролетарлық қозғалыстан бас-
тап, Шығысгағы улгтык-азаттық қозғалысқа дейін
барлық революциялык күштердің одақтасуы керек бо-
лып отырған кезде, империализмге карсы революция-
лық күртс жүргізбейінше феодалдык-крйпостниктік
тәргіптпі калдыктарын жою мүмкін «болмайтын кез-
де,—’мундай жағдайда, азды-көпті ссейген елде, бур-
жуазиялық-демократиялық революцияныц пролетар-
лық револіоцияға жақындасуға тиіс екснім, буржуа-
зиялық-демократиялық революцияның пролетарлық
революцияға уласуға тиіс екенін дәлелдеп жатудыц
кажеті болар ма сксн. Бул ереженіц даусыз, дурыс
скендігін Россиядағы роволюцияның тарихы айкын
дә.телдеді. Ленин 1905 жылы-ак, бірінші орыс рево-
люциясының карсаңында, өзінің «Екі тактика» деген
кітапшасында буржуазиялық-демократиялық револю-
ция мен социалистік гөңкерісті бір желінің. қос буыны,
орыс революциясыныц қулаш сермеуініц тутасқан кс-
сек көрінісі деп токке айтқан еместі:
«Лролстариат, самодержавиепің карсылығын күшпеи жаііыш-
тлу үшін жәнс буржуазияның турзқсыздыгын к^рмсу үшін,
руалар буқарасын озіне қосып алып, демократнялык төкксрісті
акыр аяғына дейін жетк зуге тиіс. Пролетариат, буржуазш ныц
карсылығын күшпсн тойтару үшін және шаруалар мен усақ бур-
жуазмянын тураксыздыгын күрмеу үшін, халықтың жартылай
пролетар элементтерініц букарасын өзіне косып алып, сониалистік
тоңксріс жасауға тніс. Пролетариаттың міндеггері осылар; бу-
ларды жананскрашылдар революиияныіі кулашы турасындаіъі пі-
кірлері мен қарарларының бәрінде ты.м шағын түсініп жүр* (КД-
раңыз; Леннн, VIII том, 96-бет).
ЛениниІң кейінірок шыккан баска екбвктерін меа
сөз кылыл та турғаным жок; ол снбектср.ндс буржуа-
зиялык революцияның пролегарлық рсволюцияға ула-
суы туралы идея, Лепиннің революция теориясыныц
ірг-е тасыныц бірі рот.нде «Екі тактикадағыдан» да
айкын айтылган.
Кснбір жюлдастар: бул идеяға Лснин тсік 1916 жы-
лы ғана кслді, буған дсйін ол, Рсссияда р эолюция
буржуазиялық шецбсрде токталып қалады, олай бол-
са, өкімет прожтариат пен шаруалар диктатурасы ор-
іаны колынан, пролетариат колына смсс, буржуазия
колына көшеді доп келді, — дсп ойлайтын көрінедһ
Бул пікір т:лті біздің коммунистж баспасозгс де енді
Деседі. Олай деудіц тіпті кате скендігін, тіпті шы:і-
дықка үйлеспейтінін мен айта кстугс ти.спін.
Мен Лепиннің партияныц ПІ съезінде (1905 ж.)
сейлеген белгілі сөзіпе де сүйене алар едім; онда
Ленин пролстариат псн шаруалар диктатурасын, яғни
дсмократиялық революцияныц жсңіп шығуын стәртіп
уйымы» емсс, «согыс уйымы» деп сыйпаттаған бола-
тын (караңыз: VII том, 264-бет).
Онан соц, мен Лснинил, «Уақыіша үкімет туралы»
Лсшшизм негіздсрі туралы	115
белгілі макзлаларына да (1905 ж.)27 сүйене алар едім;
ол макалаларьшда Лении, орыс рев-олюциясының өр:с-
теуінік перспективасын суреттей келіп, партия аліы-
на: «орыс роволюциясы бірнешэ айлык козғалыс бол-
май, көп жылдьж козғалыс болатын ету, сл рсволю-
ция өкіметті у-стап отырғаіндардыц тек усак-түйок та-
лалтарды орындауына жеткһ&ей, сол өкіметтерді бір-
жолата кулатуға жеткіз-етін ету» міндетін койды; сол
макалаларында ол, осы перспсктиваны онан да кец
керсете ікеліп, оны Европадағы р-еволюциямен байла-
ныстырып, тағы мынаны айтады:
«Егер буған кол жетсе, — олда... ол уақытта революцня ер-
ті Европаны каитаиды; буржуазия реакцнясыпда эзал шеккен
Есропа жумысшылары да көтеріліп, бізге «мупың калай жасала-
тындығыя» керсетеді: сонда Европэдагы революцияның ерлеуі
Рсссияғз кайтадан әсерін тигізіп, революцняның бірнеше жыл-
дық дәуірін рсөоліоцияның әлденеше он жылдык дәуіріне ай-
налдырады...» (караңыз: бул да сондз, 191-бет).
Онан сон, мен Лениннін 1915 жылғы ноябрьде жа-
рияланған белгілі мақаласына да сүйеніе алар едім;
Ленин ол макаласында былай доп жазады:
«ГІролетариат өкіметті тартып алу үшін, республика куру
үшін, жерді конфискациялау үіігін... буржуазиялық Россняпы со-
ғыстық-феодалдық «империализмнея» ( = пагша екімстінен) к\ г-
қаруға «халықтың пролетариат емес букзрасын» қатнастыру үінін
күресіп отыр және аянбай күреспек те. Міне осы буржуазнялык
Россияны латша өкіметінен, помещиктердщ жер жоніндегі үстем-
Дігінен қутқаруды пролетариат дсрсу* пайдаланады; лайдалан-
ғанда ауқатты шарузлардың еело жумысшыларымен күресінс жар-
демдесу үшін емес, Европа пролетарларымен одақтасып соцналис-
т,к революция жасау үшін пайдаланзды» (караңыэ: XVIII том.
318-бет.)
* Курсяв Мепікі, И. Ст.
8*
116	И. В. Сталин
Ец акырында, мен Ленинніц «Пролетарлық резо-
люция және ренегат Каугский» дсрен кітапшасыиыц
белгілі бір жсріне сүйене алар едім; Лении ол кітап-
шасында, «Екі тактикадағьі'» орыс рсволюциясыныц
өрісі туралы жоғарыда келтірілген сөздеріне* сүйе-
ні-п, мынадай қоргындыға келеді;
«Біздің айтканымыз булжымай келдһ Реполюцияяың аяц
алысы біздің айтканымыздың дурыс екенін көрсепі Әуелі
«барлык» шаруалармен бірігс огырып, монархияға карсы, поме-
щкктерге карсы. ортағасырлыкка карсы күрестік (міне сондық-
тан революция буржуазнялык, буржуазиялық-демократиялык ре-
волюция болды). Онан ксйін аса кедей шаруэлармен біріге отн
рып, жартылай пролетариатпен біріге отырып^ барлық қанаудлғы-
лармен біріге отырып, калитализмге қарсы, соның ішінде дерев-
нялардағы байларға, кулактарға, жалдаптарға қарсы күрестіх,
міне сондықтан революция социалистік революция бола бастады.
Бул екеуінің, арасына колдан жасзған кытай қорғанын орнатуға,
олардың бірінен бірін, пролетариаттың әзірлігінің шамасы мен
оның деревня кедейлерімен бірігуіпің шамасынан басқа б:рдемемен
бвлуге тырысу — марксизмді барынша бурмалау, масқарадау, оны
либералнзмге айырбастау болыгі шыгады» (қараңыз: ХХІИ том,
391-бет).
Осы да жстср деймін.
Жаксы, олай болса, Лснггншң «псрманенттік (үз-
діксіз) рюволюция» идсясым-ен күресуін‘ц ссбебі не? —
деушілер болар.
Оның себобі— Лснин, патша өкіметін мүлдем жою
.үш;н, пролетарлық революцияға көшу үш;н шар\«ь
лардыц революциялык кабілеттерін «сарка» пайдала-
нуды және оныц революциялық жіперін барынша то*
лық пайдалануды усынды; ал «псрманенттік револю-
цияны» жақтаушылар срыс революциясында шарр
Осы томпың 1 Ьі-бетін караңыз. Рсд.
Лснишізм негіздері туралы
лардыи елеулі роль аткаратынын түсінбеді, шаруа-
лардыц рсволюциялық жігорініц күшін жсте бағала-
мады, орыс ітролетариатыныц шаруаларды бастай алу
кабілеті мен күшін жете бағаламады, сөйтіл, шаруа-
ларды буржуазляныц ықпалынан қуткарып алу ісін,
шаруаларды пролстариат айналасына жыйнау ісін
қыйындатты.
Оныц себсбі — Ленин революция 4сін өкіметтің
пролетариат қолына көшуіыен баянды етуді усынды;
ал «перманенттік» рсволюцияны жақтаушылар ісгі ту-
ра пролетариат өкімстінен бастау ксрек дсп ойлады,
сөйгіп крепостниктік тәртіптіц сарқыны сыяқты «усақ-
түйекті» көргісі келмейтіндіктерін, орыс шаруалары
сыяқты слюулі күшті есепке алмайтындықтарын түсін-
бсді, мундай саясат шаруаларды пролегариат жағыня
аударып алу ісіне тек бөгет болатынын түсінбеді.
Олай болса, Ленин «перманенттік» ревэлюцияны
жақтаушылармсн алысіқанда, үздіксіздік туралы мәсе-
лепе бола алыскан жок, ейтконі Лснинніц өзі үздік-
сіз революция турғысында болатын; Ленин олар-
мсн алысқанда, пролстариаттыц өгс зор резсрві бо-
лып га-былатын шаруалардың аткаратын ролін жегс
бағаламагандығы үшін, прол-ггариаттыц гегемониясы
жөнівдегі идеяны түсінбегендігі үшін алысты.
«Перманенттік» рсволюция идеясын жаңа идея деп
есептеуге болімайды. Оны 40-жылдардың аягында
«Коммунпстер одағына» жазған (1850 ж.) бслтілі «Үн-
дсуінде» алташ рет усыиған Маркс болатын. Біздіи
«лсрманснтшілдорііміз» үздіксіз роволюция идеясыа
осы документтен алыи жүр. Айта ксту керск — біздіц
«іперманснтшілдеріміз» бул идсяны Маркстеп алып,
біраз түрін өэгсргкен, түрІн өзгергіп «бүлдіргеін» де,
118
И. В. Ста л и и
..... . . ч.  ..мКМЫҺъМКМК'ЧГ*~Ч"'М'<
практика жүэііяде колдануға жарамсыз егюан. Бул
катені туэеу үш:н, Маркстің үздіксіз революция идея-
сын тази күжнде алып, оны еаінін, революция теория-
сынын ірге тасының бірі сту үшін, Лениннің шеберлі-
гі кергк болды.
Сол «Үндеушде» Маркс бірсыпыра революцііялық-
дсмократиялық талапгарды тізіп, коммунистерді сол
талаптарды жүзеге асыруға шақырғаннан кейін, үз-
діксіз (лсрманснттж) революция туралы былай дсйді:
«Демократиялық усак буржуа жоғарыда айтылган талаптар«
дың мүмкін болғапша көбірегім жүзеге асырғзя сон-ақ реаолю-
цияны неғур.'(ым тезірек аяқтауды тілентін болса, біздің мүдде*
леріміз, біздіқ міндеттеріміз — кашан азды-көпті дәулетті таптзр-
дың бәрі үетемдіктен қуылғанша, пролетарнат .ме.млекеттік екіметті
өз колыня чеңіп алғанша, бір елде ғаиа емес, дүние жүзіндегі
үстем елдердің бәріпде пролетарнаттьщ ассоциациялары, сол ел-
дердің пролетарлары араеындағы бэсеке тоқтарлықтай халге же«
тіп, нығайғанша және тым болмағанда, ендіргіш күштердін басты-
бастылары пролетариат колына жыйналып болғанынша реаолю-
цияны үздіксіз жүргізе беру»2*.
Басіқаша айтқавда:
а)	Маркс Германиядағы 50-жылдардағы револю*
ция ісін тура пролгтариат өқіметінен бастауды тіпгІ
усьшған емес, — муныц өзі біздіц орыс «лерманснт-
шілдеріікц» жосіпарларына қарама-қарсы.
б)	Маркс төк» қадам баокая сайын буржуазия
фракцияларын бірініц артынан бірін жоғарғы өкімет
басынан кулата отырып, рев-олюция ісін лролетариат-
тыц мемлекеттік өкіметін орнатумен баянды етудһ
сөйгіті, пролетариат екіметін орнатканнан ксйін, бар-
лық елдерде революция отын тутандыруды усынды»
— муныц өзі Ленинніц, өэінІң империалиэм жағдайын-
дағы пролетарлық революция теориясын қолдана оты-
Ленинизм негіздері туралы	119
рып, бізге үйреткенінің жән-е біздің рсволюциянын ба-
рысында жүзсгс асырғаныныц бәрінс толық сай ке-
леді.
Олай болса, біздіц орыс «перманснтипілдер:» орыс
революциясында шаруалардыц ролінс және пролета-
риат гегемониясы идеясының мацызыіна толык баға
бермепенджтері былай турсын, сонымен катар Маркс-
тіц «перманснттік» рсволюция идеясын өзгергіп (бүл-
дірс өзгсртіп), оны практикада қолдануға жарамсыз
етіп шыгарды.
Міне сондыктан Ленин біздің «перманентшілдер-
діц» тсориясын «ғажал», «сулу» теория деп кскеп,
сықақ кылды жәнс оларды «турмыстын осы сулу
тсорияны табандаған он жыл бойы елемей өтс бс-
руініц ссбебі но екенін ойлағыларыц келмейд;» дсп
айыптады (Лсниннің мақаласы Россияда «лерманснт-
шілдердіц» теориясы жарыкк-а шыкіканыка ІО жыл
өткеннен кейін, 1915 жылы жазылған,—карацыз:
XVIII том, 317-бет).
Міне сондықтан Лснин бул теорияны жартылай
лтсньшсвиктж теория дсп есептеп, ол теория «больше-
виктерден — пролстариатты батыл революциялык кү-
рсске шығуға, саяси өкіметті қолға алуға шакыруды,
ал меньшевиктердсн — шаруалардыц рзлін «жоада
шығаруды» ал<ады» дейтін (Ленішнің «Революцияныц
екі саласы туралы» деген мақаласыи қарадыз, бул
да сонда).
Буржуазиялъііқ-демократиялық революцияныц про-
лстарлық рсволюцияға уласуы туралы, пролетарлық
рсволюцияға «дерсу» кешу үшін буржуазиялық рево-
люцияны лайдалану туралы Ленинніц ндеясы мін-е
осындай.
120	И. В. С т а л и н
„хГ ..,  *»*««   |Ц.! И|| И —
Сонсын. Бурыи, буржуазияны жеңу үшін барлық
алдыңғы қатарлы еадердің аемесе, ең болмағанда,
сол елдердің. көбжің пролетариаты тіэеіқосып аттануы
кажет делен оймен, бір елде революцияныц жеңіп шы-
ғуы мүмкін емес деп ессптеуші еді. Енді мундай кез-
карас иіындыкк.а жанаспайггын болып қалды. Енді
мундай жеңбстің м.үмкімдігін негіэге алу керек, өйт«
кеігі, иміпериалиэм жағдайьинда әртүрлі капиталистж
елдердің бірюелкі дамымай, секірмелі түрде дамуы,
имп-ериализмнйң 'өз і-шінде соғысқа соқтырмай қоймай-
тын апатты кайшылыктардың күшеюі, дуние жүзія-
дегі елдердің бәрінде революциялық қозғалыстың
өсуі, —осының бәрі жеке елдерде гғролетариаттын же*
ңіп шығуын мүмкін егіп қана қоймай, әрі кажет ете-
ді. Россиядағы революцияның тарихы буғаи толык
дәлел. Бул жөнде тек мынаны естен шығармау керек:
буржуазияны қулату ісі кейбір, өте керекті жағдай-
лар болса ғана ойдағыдай жүзсге асуы мумкін, ол
жағдайлар болмай турғанда пролетариаттың екіметті
колға алуы туралы ойлаудың да кажеті жоқ.
Бул жағдайлар туралы «Балалык ауруы» деген кі-
тапшасында Ленин былай дейді:
«Барлық революииялар, опың ішінде орыстыц XX ғасырдағы
үш революцнясы түгелімен дурысқа шығарған, революцняныңне-
гізгі заны мынау болады: революиия жасау үшін, каналған жэна
еэілген калың буқараның ескіше турудың мүмкін еместігіне түсі*
ніп, оны өзгертуді талап етуі жеткіліксіз; революиия жасау үшін,
қанаушыларднң ескіше тіршілік сте алмайтын, ескіше билеп оты-
ра алмайтын болуы керек. «Төмендегілер» ескіні тілемеген күііде,
«жоғаргылар» ескіше билей алмаған күнде, тек сонда ғана реао*
люция жеңіп шыға алады. Брл акыйқат, басқаша айтқанда. былай
болып шығады: жалпыулттық (қаналушыларғд да, қанаушыларға
Лениннзи негіздері туралы	12!
да тяетін) дағдарыс болмаса революция болуы мүмкін емес*. Де-
мек, революция жасау үшін, біріншіден, жумысшылардың, көпші-
л,гі (немесе, ең болмағанда, саналы, ойлы, саяси белсенді жумыс.
шылардың копшілігі) төңкерістің қажет екенін толық түсінетін,
сол теңкерістің. жолында елуге дайын туратын болуы керек; екін-
шіден, билеуші таптар үкіметтік дағдарысқа ушырайтын болуы
керек; бул дағдарыс ең кейін калғап буқараиы да саясатка тар-
тады..., үкіметті әлсіретеді, сөйтіп революционерлердің оны тез
кулатуына мүмкіндік туғызады> (караңыз: XXV том, 222-бет).
Бірақ бір елще буржуазияның өкІметін қулатыл,
пролетариат өкіметін орнату социалиэмнің толық же-
ңуін қамтамасыз еткендік болмайды. Жецпен елдіи
пролетариаты өзініц өкіметін нығайтып, шаруаларды
соцынан ерте отырыл, соіуиалистік коғаады қура ала-
ды және куруға тиісті. Бірақ будан осының арқасын-
да пр-олетариат социалиэмді толык, тупкілжті жеңіс-
ке жеткізеді депен мағна шыга ма, яғни ол тхж б:р
елдің күш?мен ғана социализмді түтгкілжті баянды етіп,
елімізді интергаенциядан, демек, қайтадан ескі қалпы-
на кслтіруден де толық сактай алады деген мағна
шыға ма? Ж<ж, шықпайды. Бул үішін, ең болмағанда,
біршдпе еддерде революцияның жеңіл шығуы қажет.
Сондьжтан басіқа елдердегі револіоцияларды дамы-
ту және қоадау жецІіп шымкан революцияның слеулі
міндеті болып табылады. Сондьжтан жеңіп шьжқан
елдіц революцмясы өзін, өзімем өзі болған жеке бір
күш деп таныімай. басқа елдердепі пролетариаттың
жеңіп шығуып жылдамдатудың таянышы, қуралы деп
тануға ти:с.
Ленни бул пікірді скі ауыз сезбен айгып былай де-
ді: жеңген революцияның міндеті — «барлық елдерде
революцияны дамыту, қолдау, өршіту үшін бір елдо
і. • Қурсин менікі. И. Ст,
122
ІІ.
жүзсге асарлық Істі барынша» жүз>еге асыру (қара-
ңыз: ХХПІ том, 385-бет).
Лениннін пролстарлық рсволюиия тсориясының
айры-қша сыйпаттары, жаллы айтканда, осьи ідаіі.
IV
ПРОЛЕТАРИАТ ДИКТАТУРАСЫ
Бул тақырыптан мен негізгі үш мәсолені аламын:
а) лроліетармат диктатурасы — пролетарлық рсво-
люциянын куралы;
б) пролегариат диктатурасы— лролстариаттыц бур-
жуазияға үстомдігі;
в) Совет өкімсгі— пролютариат диктатурасының
мсмлскетті-к ф ор м ас ы.
1) Пролетариат диктатурасы — пролгтарлық рг-
волюцияның қуралы. ГІролетариат диктатурасы тура-
лы мәселе— сң алдымен пролетарлык революцияның
нсгізгі маэмуны туралы мәселс. Пролстарлық рззо-
люция, оның қозғалысы, оныц өрісі, оныц табыстары
тек пролетариат диктатурасы арқылы гана толык жү-
зеге асады. Пролетариат диктатурасы—пр-олетарлык
революцияныц қуралы, соның органы, соныц ец ма-
ңызды таянышы; пролетариат диктатурасы, б'рінші-
ден, кулатылға-н канаушылардыц қарсылығын басып,
өзінің табысыи баяңды ету үшін, екіншіден, пролстар-
лық рсволюцияны аяқтатып шығару үшін, рсволіоция*
ны социализмніц голық жсңуінс жеткізу үшіін жарык-
қа шыкты. Буржуазняны жсц-п, оныц өкіметін кула-
туды рсволюция пролетариатдиктатурасынсыз-ақістей
алады. Бірақ, сгср реврлюция өз дамуыныц белтілібір
сатысына келгспде, е-зіне негізгі таяныш регіндс, про-
летариат диктатурасы сыяқты арнаулы ор.ан жасап
Леиинизм негіздері туралы	123
алмаса, онда буржуазиянық карсыласуын басуға,
жсцісті баянды етуре жэно социализмн ң түіпхілікт;
жеціп шығуьііна қарай ілгері басуға шамасы келмей-
т ін болады.
«Өкімет тураліы мәселе— рсволюция атаулының
түбірлі мәселссі» (Ленин). Бул—вкіметті колға алу-
мсн, сжііметті тартыіп алумсм Істің біткені дегон соз
бола ма? Жоқ, олай деген сөз емес. Өкімстті колғп
алу--:стіц басы ғана. Б:р елде қулаты<ліға;н буржуа-
зия, толыиг жажан сөбептермеіН, ікө>п уаіқытқа дсйкқ
оны кулажан пролетариаттан күштірск болып кала
турады. Сондыктан барлык іс — ек^мегті сактап ка-
луда, оны нығайтуда, оны жецілмейтзн етуде. Бул
маіқсажа жету үш?н не істеу кергк? Муныц үппін,
жеңгон күки’ң	іпролгтариат диктатурасы-
пыц алдыіна койылатош. ен кемінде, мынадай басты-
басты үш міндетті орындау қажет:
а)	рсволюция іқулакқаін жоие жспроприациялаған
помешиктер мен калиталистердіц қарсылығын тойта-
ру керек, олардыц каіпитал өк?метін қайта орнаткы-
сы кслген әрекеттеірініц қандайын болса да бірін
қалдырмай жою керок;
б)	барлық енбекшілерді іпролетариат айналасына
уйыстыру рухында 'Курылыс жумысын уйымдастыру
керек және бул жумысты таптарды жоюға, қуртуға
дайындық жасайты-н бағытта жүргізу керек;
в)	сыртқы жаулармен ікүресу үішін, империалиэм-
мен күрссу үішн, революци»ны қарула'ндыру керек,
Р'сволюция армиясын уйымдастыру корек.
Прологариат диктагурасы осы міндетторді жүээге
асыру, орындау үшін керск.
«Капитализмнеп коммунизмге ©ту — тутас бір тарихи заман,
124	И, В. Сталин
  ..........*	«**—   ’*****’-‘	ШИйМ^Мк^,«ии^^ММММКШҒ
— дейді Лении. — Ол замзн втпей турғанда қанаушылардын ескі-
лікті қайта орнату үмігі сөзсіз қалады, ал бул үміт ескілікті қай-
та орнату талабына айналады. Өздерінің қулауын күтпеген, қу-
лауына сенбеген, солай болар-ау деп ойламаган, қулатылған ка-
наушылар алғашкы рет мықтап жеңілгеішеіі кейін де он есе жі-
герленіп, аласурып, бурынгысынан жүз есе артық өшігіп, қолынац
тартып әкеткен «ужмақтарын» қзйыру үшін, бурын рахат өмір
сүрген, енді «қара халықтан шыққан сволочтар» жоқшылыккэ,
қайыршылыққа (болмаса «қарапайым» ецбекке...) ушырагалы
отырған ездерінің семьялары үшін соғысқа умтылады. Ал, бул
канаушы-капиталистердің арттарынан усак буржуазияның қалың
буқарасы шубырады; усақ буржуазия солқылддқ, булталақта-
ғыш, бүгін пролетариатқа ерсе, ертеңгі күні теңксрістін қыныш
шылықтарынан қорқып, жумысшылардың алгашқы жеійлгенінен
немесе жартылай жеқілгенікен зәресі ушады, күйгелектенсді, ала-
сурады, кынжылады. бір лагерьден екінші лагерьге қашып шы-
ғады; буғал барлык елдердің он жылд иан тарихи тәжрибелері ай-
ғақ» (қараңыз: XXIII том, 355-бет).
Буржуазияның ескілікті кайтадан орнатам доп тал-
пынуының реті бар, өйтісснг ол, -кулатыжаннан кейіи
де кәпке дейін, оны қулаткан прюлстариаттан күшті-
рек болып қала турады.
«Егер канаушылар тек бір елде ғана қыйратылган болса —•
эл бул, әрине, жиі ушырасатыи окыйга, өйткені бірнеше елдер-
де революцияның бір мезгілде болуы сирек кездесетін оқыйга —
сонда да олар қаналушыларга қарагаида күштірек болып кзла-
ды» дейді Ленин (қараңыз: бул да сонда, 354-бет).
Кулатылға-ң буржуазияныц күші неде?
Віріншіден, «халықаралық кзпиталдың кушінде, буржуззия-
ның халыкаралық байланыстарының күші мен беріктілігіндс*
(караңыз: XXV том, 173-бет).
Екіншідсн, мынада: «қаиаушылар факт жүзіндегі бірталай
зор аргықшылыктарын төңксрістен кейін де көп уақытқа дейін
сөзсіз сақтайды: олардың қолында акша қалады (ақшаны бір-
Ден жоюға бол.майды), азды-кәпті, кейде едэуір козғалмалы
мүлкі қалады, байланысы, уйымдастыру, басқару тәжрибелері,
Лснинизм негіздері туралы
125
баскарудың барлык «жасырын сырын* (салтын, амалын, әді-
сін, мүмкіндігін) білетіндігі калады, едәуір жоғары дәрежелі
білімі, техника жөнінен жоғары дәрежедегі (буржуалзрша г?-
ратып және ойлайтын) кызметкерлергс жакындығы қалады, со-
ғыс ісіндегі өлшеусіз зор тәжрнбесі (бул өте макызды), тағы-
сын-тағы сондайлары калады» (караңыз: XXIII том, 354-бет).
Үшіншіден, «дағдының кушінде, усақ ендірістің күшінде.
Өйткені дүние жүзінде усақ өндіріс әлі калыл отыр, амал не,
тіпті өтс көп калып отыр, ал усақ өндіріс капитализм мен бур-
жуазияны үнемі, күн сайын, сағат сайын, өздігінен жанс жап-
пай тугызып отырады»... өйткені «таптарды жою помещиктер
меи капиталистерді тек куып жібсру гана емес, — муны бізбір-
шама онай істедік, — таптарды жою — усақ тогар өндірушілср-
ді дс қурту деген сөз, ал буларды куып жіберуге болмайды,
буларды жаныштауға болмайды, олармен сыйысуымыз ксрек,
оларды тек өтс узакка созылатын, акырын, сактықпен жүргізі-
лстін уйымдастыру жумысы аркылы кайта тәрбиелеуге, кайта
жасауға болады (және солай етілугс тиіс)» (караңыз: XXV том,
173 және 189-бсттер).
Сондықтан да Ленин былай дейді:
«Пролетариат диктатурасы — күші анағурлым артық жауға
Карсы, кулатылуы себспті қарсыласуы он есе арткан буржуа-
зияға қарсы жаңа таптың нағыэ жанкыярлык, нағыз мейрімсіз
согысы»,
«лролетариат диктатурасы — ескі коғамның күштсрі мен
дастүрлеріне қарсы жүргізілстін кажырлы күрес, канды және
қансыз күрес, эорлыкты және бейбіт күрес, шаруашылық май-
данындағы және соғыс майданындағы күрес, педагогикалық жә-
не зкімшілік күрес» (қараңыз: бул да сонда, 173 және 190-бег-
тср).
Мундаіі міндеттерді аз уақыттың іш’нде орындай
кою, оның бәрін бірнсше жылдың ішінде жүзеге асы-
ра кою еш мүмкін омес екенін дәліелдеудің қажегі
бола қояр ма екен. Сондықтан пролстариат диктагу-
расын, (Капитализімнен коммунизмге кошуді біркатар
«өте революцияшыл» а-ктылар мен д-окреттер шығару
І2П	И. В. Сталая
аркылы лездс өте шығатын кеже дәуір деп танымай,
ачамэт соғыстары мен сырткы шекхулер көп бола-
'шн, кажымай жггрг^'лггін ^йымдгстыру жумыстары
меи шаруэшььтық курлысы, шабуылдар мен шегіну-
лср, жеихтер мен жендлэтер лөл болатын тутас бір
тарихи замаи дея тану керех|/Ьул тарихи за-ман со-
пиалигглнІн толық женіп шығуына шаруашылык, ма*
дсяиеттік жағдайлар туғызу үшін ғана кажег емес,
оның үстіне пролетариаттын, біріншіден, өзін елді бас-
кара алатын хүш еггіп тәрбиелеуіне, шынығуына.екін-
шіден, усжбуржуазиялык топтарды социалистік өн-
дірісті уйымдастыруды қамтамасыз етегін бағытта
кайта тәрбиелея, кайта жасауыаа мумкіидік беру үшін
кажет.
Жуыысшыларға Маркс былай деген:
«Сіздср. осы күнгі карыу-катнасты өзгерту үшіи ғана емес,
вздерініз де взгеріп, саясн үстемдік жүрғізе алатын болулары-
ныз үшін, 15, 20, 50 жыл азамат соғысы мен халыкаралык
урыстарды бастэрыныздан кешіруге тиіссіздер» (караңыэ:
К. Ліаркс пен Ф. Энгельс шығарма.тары, VIII том, 506-бст).
Маркстің бул пікірін әрі карай өрлетіп, кецейтіп,
Ления былай деп жазады:
«Пролетарнат дпктатурасы тусында мнллнондаған шаруа-
ларды және усак кожайынсымзктарды, жүз мындағзн қызмет-
шілерді, чиновниктерді, буржуазнялык интеллигенттерді кайта
тәрлнелеуге, олардык бәрін пролетаризт мемлекетіне, пролета-
риат басшылығына бағындыруға. олардын бойына сіңген бур-
жуазпялық здеттер мен дәстүрлерді жеңіп отыруға тура келе-
ді»; сол сыякты, «...узақ күресте. пролетариат диктатур-сы
арпасында пролетарлардыя ездерін де кайта тәрбиелеу керек
б«Һ..і;ш; олар елкрінія усакбіржуазиялық сокыр сеніміненбір-
дон, корс.метпсн, қудайдың буйрығымен. ураннын, қарардыд
дскрстгің әмірімон арылмайды, усакбуржуазиялык жаппаіі ык
127
Ленинизм негіздсрі туралы
'**^**"™*******'*'“**Р|'"**Р|'"*****"*****М*     ...... ...... .»....-. А..., ... . . р „хЛАб^ ь □ .
палға қарсы узақ және қыйын жаппай күресте ғана арылады»
(қараңыз: XXV толт. 218 жәно 247-бепср).
2) Пролетариат диктатурасы—пролетариаттың бур-
жуазияға үстемдігі. Пролгтариат диктатурасы — эко-
номикалық, саяси тәртлітерді кол тигізбестен ескі
күйінде калдырып, укімег ба-сындағы адамдарды ауыс-
тыра салу, н>е «кабіг.нетт'і» езгерту, тағы сондайларға-
на емес скеядігі жоғарты айгылғандардыд өзінен-ақ
көрінлі тур. Диктатурадан өрттей жаман қоркатын, ко-
рыккандьііқтан диктатура уғымы орнына «өкіметті
(колға алу» уғымын ала коятын барлык елдердін м<«ь-
шсвикгері мен оппоргунистері әдстте «екімгтті қолға
алуды» «кабинеттіц» ауысуына, Шейдеман мен Нос-
ке, Макдональд пен Гендсрсон сыяқты адамдардан
куралган жаңа министрліктіц өкімет басыда қойы-
луына айналдырады. Мундай жән-е бул сыякты ка-
бинсттсрдіц ауысуыныц пролетариат диктатурасына,
нағыз пролегариаттың нагыз өкіметті жсңіспен қолга
алуына ешбір катысы жск скснін түсіндіріп жатудыц
кажеті бола кояр ма екен. Өкімет басына келген
Шейдемандар мен Макдональдар, олардың укіметсы-
•мактары, буржуазиялык ескі тәртіппер сол күйінде
(калып отырғанда, бур-жуазияның қызметші аппараты
болудан басқа, империализмніц шірі<к мерездерін бүр-
кейтін шымылдығы болудан басіқа, канадған жәнз
сзілген букараның рев-олюциялыіқ козғалысына кар-
ісы жумсайтын буржуазияның қуралы болудан баска
сшнәрсе бола алмайды. Булар, бул үкімегтер — ка-
оіиталға шымылдык, рстінде керек; бетіне шымылдық
устамай, буқараны сзуі, қанауы ыцғайсыз, пайдасыз
және қыйын боліган ікездс, кашітал мінс осы шымыл-
дықты қура қояды. Әрине, бул сыякты үкімегтердің


***<****-*******+* *** *** *\******** *4\*л^*г^дн+чш+* * * * *	*д*+ ДФК, * *, *
*н
ФІФК4Й
Ж -С<»О
♦ ніі і *+	ІЖ^4 11	।11 +^|р*т «ЗффГ
„ *44.*44.* + 41**
екенхгініц
э капнгал-
7ҒЛ
__ _пу
У+Г1
|«гтйш .жійязді ж&ждвг	грасы жер мен
^жзжтлшш!ірЕлетпд ауысуы
оужшжж жаве и;еэ~жеэд? жана екімет
-*э> жвся ^і»?шеаж,«м^еғаз ескі мемле-
«еп*к, £^раоезвя г.швг:ж оргдаз қурылған
^8ЧВ?ЧМ*ЧЬ	шммы № м таҢ*' »им >
£ « >ОЖ & ЯКЭЬЖ? Ж?ТІ4.т
В1.-В яеіз^ шв^ащ =:^а тәртіптфя ші^гту үсг.нде,
реВОЛК>іП1ЯЛЬПҚ :«К2МеТ.
МеЫяЖжет — уст<*м тжпъщ к@лйо.^'Ы. өзінін, тап-
тыіқ жі¥Ляиы®ьін кдзсылығын 5ао?з жолдаяатын ма-
+Н-	*	*
шжасы Бул жағыная алғанда, пролетариат диктату-
рас-ыяық, баска кай тзйтыд диктатурасынан болса да,
асылыяда ошбір айьгр-маапылығы ж<ж* өйткені прэлс-
тартгат мемжкеті — буржуазиянын карсылығыв баса-
тыя мяшина. Бф»ак мунда бір елеулі айырма бар. Бул
яйьфма 'Мьжау: бу*ғая дейж бплда ікелген талтық
ж^.пч^кеттсрлін бәрі де қаяауипы азшылыктык кана-
луіпы калтшіМккс рстомшік жургізетйі диктатурасы еДІ,
ал прожпариат диктатурасы —іқаналупш кэпшіліктіқ
129
Лепинизм негіздері туралы
... «***>— ..............................--.
канаушы аэшылыіққа үстомдж жүргіэетін диктату-
расы.
Қысқасы: пролетариат диктатурасы — пролетариат-
тың заңмен тежелмеген және зорлыққа сүйене оты-
рып буржуазияға жүргізетін үстемдігі, еңбекшілер ме»
қаналушылар буқарасы жақтайты», колдайтын үс-
темдік (Лснин. «Мемлекег жән*е революция»).
Будан негізгі екі қортынды шығады.
Бірінші қортынды. Пролетариат диктатурасы
журттың бэрінс, байларға да, кедейліерге де бірдей,
«толық» д-емократия бола алмайды;—-прожтариат
диктатурасы «жанаша демократиялық (лролетарлар
мен жалпы мулжсіздер үшін*) және жаңаша дикта-
туралық (буржуазияга қарсы*) мемлекет болуға тиіс»
(караныз: XXI том, 393-бет). Каутский мен оның се-
ржтерінін жалпыға бірдей тендік туралы, «таза» де-
мократия, «мінсіз» демократия, т. т. туралы әңгіме-
лері — каналушылар мен канаушылардың тсн, бэлуы-
ның мүмкін еместігінің күмәнсіз фактысын бүркейтін
буржуазиялық шымылдык. «Таза» демократия тео-
риясы — иімп-ериалистік талаушылар қолға үйретіп,
асырап отырған, жумысшы табынан шыккан пысық-
шалардыц теориясы. Бул теория — калитализмніи ші-
рі«к мерсздерін бүркеу үшін, империализмді ажарлап
бояу уш:н, қаналушы буқарамсін күрескенде имтсзриа-
лиз-мге моральдық күш беру үшін жарыкка шығарыл-
ған теория. Капиталиэм тусында каналушыларға шын
«бостандык» болмайды және болуы мүмкін де смес;
муның бір себебі — «бостандыкіпон» пайдаліану үшіи
керекті үй-журт, басіпахана, кағаз складтары, т. т.—
канаушылардың ереюше артықшылығы. Капитализм
♦ Қурсии менікі. И. Ст.
130	И. В. Сталин
тусында қаналушы буқара ел билюу жумысына Шын
мәнінде қагнаса алмайды және қатнаса алуы мүмкіи
де емес; муның б!р себабі •— капитализм жағдайла-
рында ец демократиялық тәртптер тусында да, үкЬ
меттсрді халық сайлдц қоймайды, Ротшильдтер мен
Стиннестер, Роісфеллср мен Моргандар қояды. Капи-
тализм тусыкдағы демократиякалиталистік дсмок-
ратия, қаналушы көпшіліктің правосын тежеуге сүйзн-
ген, сол копшілікке қарсы жумсалатын қанаушы аз-
шылыктың демократиясы. Каналушылардың шын
«бостандығы», пролетарлар мсн шаруалардыц ел би-
леу жумысына шыи мәнінде қатнасуы төк пролета-
риат диктатур-асы тусында ғана болады. Пролетариат
диктатурасы гусындағы демократия — пролетар.іық
демократия, канаушы аэшылықтыц правосын тсжеуге
сүйенген, сол азшылыіқка карсы жумсалатын қаналу-
шы көпіікліктщ демократиясы.
Екінші қортынды. Пролетариат диктатурасы бур-
жуазиялық коғам мен буржуазиялык демократмяныц
бейбіт дамуының нәтижесі регінде тумайды, - ол бур-
жуазмялык мемлекет машинасын қыйрату, буржуа-
зиялық армияиы, буржуазияныц чиновниктж аппара-
тын, буржуазиялык полицияны қыйрату нәтижесшде
гана туа алады.
«Коммунистік партияныц манифесінс» жазған алғысөзінм
Маркс псн Энгельс: «Жумысшы табы дайын турған мемлексттік
машннаны жәй мецгеріп ала салып, мақсаггары үшін жүргізіо
жібсре алмайды» дсйдһ — Пролетарлық революцвя <...б:орох-
раттық-соғыстық машинаны, бугап дейінгідсй, бір қолдаи екін-
ші қолга эперуге тиіс емес, оны қыйратуға ткіс... — конгизеіи*
тегі арбір, шын мәнінде халықтық революцияға алдын элз
койылатын шарт міне осы» —-дсйді Маркс 1871 жылы Кугель»
манға жазған хатында29.
Ленинмзм негіздері туралы	131
Маркстін континонт дсп шек койгандығы барлык,
елдсрдіи оптюіртунистері мен меньшевиктерінің— бу-
лай болған соң Маркс, ең болмағаида, Европа кон-
тинентіне жатпайтын кейбір слдерде (Англия, Амери-
ка) буржуазиялык д-емократия тьгныштықпен лроле-
тарлық демократияға айналып, өркендей алады деген
екся деп, айкайлауьпна сылтау болды. Маркстіц —
булай болуы мүмюн д-егені шынында да рас; өткоя
гасырдың 70-жылдарындағы Англия мен Америка ту-
ралы иуны айтуға Маркстің дәлюлі де бар еді; ол
кезде монополиалы капиталиэм жоқ сді, импориализм
жоқ еді жәяе, бул елдердің дамуындағы өзгеше жағ-
дайлар себепті, ол кезде бул елдерде есіп-өркендсген
соғыскумарлыіқ псн бюрократизм жоқ еді. Есейгон им-
периализм жарықка шыққанға дейін осылай болды.
Ал, содан 30 — 40 жыл өткеннен кейін, бул елдерде
істің жайы түбірінен өзпергсн кезде, империализм да-
мып, ка-питалистік елдердіц бәрін тегіс кушағына ал-,
ған «езде, соғысқумарлық пон бюрократизм Англия
мен Америкада да пайда болған кезде, Англия мен
Амюриканың бейбіт дамуының ерскш-е жағдайлары
жоғалған кезде, — бул слдер жөнінде қойылған шек
езінен-өзі былай қалуға тиіс болды.
«Енді, 1917 жылы, ямперяалистік біршші улы соғыс зама-
ньшда, — дейді Ленин, — Маркстің ол шек қоюы былай қалады.
Согыеқумарлыгы меп бюрократизмі жоқтығы жапынан англо-
саксон «бостандыгыныц» бүкіл дүние жүзіндегі ец ірі және соңгы
өкілдері болып саналатын Лнглия да, Америка да барлыгын
өзіне бағындыратын, барлыгын өзі басып жаныштайтын бюро-
краттық-соғыстык мекемелсрдің жалпыевропалық лас. канды
батпағына толық түсіп кетті. Енді Лнглняда да, Америкада да
орбір, шын мәнісінде халықтық революцияга алдын ала қойыла-
тып шарт — «дайын турған» (оларда 1914—1917 жылдары «ев-
9*
132	И. В. Сталин
ропалык», жалпыимпериалистік дәрежеге жеткізіліп әзірленгеи)
«мемлекеттік машинаны» сындыру, қыйрату (караңыз
XXI том, 395-бет).
Баскаша айткаяда, пролетариатгың күшпен жй*
сайтын революциясы туралы зак, бул сыякты рсво-
люцияның алдын ала қойылатыін шарты есебінде.бур-
жуазиялық мемлекетгік машинаны сындыру туралы
заң — дүние жүзінІң империалистж елдеріндегі рево-
люциялық (қозғалыстың булжымас заңы болыл табы*
лады.
Әрине, күндердің күнінде, еперде капитализмнін
басты-басты елдерінде пролетариат жеңсе, егерде осы
күнгі капиталистік коршаудың орнына социалистік
қоршау орнаса, кейбір капиталистік елдердіи «бейбіт»
жолмсн дамуы толык ыктимал; ол елдердің капита-
листері халықаралық жағдайдың «қолайсыздығын»
ескеріп, «өз еріктерімен» пролетариаттың зор талап-
тарын орындауды тиімді деп тануы ықтимал. Бірак
бул болжау күндердің күнінде болатын және мүмкін-
дігі бар келешек жөнінде ғана айтылып отыр. Ал
жуықтағы келешеік үшін мундай болжау жасауға еш*
бір, мүлдем дәлел жоқ.	;
Сондықтан Лонии былай дел дурыс айгқан;
«Буржуазияның. мемлекеттік машннясын күшпен кыйратип,
оның орнына жаңа мемлекеттік машина қурмайынша пролетар*
лык революция жасау мүмкін емес» (қараңыз: ХХІП том, 342>
бет).
3) Совет өкіметі — пролетариат диктатурасыныя
мемлекеттік формасы. Пролетариат диктатурасынык
жецуі —буржуазияны жаныштау, буржуазияның мем-
лекеттік машинасын кыйрату, буржуазиялық демок*
ратия орнына пролетарлыіК домократия орнату болып
Лениііизм негіздері туралы
133
табылады. Бул айкын. Бірак бул сыякты орасан зор
жумысты істеуге көмсктесегін уйымдар кандай болу
керек? Пролетариат уйымыныц буржуазиялык. парлз-
ментаризм негізінде туып өсксн ескі формалары бул
жумыс үшін жеткіліксіз,—буған шубә болар ма екен.
Ал, буржуазияныц мемлекеттік машинасынын керін
казушы бола алатын, осы машпнаны сындырып, бур-
жуазиялық демократия орнына пролетарлык демокра-
тия орнатып кана коймай, оньщ үстіне пролетариаг-
тыц мсмлекеттік өкіметіне негіз бола алатын проле-
тариат уйымььныц жаңа формалары кандай болмак-
шы?
Пролетариат уйымының бул жаца формасы — Со-
всттер.
Уйымның ескі формаларымен салыстырғанда, Со-
веттердін күші неде?
Советтер пролетариаттыц неғурлым түгел қамтый-
тын буқаралық уйымдары болььп табылады, өйткені
Советтср, тек Советтср ғана жумысшылардыц бәрін
тугсл камтый алады, — Советтсрдіц күші міне осында.
Совсттср барлық езілтендер мен каналғандарды,
жумысшылар мен шаруаларды, солдаттар мен мат-
ростарды түгел камтыйтын бірден-бір букаралык
уйымдар болып табылады, сондықтан да, буқаранын
авангарды — пролстариат букараның күресіне жецілЬ
рск және толығырак саяси басшылық ете алады, —
Совсгтсрдіц күші міне осында.
Советтср букараньщ рсволюциялық күросініц, бу-
караныц саяси аттаныстарыныц, буқараныц көтерілі-
сініц неғурлым қуатты органдары, финансы капита-
лының жойқын күшін, оның саяси шылауларын қый-
134	И. В. Ст а л и н
рата алатын органдар болып табылады, — Совеггер»
дің күші міне осында.
Совегтер букараның тікелей өз уйымдары, яғии
неғурлым демократиялық уйьгмдары, демек, букара-
ның ең беделді уйымдары больш габылады; бул
уйымдар букараның жаңа мемлюкет куру жуімысына,
бул мемлекетті баскару жумысына катысуын бзрын*
ша жеңілдетеді және ескі укладты бузу күресжде,
жана, пролетарлыіқ укладты орнату күресінде бука-
раның революцияльгқ жі-герін, иниңиативасын, твор-
честволык кабілетін барынша өршітеді,— Советтердің
күші міне осында.
Совет өкіметі дегенсміз — жергіліікті Совегтердің
жажіы бір мемлекеттж уйым болып, езілген, қаналғаи
букараның авангарды және үстем тап ретікдегі про-
летариаттың мемлзкегтіік уйымы болып бірігуі және
қалыптануы, — Советтер Роспубликасы болып бірігуі.
Совет өкІметжІң мәні мььнада: капиталистер мея
помеіциктердің табанында езілпен тагттардың ен бү-
каралык, ең революцияішыл уйымдары енді «бүкіл
мемлекеттік өікіметтің, бүкіи мемлекеттік аіппарагтың
түпкілікті және бірден-бір негізі» болады, «нағыз д*
мократиялык деген буржуазиялық республикалардың
өзінде де», заң бойынша тең праволы бола турса да,
«іс жүзмгде мың түрлі кулык, әдіс-айлалар аркылы
саяси турмысқа қатысудан және демократиялык пра-
волар мсн бостандықтарды пайдаланудан шетгетіліп
келіген буқара енді мемлекетті демократиялық жолмен
баскаруға үнемі, сөзсіз, оныц үсті<не шешуші түрде
қатыстырыльш отырады»* (қараңыз: Ленин, XXIV
том, ІЗ-бет).
• Курсив барлык жерде де меиікі. И. Ст,
Ленипизм негіздері туралы	135
Міне сондыктан да, Совет өкіметі мемлекеттік
уйымныц жаңа формасы, есікіі буржуазиялық-демок-
ратиялык және парламснттік формадан принцип жу-
зінде баскаіпа формасы болып табылады, еңбэкші
букараны канау, езу міндеттеріне емес, кайта олар-
ды езудің, қанаудыц қандайынан болса да толық
азат ету міндеттеріінс, пролетариат диктатурасыпыц
міндегтеріне бейімделген мемлжеттіц жаңа түрі бо-
льш табылады,
Лениннің— Совст өкіімсті жарьгққа шығысымен
«буржуазияльгқ-демократиялық парламентариэм за-
маны бітті, букіл дүние жүзі тарихының жана эаманы:
пролетариат диіктатурасының заманы басталды» де-
пені дуп-дурыс.
Совет өкііметгнщ айрықша сыйлаттары неде?
Совет өкіметі — таптар бар жағдайда болуы мүм-
кія барлык мемлөкеттік уйымдар ішіндегі ең букара-
лық және ең демократиялық мемлекеттік уйым, өйт-
кені жумысшылар мен қаналған шаруалардыц қанау-
шыларға қарсы күресте бірлесіп, ынтымақпен іс іс-
тсйтін орны болгандыктан және взінің жуімысында
солардыц бірлесіп, ынтымакпен іс істеуіне сүйенетін
болғандықтаін, Совет өкіметі, халық көлшілігінің аз-
шылыкка үстемдік жүргізетін өікіметі, сол көпииІліктің
мемлекеті және оның диктатурасының бейнесі болып
табылады, — Совет екіметінің айрықша сыйпаты міне
осында.
Совет өікііметі — таптық қоғамның барлық мемле-
кеттік уйымдары ішіндегі ең интфнационалшыл өкі-
мет, өйткеіні ол, улттық езгінің қандайын болса да
талкандал, түрлі улттардың ецбсікші букарасыныц бі-
рігіп іс Ісгеуіне с.үйсніп, муның арқасында сол буқа-
136 _ 21' й' Сталин____________________________•
раның тутас бір мемлекеттік одак болып бірігуіне же-
ңілдж келтірвді, —Совет екьметінің, аирықша сыйіла-
ты міне осында.
Совет өкімегі, езінің қурылымы жағынан, Совет-
тердің неғурлым жаіқсы біірікіксн, нсғурлым саиалы
уйтқысы, езіліпен және қаіналған буқараның авангар-
ды болып отырған проліегариаттыи сол букараға бас-
шылық етуін жеңілдетеді, — Совет өкіметінің айрық-
ша сыйлаты міне осында.
«Езілген таптардың барлыіқ революцияларының
және барлық қозғалыстарының тәжрибесі, бүікіл дү-
ниежүзіліік социалистіік коэғалыстың тәжрибесі бізге
мынаны үйретеді: еңбөкші және каналушы халыіқтың
бытыранды және артта калған топтарын біріктіріп,
оларды соңынан ерту тск пролстариаттың ғана қо-
лынан келеді» дейді Ленин (қараңыз: XXIV том, 14-
бет). Ал Сов-ет өкіметінің қурылымы осы тәжрибенің
көрсетксндерін жүзеге асыруды жсңілдетеді.
Совет өкіметі, заң шығарушы жэне іс ажарушы
екімет орындарын мемлекстгж бір уйы-мға біріктірап,
жер ыңгайына қарай курылатын сайлау округтерінің
орнына өндіріс орындарын, завод, фабрикаларды
алыл, жумысшылаірды және жаліпы еңбеікшілер бука-
расын мемлекетті басқаратын аппараттармен тығыз
байлаңыстырады, оларды ел басқаруға үйретеді,—
Совет өк:мет;>нің айрықша сыйпаты мін>е осында.
Армияны буржуазиялық командаға бағынудан
кутқару, буржуазия тәртібі тусында халықты езу қу-
ралы болатын армияны бул қалыптан халықты өз слі-
нің дс, шст елдердің де буржуазиясының езуінен азат
ететін куралға айналдыру тек Совст өкіметінің ғана
Ленинизм негіздері туралы
137
қолынан кследі, — Сов-ет өтсш-етінің айрьркіша сыйпаты
міне осында.
«Ескі, яғни буржуазиялык, чиновниіктік және сот-
тық агшаратты мемлекеггтін совсттіік уйымы ғана шы-
нымен бірдсн кыйратып, мүлде талқандай алады» (ка-
рацыз: бул да сонда), — Совет өкііметінің айрьғқша
сыйпаты міне осында.
Еңбокшілер мен каналушылардың букаралык
уйымдарын мемлекетті баскару ісіне үнемі және сөз-
сіз ікатыстырып отыратын мемлекеттің советтік фор-
масы ғ-ана мемлекегтің ешуіін дайындай алады; му-
ның езі келсшіектөлі мемлекетсіз, коммунистік коғам-
ның негізгі элементтерінің бірі болып табылады,—
Совет өкііметінің айрыкша сыйлаты міне осында.
Сөйтіп, Советтер республикасы қашаннаін бері із-
делІніп келген, акыр аяғында табылған саяси форма
болып табылады; пролетариаттың эконо-микалык азат-
тығы, социализмінің толык жецуі осы саяси форма
шеңберінде жүзеге асырылуға тиіс.
Париж коммунасы осы форманың бастамасы бол-
ды. Ал Совет акі-мегі— оның даімығаны, аякталып
жетілгені.
Сондьііқтан да, Ленин былай дейді:
«Жумысшы, солдат және шаруа депутаттары Советтерініқ
республикасы — демократиялык мекемелердпі неғурлым жоғары
түріндегі
[ПЖ
рма ғана емес... онымен қатар социализмге
негурлым
ауыртпалыксыз өтуді камтамасыз ете алатын бірден-бір* форма>
(караңыз: XXII том, 131-бет).
Курсив менікі. И. Ст.
138
и. В. С т а л я н

V
ШАРУА МӘСЕЛЕСІ
Бул такырыптан мен төрт мәселені аламын:
а)	мәселенің қойылысы;
б)	шаруалар буржуазиялык-демократиялық рево-
люция кезінде;
в)	шаруалар прэлетарлық революция кезінде;
г)	шаруалар Совст өкіметі бекігеннсн ксйін.
і) Мәселенін қопылысы. Кейбіреулер: ленинизм-
деті нстізгі мәссл-е — шаруа мәселссі, лениниэмкің
бастама пункті — ліаруа туралы, оның ролі, сыбаға
салм.ағы туралы мәселе дсл ойлайды. Бул тіпті дурыс
емсс. Л-енинизмдегі негіэгі мәселе, оның бастама пунк-
ті—шаруа мәсежсі смсс, пролетариат дикгатурасы
туралы, оны орнату шарттары туралы, оны лыгайту
шаргтары туралы мәселе. Шаруа мәселесі, лролета-
рдаттың екімет үшін күресіндегі оның одақтасы ту-
ралы мәселе ретінде, туынды мәселе болып табыл-ады.
БІрах, бул жағдай, пролетарлық революция ү-иіін
шаруа мәселесінің, күмән жоқ, елзулі, күрделі мацы-
зы барлығын ешгбі-р жоя алмайды. Орыс маріксисте-
р:н:н арасында шаруа мәоелюсің мықтап талдап тек-
серу б.р:нші рсволюцияның (1905 ж.) на.қ қарсаңын-
да басталғаны мәлім; ол кезде патша ©кіметін қула-
ту және пролстариат гегсмониясын жүэеге асыру мә-
селссі партияның алдына тутасынан толық койылған
еді, ал алдағы буржуазиялық революцияда пролета-
рнаттың одақтасы туралы мәселе күрделі мәселеге
айналғап еді. Пролетарлық революция кезілде Рос-
сияда шаруа мәселіесінің бурынғыдан да гөрі шуғыл
мәсслс-ге айналғаны да мәл:м; бул кезде пролетариат
диктатурасы туралы, пролетариат диктатурасын ор-
Ленинизм истіздері туралы	139
нату және баянды ету туралы мәселе алдағы проле-
тарлык рсволюнияда пролетариаттың одактастары гу-
рады мәселені тудырды. Бул түсінжті де: к:мде-кім
өкіметті алуға б-'т іқойып, соған даярланса, ол өзініц
шын одаіктастары туралы мәселеге көңіл бөлмей тура
алмайды.
Осы мағнада шаруа мәселесі пролетариаг дикта-
турасы туралы жалпы мәселенің бір бөлегі болып та-
былады жән-е, солай болғандыктан, ленинизмніц аса
курделі мәселелерінің бірі болып ссептеледІ.
II Интсрнационал партияларының шаруа мәселе-
сіне нсмкурайды карайтындығы, пемесе тіпті теріс ка-
райтындығы Батыстағы даму жағдайларының өзгеше-
лігінен ғана смес. Оның себебі ең алдымен мынау:
бул партиялар пролетариат диктатурасына сенбейді,
рөволіоциядан корқады, піролетариатгы өкіметті кол-
ға алуға бастауды ойламайды. Лл кімде-кім револю-
циядан қорқатын болса, кімде-кім пролетариатты өкі-
метті қолға алуға бастагысы келмесе, ол пролетариат-
тың революциядағы одақтасгары туралы мәселеге
көціл бөле алмайды, — олар үіиін одақтастар туралы
мәселе елең кыларлық, шуғыл мәселе смес. II Интер-
национал сабаздарының шаруа мэселесіне күле қа-
рауы оларда жаксы әдеттің, «інағыз» марксизмнің бел-
гісі деп саналады. Істіц шынына келпенде, мунда
марксизмнен түк те жоқ, өйткені пролетарлык рево-
люцияның қарсаңында шаруа мәселесі сыяқты өтема-
цызды мәселсге неміқурайды қараушылық пролета-
риат диктатурасын мойындамаудың екінші түрі болып
габылады, марксиэмге тура опасыздық егудің айкыи
бслгісі болады.
Мәселе былай қойылып отыр: шаруалардың тір-
Ц. В. Сталии
•агілік етуінің белгілі жағдайлары ссбепті, шаруалар-
дың калың букарасы арасындағы тунып жагкан рс-
волюциялык мүмкіншіліктері сарқылып біткен бе, жоқ
па, егер сарқылып біппеген болса, ол мүмкіншіліктер-
ді 'пролстарлық революция үшін пайдалануға, шаруа-
иы, оның каналушы көпшілігІн, Батыстағы буржуа-
зиялық революциялар заыанында буржуаэияныц ре-
зерві болтан және кәзіргі күндс де солай болып отыр-
ған шаруаны, буржуазияның резервінсн пролетарнат-
тың резервіне, оның одақтасына айналдыруға үміг,
негІз бар ма?
Ленинизм бул сурауға бар деп жауап береді, ягни
шаруалардың көпшілігінде революциялык кабілет бэр
жэне оны пролетарлык диктатураның мүддесіне жа-
ратып пайдалануға імүмкІндІк бар, деген матнада
жауап береді.
Лониниэмнің бул жөндегІ қортындыларын Россия-
дағы үш рсволюцияныц тарихы тутасымен дурыстап
огыр.
Осыдан келіп, шаруалардыц ецбекші букарасы-ның
кірілтарлыққа және канаушылыкка карсы күресінде,
езілуден, жокшылыктан кутылу ікүресіндс оларды кол-
даудың ксректігі туралы практикалык кортынды шы-
ғады. Әрине, бул — пролетарнат шаруа қозғалысы-
ның қандайын болса да қолдай беруге тиіс дегсн сөз
емес. Бул жерде әңп-ме, турадан-тура я болмаса жз-
намалап болса да, пролетариаттың аэаттык козғалы-
сына жеңілдік келтіретін, кайткендс де пролетарлык
рсволюцияіныц диірменінс су беретін, шаруалардың
жумысшы табының резсрвіне, одақтасына айн-алуына
көмектесепн шаруа қозғалысын жәнс күрссін қол-
дау туралы болып отыр.
Ленннизм негіздері туралы	141
__ ___- ж
2) Шаруалар буржуазиялық-дсмократиялык ре-
волюция кезінде. Бул дәуір бірінші орыс революция-
сынан (1905 ж.) екінші революцияға (1917 ж., фев-
раль) дейінгі уакытты ішіне ала қамтыйды. Бул дәуір-
дің айрыкша белгілсрі— шаруалардың либералдык
буржуазия ыкпалынан қужарылуы, шаруалардыңка-
деттерден кетуі, шаруалардың пролетариат жағына,
большевиктеір партиясы жағына бет буруы. Бул дәуір-
дің тарихы — кадеттер (либералдық буржуазия) мен
большевиктердің (пролетариаттың) шаруаға таласкан
күресінің тарихы. Бул күрестің тағдырын дума дәуірі
іпсшті, өйткені төрт думаның дәуірі шаруалар үшін
айкынсабақ болды; ал бул сабақшаруалардын кад-ет-
тср қолынан жерді де, бостандықты да ала алмайты-
нын, патшаның түгелімен пометиктер жағында екен-
Дігін, ал кадеттердің патшаны қолдайтынд-ығын, ша-
руаларға жәрдемі тиеді деп сенуғе болатын б:рден-бір
күш—қаладағы жумысшылар, пролетариат екендігін
шаруаларға айқын «керсетті. Империалистік соғыс ша-
руалардың буржуазиядан кетуін аяқтап, либералдыіқ
буржуазияны шеттетуді аяқтап, тек дума дәуірінің
сабағын растады, өйткені патша мен оның буржуа-
зиялық одактастары бейбітшілік орнатады деаі үміт
етудіц мүлде бекер екендігін, мүлде алщанушылык
екендігін соғыс жылдары айкын <к©рсетті. Дума дәуі-
рінің айкын сабақтары болмаса, пролетариат гегемо-
ниясы мүмкін болмаган болар еді.
Буржуазиялык-демократиялық рсволюцияда жу-
мысшылар мен шаруалардың одағы осылай қурылды.
Патша екіметін қулату жолындары ортақ күресте про-
летариат гегсмониясы (басшылығы), 1917. жылғы Фе-
]42	И. В. Сталин
враль революциясына жеткізген гегемоння осылай
қурылды.
Батыстағы (Англия, Франция, Германия, Австрия)
буржуазияльж революциялардың баска жолімон кет-
кені мәлім. Оларда революииядағы гегемония проле-
тариаттың колында болған жок, либералдык, буржуэ-
зиянын •қюлында болды; ггролетариат, әлсіз Сюл?ан-
дыктан, дербос саяси күш болімады және бола алімЗ"
ды, Оларда шаруалар крепостниктіік тәртіптан куты-
лу бостандығын сан жағынан аз және уйымдаспаған
пролетариаттын қолынан алған жоқ, буржуазияның
колыінан алды. Оларда шаруалар ескі тәрпптөрге қар-
сы шықканда, либералдық буржуазиямеін бірігіп кар-
сы шыкты. Оларда шаруалар буржуазиямың резерві
болды. Сондыктан оларда революция буржуазияныц
саяси салмағын орасан арттырды.
Россияда, керісінше, буржуазиялық революция
мүлде басқа нәтижелер берді. Россиядағы рсволюция
буржуазияны саяси күш есебінде күшсйткон жоқ, кай-
та иашарлатты, оның саяси рззервін көбейткен жсқ,
кайта оны негізгі резервінен, «шаруалардан айырыл-
дырды. Россиядағы буржуазиялык революция либе-
ралдык буржуазияны омсс, айналасыка сан миллион-
даған шаруаларды топтап беріп, роволюцияшыл про-
летариатты алға шығарды.
Россиядаты буржуазиялык революцияның біршама
кыска мезгілдің ішінде пролютарлык революцияға ула-
суы да, б.р жағынан, міне осыдан. Пролетариат гепе-
мониясы пролетариат диктатурасының бастамасы
және оған өту сатысы болды.
Батыстағы буржуазияльвқ рсволюциялардың тари-
хында болып көрмеген мундай ерскше қубылыстың
Денинизм негіздері туралы	НЗ
....
орыс революциясында болуьпның себебі не? Бул ерек-
шслж кайдан туды?
Муныц себебі мынау: Россиядағы буржуазиялык
революцня тап күресІнің, Батыска карағанда, ана-
ғурлым күшті дамыған жағдайында оріс алды; орыс
пролетариаты бул кезде дербес саяси күш болыіп үл-
гсрді, ал пролстариаттың революцияшылдығынаін зә-
ресі ушқан либералдык буржуазия революцияішыл-
дъгкка уіқсас беішесін гүгел жоғалтты (әсіресе 1905
жылдыц сабактарыная кейін), сөйтіп роволюцияға
карсы, жумысшылар мен шаруалаірға қарсы патша-
мен, помешиктермен одахтасты.
Орыс буржуазиялык, рсволюциясының ерекшелігін
туғызған мына жағдайларға көніл бөлу ксрек:
а)	Орыс өнеркәсібініц революция қарсанында бу-
рын болмаған дәрежеде шоғырлануы. Мәсежін, Рос-
сияда 500 ден артық жумысшылары бар кәсіпорын-
дарда барлыіқ жумысшылардың 54% жумыс істегені,
ал Солтүстік Америка сыяқты есейпен елде осындай
касіпорындарда барлыіқ жумысшылардың 33% ғана
жумыс істепені мәлІм. Болыдевиіктер партиясы сыяқ-
ты революцияшыл партия бар болып отырғанда, тек
бір ғана осы жағдайдың өзі Россиядары жумысшы
табын елдің саяси тіршілігінін. өте улы күшіне айнал-
дырғанын дәлелдеп жатудың қажеті болар ма екен.
6)	Кәсііпорындардағы қанаудың сорақы түрлері,
оның үстіне патша жендеттерінің адам төэбостсй по-
лицнялық тәртібі, —жумысшылардың әрбір елеулі
стачкасын орасан ірі саяси іске айналдырган, жумыс-
шы табын а-қыр аяғына дсйін революцияшыл күш етіп
шыныіқтырған жағдай.
в)	1905 жыліғы рсволюциядан кейіін патша өкіме*
144	И. В. Сталип  
тіне жағымілаздыкіқа және тура контррэволюцияапыл-
дыэдса айналған, орыс буржуазиясыньш саяси бзр-
пастығы; онын булай болуы орыс буржуазиясын пат-
ша екіметінің қушағына атіарып тықкан орыс проле-
тариатынын револіоцияшылдығынан ғаіна емес, соны-
мен бірге бул буржуазияның казна заказына тура
тәуелділігінен де деп түсіну керек.
г)	Деревняда ікрепостниктіік тәртіптердің. нағыз со-
раіқы, нағыз адам шыдамастыіқ қалдыкгарьіның бо-
луы, онын үстіне помещик-октемдігінің жүріл турған-
дығы, — шаруаларды револіоциянын. қушағына әкеп
кіргізпен жағдай.
д)	Бүкіл жандыты жаншып. өзінің зюрлык-зомбы-
лығымсн капиталистің және помещиктіи езгісін ас-
кындырыл жіберген патша өкіметі, — жумыошылар
мен шаруалардың күресін біріктіріп, біртутас револю-
циялык тасқынға айналідырған жағдай.
е)	Россияныц саяси трішілігііндегі осы кайшылык-
тардың бәрін гутастырып, рсволіоциялы-қ терен кри-
зиске айналдырған және революцияға орасан зор те-
пеурінді күш берген империалистіік соғыс.
Осындай жаңдайларда шаруалар кайда барар еді?
Помешикгсрдің октемдігіне карсы, патшаның зорлық-
зомбылығына карсы, шаруашіылығьин -күйэелгкен кыр-
ғын соғыска карсы шаруалар кімнсн көмек іздей алар
еді? Либералдық буржуазиядан ба? Бірак, ол жау,—
муны барлық терт думаіның көп жылдық узақ тәж-
рибесі көрсетті. Эсерлерден бе? Эсерлср, әринс, ка-
деітерден «жаксырак», олардың программасы да «үй-
леседі», шаруалыіқ программа десе де болғандай; бі-
рақ, олар гек шаруаларға ғана сүйенуді ойлап отыр-
гаңда, душпаннын. ең алдымен күш алатын жері —
Ленинизм негіздері туралы	кэ
қалада эсерлер әлсіз болып отырғанда, ол эсерлер не
бере алады? Деревняда болсьин, қалада болсын, еш-
нәрседсн тайынбайтын, патша мен помещиікке карсы
күресте батыл алдыңғы катарға шығатын, шаруага
кіріптарлыктан, жерсіздіктөн, езушілжтен, соғыстан
қугылып шығуға жә-рдем ететін жана күш қайда?
Россияда, тегі, оадай күш болып па еді? Я, болды.
Бул күш— 1905 жылы-ак әзінің күшін, акы.рына де-
йін күресе алатындығын, өзінің батылдығын, өзініц
революцияшылдығын .керсеткен орыс тиролетариаты.
Қалай болғанда да онан баска мундай күш бол-
мады және оны басіқа еіпіжерден алуға да болмай-
тын еді.
Міне сондықган шаруалар кадеттердеін 'кеткп, эсер-
лерпе келіп, мунымен қатар, схрыс пролетариаты сы-
якты, революцияіньщ қажырлы көсеміініц басшылығы-
на бағыну керск дегон кортындыға келді.
Орыстыц буржуазиялық револіоциясының ерекше-
лігін тудырған жцйғдайлар осындай.
3) Шаруалар пролетарлық революция кезінде. Бул
дәуір Фсвраль революциясынан (1917 ж.) Октябрь ре-
волюциясына (1917 ж.) дейінгі уакытты қамтыйды.
Бул дәуір оніша узаіқ емес, небары сегіз-ак ай, — бі-
рақ, букараға саяси білім, революциялык тәрбие бе-
ру жағынан карағанда, бул сегіз айды жайшылықта-
ғы конституциялык. дамудың он жылдарымен батыл
қатар қоюға болады, өйткені бул айлар революцияның
сегіз айы болды. Бул дәуірдің айрыіқша сыйпаты —
шаруалардың бурынғысынан да революцияшылдануы,
шаруалардың эсерлерден күдер үзуі, шаруалардың
эсерлсрден кетуі, елімізді бейбітшілікке жеткізе ала-
тын, акыр аяғына дейін бірден-бір революцияшыл күш
Ю и. Р. С т а л и н, 6-тсм
146	И. В. Сталии ________________
,)И'"	'
балып табылатьш пролетариаттың айналасьгна тура
топталуға шаруалаірдың жаңадан бет буруы. 5ул дә-
уірдің тарихы-.эсерлер (усаікбуржуазиялык, демокра-
тия) мен болітгевнктсрдіц (іпролстарлық демократия)
шаруаларға, шаруалардың қөпшілігін мецперіп ал^ға
таласқан күресінің тарихы. Бул күрестің тағдырын
коалиция дәуірі, керенскийішілдік дәуірі, эсерлер меи
меньшевиктердіи помещик жерлерін конфиекациялау-
дан бас тартуы, эсерлер мен менышевиктердіц сотыс-
ты соза беру үшін күроскендігі, майдандағы июнь ша-
буылы, солдаттар ушіің өлім жазасынын, қодцанылуы,
Корниловтың көтсрілісі шешті.
Епер бурын, өткең дәуірде, роволюцияның негізгі
мәселесі патшаны жэне помещиктер өкіметін қулату
болса, — онді, феараль революциясынан кейінгі дәуір*
де, латшаіның қарасы батқан, бірак ушы-к.ыйыры жоқ
сюзылған соғыс елдің шаруашылығының тыйтығына
жетіті, -шаруаларды әбден жутатқан кезде, революция-
ның нсгізгі мәсслесі соғысты жою^болды. Салмактың
дені таза Ішкі мәселелсрден негіэгі мәселеге — соғыс
туралы мәселеге айқын ауды. «Согысты бітіру», «со-
ғыстан қутылып шығу», — шаршап қажыған елдің, еи
алдымен шаруалардың, жалпы ураны осы болды.
Бірақ соғыстан қутылып шығу үшін Уақыиша үкІ-
метті қулату керек болды, буржуазияның өкіметін ку-
лату керок бодцы, эсерлер мен менышевиктсрдің өкі-
метін кулату керек болды, өйткені соғысты «жеңіп
шыққанға» дейін созып отырған солар, тск солар ға-
на болщы. Практика жүзінде соғыстан шығудың бүр-
жуазияны қулату арқылы шығудан басқа жолы’ бол-
м ады9
Муның езі жаңа революция, пролетарлыіқ рево-
Ленинизм негіздері туралы  |ЯГ
__ЛИШЙ—1и*••»1	  цпм
И«  -***** ' ’ п-
люция еді, өйткені бул революция жзңа, пролетарлық
екіметті, Советтер өкіметін куру үшін, өкімет басына
революцияшыл лролетариат партиясын, болыпевиктер
партиясьпн, демократиялыіқ бітім жолында империа-
листік соғысқа карсы роволюциялық -күрсс жүргізет.н
партияны кою үшін, империалистІік буржуазияныц еіі
соңғы, еи солаікай фракциясын, эсерлер мен мсньше-
виктер партиясын өкімет басынан қулатты. Шаруа-
лардын көпшілігі жумысшылардың бітім үшін, Совег*
тер екіметі үшін жүргізген күресін қолдады.
Шаруалар үшін будан баска жол жоқ еді. Будан
басқа жолдың болуы мүмкін де емес еді.
СөйтІп, керенскийшілдік дәуірі шаруалардыц ец-
бсікші букарасы үшін орасан зор нақтылы сабак бол-
ды, өйткені бул дәуір, эссрлер мен меньшевиктердің
екіметі тусында елдің соғыстан қутылып шыға ал-
майтынын, шаруалардың жсрді де, ерікті де көре ал-
майтынын, меныпевиктер мен эссрлердіц кадеттердеи
айырмасы тәттІ тілдері мен өтірік уәделеріндс ғана
екендігін, іс жүзіне келгенде булардың да баяғы им-
периалистік, кадеттік саясатты жүргізетінін, слді жол-
ға сала алатын бірден-бір екімет Советтср окімсті
ғана бола алатыіндығы<н айқын керсетті. Соғыстың
онан әрі созыла беруі бул сабақтың тек дурыстығын
растай берді, рсволюцияны қызуландыра берді, мил-
лиондаған шаруалар мсн солдаттар буқарасын про-
летарлық революция айналысына тура топталу жо-
лына айдап әкелді. Эссрлер ме<н меньшевиіктсрдің
шсттетілгені булжымас факт болды. Қоалиция дәуі-
рінің айқын сабақтары болмаса, лролетариат дикта-
турасы мүмкін болмаған болар сді.
Буржуазияліық рэволюцияныц пролстарлық рово-
10*
148	И. В. Сталнн
—	'*. . чи
•Ю».
люцияға уласу процесін жеіилдеткен жағдайлар осъпг-
Дай.
Пролетариат диктатурасы Р<ксияда осылай қ?-
рылды.
4} Шаруалар Совет өкіметі ііығайғаннан кейін*
Епер бурын, революцияныц бірінші дәуіріаде, әңг:ме,
көбінесе, патша екімсгін кулату туралы болса, ал
одан соң, фсвраль революциясынан ксйін мәселе, ец
адцымен, буржуазияны кулату аркылы империалистік
соғыстан шығу туралы болса,-енді ааамат соғысын
жойғаннан соң және Совет екіімегі бекігеннеін кейін,
шаруашылық қурылыстыц мәселелері алдыңғы қа-
тарға қойылды. Национализацияланған индустрияны
күшейту және дамыту; ол үшін, мсмлекет тәртіптеп
отыратын сауда аркылы, индустрияны шаруа шаруа-
шылығымен байланыстыру; азық-түлж салғырты ор-
нына азық-түлік салытын шығару, сөйтлі, соңынан
азық-түлік салығының мөлшерін бірте-бірте азайта
келіп, индустрия заттарын шаруа шаруашылығының
өнііміне айырбас жасайтын ету; сауданы жанданды-
ру, миллиондаған шаруаларды кооперацияға тартьш,
коолерацияны дамыту, — социалистік экономиканың
негіэія салу жолындагы шаруашылық қуірылыстың
кезекті міндеттерін Лонин мінс осылай суреттсді.
Россия сыяқты шаруалы елде бул: міндетгі орын-
дауға күш жетпей калуы мүмкін, дессдІ. Қейбір са-
рыуайымшылдар тіпті: бул қыйсыны жоқ қыял, орын-
далмайтын міндет, өйтконі шаруаның аты шаруа ғой,
ол усақ өндірушілерден қуралады, сондықтан оны со-
циалистік өндірістің негізън қалау үшін пайдалану
мүмкін емсс, дейді.
Б.рақ сарыуайымшылдар қателсссді, ейткені олар
Ленинизм негіздері туралы
149
бул жонде шеиіуші мацызы бар кейбір жағдайларды
ссепке алмай отыр. Бул жағдайлардын басты-басты-
ларын карап өтейік.
Бірілшіден. Совст Одағының шаруаларын Батыс-
тың шаруаларымен шатастыруға болмайды. Үш рево-
люцияныц мекгебінен өткен, пролетариагпен бірге,
пролетариаттың басгауымен патшаға және буржуа-
зиялык өкімегке карсы күрсокон, жер мен бейбігші-
лікті пролетарлық рсволюциянын. колынан алған, сон-
дықтан пролетариатгың рсзсрві болған шаруалардын,
— буржуазиялық революция кезінде либсралдық бур-
жуазняның басшылығына еріп күрссіп, жерді осы бур-
жуазиянын, қолынан алған, сондықтан, буржуазияныи
резерві болған шаруалардан айырмасы болмауға мүм-
кін емес. Пролстариатпен скі арадағы саяси достық-
ты, саяси ынгымақты бағалап әдеттенген және осы
достық, осы ынтымақ арқасында бостандык алған
совет шаруалары лролетариагпан экономика женінде
ыптымақтасып іс істеу үшін ерокше колайлы серік
болмай қала алмайтындығын дәлелдеп жатудың ке-
регі болар ма еікен.
Энгельс: «Социалистіік партияның саяси окімегті
қолға алуы таяу уакыттагы Іске айналды», «оны қол-
ға алу үшін, партия әуелі қаладан деревняға баруға
тиіс, дсревняда күішті болуға тиіс» дегсн (Энгельстің
«Шаруа мәселесі» дсген кігапшасын қараңыз, 1922
жылғы басылуы10). Ол муны етксн ғасырдың 90-жыл-
дарында, батыстың шаруаларыя сске алып отырып
жазған. Үш роволюция бойына бул женде ораеан көп
жумыс ісгегсн орыс коммунистеріінін кәзірдіц өзінде
дерсвняда, батыстағы жолдастарымыздың тусіне до
к.рмсген ықпалға ие болып, өздеріне мықты тірек жа-
150	И, В. Сталви
.Л..ЛАЛ XX V ** V
сағянын дәлелдеяі жатудың керсг! болар ма екөн?
Россиянын жумысшы табы мен шэруаларынын ара-
сында экономикалық ынтымакты жолға коюға бул
жағдай өте-мөте женіддж туғызбай калмайтынын бе-
кер деуге бола ма?
Сарыуайымшылдар усақ шаруаларды социалистік
курылыспен сыйыспайтын күш деп каксауда. Бірақ,
Батыстың, усақ шаруалары туралы Энгельс не айтты
ексн, соиы тындап көріндер:
<Біз ^сак шаруаны батыл жактаймыэ; онын тәуір тіршілік
ете алуы үшін, сгерде езі бел байласа, оның серіктікке кешуін
жеңілдсту үшін, біз оған мүмкіндігі болған кемектің бәрін
кәрсстеміз; ал сгер, ол әзірше буған бсл байлай алмаса, біз
оган өзінің ултарактай жерінде отырып бул туралы әбден ой-
лаяуына мүмкін болғанынша кеп уакыт беруге тырысамыз. Біз-
дің булай іетейтініміз— өз алдына жумыс істейтін усак іпаруа-
нші біздің жағымызға көшуі мүмкін деп санағандыңтан ғана
емес, сонымен бірге, булай істеу тікелей партиялың мүдде бол-
ғандықтан. Пролетарлар дәрежесіне түсуге жібермей, сол ша-
руа күйіиде өз жағымызға аударып алған шаруалардың саны
негурлым кеп болса, коғам согурлым тсз жәнс женіл қайта
курылмақ. Қапиталистік өндірістің барлык жерде шегіне жет-
вркендеп. еи соңғы усақ қолөнерші мен ен сонғы усак
шаруа Ірі капиталистік өндірістің қурбаны болғанға шейін мун-
д.ій кайта курылыс жасамай күтіп отыру бізге пайдасыз болар
сді. Бул жөнде шаруалардың мүддесі үшін қоғамдық қара-
ж.пг.ін жу.мсауға тура келетін заттай шығындар, капиталнстік
эксномиканың турғысынан карағапда, далаға тасталған акша
бо.іып кврінуі мүмкін; бірақ, шынында, бул капнталды тама-
ша орынды жеріне жумсағандық, өйткені бул шығын, бүкіл ко-
ғамды кайта куруға қаржы жумсағанда, мүмкін, он есе артілқ
сом.ніы сақтап қалар. Олай болса, осы мағнада біз шаруалар-
ға дегеиде ете жомарт бола аламыз» (караңыз: бул да сонда).
Энпельс Батыс шаруаларын еске ала отырып осы-
лай деген. Лл, Энпельстің осы айтіқандарын пролета-
Денниизм негіэдері туралы	*ьі
риат диктатурасы орнаған елде қай жердегіден болса
да жеңіл және тольпқ жүзеге асыруға болатындығы
айкын емес пе? «Өз алдына жумыс істейтін усак ша-
руаның біздін жағымызға көшуі» де» сол үішн қажет
болатын «заттай іиығындар» да, сол үшін керек бо-
латы-н «шаруаларға дегендс жомарт болушылық» та
тек Советтік Россияда ғана осы күнніц өзінде-ақ жә-
не түлелімен жүэеге асырылуы мүмкін екендігі, ша-
руалардың пайдасын к&здеген бул және бул сыяқты
шаралардың Россияда осы күнніц өзінде-ақ істеллі
жатқаңдығы айқын емес пе? Бул жағдайдын, өзі де
Совет елжІң шаруашылық қурылыс ісін жеңілдетуге,
ілгері бастыруға тиіс екендігім қалайша бекер деуге
болады.
Ёкіншіден. Россияның ауыл шаруашылығын Батыс-
тыц ауыл шаруашылығымен шатастыруға болмайды.
Батыста ауыл шаруашылығы капитализмнің дағдылы
жолымен, шаруалардың терең жіктеліуі жағдайында,
бір жағында ірі имениелер, жекечкапиталистж ла-
тифундиялар, екінші жағында жоқшылық, іқайыр-
шылық, жалдамалы қулдық болып отырған жағ-
дайда дамып кследі. Солай болғаін соң, онда ір:п-
шіру, бытырау әбден табиғи нәрсе. Россияда олай
емес. Бізде ауыл шаруашылығы ондай жолмен да-
мый алмайды, өйткені Совет өкІметінің болуы және
негізгі ондіріс курал, жабдыктарының национализа-
циялануы мундай дамуға жол бермейді. Россияда
ауыл шаруашылығы басқа жолімон, миллиондаған
усақ және орта шаруаларды кооперативке уйымдас-
тыру жолъгмен, мемлеікелтің жеңіл шартпеін қарыз бс-
ріп, қолдап отыратын көітшіліж кооперациясын дерев-
няда өркендету жолымен дамуға тиіс. Бізде ауыл ша-
152	И. В. Сталин
_ __„,11    „ААЛЛЛЛАғ*.*- .
руашылығы жана жолмен дамуға тиіс, шаруалардың
көпшілігін кооперация аркылы социалистік қурылыс-
қа таірту жолымен дамуға тиіс, ең әуелі шаруашы-
лық еніімдерін өпкізу, соңынан ауыл шаруашылығы-
ныц өінімдерін ондіру жөнінде ауыл шаруашылығына
КОЛЛСКТИВИЗ.М негіздерін бірте-бірте енгізу жолымен
дамуға тиіс, деп Ленин кооперация туралы мақалала-
рында дурыс айтқан.
Бул жөінде, деревняда ауылішаруашылығы коопе-
рациясының жумысымен байланысты туып отырған
кейбір жаналыктар өте көніл бөлерліік. Сельскосоюз31
шіінде, ауыл шаруашылығының түрлі салаларына ка-
рай — зығыр, картоп, сармай, тағы баска келешегі
зор өнімдер өндіретін жана ірі уйымдардыц курыл-
ғаны белгілі. Соның ішінде, мәселен, Ленцентр зығыр
егетін шаруалардын толыіп жаткан өндіріс серіктік-
тор*:н біріктірмп отыр. Ленцентрдің істеп отырғаны:
шаруаларды тукыммен, өндіріс куралдарымен жаб-
дықтайды, соңынан сол шаруалардың зығыр өнімінің
бәрін сатып алып,. оны көиттеіп рынокке откізеіді; ша-
руалардың пайдадаін үлес алуын камтамасыз егеді;
сөйтіп, шаруа шаруашылығын Сельскосоюз аркылы
мемлекеттік өнеркәсігаіен байланыстырып отырады.
Өнд:.р:сті уйымдастырудың бул түрсн калий деп атау-
ға болар аді? Менініше, бул — ауыл шаруашылығын-
дағы меімлекеттж-социалистік ірі өндірістің үйде Іс-
теу систе-масы. Бул жерде мен мемлюкеттік-социалис-
тіік өндірістің үйде істеу системасы туралы айтканда,
капптализ-мнің үйде істеу систомасымен салыстыру
ретінде айтып отырмын; оларда, мәселен, тоқыма өн-
дірхжде майдагерлер капиталистен шикізаттар, қу-
рал-саймандар алып, бүікіл оиімін сол капиталиске бе-
153
Ленннизм негіздері туралы
реді, сөйтіп факт жүзінде уйінде ютейтін жартыла)
жалдама жумысшы болып кеткен. Бул —бізде ауыл
шаруашылығынын кандай жолмен дамуға пкс екея-
дігш көрсететіа кап мысалдардын бірі. Мен бул ара-
да ауыл шаруашылығыныц баска салаларындағы
мундай мысалдарды айтьгп та турғаным жок.
Шаруалардың басым көпшілігі дамудын осы жана
жолына шын ыитасымен түсетінд^пк, жеке-капита*
листік латифундня жолынан, жалдамалы қулдык,
жокшылық, азып-тозушылык жолыиан безегіндіпн дә«
лелдеп отырудын кажеті болар ма екен.
Біздін ауыл шаруашылығымыздын даму жолдары
туралы Ленин былай дейді:
сБарлык ірі ендіріс курал-жабдыктары мемлекеттін бнлігінде
болуы, мемлекеттін екімет билігі пролетарнатгын колыяза бо-
луы, бул пролетариаттын сан миллион усак. майда шаруалар-
мен одак жасауы, шаруаларра осы пролетариат басшылығыпыя
камтамасыз етілуі, т. т., — міне осынын бәрі кооперацкя аркы*
лы, бурын саудагершіл деп езіміз жактырмай келген коопера*
ния аркылы, кәзіргі нэп тусында да белгілі бір жағынан нак
солай жактырмауға правомыз бар кооперацяя аркылы, тек осы
коопсрация аркылы ғаиа социалнстік когамды толык орнатуға
қажетті нәрсенің барлығы емес пе? Бул әлі социалнстік ко-
ғамнын орнатылғандығы емес. бірак бул соны орнатуға кажет-
(Караныз: XXVII том.
қажетп нәрсенін барлығы емес пе? Бул әлі
11 және жеткілікті нәрсеиін барлығы»
392-бет).
Пролетариат диктатурасы гусындағы малықты
уйымдастырудың жаиа принципі» және жана адоғам-
дык курылыс» ретінде кооперацияны қаржы тағы
басқа жағынан коллят/пкіи -атхлпх • 
Плии колдаудың перек екендігш айта ке*
л.п, Ленин одан әрі былай дейді:
«Әрбір коғамдық Курылыс белгілі«;л
аркасында ғана туады. «Ерікті» кят ? аП?Ың ҚаР*ы көмегі
ған алденеше жуз мн’ Р'КТ1> капитализмнік тууына ж?мсал*
иеше жүэ ии.1ЛНондағаК сомды ееке Псіріп жатудын
154
И, В, Ствлин
керегі жок. Кззіргі уакытта біздің дағдыдан тыс хебірек қол-
дауымызға тиісті коғамдык қурылыс —- кооперативтік курылыс
екенін енді түсініп, оны іс жүзіне асыруымыз керек. Бірақоны
коллағанда шын магнада колдэуымыз керек, ягни бул колдау-
ды коопсратнвтін кез келген жумысын колдау деп уғу жеткі-
ліксіз. — бул колдауды — халыктын нағыз қалъщ букарасы шын
мәиісінде қатысыл отырған кооператнв жумысына жәрдемдесу
ісл уғу керек» (қарацыз: бул да ссндз, 393-бет).
Вул жағдайдың бәрі нені көрсетеді?
Сарыуайымшылдардын пікірі дурыс емес екендігін
көрсетеді.
Ецбскші шаруа буқарасын пролетариаттың резерві
деп таныйтын ленинизм жолы дурыс екенін корсе-
тсді.
Өкімет басыпда турған пролегариат бул рсз-ервгі
ішдустрия мен ауыл шаруашылығын уштастыру .үшін,
социалистік қурылысты өрлегу үшін, ггролетариат дик-
татурасына керекті негізді, онсыэ социалистЬк эконо-
микаға көшуге мүмкін болмайтын негізді қалау үшІн
паидалана алатынъш және пайдалануға тиіс екснІн
керсетсді.
VI
УЛТ МӘСЕЛЕСІ
Бу.ч тзкырыптан меін басты-басты еікі мәселені ала-
МЬШ:
э) мәссленіц койылысы,
б) ез.лген халыктардың. азаттық козғалысы және
п-ролега рлық революция.
һ ЛЪселеінц қойылысы. Соцғы жыйырма жылдың
Іш.н ш улт мәсслесі голып жатқан ірі өзгерістерді ба-
^ьіна» кеш.рді, [I Интсрнационал дәуіріндегі улт мәсе-
мсн леійшизм дәуіріндегі улгг мәселссі тіпті бір
Ленинизм негіздері туралы 
емес. Тек көлемі жағынан ғана емес, сонымен қатар
Ішкі сыйпаттары жағынан да олардын бір-бір.неи
эор айырмасы бар.
Бурын, әдетте улт мәселесі, көбінесе, «мэдениетп»
улттарға катысы бар мәселелердін, тар шекбсрінен шы*
га алмайтын. Ирландар, венгрлер, лоляктар, финдер,
сербтер және Европадағы баска кейбір улттар ғана
праволары толық емес халықтар деп саналатын,
II Интернационалдың кайраткерлері осылардық тағ-
дырына ғана көңіл бөліетін. Улттық езгінің барыптур-
ган дөрекі, қатаң түрін басынан кешіріп жаткдн
Азиядағы, Африкадағы әлденеше он, жүз миллионда-
ған халықтар әдетте көзге түспей қала беретін. Актар
мен караларды, «мәдениеттілер» мең «мәдениетсіз-
дерді» бір санауға батылдары бармайтын. Отарелдер-
ді азат ету мәселелеріне барынша соқпай өтегін ащы-
лы-тущылы екі-үш сылдыр қаулы алып, II Интерна-
ционал кайратеерлері тек сонысын ғана мақтаныш
ететін. Енді улт мәселссіндегі бул екіжақтылық пен
шалағайлықты жойылды деіп есептеу керөк. Ленинизм
бул соракы оғаштыктың бетін ашты, актар мен кара-
лар арасындағы, европалыктар мен азиялықтар ара-
сындағы, империализмнің «мэдениетті» кулдары мен
«імәденистсіз» кулдары арасындағы қорғанды қыйрат-
ты, сөйтіп улт мәселссін отар мәселесімен байланыс-
тырды. Сонымен улт мәселесі жеке мәсследен, бір
мемлскеттің ішкі мәселесінен жалпы мәселеге, халық-
аралық мәселеге, тәуелді елдер мен отарлардың езіл-
ген халықтарын империализм тепкісінен кутқару жө-
ніндегі дүниежүзілік мәселеге айналдырылды.
Бурын улгггардың өзін өзі билеу принципі әдетте
теріс түсіндірілетін еді, көбінесе оның көломі тары-
и. В. Сталии
--ЖИИВІ
лып, уцггтэрдьің эвтономия алу лравосымен ғана ты*
натын еді. II Ингернационалдың ксйбір басшылары
улттардыц өзін өз*і билеу правосын мәдени автономия
алу правосына айналдыруға дейінбарысты, ярни,6үкіл
саяси екімогті үсгсмумтыц колында калдырыщезілген
улттарға тек өздерініц мәдени мекемелерін куру пра-
восын ғана бсруді костады. Бул жағдай мынағанәке-
ліп соқтырды: өзін өзі билеу идеясы аннексияға қар-
сы күрсстің куралы болудан1 аннексияны ақтау қура-
лыка айналып кету қаупіне ушырады. Енді булай ша-
тастырушылык жойылды деп ссептсу керок. Ленинизм
»зін өзі билсу деген уғымды — тәуслді елдер мен
отарлардын езілген халыктарынын. толық бөліну пра-
восы, улттардың өз аддына мемлекст болып өмір сү-
ру правосы ретінде түсіну керек деп кецейтті. Соны-
мен, өзін езі билеу правосын автономия алу правосы
дсп тусіндіру арқыліы аннсксняны актау мүмкіндігі
жоғалды. Сонымен, өзін өзі билеу принцищ империа-
листік соғыс тусыяда социал-шовинистердің букараны
алдайгын шүбәсіз іқуралы болса,енді буқараны алдау
қуралынан әртүрлі империалистік қылықтардың, шо-
винистік хулыіқтардың бәрін әшкерелеу куралына, бу-
қараға интернационализм рухыдда саяси тәрбие бсру
қуралы-на айналдырылды.
Бурын еэілген улттар туралы мәселе, әдетте, тек
кана право мәселесі рстінде каралатын. «Улг тенпра-
волылығьпн» салганатіпен жарыялап, «улт теңдігі» ту-
ралы сансыз декларацнялар шығарыіп, П Интернацио-
нал паргиялары сонысын ғана жубаныш ететж; олар
империалиэм тусында, улттардың бір тобы (азшылы-
ғы) екіінші тобын канау аркасында өмір сүріп турған
кезде, «улт тецдігй депен еэілгс.ң халықтарды қорлау
Ленинизм негіздері туралы
157
болып табылатындығын бүркемелейтін. Енді улт ма-
селесіндегі бул буржуазиялык-праволык. көзкарас әш-
кереленді деп санау керек. Езілген халықтардыц азэ.
гық күресін пролетариаг партиялары турадан-т^рэ
қолдамаса, <улт тецдігі» туралы декларациялар түкке
турмайтын, жалған декларация болады, деп ленинизм
улт мәселесін кур даурык,бос декларациялыктан өм р-
лік мәселеге айналдырды. Сөйтіц езілген улттар тура-
лы мәселе — езілген улттардьщ шын улт теқдіп үшін,
өз алдына мемлскет болып өмір сүруі үшін империа-
лизмге карсы жүргізіп отырған күресін колдап, кө-
мектесу мәселесіне, шын мәнінде және үнемі кө.мек-
тесіл отыру мәселесіне айналды.
Бурын улт мәселесі реформистериіе қаралатынеді,
капитал өкіметі туралы, империализмді кулату тура-
лы, пролетарлық революция туралы жалпы мәселеге
байланыстырылмай, өз алдына бөлек, дербсс мәселе
ретінде каралатын еді. Европада пролетариат отар
елдсрдегі азаттық козғалыспен тікелей одактаспай-
ак жеціп шыға алады, улт-отар мәселесін пролетар-
лык революцияның дакғыл жолынан тыскары-ақ, им-
периалиэмге қарсы революциялық күрес жүргізбей-ак,
«өздіпнен», усыз-шусыз шешуге болады, деп іштен
жорамалданушы еді. Енді бул антиревэлюциялык
көзқарасты әшкерелснді деп санау керек. Улт мәсе-
лесі тек пролетарлық революциямен байланысқанда
ғана және соның негізінде ғана шешілетіндігін, Батыс-
тағы революция отарлар мен тәуедді елдсрдің импе-
риалиэмге карсы азатгық козғалысымеін революция-
лық одақ жасау арқылы жеңетіндігі-н ленинизм дәлел-
Ден көрсегпі, ал империалистік соғыс пен Россиядағы
революция муиы дәледдиі берді. -мәселесі дег«-
158	И. В. СталИН
ніиіз пролетарлык революция туралы жалпы мәселе-
нін бір бөлегі, пролетариат диктатурасы туралы мәсе-
леніц бір бөлегі.
Мәселе былай койылып отыр: езілпен елдердіцре-
волюцияшыл-азаттық қозғалысы ішіндегі рсволюция-
лық мүмкіндіктер саркылып бітксн бе, жоқ па, егер
саркылып бітпегсн болса, сол мүмікіндііктерді проле-
тарлық революция .үшін пайдаланып, тәуелді және
отар елдсрді империалистік буржуазияныц резервінен
революпияішыл пролетариаттыц резервіне, одақтасына
айналдыруға үміт, негіз бар ма?
Ленинизм бул сурауға бар деп жауап береді, яғни
езілген елдердің улттық-азаттық қозғалысы ішінде
революциялық қабілет бар және оны жалпы ортақ
жауды кулату мүддесіне, империалиэмді кулату мүд-
десіне жаратып пайдалануға мүмкіндік бар деген
мағнада жауап бероді, Импсриализмнің даму тетігі,
империалистік соғыс және Россиядағы революция
ленинизмнің бул жөніндегі кортындыларын толығы-
мен дурыска шығарып отыр.
Осыдан келіп, езілгсн және тәуелді халықтардыц
улттык-азаттык козғалысын <державалық» улттардың
пролетариаты ңолдауы керек, батыл түрде, белссне
колдауы керек деген кортынды туады.
Бул, әрине, нақтылы жске реггердің бәрінде де
улттык козғалыстыц қандайын болса да, кайда, ка-
шан болса да пролетариат қолдай боруге тиіс деген
сөз емес. Әңгіме, империализмді нығайтуға, сақтауға
емес, оны әлсіретуге, қулатуға бағытталіған улттық
қоэғалысты колдау туралы болып отыр. Қейбір жеке
ез.лгсн елдердщ улттық қозғалысының пролетарлык
козғалыстың даму мүддесімен соқтығысыл қалатын
Леиннизм негіэдсрі туралы
І5У
кездері де болады. Мундай рзттердс оньі қолдауту-
ралы сөз болуға да мүмклі емес екендігі өзінен өзі-
ак түсжкті. Улгга.рдыц праголары туралы мәс-еле
өз алдына окшау турған, өзжен өзі болатын мәселө
емсс, ол — пролетарлық революция туралы тутас мә-
селснің бір бөлепі, бул тутас мәселсге батынатын жә-
не сол тутас мэселіенін турғысынан қарауды керекете-
тін бір бөлегі. Маркс өткен ғасырдың 40-жылдаірында
поляктар мен венгрлердің улттық қозғалысын жақтап,
чехтар мен оцтүстік славяндардың улттық қозғалысы-
на карсы болды. Ссбебі не? Себебі —• чехтар мсн онг
тустік славяндар ол кезде «реаікциячпыл халықтар»
еді, Европадағы «Орыс камалы» сді, абсолютиэмнін
қамалы еді, ал поляктар мен венгрлер абсолютизмгхз
қарсы курсскен «революцияшыл халықтіар» еді. Собе-
бі—ол кезде чехтар мен сңтүстік славяндардың улт-
тық қозғалысын іқолдау Европадағы революциялық
қозғалыстың ең қауіпггі душпаны болған патша өкіме-
тін жанамалап қолдағандық болатын еді.
«Демократиянын жеке талаптары, — дейді Деннн,— соның
іш інде улттардыц өзін езі бнлеу талабы абсолют смес, дұние-
жүзілік жалпыдемократиялык (бул кунде: жалпысоциалистік)
қозгалыстың бір бвлшегі, Нақтылы жеке реттерде бөлшектің
жалпыға қайшы келіп калуы мүмкін, олаіі болған кезде ол
болшекті кабылдамау керек» (қарацыз: XIX том, 257—258-бет-
тер).
Еге.р, әрине, улттык козғалыстарды формалық тугр-
ғыдан, дерексіз праволар турғысынан бағаліамай.нақ-
ты, революциялық қозғалыс мудделіері турғысынан ба-
галасак, онда жсікс улггтық қозғалыстар туралы, ол
қозғалыстардың реакциялық сыипатты козғалыс болу
мүімк?ндігі туралы мәселеніц жайы міне осылай.
Жалпыулттык қозғалыстардың револіюциялықсый-
160
и. В, Сталнн
паты тур.алы да осыны айту ксрек. Кейбір жеке улт-
тьғқ қозғалыстардың реакцияшылдығы қаншама шарт-
ты, қаншама өзгсше болса, уліттыіқ (Қозғалыстардың
басым кепшілігінің шүбәсіз рсволюцияшылдығы да
ооетшама шартты, сошиама өзгеше болады. Империа-
листік еэгі жағдайындағы улттық қозғалыстың рев-о-
люциялық сыйлатта болуы ол қозғалыста калаи да
пролетарлық эләменттердіц болуын, қозғалыстың рө-
волюцнялық немесе республикалық программасы бо-
луын, қозғалыстың демократиялық негізі болуынәсте
керек етпейді. Ауған әмірініц Ауғанстанды тәуелсіз
ел ету жолындағы күресі, әмірдің және оның серікте-
рліің монархистік Кбзқараста болғанына қарамастан,
объективтігк түрде революциялық күрес болып табы-
лады, ейткені бул күрес имлериализмді әлсіретедІ,
ірітеді, іргесіін нашарлатады; ал енді, Керенский мен
Церетеліи, Реноделъ мен Шейдеман, Чернов пен Дан,
Гондерсон мен Клайнс сыяқты «барып турған» демок-
раттар мен «социалистердің», «революционерлер» мен
республикашылдардың империалистік соғыс кезіндегі
күрсстері реакция.тық күрес болды, өйткені ол күрес-
тің нәтижесі империалиэмді ажарлау, нығайту, жсңіс-'
ке жеткізу болды, Египеттің купецтері <мен буржуа-
зиялық интеллигенттерінің Египсгті тәуелсіз ел ету
жолындағы күресі, Египеттің улггық козғалысының
басшыларының туыстары мен атақтары буржуазия-
лык, болуына карамастан, олардың социалмзмпе қар-
> ылығына карамастак, жоғарғы айтылған себсптер
бойыяша, объсктивтіік түрде революциялық күрес бо-
лып табылады; ал Англия «жумысшы» үкііметінің Еги-
псгті тәуелді қалыпта сақтауды квздеген күрссі, бул
^кіметтің мүшелержің туыстары мен атақтары проле-
Ленинизм негіздері туралы	16!
___________________________________**_________________________________-^ЙЬ.
 + + - й + + -	- МММЙЙММЙМ А 'к А А Ъ А   _"  .
^РкХаІіІІХЯІС
тарлык бәлуына қарам-астан, олардың социализмді
«жақтайтындығына» қарамастан, жоғарғы айтыліған
себешер бойынша, реакциялық курсс болып табыла-
ды. Мсн Индия мон Қытай сыякты езпе і-рілеу отар
елдер мен тәұелді елдердіц улттық қоэғалысы туралы
аіітьш та турраным жок; булардыц азаттыкла карай
баскан әрбір қадамы, тіпгі формалық демократияның
талаптарын буэса да, империализмді төмір тоқпакпен
мықтап урғандыіқ болып табылады, яғни ікүмәнсіз,
революцияшыл қадам болып табылады.
Езілген елдердің улттық козғалысын формалықде-
мократия туірғысынан бағаламай, имлериализмге кар-
сы күрестін жалпы кортындысына факт жүзінде кан-
дай нәтижелер беретіадйгі тургысынан бағалау ке.рек,
яғни «оқшау күйінде емес, дүниежүзілік көлсмдс»
(қарацыз: XIX том, 257-бег) бағалау керек, — деп
Ленин дурыс айтіқан.
2) ЕзІлген халықтардың азаттық қозғалысы және
лролетарлық рсволюция. Улгг мәселссін ішешкондо
лениниэм мына кағидаларды негізге алады:
а)	дүние вкі лагерьге белівді: финансы капиталын
иемденіп, жер жүзіндегі халықтың орасан көпшілігін
қанап отырған ат тебеліндей цивил-изациялы улттар
лагеріне және жер жүзіндегі халықтыц сол көиішілігі
болғақ отарлардағы, тәуелдіі елдердегі езілген,канал-
ган юалықтар лагеріне бөліаді;
б)	финанс капиталы езіл, қанап отырған отарлар
мен тәуедді елдер имтоериализмніц орасан зор -рсзер-
ві, күш алатыя елеулі кайнар булағы болыл табыла-
в)	тәуелді елдер мен отар елдордегі езілгси ха-
лықгардыц империаліизмге карсы революциялыіқ күре-
И. В. Стіли н, 6 том
162
И. В. Сталнн
СІ —олардың езілуден, қанаудан азат болуының бір-
ден-б:р жолы;
г)	маңызды-манызды отар елдер мен тәуелді ел-
дер кәзірдіц өзінде улттық-азаттық қозғалыс жолы-
на түсіл отыр; бул қозғалыс дүниежуэілік капита-
лизмді дағдарысқа ушырагпай қоймайды;
д)	есейпен елдердегі пролетарлық қозғалыс пен
отарлардағы улттық-азаттық қозғалыстын мүдделері
рсволіоциялық қозғалыстыц осы окі түрінің ортак
жауға қарсы, импсриализімпе қарсы жаллы майдан
болып бірігуін керек етедІ;
е)	жалпыреволюциялык майда-н жасамайынша жә-
не оны нығайгпайынша, есейген елдерде жумысшыта-
быныц жеңуі және •езілтен халықтардың имлериализм
тсіжісінен азат болуы мүмкін емес;
ж)	езуші улттардың пролетариаты «өз отапьгнда-
ғы» империалнзімге карсы шыфып, сзіліген хальііқтар-
дыц азаттыіқ қоэғалысын турадан-тура және батыл
қолдамаса, жаліпыреволюциялық майда-н куруға бол-
майды, өйтксні, «басқа халықтарды езіп отырған ха-
лық азат халық бола алмайды» (Энгельс);
з)	бул қолдау дегеніміз — улттар бөлйуге, өз ал-
дына мемлекет болып өмір сұруге праволы болсын
депен уранды жақтап, қорғап, жүзегс асыру;
и)	осы у-ранды жүзеге асырмайынша, букіл дүние
жүз.нде социал^измнің жеңуіне затгық негіз болатын
б»ртуіас дүниежүзілж шаруашылыіқта улттардыц бірі*
гу.н және ынтымақтасып іс ету*н жолғд салуға бол-
майды;
к)	улттар мундай біріккенде тек ор'кті түрде, ха-
лықтардыц б:рі-бір;не сенуі және туысқандық арақат-
насы негізіінде ғана біріге алады.
Ленинизм негіздері туралы
Осыдан кедоп улт мәселссіндегі екі бсталыс, ехі
тенденция туады; ол: имперналнсгік езгі мен отпрлык
канау негізіаде туған, империалистік буғаудан саяси
азат болуды, өз алд.ына улттық мемлекег қуруды көз-
деген тснденция және дүтінежүзілік рынок пен дүпие-
жүэілік шаруаигылықтын қурылуына байланысты ту-
ған, улттардың шаруашылық жөнііда жақындасуын
кездеген тенденция.
«Дамып келе жаткан капитализм,— лсйді Ленин,— улт мз-
селесһше екі тарихи тендснцняны біледі. Біріншісі: улт тіріні-
лігінін, улт қозғалыстарынын оянуы, улттык езгінің кандайына
болса да карсы күресу, улттық мемлексггер куру- Екіншісі:
улттар арасында әралуан карым-катнастардыц еркендеуі жәяе
жніленуі, улттык межелерді» қыйратылуы, капнталдын, жалпы
экономикалык. турмыстьщ, саясзгтың, ғылымның, т. т. интерна-
шюналдык болып тутасуы.
Бул скі тенденцияның екеуі де — капитализмнін дүннежүзі-
лік зацы. Бірінші капитализм дамуыны» бас кезінде басым
болады, екінші пісіп жетілген, социалисгік коғамға айналуға
келе жатқан капитализмді сыйпаггайды> (қараңыз: XVII том,
139— 140-беттер).
Импориалиэм үш:н бул екі тсндснцня бірімсн бірі
сыйыспайтын кайшылық болып табылады, өйткеніим-
п-ериализм қанаусыз және отарларды «тутас бір» шец-
бсрде зорлап устзмайынша өмф сүрс алмайды, ой гке-
ні нмпериализм улттарды аннексия жолымен және
отар етіп жаулап алу	гана жақындастыра
алады; мунсыз оныц өмір сүруі, тегінде, мүмкін омес.
Коммунизм үш:н, ксрісінше, бул тсиденциялар бір
Істіц, езілгсн хальжтарды ішпериалмзм қуддыгынак
азат ету ісінпі скі жағы ғана болып табылады.өйткс-
нІ комімунизімнің білетімі: халықтарды біртутас дүние-
жүзілік шаруаішылыкка біржтіргенде так олардыц бір-
біріне сенуі жэне өздерінің еркімен ікелісуі негізінде
I і„ 1.Х:	£ +** •• И
ғана біріктірупе болады, халықтардыц ержті бфлестігі
отарларды «бірыцғай» имоериалистік «тутастықтан»
бөлкі шығару, оларды өз алдына дербсс мемлекеттер-
ге айналдыру жолымен қурылады,
Осыдан кежп, ездерінін, импсриалистж үкіметтері-
мен күрескісі келмейтін, «олардыц» отарларындағы
езілген халықтардың езгіден азат болу жолындағы,
мсмлекет болып бөліну жолындағы күресін қолдарысы
келмейтін, үстем ултгардың (Англия, Франция, Аме-
рика, Италия, Жапония, т. б.) «социалистерініц» улы-
державалық шювиниаміне қарсы қажырлы, үздіксіз,
батыл күрес жүргізудің керектігі туады.
Мундай күрос болмаса, үстем улттардыц жумыс-
шы табын нағыз интернационализм рухында, тәуелді
елдср мен отарлардыц ецбекші буқарасымсн жэқын-
дасу рухында, пролетарлық рсволіоцияны шын мәні-
сінде дайындау рухында тәрбислеу мүмкін емес. Егер,
бурынғы Россия империясының езілгйн халыктары
орыс пролетариатына тілектес болмаса және оны қол-
дамаса, Россияда революция жеңіп шыға алмас еді,
Колчак пен Деникин талкандалмас еді. Бірақ бул ха-
лықтардың ондай тілектсс болуы және қолдауы үшін,
орыс пролстариаты ең алдымен орыс империализімінің
буғауын үзіп, бул халыктарды улттық езгідән азат
етуге тиіс болды,
Мунсыз Совст акіметін нығайтуға, нағыз интерна-
ционалиэмді орнатуға, халықтар ынтымағының тама-
ша уйымын—Совсттік Социалистік Республикалар
Одағы деп аталатын, халықтардың келешекте бірту-
тас дүниежүзілік шаруашылыққа бірігуініц іс жүзінде-
н үлтісі болып отырған уйымды қуруға мүмкін болмас
еді.
.‘Іенанизм непздері тіра.ш-
Осы.іін- келіп. ждар-інін	1>'
ғхы хХчфілгсі келміНггн, вздерЬші	улШ
еэд^Й Щ^ЖГіфЖЖ
иеа «.іДхжыш^ ІійЖй т|сйійЛіМ шт ШйШ<М
у.жтык. туйықгығыт. .фрсі та^шш^
ш КЛрСЫ КҮХХС мү^ЛуЛ Ж^ЖТІГІ
туіды.,
МуадаЗ күрес бслмзса, ортж ікауды қулагу күре-
€Ш>\ ііжерна.іизмді кулату вүресжде еэішхмі улг-
тардын. щжлегариатъгаһш. д-ерсег саясагъш және оныи
үсте-м- елкрігн прэл^етзржа^гызіее жасайтын таптык *
ынтым.ағын саютп қдлу мүтекж емес.
хЧунда! күрессіэ зшгғерехвшжажзм мүэжін болмас
ед:.
Үстем улттар мен езыген улттардын. еңбекшілер
букарасыв ревслюцнялык интернаигоналнзм рухында
тәрбиелеудіц жолы ы;ве ссындай.
Ж?мысшыларды йатернацйонализм рухында тәр-
биелеу жөніндегі коммунизмнін екіжактык жумысы
туралы Ленин былай дейді:
«Евуші. іргелі улттар мен езілуші ?сак улттарда. аннексия.
лаушы 5’лттар мен аннексняланушы улттарда брл тәрбие... накты
бірдей болз ала ма?
Бірдей болмаса керек. Бір максатка: барлык улттардыц то«
лык тен праволы болуына, барынша тығыэ жзқындасып, олаи
әрі косылып кетуіне м$-нда, сірә. әртүрлі нактылы жолдармен
жетепн бслар, мысалы, бул жол осы беттін, оц жак шетІ мсн
сол жак шетінен ортадағы нокатка карай тартылған сызықтар
сыяқты. Егер іргелі, езуші, аннсксиялаушы рлттаи шыккян со-
иналист, улттардын косылуын жаллы қостай журіп, <оііып>
Николай П-сі, <онын» Вяльгельмі, Георгі, Пулнкарссі жәнс бас*
калары дз усак улттармен косылудм (аниексия жолымем) жяк-
тайтынын — Ннколай II Галиииямч/н «косылулм* жякіаіпыиый.
Вильгельм П Бельгиямеи «косылуды» жактайтыиыи. т т бір
166
И, В. С т а л и н
мияутке болса да <?мытып кетсе, бул сыяқты социалист тесряя-
да бншара доктрикср, практика жүзінде нмпернализмнің кв-
мекшісі болады.
Езуші елдердегі жумысшыларға интернанионалистіх тәрбие
беру жумысының ден салмағы. қалайда, сол жумысшылардын
езілген елдердін белінугс ерікті болуын уағыздап, соны жак-
тауындэ болуға тиіс. Мунсыз интсрнационализм жок. ЕзушІ
улттың мундай насихат жүргізСейтін социал-демократтарының
қай-қайсысын болса да имперналист дсп. жексурын деп маска-
ралзуға біздің правомыз бар және сөйтуге міндеттіміз де. Езіл-
і ен улттардың бөліну окыйгасы социализмге дейін небары
ІОООнан I рет қана мүмкік жанс «жүзеге асатын» болса да.
мундай талап кэю сезсіз қажет.
Керісінше. Усак улттан шыккан соцнал-демократ өз үгітһгің
ден салмяғын улттзрдын «ықтиярымен косылуы» деген жалпы
ережеміздіц скінші сөзіне аударуы керек. Ол өаінін интернЗ-
ццоналмстік міндеттсрін бузбай отырып-ақ, өз ултының саясн
тәуелсіз болуын да ултынын, кершілес л, Ү, 7.. т. б. мемлеке-
тіне қосылуын да жзктай алады, Бірзк барлык реттерде де ол
Усак-улттык шағындыққа, туйыктыққа, оқшаулануға карсы, ту-
тэс жәнс жэлпыға бірдей маселемен санасу үшін, жекенін мүд-
делерін жалпынын мүдделсрінс бағындыру үшін күресуге тиіс.
Мәссленіқ жайын әбдеи ойламнған адамдяр — езуші улт-
тардан шықкан социал-демократтардыц «бөлінуге еріктілікті»
кплдауын, езілген улттардаи шыққаи сошшл-демократтардын
«косылуға еріктіліктіэ қолдауын — «қайшылық» деп табады.
Бірэқ, біраз ойлап қарағанда, интернационалязмге және улт-
тзрдыц қосылуына, кәзіргі халдсн бул мақсаткз жетуге баска
жа.і жок екендігі, болуға да мүмкін емес екендігі көрінеді»
(қараныз: XIX том. 261—262-беттер).
VII
СТРАТЕГИЯ МЕН ТАКТИКА
Бул тақырыптан мсн алты мәселені аламын:
а)	страғегня мсн тактика — пролетариаттыц таптык
күресіне баешылық ету туралы ғылым;
б)	рсволюцияиың кезеңдері жәие стратегия;
Ленннизм негіздері туралы	10/
.        ч* Р. а     - —* *— -» “ *”" " " "^ *****“**
в)	козғалыстың тасуы мсн қайтуы және тактика;
г) стратегиялык басшылық;
д) тактикалық басшылық;
с) реформизм мен рсволюционмзм.
I)	Стратегия мен тактика— пролетариаттың тап-
тық күресіне басшылық егу туралы ғылым. II Ингер-
националдыц үстемдж дәуірі— көбінссе, азды-копті
бгйбітшілік даму жағдайында пролетарлык саяси ар-
мияларды қуру және үйретудәуірі болды. Бул дәуір —
тап күресінің басым формасы болған парламснтаризм
дәуірі еді. Таптардыц улы соқтыгыстары туралы, про-
лстариатты революциялық шайқасуға дайындау тура-
лы, пролетариат диіктатурасын орнату жолдары тура-
лы мәселелср ол кезде кезекте турмағандай көрінстін
еді. Міндет—пролетарлық армияларды қурып, үйрету
үшінжарыя дамудыц барлык жолдарын пайдалануда,
ошюзиция калпында қальщ келгон, қалуға тиіс те
сыяқты көрінген жағдайға бейімдсп парламснгаризмді
пайдалануда дсп уғынылатын. Осындай дәуірде және
пролетариаттыц міндеттерін осылай түсінген соң тутас
стратегияның да, калы-пты тактиканыц да болуға мүм-
кін емес екендігін дәлелдеп жатудыц керегі болар ма
екен. Тактика мен стратегия туралы үзінділер, жеке
иікірлер болды, бірак тактика м-ен стратегия боліған
жоқ.
II Интернационалдьщкешілмес кунәсі —онын тиісгі
кезімде күрестің парламенгтік формаларын пайдалану
тактикасып жургізгенінде ем-ес, оныц күнәсі мынада:
ол, күрестің осы формаларын бірден-бір дерлік форма-
лар деп санап, оның мацыэын асыра бағалады, ал
ашық революциялык. шайкас дәуірі басталіған кезде,
курсстщ парламенттен тысқарғы форм-асы туралы мә-
168
И. В. Сталян
селе бфһіик кеэвкке койылған кеэде, П Интеркацио-
нал паргиялары жана маде-ттерден теріс айналып.бул
міндеттерді кабыл етпеді.
Тек келесі дәуірде, пролетариаттын ашык аттаныс-
ка шыжан дәуІрінде, пролетарлық революция дәуірін-
де, буржуазияны қулату мәселесі тура практикалық
мәселе болған кезде, пролетари-аттың розерві туралы
мәселе (стратегия) еи шуғыл мәселелердің бірі болған
кезде, күрестің және уйымдасудың барлык формала-
ры—парламенттік формалары да, парламентпен тыс-
қары формалары да (тактика) — толығынан айиында-
лып боліған кезде, — тек осы дәуірде ғана пролетариат
күресінің тутас стратегиясы мен калыпты тактикасы
бслгілене алатын еді. Маркс пен Энгельстт тактика
мен стратогия туралы данышпандық -пжірлерін, II Ин-
тернационал оттпортунистері бастырыкта>п тастаған
пікірлорді, Лснин дәл осы дәу;рде жарық дүниегесүй-
рел шығарды. Бірақ Ленин Маркс пөн Энгельстш же-
ке тактикалық кағидаларын қайтадан қажына келті-
румен ғана канағаттанған жок. Ол буд қағидаларды
онан әрі дамытты, жаңа пжір, жаңа қағидалармен
толыктырды; муның бәрін пролетариаттың таптык кү-
ресіне басшылық ету жоніндегі ережелер мен жетекші
негіздер систөмасы етіп біржтірді. Лениннің «Не істеу
керок?», «Екі тактика», «Импеіриалиэм», «Мемлекет
ж»не революцня», «Пролетарлыіқ революция және рО'
негат Каутский», «Балалық ауруы» сыяқты кітапіпіа-
лары марксиэмнің жалтгы қазнасына, оның револю-
циялық арсеналыпа аса бағалы байлық болып қюсыла-
тыны күмэнсІз. Ленинизмнің стратегиясы мен такти-
касы дегеніміэ пролетариаттың революциялық кү-
ресіне басшылық ету туралы гылым.
Лениннзм негіздері туралы	*от
2)	Революциянын кезеңдері және стратегия. Стра-
тсгия — революцияның белгілі ‘кезэңін 'негізге алып,
л^легариаттың басты соккысынын. бағытын белігілеу,
рсволюция күштөрін (басты және екінші дәрежедегі
розервтерін) орналастырудың тиісті жоспарын жасау,
рсволюцияның сол дәуірінің бүкіл узына бойында осы
жоспарды жүзеге асыру үшін күресу.
БІздің роволюция екі кезеиді басынан кешірап,
Октябрь төңкер:сінен кейін үішіініні втезеңге аяк басты.
Ось ган сәйкес, стратегия да еэгсріп отырды.
Бірһіші кезең. 1903 жыл—1917 жылғы февраль.
Максат — патнга бікьметі-н қулату, орта ғасырдынкал-
дыктарын толық жою. Революцнянын негіэгі күіиі —
пролетариат. Ең жақын резерві—шаруалар. НегізгІ
соқкының бағыты: шаруаларды өзіне іісаратуға жәнв
патша өкііиетжен келісу жолымен революцияны жою-
ға тырысатын либералдық-монархияшыл буржуазияны
шіеттету. Күштерді орналастыру жоспары: жумысшы
табының шаруалармен одак жасауы. «Пролетариат,
самодержавиенін карсылығыін күшпен жаяыштау
үшін және буржуазияның тураксыздығын күрмсу үшін,
шаруалар буікарасын езіне (қосып алыст, дөмократия-
лық төңкерісті ақыр аяғына дейін жеткізуге тиіс» (қа-
раңыз: Ленин, VIII том, 96-бет).
Ғкінші кезең. 1917 жылғы март— 1917 жылғы ок-
тябръ. Мақсат — Россиядағы империализмді кулату
және империалистік соғыстан шығу. Революцияның не«
гчз-гі күші — пролетариат. Ең жақын резорві—аса ке-
дсй шаруалар. Коршілес еддердіц лроліетариаты — ық-
тнмалды резерв. Узаққа созылған соғыс және импе-
риализмнің дағдарысы—колайлы кез. Негіэгі соққы-
ның бағытьі: шаруалардың еңбекші буқаірасын өзіне
170
И. В. Сталин
қаратуға және имтіериализммеін келісу жолымен рево«
люцияны бітіруге тырысатын усакбуржуазиялық де-
мократияны (меньшевиктерді, эсерлерді) шгтгету.
Күштерді орналастыру жоспары: пролетариатіың аса
кедей шаруаларм-ен одак жасауы. «Пролетариат, бур-
жуазияның карсылығын күшпсн тойтару үшііи және
шаруалар ;мен усақ буржуазияның турақсыздығын
күрмеу үшін, халықтың жартылай пролетар элсменг-
терінің букарасын өзіне қосып алып, социалистіқ төң-
керіс жасауға тиіс» (қараңыз: бул да сонда).
Үшінші кезең. Бул қезең Октябрь төңксрісінен
кейін басталды. Максат — бір елде пролетариат дик-
татурасын нығайту, оны барлық слдердегі импсгриа-
лизмді жығу үшін тІрок ретінде пайдалану. Револю-
ция бір елдің шеңберінен асып, дүниежүз-ілік реаолю-
цияның заманы басталды. Рсволюцияның негізгіікүш-
тері: бір елдсгі проліетариат диктатурасы, барлық ел-
дердегі пролетариаттың іреволюциялық коэғалысы.
Басты-басты резервтері: есейген елдсрдогі жартылай
п-ролетарлар мон усак шаруалар буқарасы, отарлар
мен тәуелді слдордегі азаттық козғалысы. Негізгі соқ-
қыныц бағыты: усақбуржуазиялықдемократияны шет-
тету, империализммен келісу саясатының негізгі тірегі
болып отырған П Интерінационал партияларын шетге-
ту. Күшторді орналастыру жослары: проліетарлыіқ ре-
волюцияның отарлар мен тәуслді елдордегі азаттық
козғалыспен одақ жасауы.
Стратсгия революцияның нсгізгі күштсрімен және
олардыц реэервтерімен байланысты. Сгратегия рсво-
люцияның бір кезеңнен екінші кеэеңге көшуіне қарай
өзгереді, ал сол кезеңн;ң бүкіл дәуірінде негізінде өз-
гермей қалып отырады.
Ленинизм иегіздері туралы
171
3)	Қозғалыстың тасуы мен қайтуы және тактика.
Тактика—козғалыстын тасуы ве кайтуы, револіоция-
ның көтерІлуі не төмендеуі кезіндегі бір шама кысқа
дәуірдің іпіінде пролетариаттың істейтін' істерінің жо-
лын бежілеу; күрестің және уйымдасудың сскі фор-
маларының орнына жана формаларын қолдану арқы-
лы, ескі урандардың орнына жаңа урандарды қолда-
ну аркылы, бул формаларды қыйыстыру, т. т. аркылы
осы жолды жүзеге асыру үшін күресу. Егер страге-
гияның көздейтің максаты, айталық, патіпа өкіметзне
нсмесе буржуазияға карсы соғыста жеңиі шығу, пат-
ша еікжетіне немесе буржуазияға қарсы күресті аяқ-
тап шығу болса, тактжа будан гөрі маңызы кішірек
мақсаттарды көздейді, өйткені тактика бүкіл соғыста
женш шығуға тырыспайды, белгілібір шайкастарда,
белгілібір урыстарда жеңіп .шығуға тырысады. рево-
люцняның сол көтерілу не томендеу ^уірііндегі нақты
жағдайға сәйкес келетж белтілер нау^андарды, белгі-
ліб’>р аттаныстарды ойдағыдай етіп ёткізугс тырыса-
ды. Тактика—сгратегияныя бір бөлегі, соған бағына-
ды, соның қыэмстін аткарады.
Тактика тасу мен қайтуға байланысты өзгеріп оты-
рады. Революңияның біріінші кезеңі дәуір'.нде (1903 —
1917, фсвраль) сгратегиялык жослар өзгермей калып
отырған болса, тактика бул уакыттың ішідде бірнеше
рет өзғерді. 1903— 1905 жылдар дәуірінде партияның
тактикасы шабуыл жасау тактикасы болды, ейткеиі
бул рсволіоциянын. тасыған кезі еді, козғалыс өрге
карай ікөтерілген ксз еді, сомдықтан тактика осыфак-
тыны негізге алуға тиіс болды. Осыған карай, резо-
люнияінын тасуының талаптарына сай күрестің фор-
малары да революциялық болды. ЖергіліктІ саяси
172
И. В. С т а л н н
ереуілдср, саяси дсмонстрациялар, жалпы саяси
ереуіл, думаға бойкот жасау, көтеріл.с, революциялык
жауынгерлік урандар, —- бул дәуірдегі күрестіц б.рініц
орнын бірі басып, ауысып отырған формалары міне
осыпдай болды. Күрестіц формаларына байланысты ол
кезде уйымдасу фо-рмалары да өзгерді. Фабрика-завод
комитеттөрі, шаруалардьщ революциялық комитеттері,
ерсуіл комитсттері, жумысшы депутаттарыныц Совет-
тері, азды-көпті ашық түрдсгі жумысшы лартиясы,—
бул дәуірдегі уйымдасу формалары мііне осындай
болды.
1907—1912 жылдардагы дәуірде партияға шегіну
тактикасына көшуге тура келді, ейткені ол кезде ре-
волюциялық қозғалыс төмсндеді, революция таскыны-
ның кайтқан кезі болды, сондықтан тактика бул фак-
гымен ессптеспей тура алмады. Осыған карай, уйым-
дасу формалары сыяқты, күрестіц формалары да өз-
герді. Думаға бойкот жасау орнына—думаға қаты-
насу, думадан тыскары ашық революциялық аттаныс-
тар орнына — думада шығып сөйлеу жәнедумада жу-
мыс істеу, жаллы саяси ереуІлдердің орнына — ішнара
экономикалық ереуіддер немесе жай тыныштық бол-
ды. Бул дәуірде партияныц жумысты астыртын жүргі-
зуге тиісті болғандығы, ал буқараныц революцнялық
уйымдарыныц орнына мәдсни-ағарту, кооператив,
камсыздандыру уйымдарыныц және заңға сыярлык
Саска уйымдардыц қурылуы түсінікті.
Революцияныц екінші жәнс үшінші кезендері жө-
нінде де осыны айту -керек; бул кезендер бойына
тактика ондаган рет өзгеріп отырды да, стратегия-
лык жоспарлар өзгеріссіз калып отырды.
Тактика пролетаркапың күрес формалары мсн
Ленннизм негіздері туралы
173
уйымдасу формаларына, олардын ауысуына, ушта-
суына байлапысты. Рсволюцияның бглгілібір кеэені
негізінде такгика, революцияның тасуына немесе кай-
туына карай, көтерілуше немесе төмендеуше қарай,
бірнешс рог өзгсруі мүмісн.
4)	Стратегиялық басшылық. Революцияның резерв-
тері мынадай болады:
тура резервтер: а) шаруалар және, жалпы алған-
да, өз слІнің ауыспалы топтары; б) көрші елдердін
пролегариаты; в) отарлар меп тәуелді елдердегі рево-
люциялык қозғалыс; г) пролегариат диктатурасының
жеңіп алаған олжалары мен табыстары, — пролетариат
күшті душпанына ықпал ету үшін және тыныс алу
үшін, өзінің (Күшін басым ете огырып, бул олжалар
мен табыстардың бірсыпырасынан уақытша бас тар-
туы да мүмкін, және
жаиама резервтср: а) душпанды әлсірету .үшін.
өзінің резервтерін күшейту үшін пролетарнаттың пай-
далануына болатын, өз елінің пролетариат емес тал-
тары арасындағы қайшылықтар мен жанжаддар,
б) прюлетариаттың шабуыл жасаған кезінде немесе
амалсыздан шегініп, маневр жасаған кезіінде пайда-
лануына болатын, пролетариат мемлекетіне жау бур-
жуазиялык момлскеттер арасындағы қайшылықтар,
жаижалдар жоно соғыстар (мәсслен, империалистік
соғыс).
Резервтердің бірінші түрі туралы көп айтпасақ та
бслады, өйткені олардың маңызы журттың бәріне де,
кім-кімгс болса да мәлім. Маңызы әрқашан айқын
бола бермейтін екінші түрдегі резервтерді алатын бол-
сақ, революцияның барысы .үшіін булардың кейде 61-
рінші дәрежелік мацызы болатынын айтып өту керек.
М. В. Сталин
Мәселен, бірі-нші революцияныи кезінде жә-не одан қе-
йж де усақбуржуазиялык домократия (эоерлер) мен
либераадык.-монархияшыл буржуазия (ікадеттср) ара-
сында болған жанжалдың орасан зор маңызы бол-
ғанын бекер деугс болар ма екен; ол жанжал шаруа-
ларды буржуазияның ықпалынан қутқару ісінде, кү-
мәя жок, өз ролін ажарды. Октябрь төңкерісі дәуі-
рінде империалистердің негізгі топтарының арасын-
дағы кырғын соғыстьгң орасан зюр маңызы болғанын
бекер деуге дәлел онан да кем; ол кезде ©зара со-
ғььстан қолы босамай жаткан империалистер күште-
рін жыйып-туйіп жас Совет өкімстіне қарсы шы-ғара
алмады, ал пролетариат, дәл осы себоптің арқасын-
да, өэ күштерін уйымдастыру, өз өкімепн нығайту
ісінс колма-қол кірісіп, Қолчак лен Деникпнді тал-
қандау даярлығын жасауға мүмкіндіік алды. Қәзір,
нмпсриалистік тотітар арасындағы қайшылы-қтар бар-
ган сайын тереңдей түскен кезде жә-не олапдьш. ара-
сында жаңа соғыс тумай қалмайтын болыл отырған
кезде, мундай резервтердің ггролетариат үшін маңы-
зы барған сайын арта береді деяі білу керек.
Стратсгиялық басшылықтың міндеті — революция-
ныц дамуынын. бел-гілібір кезеңінде революцияның не-
гізгі мақсатына жету үшін, осы резервтердің бәрім
лурыс пайдалану.
Резервтерді дурыс пайдаланудың мәнісі неде?
Мән:сі — кейбір ікеректі шарттарды орындауда; бу*
лардың ішінон басты-басты шаргтар деп мыналарды
ссептеу кереік.
Біріншідең. Революцияны толғағы пісіп жеткек
кезде, шабуыл бар екпснімен алға б>асып келе жат-
қан кезде, көгсріл.с тон-п келіп қалған кезде, резерв-
Леипнизм негіздері туралы
ті авангартка жакындату іст’ң табысты болуының
ғстізгі шарты болған кезд-с, үзілді-кееілді мсзіілде рс-
вэлюцияның бастыбасты күштсрін жыинасгырып,
жаудың өт-е-мөте әлсіз жеріне жуимсау к-срек. Нар-
тияның 1917 жыліғы апрель — октябрь доуір-ндегі
сгратегиясын резервті осылай пайдаланудың айқын
ү.тгісі дсп еслітеуге болады. Бул дәу.рд.г жаудың өте-
мөте әлсіз жері — соғыс болғандығы күләтсіз. Партия
халықтың қалың букарасын пролстарлтт авангард
айналасына нак ссы негізгі масслгде жыйнағаны да
күмәнсіз. Бул дәуірде партияяыц стратеніясы— аван-
гардты манифсстаиия, демонстрация жолым^н кешс-
лерде кыр кврсетуге үйрете отырып, сонымен қагар
рсзервтерді тылда Советтер архылы. маиданда сол
д.тт комитеттері аркылы авангардқа жакындату бол-
ды, Революцшшың қортыидысы рс-зервтерд.ң дурыс
пандаланылғанын көрсетті.
Маркс пен ЭнгельстІң көтсріліс туралы белгілі қа-
ғидаларын өз сөзімон айтып, Лонин рсвэлюциянын
күштерін стратегия жолымен пайдалаиудың осы шар-
ты гуралы былай дейді:
1)	«Көтеріліспен ешуакытта дэ ойнауға болмайды, ал бас-
танды екенсін, ондз оны аяқтап шығу керек екендігін мыктап б;лу
керек.
2)	Істін тағдірі шешілетін жерде, шешуші кезеңде көл ар-
тық куш жыйнау керек. өягхені, олай болмағая күндс, жақсы
дайындығы бар және жаксы уйымдасқан жау кегерілісш л?р-
ді жойып жібереді,
3)	Көтеріліс басталып қалғаннзн кейін вте зор батылдықпен
қыймыл жасау керек және қайгсе де сөзсіз шабуылға кешу ке-
рск. «Қорғану — қарулы котерілістің ажалы».
4)	Жауды бейқам жатқандл бассалуға тырысу керек, опын
оскорлсрі бытырзп жатқан кезін габа білу керек.
5)	Күн сайын (егер бір қаладаіы оқыйга болса: сағат сайын
И. В. С т а л и н
деуге болады) азғана болса да табыска жетіп отыру керек. ка-
лай да болса «моралдық жагынан басымэ болып отыру керек»
(карацыз: XXI том, 319 —320-беттер).
Екіншіден. Дағдарыс сн жоғарғы шегше жетті,
авангард аіқырына дейін соғысуға дайын, резерв аван-
гардты колдауға дайын, душпанныц катарында абыр-
жушылық мейлінше күшейді д-ел есептелрен кезде,
шешуші соккы береті-н мезгілді, көтеріліс бастайгын
мезгілді таңдал белгілеу керек.
Егер, — денді Лепин, — <(1) бізге жэу таптык күштер мейлін-
ше шатасып, бірімен бірі мейлінше жулқысып, шамасынан кел-
иейтін күресте өздерін менлінше әлсіреткен болса»; егер «(2)
барлык толкымалы, солқылдзк, тураксыз, аралык топтар, яғни
буржуазиядап зйырмасы бар усак буржуазия, усақбуржуазия-
лык демократия өздерін хялық алдындз мейлішпе эшксрелеп,
вздерінін практика жүзінде банкрот болуымен мейлінше масқа,-
раланса»; егер «(3) пролетариат арасындз буржуазияга карсы
еқ табзнды, ең батыл реилюинялық кыймылдарды қолдау ние-
ті туып, осы ниет калын буқараға таралып. блрынша күшеніп
кетеріле бастаса», сонда істіқ тағдірін шешетін күрес абден пі-
сіп жетті деп есептеуге болады, «Міне сонда революция пісіп
жеткен болады, міпе сонда, егер біз жоғарыда көрсетілген...
шзрттардыц бэрін дурыс есептеген болсак және мезгілді дүрыс
бслгілегсн болсак, біздің жеңуіміз қамтамасыз етілген боладм»
Іқараныз: XXV том, 229-бет).
Октябрь көтерілісін өтікізуді осындай стратсгия-
ның үлгісі деп саяауға болады.
Бул шартты бузу «қарқыннан айрылу» деп ата-
латын кауіпті қатеге әкеляі соғады; ол уақытта лар-
тия қозғалыстың барысынан ксйін қалады номссе,
ты-м ілгері кетт қйлады да, ісгің жолы болмау кау-
п;н туғызады. Бірсьгпыра жолдзстардың 1917 жылы
сентябрьде көтерілісті Домократиялық ксцості тут-
қынға алудан бастауға-талпынғандарын осы жаркын-
Леішнизм негіздері туралы
177
нан айрылудың» мысалы, көтерілістін. меэгілін сайлап
белгілей білмеудің мысалы дел санау керек, өйткені
ол кезде Советтерде эдае де сожылдактық барлығы
сезілетін еді, майдан әлде де екі жолдыц айрыгында
еді, резервтор авангард-қа әлі жакыидатылімаған еді.
Үшіншідец. Күрестіц негізгі мақсатынан ававгард-
тың көз жазбауы үші-н, ававгардтың айналасына
уйымдасуға тырысып, сол максатіқа қарай келе жат-
қак букараньщ жолдан адасып кетпеуі ,үшін, алған
бағьггтая айнымай, максатка жету жолындағы неше-
гүрлі іқыйьшшылықтар мен шиеленісулердің бәріне ка-
ріамастан, сол бағытгы жүргізу керек. Бул шартты бу-
зу тецізшілердің тілінше «бағыттан айрылу» деп
аталатын өте зор қатеге әксп соғады. Біздің партия-
ііын. Демократиялық кецестен соц іле-шала предпар-
ламентке қатнасу туралы қарар шығарған қатесін
осы «бағыттан айрылудың» мысалы деп есептеу ке-
рек. Предпарламект — буржуазияның слімізді Совет-
тср жолынані буржуазиялық парламентаризм жолына
түсіруге тырысадн әрекеті екендігін, партияның муя-
дай мекемеге катнасуы барлы-қ істі ішатастыруы мүм-
кін екендігін, «Бүкіл екімет Советгсрге бсрілсін!» де-
ген уранмен револіоциялық күрес жүргіэіп жатқан
жумысшылар меін шаіруаларды жолдав адастыруы
мүмкін екендігін партия ол кезде умытып ксткендсй
болды. Большсвиктсрдіц прсдпарламенгті тастап ке-
туі арқылы бул қате түзетілді.
Төртіишіден. Жаудың күштІ кезінде, шегіну лаж-
сыз кажет болған кезде, душпаи бастаға-н согыска
бой уру кәріне тиімсіз болыл турған кезде, күштердің
арасалмағы осындай болып отырғанда шегіну авац-
гардты соққы тигізбей, аман алып шығатын, резерв-
178	И. В. Сталин

терді авангард төцрегшде сақтап қалдыратын б'рден
бір курал болып отырған кезде, дурыс шепнуді көз
доп, резервтерді егшен пандалану керек.
«Революцияшыл партиялар үйреяе түсулері керек, — дейді
Ленин. — Олар шабуыл жасауға үйренген болатын. Енді бул
ғылымды кзлан дурысырақ шегіну ғылымымен толыктыру керек-
тігін түсінуге тура келеді. Дурыс шабуыл жасауды жане дурыс
иегінуді үйренбей турып жеңуге болмайтындығын түсінугс ту-
ра келеді. ал революцияшыл тап өзІпін ашы тәжпнбесі арка-
Изінда буғзн түсіяуді үйреніп келеді* (қаріныз: XXV том,
177-бст).
Мундай стратегияның •максаты — уакыттан пайда-
лану, душпанды Іріту, соңыиан шабуыл жасау үшін
күш жыйнау.
Партияға уақыттан пайдалануға, илшсриалиэм ла-
геріндегі езара соктығыстардан лайдалануға, душ-
пакның күшін ірітуге, шаруаларды өз жағында сақ-
тап қалуға, Колчак іюн Дсникияге шабуылды даяр-
лау үшін күш жыйнауға мүмкіндік бергон Брсст бі-
тімінің жасалуын осындай етратегияныц үлгісі деп
санауға болады.
«Біі сепараттық бітім жасағанда, — деді сол кезде Ленин, —
жяуласып отырған империялистік топтардын. екеуінен де, кәзір-
гі уакытта ең мүмкін болган дәрежеде толык кутылэмыз, олар-
дың бізге карсы ауыз біріктіруін қыйындататын өзара жаугер-
шілігі мен соғысынан пайдаланамыз, — соны пайдаланып, со-
ияалнстік революцияны үдету, баянды ету үшін белгілі уақыгка
Колымызды босатып аламыэ» (карацыз: ХХП том, 198-бет).
Брест бітімі жасалғанынан соң үш жыл вткеннен
кейін Ленин былай деді:
«Брест бітімі» бізді күшейтіп, халыкаралық нмпериализмніц
күштерін ыдыратқан шегініс болғаныя енді барып турған акы-
мак та көріа отыр» (карацыз: XXVII том, 7-бет).
Ленинизм негіздсрі туралы
179
Стратсгиялык басшылыктыц дурыс болуын қам-
тамасыз ететін басты-басты шарттар міне осындай.
5) Тактикалық басшылық. Тактикалық басшылык
— стратегяялык басшылыктыц міндеттерже, іалапіа-
рына бағынатын, соныд бір божгі. Тактиікалык бас-
шылықтыц міндет; — күштсрдің белгілюір арасалма-
гы тусьшда, стратегиялық табъісты даярлауға керокті
мейлінше мол нәтиж-слерге жету ушін, пролетариат-
тыц күрссі 'ме.н уйымдасуыныц барлық формаларын
мснгсріп, оларды дурыс пайдалануды қа-мтамасыз
ету. •
ГІрсмкгариаттьщ күрссІ мсн уйымдасу формала-
рын дурыс пайдаланудың мәнісі неде?
Аіәнісі—кейбір керекті шарттарды орындауда; бу-
о лың Ішінсн басты-басты шарттар деп мыналарды
гсу кеткж:
Гиріпшіден. Күростің және уйымдасудың накты
формаларьін—қозғалыстыц бслгіл'б;р тасу немесе
кайту жагдайларьша ен. қолайлы ікелстін, буқараны
роволюциялыіқ позицияларға әкелуді, миллиондаған
буқараны революция ‘майданьгна әкелуді, оларды ре-
волюцпя майданында орналастыруды женілдете ала-
тын және камтамасыз ете алатын формаларын бірін-
ші катарга <кою керек.
Әцпме ескі тәртіптің сақталуынын. мүмкін еместі-
гі, бул ескі тәртіптің сөзсіз қулатылатындығын аван-
гардтың түсінуі туралы болып отырған жоқ. Әигііме
букараның, миллиондаға-н буқараныц сөзсіз осылай
болатындығын түсініп, авангардты колдауға дайыи
екендігін көрсетуі туралы болып отыр. Бірак, буікара
муны өз тәжрибесі арқылы ғана түсіне алады. Ескі
өкімсттің сөзсіз қулатылатындығын миллиондаған бу-
180
И. В. Ста лии
караның өз тәжрибесінде түсінуіне мүмкіншілік беру
керек, букараға революциялық урандардың дурысты-
ғыи өз тәжрибесінде түсінуді жендлдететін күресәдіс-
тері мен уйымдасу формаларын усыну керек, -- міндет
осында.
Егер, думаның түкке турмайтын нәрсе екенін, ка-
деттердің беріп жүрген уәделері жалған сөз екенін,
патша өкіметімен келісімге келудін мүмкйі еместнш,
шаруалардың жумысшы табымен одақтасуы сөзсіз
керек екенін буқараныц өз тәжрибесінде түсінуіне же-
ңілдік келтіру үшін, партия кезіндс думаі*а қатнасуға
уйғармаған болса, егер партия күшті дума жумысы-
ныц мацына жыйнап, сол жумыстың негізінде күресті
өрістетуге уйғармаған болса, онда авангард жумысшы
табынан қол үзген болар еді, ал жумысшы табы бу-
карамен байланысын жогалтқан болар еді. Буқараның
дума дәуіріндегі тәжрибесі болмаса, кадеттерді әш-
кередеу және пролетариаттың гегемондық етуі мүмкін
болмас еді.
Шақырымпаздық тактикасының қау іптілігі — ол
тактика авангардты өзінің миллиондаған резервінен
қол үздіру катерін туғызды.
Егер пролетариат 1917 жыліы апрельде көтеріліс
жасауға шақырған «солшыл» коммунистердің соиы-
нан еріп кеткен болса, паргия жумысшы табынан қол
үзіп кеткен болар еді, ал жумысшы табы шагуалар
мен солдагтардың қалың букарасы ішіндегі ықпалы-
нан айырылар еді; өйткені ол кезде меньшевиктер мен
эсерлер өздерінің соғысты және империалпзмді жак-
таушылар екендігін әлі әшкерелеп болған жоқ еді, ол
кезде буқара меньшевиктер мен эсерлердің бітім тура-
лы, жер туралы, ерік туралы сөздерінің өііріктігін өз
Леннннзм негіздері туралы
_ -ІІЛІ	-< - г п -  ,1 п - погг  - иь. —.Г-..-ГГТ?  —— , , - - .  _    м**— .*хх;:::: *?;** -  - * «*.... ..-м;;х*,Ж
тәжрибесі арқылы біліп болған жок еді. Букаранын
керенскийшілдік дәуірдегі тәжрибесі болмаса. мень-
шевиктер мен эсерлер шеттетілмеген болар еді, про-
летариат диктатурасының орнауы да мүмкіі! болмас
еді. Сондыктап, усақбуржуазиялық партнялардын ка-
телерін «шыдамдылыкпен түсіндіру» және Советтер
ішГнде ашық күрес жүргізу тактикасы бірден-бір ду-
рыс тактика болды.
Солшыл коммунистер тактикасының кауіптілігі —
ол тактика партияны пролетарлык революииянын кө-
семдігінен айырып, тыянақсыз, бос сөзді аттөбеліндей
астыртын әрекетшілер тобына айналдыру қатерін ту-
гызды.
«Жалғыз авангардпсн ғана женуге болмайды,- дейді
Ленин. — Бүкіл тап, калын букара не авангардты туп-тура кол-
дау познциясыиа немесе, ең болмағанда, авангардка ниеттес
битараптык позипнясына түспей турған кезде. тек жалғыз ааан-
гардты ғана шешуші урыска түсіру... акымақтык болатыны бы-
лай турсын, тіпті кылмыс болар еді. Ал, шын мәнісінде бүкіл
таптың, шын мәнісінде еибекшілердін және капигалдап езгі
кергенлердіц калын букарасынын мундай позшіияға жетуі
үшіи, жалғыз ғана нәсихэт, жалғыз ғана үгіт жүргізу аз боляды.
Бул үшін сол букаранын өзһіін саяси тәжрибесі болу керек. Бар-
лық улы революциялардын негізгі заны міне осындай; бул заңды
енді тек Россия ғана емес, Гермэния да соншама күшгі, соншама
айкын ыспаггэп отыр. Коммунизмге үзілді-кесіллі бет буруүшін.
Россиянын мэдениетсіз, кебінесс сауатсыз букарэсы түгіл, Гермэ-
ннянын жсғарғы мәдениетті, жаппай сяуатты букарасынз да.
11 Интернаниснал сабаздары үкіметінін бүкіл әлсіздігін, бүкіл
турлаусыздығын, бүкіл дәрменсіздігін, буржуазня злдындағы
бүкіл маланлығын, бүкіл арсыздыгын, пралетариат дикгагурасы
жөніндегі бірден-бір альтернатив ретінде шектен шыққаи резк-
Инонерлер (Россияда Корнилов, Германияда Капп жзне оныц
серіктері) диктатурасыныи болмай қалмайтыиын өз тәжрнбссі-
нен білуге тура келлі» (караиыз: XXV том. 228-бст).
182	И. В. Сталин
Екіншіден. Әрб:р бглгілі ксзенде процестер желі-
сіндегі, колға устаған күнде бүкіл желіні устал ту-
рарлык және стратегиялық табыока жету үпіін жағ-
даилйр туғызарлық ерекше бір буынды табу керек.
Әнгіме партияіның алдында турган біріқатар мін-
деттердің ішінен ксжжті міндетті — шешілуі басты
пункт болып табылатын және жүзсте асырылуы ке-
зектегі- басқа міндегтердіц ойдағыдай орындалуын
қамтамасыз ететін міндетті айырып ала білу туралы
болып отыр.
Бул қағиданың маңызын <жі мысалмен көрсетуге
болар еді; бір -мысалды бурынғы етксн уақытган
(партияның қурылу дәуірінен), скінші ыысалды -бізге
өте-мөте жақыи кәзіргі уақыттан (нэп дәуірінен) алу-
ға болар едһ
Партияныц қурылу дәуірінде, сансыз көп үйірмслур
мсн уйымдардың бірімен бірі байланыспаған кезде,
майдагерлік пен үйірмешілдік партияны жоғарыдан
теменге дейін жегідей жеш жүрген кезде, идсялык ала-
уыздылық партияның іиғкі турмысының айрықша бел-
гісі болған кезде, — міне бул дәуірде буындардың же-
лісіндегі, сол кезде паріиянын, алдында турған мін-
деттсрдің желісіндегі нсгізгі буын, негізгІ міндет —
жалпыорыстық қупыя газет («Искра») шығару болды.
Ссбебі ие? Ссбебі — сансыз үйірмелер мен уйымдар-
дың басын біріктіре алатын, идеялық және тактика-
лық бірлік жасауга жағдай туғыза алатын, сөйтіп,
нағыз партия ікуруға негіэ қалай алатын, партияның
ПіСіп жетілген уйтқысын ол ксздегі жағдайларда твк
жалпыорыстық қупыя газет арқылы ғана қуруға бо-
лагын еді.
Соғыстан шаруашылық курылыск.а өту дәуірінде,
Лекянвзы негіэдері туралы 
ц^ЗШЫ гі г. ~  **' --’*^®^*^**^*^*^^^*^*й^^*^,*****-***—*
енеркәсш мейліише күйэеліп, ауыл шаруашылығы қа-
,йа буВьімдарыиық жетісіпеуінея таршылык керген
кезде, мемлекеттж иядустрияның шаруалар шаруашы-
лығымен уштасуы социалисгік курылыстың табысты
болуының негізгі шартына айяа^ган кезде,— м:«е бул
дәуірде пронестер желісіндегі негіэгі буын, баска мін-
депердің ішіндеп негізгі міндег —сауданы еркендету
бсдды. Себебі не? Себебі — нэп жағдайында иядусг-
рияның шаруалар шаруашылығымен у-штасуына сау-
дадан баска жол болуы мүмкін емес, себебі — өнімі
аткізілмеген өндіріс нэп жағдайында индустрия үШ-Н
ажал бюлып табылады, себебі—сауданы өркендету
жолымен өнімді өткізуді молайтқэнда ғана индустрия-
вы кенейтуге болады, себебі—тек сауда жөяінде
нығайьт алранда ғана, тек сауданы меңгеріп алғанда
ғана, тек осы буынды меңгеріл алғанда ғана, ссщиа-
листік экономиканың іргесіи қалауға жағдайлар ту-
ғызу үшін, нндустрияны шаруалар рыногімен жалғас-
тырып, кеэоктегі взге міндеттерді ойдағыдай орындау-
ға болатыныиа сенуге болады.
немесе тегі
кеэде же-
бүкіл желіні устап
, сол
бо-
1922
курылысымыздын етпелі фор-
«бэр күшпен мықтап устайтын» «буынд» — осы
і том, 82-бет).
«Революцнонер болу, социализм жзғында болу
жоммунист болу жеткіліксіз... — дейді Ленин. — Әр
лінің айрыкша буынын таба білу керек; Г
жалу үшін және келесі буынға өтуге нык дайындзлу үшің
буыннан бар күшпен мыктап устау керек>...
«Кәэіргі кезде мемлекет дурыс тәртіпке салып (бағыт
Ріп) отыратын ішкі сауданың жзндануы ләл сондай буын
ып табылады. Оқыйгалардың тарихи желісіндегі, 1921 —
жылдардағы біздің социалистік
маларындагы
сзуда болып табылады» (караңыз: XXVII
«асіГХтГй баСиГ'ЛЬ'КТЫН ДУР“С б0ЛУын қз"та-
1Н басты-басты шарттар осындай.
181
II. В. Сталян
6) Реформизм меи революциоиизм. Революциялык
тактиканын. реформистіік тактикадан қандай айырма-
сы бар?
Кейбіреулер: ленинизм реформаларға, ьгмыра мен
келісім атаулыға карсы доп ойлайды. Бул-мүлдсм ду-
рыс смес. Белгілі бір імағнада «қайырдың қандайы да
игіліік» екенін, белгілі бір жағдайларда жалпы рефор-
імалар, оның ішінде ымыра мен келісімдср қажет та,
пайдалы да екенін большевиктер басқалардан кем
білмейді.
«Халыкаралық буржуазняны куілату үшін соғысып жа-
тып.—дейді Ленин, — мемлекеттер арасында болатын кәдімгі
соғыстзрдың ішіндегі ең күштісіпен жүз есе қыйын, узак, күр-
делі соғысты жүргізіп жатып, бул соғыста түрлі әдіс колда-
нудзн күн бурын бастзрту, жаулардың мүдделерінің бір-біріне
қайшы келушілігін (уакытша болса да) пайдалавудан бастарту,
одзктас бола алатындармен (уақытша, турлаусыз, солкылдак,
шартгы одактастармен болса да) келісімге келуден, ымырзла-
судэн бастарту сорақы күлкі нәрсе емес пе? Бул, әлі зерттел-
меген, буғап дейін жан шыға алмаған тауға қыйындықлен шы-
ғып бара жатып. кейде қыялап шығудан, кейде кзйта түсіп,
бір алған бетті өзгертіп, түрлі жолды сынзп коруден күм бурын
бастартқанымызға уқсамай ма?> (қараңыз: XXV том, 210-бет).
Әцгіме, анығында рефор.маларда немесе ымыра
мен келісіімде емес, әңгіме сол реформалар мен ымы-
раны журттың іқалаЙ қолдзнуында.
Р-еформист үшін — рефоріма болса болғаны; ал ре-
волюциялық жумыс — реформистер үшін жәй ғана
нәрсе, сөз үшіін, көз жаздыру үшін қолданылатын
нәрсе. Сюндықтан реформ истйк такгика тусындағы ре-
форма, буржуазия өкіметй емір сүріп турған жағдай-
да, созсіз сол екімстті нығайту қуралына, революция-
ны іріту куралына айналады.
Ал ргволюциокср үшіін, керісшше, ен бастысы —
*	А ЛВЫНК»' ПО^ТМйҒКтГ^1 \ ДМНМ<а: ХІМжіжИиЕ*МП*мМГ
реформа ем^ес, :решіи«»лиа жчя*»»*.	-и—.-^—*у
үшін реформз—-эевікшіжяжж Чйзстшн:	<Ш
дыктав реэслюоя» тшвтв^	>ефпіша,
*р	н	«*	„ ХХ1_  	7'^*****^^. _. і<аьмгі***-ь	шфпи ааң	*ш;г
_____________________х- .1	ЫйЫ^^иЖкМШаШх шаамЙШг+ИгіЙШшІММмь	тЯВввіі «^^ИЯЯЯҒЯ^И^Ншь	^чьғ+тУ^ғД^^п-Ц-і- - П+ь>. .	.! Д'іЖ .иҒ.-ДД
чіг\1• а*зо<*	ійііг^гыё^Жі	:ж?ЧВ5ЯІ^ш^	^жОыВ^ВБк	4‘<*пһй*5^	л*+
І^ УТж > (*^ДІВЛІ ЧЗИ^ДІЯб^^%глІ*	^уіЖ£г™ЖЖ№+
мсһлеггі $ту «Йіия». :жштаяж Л?^»- -«Я^
лына. рееояюөшвж ^зешлшг^ьш эдда әж=эдр»жж^
яін тірепве эІЕалгтаэ^ тде&і^р нәпсе.
рш .н!гш >ЛЧ^^ПЬЯМ^И уУвДЛФУІУЖ 1 + ЯШЕ-а	Ж±'Э№ 1Г^Ж||Д>ГА*>; **
а .©йжДЯСл >Ж^ІЕж	г?;
"Т*	Тіч
ІШЯ
жуыьхгты -і^шйіту
кабылдай^ьі.
Имверйалези ..жгғжйшт яефшшшштг -:<аж-
♦ ІМ - 4 і	* -І-Я-
сһідерді ревслйжхг .т.мве£ :П4Ж2ьджр2Ы«; жәй* і?і1-
не осында.
ІБб
И. В. С т а л  я
б!рте өэгерту жолына түсуге, Лвнииніи «Алтынның
манызы туралы»” деген белгілі мақаласында айтка-
ныидай, «р<іформистік жюлра» түсуге, айналма қозга-
лыс жолына,
юрмалар жасау
және пролетариат
еліес таптарға устутіка бсру жолына түсуге тура ке-
луі мүмкж. Бул жолдық белгілі мағнада «реформис-
т;к» жол екекдігін мойындамауға болмайды, Тск бул
жорде негіз-гі бір эзгешслік барын есте устау керак;
ол озгешелж — бул жерде реформаны пролетариа?
вкіметі жасайды, ол рсформа пролетариат еікімстін
нығайтады, ол реформа пролетариат вкіметіке керөкті
тьғныс бфзді, ол рефоріма революцияны іріту үшін
емсс, прюлкугариат еместаптарды Іріту үшін жасалады.
Сөйтіп, мундай жағдайларда рсформа эзіне қара-
ма-карсы күіпке айналады.
Пролетариат екіметінін мундай саясатты жүргізуі-
нін мүмкж болғаін себебі мынада, тек осында: муныц
алдында өткен дәуфде революцияның қулашы мей-
лінше кең болды, сойтш ол, шабуыл жасау тактика-
сы орнына уақытша шегіну тактикасын, орағыту
кыймылы тактикасын колдайып шогіне алатындай,
кен өріс берді.
Сонымен, егер бурын, буржуазия өкіметі тусында,
рсформалар рсволюциянын. (қосымша табысы болса,
кәзір, пролетариат диктатурасы тусында, реформалар
пролетариаттың революциялық табыстарынаін туады,
осы табыстардан куралған іпролетариат қолындағы
корлардан туады.
«Реформалардың рсволюнияга катнасыпа, — денді Ленин, —
гс., марксизм ғана дәл жәче дурыс аныктама берді; аныктама
бергенде Маркстің бул қатнасты тек бір жағынан гана көруге
мүммндігі бир еді, атап аіітқапда: пролетарнаттың бір елде бол-
187
Ленинизм негіздері туралы
___ нш іипг ^ - --.іішіігіииі—  —. ігпгшт- —гг- — -  —-    -•• -піті.т
са да азды-көпті туракты, азды-көпті узак туңғыш женісінеж
бурынғы жағдайда ғаиа көруге мүмкіндігі бар еді Бул жағдай-
да дурыс катнастың негізі мынау болды: реформзлар пролета-
рнаттнң революциялық таптык күресініц косымша табысы бо-
лып табылады... Бір елде болса да пролетариат жеңіп шыққзн-
нан кейін, реформаның революцмяға катнасына бір жаңглық
снеді. Приншш жүзінде іс сол күйінде қалады, ал формасы жа-
ғын.та :: ігеріс болады; бул езгсрісті Маркстің эз бзеының бол-
Жг.уғі; мүмківдігі болмады; бірзқ бул езгсрісті тек марксизмшқ
философиясы мен саясаты негізінде ғана уғыиуға болады...
Жеңгенпеи кейін олар (яғни реформалзр. И. Ст.) (халыкара.іык
к&жллде баягы сол «қосымша табыс» күиінде кзла отырыл),
кай елде женіс болған болса, сол ел үшін, бурынгысынық үсіі-
но, барывша жумсалған күш пәлендей-түгендей откелден ре-
золюциялык жолмен өтуге көрер көзге жстпей турған кезде,
қажетті және занды тыныс болады. Жекіс. тіпті амэлсыз ше-
гінген күнде де тіресіп шыдауға, — материалдық жағынан да.
мсралдык жагынан да тірешп шыдап туруға жарантын «күш
қорын» берсді» (қарацыз; XXVII том, 84 — 85-бетгер).
VIII
ПАРТИЯ
«
Рсволюцняпың алдындағы дәуірде, азды-көптІ
бсйб.т даму дәуірінде, П Интернационалдыц партия-
лары жумысшы қозғалысындағы үстем күш болып,
күрестіц ларламонттік формалары негізгі фпрмалар
дсп саналып жүрген кезде, — бул жағдайда партия-
ныц, кейін ашықтан-ашық революциялық «ііаЙ'касУлаР
жагдайында алган мацызындай күшті, шешуші мақьі-
зы жо-қ еді, болуы да мүмкін емсс оді П ИнтеряацнО'
налды оға-н шабуыл жасағандардаи коРрағаНДіа’КауТ’
ский: II Интернационалдың	соғЫС к^аЛ^
ел:ес, бейбітшілік куралы, сойіьнсган да ол партиялар
!88	И. В. Сталин
.................. *“***” .*..П ЛІ-	- - ’«-*» 
. .    * * * * '
согыс кезінле, пролетариаттың революциялық атта-
ныстары дәуірінде, айтарлық ешнәрсе істей алмады —
дейлі. Бул тіпті дурыс. Бірақ бул не дегеи соз? Бул —
II Интернационалдың партиялары пролетариаттыц ре-
волюциялык күресіне жарамайды, ол партиялар —
пролетариаттыц жумысшыларды өкіметті қолға алу-
ға бастайтын жауынгер партиялары емес, парламент
сайлауына, парламенттік күреске бейімделген садлау
аппараты, деген сөз. Шынында, II Интерііационалдын,
оппортунистері үстем болып турған дәуірде пролета-
риаттың негізгі саяси уйымы партия болмай, парла-
менттік фракция болуының себебі де осыдан. Бул
дәуірде партия іс жүзінде парламенттік фракцияныц
шылауы болып жүргені және оның қызметін аткару-
шы болғаны журтқа мәлім. Бул сыяқты жағдайда,
осындай партия бастағанда, пролетариатты револю-
цияға дайындау туралы сөз болуы да мүмкін емес
експін дәлелдеп жатудыи қажеті болар ма екеп.
Бірақ, жаца дәуір басталғаннан кейін іс негізінен
өзгерді. Жаңа дәуір — таптардың ашықтан-ашык
устасқан дәуірі, пролетариаттьщ революциялық атта-
ныстарының дәуірі, пролетарлық революиияныц дәуі-
рі, империализмді қулатып, өкіметті пролетариаттыц
тартып алуына күштерді турадап-тура даярлау дәуірі.
Бул дәуір пролстариаттың алдына партияныц бүкіл
жумысын жаңа, революциялық жолға салып қаііта
куру туралы, жумысшыларды өкімстгі қолга алу жо-
лыпдагы революциялық күрестің рушнда тәрбпелеу
туралы, резервтерді дайындап, іске Жумылдыру тура-
лы, көрші елдердің пролетариатымеІГ одақ жасау гу-
ралы, отарлар меп тәуелді елдердегі азаттық қозға-
лысымен берік байланыс жасау туралы, тағысын-тагы
Лениннзм нстіздсрі туралы
189
сондайлар туралы жаңа міндеттерді кояды. Бул жана
міндеттерді, парламентаріізмніц бейбітшілік жағдайла-
рында тәрбиеленген ескі социал-демократиялық пар-
тиялардың күшімен орындауға болады деп ойлау —
өзінді үмітсіз түңілуге салу, сөзсіз женілуге ушырагу
болып табылады. Мойнында осындай міндеттер тур?
іанда, ескі партиялардын бастауында қала беру —
толық карусыз калгандық болып табылады. Проле-
тариаттың мундай халге көнгісі келмегенін дәлелдеп
жатудыц қажеті болар ма екен.
Осыдан келіп, жаңа партияның, жауынгер пар-
тняның революцияшыл партияныц, пролетариатты өкЬ
метті колға алу күресіне бастауға батылдығы жете-
тін, революниялык жағдайдын кыйын-қыстау кезен-
дерін түсінуге тәжрибесі жететін және мақсатка жету
жолындагы барлык кедергілердің қандайына болса
да сокпай өтуге икемділігі жететін партияның қажет-
тігі туады.
Мундай партия болмаса империализмді қулату ту-
ралы, пролетариат диктатурасын орнату туралы ой-
лаудың да керегі жок.
Бул жана партия — ленпнизм партиясы.
Бул жана партияның өзгешеліктері неде?
1)	Партия — жумысшы табының алдыңгы отряді.
Партия, ен алдымен, жумысшы табынын алдыңғы от-
ряді болуға тиіс. Партия жумысшы табының тандау-
лы адамдарының бәрін, олардың тәжрпбесін, олардың
революцняшылдығын, олардың пролетариат ісіне жан-
тәнімен берілгендігін өз ішіне жыйнауға тиіс. Ал, на-
гыз алдыңгы отряд болу үшін, партия революциялык
теориямен, қозғалыс зандарының. білімімен, революния
зандарыныц білімімен қарулануға тиіс. Мунсыз пар-
11. В. Стилни
тия пролстариаттьщ күресіне басшылык ете алмайды,
прзлотариатты соиына ерте алмайды. Егер «іартия
жумысшы габының буқарасы иеойлайтынын, басынан
не өгкізіп жатканын тіркеп отырумен ғана канагат-
танып калса, егер партия стихиялык. қозғалыстың со-
ңына еріп қуйыршықша салпаіқтаумеи отырса, егер
партия стихиялық қоэғалыстық топастығын, саяси
талғаусыздығын жеце білмесе, сгор партия пролета-
риаттың минуттік мүдделерінсн жоғары катеріле біл-
моое, сгср партия букараиы пролетариаттьщ таптық
мүддслері дәрежесіне жеткізе көтсре білмосе, оллар-
тия нағыз партия бола алмайды. Партия жумыешы
та-бының аддьшда болуға тиіс, партия жумысшы та-
бының кергенінен әрідегіні көруге тпіс, партия сти-
хиялыктың соңында қуйыршықша салпақтап жүрмсй,
пролстариатты соцына ертіп, бастап отыруга ти;с.
Қуйыршықтыіқты уағыздайтын П Интернационал пар-
тнялары—пролетариатты буржуазияінын. қуралы бо-
луға душар ететін буржуазиялық саясатты жүргізу-
шілер. Пролетариаттың алдыңғы отрядінің көэкара-
сындағы партия ғана, буһқараны пролетариаттың тал-
тық мүдделерінің дәрежесіне жеткізе көтере алатын
партия ғама, — геік осындай партия ғана жумысшы
табын тредюнионизш жолынан бурып әкетіп, оны өз
алдына дербес саяси күшке айналдыра алады.
Партия — жумысшы табының саяси көсемі.
Мен жоғарыда жумысшы табының ікүрссінің кы-
йыяшылыіқтары туралы, күрес жағдайының қыйын-
қысгаулылығы туралы, стратегия мен тактика тура-
лы, рсзервтер және маневр жасау туралы, шабуыл
мсн шегіиу туралы айттым. Бул жағдайлар соғыс
жағдаиларынан қыйын болмаса, оцай емес. Бул жағ-
Ленинизм негіздері туралы
191
дайларды кім айыра алады, миллиондаған пролетар-
лар буқарасына кЬм дурыс бағыт сілтей алады? Егер
ехн езі жеңіліске ушыраткысы келмесе, ешбір армия
соғыста тәжрибслі иітабсыз іс қыла алмайды. Епер
өз:н еэі кас дуішідядарына жем қылғысы келмесе,
пролетариаттың осындай штабсыэ ехібастан іс кыла
алмайтыны айқын вмес пе? Ал, бул штаб кайда?
Мундай штаб болатын— пролетариаттың революция-
шыл партиясы ғана. Револгоцияшыл партиясы жоқ
жумысшы табы — штабы жок армгшмен бірдей.
Партия — пролетариаттың жауынгер штабы.
Бірақ партия тск алдыңғы отряд кава болып турз
алімайды. Партия сонымен бірге таптың отряді, тап-
тын бір бөлегі, өзінің барлық тіршілік тамырлары ар-
қы.пы таппен тығыз байланысып жатқан бөлогі болу-
ға тиіс. Таптар жойылмай турған кезде, пролегарнат
катары басқа таптардан шыққаядармен толыкгыры-
лып отырган кездс, тутасынан алғанда жумъісшы іа-
бының алдыңғы отряд дәрежссіне көтер.лу мүмкшші-
лігі болмай отырған кезде, алдыңғы отряд пен жу-
мысшы табының қалган букарасы арасындагы, пар-
тиядағылар мен партияда жоқтар арасындағы айыр-
ма жойылма-қ емес. Бірақ, бул айырма сол буқарамен
ажырасушылыққа айналып кстсе, егер партия өзімон
елі болып, партияда жоқ буқарадан кол ,үэсе, онда
партия партия болудан қалар еді. Егер партия пар-
тияда жоқ букарамен байланысты болмаса, егер пар-
тия мен партияда жок букараныц арасы уштасьгп
отырмаса, егер буқара партияның басшылығын қа-
былдамаса, егср букара алдында партияның саяси
және моральдық беделі болмаса, онда партия тапқа
басшылық сте алмайды.
И. В. С т а л и і!
Жакын арада біздің парггияға жумысшылардан скі
жүз мың жаңа мүше алынды. Муныц бір тамаіпа жс-
рІ — бул адамдардың партияға өздері келгснінен гө-
рі, оларды партняда жоқтардыц ібү-кіл қалған букара-
сы жібсрдІ; ол буқара партияға жаңа мүшелср алуга
белссніл катнасты жәнс сол букара мақулдамаған
жсрде жаца мүшелер алынған да жоқ. Бул факт пар-
тияда жок жумысшылардьщ қалың буқарасы біздің
иартияны өз лартиясына, өзше жақын жэне туысқан
партияға есслтеішнін, олардың партияны кеиейтуді,
нығайтуды жан-тәнімен тілейтініін, өз тағдірін өз ық-
тыярымен сол партияныц басшылығына сеніп тапсы-
ратындығын көрсетеді. Паргияны партияда жок буқа-
рамен байланыстырьш отыратын осы сыяқты, аңғары-
ла қоймайтын моральдық дөлекер болмаса, партия өз
табының шешуші ікүшібола алмайтынын дәлелдеп жа-
тудың қажеті болар ма екен.
Партия — жумысшы табының айрылмас бөлегі.
«Біз,  дейді Ленин, — таптык партиясимыз, сондықтан да
Гіүкіл тап түгелімен дерлік (ал, соғыс кезінде, азамат соғысы
заманыпда мүлде тұгелімен бүкіл тап) біздіц партияның басшы-
лыгымен іс істеуге тиіс, біздің партияға мумкінінше тығыз жа-
қындасуға тиіе, бірақ, капнтализм тусында, бір уакытта бүкіл
гап түгелімен дерлік кемесе бүкіл тап тұгелімен өзінің алдыц-
<ы стрядының, езһйц соңиал-дсмократиялык партиясының са-
налылығы мен бслсенділігінің дэрежесіне жете алгды деп ой-
лау маниловшылдық, «қуйыршықтық» болар еді. Қапитализм
гусында тіпті кәсіпшілер уйымы да (неғурлым карзпайым, же-
гілмеген топтардың санасына неғурлым жақын уйым) жумысшы
г.ібын түгсл дерліктей нсмесе тұгелімен қамтый ала алмаиты-
нына ешбір саналы социал-демократ күмонданып көргеи жоқ.
Алдыцғы отряд пен оган бейім барлық қалың буқара арасынді-
ғы зйырманы умыту, алдыңғы отрядтың түпкілікті міндеті —
'і р іен бірге калыц топтарды сол алдыңғы катардағы дәрежеге
Леиинизм негіздері туралы	193
СМГ* ' — I I , Ы «гт« -хх т,	, . . . Л.лЛЛл , , ... А... -Ч ”Ж
дейін кетсру екеядігш умыту,—тек езіңді өзік алдзғаидык,
біздін мһідеттеріміздіц аса зор екендігіи көргісі келмегендік, ол
міндеттердін ерісін тарылткандық болар еді> (қаршіыз: VI том,
205 ----- 206-беттер).
2)	Партия — жумысшы табының уйымдасқан ог-
ряді. Партия жумысшы табыньш тек алдыцғы отряді
ғана емес. Егср партия таптыц күресіне йіыиымен бас-
шылық еткісі кслсе, партия. сонымен катар, өз табы-
ныц уйымдаскан отряді болуға ти;с. Капитализм жағ-
дайларында партияның міндеттсрі өте зор және әр-
алуан. Партия лролетариаттың күресіне ішкі және
сыржы дамудың өте қыйын жағдайларында басшы-
лық етуге тиіс; жағдай шабуыл жасауды керек қыл-
ғанда, партия продатариатты шабуылға бастауға
тиіс; жағдай шегінуді керек кылғанда, партия
пршретариатты күшті душпанның соккысынан аман
алып шығуға тиІс; партмя уйымдаспаган партияда жоқ
жумысшылардың миллиондаған буқарасына күрестегі
тәртітітілік пен жоопарлылық рухын, уйымшылдықпон
табандылык рухын таратуға тиіс. Ал бул міндеттердІ
партия тек »зі гәртіптілік пен уйымшылдыктың үлгісі
болса ғана, өзі пролетариаттың уйымдасқан отрядІ
болса ғана орындай алады. Бул шаргтар болмаса,
миллиондаған пролегариат букарасына партияның
шын басшылық етуі туралы оөз къілуға да бюлмайды.
Партия — жумысшы табының уйымдасқан'отряді.
Партияның уйымдасқан бүтін, біртутас болуы ту-
ралы пікірді Леңин біздің партия уставының бірінші
пункті турасындағы бслгілі тужырымында атап айг-
қан; ол тужырымда партия — уйымдардың жыйнағы
деіп, партия мүшелері — партия уйымдарының 6’рінің
мүшзлері деп саналады. 1903 жылы-ак бул тужырым-
13 И. Н. с т і л и іг. 6-том
194
И. В. Ста л ин
ға карсы болған меньшсвиктер муныи орнына партия-
ға өзін өзІ кіргізу «систомасыт» усынды, кай ретпен
болса да партияны қолдайтын, бірак, партия уйымда-
рыныц еінбіріне де кірмейтін жэне кіргісі де келмей-
тін әрбір «лрофессор» мен «гимназистке», әрбір «ті-
лектес» ггөн «стачкашыға» партия мүшесі «атағын»
беру «системасын» усынды. Егср осы ерскше «систе-
ма» біздің партия ішінде орын теуіп нығая калюа, ондз
партияға профессорлар мен гимназистер толы-п аіетпей
қоймас еді, партия «тілоктестер» теңізінде батып ке-
тетін, партия мен таптың арасындағы шехараны
жойып жіберетін, партияның уйымдаспаған буікараны
алдыңғы огряд дәрежссінс көгеру міндегін жоққа
шығаратын қойыргпа'Қ, бейнеоіз, берекесіз «уйымга»
айналып, азып кегср еді» — муны дәлелдсп жатудын
керегі болар ма оксн. Мундай оппортунистж «систе-
ма» болса, біздің партияның өз ролін — революция-
мыздыңбарысьгнда жумысшы табыныц уйымдастыру-
шы уйткысы болу ролін орындай алмайтындығын ай-
тып жатудың да қажеті жоқ.
«Мартовтың көзқарасынша, — дейді Ленин, — партияның
шекарасы мүлде белгісіз болып қалады, вйткені «әрбір стач-
кашы» «езін пэртия мүшесімін деп жарыялаіЬ алады. Мукдай
койыртпактан пайда қандай? «Атақты» кең тарату. Муның
зыяны — тап пен партияны араластырып жіберетін берекесіздік
вдеясын енгізу» (қарацыз: VI том, 211-бет).
Бірақ партия тек партия уйымдарының жыйнағы
ғана емес. Партия, сонымен катар, сол уйымдардыц
тутас системасы, олардың формалық жағынан тутас
бір уйымра бірігуі болып табылады; оның басшылық
епотін жоғарғы, төменгі органдары бар, онда азшы-
лық көпшілжке бағынады, оның практикалық қарар-
ларын барлық партия мушелорі орындауға міндетті.
Ленпниэм негіздері туралы
195
Бул шарттар болмаса, партия жумысшы табъіның -кү-
рсэсіпе жосіпармен, уйыыдаскдн гүрде басшылық етиі
отыра алатын, уйымдаскдн тутас б:р уйым бола ал*
майды.
«Бурын,— дейді Ленин, — біздін партмя формалық жагынаа
уйымдасқан тутас бір уйым болган жок. тек жеке топтардың
жыйнагы ғана болды, сондыктан да бул топтардың арасындя
идеялык ыкпалдан баска катнастың болуы мүмкіи емес еді.
Кәзір біз уйымдасқан партия болдык, ал бул — екім куру,
идсялар беделін өкім беделіне айналдыру, төменгі партия орын-
дарыныц жоғарғы партия орындарына бағынуы болып табыла-
ды» (қараныз: VI том, 291-бет).
Тураксыз элсменттер кыйт елсе, азішылыктын-көіп-
шілік-ке бағыну принципіне, партия жумысына б:р ор-
талықтак басшылык. ету принципіне тиісіп, бул «бю-
рократиэм», «формализм», т. т. деп айыптайды. Бул
принциптерді жүзеге асырмаған күнда партия тугас
уйым ессбіндо жоспарлы жумыс жүргізе алмайты-
нын, жуыысшы табыныи күресіне басшылық ете ал-
майтынын дәлелдеп жатудың кажеті болар ма екен.
Уйымдастыру мәсежэсінд-егі лснннизм дегсніміз—осы
принциптерді булжытпай жүзсге асырып отыру. Вул
принциптерге қарсы күрссушілікті Ленин: маскара-.
лап, аулақ лактырып тастауға турарлык «орыс ниги-
лизмі», «мырзалық анархиэм» деп атады.
«Бір адым ілгері» деген кітабында осы турақсыэ
элементтср туралы Ло»ии былай дейдч:
«Орыс нигнлисіне бул мырзалық зпархизм ете-мөтв тәя
нәрсе. Партия уйымы оған қрбыжык «фабрмка» болып көрі-
неді, белектіқ бүтінге бағынуы, азшылықтыц көпшілікке ба-
ғынуы оган «қ$?л кылу» болып көрінеді... Орталықтыц басшы-
лън ы бойынша ецбек бөлісу — адамдарды «тегершік псн ішнт*
ке» айналдыру болады дел. қпрсы байбалам салады..., паргия-
ның уйымдастыру уставы туралы сөз коэғалса, ол жақтырмай
196
И. В. С т а л и н
бетіп тыржыйтып, менсінбегенсіп... тілті уставсыз да бола бср-
мей мс дейдіэ.
«Атышулы бюрокрэтизм туралы байбалам салу оріалык
орыпдардың курамындағы здамдарға риза болмағандыкты бүр-
кеген жәй перде екені,...әбүйір жапырағы скені айкын болса
керек. Сен бюрократсыд, өйткені съезд сені тағайындағанда ме-
ніц тілегіммен емес, менің тілегіме карсы тағайындады; сен
формалиссің, өйткені сен меніц ризялығыма сүйенбсй, съездің
фюрмалык карзрларына сүйенесіц; сеп дөкір-механикалык жол-
мен іс істейсін, өйтксні партпя съезінін «механикалық» көпші-
лігіне сүйенесін, менің кооптация бойыгша өткім келетін тіле-
гіммен есептеспейсің; сен — жалғыз Оилеп-төстеушісіқ, өйткені
ымы-жымы бір ескі комланияның* колына билік беріін кел-
мейді» (қарацыз: VI том, 310 және 287-беттер).
3)	Партня — пролетариаттың таптық уйымның жо-
ғарғы формасы. Партия — жумысшы табыныц уйым-
даскан отряді. Бірақ партия жумысшы табының б.р-
ден-бір уйымы ғапа смес. ГІролетариаттың мунанбас-
қа толып жаткан уйьрмдары ба>р, бул уйымдарсыз
пролетариат капиталмен ойдағыдай күресе алмайды;
бул уйьгмдар: кәсііпіпілер одақтары, кооперативтер.
фабрнка-завод уйымдары, парламенттік фракциялар.
әйелдердің партиялық емес бірлостіктері, баспэсез,
мәдеіниет-ағарту уйымдары, жастардын одактары, ре-
волюциялык-жауынгор уйымдар (ашықтан-ашык, ре-
волюциялық атганыстар кезінде), уйымның момлекет-
тж формасы болып табылатьрн депутаттар Советтері
(сгер өікімет пролетариат колында болса) және бас-
қалар, Бул уйымдардың басым көпішілігі партиялық
смес уйымдар, булардың тек кейбіреулер; ғана пар-
тияға тура жанасады нсмесе партияның бір тармағы
-- -
11 съеэдіц карарларыня багынбай, Легіинді «бюрократсыді
деп аАыптзғзн Аксельрод, Мартов, Потресоп және баскалар*
іын «коипаниясы» туралы айтылып отыр. И. Ст.
Леиинизм негіздері тдралы
197

болып табылады. БелгілІ жағдайда бул уйымдардың
бәрі дс жумысшы табына өте кажст уйымдар, өйгке-
ні бул уйымдар болмаса, кұрсстіц түрлі-түрлі салала-
рында лролетариагтыц таптық позицияларын нығайту
мүмкін емес; өйткеаі бул уйымдар бәлмаса, буржуа-
зиялық тәртіп орнына социалистж. гәртіп орнататын
күш рстінде прюлетариатты шынықтыру мүмкін смес.
Лл, осынша толып жаткан уйымдар барда, бірыңгай
басшылыкты калай жүэеге асыру керок? Мундай то-
лып жаткан уйымдардың болуы түрліше басшылық
жасауды тудырмауына не кепіл? Бул уйымдардың
оркайсысы өзі-не караған дербес салада жумыс жүр-
гізсді, солай болгасын олар бір-біріне бөгет жасамай-
ды деушілер болар. Бул, әрине, дурыс. Бірақ бул
уйьшдардық бәрі де жумысты бір бағытпен жүргі-
зуге тиісті екенІ де дурыс, өйткені олар бір таптың,
пролетариат табыныц кызметін істейді. Мынадай су-
рак туады? Бул уйымдардыц бәрінің жумыс жүргіз-
генде қолданатын жолын, жаліпъі бағытын кім белгі-
лсп береді? Керекті тожрибесі болуының аркасында,
сол жаллы жолды белгілеп кана коймай, оның үстіне.
буған керскті жеткілікті беделі болуының аркасында,
басшылықта бірлік орнату үшін және жумыста кіді-
рістер туу мүмкшшілігіін жою үшІн сол уйымдардың
бә*р:нс ссы жолды іске асырта алатын орталық уйым
қайда?
Мундай уйым —пролетариат партиясы.
Муны істеуге партияның толық мүмкіншілігІ бар,
өйткені, біріншідсн, партия — жумысшы табының таң-
даулы адамдарының, пролетариаттыц лартиялык емес
уйымдарымен тура байланысы бар, скінІң бірінде сол
уйымдарға басшылык, етіст отырған таңдаулы адам-
198	И. В. Ста л я н
дарының бас қоскан жсрі; өйткені, екіншіден, жумыс-
шы табының таңдаулы адамдарының бас коскам же-
рі болғандыктан, партия — жумысшы габының басшы-
ларын, өз табынын. уйымының барлық формаларына
басшылык ете алатын басшыларын, дайындап шыға-
ратын ең жаксы мсктеп: өйтксні, үиГігшідан, жумыс-
шы табының басшыларынын ең жақсы мектебі бол-
ғандықтан, партия — өзінің тажрибесі мен беделі жа-
ғынан, пролетариагтың күресіне басшылықты бір ор-
талыкқа жыйнай алдтын, сейтіті жумысшы табының
барлық партиялық емөс уйы.мдарының қандайын бол-
са да партияның қызметі-н аткарушы органдарга,
партияны таппен біріктіретін жалғастырушы кураліға
айналдыра алатын бірдсн-бір уйым.
Партия — пролетариаттың таптық уйымының жо-
ғарғы формасы.
Бул, әрине, партиялық емес уйымдар, кәсіпшілер
одақтары, коопсративтер және баскалар, партия бас-
шылығына ресми бағындырылуға тиіс деген сөз емес.
Бул тек сол айтылған уйымдардағы партия мүшелсрһ
күмән жоқ, ыкпалды адамдар болғандыктан, -партия-
лық емес уйымдардың өз жумыстарында пролета-
риат партиясымен жақындасып, оның саяси басшы-
лығын өз еріктерімен кабылдауы үшін, уғындыру-сен-
діру шараларының бәрін қолдануға тиісті дегеи сөз.
Сондықтан да Ленин: партия — «пролетарлардың
таптық бірлесуіінің жоғаргы формасы», оның саяси
басшылығы пролетариат уйымығгың басқа формала-
рының бәріне де таралуға тиісті, дейді (қараңыэ:
XXV том, 194-бет).
Сондықтан да, партиялық емсс уйымдардың «тә-
уелсіздігі», «битаралтылығы» туралы опіпортунистік
Ленинизм негіздері туралы
теория, тәуелсІз парламентарларды, партиядан қол
үзгец баспасөз кайраткерлерін, кәсшшілер одағының
ерісі тар қызметшілерін, мещанданған коолераторлар-
ды туғызатын тоория—ленинизмнін теориясымсн де»
практикасьгмен де мүлде сыйыса алмзйтын теориябо-
лып табылады.
4)	Паргия — пролетариат диктатурасының қуралы.
Паргия—іпролетариат уйьгмыныа жоғарғы формасы.
Партия—пролетариат табының ііиіндегі және солтап-
тың уйымдарының арасындағы негізгі басшы уйым.
Бірак, буған кара-п, партияны: өз мақсатындық, өзі-
мен өзІ болатын күш деп тануға болмайды, Партия
пролетариаттын. таптык бірлестігінің жоғарғы форма-
сы ғаіна емес, сонымен қатар партия — диктатура әлІ
орнагылмаған болса, сол диктатураны ориату үшія,
диктатура орнатылған болса, сол диктатураны нығай-
ту, кеңейту үшін қолданылатын, пролегг ариаттыц ко-
льшдағы қурал. Егср пролстариатгың алдына өкжегті
қолға алу мәселесі қойылмаға-н болса, сгер и-мпериа-
лизмнің жағдайлары, соғыстардыц болмай қалмайтын-
дығы, дағдарыстың болуы, буржуазияны қулатып,
пролетариат диктатурасын орнагу үшін, пролетариат-
тың барлық күштерін бір жерге жыйнауды всерок
кылмаса, революциялық қозғалыстың барлык, тетігін
С р қолға устауды керек кылмаса, онда партияның
маңызы ооьркша- жоғары көтерілмес еді, партия про-
лстариат уйымдарының баска формаларын түгелкам-
тый алімас еді. Партия пролетариатқа, ең алдымен,
өікгметтІ қолга алу ісін ойдағыдай орындап шығуға
кажет болған, өзІнің жауынгер штабы ретінде керек.
Пролетариаттың бу-қаралық уйымдарын өз айналасы-
на жыйнай алатын, күрестің барысында бүкіл қозға-
200	И. В. С т а л и н
.......... ... .. “	•ЧМИИЙЧВ
лыска басиіылык ету ісін бір орталыкка бағындыра
алатын партия болмаган күнде Россия пролетариаты
өэіиіи революцпялық диктатурасын жүзеге асыра ал-
маган болар еді; муиы дәлеадеп жатудыц кажеті бо-
лар ма екен.
Бірак партия ц>ролетариатка диктатураны орнату
үші-ң ғана керек емос, социалиэмнін, толык женуімақ-
сатында диктатураны устап гуру, оны нығайту, ке-1
ңейту үшін партияның керсктігі тілті онан да артық.
«Біздің партняда аса катаң, шынында темірдей берік тәр-
тіп болмаса, — дейді Лепин, - жумысшы табыиык бүкіл калың
буқарасы. яғни онын ішіндегі ойлы, адал ниетті, жанкыяр, ық-
палды. артта калғандарып бастай алатын я соцынзн ертв
алатыа адзмдэрдың бәрі партинғз шын беріліп, мейлінше то-
лық көмек көрсетпесе, большепиктер өкіметті 2 жыл түгіл
2'/а ай да устап тура алмас еді, —казір муны журттын бәрі
дерлік көріп отырған болу керек» {қарацыз: XXV том, 173-бет).
Ал диктатураіны «устап туру», «кеңейту» дегеніміз
не? Буд—миллисндаған пролетарлар букарасы ара-
сына тәргіп, уйымшылдық рухын енгізу деген сөз;
бул — пролетарлар’ буіқарасы і<ш:нде усақ-буржуазия-
лык стихияның және усакбуржуазиялық әдеттердің
іріткіш ыклалына қарсы берік корған, қамал жасау
дсген сөз; бул — пролстарлардың усақбуржуазиялық
топтарды кайта тәрбислсіп, жаиартьгп шығару жөн<ін-
дегі уйымдастырушылық жумысын нығайту деген сөз;
бул — лролетарлар букарасының озін озі тапгарды
жоя алатын және социалистіік өндірісті уйымдастыру-
ға жағдай даярлай алатын күш етлі тәрбиелеуіне
жәрдемдесу дегеи сөз. Біраіқ, өзінің бірлігі мсн тәр-
тштплігі жағынан күшті партня болмаса, муның бәрін
істеиі шығу мудікін емес.
Ленинизм негіздері туралы
201
«Пролетарнат диктатурасы дегеніміз, — дейді Ленян, —
ескі қоғамныц суштеріне, дәстүрлеріне қарсы жүргіэілегін ка-
жырлы күрес, қанды және кансыз күрес, эорлыкты және бей-
біт күрес. соғыс майданындағы және шаруашылық маиданын*
дағы күрес, педагогикалык және әкімшілік күрес. Миллиондэр-
дын., оидаған миллнондардыц әдет-ғурып күші — ен коркыиыт-
ты кұш. Күресте шыныққан, темірдей берік партия болмэса,
таптың ішіндегі небар адал адамдары түгёл сенетін партия бол-
маса, букаранын ниетін байқап, оған ықпэлын жүргізе білетін
партия болмаса, мундай күресті ойдағыдай жүргізуге болмай-
ды» (қарашыз: XXV том, 190-бет).
Партия пролетариатка диктатураны орнатып, устап
туру үшін керек. Паргия — пролетариат диктагурасы-
ныц қуралы.
Ал будан шыгатын қортынды — таптар жоғал-
ған ксзде, пролсгариат диктатурасы өшкен кезде пар-
тпя да өшуге тиіс.
5)	Партия — фракциялардың болуымен сыйыса ал-
майтын ерік бірлігі. Өзінің бірлігімен және темірдей
бсрік тәртібімен күшгі болып отырған партия болма-
са, пролетариат диктатурасын орнату және оны устап
туру мүмкін емес. Ал, паргияның барлық мүшелері-
ігін, сркікде бірліік болмаса, істерінде толык және сөз-
сіз бірлік болмаса, партияда төмірдей «берік тәргіп
болуы мүмкін смес. Әрине, бул—олай болса партия
һнінде пйкір таласы болмайды деген сөз емес. Кері-
сінше темірдей берік тәртіп паргия ішінде сынның,
пікір таласының болуын жоққа шығармайды, қайта
оны керек етеді. Бул — екібастан, тәртіл «сокыр» бо-
луы керек деген де сөз емес. Керісінше, темірдей
берж тәртііп бағынудың саналы, ықтиярлы болуын
жоада шығармайды, қайга оны керек етеді, өйткені
тек саналы тәртш қана нағыз темірдей берік тәртні
бола алады. Ал, пікір таласы біткеннен кейін, сыя
202
И. В. С т а л и й
аяқталғаннан кейін, қарар кабылданғаннан кейінпар-
гияның барлык мүшелерінің ерік бірлігі, іс бірлігі ка-
жетті шарт больш табылады; бул шартсыз біртутас
партия болуы да, партия ішінде темірдей берік тәртіп
болуы да мү.мкін емес.
«Кәзіргі шиелені£кей азамэт согысы замаиында, — дейді
Ленин, — коммунист партияеы неғурлым бір ортзлыкқа бағыну
жолымен уйымдастырылғанда ғана, пзртяя ішінде әскери тәр*
тіппеп шектес темірдей берік тәртіп үстем болғаяда ғана, пар-
гия орталығы кец енллдігі бар, партия мүшелері жаппай сене-
тін, вкімді, беделді орган болғанда ғана, ол өз борышын атқара
аладыэ (караныз: XXV том, 282— 283-беттср).
Диктатураны ор<нату алдындағы ку-ресгің жағда-
йында ггартия ішіндегі тәртіптің жайы міне осындай.
Диктатураны срнатканнан кейіін де партия ішінде-
гі тәртіп туралы осыны айту керек, айтқанда будан да
басымырак. айту керек.
«Кімде-кім, — дейді Лелин, — пролетариат партиясының темір-
дей берік тәртібін аз да болса әлсіретсе (әсіресе пролегариат
ликтатурасы ғ:е..Мндз), ол факт жүзінде пролетариатқя карсы
болып, буржуазияға жәрдемдеседі» (караныз: XXV том, 190-бет).
Ал будан шығатын қортынды — фракциялардың
болуы партияның бірлігіман де, оның темірдей бәрік
тәргібімен де сыйыспайды. Фракциялардың болуы
б:рнеше орталықтың болуына апарып соғатынын, ал
б.рнеше орталық болса, партияда жалпы бір орталық
болмаіітынын, ерік бірлігі бузылатынын, тәртіп на-
шарлап, бузылатынын, пролетариат диктатурасы на-
шарлап, бузылатынын дәлелдсіп жатудың қажеті бо-
лар ма екен. Әрине, пролетариат диктатурасына кар-
сы күресуші және пролетарларды екііметті колға алу-
ға бастағысы келмейтін II Интернационал партиял-ары
Фракцняға ерж беру сыяқты либерализмге салына ала-
Ленинмзм негіздсрі туралы
ды, өйткені олар темірдей берж тәртіже әсте мук-
таж емес. Ал, өз жумысын пролетариат диктатура*
сын орнату, нығайту міндетрері непіэІіне қуратынКом-
мунистік Интернационал партиялары «либерализмге*
де салына алмайды, фракцияға да ерік береалмайды.
Партия — сшбір фракцияшылдыіққа және партия
ішінде билікті бөліл-жаруға жол бе^мейтінерік бірлігі.
Лениннің—«пролетариат диктатурасының табысты
болуының негізгі шарты ретінде партияның бірлігі
тургысыпан, пролстариат авангардының ері-к бірлігін
жүзеге асыру турғысынан қарағанда, фракцияшыл-
дықтын кауілтті екені» туралы түсІнік бергені де осы-
дан; муның өэі партиямыздың X съезінің «Паргия
бірлігі туралы»33 арнаулы карарында бекітілген.
Лениннің — әйтпеген күнде «сөзсіэ, дереу партия-
дан шығару» шарасын қолданагын болып, «фракция-
шылдыіқ атаулыңы толық кургуды», «кандай болса да
бір шіатформаға негізделіл қурылған топтардың бә-
рін, бірін калдырмай д-ереу таратуды» талап еткені де
осыдан («Партия бірлігі туралы» қарарды қараңыз).
6)	Партия өзін оппортунистерден тазалап отыру
арқылы нығаяды. Партия ішіндегі фракцияшылдықты
партиянын оппортунистік элементтері туғызады. Про-
летариат томаға-туйык тап емсс. Пролегариат қата-
рына, капитализмнің дамуынан пролетариаттанғая
шаруалар, мсщандар, интеллигенттер үнемі қосылып
отырады. Му.нымсн катар пролетариаттын аткамінер-
лері іріп отырады; бул іритіндер, көбіносе, буржуа-
зияның отарлардан түсірегін үстеме пайдасы ссебінен
тамақ асырап отыратын профессионалистер мен пар-
ламенгшілдерден шығады. Ленин былай дейді: «Тур-
мыс жарынан, табысының мөлшері жағынан, бүкіл
204
И. В. Ста л в н
дүние тану көзкарасы жағынан толық мешандык ка-
лыптағы бул буржуазияланған жумысшылардыіі нсме-
се «жумысшы аристократиясының» тобы — II Интер-
националдың ең басты сүйеніші, ал біздің күндерде
буржуазияның әлеуметтік (әсюерлік емес) сүйеніші.
Өйткені булар — буржуазилнын жумысшы козға.іы-
сындағы нағыз агенттері, капнталистер табынын жу-
мысшы приказчнктері, рсформизм мен шэвинизмді жү-
зепе асырушылардыңнагыз өздсрІ>(қараңыз: XIX том,
77-бет).
Бул усақбуржуазиялык топтардың бәрі қай жол-
мен болса да партияға кіріп, партияға солкылдактык
пен оплортунизмнін рухын, ірушілік пен сенбеушілік
рухы-н ала келеді. Фракцияшылдықты, ірушілжті, пар-
тияның берекесін кетірлі, партияны ішінен бүлдіруші-
лікті, көбінесе, осылар туғызады. Өз ішінде осындай
«одақтастар» турғанда, империализммен соғысу—екі
жактан бірдей, майданнан да, тылдан да окка >шы-
раған адамның халіне түсу болар еді. Сондықтан,
мундай элементтермен аяусыз күрссу, оларды пар-
гиядан куып шығару — имлериализммсн ойдағыдай
күрссудің алдынала істелетін шарты.
Оппортунистерді партияның ішінде идеялық күрсс
жүргізу жолымен <жену» тебриясы, мундай элемент-
терден бір партияның ішінде отырып «арылу» теория-
сы — лартияны жарым-жандыкқа ушыратып, үнемі
аурудан арылтпау каупін туғызатын, лартияны оотпор-
тунизмге жем кылу қаупін туғызатын, пролегариатгы
революцияшыл1 партиясыз калдыру қаупін туғызатын,
имттериализммен кұресте пролетариатты ең күшті қу-
ралынан айыру қаупін туғызатын шірік және кауіпті
теория. Епер біздің партияның катарында Мартоптар
Ленинизм негіздсрі турали
мен Дандар, Потресовтар мен Акссльродтар болса,
онда біздін партия кең жолға шыға алмас сді, өх.-
метті колына ала алмас еді, лролетариат диктатура-
сын уйымдастыра алмас еді, азамат сотысьшда же
ніп шыға алмас еді. Біздің партиянын. ез ішінде бір-
лік жасай алғандығының және өз қатарын буған
дейін болып көрмеген дәрежеде мыктап уйымдастыра
алғандығыныц ен бірінші ссбебі — біздің паргня өз
катарын оппортунизм шіріктерінен уакытында тазарга
білді, жойымпаздар мен меньшсвиктсрді партиядан
аластап куа білді. Пролетарлык паргиялар өздерін
оппортунистер мен реформистерден, социал-империа-
листер мен социал-шовинистерден, сониал-патриоттар
мен социал-пацифистерден тазалау жолымен өсіп,
нығаяды.
Партия езін оппортунистерден тазалап стыру ар-
қылы нығаяды.
«Қагарымызда реформистер, меньшевнктср болса, — дейді
Лсннн, — онда лралегарлык революцияда жеңін шыгуға бол-
майды, революцияны корғап калуға болмайды. Бул — ашыктан-
ашык прннцнптік мәселе. Муны Росеияныц тәжрибесі де,
Вснгрияның тәжрибесі де айкыи растап отыр... Россияда
талай рет кыйыи халдер болды: егер меньшевиктер. рефор-
мистер, усакбуржуазиялық демократтар біздің партич ішінде
калып қойған болса, бул кыГіын халдердің тусында совет
режимі даусыз қулатылған болар еді... Журттық барһіік
мойындауынша, Италияда пролетариат мемлекет билігіа кол-
га алу үшія буржуазияға карсы шешуші күреске шыкқалы тур.
Мундай кезде меньшевиктерді, реформистерді, турэтишылдарды
партнядан куудың сезсіз керектігі былай турсын, сонымен қатар
рсфор.мистермен «бірлік» жасэу жағыиа ауытқып, солкылдайтын
жақсы-ак деген коммунистерді де жауапты орындардың қаидайы-
нан болса да тайдырудың пайдалы іс болып шығуы мүмкін... Рсво-
люцияігың карсацында және революцияиың жеңуі үшіп жүргі-
зіліп жатқан жанталасқан күрес кездерінде партин ішіндегі
206
И. В. Сталин
бол.машы солкылдпқтықтын эзі-ак барлык Істі бүлдіре аляды,
рсволіоцияны аяқсыз калдыра алады, өкіметті пролетариат қо-
лынан тайдыра алады, өйткені бул окіметтщ езі әлі берік емес,
өйткені оған тегеурін әлі тым күшті. Егер мундай кезде сол-
кылдақ көсемдер аулақ турса. муныц. эзі партияны да, жу-
мысшы козғалысын да, революиияны да ә.чсіретпейді, қайта ку-
шейтеді» (қарацыз: XXV том, 462, 463, 464-беттер).
IX
жтыстдғы стиль
Әңгіме әдебиет стилі жайында болып отырган жок..
Мсніц айтайын дсгенім жумыстагы стиль туралы,
лснияиэм лрактикасындағы лениншіл-кызметкердің
ерекше типін жасап шығаратын ерекшеліктер мен өз-
гешеліктер туралы. Лениниэм — партия мен мемлвкет
қыэметкерінін ерзкше типін жасайтын, жумыстаерек-
ше, лениядік стиль жасайтын теориялық және практи-
калык. мектеп.
Бул стильдің сыйпатты белгілерІ қандай? Оның
өзгошелжтері қандай?
Бул өзгешелжтер вкеу:
а)	орыстын революциялық қулаш сермеуі және
6)	аморикан іскерлігі.
Партия және мемлекет жумысында осы екі өзге-
шслжтіц бірігуі — лснинизмніц стилі болады.
Орыстын рсволюциялық кулаш сермеуі—керенау-
лыкқа, енжарлыққа, кертартпалыққа, ой топастығына
карсы, ата-бабалардыц дәстүрлсріне қулдарша бағы-
нушылыққа қарсы қурал. Орыстыц революциялыкку-
лаш сермсуі — ойды оятатын, аліға сүйрсйтін, ескілік-
ті кыирататын, келешекке жол ашатын жігерлі күш.
Онсыз ешбір алға басу мүмкін емес.
Ленинизм негіздері туралы
207
Бірак орыстын революциялық кулаш сермеуі жу-
мыстағы американ іскерлігімен бір.кт.р,лмс€с, оныц
практика жүзінде азтымда-п, курғак «революиияшыл >
маниловшілджіке айналып кетуге толык мүмк.ндігі
бар. Муилай аэғындаудык мысалы толыл жатыр.
Декретпен барлық жумысты бітірупе болады, барлык
иәрсені кайта жасауга боляды двп, декреттіц күшііж
сенуде.н туатын «рсволюцияшыл» шығаръгмпаздық,
«революцияшыл» жослар жасағыштык а\руы кһіге
мәл!*м ймсс? Орыс жазушыларыныц бірі И. Эренбург
«Ускомчел» (Жетілген коммунистік адам) деген әнгІ-
мес-інде осы ауруға ушыраған «большевикгіц» типін
жасаған; ол «большевик» бзрынша жегілген адамнын
схемасын жасауды максат кылған да... аяғында сол
«жумыста» өзІ «батып калгэн». Әцгімеде үл.кен асы-
ра сілтегсндж бар, бірақ әлгі ауруды оныц дурыс
тагжаны күмәнсіз. Ал мундай ауруларды Лениндей,
аямай, катты маскаралаған ешкім жоқ шығар. Шы-
ғарымпаздықтын, декрет-шығарғыштықтыц күпг.не се-
н:п кеткеи бул ауруды Ленин — «Ком<мунистік менмен-
шілдік» деп мінеген еді.
«Коммунистік менменшілдік дегеніміз мынау болады, —
дейді Ленин, — кейбір адам коммунист паптиясының қатарын-
да жүріп, онан элі шығарылмай турып, оз:нің барлық міндет-
терін коммунистік декретлен орыпдаймын дея айлайды» (кара-
ныз: XXVII том. 50—5І-бетгер).
«Революцияшыл» кургақ сөзге Ленин әдетте күн-
бе-күнгі қарапайым істсрді қарсы кюйып, «революция-
шыл» шығарымпаздық шын лениіниз»мнің рухына да,
қарпіне де қарсы скснін айрықша көрсегетін еді.
Лснин былай дейді:
«Лепірме сез аз болсын, күкбе-күнгі, карапайым істер іөп
болсын...».
208
И. В. С т а л и н
«Саясат туралы даурығу аз болсын, коммунистік курылыс-
гын ен карапайым, бірақ жанды... істеріне көл көңіл бөлін*
еін..:> (каракіліз: XXIV том, 343 және 335-беттер).
Ал, американ іскержгі — «революцияшыл» мани-
ловшілдікке, курғак қыялды шығарымпаздыкка карсы
қурал. Американ іскерлігі— богет детенді білмейтін,
оны танымайтын, өзініц іскер табандылығымсн бөгет-
тердің бәрін және кандайын болса да кыйратыл әке-
тетін, тілті кішкене іс болса да, б?р басталған істі
аяктамай коймайтын кажырлы күш; мундай іскерлж-
сіз күрделі курылыс жумысының болуы мүмкін емес.
Бірак амери-кан іскерлігі орыстың рсволюциялық
қулаш сермеуімен бірііктірілмесе, оныц азғындап, орісІ
тар, принципсіз, курғақ ісшецдікке айналыл кегугето-
лық мумкіндігі бар. Кейбір «болыиевиктерді» азғын-
дауға, революция ісінсн кол үзуге жиі ушырататын
өр:сі гар практицизм, принципсіз курғак Ісшецдік
ауруы кімге мәлім емес? Бул өзгеше ауру Б. Пиль-
няктің «Жалаңаш жыл» деген әңгімесінде көрсстіл-
ген; бул әнгімеде талабы мыкты, іоке батыл кірісе-
тін, өте күштІ «жігермен іс қылатыін», бірак «келеше-
гінен айрылған, «некің неге» жататынын білмейтін,
сондықтаін революциялық жушыстыц жолынан адаса-
тын орыс «большевиктерінің» типтері көрсетілпсн.
Мундай курғак іошсңдік ауруын Ленинкен келекелсп
маскаралаған ешкім жоқ. Бул ауруды Ленин «өрісі
тар практицизм», «бассыз курғак ісшеидік» деп міне-
ді, Буған ол, әдетте, күнделскті революциялык істі
және біздің күнбе-күнгі жумысымыздың бәріаде де
рсволюциялык келсшектің болуы (керекгігін іқарсы
қойып, шын лениниэмге «рзволюцияшыл» шығарым-
паздыік қандай жексурыц болса, принципсіз қурғақ
ісшеңдж те сондай жсксурын екенін көрсетті.
Ленниизм ііегіздері туралы	209
	: ♦.. ": .'.. ' ' ' : • —.-   П.УОУ-*:*...*.. :♦.. :.... . ' := ..**.•*• -  	* : •' • •»•*•• ••••1‘ ‘•І-‘'Ч'І 
Iц <*****Ы0*м*і♦♦ ым♦♦ н : :	. :Т:**Л-	“	..’-:	* *
Партня мен мемлекел' жумысындағы леннняэмнщ
мән: — орыстыц революцияшыл кулаш сермеуі мен
амернкандык іскерлікг:ц бірігужде.
ЛениншІл-кыэмежердің толык тшіі, жу\мыстағы
лониниэм стилі тек осы океуінін бірігуінен ғана гуа-
ды.
Правда" ‘ЛгЛ& М 97. 103.
1&5, 107. Ж ///;
'26 жлне 30 апрелл.
0. 11, 14, 15 жзне 18 май 1921 Лс.

'ж П6!	& »*еж ц
І6П 9М8Ж 811 «V «V гп^ваи*
‘Ж К6І ‘уо* ІЕ — СЪ
кіезчэ іпх и(9)ма
п г

213
ОРТАЛЫҚ КОМИТЕТТІҢ УЙЫМДЛСТЫРУ
ЖУМЫСЫ ЖОНІНДЕГІ ЕСЕБІ
24 май
Жолдастар! Ел Ішінде және партия маңында бір
жылдың ішіндегі орнаған жалпы жағдайды қолайлы
жағдай деп сыйпаттауға болады. Негізгі фактылар:
еліміздің шаруаіпылығы көтерілді, жалпы журттың
белсенділіігі артты, әсІресо жумысшы табының бел-
сенділігі артты, партия өмірі жанданды.
Әцгіме мынадай мәселелерге аселіп тіреледі: пар-
тияның төңірегіндегі букаралык уйымдардың арасын-
да өзінің ықпалын күшсйту үшін партия бір жылдьш
Ішінде осы жағдайды қаншама пайдалана алды, пар-
тия өзшің курамын қаншама жақсарга алды, жалпы
алғанда өзінің жу-мысын қаншама жақсарта алды,
жауапты кыэмютксрлерді есепке алу, оларды орналас-
тыру, оларды жоғарылату ісін қанша.ма жаксарта ал-
ды, жәно, ақырында, партия өз уйымдарының ішкі
вмірін каншама жаксарта алды.
Осыдан ксллі ссггз мәселе туады, мен осы мәсе-
лелер туралы айтып өтпеоін:
а)	лартия төңірегіндегі, оны таігпен байланысты-
рып отырған буқаралык уйымдардың жәйі және осы
214
II. В. Сталин
..	.. ::я:.
уйымдардың ішіндс коммунистж ықпалдыц арта тү-
суі;
б)	мемлюкеттік аппараттың, халық комиссариаты
мен шаруаішылық аппаратынын., сонымен катар тФмен-
гі совет аппаратының жәйі және ондағы коммунистік
ьгқпалдың арта түсуі;
в)	партияның қурамы және Ленин күнінің іқурметі-
не партия катарыиа адам алу;
г)	партияның басшы органдарының қура-мы, пар-
тия кадрлары мен партияның жас мүшелсрі;
д)	партияныц үгіт, насихат жөніндегі жуімысы, де-
ревнядағы жумыс;
е)	паргияның партияда бар және партияда жок
жауапты кызметкерлерін есепке алу, орналастыру
және жоғарылату жоніндегі жумысъі;
ж)	партияның ішкі өмірі;
з)	қортынды.
Будан былайты жер-де менің бірсыпыра цифрлар
келтіруіме тура ікеледі, өйткені мунсыз бсретін есебі-
міз толық және қанағагганарлық ессл болып шық-
пайды. Бул арада мынаны сокертс «кстуге тиіспін: мсн
бул цифрлардың мейлінше дәл 'екендігіне сенбсймін,
өйткені бізде санақ жумысы ақсап келеді, неге десе-
ңіз өз кәсібж жәй ардақтау сезімі, амал н-е, совет
санакшыларыньщ бәрінсн бірдей ксздесе бермейді.
Осы кажстті ескергуді жасаға-ннан ксйін, мен снді
цифрларға көшемін.
I.	ПАРТИЯНЫ ТДППЕН БЛЙЛАНЫСТЫРЫП
ОГЫРҒАН БУҚАРАЛЫҚ УйЫМДАр
а)	Кәсіпшілер одақтары. Санақ орнының мәлімет-
тері бойынша, өткен жылы кәсішшілер одактарында
РК(б)П ХШ съе»!
„	* I * * + ♦ » к * V *	, Г । Гі> *, *?*Т* .*-* * * * ••*++*+ ♦•*++•.*♦♦♦.** .♦	*********•(►*****••*•*••♦**** ”*+**+Х’ ** *♦*’
*♦♦*♦♦++ — *♦<** ,.г.* + +г*4^ЛЛ4*І^4*ІІ4Д.* + ** * * * *4^	**' —*-а*+*.4**~Ч \ X ******
4 800 мын адам болатын. Быйылғы жылы 5 млн. алаг
болып отыр. Өскендігі күмәнсіз. Епер нег.зг; 12 енді-
р:с одактарын алып карасак, осы өндірістсодс істей-
т;н жумысшылардын саньгя және уйымдаокандардын
санын алып карасақ, сонда ^йымдаскандык 92% 6о-
лып ідығады. Өиеркәсіптін негізгі тарауларында кәсііп-
цглер одағына уйымдаскандык букіл жумысшы табы-
ныц 91 —92% болады. Индустрия жағында осылай.
Істін жәйі ауыл шаруатылыгында найпарлау, ОН'
да 800 мынға тарта ауыжіаруашылык жумысшыла-
ры бар, онсын, мемлек-еттік кәсзпорындарында істе-
мейтін ауылшаруа-шыліж жумысшыларын алатын
болсак, оядағы кәоапшдюр одағына уйымдаскаядык
3% болады.
Кәсіпшілер одақтарынын і-шінжгі -коммунистердін
ыкпалын алатын болсак, бул жөаде кәсішпілер ода-к-
тарыныц ғуберииялык, советтері мен кәслипілер одак-
тарыныц округтік советрерініц председательдері ту-
ралы мәліметтер б-ар. ХП съ-ездш қарсаңында лод-
яольшик-яредседателъдер 57°/і>-тен артығыра-қ болгзн
еді. Кәзіргі съсздін карсанына тек кана 35% болып
отыр. Кеміп ксткен. Онын еоесше 1917 жылты фев-
ральдан кейіи партияға кір • шілердін. проценті артты.
Муныц себебі — кәсіатшілер одактарына уйымдаеқан-
дардыц саны артты. п одш* льщиктер аздык қылды,
партнянын. жана мушелері кадрларга -кэжк беруге
жарады. Осы лредседательдердін. іш-інен жумысшыля
ры 55% еді, енді 61% болдьі. Басшы органдардын.
олеуметтік қурамы жаксарды.
б)	Кооперативіер. Баска тарауларта 'қараіаида бүл
тарауда ссніп болмайтыи онатақ цифрлар к«н-ак Т',
тыну кос«”ерапиясыінда «эту.ен жыліы 5 милл*ил«-а * .
2іб	И. В. Сталин
мушс болған еді. Ал быйылғы жылы 7 'миллиоиға
жуык мүше болып отыр. Илаһим кун сайын жаңа
жыл бола берсін, бірак мен бул цифрлардың дурыс-
тығына сенбеймін, өйткені тутыну кооперациясы әлі
д-е болса түгелінсн ержтілік непізіне көшкен жоқ, сон-
дықтан мунда өлі жандардын бар екендігінде дау
жоқ. Ауылшаруашылык кооперациясында өткен жылы
2 миллион мүше бар сыякты еді (алайда менің ко-
лымда 4 миллион мүше болғандығы туралы өткен
жылы Селолық одактан алынған мәлімет бар), ал
быйылғы жылы — 1 500 імың мүше болып отыр. Ауыл-
шаруашылық кооперациясы жағында уйымдаскан-
дықтың төмендегендігі даусыз. Тутыну кооперация-
сының орталықтағы басшы органдарының партиялық
курамыөткон жылы 87% болған, алкәз.р 86°/о болып
отыр. Кем:п кеткен. Тутынушылардын губерниялық
одақтары ме« аудандық одактарында коммунистер
68% болған еді, ал кәзір 86% болып отыр. Коммунис-
тердің ықпалы күшейген. Алайда, «басшы» органдар
туралы мәселе коймай, жауапты қыэметкерлер, нағыз
басшы к.ызметкерлер жөнінде мәселе қоятын болсақ,
сонда жалпы алғанда барлық жауалты қызметкерлер-
дің ішіндегі коммунистер небәрі 26% екен. Бул цифр-
ды мен шындыққа бір табан жакындау цифр деп
есептеймін. Ауылшаруашылык кооперациясындағы
басшы органдардыц қурамы өткен жылы 46% болса,
быйлығы жылы 55% болып отыр. Ал егер муны каз-
балап қарап, жауапты басшыларды алыл қарантын
болсак, сонда олардыц ішіндегі коммунистері нсбәрі
13% екен.
М:не біздіц ксйбір санақшыларымыз бір нәрсеніи
РК(6)П ХШ съезі
..тухммщл-  ж' •"•- —  * * *  * - *,*
бет пшғінін, сырткы көрінкін осылай әдемілеп, оным
жаман жа-ғын көздөн жасыра б;леді.
в)	Жастар одағы, Жастар одағынын. мүшелер; мен
кандидаттарыныц саны өткен жылы 31/ мын <К>ж*тж
еді (алайда менін қолымда Россиядық Коммуаистж
Жастар Одағы Орталық Комитет.ніа мушес: кал
ған, 400 мын мүше деп көрсетіяген өткеа жы.тғы
цифр бар), ал быйылғы жылы жастар одағыныа мү-
шелерІ мен кандидаттарыныи саны 570 мыя болып
отыр. Цифрларда кенбір шатасушылық болуына ка-
рамастан, мунда унымдаскандықтын артып отырғаы-
дығы даусыз. Россиялық Коммунисгік Жастар Ода-
ғының катарында жумысшылар өткен жылы34% бол-
ды, быйылғы жылы—41%, шаруалар өткен жылы
42% болды, быйыдаы жылы — 40%. Фабрика-заэод
оқуы мектептерінде өткен жылы 50 ыын адам ок^шы
болды, быйылғы жылы — 47 мын. адам. Бүкіл жастар
одағының •шінде РК(б)П-ныц мүшелері өгкен жылы
10%-ке жуық болды, быйылғы жылы —11%. Муада
да оокендж бар екені даусыз.
г)	Жумысшы әиелдер мен шаруа әйелдер бірлесті-
гі, Мундағы негізгі уйым—делегат жыигіглыстары.
Мунда шатак цифрлар толып жатыр, бірақ д .рыстал
қарастыратын болсак, өткен жылы калаларда 37 мыд
делегат әйел болған екен, ал быйылғы жылы 46 мыд,
яғни өткен жылғыдағыдан біраз кәбірек. Селоларда
етксн жылы 58 мың делегаг әйел болғаи ел: яі
зір 100 мыч. Бул делегат эйеддер шаруа эа^ X
қызметші эйелдердің қакшама қалын кэдшілігінТйым-
дастырьш отырғандығы женіяде ж?н белг;ліб;о дат-
ме-дол цифр таба алмадым,
Қызметші әйелдер мен шаруа әйелдерді совет жә-
2!8
И. В. С т з л и н
не партия жумысына тарту мәселосініц еретшіе ма-
ңызы бар болғандықтан кызметші әйелдер мен ша-
руа әйелдердіи кәсіпшілер органдарына, Советтерге,
партияныц губерниялык, уездік комитеттеріне катысу
процентін карастырып көру артықтық етаіейді. Өткен
жылы с-слюльеқ Советтерде әйелдер саны небәрі 1%
шамасындай ғана болды (өте аз). Быйылғы жылы
2,9% (бул да ты-м аз), бірақ дегенмен де =өс:п отыр.
Болыстыіқ аткару комитетреріндс еткен жылы 0,3%
әйел болтан еді, быйылғы жылы—0,5%, — болымсыз
ғана өсіп отыр, муны с«з стпесе де болады. Уездік
аткару комитеттерінде өткен жылы 2% шамасында
ғана әйел болды, ал быйылғы жылы 2%-тен аздап
артып отыр (мен цифрды РСФСР бойынша келтіріп
отырмын, өйткені барлык рсспубликалар жөнінде
цифр болман отыр). РСФСР-дағы губерниялық атка-
ру комитеттеріндс өткен жылы 2%-тен аса әйел
болды, кәзір 3%-тен артығырақ болып отыр. Кәсіпші-
лер одақтарына мүшс әйелдср быйылғы жылы 26%,
өткен жыл женіндс мәлхмет ж<ж. Фабрика-завод ко-
митеттерінін мушелері — 14%. Губерниялык бөлім мү-
шелері — әйслдср 6%, одақтардың орталық комитет-
терінде 4%-гсн артығырақ болды. Партияда өткен
жылы 8%-ке жуық әйел болды, кәзір 9%-ке жуык
болып отыр. Кандидаттары 9%-ке жуық едІ, кәзір
11% шамасындай болып отыр. Муныц барлыгы Ленин
күнініц қурмстһіе партия катарына адам алуға дейік
боліран нәрсс. Губерниялық комипеггердс XIII съездін
қарсацында әйелдср саны 3% болған сді, уездік коми-
теттерде 6%-ке жуық болды. Әйелдердің басты-басты
бірлеспкгершдсгі, делегаг жыйналыстарындағы, ком-
мунист әйелдер 10% болган еді, кәзір 8% болып отыр.
РК(б)П ХШ съезі
219
Лзайыл кетк-ел се-бсбі партияда жок делегат әйелдер
саны көбсЙІп отыр. Ашык айту керок, біздік Совет
Одағы халкының тсңжартысы — әйелдер — әлі де бол-
са совет және партия қурылысыныц келелі жолынан
шеттө калып коледі, яғни шетте дерлік қальш к<еледі.
д)	Армня. Армияда, согыс-оқу орыддарында және
флотта коммунистердің жалпы саны 61 мыңнаи 52
мыцға түслі кеміп кетті. Муныц өзі— жойылүға і иіс
кемшілік. Соның өзінде партияда бар командирлердің
жалпы саныарпы.ХП съсздің қарсаңында командир-
лсрдің ішінен комімунистері 13% болған еді, кәз.р б:зде
олар 18% большотыр. ГІартия стажы жағынан алып
карағанда армияныц партия қурамы өтеқызық. Армня
катарында қызмет істентін 52 мың коммунистіц іші-
нен подпольщиктерІ 0,9% — бір процент те бол.майды;
фсвральдан кейін 1917 жылғы с-ктябрьге дейін пар-
тияға кіргендері—3%-тен артығырақ; 1919 жылға
дсиІн кірпендері11%; 1919 жылы кіргендсрі — 22%;
1920 жылы кіргендері — 23%; 1921 — 1923 жылдары
кіргендері — 20%. Сіздер будан біздің армиямызға кө-
біиесе, егср түгелінен дсімесек, партияның жас мүшге-
лсрі қыз.мет етіп отырғанын көресіздер.
е)	Көпшілік бастамасының ерікті уйымдары. Мы-
надай факты көзпе түседі: үстіміздсгі жылдың ішіндс
жаца турпатты уйым — орікті уйымдар, көпшілік бас-
тамасының уйымдары—әралуан мәдени-ағарту үйір-
м-елэрі мсн қоғамдары, опорт уйымдары, кемак қо-
рамдары, жумысшы, шаруа тілішілерініц уйымдары,
т. т. лайда болды. Бул уйыадардың саны үздіксіз өсу-
де, онсын мына жағдайды еокерте кетуіміз ксрек: ол
уйымдардын арасында Совет екіметіне тілектос уйым-
дар ғана емес, сонымен қатар оған душпан уйымдар
И. В. С т а л и н
29П
ІЩМИ 1	< пғ
дз бар. Егер РСФСР-ды алып қарайтын болсақ, онда
кепшілік бастамасыньпі мундай уйымдары өтксн жы-
лы 78—80 шамасындай болған еді, быйылғы жылы
300-ден аса болып отыр. Егср РСФСР-дағы физкуль-
тура уйымын алагын болсак, бул уйымнын, мүшелері-
ніц саны өткен жылы 126 мың болған, ал быйы.т ы
жылы — 375 мыц. Бул уйымның әлеумегтж курамы:
өткен жылы жумысшылар 35% болған еді, енді —
42%. Бул уйымдардыц ногізгі орталықтары — фабри-
ка-завод коімитеттері, заводтардағы клубтар, дсревпя-
лардағы шаруалардың өзара жәрдемдссу комитетте-
рі33. Пролетарлык көпшілж п:к'р;н білдірушіболу мак-
сатын көздейгін жумысшы тілшілері мен селэ тілші-
лорініц уйымдары назар аударуды керөк етоді. Жу-
мысшы тілшілерінің уйымдары 25 мың адамды, село
тілшілерінің уйымдары 5 мың адамды қамтып отыр.
Бул уйьшдардың губерниялық органдарының қура-
мын алатын болсақ, өткен жылы РСФСР бәйынша
оныц қурамыидағы коммунистер 19% болған еді,
быйылғы жылы 29%-тен артығырдқ болып отыр.
Акырында, ксшс бізде Ленин мавзолойінің алдьшда
дсмонстрация өткіэгон жаңа уйым туралыЯ5, пионер-
лср уйымы туралы айтпауға болмайды; бул пионср-
лісрдің саны өткен жылғы июньде, біздегі санақ ор-
нының (муныц біраз ақсап келе жатқанын мен жоға-
рыда айтқан болатынмын) есебі бойынша, 75 мьш
болган еді, быйылғы жылы апрсльде 167 мыңнан ар-
тығырақ болып отыр. Пионерлердің арасында өнеркә-
сш губернняларындағы жумысшылардың балалары
71%, шаруаларідың балаліары — 7%. Улт обліыстарын-
да бул уйымдағы жумысшы балалары — 38%. Шаруа
губернняларындағы жумысшы балалары — 36%.
РК(6)П ХІП съезі
Партия төңірегівдегі, оны таппен байланыстырьп;
отырған букаралык уйымдардыи хал-жайы осылай
Негізінен алғанда бул уйымдарда партня ықлалынын
өскендігі даусыз.
2.	МЕМЛЬКЕТТІК АППАРАТ
а)	Қызметкерлер саны. Санак орнынын мәліметте-
рі бойынша, халіж комиссариаттаръшың кызметкерде
рі, демек — мемлекеттік бюджсттеп мекемелерд н
кызметкерлері еткен жылы 1 500 мыннан артығыра .,
еді, быйылғы жылы 1 200 мың кзлтан тәрізд.. 300 мы
ңы кыскартылған. Ал егср шаругзшылык есеп непзін-
де жумыс істсккн мекемелерре келетж болсак, бул
гарауда быйылғы жылы бізде 200 мыңға жуық қы <-
меткер бар ексн (өткен жылдын шіфры жок), яіни
мемлекеттж бюджеттеп мекемслсрде кызметкерлерд;
қыскарту мағнасында утқан болсақ, соның өзін шш
руашылык есеп негізіндс істейтін меке^тскрде едәу
ужызтан скекбіз. Мен бул арсда қы м ткерлерд.н
бірсылырасының жергілікті бюджетке көшкенін, яғин
әлгі есепке кірмегенін сөз етіл те отырған жокдан
Жалпы алғанда, кызметкерлердіц саны сол «күйі-нл >
калды —- көбеймесе азайған жоқ. Ендігі калғаны ка
операщія қызметкерлерт булар өткен жылы 103 мьш
сді, енді 125 мың, —•көбейіп отыр; кәсіпшілер одоі
тарындағы кызметкерлер бурын 28 мыц болған ед
енді 27 мын калып отыр, партия агшаратында бурт- £
26 мыц кызмсгкер болған еді, енді 23 мың қызмет-
кер қалып отыр. Жергілікті бюджегтегі қызметксг
лерді қоспағанда, барлық қызметкерлер 1 575 <мын.
Көр;п отырсыздар, жалпы алғанда кызметхерлсрдң
жекелеп алғанда мемлекеттік аппараттыц қы^еі-
222
И. В. Сталнн
+^
керлерін қысқарту жвніиде табысқа жеттік дел ай-
туға әэір ешбір дәлел жоқ.
б)	Еліміздің жоғаргы органдарының партиялық
қурамы. Егер жоғарғы мекемелердің мүшелерін, кол-
легия мүшелерін, басты-басты бөйдердің меңгеруші-
лері мен олардык кемекшілерін (өнеркәсіотегіларді
қоспағанда) есептейтін болсаіқ, 1923 жылы олардың
коммунистері 83% болса, быйылғы жылы 86% екен.
Буда-н екі жыл бурын бастан кошірілген жағдаимен
салыстьфғанда, к-ейбср прогресс бар екені сөзсіз. Бул
басшы органдардагы жумысшылар өткен жылы 19%
еді, быйылғы жылы 21% болып отыр. Азырақ, бірақ
деренмен артқандық бар.
в)	Өнеркәсіп органдарының паргиялық қурамы.
Өнеркәсіп оргаидарына, трестерге, синдикаттар аіенец
ірі кәсіпорындарына келетін болсақ, біз мынадай жағ-
дайды көроміз: ССРО-дағы трестердің күллі аттпара-
тында коммунистер өтксн жылы 6%-тен артығырақ
ед:, быйылғы жылы— 10%-тен артығырак. Трестердік,
синдикаттар мен ең ірі кәсіпорындарының басшы ор-
гандарында коммунистер өткен жылы 47%-тен арты-
гырак ед., быйылғы жылы — 52%-тен артығырақ. Ен
ірі кәсііторындарының дирокторларын алатын болсақ,
өткен жылы коммунистері 31% еді, быйылғы жылы —
61% болып отыр, РСФСР трсстерінің күллі аплара-
тында коммунистер 9,5% еді, быйылғы жылы — 12%
тан аргығырақ (13%-ікс жуық) болыіп отыр. РСФСР
трестерінің басшы қурамында коммунистер 37% еді,
кәзір — 49%. Синдикаттарда өткен жылы коммунис-
іер 9% ед., быйылғы жылы күллі аппаратыңда — 10%
болып отыр. Синдикаттардың басшы қурамында 42%
сді, кәз.р 55% болып отыр.
РК(б)ІІ XIII съсзі	_
---......
Жалпы алғанда, шаруашылық органдарда, егер
олардағы баошы адамдарды алатын болсак, комъп
нистер 48—50%-ке жуык екенін мойындауымыз керек.
г)	Сауда және кредит мексмелерініц партиялык
қурамы. Кәзіргі кезде бүкіл біздін экономикамызда
еректпе манызы болып отырған біздің сауда жән<
кредит мекемелеріміздін. жәйі мүлде өзгеше. Мәселен,
бүқ:л біздін дамуымызда өте зор маңызы бар шкі
сауда орн'ын альмі қарайық. Соңғы реформаға дейін
ондағы орталық мсксменін, баешы қурамында комм^
нистер небәрі тек 4°/о еді. Егор Сырткы сауда орны-
ның ең маңыэды органы — Мемлекеттік сауда орнын
алы<п қарпйтын болсак, біз сндағы жауа-пты қьпмет-
ксрлердіц арасында коммунистср іғебәрі 19% екснін
көреміз, онсы'Н булардың қандай коммунистер еконін
сіздср мынадан көресіздор: тааалау кезінде Мемле-
кеттік сауда орнының орталық мскемесіндегі комму-
нистер 100% аласталынған. (Күлкі.) Бүкіл экономи-
када зор мацызы бар екінші бір елсулі органныц—
Астық азықтары мскемесініц — жәйі мынадай. Астық
азықтары мексмесінің 58 конторында, оның орта-
лық мекемесімің атипаратын осепке алмағанда, өкіл-
дср мен олардың орынбасарларын қосқанда бар-
лығы 9900 кьометкор бар. Олардың коммунистері
5,9»/., Россиялық Қоммунистік Жастар Одағыныцмү-
шссі 0,7®/,, қалғандары— партияда жоқтар. Шаруа-
ларга б.р табан жақын оргавдарда, асгық қабылдау
пункттержде, әралуан қосалқы пункттерде жэне аген-
іура арасыада коммунистер нсбәрі 17»/о. Лстык азық-
тарыныц орталық мскемесіиде 137 адам —жауапты
кызметаер — бар, олардыц ішінен РК(б)П мүцгесі 13
адам - 9«/о, Еске ала кету кере.к, Лстық азыктары ме-
224
И. В. Сталин
кемесіндегі партия мүшелері тіптен дурыс пайдалл-
иылмай келеді — олардың тек 20% ғана жауаты
қызметте, ал калған 80% төменгі қызметкерлэр. Мем-
лекетті-к банк сыяқты кредит мекемесінде де істің
жәйі оншама жақсы емес. Бул — бүкіл біздің шаруа-
шылық өмірімізде зор манызы бар ең елеулі кредит
мекемесі. Сіздер кредиттің кандай күші бар екенін
біласіздер, — оның күші аркылы халыктың кез келпен
тобын -күйзеллгуге немесе кетеруге болады, муиың
үщін жеңіл шартты кредит дегенді көптеп берудің
өзі-ақ жетеді. Міне осы Мемлекеттік банктің барлық
аппаратьгнда коммунистер небәрі 7°/о, басшы кызмет-
керлер арасында тек қана 12%, ал Мемлекеттік банк
дегеніміз толып жаткан кәсшорындары мон көптсген
шаруашылык мекемелердің тағдырын ііьешетін орын.
д)	Советтердің партиялық қурамы. РСФСР бойын-
ша жыйналпан мәліметтер бар. Селолық Советтерде
коммунистер өткеи жылы 6%-ке жуык еді, ал быйыл-
гы жылы 7%-тен артығырақ болып отыр. Болыстык
атқару комитеттерінде коммунистер бурын 39%-тсн
артығырақ болса, кәзір 48% болып отыр. Уездж аг-
қару комитеттерінде 80%-тсн артығырақ боліған бол-
са, кәэір 87%-тен артығырак болып отыр. Уездік қа-
лалардың калалық Советтерінде 61% болғает болса,
кәзір одан азайды — 58% болып отыр. Губерниялық
атқару комитеттерінде коммунистер 90% еді, кэзір
89% қалып отыр. Губерниялық кіалалардағы ка.талық
Савсттерде 78«/о еді, кәзір 71«/. болып қалып отыр.
Осы соңғы үш Советте — усздік қалалардың қалалық
Советтерінде, губерниялық атқару •комитетт»гр:нде жә-
не губерниялық қалалардың қалалық Совсттерінде —
партияда жоктардыц ыклалы шамалы, бірақ дег. гмен
225
РК(б)П XIII съезі
.. иптыті келеді Губсрниялы х. атк.ару
олардыи ыктіалы артып кслиді. ч і	,
коыитеітер.ші плеіумдарына келет.н бо.кақ, - оул
женде 69 губерния бойынша мәлімет бар, оныи бе.!-
жағында 2 623 кызметкер туралы акпар бар. Сонымей
мундагы жағдай кандай? Губерниялык аткару клми-
г*‘ттер*нл плэнум мүшелерін.и 11°/о жуығы паргияда
жокгар. Бізде партияда жоктар пронентінін н-эғурлым
көп жері Сибирь мен Қыйыр Шығыс облыстары. он-
дағы партияда жоктар проценті 20. Улгтык республи-
каларға келетін болзсак, ондағы партияда жоқтар 7**/о
болады. Муның өзі — губерниялпк ажару комитетте-
ріндегі партияда жоктар процемтінің ен аз екенін кер-
сегеді. Ал бул жағдай жалпы алғанда
лері аз улттық республикаларда больні
партия мүше-
отыр.
3.	ПАРТИЯ ҚУРАМЫ. ЛЕНИН КҮШНіН ҚУРМЕТІНЕ
ПАРТИЯ ҚАТАРЫНА АДАМ АЛУ
а) Партиядагылардың саны. XII съеэдіц карсанык-
да бізде 485 мыннан аса партия мүшелері мен канди-
даттары бэлған. Ленин күніінің қурметіне партия ка-
гарына алынғандарды коспағанда кәзір 472 мың бо-
;іып отыр. Ленин күн?нің қурметіне партия катарына
алынғандармен косып есептепэнде, егср 1 майдағы
мэліметтерді алатын болсақ (бул күнге дейін 128 мың
адам партия катарына қабылданған еді), ’ бізде пар-
тияның курамы 600 мың адам болды. Егер окті жеті-
дсн кей;н Ленин күнінің қурмсгі-не комінде 200 мың
адам лартия қатарына алынады дейтін бэлсақ, пар-
гиядағылардың саны 670—680 мың адам боладыд-еү-
ге болады.
б)	Паріияның әлеуметтік қурамы. Өтксн жылы
нартия катарындагы жумысшылардың саны 44.9<7о
226	И В. Сталии
/ V » -- — Л^-—-' .кг- - -  -*•* .ІНН-Ьм --*•-* '4  МИН,--<-*-*-*--*-*---	' ’’
сді, быйылгы жылы, ЛеиііН күнініц курмстіне партия
қатарына алынтандарды қоспағанда, 45,75»/. болып
отыр, — 0,8% артып отыр. ІІартия катарындағы ша-
руалар бурын 25,7% еді, кәз:р 24,6% болып отыр, ягни
1,1% кеміп отыр. Партия қатарындағы қызметжержә-
не баскалары 29%-тсін сәл артығыраік сді, кәэір 29%-
тен біраз көбзйді, яғни азғана гана кобейіп отыр. Егср
1 майдын карсаңына Лонин күнініц қурмет не партия
қатарына альшғандарды коса сссптсгендсг; партиянын
әлеумоттік курамын алатын болсак, онда РК(б)П мү-
шелсрі мсн кандидаттарынын ішінен жумысшылары
55,4%, шаруалары — 23%, қызметкер және баскалары
— 21,6% сксн.
в)	Партиялық стажы жағыиан алғандағы қурамы.
Партия қатарына 1905 жылға дейінгі кіргендер өгксн
жылы 0,7% еді, кәзір — 0,6%. 1905—1916 жылдары
кіргендер 2% еді, кәзір 2%. 1917 жылы кіргеидер
9%-тон артығырак еді, кәзір 9%-тен біраз кеміп қа-
лып отыр. 1918 жылы -кіргендері 16,5% еді, кәзір
15,7% болып калып отыр. 1920 жылы кіргсндері
31,5% еді, кәэір 30,4% болы-п қалып отыр. 1921 жылы
кіргсндерІ— 10,5%, -кәзір — 10,1%. 1922 жылы кірген-
дсрі—бул жылдың цифры жоқ, кәзір 3,2%. 1923 жы-
лы кіргсндері — 2,3%. Муның бәрі дс Лснин күнініц
Курметіне партпяға алынгандарды ессп-ке алмагзида-
гы мәлімет.
г)	Партиядагылардың улты мсн жынысы жөніндегі
қурамы, ХНІ съездің карслцында партия катарында-
гы великоростар — 72%, Ленин күнініц қурмстше пар-
тия қата.рына алғаннан к-ейін бул проценттің көбейе-
тіндігі анык. Партия катарындағылардыц екінш; Ю-
бы — украиндьііктар—5,88%. Партия қатарындағы-
227
РҚ(б)П ХІП съезі
лардык	тобы-еврейлер-5,2%. Будан ксй>
ттак улггтары келеді, булар 4%-тск артығырак, о?-
лардан кейін, латьшггар, грузиндер. армяндар және
баскалары сыжты өзгс улттар келед:. XII съезд*н
қарсаңында партия мүшесі әйелдер 7,8’/о еді, кә-
зір 8,8% болып отыр. Қандидат әйелдер 9% еді,
кәзір 10,5% больгп отыр. Леннн күнінің қурметіне пар-
тия қатарына алынған әйелдер гтартиядағы барлык
әйелдсрдің 13% болады, муның өзі әйелдердіц жоға*
рыда айтылған процентін б.раз өсіре түседі.
Акырында, тікелей өндірісъе жумыс істейт.н ком-
мунистер 1923 жылдың 1 декабрінде (партия мушеле-
рі мем кандидаттары) — 17%, ал Леннн күн.нің кур-
метіне партия катарына алынғандарды коса есепге-
генде, егер муны 128 мың дейтін болсак,— 35,3%.
д) Жумысшы табының партияға уйымдасқандығы.
Егср біздіц партияньщ бүкіл жумысшы бөлсгін, яғни
1 майдағы накты санын да, Лешін күнінІң қурметіне
партия қатарына алынатындар 200 мынға дейін же-
тетін (сірә, одан да асып түсетін) екі жетіден кейінгі
бізде болатын санын да есепке алатын болсақ, сонда
біздің партияның жумысшы бөлегінің жалпы саны
оарлық 672 мың адамның 410 мыңы болады. Муның.
өзі Одақ бойынша 4 100 мың болатын бүкіл онеркәсіп
пен ссло пролетариаты жөнінде, — 10% болады.
Біз әрбіір ІООадам жумысшының 10 адамының пар-
тия қатарына уйымдасу дәрежссіне жетіп отырмыз.
? ПАРТИЯНЫҢ, БАСШЫ ОРГЛН ДЛРЫНЫҢ ҚУРЛМЫ.
КЛДРЛАР МЕН ЖАС МҮШЕЛЕР
а) Жергілікті органдардың қурамы. Мен 45 уйым-
ның губерниялык комитеттері мен облыстық комитет-
15*
228	И. В. Ста л и н
г Л<|  — --хххх•,.4*-- л'-—— >111*111 иғ’ -«жфжжг* ^	•
терініц пленумдарын алып отырмын. Губерннялық ко-
митсттер мон облыстык ко-митсгтсрдіц пленумдарында
подполыциктср 32%-теіі артығырақ болады, калған
67% партияға кейінфек кіргендер; 1917 жылы кіргея-
дсрі — 23%, 1918—1919 жылдар кіргендері — 33%,
1920 жылы кіргсндері — 9%. Жергілікті басшы орган-
дарда, губернііялык комитсттердс де, облыстық коми-
теттерде де, подполыниктер басым емсс, паргия ка-
тарына Окгябрьден кейін кіргендер басым. П.іргиялык
стаж туралы мәліметтср бар 52 уйымның губсрниялың
комптеттері мен облыстық комитеттсрінің президиум-
дарын алатын болсақ, олардағы революцияға дсйін
партия>а кіргсндсрі — 49%, 1917 жылғы февральдан
кейін кірпендері — 19%, 1918—1919 жылдар кіргенде-
рі —26%, қалғандары — 6%. Біз бул арада да біздін
партияға февральдан кейін кірген партия мүшелерлпн
басым екенін көреміз. ХП съездіц қарсанында губер-
ниялық және облыстык комитеттсрдің уйымдастыру
бөлімдсрініц бастықтарьгподпольщиктер 27,4% ед»,
ХЩ съездің карсацында 30% болыті отыр; үгіт-наси-
хат белімдеріиіц бастықтары-подпольщиктер ХИ съез-
діц карсацында 31% еді, енді — 23%. Губерниялык
комитеттср мен облыстық комитсттердің сскретарьМ’
рына келетін болсақ, мунда керісінше жағдай бар
екенін короміз. XII съездіц карсацында губерниялык
комитсттер мсн облыстық комитеттердіц секрстарьла
рыныц арасыидағы подполыішктсрі 62,5% еді, осы
съсздің карсацында 71% болып отыр.
Алда турган міндст анык,—губсрниялық комитег
тер секрстарьларыныц стажын төмендету ксрок.
^УездІк комитеттер пленумдарыныц қурамы 67 уелд
боиынша мынадай: подпольщикгері — 12%; паргияға
РК(б)П ХІП съезі

1917 жылы кірлеіілері — 22: 19'8 1919 жылдар
пендері - 43%. 248 уездін мәліметгер; бонынпга.
дік комитеттер секретарьларынын ^_нен- ,'"с“
съеэдін карсанында подлольшикіер — .;>%; 1Л'
лы, Октябрьге дейін кіргендері — '

кір-
уез-
XII
ЖЫ’
лы, Октябрьге дейін кіргендері — 27°/»; 1919 жылгз
дейін кіргендері —37%. 28 гуэерниядағы партияуяла-
рыныц секретарьларынан (6 541 секрзтарь жөнінде мә-
лімег бар); подіголыдиктер: небәр; 3%-тен артығырак:
55% нсгізгі цифр — 55;7о — партияға Октябрьден кс-
йінгі жерде, 1917—1918 жылдары кіргендерд.цюбына
келеді.
Әлоумсттгж курамы жағынан алғаада 45 уйымнын
губсрниялъік. комитетгері мен облыстык комигеттерін-
де өткен жылы жумысшылар 48% болды. 52 уйым
бойынша губерниялық комитеттер мен облыстык ко-
митеттердің президиумдарында жумысшылар 41%
болды. Губеряиялық комитетгер мен облыстык коми-
теттер секретарьлары арасындағы жумысшылар XII
съездіц карсацында 44,6% еді, ХІП съездіц карсачын-
да 48,6% болып отыр. Уездік комитеттордіц плену-
мында (67 уезд бойынша) жумысшылар 63,4% бэлды.
Уездік комитеттердің (248 уезд бэйынша) секретарь-
лары арасындағы жумысшылар — 50%.
Бул мәліметтердіц бәрі де соцғы кездерде өткізіл-
ген губерниялық, уездік партия конференцияларына
дейтнгі дәуірге жататын мәліметтер.
Бірак мен съездіц дәл алдында ғана сонғы кез-
дсрде өткен (конференциялардыц нәтижелері туралы
кейбір мәліметтер аддым. 11 губерния мен 16 облыс
жөніидеп бул мәлімегтер мынаны көрсегеді: губерния-
лық қомнтеттер мен облыстық комитеттердщ плеиум-
дарындагы лодлольщиктердің саны 27%-қе дей:н ке-
230	И. В. Сталин
......... --*••**
. . . ...
міген, ал жумысшылардың саны 53%-ке дейін арт-
қан.
Будан б:з скІ түрлі бағыттыц болып отырғанын
айкын көреміз: бір жағынан, партияның жас мүшеле-
рі кадрға айналды, кадрлар көбейді, екінші жағынан,
партия уйымдарынын. әлеуметтік курамы жаксарды.
б) Орталық Комитет пен Орталық Бақылау Комис-
сиясының қурамы. Епор Орталык ҚомитеттІң канди-
дагтары мөн мүшелерінің барлы-ғы 56 адам дейтін
болсақ, сонда буліардың іші-нен жумысшылары —
44,6%, шаруалары мсн интеллипенттсрі — 55,3%. Де-
мск, Орталық Қомитеттің жумысшылар қурамын кв-
бейту есесінен Орталық Қомитет курамын улғайтуке-
рск. Орталык Бақылау Қомиссиясының мүшелері мен
кандкдаттарының арасындағы жумысшылар— 48%,
шаруалар мен интеллигснттср.і — 52%. Мунда да дәл
жаңағыдай қортынды шығады. Партиялық стажы жа-
ғынан Орталык Қомитсттің мүшелері мен кандидатга-
рының қурамындағы подпольщиктер — 96%. Булар-
дың барлығы партия қатарына фсвральға дей:н кір-
гендер. Орталық Комитеттің 56 мүшесі мен кандида-
тының ішінен тек екі адам ғана партияға бортінірскте
кірген, бул — 4% болады. Орталық Бақылау Қомис-
сиясының жайы да осылай. 60 адамның ішінен 57-сі
подполыцикгср, З-уі (бул —5% болады) п-одпольш.иіК
еместер. Демек, жас мүшелерді коса түсу керек.
в) Осы съездің қурамы. Барлық тіркслгені 742 до
легат. Булардың ішінен жумысшылары 63,2%, поД-
польщиктсрі — 48,4%. Қалғандары жалпы алғанда
жас мүшелср.
РҚ(6)П ХІН съезі___
6 ПАРТИЯНЫҢ УГІТ ЖӘНЕ НӘСИХАТ ЖӨНІНДЕГІ
ЖУМЫСЫ
а)	Коммунистік ағарту жумысы. Партияиың .шін-
ле саяси сауатсыздык процентінің кеп екендті кезге
түседі- кейбір гу^ерниялар бойынша саяси сауатсыз-
дық 70%-ке дей:н жстеді. Орта сссппен алғанда орта-
лык Россияныц 6'реыпыра губерниялары бойынша (ЬО
мың адам текссіріліп шықты) саяси сауатсыздар
57%; өтксн жылы 60% шамаеындай болған еді. Му-
ның езс біздің жумысымыадың негізгі кемшілжтерінің
бірі болыл табылады- Жумысымыздың көлеміНіИ ул-
гайьш бара жажаны болмаса, оның тереңдеіп бара
жатпағаны анык, нәрсе. Совет-партия мектептер.нің
саны, дәлірок айжанда совет партия мектептері оку-
шыларының саны біраз азайды, ояын ссбөб; еовет-
партия мектептеріяіц бірсьгпырасы жергі.ткті бюджет-
ке юөшті. Коммуиистік жоғарғы дәрежелі оқу орын-
дары студеиттерінің саны өткен жылғымен салысіыр-
ганда артып отыр. Алайда, қолдагы бар қаражатқа
сәйкес олардың материалдық күйін жақсартып, ком-
минустік білімберу жуімысын тереңцете түсуүшлі ком-
мунистік жоғарғы дәрежелі оқу орындарын біраз
кысқартуға тура келеді. Коммунистік ағарту ісінде
шешуші мацызы бар леінинизмді 'насихаттау ісіиерок-
ше баса көрсету керек болады.
б)	Баспасөз. Өткен жылы бізде 560 газет болды,
быиылғы жылы азайып — 495-іке тусіп отыр, бірақ га-
эстгің тиражы көбейіл 1% миллионяан 2^/ы миллион-
ға жетті. Орыс тілшен бөтен тілдерде шығатын газет-
тердің көбеюі қызғылыкты нәрсе. Бізде бірде-біроэыс
газеті	республикалар бар. мЛен, Арме
нияда солаи, анда газеггердің 100% армян тілінде
И. В. С ғ а л и н
шығады. Грузияда гаэсттөрдің 91% грузин тіліндс пны-
ғады. Белоруссняда 88% орыс тілінгн басқа тіддс
шығады. Улт газеттері саныныц өсуі барлык улт об-
лыстары мон рсстубликаларыида дерлік сезіл'п отыр.
Біздін октьгаг-оқтын шығып туратын оргалдардыц ре-
дакторлар курамына назар аударуымыз ксрек. 287
басаіасоз органыныц жумысына текоеру жүргізілдһ
осы баспасөз оргаіндарында нсбәрі 10% подпольщик-
редактор бар окен. Цифрлардыц неғурлым кобі 1918 —
1919 жылдардағы партия мүшелеріне 'келсді. Муның
азі біздін жумысымыздың кемшілігі; ссікі жәнс ие-
ғурлым тәжрибелі қызмепкерлерді жас газет қыэмет-
керлср:*не көмскіке жіберіл, бул камшілікті жою керек
еді.
в)	Піаруалар арасындағы жумыс. Жумыстын бул
тарауында толып жатқан ксмшіліктер бар. Деревня
мсн болыстардағы ооветтер озірге салыіқ жыйнау ап-
паратының органдары болыд келеді. Шаруалар со-
ветгерді бәрінен бурын салық жыйнайтын органдар
дсп бағалайды. Деревнялардағы жергілжті органдар-
дың жумысы, деревняны білетін кызмсггкерлердін
жалпы баталауы бойынша, мынадай: бІздін саясаты-
мыз дурыс саясаг, бірақ жергіліікті жерлерде булсая-
сат дурыс жүргізілмей келеді. Сслолар мен болыстар*
дағы совет органдарының қурамы аса кеңілдегідей
амес. Деревняларда партия уял-арының әкімшілік кыз-
меткерлері совет органдарының жумысына нашарәсер
етш отыр. Дерсвнжа табаіІ жжын кызметкерлер-
дің соэет заңдарын білмсйтіндігІ және бул зэидарды
деревня кедейлеріне түсіндірс білмейтіндігі, советзак-
дарына сүйене отырььп, совет заңдарының кодейлергс
беретін женілдіктеріне сүйенә отырыл, кулактардын
РК(б)П КШ съеяі

гікелей лайда
тғаларға см
^акзхк Ъолады. Ксхуператітвтерпе тарту, ке-
: пайлаланү, ауылша-
юмыгыяа ,.:к» кевейляг *« л~я». ш>- гх.ляг,оын
«үдделе?'.гі кәргяМ «лисйтжілч «•улад а» ’іаиі:і?5 ЛЛ"Р
егіл отыр. Онач сон мынадай жалпы кателгк йар:
журт шаргаға сөз жүзжлегі упт емвс, тиимді
рек ежен
түсжбсЙ, с
нан әсер е-
Л€Йлерг*е арэалған женхлджтәрд.
руашылык креди-пі. шаруа камитеттер: уйымлзстыр^
тын өзаоа жәрдемдесу жумысы,
шаруаны осындзн мэселелер қызьп-;тыра ал^даі.
угп КСІр^. •<•*?<** Ш.
ТГТГПН ТҮрРЫСЫ-

6 ПАРТИЯНЫН ҚЫЗМЕТТЕРЛЕРДІ ЕСЕПКЕ Ш,
ОРНАЛАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫЛАТУ ЖӨНіНДЕП
жтысы
б) Есепке алу және орналастыру жумысы. Ә^сен
жылы 5 мь:иға жтык жагалты і-ызметееіілег еоеттке
М”	г
алынған бэлатыв, бьійшғъ хгһііь бізде ееетаке алын-
ғая барлык дәрежедегі 15 мынғс л’гыіі нігуаптьі
меткерлер Сар Ызд.а еэет ж^лмысыжыз жю^арягв і-ае-
леді. бул даусыз иәрсе. ІіяфФлиГ мынаны ««иілнеді.
эткен жылы түрлгше ]0 мығ в:^зметкерлер ж? мыгс».*
орналастъірылғаа бслатын. бужірдын шіінен 4 мықкан
арт^ғыра>ы жа? аоты охзһ:?' - -л.л’т Ьу«й.ы,гғ-И:
&.ЛЭС7 і»’Л'-.л..ЛШ,ыі	::.у?.іі". ду, илтН
4 мыны жауеты адмежч,»- ‘ а-ІЖ1иМ. ,
керлерді отааластл.ті ц&Н;
аддымён Г;
һ**! ат. -міысі>‘ ♦зи
жоғарғы ооветвд орпаид^ршп'
.?. г л^ж ішауу$гш©ілійғы
лі»іе

на нс халі,-:> •.>:.< ри.<г* •лтиіа
0 Н Ы Ң с ал ч>: у. ж. и,-:-: :^а. Т	ій^ 
^амасыз егу г ,Ь;. ьа&гіж;дг ли у?
Мр I V ,гД іГрЫг'. Ц&Кі! і ВДДО:.
«йШМ
-іДД.. ^:,уМиг... гідғ >
ъш*	яиғтиж . . .	^ИНИ ~
234	И. В. С т а л и и
__ л м .;::--------------------------------------------------------------------------*
^вмсим:::::.	«****- •’>********"ч*~''
тарауларынын барлығы каммунистермен аздап қамта-
масыз етілді. Мунын өзі біздің жумысымыздағы үл-
квн катслік, Шаруаиіылық өмірдіц орталығы сауда
жумысына ауысыл отырган кеэде, біз сауда жэнек-ре-
дит мекемелерін, олардыц жергілікті жерлор мсншет
слдердегі өкілдіктерін ед белсенді дсген к.ызметкер-
л?рм>ан барынша камтамасыз сту жолына көшу үшін
жеткілікті жігер жэне батылдьж керсетіпедік. Мея әсі-
ресс Мемлекеттж сауда орны мсн Астьнк. азықтары-
ныц сауда мекемесі сыякты Оіргандарды айтып отыр-
мын.
7. ПАРТИЯНЫҢ ІШКІ ӨМІРІ
Мен Орталык Комитеттс және оныц органдарын-
да канша мәсслс каралганын жоне кандзй мәселелер
қараліғанъін тізіп айтып жатпаймын, — муның шешуші
мацызы жоқ нәрсе, ал бул жөнінде сіздердің қолы-
қыэға таратылыл берілген жазба есептіц өзінде-ак.
антылған болатын. Монің мына тө-мендегі жағдайлар-
га ғана назар аударгым келеді,
Біріншіден, біэдің уйымдардыц ішкі омірі, кү.мәи
жоқ, жақсарып отыр. Уйымдардың қорғап қалын-
ғандығы, өсек-аяңның азайганы, тыңгылықты жумыс
жүріп жатқаны байқалады. Шетксрі аймактар жөнін-
дс ерокшелік бар: мунда коіммунизмге оншаіма берік
сснжі жоқ ескі кызметкорлермен қатар імарксист жас
қызметкер кадрлары өсіп кследі, бул қызметкерлер
Свердловскіде жә*нс баска оқу орындарында окып
шықты, булар партия жумысына келгендс күіігті. ал
совет жумысына келгенде өте олақ қызметкерлер.
Шеттксрі аймақтардағы жас қыэметксрлер мен ескі
Кызмстксрлердің арасындағы бул жанжалдар әлі көп-
рҚ(б)ГІ ХШ съезі
ке дей!н жойыла ңоймайды. Осы мағнада алғанда
шеткері аймактардын ерекшелігі бар. Орталык ос-
сиянын квгппілік губернияларына келетін болсак, онда
уйымдар корғап қалынды, тыцғьілыкты жумыс алга
басты деіп есштеу керек. Нағыз дау-шарлы рсспубли-
ка — Грузия, өжен съезде өзііміз кеш әнг.-ме откен
Грузия кәзірде партияльиқ жағынан тынышталды. Бу
рынғы укж>нистердің ішіндегі Филип Махарадзе жә-
не Окуджава сыяіқты тәуір адамдар әс.ре уклонис-
терден біржолата кол үзіл, өздерінің тату түрде жу-
мыс жүргізуге әзір еікеңдіктер.н мәлімдеді.
Екіншіден, губерниялық комигеттерде, әсірсчге пар-
тияның Орталыік. Коімитетшде осы жылдың ішінде жу-
мыстың негізгі салмағы бюродан, яки президиумдар-
дан пленумдарға зуысты. Бурын Орталық Комитеттің
пленумдары нсгізгі мәсежлерді шсшуді Саяси бюро-
ғааманат етіп келді. Кәз;р булай етілмейді. Кәзірбіз-
дің саясатымыз бен бІздіц шарулшылығымыздың не-
гізгі мәселелерін пленум шешеді. Біздің пленумдар-
дың барлық губерниялык, комитеттерге таратылып бг-
ріліл отыратын күн тәртібін, стенограммаларын карап
көріңіз, сонда сзіздер жумыстың негізгі салмағының
Саяси бюро мсн Уйымдастыру бюросынан пленумға
ауысқанын көрссіздер. Муныц өзі мына мағнада ал-
ғанда өте мацызды нәрсе: біздо пленумға жүз — жүз
жыйырма адам жыйналады (булар — Орталық Қомн-
теттің және Орталык. Бакылау Комиссиясының мүш>
лері мен олардың кандидаттары), с-өйтіп жумыстың
непзгі салмағының плзнумға ауысуына байланысты*
пленум жумысшы табының басшыларын, жумыошы
табының саяси басшыларын шыңдап шығаратын ең
улы мекгепке айналды. БіздІң көз алдымызда жаңа
Халықаралык жағдай жөнінде	329
. -	--------------- -	—.........         і. <
3. ЕВРОПАНЫҢ ЖУМЫСШЫ ҚОЗҒАЛЫСЫНДА
РЕВОЛІОЦИЯШЫЛ ЭЛЕМЕПТТЕРДІҢ ҚҮШЕЮЕ
СОВЕТ ОДАҒЫНЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БЕДЕЛІНІҢ
ӨСУІ
«ПацңфистІк-демократиялық режимнің» т^рлаусыз
екендігім кврсететін ец дурыс белгілердің бірІ, бул
«режимнің» өзі жуімысшы табының калың ортасында
болып жаткан аса терең революциялық процестердің
бетке шы-Кікан көбігі екендігін көрсететш ең күмән-
сіз белгілердің бірі — Германия, Франция, Россия ком-
партияларындағы революнияшыл бағыттың үзілді-ке-
сілді женуі, ағылшын жумысшы қозғалысындағы сол-
шыл бағыттың белюенділігінің өсуі, акырында, Батыс
пен Шығыстағы енбеюші буіқаралардың арасьшда Со-
вет Одағының беделінің осуі деп есептеу керек.
Батыстағві компартиялар өзпеше жағдайларда да-
муда. Біріншіден, олар қурамы жағыман біркелкі
емес, өйтксні олар ескі мсктепті өткен бурынғы со-
циал-демократтардан курылды, жэнеде әлІ де жеткі-
лікті рсволюциялык тәжрибесі жок, партияның жас
мушелсрінен курылды. Вкіншіден, ондағы кадрлар кі-
лец большевиктік кадрлар емес, өйткені жауапты
орындарда отырғандар баска партиялардан шыкқан-
дар, социал-демократиялық сарқыншақтардан әлі де
біржолата қол үзііп үлгірмегсндер. Үшіншіден, олар-
дың қарсы алдында, от пен суды бастан кешірген
жәке жумысшы табының катарында әлі де зорсаяси
күш болып табылэтын социал-демократия сыякты
төжрибслі душлан бар. Акырында, олардык карсы
алдында, сыналған мемлексттік аппаратьгмен коса,
қудірстті баспасозімен коса евротіалык буржуазия
сыяқты айбарлы жау бар. Мундай коімпартнялар
330
И. В. Стзлян
свропалык. буржуаз-иялық курылысты «бүгін-ертеңнеи
қалдырмай» төңкерні тастауға жарайды дел ойлау —
қатты адаскандьііҚ болады. Сондықтаи кезекті міндет
— Батыстың компартияларын нағыз большовиктж сту
кер<ок, оларды бүкіл паргиялық практиканы буқараны
революциялық жолмен төрбиелеу рухында, револю-
цияны әзірлеу рухында қайта қуруға жарарльпқ нағыэ
роволюцияшыл кадрлар етіп шыидап шығару керск.
Будан азғана бурын Батыстағы компартиялардыц
жайы осылай еді.Ал соцғы жарты жылда істіцжайы
жақсаруға бетала бастап отыр. Соцғы жарты жыл-
дыц бір тамаша жсрі сол, муныц өзі социал-демокра-
тиялыіқ саркыншактарды жою мағнасында, партия
кадрларын большевиктондіру марнасында, оппорту-
нист элементтерді шеттоту марнасында алыл қара-
ғанда Батыс компартияларыныц өмірінд^ күрделі өз-
гсріс туғызып отыр.
Компартиялардағы социал-демократиялық сарқын-
шақтар роволюция үшін қандай қауып тудыра ала-
ты-ндығы — Саксония жумысшы үкімсті60 жөніндегі
өкінішті тәжрибеден айқын ікөрінді; онда оппортунист
басшылар буқараны р-сіволюциялық жолмен мобилиза-
ц-иялап, уйымдастыру қуралы ротіндогі біртутас май-
дан идеясы-н социал-демократиялык парламенітік
комбинациялар ыетодына айналдыруға әрекеттенді.
Бул партия буқараларыныц көзін ашкан және олар-
ды опіпортунист -көсемдерге карсы аттандырған бстбу-
рыс кезеці болды.
Оцшыл басшылардыц беделін түсіріп, сахнаға ре-
воліоцияшыл, жаңа көсемдер шығарған екінші мәсе-
ле — «орыс» мәселесі дейтін мәселе, яғни РК(б)П-дегі
айтыс деп есептеу керек. Германияда Брандлср то-
Халықаралык жағдай жөнінде
331
бының және Францияда Суварин61 тобының РК(б)П-
нің негізгі кадрларына, оныц рэволюцияшыл копшілі-
гіне қарсы шығыи, РҚ(б)П-дегі оппортунистік сппо-
зицияны үзслді-кесілді қолдағаиы мәлім. Муныц өзі
Совет өкіметінежәнеоның басшысы — РК(б)П-ге.анық
тілектес, Батыстың революцияшыл жумысшы буқа-
раоыіна күш көрсеткөндік боліды. Муның өзі Батыо
компартияларының партия буқарасына және рсволю-
цияшыл бағытына күш көрсстксндж болды. Бул күш.
корсетудің аяғы Брандлор мсн Суварин топтарының
толық талкандалуымен тынғандығы тацданарлық
нәрсс емес. Батыстың басқа компартияларыныц бәрі-
Н'? бул істің әссрі тигендігі де тацданарлык нәроэемес.
Егер буған РҚ(б)П-д«егі оппортунистік ағымныц то-
лык, шеттетілген фаіктысык қоссак, жағдай мейлбнше
айқын болады. Коминтсрннің V конгресі62 Қоминтерн-
нің нсгізгі секцияларындағы роволюциялық бағыттыц
жеңіеін т-ек баянды етті.
Күмән жок, оппортунист квсомдердің қателері Ба-
тыс компартияларын болыиевиктендіруді тездету ісін-
де мацызды роліь атқарды. Бірак, таты бір сондай кү-
мәнсіз нәрсе, бул арада аса терец, баска себептер де
әсср стті: соцғы жылдарда ка-питадцың айтакаларлық
шабуыл жасауы, жумысшы табыныц турмыс жағдай-
ларының нашарлауы, орасан жумыссыздар армиясы-
иыц болуы, капитализмиің жалпы экономикалық тур-
лаусыздық жағдайы, калыц жумысшылар буқарасы-
ныц арасында революциялық наразылыктың өсуі әсер
етті. Жумысшылар революцияға беталуда, сондык-
тан олар революцияшыл көсемдер табуды көздейді.
Қортынды. Европада болғалы турған революция-
ныц тірегі болатын, Батыстағы нағыз большевиктік
.332
Ц. В. С і а л н н
партиялардын біржолата қалыптасу процосі — бас-
талды. Соңғы жарты жылдыц кіортындысы осындай.
Батыстағы кәситшілер одактарының даму жағдай-
лары одан да ауыр, одан да өэгеше.
Біріншіден, олар өздерінің жсыналған» цехтық
практикасы жағынан шағын және социализмге қас,
өйткені олар, социалистік партиялардан бурын туып,
олардың комегінсіз дамығандықтан, өздсрінің «тәуел-
сіздігіне» дандайсьғп үйренген, олар цехтық мүдде-
лерді таптық мүдделерден жоғары қояды жә<не «сом-
ға косылатын тыйыннан» басқа еш нәрссні мойында-
гылары келмейді.
Екіншіден, олар өз рухъі жағынан кертартпашыл
және революциялык бастамалардың кандайына бол-
са да кас, өйтксні оларды баскарып отырғандар кә-
сіпшілер одақт-арыц империалиэмнің қызметінс беруге
әрқашан дайын туратын, буржуазияның асырауында-
гы сатылған, ескі кәсишіілік бюрократия.
Ақырында, осы кәсіпіпілер одақтары, Лмстердам
реформистерінің төңрегіне бірігіп отырғандықтан, кә-
зіргі кездегі капиталистік курылыс арқа сүйейтін, ре-
формизмнің сан миллион армиясы болып табылады.
Әрине, амстердамдық рсакцияшыл одақтардан
басқа Профинтернге63 кіретін революцияшыл одактар
да бар. Бірак, біріншіден, революцияшыл одақтардын
сдәуір бөлсгі кәсіпшілер қоэғалысында жік тудыр-
гысы келместон, Амстердам бірькпесініц64 қурамында
калып отыр, соныц тәртібіне бағынып отыр; екінші-
ден, Европаның шешуші слдеріндс (Англия, Франция,
Іермания) амстердамдықтар әлі күнге дейін жумыс-
Халықаралык жағдай жөпінде	333
шылардың көпшілігі болып келеді. Амстердам кемін-
де кәсіп жөнімен уйымдасқан он төрт мнллион жу-
мысшыны біріктіріп отырғанын умытиау керок. Осы
миллиондаған жумысшылардың еркіне қарсы Европа-
да пролетариат диктатурасын орнатуға болады деп
ойлау — катты адасқандық болады, леннниэмнің жо-
лынан тайғандық болады, өзіңді сөзсіз жеңіліске
ушыраткандық болады. Сондықтан міндет — осы мил-
лиондаған буқараны револкшия мен коммунизмнің
жағына тартып алуда, оны кәсіпшілер одақтарыныц
реакцияшыл бюрократиясының ықпалынан қуткаруда
номесе, ең болмағанда, олардың коммунизм жөнінде
адал ниетті битараптық позицияда болуын қамтама-
сыз етуде.
Соңғы кезге дейін істің жайы осылай болып келді.
Ал соңғы жылдарда жағдай жақсаруға бетала бастап
отыр. Туйыкталған және реакцияшыл кәсіпшілік одак-
тарының отаяы Англия болып табылады, бул ел бір
ксздері дуниежүзілік рынокте өнеркәсіпті-капиталис-
тік гегемон болды. Бул монололияныи кулауы финанс-
тык капиталдың дамуына байланысты, ал муның өзі
біркатар аса ірі елдердің отарлық монополия үшін
күресумон сыйпатталады. Капитализмнің империалис-
тік кезеңі өзінің кслуімен бірге реакцияшыл кысаңкә-
сіпшілер одақтары үш:н территорияларды кецітеді, бі-
рақ соның дәл өзі олардың материалдық базасын та-
рылтады, өйтксні империалистік үстеме пайда бірка-
тар елдердін күрес объектісі болып табылады, ал
отарлар отар болып қалудан барған сайын жсрш
отыр. Соғыс Европаның внімін сдәуір ойсыратқаны!’
да умытпау ксрск. Европа өнімінің жалпы сомасы бы-
йыл соғыстан бурынғы өнімніц 70%-нен аспайгынды-
334
и
ғы мәлім Өнімнің к-еміп, жумысшы табына капитал-
дыц катты шабуыл жасап отырган себебі осы. Жал-
акыныц г.шііпен себсбі, сегіз сағаттық жумыс күнінің
іс жузінде болмай калған себебі және кәсіпшілер
одакгары бюрократиясыныц жумысшы табына опа-
сыздык :стегенд:гі'н тағыда корсстіп берген бірқатар
қорганыс ереуілдерініц сәтсіз болған ссбебі осы. Жу-
мыссыздықтың орасан болып, реакцияшыл кәсіпшілер
одактарына жумысшылар -наразылығыныц өскен се-
бсбі осы. Жумысшы табының экономикалық күрес
саласында б:ртутас майдан куру идеясының туып,кә-
сіпшілер одақтарыныц екі Интсрнационалын капитал-
ға тойтарыс уйымдастыра аларлықтай біртутас Интер-
национал ет;п біржтіру жоспарларыиыц усынылған
ссбебі осы. Лмстсрдам Интернационалыныц Венадағы
конгресінде (июнь, 1924 ж.) «Орыс» одақтарымен ке-
ліссөз жүргізу туралы реформистердің сөйлеген сөз-
дері және тред-юниондардың конгресінде (сентябрьдің
басы, 1924 ж.) ағылшын кәсіпшілер одақтарыныц кә-
сіпшілер одақтарын бірлдоке шақырған үндеуІ кәсіп-
шілер одактарының реакцияшыл бюрократиясына бу-
қараныц тегеуіріні тек өсс түскендігін көрсстетін
керініс болып табылады. Осының бәр1н<ің еи тамаша
жері мына факт деп есеггтеу керек: ргакцияшыл кә-
сіпшілік одақтары мсн революцияшыл кәсіпшілік
одақтарын біріктіру ісін басгап колға алушы — кер-
тартлалықтың уясы және Амстсрдамның негізрі уйт-
кысы болып табылатын нақ ағылшын одақтары болып
отыр. Ағылшын жумысшы қозғалысында солшыл эле-
менттердің пайда болуы — «оларда», Лмстердамда,
ісііҢ жайы онша мәз емсс екендігін керсететін өто
айқын белгі.
Халықаралык жағдай жөнінде	335
Кейбіреулер; одактарды біржтіру туралы науқан
дәл кәзір кажет, өйткені Амстердамда солшыл эле-
іменттер пайда больш отыр, оларды барлық күиіпен,
барлық куралмен сөзсіз к-олдау керек деп ойлайды.
Бул дурыс емес, немссе— дәлірск айтканда — тек
шінара дурыс. Әцгше былай: Батыстағы компартия-
лар букаралык уйымдарға айналуда, олар нағызболь-
•шевиктік партияларға айналуда, калың жумысшылар
буіқарасы наразылығының өсуімен бірге олар да өсіл,
өкііметке карай беталуда, дөмсік, іс пролетарлык ре-
в-олюцияға карай беталуда. Бірак буржуазияны реак-
цияшыл Амстердам түріндегі тірегінен айыр-майынша,
буржуазияны кулатуға болімайды, буржуазияныц
Амстердаадағы осы камалын рсволюция жағына шы-
ғарып алмайынша диктатураны жсціп алуға болмай-
ды. Ал -муны бір жакты сыртіқы жуімыслсн істеу мүм-
’КІн емос. КззІргІ кезецде бул мақсатка жеткенде кә-
сіпшіліік қоэғалысының бірлігін камтамасыз етуді көз-
деп ішкі және сыртқы жумысты уштастырып жүргіз-
гснде ғана жетуге болады. Міне сондықтан да одак-
тарды біріктіру жәнс халыкаралық өндіріс бірікпеле-
ріінс ену мәселесі маңызды мәселе болып отыр. Сол-
шылдарды қолдап, алға итермелеу, әрине, -кереік. Бі-
рак бул қолғабыс революцияшыл одақтардың туы
бүктелметі күнде ғана, Амстердамнын реакцияшыл
басшыларын опасыздыгы, жіікшілдігі үшін түйреп
отырган күнде ғана, реакцкяоіыл басшыларға қарсы
күрестө турлаусыздық, батылсыздык көрсеткені үшія
солшыл басшыларды сынап отырғал күнде ғана на-
ғыз қолғабыс болып шыгады. Тек осындай саясатка-
на кәсіпшілср одактарььның шындап бірігуіне жағдай
жасаіі алады. Олай етпеген күнде былггыр октябрьде
336	и. В. С т а л н н
.  — — ___	+і+ а ^40
Гермаяияда болған сыякты жағдай кездесіи калуы
мүмкін; ол кезде реакцияшыл оңшыл социал-дсмок-.
ратия германнык революцияшыл жумысшыларынкор*
шау үш:н Левидің*3 солшыл тобын оп-оңай пайдалана
қойған болатын.
Ақырында, буржуазиялық мемлекеттердің халық-
гары арасында Совет Одағының беделінің өс-кендігі
туралы. Бәлкім, «пацифистік-демократиялың режим-
нің» турлаусыздығын сң дурыс көрсететі'Н «нәрсе мы«
надай күмәнсіз факты дел есептеу керск: Батыс пен
Шығыс еңбекші букараларының арасында СоветОда-
ғының ықпалы мен беделі нашарламағандығы былай
турсын, кайта, жылдан жылға, айдан айға өсіп ке-
леді. Әңгіме Совет Одағының бірқатар буржуазиялык,
мемлекеттсрде «танылғандығы» туралы болып отыр-
ған жок. Өздігінсн бул «танылу» әлі де әлде-нендей
бір ерекпіелік бола қоймайды, өйткені імуның. өзі, бі-
ріншідсн, Совет Одағының рыногінде «өз орнын» алу-
ға тырысатын буржуазиялық елдердегі каіпиталистік
бәсскеяің муктаждықтарынан туып отыр, скіншіден,
Совет елімен «калыпты катнас» орнатуды, СовстОда-
гыімсн қандайда болсын әйтеуір бір «шартқа» кол
қоюды талап ететін пацнфиэмніц «программасынан»
іуып отыр. Әңгімө мынау туралы болып отыр: кәзір-
гі «пацифистер» мен «демократтар» ларламент сай-
лауыңда өздерінің буржуазиялық бәсекелостерін Со-
вет Одағын «тану» платформасы арқасында жеңді,
Макдональдтар мен Эрриолар, бір есептен, мынаның
арқасында өкімет басына келді, өкімет басында кала
алады да: олар «Россиямсн достасу» туралы ауыз
Хглықаралык ждғдай жөнінде	337
жаппайды, бул «демократтар» мен «пацифистврдш»
бедслі Совет &кімепінІц халык букарасы алдындағы
беделі-нін жанама сәулесі больш табылады. Бір елсулі
нәрсе, т/пт; журттың бәріне белгілі Муссоли-ни сыякды
«демокраг» та Совст өкіметімен өзіініц «дос» екендірі
жайында жумысшылар алдында кобінссс-ақ бәйекте-
нуді керок деп біледі. Одан ком сохпайтын тағы бір
елеулі нәрсе, тілті Жапонияның кәзіргі билеушілері
сыяқты, журттың бәріне белгілі, бөтаннің дүниелігін
тонаушылар да Совет Одағымен «достасілайынша»
күнелткілері келмейді. Түркияныц, Персияның, Қы-
тайдың, Үндістанның халық буқарасының арасында
Совет өкімчет інің беделі орасан эор екендігін біз енді
айтьііп та отырғанымыз жок.
Совет екіметі сыякты «диктаторлык» жоке рево-
люцияшыл өкііметтің бөтсң мемлекеттердегі халық
буқараларының арасында му-ндай айрыкша беделді,
әзгеше сүйкжді болып отырған ссбсбі не?
Біріншідсн, жумысшы табы капитализмді жек кө-
реді, одан азат бодуға талпы-нады. Буржуазиялық
мсмлекетгерідіні жумысшылары Совет өкіметіне тілек-
тес, ен алдымен, капитализмді кулаткан өкімст бол-
ғаны үшін тілектес, Англия теміржолшыларының өкІ-
лі, белгілі Бромлей, таяуда тред-юниондардың кон-
гресінде былай деді:
«Бүкіл дүние жүзі жумысшыларының көздеріРос-
сияға тігулі екснін, ал егер орыс революциясы жсңсе,
онда баока елдсрдің саналы жумысшылары өздерінен
ездері: — капитализмді біз д-з солайша неге жоймай
жүрміэ? — деп сурайтындығын капиталистер біледі».
Бромлей, әрине, болышевик смес. Бірак оның айт-
қандары Еврола жумысшыларының ой-ниетінің корі-
22 И. В. Ста л и н. В-том
338
И. В. С т а л и н
.„4.^)0^^.
н:сі болыіп табылады. Өй гкені сгер «орыстар» м!не
жеті жыл бойы игілжті іе істеп, капиталистерсіз-ақ
күн керіп келс жаткан болса, онда, айтгы-аіһтпады,
европалык капиталиэмді кулатып тастамайтыи не
бар? Жумысшы табының калыц букарасы арасында
Совот ө-кііметінІң орасан беделді болуы-ныц собобі міне
осыіңда. Сондыктан Совег Одағыныц халыкаралық
бсдслініц осуі барлық елдердегі жумысшы табынын,
капитализмге өшпснділігі өскеіндігін керсепеді.
Екіншідон, халык букаралары соғысты жек көре-
ді, буржуазияның соғыскумарлык бастаімаларын кый-
ратуга талпынады. Совет өкімстінің бірінші болып
импсриалистік соғыска карсы шабуыл жасағанынжә-
не, шабуыл жасай отырып, соғыстың іргесін копар-
ғанын халық буікаралары біледі. Совет Одағы жаңа
соғыока карсы күрес жүргізуші бірден-бір ел екенін
халық букаралары көріп отыр. Олар Совет өкіметіне
тілюктес, неге дссеңіз, Совет екіметі халыктар ара-
сындағы бейбітшіліктіц туын көгеруші және соғыска
карсы сснімді тірек болып табылады. Сондыктан Со-
вст екііметінщ халыкаралық беделініц өсуі бүкіл дү-
нио жүзі халық буқараларының империалистіік соғыс-
ка және соғысты уйымдастырушыларга ошпснділігі
йскендігін сыйпаттайды.
Үшіншіден, тәуелді елдер мен отарлардыц езілген
букаралары империализмніц езгісін жеік кореді, оны
кыйратуға талпынады. Совет өікііметі «отандық» им-
периализмнің буғауын қыйратіқан бірден-бір өкімет
болып табылады. Совет Одағы өз турмысын улттар-
дыц теидігі мен ынтымағы нсгізінде қурып отырған
бірден-бір сл болып табылады. Совет үкіметі дүние
жүзінде Түркия мен Персияның, Ауғанстан мен Қы-
Халықаралық жагдай жэнінде	339
тайдың, бүкіл дүние жузіндегІ отар елдер мс-н тәуел-
ді слдердің бірлігі мен тәуелсіздігін, бостандығы мсн
суверендігін ақырына дсйін қорғаушы бірден-бір ұкі-
мет болып табылады. Езілген букаралар Совет Ода-
ғына тілскг-сс, неге дессңіз, олар империализмнен азат
болу ісінде Совет Одагы өздерінің одак.тасы екендігін
керіп отыр. Сондықтан Совет өкіметінің халықаралық
беделінің өсуі бүжіл дуние жүзіндегі -езілген халык-
тардың империализмге өшпенділігі өскендігін көрсе-
теді.
Фактылар осындай.
Осы үш өшпенділік кәзіргі кездегі имп-ериализмнің
«пацифистік-демократиялык режимін» нығайтуға сеп
болмайтындығы жөнінде күмәнденуге бола кояр .ма
екон.
Жакын арада Американың сыртқы Істер министрі,
«пацифист» және колчаікшіл ІОз Совет Одагына қар-
сы каражуздік декларацня шығарды. Күмән жоқ,
Пуанкарсиің даңқы ІОзға уйкы бермей жүр. Бірақ
Юздың каражүздік-пацифистік декларациясы бүкіл
дүние жүзінің еибокші буқараларының арасында Со-
вег Одағыныіі ыкпалы мсн беделін будан былай да
күшейте беруге тек сеп болатындығы жөнінде күмәп-
денуге бола кояр ма ексн.
Кәзіргі халыкаралык жағдайды сыйпаттайтын не-
гізгі кезеңдер осылар.
X.
.Большеліік“ Ля 7/,
20 сентябрь. 1024 ме.
Кол қойган: И. С т а л а н
310
ПАРТИЯНЫҢ ДЕРЕВНЯДЛҒЫ КЕЗЕКТІ
М1НДЕТТЕР1 ТУРАЛЫ
Деревнялық уялардын, секретарьларынын, РК(б)П
Орталык Комитетінін, энанында балған ксцесінде1*
сеиленген с^з
22 октябрь, 1921 ж.
ЖЕР-ЖЕРЛЕРДЕН ЖАСЛЛҒАН БАЯНДАМАЛАР-
ДЫЦ КЕМШІЛІКТЕРІ
Жолдастар! М*і?н алдымен, осында тыцдалғая
есепті баяндамалардын кемшіліктеріне тоқтап өтпек-
п:н. Меніц ойымша, негізгі скі кемшілік болды:
Б.рінші кемішл.к мынада: делегаттар ылгый жу*
мыстағы табыстар туралы сөйледі, ал дсревнядағы
жумысымыздың кеімшілжтері туралы —мундай кем-
шілжтер толып жатыр — ауыэға алмады дерлік. Журт
стажды есеіптеп, 'К.імнің кашан туғанын, уяда неше
муше ар екен.н, т. б. сөз кылды, ал жумысымызда-
ғы кеышіл ктер туралы жөнді ошнәрсе айтпады. Шын-
дығында жумысымыздағы кемш:ліктер туралы мәсе-
ле практикамыздың нсгізгі мәселесі болып табылады.
Сондыктан есепті баяндамаларда— бул сөзіме ғапу
өтінсм — «енсешілдіктін. біраз әс,р; Тось,.нкан
СӨЗ> тындаУШЫНЬІН кандайы болса да: Орталық
ппяп ІОТТ ІІ алдынДа есеп берупе адамдар келдті,
лар: «жумыс ойдапыдай жүр-п жатыр», немеое <бә-
мяй^ы ӨН1Л КӨНШ'РЛІК» дейлі ойлар елі. Бул жара-
маиды, жолдастар, ейткені бәрі,мізге, _ 6!зге де, сіз.
Дс. аян нәрсе, жср-жердсгі сіздердің жумыс-
Партияның деревнядағы кезекті міидеттері іурзлы 341
тарыныз да, Орталык Комитеттегі біздің жумысы-
мыз да толык көқіл көншірліктей емес.
Есептердің екінші кемшІлігі мынада: булар да.кө-
бінесе, уялардың өздері туралы, олардың ой-нитс-
рі туралы айтылады, ал партияда жок миллиондаған
шаруалардың ой-ниетгері әлде-неліктен еске алынбай
отыр. Баксак, коммунистер көбінше өздерімен өздері
болыя келлтті: өздерінін. ішкі турмысы қалай жүріп
жатыр, қанша лекция оқылды, қандай насихат жүргі-
зіліл келеді, тағы баска кандай жумыстар істеліп жа-
тыр, тсік осылармен ғана шуғылданады екен. Бақсақ,
коммунисгер көптен квп өздерінскөз салады екен, сөй-
тіп, айналасында партияда жоктардың телегей-теңІз
мухиты бар екенін, булар колдамайынша уялардыцбү-
кіл жумысы нәтиіжесіз шатпаққа айналып кетуі ықти-
мал екенін умытып отыр. Партия уйы.мдары мен пар-
тияда жок букараның өзара катнастары қандай,—
бул туралы журт ешнәрсе айтқан жоқ немесе жөнді
ешнәрсе айтпады. Тек өэіне ғана көз салуға болмай-
ды. Алдымен, партияда жоқ миллиондаған шаруа-
ларға көз салу керск, олардың муктаждықтары мен
тілектерін эерттеу керек, олардың талаптарымен,
ниеТтерімсн санасу ксрек. Ессптердің қунарсыз біраз
кеңсешілдік есеп болып шықкан собебі осы.
Жолдастар еске алсын дсп, мен міне осы негізгі
екі кемшілікті атап керсетіп отырмын.
Сіздерге айткан шындыгым үш:н тағыда ғапу өті-
нсім, жолдастар. БІрақ өздеріңізден катты өтініп су-
райтыным, Орталык Комитеттің жумысындағы кем-
шіліктер мен кателср туралы сіздер де біз-ге шындық-
ты айтсаңыздар екон.
Ал енді іске көшсйін.
342
И, В. С т а л н н

ПАРТИЯНЫҢ БАСТЫ КЕМШІЛІГІ — ДЕРЕВНЯДА
ПАРТИЯ ЖУМЫСЫНЫҢ НАШАРЛЫГЫ
Партиямыздың кәз'ргі кезеіщөгі, нэп жағдайла-
рындаіы, шаруалаірдың еаяси 'белсөнділігі күшейіп,
партиядан, айталык, будан 'Зкі жыл бурынғы жағдай-
дан гөрі анагурлым көп нәрсе талап етіліп отырған
кездегі ңегізгі ксмішілігі неде?
Паргиямыздыц нсгізгі кемшілігі деревняда біздің
партия жуімысьпныц нашарлығында, оның жөнге са-
лынбағандығьшда, оның мәз еместігінде. Бул нашар-
лық кайдан туды? Қалаларда партия жумысы каулап
журіп отырғанда, деревняда оның екі аяғынан бірд-ей
ақсап келе жаткан оебебі не? Әлде ауыл шаруашы-
лығы дамып отырған жоқ па? Әлде азык-түлік сал-
гырты жойылғаннан кейі-нгі осы екі жылдыц ішінде
шаруалардыц жағдайы жаксарған жоқ па? Әлде
өнеркәсіптік есуі және қала буйымдарының апары-
луы шаруалардың жағдайын жеңілдетпсй мс? Әлдв
катаң валюта шаруалардың жағдайын жеңілдеткон
жоқ па? Деревняда біздің партия жумысының мун-
дай нашарлыгы кайдан туды? Бул сураққа жауапбс-
ру ү-шін ең алдымен мынадай екінші сураікты шешіп
алу кажет: қалаларда партиямыз қайдан күш алып
отыр?
ҚАЛАЛАРДА ПАРТИЯМЫЗДЫҢ КҮШІ НЕДЕ?
Сонымен, қалаларда партиямыздың ікүіні неде?
Партиямыздың негізгі күші мы»нада: біздІң калалар-
да партияның төцірегінде біриеше жүз мың адамдық
жумысшылардан куралған партияда жоқ калың бел-
сенд‘лер тобы бар, — бул белсонд'лер партия мен жу-
мысшы табының миллиондаға-н букарасьиның арасын-
Партияның лсрсвнядағы кезекті міндеттері туралы 343
-X, ^лл*лхххххх*ххкххкэ***>™о« * хЛЛЛ^ % г члхкххкххкхх^эо^л.мзоихояо^чуучМвммоЛмемоимиоммо™™»-
дағы ‘көлір больғп табылады. Қалаларда партиямыз-
дың куші мынада; партии мон сан миллион жумысшы
букарасынын. арасында ду-ал емес, 6’рнсшс жүз мыц
адамдык жумысшы букарасынан кураліған, партияда
жоқ белсонділіер түріндегі біріктіргіш кепір бар. Пар-
тия осы белсенділерден күш алады. Ол осы белссн-
ділер арқылы өзіне буқараньщ сонімія тудырады. Бу-
дан жарты жыл бурын біздің партияға 200 мыңнан
тстдм Жумысшылар -келі-п қосылғанын өздерщіз есіт-
аіңіздер. Олар кайдан келді? Партиямызға тус-тустан
сеібм 6Ілідііріп отыратын, партияиы партияда жоқ бас-
ка букарамен байланыстырып отыратын, партияда
жок белс-енділердсн кслді. Демек, партияда жо-қ бел-
сенділер тек жалғастыраты-н көпір болып қоймай,со-
нымен бірге, паргиямыздын. жаиа күш алып отыратын
аса бай кені болып табылады. Мундай белсенділер
болмайынша паргиямыздыц дамуы мумкін болмаседі.
Егср партияның теңрегінде партияда жоқ белсенді-
лердің халың тобы өсіп, нығайса, паргия өсіп, ны-
ғаяды. Егер мундай бежснділср болмаса, партия өшіп
қуарады.
ДЕРЕВПЯДАҒЫ ЖУАШСЬШЫЗДЫҢ
НАШЛРЛЫҒЫ НЕДЕ?
Сонымен, деревнядағы біздіц партия жумысынын
нашарлыгы недс?
Ол мынада: партияиыц дсревияда шаруалардан
•шы-қкан, партияны еліміздіц он миллиондаған еңбекші
шаруаларымея байланыстыра алаты-н партияда жоқ
калыц белсенділер тобы болмай отыр.
Деревняларда іс калай уйымдастырылған? Дерев-
няларда партия уяларыныц етс нәзіх арқауы бар.
344
И. В. С т а л и н
Онаи сон партияға тілоктес, партияда жок шаруалар-
дың нак сондай нәзік аркауы бар. Будан кейін пар-
тияда жоқтардың мухиты, он милдиондаған шаруалар
ушан-теніз болып жатыр, буларды партияда жоқ
бслсендіжрдпі нәзік аркауы паргияімон байланысты-
рып отырған жоқ, байланыстыра алмайды да. Бул
аркаудыц шыдамай, көп ретперде үзіліп кететін себе-
бі, анығында, осы; сөйтіп, жалғастыратын көпірд.н
орнына кейде партия мен доровнядағы партияда жоқ
букараның арасында меңіреу дуал пайда болып >ка-
лып жүр.
НЕГІЗП МІНДЕТ — ПАРТИЯ ТӨН.ІРЕПНДЕ
ШАРУАЛАРДАН БЕЛСЕНДІЛЕР ТОБЫН ҚУРУ
Сондықтан лартиямыздың дерсвнядағы негізгімін-
деті мынада: бірноше жүз мың адам етііп шаруалар-
дан ғгрртияда жок коптоген белсенділер тюбын куру
керок, булар партияны он миллиондаған еңбекші ша-
руалармен байлаиыстыра алатын болуы керек. Жол-
дастар’ Не біз муңдай белсснділер тобын іқурамыз,
сөйтіп, партиямыздың деровнядағы жагдайын оның
каладағы жағдайымен теңсйміз, онда ешкандай мәсе-
лслер, сшқамдай кыйыншылыіктар қорқынышты емес,
не біз мундай белсенділер тобын курмаймыз, онда
деревнядағы біздіц бүкіл жумысымыз окІ аяғыиан
бірдей ақсайтын болады. Кәзір бүкіл жумысымызцың
басьим салмағы осында. Қалайда кептеген, қалайда
наіыз шаруалардан кураліған мундай белсенділер бол-
майыішіа, — доревняда біздің партия удайы самарқау
халде болып огырмақ. Әрине, бул жумыс қыйын-аіқ,
және б.р жыл ішінде мундай белсенділер тобын ку-
руі а болмайды. БІрақ оны куру керок, жәнедс оны
Партияныц дерсвнядағы кеаекті міндеттері туралы 345
неғурлым тез кура бастасак, соғурлым жаксы бол-
мақ.
СОВЕТТЕРДІ ЖАНДАНДЫРУ КЕРЕҚ
Бірак осы белсснд:лер тобын калай куру керск?
Бул міндетгің орындалуын калай камтамасыз етуге
болады? Муны қолға кітап алып, ауыэша насихат
жургізу арқылы камтамасыз етуге болады деп ой-
лау — катты адаскандык болып табылады Партия-
ның төңрсгінде шаруалардан партияда жок белсен-
ділердін калың тобын қурғанда тек деревнянын, нак-
тылы муқтаждықтары жәнінде көпшілж жумысын
жургізгенде ғана, деревняда совет қурылысын кеиі-
нен өрістсткснде ғана, шаруаларды болысты, аудан-
ды, уезді, губсрнияны баскару ісіне катыстыру аркы-
лы ғана куруға болады. Совсттерді жандандыру ке-
рек, оларды аяғынан тік турғызу ксрек, шаруалардың
таңдаулы элсменттерін Советтерге катыстыру ке-
рек, — партияда жоқ шаруалардан калың бслсенділер
тобыін шыцдап шығаруга мүмікіндік беретін жол міне
осы.
Ленин: Советтер дегеніміз жумыошылар мэн шаруа-
ларды одактастыратын орган, жумысшылардың ша-
руаларга басшылык ететің органы деген болатын. Мі-
неки, егер біз еибекші шаруалардың саяси белсенді-
лігі жумысшылардыц басшылығынан тысқары қал-
масын дейтін болсақ, онда шаруаларды С^веттсрге
қатустыру жөнінде, Советтсрді жандандырып, аяғы-
нан тік турғызу жөнінде, шаруалардың саясң белсен-
ділігін ел баскару ісіне сөзсіз катысатын етіп пайда-
лану жөнінде барлық шараларды колдануға тиіспіэ.
Теқ осындай жумыстың үсгінде ғана шаруалар пар-
тняда жоқ калың белсенділер кадрларын бөліл шыға-
346	И. В. Сталин
।п- - - - -1--- м    *   ”
ра алады. Тск сгсындай белсенд:л>2|>ден ғана партия
дерсвняда он мыцдаған партия мүшюлсрін іржтеп ала
алады.
ШАРУАЛАРҒА ЖАҚЫНДАСУ АМАЛЫІІ ӨЗГЕРТУ
КЕРЕК
Ал Советтерді жандандыру ұш‘н, баскаларыныц
бәрін былай койғанда, бір шарт кажет. Бул ушін ша-
руаларға жақындасу амалының „өзін бүгіндей өзгерту
қажет. Ал осы ө-згертудіц монісІ не? Оның мәнісі,
коммунист партияда жоқ адамға терезесі тен. адам
ретінде жақындаса білетін болуы керзк дегея сәз.
Оныц мәнісі, лартияда жоктарға өктсмдж етггсй.олар-
дыц үніне уқьгптылы.қпсн кулак асып отыру керзк дс-
ген сөз. Оныц мәнісі, партияда жоқтарды үйретіп қа-
на қоймай, олардан үйрену де керек дегон сөз. Ал
партияда жоктардан үйренерлйк нәрселер бар. Партия-
дағылар мен партпяда жоктардың өза.ра катнаста-
ры туралы мәселе біздіц партия практикасыныц аса
мацызды мәселесі болып табылады. Ленин бул езара
қатнасты бір сөзбен: өзара сенім дсп аныктайды. Бі-
рақ партияда жок. шаруага журт терезесі тең адам
ретінде жақындаса білмейтін жсрде оньщ тарапынан
сенім болуы мүмкін омес. Мундай реттерде сенімніц
орнына сенбестік туады, оныц бержағында істін акы-
ры паргия мен партияда жоқтардың арасында мені-
рсу дуал орнауымсн тынады, партия буқарадан кол
үзеді, ал жумысшылар мсн шарузлардыц одағы дз-
ралыққа айналады.
ГРУЗИЯДАҒЫ КӨТЕРІЛІСТІҢ САБАҚТАРЫ
Істіц осындай беталысыныц нақты мысалы таяуда
болған грузин көторіліс?’ больыі табылады. Біздін га-
Партиянык деревнядағы ксзекті міндетгері туралы 34?
зеггер Прузиядағы аттаныс бугафориялық нәрсе де:і
жазып жүр. Бул рас, ейткенІ жаллы алғанда Грузия-
дағы көтерІліс халықпық квтеріліс болған жоқ, жа-
санды көтерілісболды. Алайда, кейбір жерлерде монь-
шевиктер хомпартияның букарамен байланысы нашар
болуыиың салдарынан шаруа букарасының б5р бөле-
гін квтеріліске катыстыра алды. Бір айта кеторлік
нәрсе, бул жерлер коммунистіік күшгорІ өте-мөте мол
жерлср болып табылады. Бул жерлерде каммунистср
баска жсрлерге қарағанда біршама анағурлым көп.
Мінәки нақ осы жерде журт шаруалар арасындатол-
кушыльііҚ бар скенін, шаруалардыц әлде-неге әзірле-
ніп жаткандығын, оларда наразылык бар еконін, бул
наразылық күннен күнле өсе түскендітін сезбей кал-
ды, аиғармады, байкаімады, ал партия бул туралы
сшнәрсе білмеді. Қоммунистер: өте-мөте мол жерлөр
партияда жок шаруалардың ниеттерінен, ой-пжірспрі-
нен өте-мөте хабарсыз калған жорлер болып шықты.
Моселенің тетігі міне осында.
Бул уйлесімсіздік калайша кез болды? Ол былай:
коммунистср шаруаларға Ленинше жакындаса білме-
ді, сенім жағдайьжың орнына өзара оенбсстік жағдай
туғызды, сөйтіл, партияны партияда жок шаруалар-
дан кол үзгізді. Бір кызғылы'кты нәрсе, Грузияның
аса бслсенді кызметкерлсрінің бірі бул үйлесімсіздікті
жер-жердегі Советтердің. нашарлығынан жәнелартия-
ныц партияда жоктардан кол үзгендігінен деп түсін-
діреді. «Кумән жок, — дейді ол, — біздің каулап өс:п
келе жаткан аттанысты байкамай калуымыздың ең
басты ссбебі жер-жердегі Советтердің нашарлығыная
деп білу керек». Ленин: Советтер шаруалардың ниет-
терін білдгрет:н ең дурыс барометр, сн дурыс көрсет-
348	И. В. С т а л и н
, ________........................     Л|^
кіш больгп табылады дсйді. Міяеки нак осы барометр
Груэияның кейбір уездсрінде компартияның қолында
жок болып шыкты,
Жолдастар, Грузиядағы окынғаларды еске алар-
лық окыйғалар деп есептеу керек. Егер біз шаруалар-
ға жақындасу амалын бүгіндей өзгертпссек, еперпар*
тия мен партияда жоктардың арасында толық сенім-
ділж жағдай туғызбасак, егер парлгияда жоктардыи
үніне кулак асып отырмасақ, акырында, еңбекші ша-
руалар букарасының саяси белсеңділігіне жол ашу
үшін Совегтерді жандандырмасақ, Грузияда болған
оқыйға бүкіл Россияда қайталауы мүмкін.
Екінің бірі: пе біз шаруалардың осіп келе жатқан
саяси белсенділігін совет қурылысының а[ насына са-
лу үшін, сөйтіп, жумысшылардың шаруалар: а басшы-
лығын камтамасыз ету үшін партияда жок шаруалар-
ға лениншс дурыс жакы-ндаса білетін боламыз; небіз
булай етс алмаймыз, онда букараның салси белсенді-
лігі Совсттсрдің басынан аса, Совсттердон қыйыстап
кетеді, сөйтіп, Грузияда болған көтеріліс төктес бан-
диттік аттаныстарға барып іқуйылады.
Мәселіе осылай қойылып отыр, жолдастар.
ШАРУАЛАРҒА УҚЫПТЫЛЫҚПЕН ҚАРАУ КЕРЕК
Кейде журттың шаруаларға каншалык ыемқурай-
ды карайтынын сыйпаттау үшін дінге карсы насихат
туралы бірнеше сөз айгуға тура келедІ. Кейде кейбір
жолдастар шаруаларды -материалист философтар дсш
қарайды, кудайдың жоктығына мужиктіц көзі-н жет-
кізу үшін жаратылыс танудан локция оқыса болганы
деп жорыйды. Олар мужиктің кудайға шаруашылык
көзбен карайтынын түсінбейді, былайша айтқанда му-
Партияның дсревнядағы кезекті міндетгері туралы 349
т'-’1 *— — *     "	। 11	.. ’ ’ _ - ллл..л..,а.лл..ллл..........л..л............       ^—„—,,/*»лЛгг
жик кейде қудайдан безуден де тайынбас еді, бірак
оны көбінесе күдікжегідей жейді: «кім біледі,бәлюм,
кудай шынында да бар шығар; шаруашылыққа пай-
далы болуы үшін коммунистің де, кудайдың да көң-
лін ауласа дурыс болмас ла екен», —-деп ойлайды.
Кімде-кім шаруа психологиясының осы ерекшелігін
ескермесе, ондай адам партиядағы мен партияда жоқ-
тыңөзара қатынастары туралы мәселе жөнінде дәне-
ңе түсінбеген болып шығады, ондай адам д:нге карсы
насихат жүргізу мәселелерінде гіпті шаруаның сокыр
сенімдеріне де сақтықпен карау ксрек акенін түсінбе-
ген болып шығады.
ПАРТИЯНЫҢ НЕГІЗГІ МІНДЕТТЕРІ
Сонымен, біз мынадай (қортындыларға келеміз:
1)	Деревнядағы партия жумысының негізгі кеміиі-
лігі партия мен партияда жоқ он миллиондаған ша-
руалардың арасында шаруалардан қуралған, партия-
дан тыс калың белсенділер тобының болмауында.
2)	Партияныц кезөкті міндеті — деревняда партия-
ның төңірегіне осындай белсенділер тобын куру ке-
рек, сонда партия будан өзіяе жаңа күш аліып отыра
алады.
3)	Мундай белсснділср тобын курғанда Советтер-
ді жандандыру аркылы ғана, ел баскару ісіне шаруа-
ларды катыстыру арқылы ғана куруға болады.
4)	Советтерді жандандыру үшін партияда жоқ ша-
руаларға көзкарасты бүтіндей өзгерту кажет, ектем-
дік етуден бас тартып, паргияда барлар мен партия-
да жоқтардың арасында өзара сенім туатын ж-ағдай
жасау керек.
Партияның міндеттері міне осылар.
350
и.
ЖУМЫС ЖАі ДАЙЛЛРЫ
Буя мндеттсрді жүзсге асыру үш’н іқолайлы жар-
дайлар бар ма? Сөзсіз, бар. Ондай жағдайлар — мен
олардың <?н бастыларын айтып отырмын — үіи-еу.
Б:р:нш:ден. Деревня -кедсйлерінің өое түскен сая-
си белсенділігі. Ауыл шаруашылыгыныц дамуындағы
кейбір ерекшеліктерге назар салу керек. Өнеркәсіптің
дамуы жумысшылардыі топтастырып, жумысшы табы-
ның таптык тозғындауын жойып, жумысшы табын
біртутас стіп калпына келтіріп отырған болса, дерев-
няда, керісінше, ауыл шаруашылығының дамуы ша-
руалардың ыдырауына, жіктслуіне, екі лагерьдіц ку-
рылуына оебелкср болып отыр, ол лагерьлер: деревня-
да билеуші орынға ие болуга тырысатын кулактар
лагері және кулактарға қарсы одактастар Іздейтін
кедейлер лагері. Күмән жок, Советтердің жандануы
кулактың, жаллаптыц, өсімқордың озбырлығына кар-
сы жумысшылар бастаған біртутас майдан қуру үшін
деревня кедейлерінің өсіп келс жаткан белсснділігіне
жол ашады.
Екіншіден. Советтерді жандандырудың магериал-
дык негізі ретінде жергіліікті бюджеттің қурылуы.
Бюджет мәселелерінін, салық жыйнау жәнс қаржы
жумсау әдістерініц шаруалар үшін зор манызы бар
екендігін айтып жатудың кажеті де жок. Сондыктан
кәзір шаруалардыц сов-ет қурылысына катысуының
бурынғы кай кездегіден болса да а-нағурлым күрделі
маңызы болмақ.
Үшіншіден. Еліміздіц ашыккан аудандарына Со-
&ет өкімст.ніц деркезінде берген жәрдомі. Күмэн жок,
бул жәрдсм шаруалар арасы-нда Совет өкіметіне се-
нуш:л:к жағдай туіызды. Бул жағдай Советтерді
Партияның дерепнядағы кезекті міндеттері туралы 351
«••“МвИҒ"	...і*1**^-	Л .V. ЛИҮТ, . .4 . , ,
жандандыру Ісін оңайлататындығын дәлелдеп жату-
дыц кажеті бола қояр ма екен.
БЛСТЫ ШАРТ —МИЛЛИОНДЛҒЛН ПАРТИЯДА
ЖОҚТАРМЕН БЛЙЛАНЫСТЫ САҚТАУ
Сонымен, біздің авдіымызға партиямыздың дерев-
нядағы белгілі кезекті міндеттері ғана қойылып
отырған жоқ, сонымен катар бул міндеттердін орын-
далуын оңайлататын бірсыпыра колайлы жағдайлар
да туып отыр. КәзІргі мәселе бул міндеттерді орын-
дау ісін мыктап қолға алуда болыл отыр.
Оның бержағында Лениіннің мынадай өшпес сәз-
дерін — партиямыздың -күші партия мен партияда жоқ
миллиондаған буқара арасыадагы нақтылы байланыс-
ты сактауда, бул байланыс неғурлым мықты болса,
табыстарымыз соғурлым баянды болмақ, — деген сөз-
дерін есте сактау керок. Ол бул сөздерді партиямыз-
дың XI съезінде айтіқан болатын. Бул сөздер мынау:
«Халық буқарасы ішінде біз (коммунистер, И. Ст.) қалай
дегенмен теи.іздсгі тамшыдаймыз, сондықтан біз халық уғына-
тын нәрсені дурыс білдірсек, тек сонда ғана басқара аламыэ.
Мунсыз коммунистік партия пролетарнатты бастай алмайды,
ал пролетарнат өзініц соңынан букараны ерте алмайды, сөйтіп,
бүкіл машина қыйрайды>*«
аПралда‘ № 242,
23 октябрь, )і24 ж.
• Курсив менікі. И. Ст.
352
ПАРТИЯНЫҢ ДЕРЕВНЯДАҒЫ МІНДЕТТЕРІ
ТУРАЛЫ
РК(б)П Орталыц Комитетінің плснумында^
сейленген сөз
26 октябръ, 1924 ж.
Жолдастар! Бурын сөйлеген жолдастар деревня’
дағы жумыс туралы әбден толық айтып еткенджтен,
м-енің кәзіргі кезеннін өзгешеліктер; жөніаде біраз пі-
кір айтумен ғада тынуыма тура келеді
Шаруалардыц жағдайы жағынан алып іқарағанда
кэз'ргі кезеңнің өзгешеліктері неде?
Бірінші өзрешелік — шаруаларды помешиктен азат
ету жолындағы күресте колымыз жеткен моральдық
капнтал кәзірдің өзінде саркыла бастап отыр. Кейбір
жолдастар былай дейді: «Шаруалар арасындағы жу-
мыс туралы айкай-шу не себепті көтерілді? Біз ша-
руалар туралы әлдт-нзше рот айтқа-нбыз, біз шаруа-
ларды ешкашанда умыткан емеспіз,—ендеше шаруа-
лар туралы айқай-иіу кайдан шыкты?». Бі'рақ, тәрізі,
бул жолдастар Октябрь дәуіріне және азык-түліік
салғыртын жою дәуірінде партиямыздың жыйнаған
мораладыіқ капиталы кәзірде таусыла бастағанын тү-
сінбейді. Олар кәзір бізге жаңа капитал ксрек екеши
түсжбсйді. Біз жаңа күрес жағдайларында партия
үшін жаңа «апитал жасауымыз керек. Біз шаруалар-
Партияның деревнялағы міндеттері туралы 353
ды кайтадан езімізге қаратып алуга тиіспіз. М.әселе
міне осында. Біз мужиктіц помсщиктерді сыпырып
тастап, жер алуына көмектескенімізді, соғысты бітір-
генімІзді, патшаныц енді жок вкенін және патшамен
бірге латшаның баска да шаяндары аласталғанын,—
осының бәрін шаруалар кәзір умытып та үлгірді. Бул
ескі капиталға сүйеніп, енді узак күнелге алмайсын.
Кімде-кім муны түсінбсгон болса, ондай адам нэптін
жаңа жағдайы, жаца шарттары женінде дәнеңе түсін-
беген болып шығады. Біз шаруаларды кайтадан өзі-
мізге қаратудамыз — біздің ішкі жағдайымыздыц бі-
рінші өзгешслігі міне осында.
Ал будан шығатын қортынды — шаруалар туралы
жаца әңгімелердің орынсыз емес екені былай турсык,
кайта муның өзі тіптІ біраз кешеуілдеп калды.
ЕкІнші өзгешелік, бул дәуірдің ішінде біздіц негіз-
гі таптар — жумысшылар мен шаруалар — өзгерді,
олар басқаша түрге енді. Бурын пролетариат тозғын-
даған, бөлшектснген тап еді; ал шаруалар помешик-
тердсн тартып алынған жерді өз қолымызда сақтап
қалсақ екен, сөйтіп, помещиктерге карсы соғыста
^тыл іпықсақ екен деген тілектіц шырмауында еді.
Бурын осылай болатын. ЕндІ істің жайы өзгерді. Ка-
зірде соғыс жоқ. Индустрия өсуде. Ауыл шаруашы-
лығы дамуда. Кәзіргі пролетариат бурынғыдай тоз-
ғындаған жумысшы табы емес, нағыз кемелді проле-
тариат, оның мәдеииеті мен керектері күннсіі күнгс
өсіп келеді. Шаруаларды алсақ, енді олар жерден
айырылып қалу коркынышының шырмауында жүрген
және помсщиктси қутылу үшіи қандай қурбандыққа
болса да дайын туратын бурынғы, жасқанівақ шаруа-
лар емес. Бул — жаңа тап, оркі-н және белсенді тап,
904
и. в. с т а л и н
ол кәзірде помещикті умытып кеттІ, енді ол арзанто-
сар алыті, өз астығыи қыімбатырақ бағамсн еткізуді
көздейді. Оның өзпсшелік сыйпаты — саяси бслсенді-
лігінің өекеіндігІ. ЕндігІ жорде «лартия бәр:н де шсіше-
ДІ», «партия барша журт үшін бәрін дс регке салады»
депсөз кылуға болмайды. Мундай сөздерді кәзір ша-
руалар да, ете-моте, жумысшылар датүсінбеген болар
еді. Енді букаранын неғурлым калын ортасына бару
керек, снді түсіндіру, уіындыру, наидыру жумысын
бурынғыдан анағурлым көп жүргізу керск. Енді мил-
лиондагаи партняда жоқтардың сснімін қайгадаи ту-
рызып, бул сеніімді тьжғылықты тупде, ең алдымен
Советтор аркылы баянды ету керек. Бжэранын. есіп
жетілпен саяси белсенділігі осыны талап етеді.
Бірақ таптар ғапа өзгеріп іқойған жоқ. Сонымен
катар күрес майданы да өзгерді, өйткені муның өзі
баскаша, мүлде баскаша түрпе енді. Бурын күрес не
ж&нінде жургізілуші ед!? Азық-тулік салгырты керак
пе әлде керек емес пе? — деген мәселе жөнінде. Одан
буры-нырақ: помещик керек пе әдде ксрек омес пе?—'
деген мәселе әщ іме болды. Енді бул мәссжлер ЩО-
шіліл отыр, өйткені кәзірде помещик те, азық-түлж
салғырты да жоқ. Енді әңгіме помсщик туралы ?у.әне
азык-түлік саліғырты туралы болып отырган жоқ,
астықтың нарқы туралы болып отыр. Бул — күрсстіи
мүлде жана майданы, өте кең, ете күрделі майданы,
бул мы-қтаіп зерттеудІ, мықтап күрес жүргізуді керек
етеді. Кәзір әңгіме тіпті салықта да емес, өйткеніетер
асгықтың нарқы «ойдағыдай жоғары» болса, егер ма-
таның және басқа калалық буйымдардыц наркы «ой-
дагыдай» темсндетілген болса, мужик салыіқ бсрср
Партияішц деревпядағы міндетісрі туралы 355
1'' 11''-1111' т I к ЯММИ4
еді. Кәзір негізгі мәселе— рынок және қалалық то-
варлардың, ауылшаруашылык өнімдерінің нарқы.
Гомель губкомының секретары Орталық Комитет-
ке былай деп жазады:
«Үш болыста салыққағазын қабылдаудан жаппай
бастартушылық болды. Түсім қарқыны тиісті салық
мөлшерімен салыстырғанда үш есе кейін қалып отыр.
ІІартияда жоктардың болып өткен болыстық конфе-
ренцияларының кызу болғаны соншалық, кейбіреуле-
рін жауып тастауға тура келді, ал кейбіреулерінде
мынадай түзету енгізілді: салыкты кемітіп, астық ба-
ғасын арттыру орталықтан суралсын делінді. Басқа
гуоернняларда жағдайдың қандай екенін білмеймін,
ал біздіи губерниямыздыц жағдайы сіз (яғни мен)
соңғы жабық хагта жасаган кортындылармен сәйкес-
пейді. Жер-жердегі кызметкерлеріміздің көңіл күйі
л.онді емес. Деревня араныи уясындай қужылдайды,
журттың бәрі салық туралы, астықтың бағасы тура-
лы сөз кылуда».
Орталық Комитетте Сибирьден, Оңтүстік-шығыс-
тан, Курскі, Тула, Нижегород, Ульяновскі және бас-
қа губерниялардан түскен нақ осындай хабарлар бар.
Барлык осы хабарлардың мағнасы мынада: біздің
баға жөніндегі саясатымыздан мужиктің өрісІ тары-
ла бастап отыр, оның бсржагында мужик бага жөнін-
дегі осы саясатты жүзеге асыратын рычагтерді әлсі-
рсткісі келеді немесе тіпті лақтырып тастагысы келе-
ді, ал мундай рычагтср болмайынша біздің индустрия
бір адым да ілгері жылжый алмас еді. Шаруа бізге
былай дегепдей: «сендер қалалык буйымдардыц ба-
іасын мейлінше арзандатудаи қауіптенесіндер, сендер
шетелдік товарлардың ағылуынан қорқасындар, сол
356
Ц. В. С т а л я н
.ллЛ....л..  • . ..  ...	
үшін біздін жас индустрияны бәсекедвн корғайтын
әралуан таможнялык бөгеттер жасадыңдар, бірақсен-
дордін индустрияларыцда моніц жумысым жоқ, мен
кайдан келетін болса да, арзан товар талап етемін».
Немесе тағыда: «сендер, жалақыға нуіксан келтіруден
қаукітеніп, астыктын бағасын арттырудан корқасыц-
дар, сол үшін әралуан дайындау органдарын ойлап
шығардыңдар, сырткы сауда монополиясын жәнебас-
каларды жасадындар, бірақ сендердіц бвреттеріц мен
рычагтерінде мсніц жумысым жі>к, мен астықтың ба-
ғасы жоғары болуын талап етемін».
Баға саясатының саласындағы күрестің мағнасы
міне осындай.
Бул жөнінде Грузиядағы соңғы көтеріліс өте-мөте
көрнекті нәрсе. Бул кетеріліс, әрине, бутафориялык
көтеріліс болды, бірак кейбір уездерде, әсіресе Гурия
усзінде бул көтеріліс, соз жоқ, жаппай түрдс болды.
Гуриядағы шаруалардың көздегені не еді? Олар арзаи
товар алуды, жүітрінІң бағасын арттыруды көздеді.
Гурия Батыспен шскаралас, ол біздіц совет товарла'
рымен салыстырғанда, шетелдіх товарлардың арзан-
дығын көріп отыр, сондықтан оның көздейтіні — біз-
дің товарлардың бағасы, ең болмағанда, шетелдік
бағаның мөлшсріне дейін төме-ндетілсе ексн немесе
жүгерінің бағасы арттырылып, совст товарларъш
тиімді түрде сатыл алуды қамтамасыз стерлік дәре-
жеде болса екен дейді. Грузиядагы Гурия көтерілісі-
нІң экономикалык негізі осында. Дәл сондықтан Да
бул көтеріліс бүкіл Совет еліндегі күрестіц жацажағ-
дайлары үш:н көрнекті нәрсе болып табылады. Міне
сондықтан да Грузиядағы көтерілісті Тамбовтағы ко-
ісріліспен қатар коюға болімайды, өйткені онда әңгі-
Партияньщ дсревнядағы міндеггері туралы
357
ме буйымдардың және ауылшаруашылық өнімдерд.ң
бағасы туралы болған жок, азык-түлік салғыртын
жою туралы болды.
Рьгнок пен деревняда баға жөніндегі совсттік сая-
сатка қарсы осы жана күрестің дем бсрушілсрі қулак-
тар, жалдаптар және басқа антисоветтік элеменгтер
болып табылады. Олар, бул элементтер, миллнонда-
ған шаруалар буқарасын жумысшы табынан айыру-
ға, сөйтіп, пролетариат диктатурасынын іргесінсн ор
казуға тырысады. Сондықтан біздің міндет- кулак-
тар мен жалдалтарды шетгету, олардан еңбекші ша-
руаларды айырып алу және енбекші шаруаларды со-
вет қурылысына қатыстыру, сөйтіп, олардың саяси
белсенділігіне жол ашу. Біз муны істей аламыз жә-
ие біз муны кәзірдің езінде істеіп те жатырмыз, өйтке-
ні еңбекші шаруалар буқарасы, әсіресе кедейлер жу-
мысшылармен одақтасуды калайды, пролетариат дик-
татурасын сактауды қалайды, демек, диктатура сүйе-
ніш ететін экономнкалық рычагторді де сақтауды қа-
лайды.
Бул үшін не <керек? Ең алдымсн. деревняда партия
төңірегінде партиямызды милиондағаи шаруалармсн
біріктіре алатын, шаруалардан шыққан партияда жоқ
көптеген кадрлар тобын қуруды көздеу керек. Булай
етпейінше шаруаларды кулактар мен жалдаптардан
айырып алу туралы, он миллиондаған шаруаларды
партияның төңірегіне топгастырып, нык біріктіру ту-
ралы сөз қылуға да болмайды. Әрине, бул қыйын
жу-мыс. Бірак қыйындььқ бізге арылмас бөгет бола
алмайды. Партияда жоқ белсенді шаруалар тобын
қурып, оларды серпілте алатын, деревняны білетін
жүздеген, бәлікім, мыңдаған тәжрибелі қыэметкерлср-
358
И. В. С т а л и н
:х:

ді (мунда әңгіме санында емес) деревнядағы біздің
уяларға көмекке жіберу қажет. Оныц бержагында бір
ескеретін нәрсе, шаруалар калалык. адамдарға табиғи
сенбестік козбен қарайды, бул сенбестік деревняда
әлі де бар және муның өзі, сірә, тез жойыла қоймас.
Шаруаныц каладан барган адамды, әсіресе, егер ол
тым жас болса, қалай қарсы алатынын өздеріціз бі-
лесіздер: «қаладан тагы бір каңғыбас келіпті, қалайда
алдап соқпақ болуы керек», деседі. Муныц себебі,
шаруа өзі шаруашылықпен айналысатын және шаруа-
шылықтьш. мән-жайын азды-көпті білстін адамга кө-
бірек сенеді. Міне сондықтан да меніц ойымша, де-
рсвнядагы жумысымыздыц кіндігі шаруалардыц өз-
дерінеи белсенділер куру жумысы болуға тиіс, ал пар-
тия булардан өзіне жаца күштер алып отырар сді.
Ал муны қалай істеуге болады? Мсніцше, бул үшін
сц алдымен Советтерді жандандыру қажет. Жігерлі,
адал, ынталы, саналы дегендердіц бәрін, әсіресе, ша-
руалардыц ішінде өте-мөте саналы, оте-мөте ынталы
болып табылатын бурынғы қызылармняшыларды Со-
всттердің жумысына тарту қажет. ІІак Совстгердіц
жумысына тартудың себебі не? Оныц себебі, бір.кші-
ден, Советтер өкімет органдары, ал ецбекші шаруа-
ларды ел баскару ісіне қатыстырудың өзі партияньщ
кезекті міндеті болып табылады. Оның себебі, екінші-
деи, Советтер жумысшыларды шаруалар мен одаитас-
тыру органдары, жумысшылардың шаруаларға басшы-
лық ететін органдары болып табылады, ал жумысшы-
лардың шаруаларға басшылық етуі кәзір бурынғы қай
кездегіден болса да аса қажст нәрсе. Оның себебі,
үшіншіден, жергілікті бюджет Советтерде жасалады,
ал бюджет дегеніміз шаруалар үшін келелі мәселе
Партияның деревнядағы міндеттері туралы 359
болып табылады. Оныц ссбсбі, ақырында, Советтер
шаруалардыц ой-нйетін көрсегетм ен дурыс барометр
болып табылады, ал шаруалардың үнліе кулак асу
сөзсіз керск нәрсе. Деревняда шаруа комитсттері,
кооперативтер, комсомол органдары сыякты баска да
аса манызды бипартиялық уйымдар бар. Бірақ б:р
кауліті нәрсе, бул уйымдар белгілі жағдайларда, жу*
мысшылардан кол үзерлік кілен шаруалык одактаога
аііналып ікетуі мүмкін. Олай бом-:зуы үш'н бул уйым-
дзрдыц жумысын Совегтерге экзп ушгастыру ксрек,
ал онда жумысшылардыц шаруаларта басшылығы
Совегтсрдіц өз курылымы бойы-нша камгахтасыз етіл-
ген. МІне сондықтан да кәзір, шаруалардыц уйым-
дзры жацбырдан кейінгі саңыраукулакша каулап
өсіп отырған кезле/ Совеперді жандандыру ісі аса
маііызды міндет болып табылады.
Таяуда селолык уялардыц кгдсслідо мен жолдас-
тарды де.ргвнядағы біздіц паргия жумысыныц кемші-
лжгерін аяусыз сынацдар деп шақырған сдім*. Бул
біраз наразылық туғызды. Баксак, сыннан қорқагын,
жумысымыздыц кемшілікгерін ашкысы келмейтін ком-
мунистер де бар ехен. Бул кпуіпті нәрсе, жолдасгар.
Ол ол ма: лариіяда жоқтардыц өзара сыныная номе-
се сыпьжан кошмшылық кәзір ец кауіпті ауру болып
табылад.ы. Өйткені скініц бірһ не б.з өзім.зді өзіміз
сынайтын боламыз ж&не партияда жоқтардыц б:здін
жумысымызды сынап-мінеуіне ырық береміз, — онда
дсрезнядағы жумысымыз ілгсрі басады дсп үмітгену-
гс болады; не біо мшсди сынга жол б<рмсіім’з,—
онда бізді Кронштадтағы, Тамбовтағы, Грузиядағы
♦ Осы томпын 340—35!-беттерін караныз. Ред.
360
И. В. С т а л и н
көтерілістер сыякты оқыйғалар сынайтьгн болады.
Менің ойымша, біріішіі теіктес сын екінші тектес сьғн-
нан гөрі тәуірлеу. Міне сондықтан да біз паргиядагы-
лардың болсын, әсіресе, партияда жоқтардыц болсыи
сынынан корыкпауымыз керск.
Бірінші рет лгыла кітапти басылган:
И. Сталин. Шаруа мзселесі.
М. -Л.. 1925
361
«ДИНАМО» ЗАВОДЫНЫҢ ҚЫЗЫЛ
КІТАБЫНА ЖАЗЫЛҒАН ЖАЗУ
«Динамо» ж^мысіяыларына, ссндай-ақ бүкіл Рос-
сияның жумысшыларына да мынадай тілек білдіре-
мін: біздің өнеркәсіп жоғары өрлей берсі-н, Россияда-
ғы пролетарлардың саны таяу уакыттың ішінде 20—
30 миллионға жететін болсын, деревнядағы к-оллек-
тиатік шзруашылык гүлденіп, жеке шаруаішылықты
өз ықпалына бағындыратын болсын, жоғары дәреже-
лі индустрия және деревнядағы коллежтивтік шаруа-
шылык фабрикалардыіьпролетарлары <мен жер еибак-
шідарів біртутас социалистік ар.мия етіп біржолата
бірііктіретін болсын...
И. Сталин
7 X1 24 ж.
Бірімші рет За*
басы.іғаи,
4 июньл 1930
362'
БІРІНШІ ЛТТЫ АРМИЯҒА
Краснов пен Деникиннін. Прангель мон Пилсудс-
кийдің акгвардиялық легиоо;р;„іныц тажалы, данкгы
Атты армияға сәлем!
Атты армиянын көсемдеріне, шаруалардан шыкқан
кызыл пөкерал Буденный жолдаска жәнс жумьг,
лардан шыккан қыэыл генерал В рошилон жолдасқа
сәлем!
Аттыармияшылар! Сіздердің кызыл тулзрыңыз
төрт жылдық азамат соғысының майдандарындағы
жер жарған жеиістордің ешпес даикына бөленген.
Бі’с жылдыктыц мсрскслі күнінде сіздор өле-өлігонше
огы туларға адал болып каламыз д»еп, жумысіпы та-
бының ер‘КІ бойынша коммунизмшң женуі үшін бола-
тын жаңа урыстарга шакырылган кезде социялистік
оіан алдындагы борышымызды абыроймтн орыидай-
мыз деп ант етуге тн:сс:здар.
Сіздіц //. Сгналпн
•,Праві)а" Лі 261.
16 ноябрь, 1924 ж.
303
КРЕСТЬЯНСКАЯ ГЛЗЕТАҒА"
«КРЕСТЬЯНСКАЯ ГАЗЕТЛҒА», ЖУМЫСШЫЛАР МЕН
ШЛРУАЛАР ОДЛҒЫ УЛЫ ІСІНІҢ СЕНТМДІ
САҚШЫСЫНА СӘЛЕМ!
«Крсстьянская Газета»! ¥ш парызды естен шығарма:
1)	Өзіңнің селолык. тілшілерінді к&здін. қарашы-
ғындай сақта, — булар сенің армиян.;
2)	Шаруалардың ішіндегі ең адал, ецсаналы ада.м-
дармен, әсіресе бурынғы қызылармияшылармен неғур-
лым тығыз байланыс жаса, — булар сеніц тірегің;
3)	Деревняда шындық орнат және жумысшылар-
меи туысқандық одақ жасаспайынша шаруалардың
азат болуы мүмкін емес деп, шаруаларға жумысшы-
лар басшылық етпейінше еңбектің капиталды жеңуі
мүмкін смес деп жалпы әлемге жар сал, тынымсыз
жар сал.
И. Сталан
л1<оестьянская Iазета' Л4 61,
17 ноябръ, 1914 ж.
364
ТРОЦКИЗМ БЕ ӘЛДЕ ЛЕНИНИЗМ БЕ?
Кәсіпшілер Одағының
Бүкілодақтың Орталық Советінің коммунистік
Фраісцаясыкың пленумында сөйленген свз
19 ноябрь, 1924 ж.
9
Жолдастар’ Камеиевтіц тояъгк. баяндамасынан
хейін маған кеп айтарлык нэрсе калмайды. Сондык-
тан мен Окгябрь көтерілісі жөнінде, көтерілістегі
ТроцкийдІц атқарған ролі туралы, партия туралы,
Охтябрьді әзірлеу туралы, т. б. туралы Троцкий мен
оның пікірлостерінің таратыл жүрген кейбір ертегіле-
рін әшкерслеумен тынбақпын. Мен дәл осы арэда
ленинизммен үйлеспейтін өзгеше бір идеология ретін-
дегі троцкизмге және Троцкийдің. соңғы әдебиет жү-
згндегі сөз көтеруіне байланысгы партияныц міндет-
теріне тоқталамыя.
I
ОКТЯБРЬ КӨТЕРІЛІСІ ЖӨНІНДЕГІ ФАКТЫЛАР
Ен алдымен Октябрь кетерілісі туралы. Партия
мүшелерініи арасында Орталық Комитет 1917 жылы
октябрьде көзеріліс жасауға бүтіндей қарсы болыпты
деген лакап таратылып жүр. Әдетте былай деп әигі-
мелейдГ 10 октябрьде, Орталык Қомитет көтерілісті
уйымдастыру жөнінде карар алған кезде, Орталык
Троцкизм бе әлдс ленинизм бе?	365
Комитегтің кепшілігі алғашында көтеріліс жасауға
карсы шығыпты, бірақ дәл осы кезде бір жумысшы
Ортальгқ Комитетгін мәжілісіне кіріп келіп- «Сіздер
мәселені көтеріліс жасалмасын дсп шешесіздср, мен
сіздсрге айтам: қалай да, не болса да кетеріліс бо-
лады» дестті-мыс. Сөйтіп осындай қоркытушылықтан
кейін Орталық Комитеттің бейне зәрссі ушып, көтері-
ліс туралы қайтадан мәселе қойып, кетерілісті уйым-
дастыру женінде қарар алыпты-мыс.
Бул жәй ғана лақап емес, жолдастар. Бул жөнін-
де әйгілі Джон Рид өзінің «Он кун» депен ‘кітабында
жазып отыр; ол партиямыздан әлдекайда аулақ
адам, сондыктан да ол біздің 10 октябрьде еткізгон
ястыртын жыйналысымыздын тарихьгн, әрине, білеал-
мады, осының себебінен ол Суханов мырзалардыңта-
раткан өсек-аяндарының алдауына түсті. Ксйіннен
бул әңгіме троцкистер жазған бірсыпыра кітапшалар-
да айтылып, қайталанып келді, баскасын былай қой-
ғанда, Октябрь жөнінде соңғы кездерде жазылған
кітапшалардың бірінде, Сыркин жазғаң кітапшада
кайталанады. Бул лақапты Троцкийдің әдебиет жүзіи-
дегі сонғы создері барынша қуаттап отыр.
Барлык осы және осы тәрізді араб вртегілерінің
шындықка үйлеспейті-ндігін, іс жүзінде Орталық Ко-
митеттін мәжілісінде мундай еш нәрсеніц де болма-
ғандытын, болуы да мүмкін смес скендігі-н дәлелдсп
жатудыц керегі бола коймас. Сондыктан біздіп мун-
дай сорақы есеік-аянды ескермеЙ скетуімізге болатын
еді: оппозиционсрлердің немесе партиядан әДдеқайда
аулақ адамдардың кабинеттерінде жалған өсек-аяң
тегіндс аз шығарылмайды ғой. Біз осы уақытқа
дейін, шынында да әлгі өсек-аяндарды ескермсй кел-
366
И. В. С т а л и іі

дік, мәселен, Джон Ридтіц кателеріне мән бермедік,
бул қагелерді түзету жагын қарастырмадық. Бірақ
Троцкийдің осы соцгы кездердегі сөздерінен кейін
мундай ертегілерді ескермеуге болмайды, өйткені кә-
зір журт жастарды тәрбиелегенде осындай ертсгілер
арқылы тәрбиелеуге тырысып жүр және, бір жаман
жері, кәзірдін озінде-ак бул жөнінде кейбір нотиже-
лерге жетіп те жүр. Сондықтан мен бул сорақы есек-
аяцдарға шык фактыларды қарама-карсы қсюга тис-
пін.
Мен нартиямыздыц Орталық Комитетініц 1917 жыл
10 (23) октябрьдегі мәжілісініц протоколдарын алып
қарайын. МәжІліске катысушылар: Ленин, Зиновьев,
Каменез, Сталин, Троикий, Свердлов, Урицкий, Дзер-
жинский, Коллонтай, Бубнов, Сокольников, Ломов.
Мәжілісте үстіміздегі кезец мен көтеріліс туралы мә-
селе талқыланады. Жарыссөзден кейін Ленин жол-
дастыц көтеріліс туралы қарары дауыска қойылады.
2 адам қарсы болып көпшілік 10 дауыспея қарар
кабылданады. 2 адам қарсы болып, көпшілік ІОдауыс-
пен Орталык Комитеттін. көтерілісті уйымдастыру жө-
ыіндегі тікелей практикалық жумысқа көшуге қаулы
алғаны айқып шығар деймін. Дәл осы мәжілісте Ор-
талық Қомитет көтеріліске басшылық ететін саяси
орталықты сайлайды, Саяси бюро деп аталған бул
орталықтыц қурамына: Ленин, Зиновьев, Сталин,
Каменев, Троцкий, Сокольников жәие Бубнов кірсді.
Фактылар осындай.
Бул протоколдар бірнеше ертегілерді бірден тал-
қан етеді. Ол протоколдар Орталық Комитеттін көп-
шілігі көтеріліске қарсы болыпты деген ертегіні тал-
кан етедІ. Мунымеп бірге ол протоколдар Орталык
Троцккзм бе алде лснннкзм бе?	367
тпі --.•.-•-.-.-.-.•.ілі । .Л.Н.Т.Ж.ТІМГ--  * - । । і імим»  ।  ,   ., . х;:.::: ма .  ♦: де
Комигет көторіліс туралы мәселеде екіге жарылуға
аз-.ақ қалытъі дегсн ергогіні де тажая етеді. Дереу
көтеріліс жасауға карсы болғандардың— Қаменсв
пен Зиютвьевтің — квтеріліс жағында болғапдармен
бірдей көгеріліске саяси басшылык бсру органына
енгені протсжолдардан анық керінеді. Ешбір екіге жа-
рылушылық туралы әңгіме бодран жок, болуы да
мүмкін емес.
Каменев пен Зиновьев Октябрьде біздін партияның
он канаты болды, социал-демократтардың дәл өзі дер-
лік болды деп сендірмек болады Троцкий. Тек бір гү-
сініксіз нәрсе: булай болған ретте партняиың екіге
жарылмай калуынык мэнісі калай; Каменен, Зиновьев
пен екі арадағы алауыздықтардың бірнеше күнге ғана
баруынын. мәнісі қалай: алауыздықтар бола турса дя,
бул жолдастарды партняныц мацызды қызметтерге қо-
йып келгендігінің, олардың көтеріліс саяси орталығы-
ка сайланып келгендігінің, т. б. хтәніоі қалай? Социал-
дсмократтар жөнінде Ленннтіш мсйріисіз болғандығы
партия ішінде әбден мәлім б.,.іатын; социал-демокра-
тиялық ниеттегі жолдастардыц партияда, ояың үстінө
маңызды қызметтердө болуына Ленин бір минут те
кенбес еді, муны партия жақсы біледі. Партияның екі-
ге жарылмай қалған себебі не? Му.чың себебі: алауыэ-
дықтар бола турса да, әлгі жолдастар болыпевизмнің
жалпы негізіядө болған ескі большевиктер еді. Бул
жалпы негіз неде еді? Негізгі мәселелерге: орыс рево-
люциясы туралы, революц.шнын. қозғаушы күштері
туралы, шаруалардың ролі туралы, партия басшылы-
ғының негіздері, т. б. жөніндегі мәселелерге біріңғаЙ
көзқарастыц болғандығьшда еді. Мундай жалпы негіэ
368
И. В. С т а л и н
болмаса, екіге жарылушылық сөзсіз еді. Каменев пен
Знновьев лениншілдер, большевиктер болғандыктан,
тек сондықтан екіге жарылушылық болмады, ал екі
арадағы алауыздықтар бірнеше күнге ғана барды.
Енді Троцкийдің Октябрь көтерілісіндегі айрықша
роль атқарғаны жөніндегі ертегіге келейік. Октябрь
көтерілісінің рух берушісі мен бірден-бір басшысы
Троцкий болды деген лақаптарды троцкистер қатты
таратып жүр. Бул лақаптарды Троцкиндің шығарма-
ларының редакторы делінетін Ленцнер өте-мөге қатты
таратып жүр. Троцкийдің өзі партнядан, партияның
Орталық Комнтетінен, Петроград партия комитетінен
унемі сырт айналуы арқылы, бул уйымдардың котері-
ліс ісінде жетекші роль атқарғанын жасыру арқылы
және өзін Октябрь көтерілісінің көрнекті тулғасы етіп
барынша көрсету арқылы Троцкийдің кетерілісте айы-
рықша роль атқарғаны жөніндегі лақаптардың тара-
уына оның өзі лажсыз себепкер болып отыр. Мен
Троцкийдің көтерілісте күмәнсіз маңызды роль атқар-
ганын теріске шығарудан әлдеқапда аулакпын. Бірак
мынаны айтуга гиіспін: Октябрь көтерілісіиде Троц-
кий ешқандай айрықша роль атқарған жоқ, атқаруы
да мумкін емес, ол Петроград Совотінщ перкедатсл!
болып т^/рғанда, Троцкийдің әрбір қадамына басшылық
етіп отырған тиісті партия орындарының талабын ға-
на срындаіп отырды. Суханов тәрізді тоғышзрларға
му-ның бәрінің де танғаларлық иәрсе болып керінуі
мүмк-ін, бірақ фактылар, шын фактылар, бүг'ндей жә-
не толығынан мснің осы айтқанымды дәлелдейді.
Орталық Комитетгің 1917 жылы 16(29) окгябрьде
болған келесі мәжілісіпің протоколдарын алып қара-
йық. Мәжіліске Орталық Комитеттің мүшелері мен
Троцкнзм бе әлде ленинизм бе?	369
ІІетроград комитөтінің екілдері жәнс соғыс уйымьі’
ныц, фабрика-завод комитөттерінің, кәсіпшілер одақ-
тарыиың, темфжолшылардың өкілдерІ катысады. Мә-
жіліске катысушылардың ішінде, Орталық Комитетгің
мүішслерінен баска: Крыленко, Шотман, Калинин,
Володарский, Шляпников, Лацис, т. б. Барлығы 25
адам. Таза практикалық-уйымдастыру жағынан алы-
ньгп, көтерілІс туралы мәссле тажыланады. 2 адам
қарсы болып, 3 адам қалыс қалып, көпшілік 20 да-
уыспен көтеріліс туралы Леииннің қарары қабылдана-
ды. Котеріліске уйымдастыру жағынан басшылықетйі
отыратын практикалық орталық сайланады. Лл бул
орталыққа кізддер кіріп отыр? Бул орталыққа бсскісі
сайланады: Свердлов, Сталин, Дзержинский, Бубнов,
Урицкий. Практикалык орталықтың міндетгері: Орта-
лық Комитеттің дирэктиваларына сәйкес көтерілісгің
практикальвқ органдарына басшылық ету болды. Со-
нымен, Орталық Комитеттің бул мәжілісінде, көріп
отырсыздар, бір «сумдық» нәрсе болылты, басқаша
айтқанда көтеріліске басшылық етуге тиісті практи-
калық орталыктың қурамына көтерілістің «рух беру-
шісі», «басты тулғасы», «бірден-бір жетекшісі» Троц-
кий «ғажап түрде» кірмей қалыпты. Муның өзін Троц-
кийдің айрыкша рәль атқарғаны женіндегі алыпуш-
гы пікірмен қалай сыйыстыруға болады? Муның бә-
р.нің де біраз «ғажап нәрсе» екеніі рас емес пе, Суха-
нов осылай дер еді, номесе троцкистер осылай дер
еді. Ал шынын айтқанда мунда ғажап сшнәрсе де
жок, өйткені Троцкий партия ішінде де, Октябрь кө-
тері.пссінде де ешқандай айрықша роль атқарған жоқ,
агқаруы да мүмкіи ем-ес, Октябрь кегерілісі кезіндо
басқаларға қарағанда ол біздің ларгия үшін 
370
И. В. Сталн н
адам боліып еселтелетін. Барлық жауапты қызметкер-
лер сыя-қты, ол да Орталық Комитет пен оныц орган-
дарыньщ талабын орындаушы ғана еді. КЬмде-кім
болылевиктердіц партиялық басшылығыныц тәсілІмен
таныс болса, ол адам муныц басқаша болуыныц мүм-
кш емес еконін оп-оцай түсінеді: Троцкий Орталық
Ко-митеттіц талабын бузатын болса, істіц барысьша
ыкпал етуден айырылатын еді. Троцкийдіц айырықша
ролі жөнлідсгі әцгімелср— «партиядағы» жарамсақ-
тардыц таратып журген ертегісі.
Муның өзі, әрине, Октябрь көтерілісініц өзініц рух
берушісі болмады дегеп сөз емес. Жок, оныц өзініц
рух берушісі, жеггскшісі болды. Бірақ ол, басқа ешкім
де емес, Леннн еді, көтеріліс туралы мәселені шешер-
де Орталық Комптет Ленинніц усынған іқарарын қа-
былдаған еді, Троцкий қалай десе олай десін, Ленин-
ніц астыртын күйде болғаны оныц көтеріліске шын
рух беруші болуы-на бөгет болғаи жоқ. Астыртын күй-
де болды деген сандырақ арқылы енді мына факты-
ны — көтерілістің рух берушісі партия көсемі В. И.
Ленин болғанын бүркемелеуге тырысу ақымақтықжә-
не күлкілі нәрсе.
Фактылар осындай.
Солай-ақ болсын, бірақ Октябрь дәуірінде Троц-
кийдіц жақсы күрескенін бекер деуге болмайды ғой
деушілер бар. Я, бул дурыс, Троцкий Октябрьде шы-
нымен жақсы күресті. Бірақ Октябрь дәуірінде тек
Гроцкий ғана жақсы күресіп қойған жоқ, сол кезде
большевнктермен иін тіресіп турған солшыл эсерлер
сыяқты адамдар да жаман күрескен жоқ. Тегінде мен
мынаны айтуға тиіспін: жецімпаз көтеріліс дәуірінде,
жау ығыстырылған кезде, көтеріліс улғая түскен кез-
Троцкизм бе әлде леиинизм бе?	371
дежақсьғлап күресу кыйын емес. Мундай кезецде тіп-
ті артта қалып қойган адамдар да батыр болып шыға
келеді.
Бірақ пролетариаттың күресі жаппай шабуыл, же-
цістердһі жаппай тізбегі бола бермейді. Мунымен ка-
тар пролетарнат күресініц басынан кешіретін өзініц
сыиағы да, өзініц жецілістері де болады. Нағыз рево-
люцпонер болып жецімпаз көтеріліс дәуірінде ерлік
көрсететін адам есептелмейді, революцияныц жецім-
г:эз шабуылы ксзінде жаксы куресе білумен бірге, рз-
волюцияныц кері шегінгсн дәуірінде, пролетариаттыц
жеціліске ушыраған дәуіріиде ерлік көрсете білетін
адам, революцпяныц сәтсіздікке ушыраған кездерінде,
душпанныц табыстарға жеткен коздерінде саспайтын,
қорықпайтын адам, революциянын кері шегінген дәуі-
рінде үрейленушілікке салынбайтын, үмітсізденбейтін
адам ғана есептеледі. Большешіктсрді қолдай отырып,
Октябрь дәуірінде солшыл эсерлер жаман күрескен
жоқ. Бірақ осы «батыл» жауынгерлердіц Брест дәуі-
рінде, герман империализмі шабуылға шыккан кездо
мықтап үрейленгені, аласурғаны кімге мәлім емес.
Бресг дәуірінде, революцияныц уақытша сәтсіздіктер-
ге ушыраған дәуірінде, осы қыйын-қыстау минуттө
жеткілікті табандылық көрсстугс, солшыл эсерлердіц
ізімсн кетпеуге Октябрь дәуірінде жақсылап күрескен
Троцкийдіц срлігі жетпегені өтөкайғылы норсе.бірак
күмәнсіз факты. Дау жоқ, бул кезец қыйын кезец еді,
сасқалактамау ,үш;н, мезгілінде ксрі шегіну үшін, мез-
лігінде бітімді қабылдау үшін, пролетарлық армияны
герман империализмһііц соққысынаи алып шығу үніін,
шаруалар резорвін сақтап қалу үшін және, осы жол-
372	И. В. Сталин
мея тыныс алып, соиан кейін душпанға жаиа күшпен
соққы беру үшін айырықша ерлік, асқан сабырлылық
көрсету керек еді. Бірақ, амал яе, осы кыйын-қыстау
минутте Троцкийде мундай ерлік пен мундай рвволю-
циялық табандылық болмай шықты.
Троцкийдіц пікірінше, пролетарлық револіоц.ияныц
негізгі сабағы — октябрь кезінде «қорықпауда» болып
отыр. Бул дурыс емес, өйткені Троцкийдің бул сөзіндс
революцияның сабақтары жөніндегі шындыктын тү-
йіршігі ғана бар. Пролетарлық революиияныц сабак-
тары жөніндсгі бүкіл шындық — революциянық ша-
буылға көшкен кездерінде ғана емес, сонымен катар
революцияныя кері шегінген кездерінде де, душпан-
ныц мерейі үстем болып, революция уақытша сәтсіз-
дікке ушыраған кездерде де «қорықпауда» болады.
Револіоция Октябрьмен тамамдалмайды. Октябрьпро-
летарлық революцняныц басы ғана. Журттын көтері-
ліс өрлеп келе жатқанда тартыншақтауы жақсы нәрсе
емес. Революцияның ауыр сын устінде турған кезінде,
өкіметті қолға алғаннан кейін тартыншақтаса, одан
жаман нәрсе жоқ. Революция болғанныц ертеціне өкі-
метті қолда сақтап қалудың өкімеггі қолға алудан ма-
цызы кем емес. Троцкий Брест дәуірінде, біздіц рево-
люцияныц ауыр сын үстінде болған дәуірінде, мәселе
екіметті «беріп коюға» аз-ақ қалған кезде корықты,
олай болса, Каменев пен Зиновьевтіц Октябрьдегі қа-
телерініц бул жердебуған ешбір қатысы жоқ екендігін
ол түсінуге тніс.
Октябрь көтерілісі жөніндегі ертегілердіц жәйі
осындай.
Троцкизм бе әлде ленниизм бе?
373
II
ПАРТИЯ ЖӘНЕ ОКТЯБРЬДІ ӘЗІРЛЕУ
ЕндІ Октябрьді әзірлеу мәселесіне көшелік.
Троцкий сөздерін тындағаннан соң: марттан ок-
тябрьге дейінгі бүкіл әзірлік дәуірінде большевикгер
партиясының бар бітіргені — бір орынды талтай беріп-
ті, ішкі қайшылықтармен бүліне беріпті, Ленинге мей-
лінше кедергі жасай беріпті, егер Троцкий болмаса,
Октябрь революииясының ісі не болып бітерін кім біл-
сін деп ойлап қалуға болады. Партия туралы осы ға-
жап сөздерді Троцкийден есіту біраз кулкілі нәрсе;
өйткені 111 томга арнаган әлгі «алғысөзінде» Троц-
кий: «пролетарлық төңкерістіц негізгі куралы — пар-
тия», «пролетарлық рсволюция партиясыз, лартияныц
қатысынсыз, партияны орағытып, партияның балама-
сы арқылы жеңө алмайды» деп жарыялады; бірак
«революцияның негізгі қуралы» жарамсыз болып
шықса, ал «партияны орағытып» жецуге ешбір мүм-
кіндік болмайтын болса, онда біздіц революцияныц қа-
лай жеңіп шыққаньв бір кудайдың өзіне де мәлімсіз.
Бірақ Троцкийдің біз білетін ғажап істері бір бул ғана
емес. Біздің партия туралы айткан күлкілі сәздері
Троцкийдің дағдыдағы ғажап істерінің бірі деп ойлау
керек.
Октябрьді әзірлеудің тарихын дәуір-дәуірімен қыс-
қаша қарастырып шығайыіқ.
1) Партняның жаңа беталыс дәуірі (март — ап-
рель). Бул дәуірдің негізгі фактылары;
а)	патша өкіметінің кулатылуы;
б)	Уақытша үкіметтің қурылуы (буржуазия дикта-
турасы);
374	И. В. Сталпн
в)	жумысшы, солдаг депутаттары Совоттерініц пай-
да болуы (пролетариат пен шаруалардын. диктату-
расы);
г)	қосөкімет;
д)	апрель демонстрациясы;
е)	өкімет жөніндегі бірінші кризис.
Бул дәуірдіц өзгеше белгісі мына факты: қатарма-
катар, бірге, бір уақыттыц ішінде буржуазияныц дпк-
татурасы да, пролетариат пен шаруалардын дшсгату-
расы да өмір сүреді, оныц бержағында соцғысы ал-
ғашқысына сенім көзімен карайды, оныц бейбітшілік
ннеттеріне сенеді, өз еркімен өкіметті буржуазияның
қолына береді, сөйтіп, өзін буржуазияныц шылауына
айналдырады. Ол кезде екі диктатураныц арасында
слеулі дау-жанжал болмады. Бірақ оныц еоесіне «ке-
лістіру комнссиясы»70 болды.
Мунын озі Россияпыц тарихындағы ец улы өзге-
ріс, біздіц партияныц тарихындағы болып көрмеген
бетбурыс еді. Үкіметті тікелей кулату жөіііндегі ескі,
революциядан бурынгы платформа анық, айқын плат-
форма еді, бірақ ол енді күрестің жаца жағдайларына
дэл келмеді. Дәл кәзіргі кезде үкімстті кулату ісін тіке
қолға алуға болмайды, өйткені үкімет корғампаздар-
дың ықпалында болғап Советтермен байланысты бо-
лып шықты, сондықтан партияныц үкіметке де қарсы,
Советтерге де қарсы күш жетпейтін курес жургізуіно
тура келер еді, Бірақ сонымен бірге Уақытша үкіметті
қолдау саясагын да жургізуге болмайтын еді, өйткені
ол нмпериализм үкіметі еді. Курестіц жаца жағдайла-
рында партпяга жаца беталыс қажет болды. Партия
(оныц көпшілігі) есы жаца беталысқа қарай абайлап
бет алды. Партия бітім туралы мэселеде Советтердіц
Троцкизм бе әлде ленинизм бс?	375
Уақыгша үкіметке қысым жасау саясатын қабылдады
және лролетарпат лен шаруалардыц диктатурасы ту-
ралы ескі ураннан Совстгердіц өкіметі туралы жаңа
уранға қарай бірден алға қадам жасауға бел байла-
мады. Бул енжар саясатгыц көздегені — Уакытша үкі-
мептіц нағыз шын имперігалистік мәнін бітім туралы
нақтылы мәселелерден Советгердіц байқал көруінс
мүмкіндік беру еді, сөйтіп Советтерді сол үкіметтен
қол үздіру еді. Бірақ муныц озі мейлінше қате пози-
цпя болды, өйткені ол позиция пацифистік жалған
үміттерді коздырды, қорғампаздардыц отына май қуй-
ды жэне буқараға революцнялық тэрбие беру ісін қы-
йындатты. Ол кезде партнялас өзге жолдастармен
бірге мен де осы қаге позицияда болдым және одан
апрельдіц ортасында ғана, Ленинніц тезистеріне ко-
сылганнан кейін барыптолық бастарттым. Жаңабет-
алыс корсік болды, Партияға бул жаңа бет-
алысты өзінің атақты Апрель тезистержде71 Лснин
берді. Мен бул тезистер жвнінде айтып жагпаймын,
өйткені бул тезистержургтыц бәріне, әрбір адамға мә-
лім. Ол кезде партияның Ленинмен алауыздыктары
болды ма? Я, болды. Бул алауыэдықтар кан-шама
узақіқа созылды? ЕкІ аптада.н артық созылған жоқ.
Петроград уйымының жаллықалалық конференция-
сы72 (апрсльдің екінші жартысы), Ленинніц тезистерін
қабылдаған конфсренция, біздіц партияныц дамуын-
дағы өэекті лункт болды. Бүкілроссиялық апрель кон-
ференциясы73 (апрельдіц ақыры) бірыцғай партиялық
позицияныц төцрогіне партиян-ыц оннан тоғыз бөле-
гін топтап, Пегроград конференциясының ісін жал-
пыроссиялық көлзмде аяктап кана шықты.
Енді, жсті жыл өткеннен кейін, Троцкий больше-
376
И В. Сталин
внктердегі бір кездердө болған алауыздықтар жөнінде
табалап, бул алауыздықтарды большевнзмнің ішіндегі
бейнебір екі партияның күресіндей еггіп көрсегіп отыр.
Бірақ, біріншіден, Троцкий бул арада мәселені асы-
ра, улғайта көрсетіп отыр, өйткені большевиктер пар-
тиясы бул алауыздықтарды ешбір қьтйналмастан ба-
сынан кешірді. Екіншіден, егер біздің партия өз ішін-
де ой-пікір айырмашылықтарына жол бермесе, онда
ол революциялььқ партия болмай, каста болған болар
еді; онсын бізде өткен уақыттарда да, мәселен, III Ду-
маның дәуіріндө де алауыздықтар болғаны журтқа
мәлім, бірак оның өзі біздің партияның бірлігіне бөгет
болған жоқ. Үшіншіден, большевиктердегі бір кездер-
де болған алауыздықтар жәнінде кәзір ыіқыласымен
табалаіп жүргең Троцкийдің өзінің ол кездегі позиция-
сы қандай болды екен доп сурағанымыз артық болмас.
Троцкнй шығармаларының редакторы делінетін Ленц-
нер Троцкийдің Америкадан жазған хаттарьг (март)
Лениннік апрель тезистерінік негізіне алынған ленин-
дік «Алыстан жазылған хаттардан»74 (март) «бүтін-
дей асып түсті» деп сендірмек болады. Турадан тура:
«бүтіндей асып түсті» делінген. Троцкий мундай теңес-
тіруге қарсы болмай, оны, сірә, алгыс айтып қабыл-
дайтын болу керек. Бірақ, біріншіден, Троцкийдің
хаттары рухы жағыная да, шығарған қортындылары
жағынанда Ленинніц хаттарына «-мүлдем уқсамайды»,
ейткені ол хаттар бугіндей және толығынан Троцкий-
дің «патшасыз жумысшылар үкіметі болсын» деген
антибольшевиктік ураньім, революция шаруаларсыз
болсын деген уранын көрсетеді. Буған көзді жеткізу
үшін хаттардыц осы екі тобын карап көрсе де жетіп
жатыр. Екіншіден, осылай болгаинан кейін, өзі шет-
Троцкизм бе әлде ленинизм бе?	377
елден келген күннің ертеңіне Лениннің Троцкийден
іргені аулак салу к-ерсж дегенін немен түсіндіругебо-
лады? Троцкийдің «патшасыз жумысшылар үкіметі
болсын» деген ураны «аяқталып жеппеген шаруалар
коэғалысыньщ үстінен аттап өтушілік» әрекетІ болып
табылады, бул уран «жумысшылар үкіметі арқылы
өкіметті басып алу ойыншығын»* көрсетеді деп,
Лениннін талай рет айтқаны кімге мәлім емес?
Лениннің болыневиктік тезистері мен Троцкийдің
антнбольшевиктік схемасының, оның «өкіметті басып
алуды ойыншыіқ етумен» қандай уқсастығы болуы
мүмкін? Журттың лашық үйді Монбланмен салысты-
руға соншалық қуштарлығы қайдан ғана туады екен?
Біздің революция туралы айтылып жүрген ескі ертегі-
лердің үйіндісіне Троцкийдің Америкадан жазған хат-
тарында Лениннің атақты «Алыстан жазылған хатта-
рынан» «асып түсушілік» бар деген тағыда бір ертегі-
ні осылай тәуекел етіп жамай салу Ленцнерге не үшін
керек болды екен**?
* Лсниннің Шығармаларын караңыз, XX том, 104-беті.
Сонымен катар Петроградтың жалпықалалык конференциясы
мен РСДЖ(б)П-ның Жалпыроссиялық конференцнясында (1917
жылғы апрельдің ортасы мен ақыры) жасалған баяндамалар-
ды да қараңыз.
** Мундай ертсгілсрдің қатарына сонымсн бірге Троцкнй
азамат соғысы майдандарындағы жеңістердің «бірден-бір», якн
«басты уйымдастырушысы» болыпты дейтіп өте к&п таралган
лақапты да қосуға болады. Жолдастар, ақыйқат үшін мен бул
лақаптың шындыққа мүлде үнлеспсйтіндігін мәлімдеуге тиіспін.
Мсн Троцкийдің азамат соғысында маңызды роль атқарганын
бекер деуден аулақлын. Бірак мен мейліншс үзілді-кесілді ай-
туға тиіспін: біздің жеңістерімізді уйымдастырушы үлкен абы-
рой жеке адамдардікі емес, еліміздің алдыңғы қатарлы жу-
И, В. С т а л и и
Жарамсақ адам жаудан да жаман деп текке ай-
тылмайды.
2) Буқараның революцияға жумылу дәуірі (май —
август). Бул дәуірдіц н-егізгі фактылары:
а)	Петроградтағьг апрель демонстрациясы және
«социалнстердің» қатысуымел коалицнялық үкіметгіц
қурылуы;
мысшыларының улы коллсктипі — Россия.пык Коммунистік пар-
тияігікі. Бәлкім, бірнеше мысалдар келтіру артык болмас. Со-
вст Республикасының негізгі жаулары Колчак пен Деникии
болганы өздсрінізгс мәлім. Осы жауларды жсніп шыкканнэп
иейіи гана еліміздіц сркін демін алғаны ездерінізго мәлім. Со-
нымен, осы екі жэудың екеуін де, ягни Колчакты да, Деникнн-
ді де, Іроцкийдің жоспарларына қарамастан біздің әскерлердің
бас көтсрткізбей талқапдаганын тарих көрсетіп отыр.
Өздеріңіз тврелік бсріціздер.
I) Колчак туралы. Оқыйга 1919 жылдың жазында болады,
Біздін әскерлер Колчакі<а шабуыл. жасап, Уфапыц түбінде урыс
салып жатады. Осы кездс Орталык, Қомитеттін мәжілісі бола-
ды. Троцкий Оралды Колчактыц қолында калдырып. шабуыл*
ды Белая езеві (Уфаныц түбінде) багытыпда тоқтатуды, Шы-
ғыс майданындагы әскерлердіц жарым-жартысын кері алып,
оларды Оцтүстік майданьша жібсруді усынды. Қызу жарыссез
болады. Орталық Қомитст Троцкнйдіц усынысымеи келіспей-
ді, Оралды оныц заводтарымен қоса, опыц темір жолымен коеа
Колчактың қолында қалдыруга болмайды, онда оның оп-онаіі
есін жыйып алып, күш жыннап, қайтадан Еділгс келуі мүм-
кін, — алдымен Колчакты Орал тауынан әрі, Сибнрь далалары-
на куып тастау ксрек, тек сонан кейін ғана иүштерді оцтүстік-
ке жеткізу ісімен шуғылдану керек деп тапты. Орталық Коми-
тет Троцкніідіц жоспарын қабылдамай тастайды. Троцкий кыз-
мегіп тастайды. Орталық Комитет оныц қыз.мет тастауын ка-
былдамайды. Гроцкнйдіц жосларын жактаушы бас комнссар
Вацетис қызмсттен кстеді. Оныц орнына жаңа бас комиссар,
Каменев, отырады. Осы кезден бастап Троцкнй шығыс мамда-
нының істеріне тікелей қатысудан калады.
Троцкизм бе әлде ленинизм бе?
379
б)	Россияның негізгі орталықтарында «демокра-
тиялық бітім» уранымен өткен бірінші май демонстра-
Шіясы;
в)	«Капиталист-министрлер жойылсын!» деген не-
гізгі уранмен өткен Петроградтағы июнь демонстра-
циясы;
г)	майдандағы нюнь шабуылы және орыс армиясы-
ның сәтсіздіктері;
д)	Петроградтагы карулы июль демонстрациясы,
кацет-министрлердің үкіметтен кетуі;
е)	майданнан контрреволюциялық әскерлердін әке-
лінуі, «Правда» редакшіясының талқандалуы, контр-
революцияның Советтермеп күресуі және Керенский
бастаған коалициялық жаңа үкіметтіц қурылуы;
ж)	карулы көтеріліс дайындау уранын берген пар-
тнямыздыц VI съезі;
з)	контрреволюциялық мемлекеттік кецес және
Москвадағы жалпы ереуіл;
и)	Корниловтың Петроградқа сәті түспеген йіа-
2)	Депикин туралы. Оқыйға 1919 жылдыц күзіпде болады.
Деникингс шабуыл жасаудыц сәті туспейді. Мамоіітовты айна-
ла «берік қоршап алудан» (Мамонтовка ат коюдан) көрср
көзге дәнене шықпаііды. Дсникин Курскіні алады. Деникин
Орёлга таяиады. Троцкий Оцтүстік майданынан Орталық Ко-
мнтеттіц мәжілісіне шақырылады. Орталық Комнтет жағдайды
катсрлі деп санап, Оцтүстік майданына жаца оскер кызмст-
керлерін жіберіп, Троцкийді кері шакырып алу женінде қаулы
алады. Жаңа оскер қызметкерлері Онтүстік майданыныц істс-
ріне Троцкнйдің «кол сукпауын» талап етеді. Троцкий Оцтүстік
майданыныц історіне тікелей катысудан қалады. Оңтүстік май-
данындагы урыс қыймылдары, Дондагы Ростов пен Одессаны
алғанымызга дейін, Троцкийдің катысуынсыз етеді.
Бул фактыларды теріске шығаруга әрекет жасап көрсінші.
И. В- С т а л и Н
буылы, Советтердің жандануы, кадеттердің кызметтен
кетіп, «Дпректорияның» қурылуы.
Бул дәуірдіц өзгеше белгісі — кризистіц шиеленіс-
кендігі, Советтер мен Уақытша үкімсттің арасында, —
жақсы болсын, жаман болсын, — алдыңғы дәуірде
болған турақсыз тең қалыптыц бузылғандығы деп
есептеу керек. Қосөкімет екі жақтыц екеуі үшін де
төзбестік нәрсеге айналды. «Келістіру комиесиясы*
ныц» шытынаған үйі қаусай бастады. Ол кезде «өкі-
мет кризисі» мен «министрлер былығы» сол кезеңніц
нағыз сән сөздері болып алды. Майдандағы кризис
пен тылдағы' күйзеліс шеткері жақты күшейтіп, келі-
сімпаз-қорғампаздарды екі жақтан қыспаққа алып, өз
ісін істейді. Революция іске жумылып, контрреволю-
цияны іске жумылдырады. Контрреволюцня, оз ретін-
де, революинялық тасқынның жаца толқындарын ту-
ғызып, революцияны қамшылай түседі. Өкіметтіц жа-
ца тап қолына көшуі туралы мәселе кезекті мәселеге
айналады.
Сол кезде біздіц партияныц ішінде алауыздықтар
болды ма? Я, болды. Бірақ, партияныц «оцшыл» және
«солшыл» қанатын туғызуға тырысатын Троцкийдін
сендірулеріне қарамастан, ол алауыздықтардың тек
қана іске байланысты сыйпаты болды. Яғни бул
алауыздықтарсыз тсгінде қызулы лартия өмірі мен
шын партия жумысының болуы да мүмкін емес еді.
Троцкийдіц Петроградтағы апрель демонстрация-
сы Орталық Комитеттіц ішінде алауыздықтар туғызды
деп сендіргені дурыс емес. Советтер мен армияда боль-
шевиктер аз болып отырғанда Уақытша ұкімстті тут-
қынға алмақ болған бір топ жолдастардың әрекетін
Орталық Комитет мінеді, бул мәселеде мүлде бірауыз-
Троцкизм бе әлде ленинизм бе?	381
      ““ *•"	 "'ТЯ *
ды болды. Егер Троцкий Октябрьдіц «тарихын» Суха-
новша жазбай, шын документтер бойынша жазған
болса, онда өз пікірінің қателігіне оның оп-оңай көзі
жеткен болар едІ.
«Ленинніц бастауы бойынша» 10 июньде демон-
страция жасау әрекетін Орталык. Комитеттің «оңшыл»
мүшелері «авантюризм» деп кінәлады дегенде Троцкий
мүлде теріс айтып отыр. Егер Троцкий муны Суха-
новша жаэбаған болса, ол 10 июньдегі демонстра-
цияның Ленинніц толың келісуімен кенінге қалды-
рылғанын калай да білген болар еді, оның бер жа-
ғында демонстрацияны кейінге ікалдырудыц кажет-
тігін Ленин Петроград комитетінің белгілі мәжілісін-
де сөйлеген үлкен сөзінде жақтады (Петроград комн-
тетініц протоколдарын қарацыз75).
Июльдегі қарулы демонстрацияға байланысты Ор-
талық Комнтетгіц ішінде «қауіпті» алауыздықтар бо-
лыпты деп Троцкий мүлде теріс айтып отыр. Троцкий
Орталық Комитеттщ басшы тобының кейбір мүшелері
«июль оқыйғасын зыяндьг авантюра деп білуге тиіс»
деп ойлап, муны қур ойынан шығара салып отыр. Ор-
тальчқ Комитеттің июль демонстрациясын душпанды
байқап көру қуралы ғана деп қарағанын, астаналық
Советтер әлі де болса қорғампаздар жағында турған
кезде Орталық КомитеттІң (және Лениннің) демон-
страцияны көтеріліске айналдырғысы келмегенін, ай-
налдыруға ойы да болмағанын, ол кезде әлі біздің
Орталық Комитеттіц қурамында бола қоймаған, біздің
совет жағының парламент мүшесі ғана болған Троц-
кий, әрине, білс де алмады. Июль жеңілісіне байла-
нысты большевиктердің ішінен қайсыбіреулерінің шы-
нымен қынжылуы әбден мүмкін нәрсе. Маған, мәселен,
382	И. В. Ста л и II
сол кезде тужыпға алынған большевиктердіц ішінен
қайсыбіреулерініц тіпті біздіц қатарымыздан кетіп қа-
луға да әзір болғаны мәлім. Бірақ будан келіп кейбір
адамдарға қарсы, бейне «оцшыл», бейне Орталық Ко-
митет мүшелеріне қарсы ой қорыту, -- тарихты масқа-
ра бурмалағандық болады.
Корнилов күндерінде партияныц басындағы адам-
дардың бір бөлегінде қорғампаздармен одақ жасау,
Уақытша үкіметті •қолдау жағына бойурушылық бай-
қалды деп Троцкий теріс айтып отыр. Әрине, әигіме
Троцкийдің түсінен кетпейтін нақ сол бейнв «оцшыл-
дар» туралы болып отыр. Троцкийдің айтқаны дурыс
емес, өйткені жарық дүниеде Троцкнйдің мәлімдеме-
лерін теріске шығаратын сол кездегі партияның Орта-
лық Органы сыя-қты документгер бар. Ленинліц Ке-
ренскийді қолдауға қарсы сақтандырып Орталық Ко-
митетке жазған хатын дәлелге алады Троцкий. Бірақ
Троцкий Ленннкің хаттарын, олардыц маңызын, олар-
дыц мақсатьвн түсінбейді. Ленин өзініц хаттарында
кейде әдейі алға іксгеді, жіберіліп қоюы мүмкінқате-
лерді алдыңғы кезекке қояды және партияны сақтан-
дыру мақсатымен, оган қателіктер жасатпау мақсаты-
мен ол қателерді алдын-ала сынап отырады, немесе
қайсыбір уақыттарда нақ педагогикалық мақсатпен
«сәл нәрсені» үлкейтіп, «түймедей нәрсені түйедей»
етіп көрсетіп отырады. Партияныц көсемі, әсіресе ол
астыртын күйде болып отырса, осылай істемей тура да
алмайды, өйткені ол өзініц серіктерінен алысырақ бол-
жап білуге тиіс, әрбір мүмкін болатын қателік жөнін-
де, тіпті «сәл нәрсе» жәніндс де дабыл кағып отыруга
міндетті. Бірақ Лешінніц мундай хаттарынан (ал оныц
мундай хаттары аз емес) «аса қатты» алауыздықтар
Троцкизм бе әлде ленииизм бе?	383
туралы қорытынды жасап, бул жөнінде сарнай беру —
Лениннің хаттарын түсінбегендік, Ленинді біле біл.ме-
гондік болады. Троцкийдің кейде аузың кайсы десе
мурнын көрсететіндігі, бәлкім, осыдан да шығар. Қыс-
адсы: Корнилов күндерінде Орталық Комитетте еш-
қандай, тіптен ешқандай алауыздық болған емес.
Июль жеңілісінен кейін Советтердің тағдыры тура-
лы мәселе жөнінде Орталық Комитет пен Лениннің
арасында шынымен алауыздық туды. Журтқа мәлім,
Ленин партияиың назарын көтерілісті Советтерден
тысқары дайындауға жумылдырғысы келіп, қорғам-
паздар былғаған Советтер кәзірдгң өзінле-ақ түкке
турмайтын нәрсеге айналып кетті деп есептеп, Совет-
терге әуестепуден сақтандырды. Партияның Орталык.
Комитеті мен VI съезі Советтер жанданудан қалды
деуге дәлел жоқ деп шешіп, неғурлым сақ бағыт ус-
тады. Корниловтың аттанысы шешіндінің дурыс болып
шыққанын көрсетті. Айта котелік, бул алауыздықтың
партия үшін үлкен маңызы болған жоқ. Кейіннен
Лснин VI съездіц устаған бағытын дурыс деп тапты.
Бір қызық жері, Троцкий бул алауыздыкка жармаса
кетпеді, оны «керемет» улғайтып жібермеді.
Буқараны революцияға жумылдырудың орталығы
болған бірыңғай, уйымдасқан партмя, — біздің пар-
тияның бул дәуірдегі халінің бейнесі міне осындай.
3)	Шабуылды уйымдастыру дәуірі (сентябрь — ок-
тябрь), Бул дәуірдің негізгі фактылары:
а)	Демократиялық мәжілістің шақырылуы, кадет-
термен одақ жасау идеясыныц іске аспай қалуы;
б)	Москва және Петроград Совелтерінің больше-
виктер жағына шығуы;
в)	Солтүстік облыс Советтерінің съезі76 және Пет-
384
И. В. Стал 111»
роград Советтерінің әскерлерді кері алуға қарсы қа-
рары;
г)	партияның Орталық Комитетінік көтеріліс тура-
лы қарары және Петроград Советінің Соғыс-револю-
циялы-қ комитетінің курылуы;
д)	Петроград Советін қарулы күшпен қолдау тура-
лы Петроград гарнизонынын қарары және Соғыс-ре-
волюциялық комитетінде комиссарлар системасының
у йы м дастырыл у ы;
е)	большевиктік қарулы күштердің аттанысы және
Уақытша үкімет мүшелерінің туткынға алынуы;
ж)	Петроград Советі Соғыс-революциялық комите-
тінің өкіметті қолға алуы және Советтердің II съезінің
Халық Комиссарлары Советін қуруы.
Бул дәуірдің өзгеше белгісі — кризнстің тез аскы-
нуы, билеуші топтардың әбден асып-сасқандығы, эсер-
лер мен меньшевиктердің шеттетілуі және толқымалы
элементтердің жаппай болыпевиктер жағына шығуы
деп есептеу керек. Революция тактикасының бул дә-
уірдегі біртамаша ерекшелігін атап көрсету керек. Ол,
бул ерекшелік, мынау: революция өзінің шабуылының
әрбір, немесе әрбір дерлік, қадамын қорғану сылтауы-
мен жасауға тырысады. Дау жоқ, Пеггроградтан әс-
керлерді кері алудан бастарту революцияның шабуыл-
га шығуының елеулі қадамы болды, өйткені бул ша-
буыл Петроградты сыртқы жаудың болуы мүмкін ша-
буылынан қорғау уранымен жүргізілген еді. Дау жоқ,
Соғыс-революциялық комитетін куру Уакытша үкімет-
ке шабуыл жасаудыц онан да гөрі елеулі қадамы бол-
ған еді, өйтксні оны куру округ штабының қыймылда-
рына совет бақылауын уйымдастыру уракымен жүргі-
зілген еді. Дау жоқ, гарнизонның Соғыс-революштялық
Троцкизм бе әлде ленинизм бе?
385
комитетінің жағына ашыктан-ашьж шығуы жәнесовет
комиссарлары желісініц уйымдасуыныц өзі көтеріліс
басталуыпың белгісі болды, өйткені революция бул
қадамдарды жасағанда контрреволюцияның болуы
мүмкін шабуылдарынан Петроград Советін қорғау ура-
нымен жасаған еді. Революция өзінің шабуылды әре-
кеттерін к- -рғану дсген жамылғымен бүркөмелегендей
болды, ондағы мақсаты — осы аркылы табансыз, тол-
кымалы элементтерді өз жағына оп-оңай тарту еді. Бул
дәуірдегі сөііленген сөздердің, жазылған макалалар-
дың және урандардыц сыртқы жағынан алғанда кор-
ғанушылык сыйпаты болғандығы, бәлкім, осыдан бо-
лар, солай бола турса да өзінің ішкі мазмунына қара-
ғанда булардыц мейлінше шабуылды сыйпаты болды.
Бул дәуірде Орталық Комитеттің ішінде алауыз-
дықтар болды ма? Я, болды, тіпті елеулі алауыздық-
тар болды. Көтеріліс туралы мәселе жөніндегі алауыз-
дықтар туралы мен жоғарыда айтып шықтым. Ол ала-
уыздықтар Орталық Комитеггтің 10 және 16 октябрь-
дегі протоколдарында толық көрсетілген. Сондықтан
мен жоғарыда айтылып кеткендерді қайталап жатпай-
мын. Кәзір уш мәселеге: предпарламентке қатысу жө-
нівдегі, Советтердің көтерілістегі ролі туралы және
көтерілістің мезгілі туралы мәселелерге тоқталып оту
қажет. Буған тоқталу өте-мөте қажет, өйткені Троц-
кий, өзін көрнекті орынға қоюға жанын салғанда, соң-
ғы екі мәселе жөніндегі Лениннің устаған позициясын
«абайсыздан» бурмалап алған.
Дау жоқ, предпарламент туралы мәселе жөніндегі
алауыздыктар елеулі алауыздық болды. Предпарла-
менттің көздеген мақсаты, былайша айтқанда, не еді?
Оның мақсаты Советтерді артқа жылжыту үшін бур-
386	И. В. С т а л и и
жуазияға кәмектесу және буржуазинлық предпарла-
менттің негіздерін салу еді. Кәзіргі рьволюциялық
жағдайда предпарламент мундай міндетті орындай
алатын ба еді — бул екінші мәселе. Оқыйғалар бул
мақсаттың жүзеге аслайтьшдығын, ал предпарламент-
Тін взі корниловшылдықтың түсігі болғанын көрсегті.
Бірақ прелпарламентті курғанда меньшевиктер мен
всерлердін дал осыядай максатты кездегені күмәнсіз.
Осындай жағдайларда большевиктердіц предпарла-
мептко катысуыиан не шығар еді? Прсдпарламенттік
шын бет-бейнесі жөнінде пролетарлар буқарасын адас-
тырудан басқа ешнәрсе де шыкпас еді. Лениннһі өз
хаттарында предпарламенгке катысу ісін жақтаушы-
ларды қатты мінегепі де көбінесе осыдан еді. ГІред-
парламентке қатысу, күмән жок, үлкен қате еді.
Бірақ Троцкий ойлағандай, қатысуды жақтаушы-
лар предларламентке барғанда өзекті жумыс жүргізу
мақсаты.мен, «жумысшы қозғалысын» «социал-демо-
кратияныц арнасына» «салу» мақсатымен барды деп
ойлау қателік болған болар еді. Бул мүлде дурыс емес.
Бул шындық емес. Егер бул дурыс болған болса, пар-
тпя предпарламенттен ашықтан-ашык кетіп қалуы ар-
кылы бул қатені «ілезде» жоя алмаған болар еді. БІз-
дш партияныц өмірге бейімділігі мен револгоциялық
күші де, басқаларын былай қойғанда, оның бул катені
лезде түзегсндігінсн көрінді.
Лл онан соң, предпарламент туралы мәселені іпеш-
кен болыпевиктік фракцияиың мәжілісі туралы Троц-
кий шығармаларыныц «редакторы» Ленцнердің хаба-
рында кетіп қалған мынабір кішкене қатені түзетуіме
рухсат етіңіздер. Ленцнер бул мәжілісте екі адам —
Каменов пен Троцкий — баяндамашы болған еді, деп
Троцкизм бе әлде ленинизм бе?	387
хабарлайдьғ. Бул дурыс емес. Шындығында баяндама-
шы төрт адам болған еді: екі адам предпарламентке
бойкот жасау жағында болды (Троцкий мен Сталнн)
және екі адам оған қатысу жағында болды (Каменев
пен Ногин).
Көтерілістіц формасы туралы мәселө жөніндегі
Лениннің позициясын әңгіме еткенде, Троцкий онан
бетер жаман іс істеп отыр. Троцкийдің айтуына кара-
ғанда, Леннннің пікірінше, партия октябрьде өкіметті
қолға алғанда «Советтен тәуелсіз, онан тысқары» алу-
ға тиіс болған болып шьпғады. Ленинге таңылып жүр-
ген осы былшылды кейін сынай келіп, Троцкий <ой-
нақшып, шарқурады», акырында келіп: «Муның өзі
қате болған болар еді» деген биазы сөздермен тыя-
нақтайды. Троцкий бул арада Ленин туралы жалған
нәрсе айтып отыр, ол Советтердің көтерілісте атқара-
тын ролі жөніндегі Лениннің көзқарасын бурмалап
отыр. Лениннің өкіметті қолға алғанда Советтерден
тысқары емес, Советтер арқы.іы, Петроград немесе
Москва Советтері арқылы алуды усынғанын көрсете-
тін тольш жатқан документтерді келтіруге болар еді.
Ленин туралы шығарған осы керемет ғажап ертегі
Троцкийге нө үшін керек болды екен?
Көтерілістің -мерзІмі туралы мәселе жөніндегі Ор-
талық Комитет пен Лениннің позициясын «қарастыр-
ғанда» да Троцкий оңған іс істеп отырған жоқ. Орта-
лық Комитеттің 10 октябрьдегі атақты мәжілісі тура-
лы айта келіп, Троцкий былай дейді: бул мәжілісте
«көтеріліс 15 октябрьден кешікпей болуға тиіс деген
мағнада қарар алынған болдтын». Орталық Комнтет
көгерілістің мерзімін 15 октябрьге деп балгілеп, сонан
кейін көтерілістің мерзімін 25 октябрьге созып, бул
388
И. В. С т а л н н

қаулыны дәл езі бузған болып шығады. Бул дурыс па?
Жок, дурыс емес. Орталық Комитет бул уакыттың
ішінде көтеріліс турады небәрі екі қарар шығарды —
10 октябрьде және 16 октябрде. Бул қарарларды оқып
шығалық.
Орталық Комнтеттің 10 октябрьдегі қарары:
«Орталик Қомитет былаЛ деп тгбады: орыс революциясыпың
халыкаралык халі де (букіл Европада дүниежүзілік социалис-
тік революцияның өркендеп өсіп келе жатқандығының ең күш-
ті белгісі болған Германия флотындағы көтеріліс, сонан кейін
Росснядағы револіоцияны туишықтыру максагымен империа*
листердің бітім* жасасу каупі), сондай-ақ соғыс халі де (орыс
нмпериалистері мен Керенскийдің өз ссріктерімен бірлесіпПн-
тсрді нсмістерге беріп коюга күмәнсіз бел байлағаны), сондай-
ақ пролетариат партиясының Советтердегі көпшілікті өз жағы-
на аудзрып алуы. — осының бәрі шаруалар көтерілісіне және
халық сенімінін біздің партия жағына аууына байланысты
(Москаадағы сайлау), акырында, екіиші корниловшылдыктын
көрер көзге дайындалып жагкандығы (аскерлсрді Пигерден шы-
ғарып аксту, Питер манына казактарды жеткізу, Минскіні ка-
зактардын коршал алуы, т. б.), — осынын бәрі де күн тәрті-
біне карулы көтеріліс жасау маселесін койып отыр.
Сонымен, карулы көтерілістің сезсіз болатынын және онын
ебден толғағы жеткендігін мойындзй отырып, Орталык Қомитет
партияның барлык уйымдарына осыны басшылыққа алуды жә-
ие барлык практикалық мәселелерді (Солтүстік облысы Совет-
тері съезінің мәселелерін, әсксрлерді Питерден шығарып әке-
тушіліктІ, москвалыктар мен минскіліктердің бой көрсетуін,
т. б.) осы турғыдан карап талкылап, осы тургыдан карап ше-
шуді усынады»77.
Орталық Комитеттіңжауапты қызметкерлермен бас
қосқан 16 октябрьдегі кеңесінің қарары:
«Жыйналыс Орталык Комитеттің қарарын мейлінше куттык-
тап, түгелінен қолдайды, барлық унымдарды және барлык жу-
* Бәлки, «сепаратнвтік бітім» болар. И. Ст«
Троцкизм бе әлде ленинизм бе?	389
мысшылар мен солдаттэрды карулы көтерілісті бэрлық жағы-
нап кушейте даярлауға, осы үшін Орталық Комитсг ушямдас-
тырып отырған орталыкты қолдап отыруға шақырады және
Орталық Комитст пеи Совет шабуыллың жяғдайлы кезеці мен
колайлы әдістерін дер кезінде көрсетіп береді, деп толық се-
иеді»78.
Көріп отырсыздар, көтерілістің мерзімі және Ор-
талык Комитеттің көтеріліс туралы қарары Троцкий-
дің есінен шығып кетіпті.
Леник Советтердің жарыя күйін жете бағаламады,
Леним Советтердің Бүкілроссиялық съезінің 25 октя-
брьде өкіметті қолға алуының, зор маңызы болатынын
түсінбеді, нақ сондықтан да Ленин өкіметті 25 октя-
брьден бурын қолға алу керек деп буйырыпты-мыс де-
генде Троцкий мүлде теріс айтып отыр. Бул дурыс
емес. Ленин өкіметті 25 октябрьден бурын қолға алу-
ды екі түрлі себеп бойынща усынды. Бірііштіден, оньщ
себебі: контр-революционерлсрдің кез ікслген сәтте
Петроградты жау қолына беріп қоюы мүмкін еді, му-
ның өзі өрлеп келе жатқан көтерілісті әлсіротер еді,
сол себепті әрбір күн кымбат болды. Екіншіден, оның
себебі: көтерілістің болатын күнін (25 октябрьді)
ашықтан-ашық тағайындап, оны жарыялаған Петро-
град Советінін, қатесін көтерілістің осы жарыя мерзі-
мінен бурын факты жүзінде көгеріліс жасап барып
қана тұзетуге болатын еді. Мәселе мынада: Ленин кө-
теріліске нскусство деп қарады, сондықтан көтеріліс-
тің болатын күнін (Петроград СоветІнің абайсызды-
ғының арқасында) біліп алған жаудың қалай да сол
күнге дайындалуға тырысатынын ол білмей тура ал-
мады, осы себөпті жаудың алдын алу қажет еді, яғни
көтерілісті қалай да жарыя мерзімнен бурын бастау
керек еді. Өзінің хаттарында Лениннің 25 октябрь кү-
390	И. В. С т а л й н
.....	.	'   ии _ ь и _і.^-,*** л- ** іи- *
нінін табынушыларын катты мінегені көбінесө осыдая
еді. Леннннін, мүлде дурыс айтқанын окыйғалар көр«
сетіп берді. КөтерілІстің Ссветтердің Бүкілроссиялық
съезінен бурын басталғаны журтка мәлім. Өкіметтің
факты жүзінде Советтердін Бүкілроссиялық съезі
ашылмай турып қолға алынғаны, оны Советтер съезі
алмай, Петроград Советі, Соғыс-революпиялық коми-
теті алғаны журтка мәлім. Совөттер съезі өкіметті бар
болғаны Петроград СоветІнің, колынан қабылдады.
Міне сондықтан Советтер жарыялығының маңызы ту-
ралы Троцкийдің шубалац байымдаулары мүлде ке-
рексіз нәрсе.
Буржуазиялық өкіметті шабуылдың астына алып,
кулататын револкшиялық буқараларды бастап отыр-
ған жалынды, күшті партия, — біздің партияның бул
Дәуірдегі жәйі міне осындай.
Октябрьді дайындау туралы ертегілердің жәйі
осындай.
III
ТРОЦКИЗМ БЕ ӘЛДЕ ЛЕНИНИ.ЗМ БЕ?
Біз жоғарыда Троцкий мен оның пікірлестерініц
Октябрьге байлзнысты және оны әзірлеуге байланыс-
ты партияға қарсы және Ленин туралы таратып жүр-
ген ертегілері жөнінде айтып кеттік. БІз бул ертегі-
лерді әшкерелеп, теріске шығардық. Бірақ мынадай
сурау туады: Октябрь жөнінде және Октябрьді әзір-
леу жөнінде, Ленин жөнІндө және Ленин партиясы
жөнінде бул ертегілердің бәрі де Троцкийге нө үшін
керек болды? Троцкийдің жаңадан әдебиет жүзінде
партияға қарсы шығуы оған не үшін керек болды? Кә-
Троцкизм бе әлде леникиэм бе?
391
зір, партипиын айтыс жүргізгісі келмей отырғап кез-
де, партпя бірсыпыра тығыз міндеттермен шуғылда-
ньш отырған кезде» партияға ескі мәселелер жөнінде
жацадап күрес ашу емес, шаруашылықты қаляына
ксл^ру үшія бірлесіп іс Істеу керек болып отырған
кезде, осылайша сөз кетерудіц мәнісі не, міндеті мен
мақсзты ноде? Партияны кейін сүйреу, жаңа айтыс-
тарга карай сүйрсу Троцкийге не үшін керек болды?
Троцкий муныц бәрі Октябрьді «зсрттеу» үшін ке-
рек деп сендірмек болады. Ал Октябрьді зерттегенде
партняға және оның косемі Лешшге тағыда бір тиіс-
пей-ақ зерттеуге неге болмайды? Октябрь көтерілісі-
ніц басты қайраткерініц абройын, ол көтерілісті уйым-
дастырып, бастап өткізген партияның абыройын төгу-
ден басталып, абыройын төгумен аяқталатын бул Ок-
тябрь «тарихы» деген қандай «тарнх»? ИСок, бул жер-
де әнгіме Октябрьді эерттеуде емсс. Октябрьді булай
зерттемес болар. Октябрьдіц тарихын булай жаэбас
болар. Сірә, бул жерде басқа «мақсат» болу керех. Ал
ол «мақсат», барлық мәліметтерге қарагакда, мынада:
Троцкий өзінің әдебмст жүзіндегі сөздерінде леннн-
измнің орнына троцкизмді орнату үшін жағдаіі дайын-
дауға тағыда бір (тағыда бір?) әрекет жасап отыр.
Партияның абыройын төгу аркылы ленинизмнің абы-
ройыя төгуге кешу үшін Троцкийге көтерслісті бастап
өткізген партия мен оның кадрларыяың абыройын тә-
гу <өте-мөте» керек. Ал ленинизмнің абыройынтөгу —
троцкизмді «бірден-бір», «пролетарлық» (ойнамацыз!)
идеология етіп астыртын өткізу үшін керек. Оны ас-
тыртын өткізудің барысы «барынша шатақсыз» өту
үшін булардың бәрі де, әрине (я, әрине!), ленинлзм
туын бетке устаумен болады.
392
и

Троцкийдіц соңғы әдебиет жүзіндегі сездерінщ мә«
ні міне осында.
Сондықтан Троцкийдің бул әдебиет жузіндегі сөз-
дері троцкизм туралы мәселені тікесінен қойып отыр.
Сонымен, троцкизм деген не?
Троцкизмнің, оны ленинизммен бітіспейтін қайшы-
лықта болдырып отырған, үш түрлі езгешелігі бар.
Бул қандай өзгешеліктер?
Біріншіден. Троцкизм дегеюміз «перманенттік»
(үздіксіз) революция теориясы. Ал оны троцкистік тү-
сінікше алғанда перманенттік революцня дегеніміз не
нәрсе? Бул әлсіз шаруаларды революциялық күш деп
есепке алмайтын революция. Троцкийдіц «перманент-
тік» революциясы, Ленин айткандай, шаруа козғалы-
сынан «секіріп өту>\ «өкіметті тартып алуды ойыншық
ету». Муның қауіптілігі неде? Муның қауіптілігі мы-
нада: мундай революция, егер оны жүзеге асыруға әре-
кет еткен күнде, сөзсіз күйреумен аяқталган болар
еді, өйткені ол орыс пролетариатынан онын. одакта-
сын, яғни кедей шаруаларды айырып тастар еді,
Ленинизмнің 1905 жылдан бері троцкизмге қарсы
жүргізіп келе жатқан күресінің себебІ де осыдан.
Осы күрестің турғысынан алып қарағанда Троцкий
лөниннзмді калай деп бағалайды? Ол ленинизмді «ан-
тиреволюциялық жақтары» бар теория деп бағалай-
ды. Ленинизмге мундай ызғарлы баға беру не нәрсегө
негізделген? Оның өзі мынаған негізделген: ленинизм
өз кезінде пролетариат пен шаруалар диіктатурасын
жақтайтуғын және жақтап та қалған болатын.
Ал Троцкий мундай ызғарлы баға берумен тынбай-
ды. Ол онан да қатты кетіп, былай дейді: «Кәзіргі кезде
ленинизм іргесінің бәрі бастан аяқ өтірікке, өңін айнал-
Троцкизм бе әлде ленинизм бе?
393
дырушылыққа негізделіп курылған, ленинизмде онын
іруініңзәрлі белгісі бар» (Троцкийдін 1913 жылы НІхе-
идзеге жазған хатын караңыз). Сонымен, біріне бірі
қарама-қарсы екі бағыт бар екенін көріп отырсыздар.
Екіншіден. Троцкизм дегеніміз— большевиктік пар-
тиялыққа сенбеушілік, муның кіршіксіз бірлігіне, му-
ның оппортунистік элементтерге қас екендігіне сен-
беушілік. Уйымдастыру мәселесіне келгендегі троц-
кизм дегеніміз — революционерлер мен оппортунис-
тердің, олардың жіктері мен жіксымақтарының бірың-
ғай партияның ішінде отасып бірге өмір сүру теория-
сы. Өздері «нагыз шынайы» партия болғансып, мар-
товшылдар мен шақырымпаздар, жойымпаздар мен
троцкпстер ешбір қыйналмай-ақ өзара істес болған
Троцкийдің Август одағының тарихы сіздерге белгілі
болуға тиіс. Бул қырық қурақ «партияның» больше-
виктік партияны қыйрату мақсатын көздегені де журт-
қа белгілі. Ол кезде «біздердегі алауыздық» неде еді?
Ленинизм Август одағын қыйратуды пролетарлық
партияның даму шарты деп білді, ал троцкизм бул
одақты «нағыз шынайы» партия қурудың базасы деп
білді, міне алауыздық осында еді.
Мінеки, тагыда қарама-қарсы екі бағыт бар екенін
көріп отырсыздар.
Ушіншіден. Троцікизм дегеніміз — большевизмнің
көсемдерінә сенбеушілік, олардың қадірін түсіруге,
оларды-ң абыройын төгуге әрекеттенушілік. Ленинизм
көсемдерінің немесө партияның орталық мекемелері-
нің қадірін түсіру жөнінде партия ішінде троцкизмгө
тең келетін ешбір ағым болғанын мен білмеймін. Мә-
селен, Троцкийдің Ленин туралы, оны «орыс жумыс-
шы қозғалысындағы артта қалушылық атаулыныңбә-
394
И. В. С т а л в н
рін де қанауды кәсіп еткен» (муны да сол хаттан қа-
рацыз) «қанаушы» деп сыйпаттаған «курметті» баға-
лауының өзІ не турады. Ал тіпті бул бағалауы Троц-
кийдіц беріп жүрген йарлық «қурметгі» бағаларының
ішіндегі ең «қурметтісі» де емес.
Өз мойнында осындай унамсыз жүгі бола турса
да, Троцкийдіц Октябрь козғалысы кезінде больше-
виктердің қатарында болып шығуыньщ себебі қалай?
Ал оның булай болып шығуының себебі, Троцкий ол
кезде өзінің бул жүгін тастаған еді (шынында таста-
ған еді), оны шкафқа тығып койған еді. Мундай «опе-
рацпя» болмайынша Троцкпймен шындап істес болу
мүмкін болмас еді. Рсволюция ол кезде Август одағы-
ның теориясын, яғни меньшевиктсрмен бірлік жасау
теориясың іске алғысыз етіп тас-талқанын шығарған
болатын, өйткені болыпсвиктер мен меныпевиктер
ар?''ында карулы күрес болып жатканда, каидап бір-
лік туралы сөз болуы мүмкін? Троцкпйге тек бул тео-
рияның іске аспайтын теория екенін факты деп мо-
йындау ғана қалды.
Перманенттік революция теориясы да сондан унам-
сыз халгв «ушырады», өйткені февраль революциясы
өтісімен-ақ ертеціне дереу өкіметті тартып ала қою
туралы большөвиктердің, ешбіреуі де ойлаған жоқ, ок-
сын большевиктер Троцкийге, Ленин сөзімеи айтканда,
«өкіметті тартып алуды ойыншық» еткізбейтіндігін
Троцкийдің білмескс амалы жоқ еді. Троцкийге Со-
веттерде ықпал жүргізу жолындағы күрес туралы,
шаруаларды өз жағына шығарып алу жолындағы кү-
рес туралы большевиктердің жүргізген саясатын мо-
йындау ғана қалған еді. Ал троцкизмніц үшінші өзге-
шелігін (болыиевиктік көсемдерге сснбеушілігін) алз-
Троикнзм бе әлде ленинизм бе?	395
__ _»Ч£т —        —	Т„**Л*Л^
тын болсақ, оның алғашкы екі өзгешелігі көріне іске
аспай қалғандықтан, ол үшінші өзгешелігі өзінен өзі
кейінге ысырылып қалуға тніс болды.
Өзінің соңына ерген айтарльгқтай елөулі тобы бол-
май, армиясынан айрылған саяси қубас ретінде боль-
шевиктерге келіп кірген Троцкийдіқ осындай жағдай-
да, өзінің бурынғы жүгін шкафқа тығыл қойып, боль-
шевиктерге ермеуге амалы қалды ма? Әриие, амалы
қалмады!
Ал мунан қандай сабақ туады? Мунан туатын са-
бақ біреу: Троцкий өзінің бурынғы жүгінен әбден қол
үзіп, өзі леішнизмге толық қосылғанда ғана лениншіл-
дердің Троцкпймен узақ уақыт істес болуы мүмкін
нәрсе. Троцкий Октябрьдің сабақтары жөнінде жазьш,
бірақ бул сабақтардың бәрімен қатар Октябрьдің та-
гыда бір сабағы бар екенін ол умытып кетіп отыр, ол
сабақты мен әлгіде ғана айтып шыққанмын жәнетроц-
кизм үшін оның өте үлкен маңызы бар. Троц-
кизм үшін Отябрьдің бул сабағын да еске алу теріс
болмас еді.
Бірақ бул сабақ, жоғарыда көргеніміздей, троцки-
змге ем болмады. Троцкнзмнің Октябрь қозғалысы
кезіпде шкафқа жасырылььп қойылған ескі жүгі кәзір
іске асыру үмітімен қайтадан жарыққа шығарылыи
отыр, — бізде оған іске асарлық жағдай кеңіп бара-
ды, — әңгіме міне осында. Троцкийдің әдебпет жүзін-
де жаңадан сөз қозғауында қайтадан троцкизмге ора-
луға, ленннизмді «жеңуге», троцкизмнін барлық өзге-
шеліктеріи қоздыруға әрекеттенушілік бар екенін ай-
қын көреміз. Жаңа троцкизм ескі троцкизмді жай ға-
на қайталаушылық емес, жаңа троцкизм едәуір жул-
маланған, түтілген, ол, ескі троцкизмге қараганда, өзі-
896
И. В. С т а л и н
. нің рухы жзғынан жумсағырак., формасы жағынан
баяуырақ болып отыр, бірақ онда шынында ескі троц-
кизмнің өзгешеліктерінің бэрі де бар екендігі күмән-
сіз. Жаңа троцкизмнің жауынгер күш ретінде леннн-
измге тура қарсы аттануға батылы бармайды, ол тек
ленинизмді түсіндірмекші, оны оңдамақшы болғансып,
ленинизмнің жалпы туын бегіне устапіқынмыл жасау-
ды артық көреді, ©йткені ол әлсіз. Жаңа троцкизмнің
бас көтеруі Ленинніц қайтыс болуына дәл келіп отыр-
ғандығын кездейсоқ факты деуге болмайды. Леииинін
тусында троцкизмнің мундай қатерлі адым жасауға
батылы бармаған болар еді.
Жаца троцкизмнің ьзгеше белгілері неде?
1)	«Перманенттік» революцня туралы мәселе жө-
нінде. Жаңа троцкизм «перманенттік» рсволюцня
теориясын ашықтан-ашық жактауды қажет деп сана-
майды. Октябрь революциясы «перманенттік» револю-
ция идеясын түгелінен дәлелдеді дөп «қана» сыйпат-
тайды. Ол будан мынадай қортынды жасайды: лешін-
измде соғыстан кейін, Октябрь революциясы дәуірін-
де болған істер маңызды және қолайлы іс, ал буған
керісінше, ленинизмде соғыстан бурын, Октябрь ре-
волюциясынаң бурын болған істер теріс және колай-
сыз іс. Осыдан келіп троцкистердің ленинизмді жар-
ғышақтап екі бөлшекке бөлу теориясы шығады: со-
ғысқа дейінгі ленинизм, пролетариат пен шаруа дик-
татурасы идеясын жақтаған «ескі», «жарамсыз»
ленинизм, және соғыстан кейінгі, Октябрь дәуіріндегһ
жаңа ленинизм, ездері троцкизм тілегіне ыңғайлап
алмақшы болатын ленинизм. Ленинизмді жарғышақ-
тап бөлудің бул теориясы троцкизмге ленинизммен
күресудегі келесі адымын жеңілдету үшін азды-көпті
Троцкизм бе влде ленинизм бе?	397
<қолайлы» больвп табылған бірінші адым есебінде ке-
рек болып отыр.
Бірақ ленинизм әртүрлі элементтерден алынып же-
лімделіне салынған, өзін жарғышақтап бөлуге көнетін
эклектикалық теория емес. Ленинизм дегеніміз— 1903
жылы туған, үш революцияныц сынынан өткен, кәзІр-
гі уақытта бүкіл дүниежүзілік пролетариаттың жауын-
гер туы болып, алға қарай қарыштап өрлеп бара жат-
қан тугас теория.
«Большевнзм, — дейд! Ленин, — саяси ағым болып жәнв
саяси партня болып, 1903 жылдан бастап емір сүріп келеді.
Пролетариагтың женіп шығуы үшін керек болған темір тәртіп-
ті большевизмнің нагыз кыйын жағдайларда шындап алып, оны
мықты сактап қалған себебін тек большевизмиің өмір сүріп
келген бүкіл дәуірінің тарихы ғана канағаттанарлық етіп до-
лелдеп бере алады» (қараңыз: XXV том, 174-бет ).
Большевизм мен ленинизмніц мағнасы бір. Бул
екеуі бір-ақ нәрсенің екі аты. Сондыктан ленинизмді
жарғышақтап екігебөлу теориясы дегеніміз ленинизм-
ді бүлдіру, ленинизмнің орнына троцкизмді орнату
теориясы болады.
Бул өрескел теорнямеи партияныц келі-сімге келө
алмайтындығын айтудың да қажеті жоқ.
2)	Партиялылық туралы мәселе жөнінде. ЕскІтроц-
кизм меньшевиктермен бірлік жасау теориясына (жә-
не практикасына) сүйеніп, большевиктік партиялы-
лыққа кесел келтіріп келді. Бірақ бул теорияныц мас-
қара болғандығы сонша — кәзір ол теорияны тіпті
журт есіне де алғысы келмеііді. Партиялылыкка кесел
келтіру үшін кәзіргі троцкизм — шатағы аздау, тіпті
«демократиялық» дерлік, жаңа теорня, партияның ес-
кі кадрларын партияның жас мүшелеріне қарсы қою
теориясын ойлап шығарды. Троцкизм үшін біздің пар-
398	И. В. С т а л я н
тияның тарнхы бірынғай, тутас тарих емес. Троцкизм
біздің партияның тарихын, октябрьге дейінгі тарих
және октябрьден кейінгі тарих деп, бірімен бірі тең
түспейтін екі бөлімге бөледі. Біздің партияның тари-
хының октябрьден бурынгы бөлімі, дурысын айтқан-
да, тарих емес, «гарихтың табалдырығы», біздің пар-
тияның маңызы болмаған немесе, -калай да, маңызы
тым аз болған дайыидық дәуірі. Ал біздІң партияның
октябрьден кейінгі тарихы — ол нағыз, шын тарих.
Бурынғы кезде — партиямыздың кадрлары «ескі» «та-
рихтың табалдырығында жүрген» маңызсыз адамдар
еді. Ал кәзіргі кезде — партия нағыз жаңа, «тарихи»
партия. Партия тарихының мундай өзгеше схемасы,
партиямыздың ескі кадрлары мен жаңа кадрларының
бірлігіне кесел келтіру схемасы екендігін, большевик-
тік партиялылықты бузу схемасы екендігін дәлелдеп
жату керек те бола қояр ма екен.
Бул ғажап схемамен партияның келісімге келе ал-
майтындығын айтудың да қажеті жоқ.
3)	Большевизм көсемдері туралы мәселе жонінде.
Ескі троцкизм, ақырынан қорықпай-ақ, неғурлым
ашықтан-ашық Лениннің абыройын төгуге тырыс-қан
еді. Жаңа троцкизм муны неғурлым сақтықпен істеп
отыр. Жаңа троцкизм Ленинді мақтаған болғансып,
оның дәрежесін көтермекші болғансып ескі троцкизм-
нің ісін істеуге тырысады. Менің ойымша, бул жөнін-
де бірнеше мысалдар келтіру керөк.
Лениннің қатал революционер болғанын партия
жақсы біледі. Бірақ Ленин сақ болды, лағып кетуші-
лерді жаратпады, террормен әуестенушілерді, оның
ішінде Троцкийді де екінің бірінде қатаң қолымен ба-
сып тастап отырды, міне муны да партия жақсы біле-
Троцкнзм бе әлде ленинизм бе?	399
.....*.............*	• * **••*••   ** иншщй—ичи^чичиииивіі н м   ' м м4МЧ№>"ЧЬ4ют
ді. Троцкнй «Ленин туралы» деген өзінің кітабында
террор туралы такырыпқа соғып өткөн. Бірак. оның
мінездемесіне қарағанда, Ленин тек «әрбір реті кел-
ген жерде, террор болуы сөзсіз деген пікірді айтып,
журтты соған уйытып келген» болып шығады. Будан
Леиин барлық қанқумар большевиктердің ішіндегі ен
қанқумары болған тәрізді тсріс ой туады.
Мундай керексіз және ешбір нәрсемен дәлелденбе-
ген асыра бояушылілқ Троцшійгене үшін керек болды?
Лениннің мәселені басшы коллегияға салмайынша
әбден байқап, тексеріп көрмейшше асыгыс түрде, жеке
шешуді жақтырмайтын, партияның үлгілі мүшесі бол-
ғанын партия жақсы біледі. Троцкий өзінің кітабында
мәселенің бул жагына да соғып өткен. Бірақ оның ай-
тып отырғаны Лешін болып шықпайды, кабішетте оты-
рып алып, маңызды мәселелерді өзініц ойынша шеше-
салатын бір қытай мандарипы болып шығады.
Сіздердіц Курылтай жыйылысын қуу туралы мәсе-
лені біздің партияныц қалай шешкенін білгілершіз
кшіе ме? Троцкийдің сөзін тыңдап көріңіздер:
«Курылтай жыйылысын, әрнне, қуу керск, — деді
Ленин,— бірақ солшыл эсерлер жөнінде не істейміз?
Бірақта бізді Натансон қарт қатты жубатты. Ол
бізге «кецесуге» кіріп, сөз бастасымен-ак былай деді:
— Курылтай жыйылысын қалай да күшлен қууға
тура келер.
— Дурыс-ақ! дурыс нәрсе, қашан да дурыс қой!
Ал сіздің адамдарыңыв буған бара ала ма екен? —
деді Ленин.
— Бізде кейбіреулер солқылдақтыкка салынып
жүр, бірак, менің ойымша, түбінде көнетін болар, —
деп жауап берді Натансон».
400	И. В. Сталин____________________
_^|т  ЯГМЛЧ  И>-— 
Тарих осылай жазылады.
Сіздер Жоғарғы соғыс советі туралы мәселені пар.
тиянын қалай шешкенін білгілеріңіз келер? Троцкий-
дің сөзін тыңдап көріңіздер:
«Көрнекті және тәжрнбелі әскери адамдарсыз біз-
ге бул былықтан кутылуға болмайды,— деп, штабка
барып қайтіқан сайын, мен әрдайым Владимнр Ильич-
ке айта бердім.
— Б$>л, тегінде, дурыс болар. Бірак саіып кетіп
жүрмесе... деді ол.
— Әр қайсысына бір комнссар косып коямыз.
— Тіпті екеуден, оның үстіне азулы адамдардая
қосып қойсақ онан да жақсы болар еді. Бізде азулы
коммунистер болмауы мүмкін емес, - дрді Ленин.
Жоғарғы соғыс советін куру осылай келіп шықты>.
Троикий тарихты осылай жазады.
Лениннің қадірін түсіретін мундай араб ертегілері
Троцкийге не үшін керек болды? Партняның көсемі
В. И. Лениннің дәрежесін көтеру үшін керек болғаны
ма? Олай деуге уқсамайтын сыяқтьр.
Ленин заманымыздың улы марксисі екенін, әбдея
білгіш теоретик екенін, бланкизмге мүлдем жяг, тәж-
рибесі мол револіоционер екенін партия жақсы біледІ.
Троцкий өзінің кітабында мәселенің бул жағына да
соғып өткен. Бірақ оның мінездемесіне қарағанда
Ленин керемет алып адам болмай шығады, Октябрь
кезінде «Советке карамастан, одан тысқары өкіметті
өз күшімізбен колға алуымыз керек» деп партияға ке-
ңес берген, сонлай бір ергежейі-бланкист болып шы-
ғады. Бірак бул мінездеменің шындыкка ешбір үйлес-
пейтіндігін мен жоғарыда-ақ айтып өткенмін.
Мундай тіптен сорақы... дәлсіздік Троцкийге не
Троцкизм бе әлде ленинизм бе?	401
-Г V - -  ъ- - -	.- ч--Г~ГТі —.Т.-ГТТТТТТТЖІПЯ^—“»*
үшін керек болды? Бул жерде «ептеп» Леннннің абы-
ройын төгуге әрекет етушілік бар емес пе?
Жаңа троцкизмнІң өзгеше белгілері міне осындай.
Жаца троцкизмнің қауіптілігі неде? Онып қауіпті-
лігі мынада: өзінің бүкіл ішкі мазмуны жағынан жаңа
троцкизмнің пролетариат диктатурасын әлсіретуге
және ыдыратуға умтылған пролетарий емес элемент-
тердің орталығы, жыйылатын жеріболуға толықмүм-
кіндігі бар.
Енді не істеу керек? Троикийдің әдебиет жүзінде
жаңадан Ъөз қозғауымен байланысты партняның ке-
зекті міндеттері кандай? — деп сурарсыздар.
Троцкизм кәзір большевизмнің абыройын төгу
үшін, оныіі негізін қопару үшін бас көтеріп отыр. Пар-
тияның міндеті — троцкизмді идеялық ағым ретіиде
жерлсу больш табылады.
Оппозицияға қарсы жаза қолданылады екен, екіге
жарылу мүмкіндігі бар екен дсушілер бар. Бул түк
емес, жолдасгар. Біздің партпя берік және күшті пар-
тия. Партия ешқандай екіге жарылушылыққа жол
бермейді. Ал жазалау шараларына келетін болсақ,
мен оған мүлде қарсымын. Бізге кәзір жазалау ісі
емес, кайта туып келе жатқан троцкизмге қарсы идея-
лық күресті ерістете жүргізу керек.
Біз бул әдебпет жүзіндегі айтысты тілеп алғаны-
мыз жоқ, іздегеніміз де жоқ. Троцкизм өзінің анти-
лениндік бас көтеруі арқылы бізді айтысқа душар етіп
отыр. Айтысқа шығып корсін, біз оған дайынбыз, жол-
дастар.
,.Правда"4 № 269, /
26 наябръ, 1924 ж.
26 И. В. С т я л и н. 6 том
402
ОКТЯБРЬ РЕВОЛЮЦИЯСЫ ЖӘНЕ ОРЫС
КОММУНИСТЕРІНІҢ ТАҚТИҚАСЫ
„Октябрь жолында"™
деген кіпиища жазылған алғысөз
I
ОҚТЯБРЬ РЕВОЛЮЦИЯСЫНЫҢ СЫРТҚЫ
ЖӘНЕ ІШКІ ЖАҒДАЙЛАРЫ
Россияда пролетарлық революцияның имтіериализм
желісін оцайырак үз:п шығуына, сөйтіп, буржуазия
өкіметін оңайырақ кулатуына сыржы үш жағдай се-
беп болды.
Бірінші жағдай, Октябрь революциясы империа-
листердіц негізгі екі тобы: ағылшын-француз және
австро-герман нмпериалистері аянбай қырқысып жат-
қан кезде басталды, сондықтан өзара қатты қырқыеып
жатқан бул топтардыц ол козде Октябрь революция-
сына карсы күреске шындап көціл бөлуге муршасы да
келмеді, күш-қаражаты да болмады. Октябрь рево-
люциясы үшін бул жағдайдььц орасан зор мацызы бол-
ды, өйткені бул жағдай оған өз күш-куатын нығайтып,
уйымдастыру үшін империализмнің <эз ішіндегі кыр-
қыскан қақтығысты пайдалаиуға мүмкіндік берді.
Екінші жағдай, Октябрь революциясы империалис-
тік соғц^Ш жүріп жатқан кезінде басталды, ал со-
ғыстан қажып, бітімді көксеген ецбекшілер буқара-
сын өмір лопікасыныц өзі согыстан қутылудыц бірден-
бір жолы болған пролетарлық революшіяға бастап
Октябрь рсоолюциясы және орыс ком. тактикзсы 403
әкелді. Октябрь революциясы үшін бул жағдайдьщ
өте-мөте зор маңызы болды, өйткені бул жағдай оныц
қолына бітімніц мықты қуралын берді, оған совет төң-
керісін жиренішті соғыстың аяқталуымен уштастыру
мүмкіншілігін жеңілдетті және, осының арқасында,
Батыстағы жумысшылар арасында да, Шығыстағы
езілген халықтардын арасында да Октябрь револю-
циясыиа жалпы тілектестік туғызды.
Үшінші жағдай, Европада жумысшылардың мыкты
қозғалысыныц болуы және Батыс пен Шығыстағы
узакка созылған империалистік соғыстан туған рево-
люциялық кризистің пісіп жетілген фактысы. Россияда-
ғы революция үшін бул жағдайдыц есепсіз үлкен ма-
ңызы; болды, өйткені бул жағдай революцпяныц дү-
ниежүзілік империализмге қарсы күресуіне Россиядан
тыс жерлсрде өзіне сенімді одақтастар табылуын қам-
тамасыз етті.
Ал Октябрь революцнясының бул айтылған сыртқы
жағадйларынан басқа, оиың жеңуін жеңілдеткеи то-
лып жатқан қолайлы ішкі жағдайлары да болды.
Бул жағдайлардыц бастылары мыналар деп есеп-
теу көрек.
Біріншіден, Октябрь револгоциясын Россия жумыс-
шы табының аса басым көпшілігі өте белсене қолдады.
Екіншіден, бітімді және жер алуды көксеген кедей
шаруалар мен солдаттардын, көпшілігі Октябрь рево-
люциясын ешбір шүбәсіз қолдады.
Үшіншіден, Октябрь революциясыныц басында,
оны бастаушы күш есебінде, большевнктер партиясы
сыяқты, іс жүзінде сыналғаң партпя болды; бул пар-
тия тек өзінің тәжрибесімен және көптеген жылдар
бойы жасалған тәртібімен ғана емес, сонымен қатар
404	И. В. Сталин
..— ******* - - . - Т»       1,1 1 -1,11 П	***-	-
ецбекшһлер буқарасымен аса зор байланыстылығымен
де күшті еді.
Төртіншіден, Октябрь революшіясына карсы тур-
ғаіі душпандар, баскалармен салыстырғанда, оцай
жецуге болатын душпандар еді, олар: орыстьщ азды-
көпті әлсіз буржуазиясы, шаруалардың «бүліктері-
нен» әбден дегбірі қашкан помещиктер табы, соғыс
кезінде біржолата күйреген келісімпаз партиялар
(меныліевиктер, эсерлер партиясы) еді.
Бесіншіден, Октябрь революцнясыныц карамағын-
да жас мемлекеттіц уланбайтак кец жері болды, бул
жерде еркін маневр жасауға, жағдай керек кылғанда,
шегінуге, тынығуға, күш жыйнауға және басқаларға
мумкіншілік болдьь.
Алтыншыдан, Октябрь революциясы контрреволю-
циямсн күрескенде ел ішіндегі азық-түлік, отын және
шикізаттар қорыныц жеткілікті болуына сүйене алды.
Осы сырткы және ішкі жағдайлардыц біріне-бірі
уштасуы өзгеше жагдай туғызды, бул жағдай Октябрь
революциясының оиайырақ жецуіне себеп болды.
Мунан, әрине, Октябрь революциясыныц сырткы
және ішкі жағдайларында кемістік болмаған екендеу-
ге болмайды. Мәселен, Октябрь революциясыныц жал-
қы болуы, оныц манында, оған көрші арка сүйегендей
советелініц болмауыиың өзі кандай кемістік екені бсл-
гілі, оныц өзі неге турады? Сөз жоқ, болашақ револю-
цияныц, мәселен, Германияда болатын революііияныи,
бул жөндегі жағдайыныц әлдеқайда жақсы болатыны
күмәнсіз, өйткені онымен көршілес, біздіц Совет Ода-
ғы сыяқты, елеулі, күшті Совет елі бар. Ал Октябрь
революциясы кезіндегі мынандай бір кемістікті, елі*
Октябрь революциясы жоне орыс ком. тактикэсы 405
Ж-І -.	*	*
мізде пролетариаттың копшілік болмауы сыяқты ке-
містікті мен айтып та отырғаным жок.
Ал бул кемістіктер тек Октябрь революциясыныц,
жоғарыда айтылған, сырткы және ішкі жағдайларын-
дағы өзгешеліктіц зор мацызы барлығын айқын көр-
сетеді.
Бул езгешелікті бір мннут те умытуға болмайды.
Муны әсіресе 1923 жылдыц кузінде болған герман
окыйғасына анализ жасағанда айрыкша еске алу ке-
рек. Муны ен алдымен ешбір дәлел-сіз Октябрь рево-
люциясы мен Германня революциясы бірдей деп жүр-
ген, Герман компартиясын шын катесі үш:н де,
жалған қатесі үш:н де қоймастан мінеіп, сегіп жүр-
ген Троцкий ескс алуы керек.
«1917 жылдьщ нақты, тарихи жағынан алғанла ете ерекше
жағдзйында Россияға сониалистік рсволюцняны бастау оцай
болды, — денді Ленин, — ол револкяіияііы ілгсрі апару және
аяқтап шыгу Европа елдеріпе карағанда, Россияда кыйынырск
болады. Мен осы жағдайды 1918 жылдын басында-ак айтып.
керсеткен едім, онан кейінгі екіжылдық тажрибе де бул пікір-
дік дурыс екендігін толык сыііпаттады. Ол ерекше жағдайлар
мыналар сді: 1) совст төнкерісін, опыц аркасында. жумысшы-
лар мен шаруалзрды адам айткысыз қыйыншылыққа түсірген
империалистік согыстын бітуімен байлапыстырудын. мүмкіндігі;
2) дүшіежүзілік күш-қуаты бар империалистік жыртқыштарлын
екі тобынын елімге бел бэйлаған күресіи белгілі уакытка дейін
пайдаланудын мүмкіндігі, бул топтар өзіне душпан болып отыр-
ған Совстке карсы ол кезде бастарын қоса алмады; 3) бір жа-
ғынаи елдін байтақ кендігі мен катнас куралдарыпыц нашарлы-
ғынан бірсыпыра узакка созылған азамат соғысыііа шыдаудың
мүмкіндігі; 4) шаруалар арасында тсрен тамыр жайган бур-
жуаяиялык-дсмократняшыл рсволюциялық қозғалыстын бар б>
луы, сол себепті пролетариат партиясынын шаруа партиясынан
(квпшілігі большсвизмге душпан эсерлер партиясынан) оиыц
революцияшыл талаптарып алып, пролстариаггың саясн екімет-.
406
И. В. С т а л и н
ті колъгна алғашіығы аркасында ол талаптарды дереу жүзего
асырғандығы; — мунлай срскше жағдайлар Батыс Европадакә*
зір жоқ, ал мундай немссе буған уксас жағдайлардыц кайга-
лай қоюы онша онай смсс. Баска бірсыпыра себспгерді айтпа-
ғанда, міме осы себептен де Батыс Еиропада социалнстік рсво-
люцияны (іастау бізге қарағзнда кыйынырак» (кцадыз: XXV
том, 205-бет ).
Ленннніц бул сөздерін умытуға болмайды.
II
ОКТЯБРЬ РЕВОЛЮЦИЯСЫНЫҢ ЕКІ ӨЗГЕШЕЛІГІ
ТУРАЛЫ, ІІЕМЕСЕ ОКТЯБРЬ ЖӘНЕ ТРОЦКИЙДІҢ
«ПЕРМАНЕІІТГІК» РЕВОЛІОЦИЯ ТЕОРИЯСЫ
Октябрь революциясыныц екі өзгешелігі бар, оны
айқындау алдымен бул революцияныц ішкі мәнін, та-
рихн маңызын уғыну үшін керек.
Ол қандай өзгешеліктер?
Бірінші факт, біздв пролетариат дпктатурасы өкі-
мет болып пролотариат пен шаруалардыц сцбекшілер
буқарасыныц одағы негізінде, ецбекші букараға про-
летариат тарапынан басшылық ету негізінде туды.
Екінші факт, бізде пролстариат диктатурасыі, капита-
листік жолмвн күштірек дамыған баска елдерде капи-
тализм өмір сүріп отырғанда, капиталистік жолмен
кем дамыган бір-ақ елде социализмніц жецуІніц нәти-
жесі болып орнықты. Мупан, әрппе, Октябрь револю-
циясыныц басқа өзгешсліктері жоқекендеуге болмай-
ды. Бірақ бізге кәзір дәл осы екі өзгешелік мацызды;
бул екі өзгешелік Октябрь революциясыныц мәнін
ашық көрсететін болғандықтан ғана мацызды емес,
сонымен катар булар «перманенттік революция» тео-
Октябрь роволюциясы және орыс ком. тактикасы
407

рпясыныц оппортунистік мәнін жақсылап көрсететін
болғандықтан да мацызды.
Бул өзгешеліктерді қыскаша шолып өтейік.
Қала мен селодағы усақ буржуазияныц ецбекші
букарасы туралы мәселе, ол букараны пролетариат
жағына шығару мәсел-есі пролетарлык революция-
ныц аса маңызды мәселесі болып табылады. Өкіметті
колга алу күресінде қала мен деревпяныц еңбек адам-
дары кімді қуаттайды, буржуазияны ма, әлде проле-
тариатты ма, булар кімніц рсэгрві болады, буржуа-
зияның рсзорві ме, әлде пролстариаттыц рсзерві ме,—
рсволюцияныц тағдірі және іпролетариат диктатурасы-
ныц орнықты болуы осыған байланысты. 1848 жылғы
және 1871 жылғы Францияда болған революцияньщ
мерт болуыныц басты себсбі— шаруа резерві буржуа-
зия жагында болды. Октябрь революииясыньщ жеңгон
себебі—ол буржуазиядан оныц шаруа резервтерін
тартып ала білді, ол шаруа рсзорвін пролетариат жа-
ғына шығара білді, сөйтлі бул революцияда кала мен
деревнядағы ецбек адамдары-ныц миллиондаған бу-
қарасыныц бірден-бір жетекші *күші пролетариат
болды.
Муны түсінбеген адам Октябрь револіоцнясыпыц
сыйпатын да, пролетариат диктатурасыныц жараты-
лысын да, біздіц пролетарлық өкіметтің ішкі саясаты-
ныц өзгешелігін де ешуақытта түсінбейді.
Пролетариат диктатурасы дегеніміз «тәжрнбелі
стратегтіц» қамқор қолымен «шебер» «іріктеліп алын-
ған» және халықтыц белгілібір топтарына «ақылмен
арқа сүйейтін» жәй ғана өкімет адамдары емес. Про-
летариат диктатурасы дегеніміз капнталды қулату
үшіп, социализмнің түпкілікті жецуі үшін қурылған
408	И. В. С т а л и н
пролетариат пен шаруалардың еңбекші букарасының
таптық одағы больш табылады, бул одақтың жетекші
күші пролетариат болады.
Сонымен, бул жерде әңгімә, «перманенттік револю-
ция» теориясының кейбір дипломатиялық қорғаушьь
ларының кәзіргі қумарланып айтып жүргеніндей, ша-
руалар қозғалысының революциялық мүмкіндіктерін
«сәл» кем бағалау немесе «сәл» артыің бағалау туралы
болып отырған жоқ. Әңгіме Октябрь революциясының
нәтижесінде туған жаңа пролетарлық мемлекеттің жа-
ратылысы туралы болып отыр. Әңгіме пролетарлық
өкіметтің сыйпаты туралы, пролетариат диктатурасы-
^іыц өзінің негіздері туралы болып отыр.
«Пролетариат диктатурасы дегеніміз, — дейді Ленин. — ең-
бекшілердің авангарды пролетзриэттыц және енбекніілсрдің
пролетариат смес көп топтары (усак. буржуазия, усак кожайын-
дар, шаруалар, интеллигенттер т. т.) немссе енбскшілердіц көп-
шілігі арасында жасалған таптык одактын. калиталға карсы
одактыц, капиталды толык кулату, буржуазияның қарсылыгын
және оныц капитализмді қайта орнату әрекетін толық басу
максатымен жасалған одақтың, социализмді түнкілікті ориатып,
нығайту мақсатымен жасалған одақтык айрықша формасы бо-
лып табылады» (қараңыэ: XXIV там, ЗН-бет).
Ал одан әрі былай дейді:
сПролетариат диктатурасы дегеніміз, егер бул ғылыми, та-
рихи-философиялық латынша сезді жәй қарапайым тілге ау-
дарсақ, оныц магнасы мынау:
Калиталдыц еэуші үстемдігін кулату күрссінде, сол үстем-
дікті кулату кезінде, женісті қолдан шығармау жэне ныгайту
күрссінде, социалистік, коғамдық жаңа қурылысты орнату кү-
ресінде, таптарды толық жою жолындагы бүкіл күрестс барлыК
еңбекшілер мен бурынғы кеэде қаналғандзр буқарасына белгі-
лібір тал қана, атал айтқанда қаладағы жэне жалпы айтканда
завод-фабрика, өнеркәсіп жумысшылары ғана басшылық сте
алады» (карацыз: XXIV том, 336-бет).
Октябрь революциясы және орыс ком. тактикасы чоэ
Пролетариат диктатурасының Ленин жасап берген
теорнясы осындай.
Октябрь революцнясы өзгешеліктерінін бірі —бул
революция пролетариат диктатурасыныц лениндік тео-
риясынын улгілі түрде жүзеге асуы болыіп табылады.
Кейбір жолдастар бул теория таза «орыстык» тео-
рия, тек Россия өміріне ғана қатнасы бар теория деп
ойлайды. Бул дурыс өмес. Бул мүлдем дурыс емес.
Ленин пролетариат басшылық ететін пролетариат емес
таптардын еңбекшілер буқарасы туралы айтқанда, тек
орыс шаруаларын ғана айтып отырған жоқ, сонымен
қатар Совет Одағының шет аймақтарының, кешегі кү-
ні Россияның отары болған аймактарының, енбекші
элементтерін де айтып отыр. Россия пролетариаты осы
айтылған басқа улттардың букарасымен одақ жаса-
майынша жеңе алмайды деп Ленин үнемі айтатын.
Ленин улт мәселесі туралы жазған өзінің мақалаларын-
да және Коминтерн конгрестерінде сөйлеген сөздерін-
де алдыңғы қатарлы елдердің пролетариаты кулдьвққа
айналдырылған отарлардың езілген халықтарымен ре-
волюциялық одақ, революциялық бірлік жасамайын-
ша дүниежүзілік революция жеце алмайды деп талай
айтқан. Ал отарлар дегсніміздін өзі сол езілген еибек-
шілер буқарасы, алдымен еңбекші шаруалар буқара-
сы емсс пс? Отарларды азат ету мәселесі дегсніміз
істің шын мәнісінде прол-етариат емес таптардың ең-
бекші букарасын финансы капиталының езуін-ен жәнө
канауынан кутікару мәселесі екенін кім білмейді?
Ал мунан пролеггариат диктатурасының лениндік
тоориясы таза «орыстық» теория емсс, барлыкслдерге
бірдей жарайтын теория екені айқындалады. Больше-
внзм тек орыстық қубылыс емес. «Большевизм, — дей-
410
И. В. С т а л и н
ді Ленин, — журттыц бәріне арналған тактиканың үл-
гісі» болып табъілады (карацыз: ХХІИ том, 386-бет).
Октябрь революциясыныц бірінші өзгешелігінің
ерекше белгілері осындай.
Октябрь революциясыныц осы өзгешелігі турғысы-
нан карағанда Тропкийдіц «перманенттік революция»
теориясы не күйде болмақ?
Троцкийдің 1905 жылы устаған бағыты туралы көп
сөйлеп отырмалық: ол кезде Троцкий «патшасыз жу-
мысшылар үкіметі болсын» дегсн уран тастап, яғни
шаруасыз революция туралы уран салып, шаруаның
революциялық күш екенін «әншейін» умытып кетті. Тіп-
ті «перманенттік революцня» теориясыныи дип.то.ма-
тпялық корғаушысы Радек те 1905 жылғы «перма-
ненттіік революция» шындыктан аулақ «әуеге секіру»
еді деп кәзір лажсыз мойындап отыр. Енді бул «әуеге
секіру» туралы көп сөйлеп, әуре болудыц кажеті жок
екеніп кәзір журттыц бәрі де, сірә, мойындайтын бол-
са керек.
Сол сыяқты Троцкийдіц соғыс кезіндегі, айталық,
1915 жылғы устаған бағыты туралы да көп айтпай-ақ
қоялық; бул кезде ол «Өкімет үшін күрес» деген ма-
қаласында; «біз империализм заманында өмір сүріп
отырмыз», империализм «ескі тәртіпке буржуазиялық
ултты қарсы қоймайды, қайта буржуазия ултыпа про-
летариатты карсы »қояды» дегенді негізге алып, шаруа-
иыц революциялық ролі кемуге тиіс, жерді конфиска-
циялау ураныныц енді бурынғыдай мацызы жоқ деген
қорытындыға келді. Леннн сол кездіц өзінде-ақ Троц-
кийдіц осы мақаласын талдай келіп, оны «шаруанын
ролін мойындамайды» деп айыптаған еді, «Троцкий іс
жүзінде Росспяныи лнберал жумысшыларына жәрдем
Октябрь революциясы және орыс ком. тактнкасы
. ,	-—"-“ "--*^***«ик** ***** шшіг	II . - - -
***!!****!************
береді, өйткені булар шаруалардьщ ролін «мойыида-
мау» дегенді шаруаларды рсволюция жасауғя көтер-
мсу деп түсінеді» (қарақыз: XVIII том, 318-бет) деп
айтқан еді, бул журтка әбден мәлім болатын.
Троцкийдің бул мәселе жөнінде кейінірек жазған
ецбектеріне, пролетариат днктатурасы бекініп болған
кездегі, Троцкийдің өзінйі «перманенттік революпия»
теориясын іс жүзінде тексеріп, өзінің қатесін түзетугв
мумкіншілігі болған кездегі ецбектеріне токтағаны-
мыз мақул болар. Троцкийдің «1905 жыл» деген кіта-
бына 1922 жылы жазған «Алгысөзін» алайық. Троц-
кий сол «Алғысөзінде» «перманенттік революция» ту-
ралы былай дейді:
«Автордыц Россияның рсволюииялық дамуының сыйпаты
жөніндегІ пікірлері, «перманенттік революция» теориясы деп
атақ алған пікірлері 1905 жылғы 9 январь мен октябрь ереуі-
лінің нак арасында туды. Бул ғажап ат орыс рсволюциясы ту-
радан тура буржуазнялық максаттарды алға қойып отырғанмен.
сол мақсагтарга токталып кала алмайды деген пікірді білдір-
ген еді. Революция вкімет басына пролетариатты қоймаған күн-
де өзінін таяудзғы буржуазиялық міндегтерін шеше алмайды.
Ал пролетариат вкіметті ез қолына алған сок, рсволюииядагы
буржуазиялық шеңбермен тынып тура алмайды. Қайта, өзініи
жеціп шығуын қамтамасыз ету үшіц пролетарлық авангардқа
өз үстемдігінің алғашқы кезінде-ақ феодалдық меншікке ғана
емсс, буржуаэнялық меншікке де ойсырата қол салуға тура
келеді. Муны істегснде пролетарлық авангард революаиялық
күресінің алғашқы кеэдерінде езін қолдаған барлық буржуа-
зиялық топтармен ғаиа емсс, пролетарнаттың өкіметті алуына
көмектескеи қалың шаруа буқарасымен де жауласып кақтығы-
сады. Халқының басым кепшіліғі шаруалар болып отырған арт-
та қалған елдегі жумысшы үкіметінһі хал-жайындағы қайшы-
лыктар тск халықаралық көлемде, пролетариаттық дүниежүзілік
рсволюциясының майданында шешіло алады»*.
Курсив менікі. И. Ст.
412	И, В. Ст а л и н
___ -М-	__	—	.. « Ііііііптиь- *
Троцкий өзінің «перманенттік революциясы» тура-
лы осылай дейді.
Лениннің пролетариат диктатурасы жөніндегі тео-
риясы мен Троцкийдіц «пермененттік революция» ту-
ралы теориясының арасы жер мен көктей екендігін
түсіну ушін осы цитатты жоғарыда Ленин шығармала-
рынан келтірілген пролетариат диктатурасы туралы
днтатпен салыстырудың өзі-ақ жетеді.
Ленин пролетариат пен шаруалардың еибекші топ-
тарының арасындағы одағы туралы айтканында, оны
пролетариат диктатурасының негізі есебінде сөз етіп
отыр. Ал Троцкийше «пролетарлык авангардтың» «қа-
лың шаруа буқарасымен «жауласып қақтығысуы»
болып шыгады.
Ленин енбекші мен іқанаудағы букараға пролета-
риаттың басшылық етуі туралы сөз ет:п отыр. Ал
Троцкийше «халықтың басым көпшілігі шаруалар бо-
лып отырған аргта калған елдегі жумысшы үкьметінін
хал-жайындағы қайшылықтар» болып шығады.
Ленинше революция өзінің -күштерін алдымен Рос-
сияның өз жумысшылары мөн шаруаларынан алады.
Ал Троцкийше керскті күштерді тек «пролетариаттың
дүниежүзілік революциясының майданынан» алуға
болады.
Ал егер дүниежузілік революция кешігіп келетін
болса не істеу керек? БіздІң революциямыз үшін кан-
дай да болса бір жарық сәуле бар ма? Троцкий еш
жарық сәуле жоқ дейді, өйткені «жумысшы үкіметінің
хал-жайыидагы қайшылықтар теқ ...пролетариаттын
дүниежүзілік революциясының майданында шешіле
алады» дейді. Бул жоспар бойыиша, бізлін револю-
циямыз үшін бір ғана болашақ қалады: өзініц қайшы-
Октябрь революииясы және орыс ком. тактикасы 413
лықтарына шырмалып өлмешінің, күнін көру және
дүииежүзілік революцияны күтіп, тамырынан шіру
болалы.
Ленинше ітролетариат диктатурасы дегсніміз не?
Пролетариат диктатурасы дегеніміз — «капиталды
толық кулату» үшін, «социализмді түпкілікті орнатып,
нығайту» үшін пролетариат пен енбекші шаруалар
букарасынын одағына сүйенетін өкімет.
Троикийше пролетарпат диктатурасы дегеніміз не?
Пролетариат диктатурасы дегеніміз — «қалыц ша-
руа букарасымен» «жауласып іқақтығысатын» және
«кайшылықтардың» шешілуін тек «пролетарнаттың
дүниежүзілік революциясының майданынан» іздейтін
өкімет.
Бул «перманенттік революния теориясының» про-
летарпат диктатурасы идеясын мойындамайтын мень-
шевизмнің белгілі теориясынан айырмашылыі-ы қан-
дай?
Шынына келгенде ешбір айырмашылығы жоқ.
Кудік болуы мүмкіл емес. «Перманенттік револю-
ция» дегеніміз шаруалар козғалысының революция-
лық мүмкіншіліктерін жәй ғана жете бағаламаушы-
лық емес. «Перманенттік революция» дегеніміз ша-
руалар козғалысын жете бағаламаушылық, пролета-
риат диктатурасы жайындағы лениндік теорияны мо-
йындамауга алып баратын жете бағаламаушылык.
Гроцкийдіц «перманенттік революциясы» — мень-
шевизмнің бір түрі.
Окгябрь революциясының бірінші өзгешелігінің
жәйі осындай.
Октябрь революциясыныц екінші өзгсшелігінің
ерекше белгілері қандай?
414	И. В. С г а л и н
Империализмді, әсіресе соғыс дәуірінде, зерттей
отырып, Ленин капиталистік елдердіц экономика және
саяси жағынан біркелкі дамымай, секірмелі түрдө да-
муы туралы зацды тапты. Бул заңның ережесі бойыіь
ша, кәсжорыпдардыц, тресгердщ, өнсркәсіп тараула-
рынын және жеке елдсрдіц дамуы біркелкі, белгілі ке-
зегімен болып отырмайды, бір трест, өнеркәсіптің бір
тарауы немесс бір ел үнемі алда болып, өзге трсстер,
немесе елдер бірінің соиыиан бірі жалғасып бір ізбен
үнемі артта калып отырмайды, — секірмелі түрде да-
мыйды, бір елдердіц дамуында кідіріс болады, екінші
елдер алға карай сокіріп кушті ісарқынмен дамыйды.
Сонда аргга қалған елдердіц устаған ескі жолын сақ-
тап қалуға «әбден зацды» тырысуы және алға секіріп
шығып отырған елдердіц жаца бағыт алуға соншалық
«заңды» умтылуы империалистік елдердің соғысуын
болмай коймзйгын «қажетті іске айналдырады. Мә-
селен, Германияда осылай болды, ол будан жарты ға-
сыр бурын Франция мен Англияға қарағанда артта
калған ел еді. Россиямен салыстырғанда Жапония жө-
нінде де осыны айтуға болады. Алайда, XX ғасырдың
басында-ақ Германня мен Жапонняныц ілгері секірген-
дігі сонша—булардыц біріншісі Францияны басып
озып, дүннежүзілік рынокта Англияны қыспаққа ала
бастағандығы, ал екіншісі, Россияны басып озғандыгы
мәлім. Жакында болып өткен империалистік согыстың
дәл осы' қайшылықтардан туғандығы журтқа мәлім.
Бул заң мынаған сүйенеді:
і)	«Қапнтализм бір уыс «алдыңғы қатарлы» елдер-
Діц жер жүзіндегі халықтыц орасан көпшілігін отар-
лап езуініц және финансылық қыспаққа салып, тун*
шықтыруыныц бүкіл дүниежүзілік системасына айнал-
Октябрь революниясы және орыс ком. тактикасы 415
ды» (караңыз: Ленинніц «Империализм» деген кіта-
быныц фра-нцуз тілінде басыдаанына жазылған алғы-
сөз, XIX том, 74-бет).
2)	«Бул «олжаны» дүние жүзіндеғі ен күшті, тула-
бойы түгел қаруланған 2 — 3 кана жыртқыштар (Аме-
?ика, Лнглия, Жалония) бөлісіп алады, булар өздері-
нің олжасын бөлісуге бола ездерінің соғысына бүкіл
жержүэін тартады» (карацыз: бул да сонда).
3)	Финансылық езудіц дүниежүзілік системасы
ішіндегі қайшылықтардың есуі жәпе соғыстың болмай
калмайтындығы мынаған әкеп соғады: империализм-
ніц дүниежүзілік майданын революция оцай ойсырата-
тын болады, ал бул майданды жеке елдердің бузып
шығуы ықтыймал болады.
4)	Бул майданды бузып шығу бәрінен де гөрі импе-
риалистік майданның желісі нашар болған жерлер
мея елдордс, яғни империализм бәр;н-зн де гөрі азшы-
ныккан; ал ръволюцияныц өрісгеуі бәрінен де гөрі
жеціл болғаи жерлерде ықтыймал болады.
5)	Сондықтан, өзге елдерде капитализм өмір сүріп
турғанда, тіпті ол елдер капиталистік жағынан өте-
мөте артығырақ дамыған болса да, бір елде, — капи-
талистік жағынан бул ел кемірек дамыған болсада,—
социализмніц жеңуі әбден мүмкін және ықтыймал
нәрсе.
Бір-екі ауыз сөзбен айтқанда пролетариат револю-
циясы жөніндегі лениндік теорияныц негіздері міне
осьшдай.
Окгябрь революциясыныц екінші өзгешелігі қан-
дай?
Октябрь революциясыныц екінші өзгешелігі — бул
революция пролетарлық революция туралы лениндік
416	И. В. Ст а л н н
теорияны практикада іқолданудың үлгісі болып табы-
лады.
Қімде-кім Октябрь революциясыныи бул өзгешелі-
гін түсінбесе, ол адам бул революцияның интернацио-
налдық мәнін де, оның халықаралык орасан зор кү-
шін де, оныц өзгеше сыртқы саясатын да ешуақытта
түсіне алмайды..
«Эконошікалық жэне саяси дамудын біркелкісіэдігі,—дейлі
Ленин, — капитализмніц даусыз заны. Олай болса, социзлизм-
нііі әуелі бірнеше капиталистік елде, тіпті бір, жеке алынған,
капиталистік елде жеңуі мумкін. Бул елдін женіп шыккая
пролетариаты капиталистерді экспроприэциюіэп, өз елінде со-
циалнстік өндіріс уйымдастырып, қалган капитзлистік дуние-
ге карсы турар еді, бзска елдердін езілген таптарын өзіне
тарта отырып, олардыи арасылда капиталистерге карсы көте-
ріліс туғыза отырып, кажет, болған жағдайда каиаушы таптар-
ға, олардык мемлекеттеріне тігпг әсксри күшпеи карсы шығар
сді». Өйткені «социалистік республикалар артта калып қойған
мемлекеттермен азды-көпті узақ уакыт табан тіреп күреспейін-
ше, улттардыц соннализмде еркімеп бас косуы мүмкін емсс>
(караныз: XVIII том, 232 — 233-беттер).
Барлық елдердің оппортуннстері пролетарлық ре-
волюция — егер ол жалпы алганда олардыц теориясы
бойынша әйтеуір бір жерде басталатын болса — әнер-
кәсібі жағынан мықты дамыған елдерде ғана -басталуы
мүмкін дейді; бул елдер өнеркэсібі жагынан негурлым
артығырақ дамыған болса, бул елдерде социализмнің
жецуіне соғурлым молырақ мүмкіндік бар дейді; ал
бір елде, оның үстіне капиталистік дамуы кем елде,
социализмніц жецуі мүлде мұмкін емсс. ол болмайтын
іс дейді. Ленин соғыс кезінде-ақ, империалистік мем-
лекепердің біркелкі емес даму зацыка сүнене отырып,
социализмніц бір елде — ол ел капиталистік жолмен
Октябрь революцнясы жәііе орыс ком. тактіікасы _ 4
... ьл... ААЛММ¥ . . .
кемірек дамыған ел болса да, -- жеңуі жайындағы өзі-
нің пролеггарлык рсволюция теориясын оппортунистер-
ге қарама-қарсы койған болатын.
Октябрь революциясы пролетарлық революцияньщ
лениндік теориясыныц дурыстығын толығымен сыйпат-
таганы журтқа мәлім.
Пролетарлық революцияның бір елде жскуі жөнін-
дсгі лениндік теорияныц турғысынан қарағанда, Гроц-
кийдік «перманенттік революциясы» не болып шы-
ғады?
Троцкийдің «Біздіц революция» (1906 жыл) деген
кітапшасын алып көрейік.
Троцкнй былай деп жазады:
«Европа пролетарнатының турадан-тура мемлекеттік жәрде-
мі болмаса, Россияның жумысшы табы өкіметті қолында устап
тура алмайды және өзінің уакытша үстемдігін узакқа созыла-
тыи соцналистік днктатурага айналдыра алмайды. Буған бір
минут те кумәндануға болмайды».
Бул цитат нө деп отыр? Бул цитат «Европа проле-
тариатының турадан-тура мемлокеттік жәрдемі бол-
маса», яғни Европа пролетариаты өкіметті өз қолына
алмаса, социализмнің бір елде, бул арада Россияда,
жеңуі мүмкін емес дел отыр.
Бул «теория» мен «бір, жеке алынған, капиталис-
тік елде»соцнализмнің жецу мүмкіндігі туралы Ленин-
ніц еражесі арасында кандай уқсастық бар?
Мунда ешбір уқсастық жоқтығы анық.
Ал Гроцкийдің 1906 жылы, біздің революциямыз-
дыц сыйпатын анықтауға қыйын болған кезде, шыққан
осы- кітапшасындағы бул кателер лажсыз кеткен қа-
телер-ақ дейік және бул қателер Троцкийдіц онан ке-
йінгі кездегі көзқарастарына толық үйлеспейді-ақ де-
27 И. В. Ст ; ли и, 6-там.
418
И. В. С т а л и Н
йік. Троцкийдің басқа бір кітапшасын, 1917 жылғы
Октябрь революцнясыныц алдыида жарыққа шыққан
және кәзір (1924 жылы) «1917 жыл» деген кітапта
>қайта басылган оныц «Бітім программасын» алып қа-
райық. Бул кітапшасында Троцкий социализмніц бір
елде жеңуі туралы пролетарлық революцияныц ленип-
дік теориясын мінейді және оган Европаның Қурама
Шгаттары деген уранды қарсы қояды. Троцкий социа-
лизмнің бір елде жеңуі мүмкін емес, Европаның Қура-
ма Штаттары болып бірлескен бірнеше европалық не-
гізгі елдердіц (Англия, Россия, Гермаиия) жеңуі ға-
на социализмнің жеңуі болады, немесе социализмнщ
жеңуі тіпті мүмкін емес дейді. Ол турадан-тура былай
дейді: «Германияда революция болмаса, Россияда не-
месе Англияда женіп шығатын революцияныц болуы
ақылға қонбайтын нәрсе және, керісінше».
«Қурама Штаттар уранына карсы азды-квпті нақты, бірден-
бір тарнхи пікір* — дейдг Троцкий, — Швейцариядағы «Социал-
Демократта» (большевиктердің сол кездегі орталық органы.
И. Ст.) мына сөздермен айтылды: «Экопомикалык және еаяси
дамудыц біркелкісіздігі капитализмніц даусыз заңы». Осыдан
келіп «Социал-Демократ» социализмнін бір елде женуі мүм-
кін, сондықтан әрбір жеке мемлекеттегі пролетариат диктату-
расы үшін Евроланың Қургча Штаттарын куруды іиарт етудін
керсгі жоқ деген кортындыны шығарды. Түрлі елдердің капи-
талистік дамуы біркелкі емес дсу тіпті даусыз пікір. Бірақбул
біркелкісіздІк дегеніміздіц эзі тіпті біркелкі смсс. Англиянын,
Австрияның, Германияның немесе Францияныц капиталистік
дәрежесі бірдей емес. Бірақ Африка мен Азняға карағанда, бул
слдсрдің бәрі элеуметтік революцня үшін піеіп жеткен капк-
талистік «Европа» болып табылады. Ешбір сл өзінің күресиі-
де озге елдерді «күтпеуі» керек деген сөз — элементарлық пікір,
күтушілікке салынатын ннтернационалдык әрскстсіздік идсясы
кнтернационалдық қатар Іс жүргізу идсясынық орпын баспауы
үшін осы эдементарлық лікірді қайта-қайта айтудың плйдасы
Октябрь резолюциясы жоне орыс ком. тактнкасы 119
да, қажсті де блр нәрсе. Біздіц бастаган ісіміз өзге елдердегі
күрсскс козғяушы болады дсп тодық сене отырып, өзге елдер-
ді күтпей-ак, біз күрості у.іттық негізде бастап, алға бастыра
береміз; ал егср бул сенгсніміз болмаіі шықса, онда, мосслсн.
рсволюцияшыл Россия кертартпа Европага твтеп беріп тура
алар еді деу, немссе социалистік гсрманпя калнталнстік дүние-
де окшау қа.мауда отыра злар сді деп үміттенуге болмайды, та-
рихтың тәжрибесі де, тсориялық пікірлср де муны сыйпаттап
отыр».
Өздорініз де көріп отырсьгздар, буд да Европаныц
негізгі елдеріиде социализмніц бір мезгілде жеңуініц
тсориясы, бул теория, әдетте, социалнэмніц бір елде
жецуі туралы революцияның леннндік теориясымен сы-
йыспайды.
Сөэ жок, социализімнің толық жеңіп шығуы үшін,
сскі тәртіптің кайта орнамауына толық кепілдік ту-
ғызу үшін бірнеше елдсрдің пролетариаты бірлесіп
күш жумсауы керек. Сөз жоқ, біздің революциямызды
Европа пролетариаты қолдамаса, Рос-сия пролетариа-
ты жалпы қыслаққа қарсы төтеп бере алмаған болар
еді, сол сыяқты, Россиядағы революцня Баты.стағы ре-
волюциялық қозғалысты қолдамаса, ол козгалыс Рос-
спяда пролетариат диктатурасы орнағаннан кейінгІ
жердегі дамый бастаған қарқынымон дамый алмағаи
болар еді. Сөз жоқ, бізге көмек керек. Ал біздің рево-
люциямызды батыс-европалық прэлетариаттыц қол-
дауы дегеніміз пе? Ол -.- біздің революцпямызга Евро-
па жумысшыларының тілектес болуы, империалистср-
діц бізге қарсы интсрвенция жасау жоспарларын бу-
зуға Европа жумысшыларының даярлығы, — осыныи
барлыгы да қолдагандық, елеулі көмек көрсеткендік
бола ма?Я,сөзсіз болады.Тек Еврэпа жумысшылары
гана емес, отар слдер мен тәуслді елдер де осылай қол-
420
И. В. Сталнн
дап, көмек бермесе, Россиядағы пролстарпат диктату-
расынын халі қыйын болған болар еді. Біздің Қызыл
Лрмияныц күш-қуатымсн, Россияныц жумысшылары
мен шаруаларыныц социалистік отанды жан-тәнімен
қорғауға дайыпдььғымен біріккен осы тілектестік, осы
көмек — осыныц бәрі буған дейін, имперналистердіц
шабуылдарын белтетпей жеціп, күрделі қурылыс жу-
мысына керекті жағдай туғызу үшін жеткілікті болып
келді ме? Әрине, жеткілікті болып келді. Бул тілектес-
тік артып бара ма, әлде кеміп бара ма? Сөзсіз артуда.
Сонымен, тек социалистік шаруашылықты уйымдасты-
ру ісін алға бастыруымыз үшін ғана емес, сонымен қа-
тар, өз тарапымыздан батыс-европа жумысшыларына
да, Шығыстыц езілгеи халықтарына да жәрдем беруі-
міз үшін де бізде қолайлы жағдай бар ма? Я, бар.
Россиядағы пролетариат дпктатурасыныц жеті жыл-
дық тарихы муны айқын дәлелдеп отыр. Бізде ецбек
жігерінің орасан өсуі осы күнде-ақ басталғандығын
бекер деуге бола ма? Жоқ, бекер деугс болмайды.
Троцкийдіц революцияшыл Россия кертартпа Евро-
паға төтеп беріп тура алмас едідеуінің осы айтылған-
дардан кейін қандай мәні болмақшы еді?
Оныц бір ғана мәні болуы мүмкін: біріншіден, Троц-
кий біздіц революциямыздың ішкі күшін сезбейді;
екіншіден, Троцкий біздіц революциямызға Батыс жу-
мысшылары мен Шығыс шаруаларының кәрсетіп
отырған моральдық көмегініц айтып бітіргісіз зор ма-
ңызы бар екенін түсінбейді; үшіншіден, Троцкий кәзір-
гі империализмніц ішінен жегідей жеп отырған ішкі
әлсіздігін ацғармайды.
Троикий өзініц 1917 жылы шыққан, 1924 жылы
кайта басылғаи «Бітім программасы» дегеп кітап-
Октябрь рсволюциясы және орыс ком. тактикасы 421

шасында пролетарлық рсволіоцияныц лениндік тео-
риясын сынауға қунығып кетіп, байқаусызда озі тас-
талқаны шығып жеціліп қалды.
Бірақ, мүмкін, Троцкнйдіц бул кітапшасындағы пі-
кірі. де, бір себептермен, оның кәзіргі пікіріне сай ксл-
мейтін болып ескірген шығар? Кейінірек кезде жазған,
бір елде, Россияда, пролетарлық революция жецгсн
соц жазған ецбектерін тексеріп керейік. Мәселен,
Троцкийдіц әлгі «Бітім программасы» деген кітапша-
сьшыц жаца басылуына арнап 1922 жылы жазған
оныц «Соцғысөзін» алып қарайық; бул «Соцғысөзде»
ол былай деп жазады:
«Пролетарлык рсволюция улт көлсмінде жеңіп шыға алман-
лы деп «Бітім программасында» нсше рет айтылған пікір кеіі-
бір окушыларымызға, мүмкін, біздің Соает республикасыныц
бесжылдық тәжрибссі арқылы теріскс шығарылған пікір болып
көрінср. Бірак булай дсп қортынды жасау дәлелсіз болған бо-
лар еді. Бір слде, әрі артта калған елде, жумысшы мемлекеті-
ніңбукіл дүнне жүзіне карсы төтеп беріп тура ялғандығы, пролета-
риат күшінің орасан зор ексндігін, бул күштің баска, ілгсрі
кетксн мәдениеті күштірек елдердс шынында таикаларлыкгай
гажап істер істсу колынан кслетіндігін көрсстеді. Бірақ біз
мемлекет есебіпде саяси және согыс женінде өзімізді сакган
кала алсак та, социалистік коғам жасауды колға алғанымыз
жоқ, тіпті оган жуыкгағанымыз да жок... Блска Епропа мем-
лсксттсрінде өкімст басыида буржуазия турғанда, біз экономи*
калык камаумсн күресте шарасыздан, капнталистік дүниемеи
кслісім жасау жолын іздемміз; сонымен біргс, буд келісім си
мыктаганда біздіц кейбір экопомикалық жарамызды жазуымыз*
га гана, аз-маздап ілгері аттауымызға гана жәрдсм бере алады
дсп ссніммеи айтуға болады, ал Россияда социалнстік шаруа-
шылыктың шын мәнісінде өркендсуі Европаның басты-басты
елдеріндс пролстариәт жсңгсннен кейін гана* мүмкін б<і.м
алады».
* Кургмн мгнікі. И Ст.
422
II. В. Сталин
Шындықка карсы көріне күнәға батып, «псрманст-
тік революцияны» біржолата тажандалудан аман алып
қалуға мейлінше тырысып, Троцкий міне осылай дейді.
Оныц ойынша, қалай туласаң олай тула, бірақ со-
циалистік қоғам жасауды «қолға алу» түгіл, тіпті «ма-
цына да жуықтамаған» сыяқтымыз. Сірә, кенбіреу-
лердіц «капиталистік дүнпемен келісім жасау» үміті
болған көрінеді, бірақ бул келісімнен де, бақсақ, еш-
нәрсе шықпайтын кәрінеді, өйткені, қалай туласац
олай тула, «социалистік шаруашылықтың шын мәні-
сінде өркендеуі» «Европаныц басты-басты елдерінде»
пролетариат жеңіп шықпайынша болмайтын көрінеді.
Лл Батыста революция әлі жеціп шыға қойған жоқ,
сондықтан Росснядағы революцияныц «таңдауына»
мына екі жолдыц бірі .қалады: не тамырынан шіріп бі-
ту керек, не азғындап, буржуазиялық мемлекетке ан-
налу керек.
Біздің партиямызды «азғындап барады» деп Троц-
кнйдің екі жылдан бері айтып жүруі де тегін емес.
Біздіц елімізді «қурыйды» деп Троцкийдіц былтыр-
ғы жылы пайғамбарлық етуі де тегін емес.
Мундай сорақы «теорияны» Лениниіц «соцнализм-
піц бір слде жеңуі» туралы геориясымен қалай үіілес-
тіруге болады?
Мундай сорақы «кслешекті» Ленинніц жаца эконо-
микалық саясат бізге «социалистік экономикапыц не-
гізін салуға» мүмкіндік береді деген келешегімен ка-
лай үйлестіруге болады?
Мундай «перманенттік» умітсіздікті, мәселен,
Ленинпіц мына сөздерімен қалай үйлестіругс болады:
«Социализм кәзірдіц өзінде-ақ алыстағы болашақтың, нсмссе
бір булдыр сурсттіц, немесе бір иконаныц мэселесі емес. Ико-
Октябрь ренолюциясы жән<? орыс ком. тактикасы 423
• “**...................... "** *******
на жвнінде біз баяғы пікірде, өте жаман лікірімізде каддык.
Социализмді біз күнлелікті өмір жүзіне шығардық, міне осызы
түсініп алуымыз керск. Біздің кәзіргі уакыттағы міндетіміз мі-
ие осы, біздің заманымыэдыц міндеті міне осы. Бул міндет біз-
дің бурынгы міндетімізге қарагаида қанша кыиын, қанша жана
болғанмен, бізге ол каншама квл кыйыншылыктар туғызагын
болғанмсн, — бәріміз бірігіп отырып, ертец емес, бірнеше жыл-
дардыц ішіиде, баріміз бірігіп отырып бул міндетті қалай да
орындаймыз, сонда нэптіц Россиясы социалистік Россияға айна-
лады деп сенім білдіріп, сезімді аяқтауға рухсат етіңіздер»
(қараңыз: XXVII том, 366-бет).
Троцкийдіц «перманенттік» сацлаусыздығын, мә-
сслен, Лениннің мына сөздерімен қалай үйлестіруге
болады.
«Шынында да, барлық ірі вндіріс қурал-жабдықтары мемле-
кеттін билігінде болуы. мемлекеттіц, өкімет билігі пролетариат-
тың қолында болуы. бул пролстариаттың сап миллион усак.
майда шаруалармен одақ жасауы, шаруаларға осы пролетарнат
басшылыгының қамтамасыз етілуі, т. т., — мінс осыныңбәрі ко-
оперлцня аркылы, бурын саудағершіл деп өзіміз жақтырмай кел-
ген кооперация аркылы, қазіргі НЭП тусындз да белгілібір жа-
ғыпан нақ солай жактырмауға правомыз бар кооперация ғана ар-
қылы, тск осы кооперация арқылы гана социалистік коғзмды
толык орнатуға қажетті нәрсеніц барлыгы емес пс? Бул әлі
соииалистік қоғамның орнатылғандығы емес, бірак бул соны ор-
иатуга кажетті және жетікілікті нәрсенің барлыгы» (қарацызі
XXVII том, 392-бет).
Бул жерде ешкандай үйлесім жоқ екендігі және
болуы мүмкін де емес екендігі анық. Троцкийдің «пер-
маненгтік революцпясьі!» пролетарлық революциянын
леннндік теориясын момындамағандык болады және,
корісінше, пролетарлық революциянын, лениндік тео-
риясы «перманенттік революция» теориясын теріске
шығару болып табылады.
424
И. В. Сталин
Біздің революциямыздың куші мен қабілетіне сен-
беушілік, Россия пролетариатыныц күші мен қабіле-
ліне сенбеушілік — «перманенттік революция» теория-
сының түп негізі болып табылады.
Осы кезге дейін әдетте «перманенттік революция»
теориясының бір жағы ғана — шаруалар қозғалысы-
ның революциялық мүмкіншіліктеріне сенбеушілік жа-
ғы гана айтылып келген еді. Енді, әділеттік ушін, бул
жағын Россия пролетариатының күші мен қабілетіне
сеибейтін екінші жағымен толықтыру керек болады.
«Батыс Европаның басты елдерінде» пролетарлық
револкшия алдын ала жеңіп шықпайынша, бір елде,
оның устіне артта қалған елде, социализмнің жеңуі
мүмкін емес деген меньшевизмнің әйгілі теориясынан
Троцкийдің теориясының кандай айырмасы бар?
Шынында — түк айырмасы жоқ.
Буған күмән келтіруге болмайды. Троцкийдің «пер-
маненттік революция» теориясы — меньшевизмнің бір
түрі.
- Соңғы кезде біздің баспасөзіміздің бетінде «перма-
ненттік революция» теориясын ленинизммен сыйыса
алатын нәрсе сыяқты етіп откізбекші болып жүрген
шірік дипломаттар пайда болды. Олар бул теория,
әринс, 1905 жылы жарамсыз болды дейді. Бірак, Троц-
кийдіц қатесі сол: Троцкий ол кезде қолдануға бол-
майтыи жағдайды 1905 жылдың жағдайына қолдан-
бакшы болып, тым алға шығып кетті дейді. Бірак соң-
ғы кезде, мәселен, 1917 жылғы октябрьде, револіоция-
ныц толық жетіліп үлгірген кезінде, Троцкийдің тео-
риясы абден орынды болып-ақ шыіқты дейді олар. Бул
дилломаттардың ең бастысы Радек екенін біліе қою
қыйын емес. Оның не дейтінін тыңдап көріңіз:
Октябрь революциясы жәие орыс ком. тактикасы 425
«Жер ялуға, тыныштык табуға умтылған шаруалар мен
рсақ буржуазияшыл ллртиялардың арасыиа соғыс түпсіз те-
рсң ор казды; соғыс шаруаларды жумысшы табы мен оныц,
авангарды— болыпепиктер партиясыньщ басшылығьпіа берді.
Сөитіп, жумысшы табы мен шаруалардыц диктатурасы емес.
шаруаларға арка сүйеген жумысшы табының диктатурасы
орнауға мүмкіндік болды. Роза Люксембург пея Троцкийдің
1905 жылы Ленинге карсы усынганы (яғнн «лермаиенттік ре-
волюцня», И. Ст.) іс жүзінде тарнхи дамудыц екінші кезеңі
болып шықты».
Муныц кай сөзін алсаң да өтІріік.
Соғыс кезінде’«жумысшы табы мен шаруалар дик-
тагурасы емес, шаруаларға арқа сүйеген жумысшы та-
быныц диктатурасы орнауға мүмкіндік болды» деуі
дурыс емес. Шынына келгенде, 1917 жылғы февраль
революциясы — пролетариат пеп шаруалар днктату-
расыныц буржуазия диктатурасымен ерекше қабатта-
сып келіп, жүзеге асырылуы болды.
Радок уяліғаннан айтпай кетііп отырған «іперманент-
тік рсволюция» туралы теорияны 1905 жылы Роза
Люксем-бург пен Троикий усынды деуі дурыс емес.
Шынында бул теорияны усынған Парвус пен Троц-
кий болатын. Енді, он ай өткеннен к-ейін, Радек «пер-
маненттік революция» үшін Парвуска урсуды қажет
дсп тауып, түзету енгізбек болады. Б.рақ әділдж
Радектен Парвустіц серіктесі — Троцкийге де урсуды
талап етеді.
1905 жылғы революция керексіз етіл тастаған
«перманенттік революция» теориясы «гарихи дамудын
екінші кезеңінде», яғни Октябрь революциясы кезінде
дурыс болыл шықты деу дурыс емес. Октябрь револю-
циясының бүкіл барысы, оның бүкіл дамуы «іпер-
426
И. В. Сталин
маненттік революция» теориясының түгелдей дәлелсіз-
дігін, ленинпзм негіздерімен тіпті сыйыса алмайтын-
дығын айкын көрсетііп, толық дәлслдеді.
«Перманенттік революшія» теориясы мен ленинизм
арасындағы жер мен көктей айырманы тәтті тілмен,
шірж дилломатиямен бүркей қоюға болмайды.
III
ОҚТЯБРЬДІ ӘЗІРЛЕУ ДӘУ1Р1НДЕГІ
БОЛЬШЕВИКТЕР ТАКТИКАСЫНЫҢ КЕЙБІР
ӨЗГЕШЕЛІКТЕРІ ТУРАЛЫ
Большевиктердіц Октябрьді әзірлеу дәуіріндегі
тактикасын түсіну үшін. сол тактиканың, ец болмаған-
да, кейбір аса мацызды өзгешеліктерін түсіну керек.
БольшениктердІц тактикасы туралы шыққан толып
жатқан кітапшаларда нақ осы өзгешеліктер кобінесе
айтылмай қалып жургендіктсн де муны түсініп алу
өте-мөтс қажет.
Ол өзгешеліктер қандай?
Бірінші өзгешслік. Троцкийді тындасаи, Октябрьді
әзфлеу тарихында не бары скі-ак дәуір болған екен,
біріншісі барлау, екіншісі көтср;л:с жасау дәуірі ға-
иа болған екен, ал онан басқа калғаны — жәдігөйдіц
жалғаны. 1917 жылғы апрель манифостациясы дегс-
нім:з не? «Апрель манифсстациясы, қалыц бук.а-
раныц ниетін білу үиііи, олармеи совет көпшіліпніц
қатиасын байқау үшін жүргізІлген, әуелгі ойланғаннан
гөрі «солшылдау» бағыт алган, барлаушы аттаныс
болды». Ал 1917 жылғы июль демонстрациясы дегені-
міз не? Троцкпйше, «шынында бул жолы да і-с қозға-
лыстың жоғарырақ жаңа кезеңінде кеңірек түрде жүр-
Октябрь революциясы және орыс ком. такгикасы
гізілген жаца барлау болып шықты». Сөз жоқ, біздіц
партняның талабымен жасалған 1917 жылғы нюнь де~
монстрацнясы, Троцкийдің ойынша, екібастан «барлау»
деп аталуға тніс болып шығады.
Сонымен, 1917 жылдың март айында-ақ бо.тьше-
виктердің жумысшы және шаруалардан қуралған да-
йын саяси армиясы бар болған болып шығады; ал
большевиктер оны апрельде де, июньде де, июльде де
көтеріліс жасауға жумсамай, тек «барлаумен* гана
шуғылданған болса, оның себебі, бір ғана себебі: бул
«барлау ақпарлары» сол кезде колайлы «мәлкметтер»
бермегендіктен болып шығады.
Біздің партиямыздың саяси тактпкасын булайша
тайыз тусінушілік — дағдыдағы соғыс тактикасын
большевиктердің революциялық тактикасымен шатас-
тырғандыктан басқа ешнәрсе емес екені айтпаса да
тусінікті.
Шынында бул демонстрациялардьщ бәрі де, ен ал-
дымен, буқараныц стихиялы-к тегеурінінің нәтнжесі
еді, буқараныц соғысқа қарсы ызасының сыртка теуіп,
көшоге шығуыныц нәтижесі еді.
Шынында партняның бул жөндегі ролі буқараның
стихиялық түрде басталған аттаныстарын большевик-
тсрдің революциялық урандары бағытымен бір ізге
салып, оған басшылық ету болды.
Шынында 1917 жылы мартта большевиктердің да-
йын турған саяси армиясы жоқ еді, болуы да мүмкін
емес еді. Большевиктер мундай армияны таптардыц
1917 жылғы апрсль мен октябрь арасында болған ку-
рссімен соктығысуларының үстінде гана жасады
(акырында, бул армняны 1917 жылдың октябріне де-
йін жасап та болды); болыпсвиктер бул армияпы ап-
428
И. В. Ста л п н
рель манифестациясы арқылы да, июнь және июль ай-
ларындағы демонстрашіялар арқылы да, аудандық
және жалпықалалық думаларга өкілдер сайлау арқы-
лы да, корниловшылдыжа қарсы күрссу арқылы да,
Советтерді колға алу аркылы да жасады. Саяси ар-
мия соғыс армиясы сыяқты емсс. Егср соғыс коман-
дованиесі соғысқа қольшда дайын турған армиямен
кірстін болса, партияға өзініц армиясын нағыз күрес
үстінде, талтардыц соқтығысулары үстіінде куруға,
паргия урандарыныц және оиыц саясатыныц дурысты-
гына букараныц өз тәжрибссі арқылы көзі жетуіне
карай қуруға тура келсді.
Әрине, сонымен бірге осындай демонстрацнялар-
дыц әрқайсысы күшгердіц жасырын жатқан арасал-
мағын белгілі дәрежеде ашып берді, бслгілі дәрежеле
барлау болды, бірақ барлау мунда демонстрацияныц
себебі емес, соныц табиғи нәтижесі еді.
Лөнин октябрьдегі көтерілістіц алдындағы оқыйға-
ларды талдап, ол оқыйғаларды апрель — пюль оқый-
ғаларымен салыстыра келіп, былай дейді:
«Істін жайы шынында да 20—21 апрельдіц, 9 июннін, 3
нюльдіц алдындагыдай смес, вйткені ол кездс стихимлық Қоз*
галыс болды, оііы біз партия болып, не байқан алман қалып
жүрдік (20 апрель), не тежеп жәй бейбіт дсмопстрацияға аіінал-
лырып жүрдік (9 июнь жәве, 3 июль). Өйткені Советтердіц әлі
біздікі емес екенін, шаруалардыц большевиктер жолына (көтсрі-
ііске) емес, әлі либердан-чернов жолына сенетіндігін, сондыктан
біздіц жағымызда халықтыц көпшілігі болмауын, солай болған-
дықтан котеріліс жасау ерте екснін біз ол кезде жақсы білдік»
(карацыз: XXI том, 345-бет).
Тек жалғыз «барлаумен» алысқа бара алмайтыны-
мыз аньуқ еді.
Октябрь рсволюииясы жәпе орыс ком тактикасы 429
.............  ..................
Лсылында әңгіме «барлауда» емес, мынада:
I)	партия Октябрьді әзірлеу дәуірініц басынан ая*
ғына дейін өзініц күресінде ешбір жалтаіқсыз жалпы
буқараның революциялық қозғалысының стихиялы өр-
леуіне арқа сүйеді;
2)	стихиялық өрлеуге арқа сүйей отырып, партпя
қозғалысқа тек өзі ғана басшылық стіп келді;
3)	қозғалысқа осылай басшылық ету партиянын
Октябрь көтерілісін жасау үшін қалыц буқаралық са-
яси армия қурып алуына жеңілдік келтірді;
4)	мундай саясаттыц нәтижесінде Октябрь әзірлік-
тің бәрі бір партняныц, большеізиктер партиясыныц
басшылығымен өткізілді, олай болмауы мүмкін де
емес еді;
5)	Октябрьге осылай әзірлік жасалғандықтан, ке-
зінде, Октябрь көтерілісінің нәтмжесінде өкімет бір
партияның, большевиктер партиясыныц қолына көшті.
Сөйтіп, қозгалыска түгелімен бір партия, комму-
нистер партиясы басшылық етті, муның ©зі Октябрьге
әзірлік жасаудың негізгі кезеці болды, — Октябрь ре-
волюцнясыныц ерскше сыйпаты міне осындап, Октя-
брьге әзірлену дәуіріндегі большевпктср тактикасы-
ның бірінші өзгешелігі міне осындай.
Большевиктер тактпкасыиың бул өзгешелігі болма-
са, империалпзм жагдайында пролетариат диктатура-
сының жеңуі мүмкін емес екендігін дәлелдеп жатудың
кажсті бола қоймас.
1871 жылғы Францияда болған революциядан Ок-
тябрь революцпясының бір жақсы айырмашылығы
осы, өйткені Франішяда революцияға екі партия бөлс-
жара басшылық етті, ол екеуініц бірде-бірін комму-
нистік партия деп атауға болмайды.
1І, В. Сталин
430
_______ _________________________________________
Екінші өзгешелік. Сон-ым-ен, Октябрьго бір ғана
партияныц, большевиктер партиясының басшылыгы-
мен әзірлік жасалды. Ал партия бул басшылықты қа-
лаіі жүргізді, қандай жолмен басшылық етті? Рево-
люцпяныц болуға жақындағап дәуірінде ең қауіпті гоп-
тар болған келісімпаз партияларды шеттету жслы-
меп, эсерлер мен меньшевнктерді шеттету жолымен
басшылық епі.
Ленинизмніц негізгі стратегнялық ережесі неден
қуралады?
Ол мыналардьг мойындаудан қуралады:
1)	револгоцияныц болу мезгілі жақындаған дәуір-
де революция душпандарыныц ец қәуіпті әлеуметтік
сүйеніші — кслісімпаз партиялар;
2)	бул партияларды шеттетпей турып, душпанды
(патша өкімстін немесе буржуазияны) қулату мүмкін
смес;
3)	сондықтан революцияны әзірлеу дәуіршде күш-
тіц салмағын осы партияларды шеттетуге, ецбсюші-
лсрдіц калььц буқарасын ол партиялардан айырып
алуга жумсау ксрек.
Патша өкіметімен күресу дәуірікде, буржуазнялық-
дсмократиялық рсволюцияны даярлау дәуірінде (1905
— 1916) іпатша өкіметініц әлеумсттік сүйенішініц ен
қауіптісі либсрал-монархистчір партиясы, кадетгср
партиясы болды. Пеге? Нсге десеңіз, бул сіартия
келхімпаз партия еді, ол латша өкіметі мен халық-
тыц капшілігін, яғни барлық шаруаларды келістіруді
көздейтін партия сді. Сондықтаи партия бул
де соққысыныц салмағын кадеттерге қарсы жумсады,
өигкені кадеттерді шеттетпсй турыл, шаруаның пат-
Октябрь революциясы жәнс орыс ком. тактикасы 431

ша өкіметінен айрылуына үміттенуге болмайтын еді,
ал бул айрылуды қамтамасыз етпей турып, революция-
ныц жецуіне үміттенуге болмайтын еді. Көп адамдар
ол кезде большевиктік стратегияныц бул өзгешелігін
тусінбеді, большевиктер «кадеттердіц үстінен туспей-
ді», большевиктердіц кадеттермен куресі жаудыц бас-
тысы болған патша өкіметімен күресті «бүркеп кетіп»
отырады деп большевиктерді айыптады. Бірақ ешбір
тыянағы жоқ бул айыптаулардыц өзі басты жауды
жецуді оңайлату, жақындату үшін келісімлаз партия-
ны шсттетуді талап еткен большевиктіік стратегияны
мүлде тусінбегендікті көрсетті.
Осындай стратегия болмағанда, буржуазиялық-де-
мократиялық революцияда пролетариаттыц гегемония-
сы болуы мүмкін еместігін дәлелдеп жатудыц қажеті
бола қоймас.
Октябрьді әзірлеу дәуірінде күресуші куштердің
басым салмағы басқа жаққа ауысты. Патша жойылды.
Кадеттер партиясы келісімпаз күш болудан билеуші
күшке, империализмніц устемдік жүргізуші күшіне ай-
налды. Бул кездегі күрес патша мен халық арасында
емес, буржуазия мен пролетариат арасында болып
жатты. Бул дәуірде империализмнің әлеуметтік сүйе-
нішініц ец қауіптісі усакбуржуазиялық-демократия-
лық партиялар, эсерлер партиясы мен меньшевиктер
партиясы болды.Нсге? Негедесеңіз, ол кездс булпар-
тиялар келісімпаз партиялар еді, империализм мен
Сцбекшілердщ калыц буқарасын келістіруді көздейтін
партиялар еді. Сондықтан большевиктер бул кезде соқ-
қысыныц салмағын осы партияларға қарсы жумсады,
өйткені бул партпяларды шсттетлей турып, енібекші
буқаранын импсриализмнсн айрылуына үмігтенугебол-
432	И. В. Ст а л ин
майтын еді, ал ецбекші букараны империализмнен айьь
руды қамтамасыз етпей турып, совет революциясының
жеңіп шығуына үміттеиугө болмайтын еді, Ол кеэде
көп адамдар большевиктік тактиканың бул өзгешелі-
гін түсінбеді, меньшевиктер мен эсерлерді «тым жек
көреді», басты мақсатты «умытты» деп большевиктер-
ді айыптадьғ. Бірақ тек осы тактикаиы қолданғанды-
ғының арқасында ғаиа большевиктер Октябрь револю-
циясының жецуін қамтамасыз еткендігін Октябрьді
әзірлеудіц бүкіл дәуірі айқын көрсетіп отыр.
Бул дәуірдіц ерекше сыйпаты — шаруалардыц ең-
бекші букарасы бурынғыдан да гөрі революцияшыл-
дана түсті; олар эсерлер мен меньшевиктерден мүлде
гүңілді, ол партиялардан іргесін аулақ салды; олар
елді бейбітшілікке жеткізе алатын бірден-бір нағыз
революцияшыл күштің — пролетариаттыц төцірегіне ту-
радан-тура уйымдасуға бет бурды. Бул дәуірдің тари-
хы — бір жағынан эсерлер мен меньшевиктердіц, екін-
ші жағынан, большевиктердің сңбекші шаруалар бу-
қарасы үшін, сол буқараны өз жағына аударып алу
үшін жүргізген күресінің тарихы. Бул күрсстіц тағды-
рын коалиция дәуірі, керенскийшілдік дәуірі, эсерлер
мен меньшевиктердіц помещиктер жерін конфнскация-
лаудан бас таргуы, эсерлер мен меньшевиктердің со-
ғысты соза беру үшін жүргізген күресі, майдандағы
нюнь шабуылы, солдатгарға өлім жазасын қолдану,
Корнилов көтерілісі шешті. Олар бул тағдырды түгел-
дей большевиктік стратегияныц пайдасына шешті.
Өйткені эсерлер мен- меньшевиктерді шеттстлей ту*
рып, империалистер үкіметін қулагу мүмкін смсс еді,
ал империалистср үкіметін қулатпай турып, соғыстан
еытылып шығу мүмкін емес сді. Эсерлер мен меньше-
Октябрь рбвэлюциясы және орыс ком. тактикасы 433
, х. . *лхх„лххдд ннн^л♦дъ—мммми.іжчаа^нпіпіпіпіп11імммммм. 1111 ш     ।     МыЯпппе^.^  т Р.Р    .... —
пикгерді шетгету саясаты б^рден-бір дурыс саясатбо-
лып шыкты.
Сөйтіп, Октябрьді әзірлеу ісіндегі басшылыктың
негізгі жолы — меньшевиктер мен эсерлер партияла-
рын шеттету, — большевиктер тактикасының екінші
өзгешелігі міне осы.
Большевиктер тактикасының осы өзгешслігі бол-
маса, жумысшы табы мен шаруалардың ецбекші буқа-
расының одағы не жерде емес, не кекте емес болып
(Қалатындығын дәлелдеп отырудың қажеті бола қой-
мас.
Большевиктік тактиканың осы взгсшелігі туралы
Троцкийлің өзінің «Октябрь сабағында» түк айтпауы,
не түк дерлік айтпауы ерекше ескеретін нәрсе.
Үшінші өзгешелік. Сонымен, Октябрьді әзірлеу ІсІ-
не партняның істеген басшылығы эсерлер мен мень-
шевиктер партияларын шеттету бағытымен, жумыс-
шылар мен шаруалардың қалың букарасын олардан
айырып алу бағытымен жүргізілді. Ал бул партиялар-
ды шеттету ісін партня қалай, кандай түрде, қандай
уранға сүйеніп жүзеге асырды? Ол істі партня букара-
ның Советтер өкіметі үшін жүргізген революңиялык.
қозғалысының түрінде «Бүкіл өкімет Советтерге беріл-
сінЬдеген уранмен, Советтерді буқараны уйымдасты-
ру органдарынан көтеріліс органдарына, өкімет орган-
дарына, жаңа пролетарлық мемлекеттіліктіц аппара-
тыпа айналдыру үшін күресу жолымен жүзеге асырды.
Большевиктердің Советтерді меньшевнктер мен
эссрлсрді шеттетуді жеңілдете алатын, пролетарлык
революцияның ісін ілгері бастыра алатын, мнллионда-
ған еңбекшілер буқарасын пролетариат диктатурасы-
ның жеңуіне жеткізетін негізгі уйымдастырушы кө-
434
И. В. Сталин
терме де<п танып, нак сол Советтерді мықтап қолға уо
тауыныц себебі не?
Советтер дегеініміз не?
' «Советтер дсгешміз,— деді Ленин 1917 жылдың сентпбрін-
де-ақ, — біріишіден, жумысшылар мен шаруалардыц қуралды
күшін бсретін жаңа мемлекеттік ашіарат, ал ол күш бурынғы
уакыттағы турақты армиянын күші сыяқты халықтан кол үзіп
алыстап кеткен күш емес, кайта халықпсн оге тығыз байла-
нысқаи күш; соғыс жағынан бул күш бурынғылардан әлдеқай-
да куатты, революцнялық жағынан ешнәрссмсн ауыстыруға
болмайтын күш. Екіншіден, бул аппараттын буқарамен, халық-
тың көпшілігімен еондай айрылмастық, тығыз, онай тексеріле-
тін, жзнартылып туратын байланысы бзр, мундай байланысты
бурынғы мемлекеттік аппарат түсінде де керген емес. Үшінші-
деп, бул анпарат ешбір бюрокрағтық ресмн кедергісізхалықтын
сркімен сайлэнып, ауыстырылып турады, сондыктан бул йурын-
ғы уакыттагы аппараттарға карағанда әлдекайда демокрагия-
шыл аппарат болын табылады. Тертіншіден, бул аппарат не-
шетурлі кзсіпшіліктермен мықты байланыс жасэп отырады,
муның аркасында ешбір бюрократиясыз тсрең млғнада нешетүрлі
реформалар жасзуды жецілдетеді. Бесінтіден, бул аппара?
авангардтыц, яғни езілген таптардын жумысшылар мел шаруа-
лэрдың ец саналы, ең жігсрлі алдынғы қатардағы бөлегінін
уйымдасу формасы болып тзбылады, свйтіп, езілген таптардын
вангарды сол таптардың осы күнге деиін саяси вмірден, та-
рихтан мүлде тыс қалып келген ссспсіз квп буқарасын бул
аппарат арқылы оятып, тәрбяелеп, үйретіп, езіпіқ соцынан ерте
алады, Алтышпыдан, бул аппарат парламептярмзмшң пайдалы
жағын төтс және тура дсмокрзтиянын беретіи пайдаларымсн
бірікгіруге, ягни заң шығэрушылық кызметін де, заидардьі
орыпдау ісін де халық сайлаған вкілдердің колыиа беріп бірік-
тіруге мүмкіидік береді. Буржуазиялык парламеіітарнзмге к>-
раганда, бул іс демократияның дамуындагы дүниежүзілік-таріг.ч
маңызы бар ілгері басқан қадам болып табылады...
Сгср революцняшыл таптардың хзлық творчсствосы Соист-
терді жасамаған болса, Россияда пролетарлық реполюцийіпл*
болуы үмітсіз іс болган болар сді, ебткені ескі аппарат-
Октябрь революциясы және орыс ком. тактикасы 435
пен пролетариат өкіметгі, сөз жоқ. устап тура алмаған болзр
сді, ал жаца аппарагты бірден жасай қоюға болмайды» (қа-
раңыз: XXI том, 258—259-беттер).
Міне сондықтан да болыиевиктер Советтерді Ок-
тябрь революциясын уйымдастыру ісін және пролетар-
лық мемлекеттің жаңа мықты аппаратын жасау ісін
жеңілдете алатын негізгі уйымдастырушы буын деп
мықташ қолға устады.
«Бүкіл өкімет Советтерге берілсін!» деген уран өзі-
нің ішкі дамуы жағынан алғанда екі кезеңді — бірінші
(большевиктердің июльдегі жеңілуіне дейінгі уақыт,
қосокімет уақыты) және скінші, (корнилов көтерілісі
жеңілгеніиен кейінгі уақыт) кезеңдерді басынан өт-
кізді.
Алғашқы кезеңінде бул уран эсерлер мен меньшо-
виктердің кадеттермен жасаған одағыя бузуды, мень-
шевиктер мен эсерлерден совет үкіметін куруды (өйт-
кегні ол кезде Советтерде эсерлер мен меньшевиктер
кеп еді), оппозицияның (яғни большевиктердің) еркін
үгіт жүргізуге праволы болуын және партиялардың
Советтер ішінде күресуге ерікті болуын көздеді; сөйтід
осындай күрес арқылы револгопияның бейбіт дамуы
ретімен Советгерді большевиктердің қолына беруді,
совет үкіметініц қурамын өзгертуді көздсді. Бул жос-
пар, әрине, пролотариат диктатурасын орнатудың жос-
пары емес еді. Бірақ оның өзі диктатураны қамтама-
сыз етуге керекті жағдайларды даярлауды сөзсіз жа-
ңілдететін еді, өйткені бул жоспар өкімет басына эсер-
лермен меньшевиктерді қойып, оларға іс жүзінде өз-
дерінің революцняға қарсы платформаларын жүргіз-
діріп, соның аркасында бул партнялардың шын сыр-
ларының ашылуын тездетстін еді, олардың шсгтеіі-
436	И. В. Ст а л н н	  ,/
«---«Ш»1-. .... ....
луін, олардың букарадан қол үзуйі тездетстін еді. БЬ
рақ большевиктердің июльдегі жецілуі бул дамуды
токтатты, генерал-кадет контрреволюциясына басым-
дық әперді, эсерлер мен меньшевиктерді солардыд қу-
шагына апарып тықты. Мундай жағдайга байланысты
партия лажсыздан «Бүкіл өкімет Советтерге берілсінЬ
деген уранды уақытша күн тәртібінен ала турып, оны
революцияның қайтадан өрлеген жағдайында усыну-
ды керек деп тапты.
Корнилов көтерілісінің жеңілуі скінші кезенді ту-
ғызды. «Бүкіл өкімет Совегтерге берілсін!» деген уран
кайтадан алға қойылды. Бірақ бул жолы ол уран әуел-
гі кезеңдегі урандай смос еді. Оныц маз-муны негізі-
нсн өзгерілді. Бул жолы ол £ран империализмнен бү-
тіндей қатнасты үзіп, өкіметті большевиктер қолына
алуды көздеді, ейткені бул кезде Советердің көпшілі-
гі большевиктер жағында болатын. Енді бул уран ре-
волюцияның көтеріліс жасау жолымен пролетариат
диктатурасын орнату ісіне турадан-тура кірісуін көз-
деді. Оның үстіне енді бул уран пролетариат диктату-
расын уйымдастыруды және оны мемлекет түріне кел-
тіруді көздеді.
Советтерді мемлекеттік өкімет органдарына айнал-
дыру тактикасының баға жегпес мынадай зор маңызы
болды: бул тактика миллиондаған ецбокші буқараны
империализмнен айырып алды, эсерлер мен меньше-
виктердің партиялары империализмнің қуралы екенін
әшкереледі, сөйтіп ол миллиондаган еңбекші буқара-
ны, былайша айтқанда, тура жолмен пролетариат дик-
татурасына алып келді.
Сөйтіп, Советтерді мемлекетгік өкімет органдары-
на айналдыру саясаты — келісімпаз партияларды
Октябрь революциясы және орыс ком. тактлкасы 43І
шсттетудің және пролетариат диктатурасыныц жс-
ңуінің ең маңызды шарты, — большевиктердің Октя-
брьге әзірлік дәуіріндегі тактикасының үшінші өзге-
шелігі міне осы.
Төртінші өзгешелік. Большевиктер өздсрінің пар-
тиялық урандарыи революцияны ілгері бастыратын
миллиондаған буқараның урандарына қалайша және
неліктен айналдыра алды, өз саясатының дурыстығы-
на тек авангардгы ғана емес, тек жумысшы табыныи
көпшілігін ғана емес, жалпы халық көпшілігін де 'қа-
лайша және неліктен сендіре алды деген мәселені біз
қарастырып өтпесек, жағдай толық көрсетілмеген бо-
лар еді.
Әцгіме мынада: егер революцня миллиондаған бу-
қараиы қушағына тартатым нағыз халық революция-
сы болса, ол революцияның жеңуі үшін тек партия
Урандарының дурыс болуы ғана жеткіліксіз. Револю-
цияның жеңуі үшін, тағыда бір шарт керек, атап айт-
қанда: бул урапдардың дурыстығына қалың буқара-
ның өз тәжрибесі арқылы көздері жетуі керек. Тек
сонда ғана партия ураидары буқараның өз ураны бо-
лады. Тек сонда ғана революцня нағыз халық револю-
цнясы болады. Октябрь революциясына әзірлік дәуі-
ріндегі большевиктер тактикасыныц бір өзгешелігі мы-
нада: буқараны партия урандарына, революшіяның,
айгалық, нағыз табандылығьша бастап әкелетін жол-
дарды, бурылыстарды ол тактика дурыс белгілей біл-
ді, сөйтіп, бул урандардың дурыстығын букараның өз
тәжрибесімен сезігі, тексеріп, біліп алуын жеңілдетті.
Басқаша айтқанда, большевиктер тактикасының өзге-
шелігінің бірі — ол тактика партияға басшылық ету
мен буқараға басшылык етуді шагастырмайды; ол бі-
438
И. В. С т а л и н

рінші түрлі басшьглық пен екінші түрлі басшылықтьщ
арасындағы айырманы айқын көреді; сөйтіп, ол такти-
ка тек партияға басшылық ету жөніндегі ғана емес,
оның үстіне еңбекшілердіц мпллиондаған буқаралары»
на да басшылық ету женіндегі ғылым болып табылады.
Большөвиктік тактпканың осы өзгешелігінің жа-
рыққа шығуының айкын үлгісі — Қурылтай жыйылы-
сын шакыру мен тарату тәжрибесі болып табылады.
Болылевиктердің 1917 жылы агрельде-ақ Советтер
Республпкасы болсын деп уран шақырғаны журтка
мәлім. Қурылтай жыйылысы Советтер Республикасы-
ның негіздеріна мүлде қайшы келетін буржуазиялық
парламент екені де журтка мәлім. Ал олай болса,
большевиктердің, Совет Республикасына қарай бағыт
ала отырыл, Уакытша үкіметген Курылтай жыйылы-
сын жедел шақыруды талап етулері қалайша бол-
ды? Болышевиктердің сайлауга қатнасқаны былай
турсын, оның үстіне Қурылтай жыйылысын өздерінін
шақырулары қалайша болды? Көтерілістен бір ай бу-
рын, ескіден жаңаға көшу кезінде большевиктердіи
Советтер Республикасы мсн Қурылтай жыйылысы-
ның уақытша сыйысуыи мүмкін көрулері калай?
Оныц «болған» себебі мынау:
1)	Қурылтай жыйылысының идеясы халықтың қа-
лың буқарасына еқ көп таралған идеялардың бірі
болды;
2)	Қурылтай жыйылысы жедел шақырылсын деген
^ран Уақытша үкіметгің контрреволюциялық сырын
әшкерелеуді оңайлатты;
3)	халык буқарасының көз алдында Қурылтай
жыйылысы идсясының абыройын түсіру үішн букара-
ны жер, бітім, Советтср өкіметі жөніндегі талалтары-
Октябрь революциясы және орыс ком, тактикасы 439
""*"»**" * ' *   . . А. жЛЛААЛ А.*,.Л„Т  с .-.-.-□т.т.- - --.
мен Қ\фылтай жыйылысының есігі алдына апару
ксрок болды, сойтіп, оларды Қурылтай жыйылысы-
нын. нагыз өзжен кездсстіру керек болды;
4)	Қурылтай жыйылысьшыц конгрреволюцияшыл
екенін, оны таратып, қуып жіберудің керектігін буқа-
раның өз тәжрибесі арқылы көріп, көзі жетуін тек
осылай еткенде ғана оцайлатуға болатыи еді;
5)	осының бәрі, әрине, Қурылтай жыйылысын қур-
тудың бір амалы есебінде, Советтер Рсспубликасы
мен Қурылтай жыйылысьшыц уақытша сыйысуын
мүмкін етті;
6)	мундай сыйысушылық бүкіл екіметтіц Советтер
колына көшуі жагдайында жүзеге аскан болса, — он-
да бул сыйысушылық тек Қурылтай жыйылысыныи
Советтерге бағынуы, Қурылтай жыйылысының тек
Советтердің қосымшасыиа айналуы, оның ешбір қьь
йыншылықсыз бірте-бірте қуруы ғана болып табы-
лады.
Большевиктердің осьшдай саясаты болмаса, Қу-
рылтай жыйылысы онда оп-оңай қуылмаған болар еді,
ал эсерлср мен меньшевиктердіц «Бүкіл өкімет Қу-
рылтай жыйылысына берілсін» деген уранмен жасаған
кейінгі әрекегтері ондай талқаны шығып аяқсыз қал-
мас еді, — муны дәлелдеп жатудық қажеті бола қой-
мас.
«Біз 1917 жылы сентябрь — ноябрьде Россияиын. буржуа-
зиялық парламентінін, Қурылтан жыйылысының, саилауына
катнастык, — дейді Ленин, — біздіц ол тактикамыэ дурыс болды
ма, жок па?.. 1917 жылы сентябрь — ноябрьде, Росснядағы
парламентаризм саясн жағынан біткеіі нәрсе деп санауғз, бз-
тыс коммунистерініи каіісысынан болса да, біздіц, орыс боль-
шевиктсрінін правосы болмады ма? Әрине, правосы бол.ды, еит
кені істің мәні — буржуазвялық парламенттердің өмір с^ріп
440
И. В. С т а л и н
келгеніне көп уакыт немесе аз уакыг болғандығында емес кой,
Істің мәні — ецбскшілердің калын букарасының совет курылы*
сын кабыл алуга және буржуазиялык-демократиялық парла-
ментті кууға (немесе кууды жөн көругс) каншзлык дайыя
(мдея жағынаи да, саясат жағынан да, практика жүзінде де)
екендігінде ғой. 1917 жылы сентябрь — ноябрьде Россияда,
біркатар срекше жағдайлардын, аркасында, калалардағы жу-
мысшы табы, солдаттар мен шаруалар совст курылысын қабыл
алуғэ және буржуазняның ең демократияшыл дсген пзрламен-
тін куып жібг-руге айта калғандай дайын турғаны мүлде дау-
сыз және толык аішкталған тарихи факт еді. Ал сонда да боль-
шевиктер Қурылтай жыйылысына бойкот жасамады, қанта
нролетарнаттың саяси өкіметті қолға алуынан бурын да, соң
да Қурылтай жыйылысының сайлауына қатіпсты» (қараңыз:
XXV том, 201—202-беттер).
Қурылгай жыйылысына олар не себепгі бойкотжа*
самады? Оған себеп мынау дейді Ленин:
«Совет Республикасының жеңуінен тіпті бірнеше жеті бу-
рыц дд, тіпті ол жеңуден соң да буржуззиялык-демократиялык
парллментке катнасу реаолюцияшыл пролетариатка зыяи кел-
тірмейтіндігі былай турсын, қайта мупдай парламенттерді қуып
жібсру керектігінің неліктен скеидігін пролетариаттың артта
калғеи букараға дәлелдсл көрсету мүмкіишілігін жеңілдетеді,
парла.менттерді куып жіберудің ойдағыдай болып шығуын же-
ңілдстсді, буржуазиялык парламентзризмді «саяси куртуды»
жеңілдетедЬ (қараңыз: бул да сонда).
Ескеретін бір нәрсе: Троцкий Қурылтай жыйылы-
сыц Советтермен қыйыстыру «теориясына» оскыра қа-
рап, оны гильфердингішілдік сыяқты көріп, больше-
виктік тактиканың бул өзгешелігін уқпайды.
Көтеріліс ураны тусында және Советтердің жеңіп
шыгу ықтыймалы бар кезде, Қурылтай жыйылысыи
шақырумен байланысты мундай қыйыстырушылыкка
жол берушілік бірден-бір революцнялық тактика бо-
лып габылатындығын, ГильфердингІнің Советтөрді
Октябрь рсоолюциясы және орыс ко.м. такгикасы 441
Қурылтай жыйылысының шылауына айналдыру такти-
касымеп муның ешбір қатнасы жоқ екендігін Троцкий
түсшбейді, хейбір жолдастардыц бул мәселедегі ка-
телорі оған Лснин мен партияныц белгілібір жағдай-
ларда болатын «сыйысушылык мемлекет» ж&ніндегі
мүлде дурыс бағытын жамандауына дәлел болмайды
(XXI томның 338-бетімен салыстырып қараныз),
Большевиктердің Қурылтай жыйылысына байла-
нысты устаған өзгеше саясаты болмаса, олар халық-
іыц миллпондаган буқарасын өз жағына шығарып ала
алмаған болар егіі, ал бул буқараны өз жағына шыға-
рып алмайынша, олар Октябрь көтерілісін нағыз ха-
лық револгоциясыиа айналдыра алмаған болар еді, —
муны Троцкий түсінбейді.
Б:р қызық жері мынау: Троцкий большевиктердің
макалаларында кездесетін «халық», «революцияшыл
демократия» деген сыяқты сөздерге осқыра қарайды,
бул сөздерді айту марксистер үшіп лайықсыз деп есеп-
тейді.
Троцкий, сірә, мынаны умытып отыр: марксист
екендігінде ешкімнің таласы жоқ Ленин тіпті пролв-
тариат днктатурасының жеңуінен бір ай бурын, 1917
жылдың сснтябрінде-ақ, «Бүкіл өкімет революцияшыл
пролетариат бастаған революцняшыл демократияның
қолына тезінен көшуі қажет» (қараңыз: XXI том,
198-бет) деп жазган болатын.
Троцкий, сірә, мынаны умытып отыр: марксист
ексндігінде талас жоқ Ленин мемлекеттің бюрокра-
тиялық-соғыс аппаратын қыГірату континенттегі эрбір
нагыз халық революциясының алдын ала әзірлік шар-
ты болып табылатындығы туралы Маркстің Кугель-
Манга80 жазган белгілі хатын (1871 жылдың апрелін-
442
И. В. С т а л н н
дегі) цитатка зла келіп, айдая анық етіп мананы
жазған болатып:
«Мемлекеттің бюрократиялык-согьіе машиііасын қыйрату
«әрбір нзгыз ха.іық реаолюциясының алдын ала әзірлік шарты
болып табылады» дсген Маркстің ете терен пікірі ерекше ка-
ніл бөлуге турарлық пікір. Бул «халық» революциясы деген
угымның Маркстін эузынан шығуы тацырқарлык нәрсе сыяқты
болып корінеді, сондықтан Струвеніц жолын устаған, өздерһі
марксистер.міз деп сэнағылары келетін орыс плехамопшылары
меп меньшевиктсрі, дәуде болса, Маркстің осы сөзіи «қатедсн»
іиығьш кеткен сез деп жарыялауға багылы барар еді. Булар
марксизмді соншэлық соракы-либералдық бурмалзушылыккз
ушыратты, сондықтан олар ушін буржуазиялык революшія мен
пролетарлык рсволюцияны бір-біріне карсы қоюдан баска еш-
нәрсе жоқ, зл бул карсы коюдыц өзін де олар мсйлінше жан*
еыз түрде түсінеді...
1871 жылы Европа конгняентінде пролетариат ешбір слде
халықтың квпшілігі болған емес. Қозғалысқа нағыз кепшілікті
тартатын «халық» революциясы әрі пролетариатты, арі шаруа-
ларды камтығанда гана сондай халык революциясы болып шы*
га алар еді. Ол кезде «халық> осы екі таптан қура.іды ла.
Бул екі таптың біріккен себсбі— «мемлекеттің б.орокр.шшлык-
соғыс машіінасы» булардың океуін де езді, қысты, қанады. Бул
м.ішинаны кыйрату, оны сындыру— халыктың, халык кепші-
лігһіің, жумысшылардың және шаруалар көпшілігінің шын ті-
лргі міне оеындай болды; кедей шаруалардыц иролетарлармен
ерікті одақ жасауыныц «алдын ала эзірліх шарты» осы бол-
ды; ал мунлай одак болмайынша, демократвя бзянды болмай-
ды, социалистік езгеріс жасау мүмкін болмайды» (қараныз:
XXI том, 395—396-бегтер).
Ленинніц бул сөздерін умытуға болмайды.
Сонымен, буқараны революшіяшыл бағыттарға
жегкізу арқыльп, сол буқараны партия урандарынын
дурыстығына өз тәжрибелері бойыиша сендіре білу, —
миллиондаған ецбекшілерді партия жағына аударып
алудыц аса мацызды шарты, — Октябрьді әзірлеу дә-
Октябрь революциясы және орыс ком. тактикасы 443
уіріндегі большевиктер тактикасынын. төртінші езге-
шелігі міне осындай.
Бул тактиканыц ер&кше сыйпаттарын уғыну үшін
осы айтылғандар да әбдея жеткілікті болар деп ой-
лаймын.
IV
ОКТЯБРЬ РЕВОЛЮЦИЯСЫ — ДҮНИЕЖҮЗІЛІК
РЕВОЛЮЦИЯНЫҢ БАСТАМАСЫ ЖӘНЕ
АЛҒЫШАРТЫ
Европаның негізгі елдерінде революция бір мез-
гілде жеғіеді дейтін универсал теорияның, бір елде со-
циализмнін жеңуі мүмкін емес дейтін теорияның жа-
санды, тіршілікке жанасымсыз теория болып шықка-
ны күмәнсіз. Роосиядағы пролетарлық революцияның
жетіжылдық тарихы бул теюрияны қостап отырған
жоқ, оған қарсы шығып отыр. Бул теорияның жарам-
сыздығы дүниежүзілік революцияның даму схемасы
ретінде жарамсыз болғандығында ғана емес, өйткені
бул теория айқын фактыларға кайшы келеді. Бул тео-
рия уран рвтінде де тіпті жарамсыз, өйткені бул тео-
рия белгілібір тарихи жағдайдың арқасында капитал
майданын өз бетімен буэып шығуға мүмкіндігі болған
жеке олдердің бастамасына өріс бермейді, қайта оған
тусау боладыі, өйткені бул теория жеке елдөрдің ка-
питалға белсенді шабуыл жасауына дем бермейді,
ңайга «істің жаппай шешілу» кезеңін әрекетсіз тосып
отыра беруге дем береді, өйткені бул теория жеке ел-
дердің пролетарлары арасына революцияльщ батыл-
дық рухын таратпайды, қайта «басқалар қолдамай
когсе қайтеміз» дегендей Гамлет күдігінщ рухын та-
444
11. В. С т а л н н
ратады. Пролстариаттыц бір елде жеңуі —«жалпы
бола беретін іс», ал «революцияның бірқатар елдебір-
ден болуы» тек «сирек ксздесегін ерекше :с» дегси
Лениннің сөзі дуп-дурыс (қараныз: XXIII том, 354-
бет).
Бірақ революцияның лениндік теориясы, журтка
мәлім, істіц тек жалғыз осы жағымен ғана тынбайды1,
революцияныц лениндік теориясы мунымен бірге дү-
ниежүзілік революцияныц дамуыныц да теориясы бо-
лып табылады*. Социализмнің. бір елде жеңуі сол ел-
дің өзі үшін ғана алға қойылған міндет емес. Жсніп
шыққан елдіц революциясы өзін тек өзімен өзі бола-
тын күш деп танымай, барлық елдерде де пролета-
риаттың жеңуін тездетудің тірегі, қуралы дөп тануы
керек. Өйткені революцияның бір елде жецуі, б?л рет-
те Россияда жеңуі, империализмнің бір келкісіз да-
муының және кулдыйлап шіруінің жемісі ғана емес.
Сонымен бірге ол дүниежүзілік революцияның басга-
масы жәно алғышарты болып табылады.
Бурын, революция бір елде жсңгенге дейін, «со-
циалистік революцияның карсаңы» болып табъілатын
жегтілген имперяализм жарыққа шыкканға дейін оп-
оңай болып көрінетін дүниежүзілік революцияның да-
му жолдары оп-оңай нәрсе емес сікендігі күмәнсіз,
Өйткені жетілгсін имлериализм тусында күш алып
отырған заң, капиталистік елдердіц біркелкісіз өсу
заиы сыяқты жаңа фактор шығып отыр, бул заң бо-
йынша соғыс болмай турманды, капиталдың дүнис*
жүзілік майданы жаллы алтанда әлсірейді және жек<і
• Жоғзрыдзгы — «Леншшэм негіздері туралы> дегси ен*
бекті карацыз. И. Ст.
Октябрь революцпясы және орыс ком. тяктикясы 445
--------------------------------__	- х_и__ к
елдерде социализмніц жеңу мүмкІншктікгерІ туады.
Өйткені Батыс пен Шығыс арасын, бүкіл дүниедегі
финансылық канаудыц орталығы мен отаршылық сзу
майданы арасын алып жатқан зор Совет елі сыякты
жана фактор жарыққа шығып отыр; бул Совет елЬ
ніц өмір суруінің өзі-ак бүкіл дүииежүзщ роволюция-
шылдандырады.
Міне осы факторлардың (будан гөрі манызы кем-
деу басқа факторларды айтып га отырғаным жоқ) ба-
рі де дүние жүзі революциясының жолдарын зертте-
генде есепке алмай қалдыруға бол.майтын факторлар.
Бурын журт, әдетте, революция социализм элеменг-
терініц біркелкі «пісіп жетілуі» арқылы, ең әуелі не-
ғурлым артығырақ дамыған, «алдыңғы қатардағы»
елдерде өріс алады деп ойлайтынды. Енді бул түсігік
негізімен өзгертуді керек етеді.
«Халыкаралык катпастардык систсмасы. — дейді Ленин, —
кэзір мынадзй болып курзлып отыр: Европада женген мемле-
кепср бір мсмлекетті, атап айтканда Германняны кулданып
отыр. Онан сон, Батыстағы бірқатар мемлекеттер, онын Ішінде
нағыз ескі мемлекенер, взлерінін женуі аркасында жана жағ-
дайда болып отыр, бул женістерін өз ішіндегі езілуші таптар-
ға біркатар жартусыз женілдіктер беру ушін пайдаланатын
жағдайда болып отыр. бул жартусыз жснілдіктср, қалай де-
гснде де, сол езілгсн талтардың ішіндегі революцнялық козға-
лысты кешеуілдетеді және «әлеуметтік тыныштык» торізді бір-
демені туғызалыэ.
«Соиымсн бірғе, Шығыс, Индия, Кытай және баска бірка-
тар елдср, нак осы соцғы имперналнстік соғыстын салдарынан,
ездсрінің калыпты жолынан біржолата шыгарылып қалып отыр.
Олардың даму жолы жалпы Еоропалык капиталнстік көлемге
карай біржолата бағыт алып отыр. Бул елдерде жалпыевропа-
лык козғалыс басталды. Булардын бүкіл дүниежүзілік капита-
лнзмді дағдарыска урыидырмай қоймайтын дамуға келіп к:р-
гендігі енді бүкіл жер жүзіне авқыи».
446
И. В. Ста лин
.. ІІ“Г “ • ••-..ігп.Лі..-	- .йцлиш^чии “-“іиічі^г-^жлппгпг-шт-ч-мд-іпг 1Г .----	'    । ।
Осы себсптен және осыған байланысты «батысевропалық
капиталястік елдер өздерінін социадизмге карай дамуын... бу-
рынгы біз күткен ретше аяктамайды. Олар ездерінін бул да-
муын өздерінің ішінде социализмнік біркелкі «пісіп жетілуіэ
арқылы аяқтамайды, бір мемлекеттерді екінші мемлекеггсрдщ
қанауы арқылы, империалистік соғыс кезінде бірінші болып же*
нілген мемлекетгі канау арқылы, оған қоса бүкіл Шығысты қа-
нау арқылы аяктайды. Ал, екінші жағынан, Шыгыс та дәл осы
бірінші ямпериалистік соғыстыц нәтижесінде революциялык коз-
ғалыска біржолата кіріп отыр және бүкіл дүннсжүзілік рсво-
люциялық қозғалыстың жалпы ағымына біржолата кірісіп отыр>
(қарақыз: XXVII том, 415—416-бегтер).
Егер бул айтылғанға мына фактыларды қоссақ:
жеңген елдердің қанауына тек жеңілген елдер мен
отарлар ғана түсіп қоймай, оның үстіне, жецген ел-
дердің де бірқатары жецген елдердін ішіндегі ете-мота
күштілері болған Америка мен Англияның финансы-
лық қанауының шеңберіне түседі; бул елдердің бар-
лығының арасындағы қайшылықтар дүниежүзілік им-
периализмді ірітетін ец маңызды фактор болып табы-
лады; бул қайшылықтардан басқа осы елдердің әр-
қайсысының өз ішінде де бурыннан және өсіп кале
жатқан аса терең қайшылықтар бар; ол елдермен қа-
тар улы Советтер Республикасының болғандығы арқа-
сьшда ол іқайшылыктар тереадеп, асқына түседі, —
егср осының бәрін еске алсақ, халықаралық халдік
өзгешелігі бірсыпыра толық суреттеледі.
Бәрінен де гөрі ықтималы мынау: дүниежүзІлік ро-
револіоция бірсыпыра жаңа елдердің империалистік
ыемлекеттер системасынан революциялық жолмен
шығып қалуы арқылы, ол елдордің пролетарларына
имперналистік мемлекеттердің пролетариатының жзр-
дем көрсетуі арқасында шығып қалуы арқылы дамый-
Октябрь революциясы және орыс ком. тактикасы 447
тын боілса керек. Империализм системасынан туцғыш
рет шығыл калған елд:, туңғыш рет женіп шыкқанел-
ді өзге елдердің жумысшылары мен жалпы еңбекші
букараларының кәзірдің өзінде-ақ қолдап отырганын
біз көріл отырмыз. Мундай көмек болмаса, ол ел төтеп
беріп тура алмас еді. Сөз жоқ, бул көмек әлі де өсе
түспекші, күшейе түспекші. Туңғыш ретжеңіп шыққан
елдс социализм неғурлым тыянақты түрде нығайса,
бул ел неғурлым тез дүниежүзілік революцияның онан
әрі даму негіэіне, имперпализмді онан әрі ірітіп-шірі-
тудіц көтермесіне> айналса, дүннежүзілік революцпя-
ның дамуыныц өзі, бірсыпыра жаңа елдердің империа-
лизмлен шыгып қалу процесінің өзі соіурлым тез жә-
не тыянақты болатындығы да даусыз.
Егер туңғыш азат болған елде социализмнің тупкі-
лікті жеңуІ бірнеше елдердің ‘Пролетариаты жалпай
күш салмайыпша мүмкін емес деген ереже дурыс бо-
латын болса, онда туңгыш соцпалистік елдіц барлық
басқа елдердің жумысшылары мен еңбекші букарасы-
иа беретін көмсгі неғурлым нақтылы болса, дүниежү-
зілік революцияныц өрістеуі де соғурлым тез және
тыянақты болатыидығы да сондайлық дурыс нәрсе.
Гэул жәрдем қандай болу керек?
Біріншіден, ол жәрдем: туңғыш жеңіп шыккан ел
«барлық елдсрде революцияны дамыту, қолдау, өр-
шігу ушін бір елде жүзеге асарлық істі барынша»
жүзеге асыру (қараңыз: Лении, ХХПІ том, 385-бет)
болуы тиіс.
Екіншіден, ол жәрдем: бір елдің «жеңген пролета-
риаты» «капиталистсрді экспропрнациялап, өз елінде
соцналистік өндіріс уньшдастырыл, қалған капиталис-
тік дуиие жүзіне қарсы турар еді, баска елд^рд-н
443	И. В. С т а л и н
сзілген таптарын өзіне тарта отырып, олардың ара-
сында капиталистерге карсы көтеріліс туғыза оты-
рып, қажет болған жағдайда қанаушы таптарға,
олардық мемлекеттеріне тілті әскери күплюн карсы
шығатын» болуға тиіс (караныз: Ленин, XVIII том,
232 —233-беттер).
Туңғыш жеңген елдің бул жәрдеміиің айрықша
белгісі — басқа елдердегі пролетарлардың жеңуін тез-
дету ғана емес, оның үстіне сол жеңудІ оңайлата
отырып, сонысымен туңғыіп жеңіп шыққан слде со-
циализмнің түпкілІктІ жеңуін де камтамасыз ету бо-
лып табылады.
Баріінен дс гөрі ықтыймалы мынау: дүниежүзілік
революцияныц дамуында, жеке капиталистік елдерде
империализмнің ошактары болуымен катар және сол
елдердің бүкіл дүние жүзіндегі системасымен қатар,
жеке совет елдерінде социализмнің ошақтары қуры-
лады және бүкіл дүние жүзінде сол ошақтардың сис-
темасы қурылады, сонда осы екі системаның арасын-
дағы күрес дүниежүзілік революцияның өрістеуінің та-
рихын толтырады.
Өйтксні, <— дейді Ленин, «социалистік республнкалар артта
қалыо койран мсмлокеттермен азды-көпті узақ уакыт табан
тіреп күрсспейінше, улттардың соцнализмге еркімен бас косуы
мүмкін емес» (қараңыз: бул да сонда).
Октябрь революциясының дүннежүзілік маңызы
мынада: Октябрь революциясы империализм система-
сын бузып шығу ісінда бір елдің улы бастамасы ғана
емсс және империалистік елдердің мухитындағы со-
циализмнің туцғыш ошағы ғана емес, сонымен қатар
ол дүниежүзілік революцияның бірінші кезеңі жәнв
Октябрь рсволюциясы және орыс ком. тактнкасы 449
бул рвволюцияны будан әрі өрістетудің қуатты негізі
болып табылады.
Сондықтан Октябрь революциясының халықара-
лык сыйпатын умытып, бір елде революцияның жеціп
шығуын таза ғана улттық, тек қана улттық қубылыс
деушілердікі ғана теріс болып қоймайды. Сонымен қа-
іар, Октябрь революциясының халықаралық сыйпа-
тын еске алып, бірақ бул революцияны бір самарқау
нәрсе>, сырттан қолдауды ғана күтетін нәрсе деп қа-
рауға бейім адамдардың пікірі де дурыс емес. Шыны*
на келгенде, тек Октябрь революциясы ғана өзге ел-
дердіи революциясының қолдауын кажет етіп отыр-
ған жоқ, сонымен қатар дуниежүзілік нмпериализмдІ
кулату ісін жеделдетіп» ілгері бастыру үшін сол өзге
елдердегі революция да Октябрь революциясыныи
қолдауын қажет етеді.
17 декабрь, .1924 ж.
И. Сталин, ,,Октабрь жалыкда",
Мемлекет Бас/іасы, 1926.

ЕСКЕРТУЛЕР
1 РК(б)П-ныя XIII конференциясы 1924 жылы 16—18 ян-
варьда Москвада болып бпі, Конференцияға шешуші дауыс-
пен 128 делегат, кецесші дауыспен 222 делегат қатнасты.
Конференция партия курылысы, халықаралық жағдай мә-
селелсрін жане экономикалық саясаныц кезекті міндеттерін
талкылады. И. В. Сталиннің «Партия қурылысының кезек-
ті міндеттері туралы» жасаған баяндамасы бойынша кон-
ференция: <Партия қурылысы туралы» және «Айтыстыи
қортындылары мен партия ішіндегі усақбуржуаанялык
уклон туралы» деген екі карар кабылдады.
Конференция троцкистік оппозицияны мінеді, партия
бул опгюзицияны марксизмнен ауа жайылған усакбуржуа-
зиялық уклон деп білетінін мәлімдеп, Орталық Комитетке
В. И. Лениннің усынысы бойынша РК(б)П X съсзі қабыл-
даған «Партия бірлігі туралы» карардың 7-ші пунктін жа-
рыялауды усынды. Конференцияның бул карарларын пар-
тияның XII1 съезі мен Коминтерннің V конгресі унаткан
болатын. (Конференцияның қарарларыи: «БК(б)П — съез-
дердің, конференциялардың және Орталық Қомитет пленум-
дярының каулы-қардрлары* деген кітаптан карақыз; I бө-
лім. 1941, 535—556-бетгері ). — 5.
* Бул арада партия курылысы туралы карар айтылыи отыр«
бул қарар РК(б)П Орталық Комитеті мен Орталык БаКы'
Ескертулер
451
лау Комнссиясы Прсзиднумының 1923 жыл 5 декабрьдегі
біріккен мәжілісінде қабылданып, «Правданың» 1924 жыл
7 декабрьдегі 278-номерінде жарыяланған. РК(б)П Орта-
<лык Комиіетінің 1924 жылы 14—15 январьда болыц өткен
пленумы партия айтысына корытынды жасап. XIII парт-
конференцияға усыну ушін Орталык Қоммтеттің Саяси бю-
росы ?.';н Орталық Бақылау Комиссиясының партия куры-
лысы туралы карарын унатты (караңыз: «БК(б)Псъез-
дердік, конферснциялардың және Орталык Комитет пленум-
дарының қзулы-қарарлары», 1 бөлім, 1941, 533—540-бет-
тсрі). — 7.
3 46 оппозиционердің документі туралы мына кітаптан кара-
цыз: «БК(б)П тарихы. Қыскгша курс», 253—254-беттері. —
34
1 Агылшынның сыртңы Істер министрі Керзон 1923 жылы
8 майда Совет үкіметіне өтірік айыптар тағып Соаст үкі-
мстіне ультимату.м жіберген. Улілиматумда Персия мен
Ауғанстанпан совет елінің ресми өкілдерін кері шакыру,
ССРО жеріндегі солтүстік сулардан заңсыз балың аулаға-
ны үшін усталган ағылшынның балык аулаушы ксмелерін
босату, т. б. талап етілген. Ультиматумда кайылған шарт-
тарды 10 күннің ішіпде кабылдаудан бастартқан ретга
Керзон сауда катнастарын үзісеміз деп қоркыгты. Керзон-
иың ультиматумы жаңа интервенция қаупін тугызды. Со-
вет үкіметі ағылшыл үкіметінің заңсыз талаптарын қабыл-
дамады, мунымен бірге екі елдің арасындагы өзара кат-
настарды бейбітшілік жолымен ретке салуға толык әзір
екендігіл білдіріп, сліміздің ел корғау кабілетін күшеитугв
шаралар қолданды. — 43.
6 Бул арада генерал Гофман команда берген герман әскер-
лерінің 1918 жылы фсвральда савет жеріне жасагзн ша-
буылы айтылып отыр (Гофманныи иіэбуылы турялы мына-
дан қараныз: И. В. Сталин. Шыгармалар, 4-том, казакша-
сының 43—53-бетгері). — 44.
е Бул арада 1921 жылы Кронштадта болған коитрреиолю-
цнялық бүлік псн 1919—1921 жылдары Тамбоа губерниясын-
да болғаи кулактар көтерілісі аитылып отыр. -- і4.
29*
452
Ескертулер
’ «Дни» («Доурен») — акэмйгрант-эсерлердің күнделік газе-
ті; 1922 жылғы октябрьден бастап Берлннде шығып тур-
ған. — 53.
 «Заря» (Таң») —оцшыл меньшевик-ақэмигранттгрдың жур-
палы; 1922 жылдың апрелінен бастап 1924 жылдың янеа-
рына дейін шығып турған.—54.
9 Советтердің Букілодактык П еъезі 1924 жылы 26 январь-
да — 2 февральда Москвада болып етті. Съездін
В. И. Ленинді еске түсіруге арналған бірінші мәжілісінде
И. В. Сталин сөз сөйледі, бул сөзінде Лениннің тапсырып
кеткен өсиеттерін адал сақтап, орындзймыз деп болыпсвик
партиясының атынан улы ант берді. Лениннің кайтыс бо-
луына байланысіы съезд «Екбекші адам баласынз» арнал-
ған үндеу кабылдады. Ленинді мәнгі есте сактауүшін съезд:
Лениннің Шығармаларын бастырып шығару жөнінде, Пет-
роград каласын Ленинград каласы деп атау туралы, кара-
лы күн белгілеу жөнінде, Москвадағы Кызыл а.^ацда
Ленин мавзолейін салу туралы және одактык республнка-
лардың астаналарында, сонымен катар Ленинград пенТаш-
кснт калаларында ескерткіштер салу туралы каулы алды.
Съезд Совет үкіметінің атқарған жумысы туралы баянда-
маны талкылады және ССР Одэғынын бюджеті туралы,
Орталык ауылшаруашылык банкісін куру жөніндегі мәсе-
лелерді талқылады. 31 январь күні съезд: И. В. Сталиннін
басшылығымен жасалған ССРО-ның туңғыш Конституция-
сын (Негізгі занын) бекітті. Съезд Орталык Аткару Коми-
тетін — Одақ Советі мен Улттар Советін — сайдады.
И. В. Сталин Одақ Советінің курамына сайланды.—55.
10 Бул арада 1923 жылы Германняда болған экономикалык
дағдарыс псн саяси кризис айтылып отыр. Ел ішінде бу'
каралық революциялық козғалыс врістеді, осының нәтиже-
сінде Саксония мон Тюрингияда жумысшы үкімсттері К?*
рылған еді, Гэмбургте қарулы кетеріліс болды. Германия-
дағы революциялық козғалыс жанышталғаннан кейін бүкіл
квропада буржуазиялык реакция күшейді, сонымен катар
Ескертулер
453
Совст Рсслубликасына карсы жаңа интсрвенция ашу қаупі
күшейді. — 59
>і <Искра» («Ушқын») — ең алғашкы ждлпыорыстық марксис-
тік купыя газет; оиы 1900 жылы декабрьде шетелде
В. И. Ленин негіздеген, шетелден жасырын түрде Россияға
жібсріліп отырған («Искраиың» маңызы мен ролі туралы
мынадан қараңыэ: «БК(б)П тарихы. Қысқаша курс», 30—
38-беттері).— £?.
12 Партияның Стокгольмдегі съезі — РСДЖП IV («Бірігу»)
съезі — 1906 жылы 10—25 апрельде (23 апрсль—8 майда)
бодды (Стокгольмдсгі съсзд туралы мынадан караңыэ:
«БК(б)П тарихы. Қыскаша курс», 81— 83-беттері). — 66.
13 РСДЖП V (Лондондағы) съезі 1907 жылы 30 апрелъ —
19 майда (13 май—1 июньде) болды (РСДЖП V съезі
туралы мыналардан караныз: И. В. Сталин. Шығармалар,
2-то.м, ңазакшасының 53—91-беттері және «БК(б)П тарн-
хы. Қысқаша курс», 85—87-беттері). — 67.
11 1924 жылы 3 апрельде РК(б)П Ортзлык Комитетінің жа-
нында, жастар арасындағы жумыс туралы кеңес өткіэілді;
кеңеске Партияныц Орталык Комитстінін мүшелері. Россия-
лык Коммунистік Жастар Одағы Орталык Комитетінің мү-
шелері мен кандидаттары және Россиялык Ко.ммунистік
Жастар Одағының губерниялық ірі-ірі 10 уйымының өкіл-
дері қатнасты. Кеңес комсомолдың кезекті міндеттері жө-
нінде 1924 жылдың басындз еріс алған айтысқа корытын-
ды жасады. Кенсстін жумысының нәтижелерін талкылай
келіп, РК(б)П Орталык Комитеті жергілікті партия және
комсомол уйымдарына: Россиялык Коммунистік Жастар
Одағы ішінде бірлік орнатып, оның келісіп жумыс жүргі-
зуіне жетісуді, партняның алға койған міндеттерін орын-
дау үшін комсомолдын басшы кызметкерлерін ынтымакта-
сып жумыс істеуге шақыруды усынды. — 7<5.
к И. В. Сталиннің «Ленииизм негізлері туралы» деген лек-
циялары 1924 жылгы апрель мен майда «Правдада» жарыя-
454
Ескергулер
ланған болатын. 1924 жылы май эйында И. В. Сталиннің
«Ленин мен лениннзм туралы» деген кітапшасы шықты, бул
кітапшаға «Ленин туралы» ссте калғандар және «Ленинизм
негіздері туралы» лекциялар снсізілді. И. В. Сталнянің
«Лсниннзм нсгіздері туралы» деген ецбегі И. В. Сталиннің
«Лениннзм мәселелері» доген кітабының барлық басылуына
енгізілген. — 80
16	К. Маркс пен Ф. Энгельс. «Коммунистік Партнякың Ма-
нифесі». 1939, 60-беті. - 90.
17	Бул арада 1856 жылы 16 апрельде Ф. Энгельске жазған
хатындагы К. Маркстің білдірген пікірлері айтылып отыр
(караныз: К. Маркс пен Ф. Энгсльс. Таңдамалы хаттар.
1947. 86-бсті). - 95
,в Бул арада Ф. Энгельстің «Бакунистер әрекеті» деген мака-
ласы айтылып отыр (караныз: К. Маркс пен Ф. Энгельс.
Шығармалар, XV том, 1933, 105— 124-беттері). — 97.
18	В. И. Лсннн «Коммуннзмдегі «солшылдықтың» балалык
ауруы» (қараңыз: Шығармалар, 3-басылуы, XXV том,
174-беті).— 98.
80	В. И. Ленин. «Халық достары» деген не жане олар со-
циал-дсмократтарга карсы калай күреседі?» (қараңыз: Шы-
гармалар, 4-басылуы, 1-том, қазақшасыпың 125—360-бет-
тері). — 98.
я’ II Интернационалдың Базельдегі конгресі 1912 жылы 24 —
25 ноябрьде болып өтті. Ол конгресс Балкан согысына жә-
не дүниежүзілік соғыс қаупінің твнуіне байланысты шакы-
рылған еді. Конгресс — халыкаралық жагдай және соғыска
қарсы бірлесіп қыймыл жасау туралы деген бір мәселе
талкылады. Қабылданган манифссте конгресс жумысшы-
ларды: соғыс қаупіне қарсы революциялық күрес жүргізу
үшін, «соғысқа согыс» жарыялау үшін пролетарнаттың
уйымы мен күшін пайдалануға шақырды. — 98.
“ Қараңыз: Карл Маркс. «Капитал», I том, 1935, XXIII беті.
— 100.
Ескертулер	455
33	Қараңыз. Ф. Энгельс. <Людвиг Фейсрбах және классиктік
неміс филоссфиясыныц акыры», 1939, 2Ьбсгі.— 103.
* Қарацыз: В. И Лснин. Шығармалар, 3-басылуы, XII! том. —
103.
55	К. Маркс. «Фснсрбах туралы тезистер» (караңыз: Ф. Эн-
гельс. «Людвиг Фейербах және классиктік неміс фило-
софиясының ақыры». 1939, Қосымша). — 105.
56	В. И. Леііин. «Империалнзм — капитализмнің жоғарғы са-
тысы» (караңыз: Шығармалар, 3-басылуы, XIX том, 67 —
175-беттсрі).— 107.
27	Н. В. Сталин бул арада В. И. Лепиннің 1905 жылы жаз-
ған мыиа мзкалаларын дәлелге алып отыр: «Социал-де-
мократия және революцяялык уақытша үкімет», ссыдан
үзінді келтіріп отыр; «Пролетармат лсн шаруалардың рево-
люциялық дсмократиялық днктатурасы» және «Революция-
лы’< уақытша үкімет туралы» (қарацыз: В. II. Леиин. Шы-
ғармалар, 4-басылуы, 8-том, 247—263, 264—274, 427—447-
беттері). — 115.
38	К. Маркс пен Ф. Энгельс. «Коммуиистер Одагына Орталык
Комитсттің бірінші үндеуЬ (қараныз: К. Маркс пен
Ф. Энгельс. Шығарыалар, VIII том, 1931, 483-бсті). — //<?.
19	Қараңыз: К. Маркс пен Ф. Энгельс. «Қоммунистік Партия-
ның Манифссі». 1939, 10-беті жәнс «Таидамалы хагтар».
1947 263-беті. — 130.
1
30	Қараңыз: Ф. Энгельс. «Франция мен Гсрманиядағы шаруа
мәселесі». 1922, 41 және 66—67-беттері. — 140.
Сельскосоюз — ауылшаруашылық кооперациясынын Бүкіл-
росснялық одағы, 1921 жылғы августан 1929 жылғы яюнь-
ге дейін болып келді. — 152.
32	В. И. Лениннің: «Алтынның кәзіргі және социализм толык
жеңіп шыққаннан кенінгі маңызы туралы» дсген еңбегін
456	Есксртулер
карэныз (Шығармалар, 3-басылуы, XXVII том, 79—85-бет-
тері). — 186.
33	«Партия бірлігі туралы* деген карарды В. И. Ленин жа-
зып, 1921 жылы 8—16 мартта болған РК(б)П X съезі ка-
былдаған болатын (қараныз: В. И. Ленин. Шығзрмзлар,
3-басылуы, XXVI том, 259-261-беттері, сонымен катар мы-
надан да карэңыз: «БК(б)'П — съез ^рдін, конференциялар-
дың және Орталык Комитет плснумдарынын каулы-карарла-
ры> I бөлім, 1941, 364—366-бсттері). — 203.
э< РК(б)П XIII съезі — болыпевиктік партяяның В. И. Лении
каіітыс болғаннан кейін еткізген бірінші съезі — 1924 жы-
лы 23—31 мяйда болды. Съездің жумысын И. В. Сталин
баскарды. Съезге партняның 735 881 мүшесінен, булардың
ішінде Ленин күнінін курметіне пзртия катарына алынған
241 591 мүшесінен және Ленин күнінін курметіне партия
катарына алуға дейінгі 127 741 капдндатынан шешуші
дауыспен 748 делегат катнасты. Кеңесші дауыспен катыскан
делегаттар 416 адам болды. Съезд Орталық Комитеттіц
саяси және уйымдастыру жумысы жөніндегі есебін, Орта-
лык тексеру комиссиясы мен Орталык Бакылау Комиссиясы-
ның есептерін, Коминтерн Атқару комитетіндегі РК(б)П өкіл-
дігінің есебін, партия-уйымдзстыру мәселелерін, ішкі сауда
мен кооперация туралы, деревнядагы жумыс туралы, жастар
арасындағы жумыс туралы маселелерді және басқа мэсе*
лелерді талкылады.
Съезд троцкистік оппозицияның плэтформасын бірауыз-
дан теріс деп мінеді, оны марксизмнен ауа жайылған
усақбуржуазиялық уклон, ленинизмге ревизия жасағандык
деп тапты, сөйтіп XIЫ партия конференциясынын «Партия
курылысы туралы* және «Айтыстың қортындылары мен
партия ішіндегі усакбуржуазиялық уклон туралы» қарар-
ларын нығытты.
Съезд Ленин күнінің курметіне партия қатарына адаы
алудың зор маңызы бар екенін көрсетіп, партияның жас
мүшелеріне ленинизм негіздерін үйрету жөніндегі жумысты
күшейту ісіне пэртияныя назарын аударды. Съезд
Ескертулер
457
В. И. Ленин Инстнтутыва калын жумысаіылар букарасыма
арнап В. И. Ленин Шығармаларынын толық жыйнағы мен
оның тандамалы шығармаларын ССРО-нын барлық ултта-
рының тілінде басуға толық ғылыыи жолмен, әбден кунт-
тап дайындауды міңдеттсді. — 211.
аз Шаруалардыд коғамдык езара жәрдемдесу комитеттсрі
(шаруа комитеттері) Халык Комиссарлары Советінін 1921
жыл 14 мандағы В. И. Леннн кол койғаи декреті бонынша
селолык Советтер мен болыстық атқару комитеттсрінің жа-
нынан курыллы; бул комитепер 1933 жылға дейін кызмет
етіп келді. Шаруа комитеттері шаруаларға жәнс кызыл-
армняшылардың семьяларына коғамдық жәрдем көрсету
ісін жаксылап жолға кою максатымен, калың шаруалар
букарасынын ез әрекеттері мен бастамаларын орістету мак-
сатымен уйымдастырылған болатын. Шаруалардың өзара
жәрдсмдесу қоғамдары туралы ереже, РСФСР-дың Букіл-
россиялык Орталык Аткару Комитеті мен Халык Комиссар-
лары Советі 1924 жылы сентябрьде бекіткен ереже. шаруа
комитеттеріне сонымен катар село халкының арасында ко-
операцияның әралуан формаларын дамытуға, өркендетугя
көмектесу міндетін, деревняның кедей-орташалар букарасын
кооперацияға тарту міндетін жүктеді. — 220.
34 1924 жылы 23 майда Москаадағы Кызыл алаңда РК(б)П
XIII съсзінің қурметіне жас пионерлердін парады болды,
мунда жас пионерлер уйымына «В, И. Ленин атындағы
коммунистік балалар уйымы> деген ат берді. 10 мыңға
тарта пионер катнаскан парадты РК(б)П XIII съсзінін пре-
зиднумы кабылдады.— 220.
87 Акционерлік қоғамдарды (мемлекеттік, аралас және коопе-
ративтік коғамдарды) ССРО-да Еңбек жоне Қорғаныс Со-
ветінін бекітуі бойынша Сыртңы сауда Халық комиссариа-
ты. Ішкі сауда Халық Комнссариаты жане Фнианс Халы«
комиссариаты курды. Оларды уйымдастырудың максатЫ
халық шаруашылыгын теэ қалпына келтіру ушін және то-
вар айырбасын өрістету үшін қаражат жыйнау. соныцішін-
458
Есксртулер
де жске кәсіп иелерішң қаражаттарын Іске катпастыру
болды.
Акционерлік коғамдардың бір түрі болган аралас ко-
ғамдар шетке шығарылатын товарларды ел ішінде дайып-
дау үшін, оларды шет елде еткізу үшін және халык шаруа-
шылығші калпына келтіруге кажетті затгарды шеттсн аке-
лу ушін шетел капиталын іске қатнастырып отырлы. Лра-
лас коғамдар Сырткы сауда Халык комиссариэтыиын бақы-
лауымен іс істеді. Акнионерлік коғамдар нэп-тің алташкы
дәуірінде өмір сүрді. — 243.
*
м «Крсстьянская Газета»—БК(б)П Орталык комитетініц ор-
ганы, деревняға арналған буқаралық газст; 1923 жылгы
ноябрьден 1939 жылғы февральға дейін шығып келді.—
244.
и Комнезамдар (кедей шаруалардың комитеттер!) Украинанын
жер азы және жерсіз шаруаларын біріктірген комнезамдар
кедейлер мен орташалардын мүдделерін корғау максатымен
курылған болатын. 1920 жылдан бастап емір сүріп, жаііпай
коллектмвтсндіру жүргізілгеинен кейін 1933 жылы жойыл-
ған болатын. ӨзІнің вмір сүруінін алғлшқы дәуірінде
(1920—1921 жылдары) комнезамдар Советтср өкіметін се-
лодз нығайтуга көмектескеи саяси уйымдар больтп табыл-
ды. Жаңа экономикалық саясат енгізілгеннен бастад ком-
незамдар өндірістік турпаты бар қоғамдық уйымдар бо.тып
кайта қурылган болатын, бул уйымдардыц нсгізті міндеті
шаруаларды түрліше ауылшаруашылық коллскгивтерге тар-
ту болды. Комнезамдар партия мен мемлекеттін сэясатын
селода белсенді түрле жүргізіп отырды. — 244
40 Территориялык қурамалар — территориялық әскер бөлімде-
рі; ССРО Орталық Аткару Комитсті мен Халық Комиссар-
лары Советінің 1923 жыл 8 августағы дскреті бойынша, Қы-
зыл Армияның сол ксзде болған кадр бөлімдсрімен қэгар-
ма-катар қурылған болатын. Территориялык қурамалар ми*
лиңия негіздсрінде уйымдастырылып. қысқа мсрзімді оку
жыйындарын өту жолымен еңбекшілердің согыс дайынды-
гын жүргізу мақсатын кездеді. — 244.
Ескертулер
459
Қараиыэ: В. И. Ленин. Шиғармалар. 3-басылуы. XXVII том
219—272-беттері. — 245.
*2 Бул арада В. И. Лениннің «Азык-түлік салыры туралы» де-
ген екбегі айтылып отыр (караңыз: Шығармалар, 3-басы-
луы, XXVI том, 317—352-беттері). — 2/5.
Бул арада И. В. Сталиннің «Партия қурылысының кеэекті
мінлеттері турэлы» жасаған баяндзмасы бойынша 1924 жы-
лы 18 янпарьда РК(б)П-ның ХН! конференииясында ка-
былданған «Айтыстың қсртындылары мен партня ішіндегі
усакбуржуазнялык уклон туралы» деген карар зятылып
отыр (караңыз: «БК(б)П—съездердің, конференцнялардың
және Орталың Комнтет пленумдарының каулы-қарарлары»,
I бөлім, 1941, 540—545-беттері).— 249.
41 Капиталистік слдердің ССРО-ны тану саясаты: 1924 жылы
февральда Англияның, Италияның, Норвегияның жлц?
АвсТрияның; мартта — Греция мен Швециякың; нюньде—
Данляның; октябрьде— Франциявың; 1925 жылы янаарьда —
Жапонияның және бірсылыра баска мемлекеттсрдің ССРО
мен дипломатиялық карым-катнастар орнатуынан көрінді. —
268.
45 Караңыз: В. И. Ленин. Шығармалар, 3-басылуы, XXVII том,
219—272-беттері. — 273.
4й Қараңыз: «БК(б)П — съездсрдіи, конференциялардың және
Орталың Комитет пленумдарының қаулы-кэрарлары», 1 бв-
лім, 1941, 566—568-беттері. — 276.
* Қараныз: «БК(б)П — съездердің. конференциялардың және
Орталык Комитет плеиумдарының қаулы-қарарлары» I ба-
лім( 1941, 589—598-беттері. — 276.
46 Қараңыз: «БК(б)П — съсздердін, конферепциялардың және
Орталық Комитет пленумдарының қаулы-қзрарлары», 1 бэ-
лім, 1941, 582—588-бсттері. — 277.
43 Акша рсформасы — советтін куны түскен қағаз акша знак-
тарын нақты алтын багасымен қамтамасыз егілген червон
460
Ескертулер
акшалармен алмэстыру; бул реформзны Сопет үкіметі 1924
жылы аяктап шықты, — 279.
“ Қараңыз: «БК(б)П — съездердің, конферепцнялардың жәяе
Орталық Қомитет пленумдарынык каулы-қарарлары», I бө-
лім, 1941, 578—582-беттері. — 280.
«' Қараныз; «БК(б)П - съездердің, конференциялардың және
Орталық Қомитет пленумдарыиың каулы-қарарлары», I бө-
лім, 1941, 307—ЗИ-беттері. — 282.
62 Бул арада партияның ХШ съезінен кейін 1924 жылы 2 июнь-
де болған РК(б)П Орталық Комитетінін плепумы айтылып
отыр. И. В. Сталин РК(б)П Орталық Комнтеті Саяси бюро-
нын, Уйымдастыру бюросынын, Секретариятыныц мүшссі
болып сайланды және РК(б)П Орталык Ко.митетһіін бас
секретары болып қайта сайланды. Пленум Қоммунистік
Интернацнонэлдың Атқару Комитетінде жэне Комийтерннін
V конгресінде РК(б)П өкілдігі туралы мәселелерді, жалақы
туралы, металл өнеркэсібі туралы, қурғақпіылық туралы
мәселелерді, тағы баскаларын талкылады. Деропняда жүр-
гізілетін жумыс жөніндегі мәселслерді толық әзірлеу үшін
деревнядағы жумыс жөнінде РК(б)П Орталык Комитеті
пленумыпыц турақты комиссиясын қуру туралы карар алын-
ған болатыи. Пленумның тапсыруы бойыніпа Орталық Ко-
митеггіц Саяси бюросы комиссмя курды. оның составында
В. М. Молотов (председатсль), И. В. Сталин, М. И. Калинин,
Л. М. Каганович, Н. К. Крупская және басқалары боЛДЫ.
РК(б)П Орталық ҚомитетІ пленумының карары бойыншэ
1924 жылы сентябрьде бул комнссия деренняда жумысжүр-
гізу жөніндегі РК(б)П Орталык Комитеті жанындағы кеңес
болып кайта курылды. — 282.
и Қараныз: «БК(б)П — съездердің, кбнференциялардың жэне
Орталык Комитет пленумдарының қаулы-қарарлары». 1 бө-
лім. 1941, 610—617-беттері.— 285.
« «Рабочий Корреслондент» — ай сайын шыгып тррган жур-
иал, 1924 жылғы январьдан 1941 жылгы июньге дсйін шы-
Ескертулер	451
ғып ТУРЛЫ. 1925 жылғы январьдан бастап «Рабоче-Кресть-
янский Корреспондент» деген атпен шығып келді.____293.
68 Польшалык комиссия Коминтерннін V когресінде қурылған
болатын, бул конгресс 1924 жылы 17 июньде — 8 июльде
Москвада болды. И. В. Сталин конгрестің ең маңызды ко-
миссияларының мушесі және польшалық комиссняның
лредседателі болды. Польшалык мәселе жөнінде комиссия-
ның усынған карары Комннтсрн Аікару Комитетінің 1924
жыл 12 нюльдегі кеңейтілген ллснумының бірінші ыәжілі-
сінде бірауыздан қабылданған бслатын. — 298.
66 Брандлср тобы — герман компартиясындагы сңшыл оппор-
тунистік топ Герман соцнал-демократиясының билеуші тобы-
мен принципсіз түрде ынтымактасып, брандлерліктер 1923
жылғы революциялық окыйғалардың кезінде Германияның
жумысшы табынын женілуіне себепші болды. Коминтсрннің
V комгресі (1924 ж.) Брандлер тобының устаған капиту-
лянттык бағытын теріс барыт деп мінеді. Комингерн Атка-
ру Комитетініц 1925 жыл 4 апрельдегі кенейтілген V пле-
нумының карары бойынша герман компартиясының жумыс-
тарына Брандлер тобынын кол суғуына тыйым салынды жа-
не Коминтсрннің жумысына катысуына тыйым салынды.
Фракциялық әрекеті ушін 1929 жылы Боандлер комыунистІіС
□артияның катарынан шығарылды. — 301.
61 Бул арада Д. Белныйдың «•Тяга» деген өлсңі айтылып отыр
(караныз: Д. Бедный. Шыгармаларының толық жыйнағы.
1928, IX том, 86—93-беттері), — «?//.
вв Франциядағы «солшыл блок»—1924 жылы май айында өк]«
мет басына келген Эдуард Эррио бастаған радикалдар ыен
радикал-социалистердін блогі. «Солшыл» курғак сездерді
жа.мылғы етіп, «солшыл блок» укіметі практика жү янде
француз империализмінің ішкі және сырткы саясатында
оған белсене квмектесіп отырды. Эррно үкіметі 1925 жыл-
ғы апрельге дейін вкімет басында бола алды. — 318.
69 Антантаның Лондондағы конференциясы Англияның, Фран-
цияның, Амернка Қурама Штаттарының және басқа елдер-
462
» ..........** * **** । >
Ьшвртулер
♦ ,	™ . . ^нМД^ ,*Г>А^ ^Л^іҺ1іШйһ1>>»Х»ХХ»ХХ>к»^М^>Х^ А 
лін катысуымен 1924 жылы 16 шольде — 16 аигусть 6^лды.
Кшіференішя Германииаан алынатыя решфацнялар турилы
мэселені талқылап, шешу ушін шақырылған еді.— ЗііЗ.
* Саксоння жумысшы ұкіметі 1923 жылы 11 оіітябрьде. бүкіл
Германияда етек алғав жаппай революциялық Еозғалыстыа
нәткжесінде қурылған болатын. Бул үкіметке 5 социал-де-
мократ және 2 коммунист емді. Үкімегті «солшыл» социал-
демократ Иеигнер баскарды. Саксоннв үкімегіаіқ кГрамыні
еңген коммуннстер Германия компартиясынын брандлерліі
басшыларынын каіінтулянттік саясатын жүргізді жәаессол-
шыл» социал-демократтармен бірігіп алып, пролетариатта
қаруландыру, Германияда реаэлюдияны дамыту іеіи бол-
ғызбай таетзды. 1923 жылы 30 октябрьде империя әскер-
лері Саксония жумысшы укіметін куып, таратып жібер-
ді. — 33(1.
ві Сувзриннін тобы — француз компартаясывыи ішіидегі оя*
портунмстік топ; ол топты Троикнйдін барып тТрған жак-
таушысы Суварин бастады. РК(б)П-дағы троцкистік оппо-
8НЦИЯИЫ колдай отырып, Сувариннін тобы франциянын ком-
мунмстік партиясына жәве Коминтернге жала жапты, пар-
тия тәртібін ореекел бузды. 1924 жылы Коминтерн Аткару
Коммтетінін кеиейтілген IV нленумы фраицуэ компартия-
сынын СувариндІ Фравциявын компартиясынав шығару же-
ніидегі талабын қанагагтаидырды, ал Коминтерд Аткару
Комитетініа кенейтілген VII плевумы 1926 жылы оны контр-
революииялык нзсихат жургізгеиі ушін Коммунистік Ин-
тернационалдын катарынан шығарды. — 331.
** Комкнтерннім бүкілжержүзілік V конгресі 1924 жылы 1?
июньде — 8 июльде Москвала болды. Конгреске 49 елдегі 60
уйымныа атынан 510 делегат катнасты.
Конгресс Коминтерн Аткару Комитетінін жумысы тура-
лы, дүние жүзінін экономикалык жағдайы туралы, ССРО-
дағы зкономикалык жағдай мен РК(б)П ішіндегі айтыс ту-
ралы, фзшизм туралы, кәсіпіпілер козғалысындағы тактикн
туралы. еидірістіи рялар туралы мәселелерді. жеке елдерде-
ғі партиялардыи мәселелерін, программалық, улттық. атрар-
Ескертулер	463
лық жане баска мәселелерді талкылады. И. В. Сталип
кон.ресс президиумының мушесі және олын ең мацызды
комиссняларының: саяси, программалық, лениннзм туралы
карар әзірлейтін комнссиялардың мушесі болды және поль-
шалық комиссияның председателі болды. Коминтсриніц
V конгресі большевик партиясының троцкизмге карса
күресінде большевик партиясын бірауыздан колдады. Кон-
гресс ХШ партконференция мен РК(б)П ХІП съсзініц
<Айтыстыд кортындылары мен партия ішіндегі усакбуржуа-
зиялық уклон туралы» қарарын бекітіп, оны конгрестік
каулысы есебінде жарыялауға каулы алды. Конгресс кали
талистік елдердің коммунистік партияларын нығайту жө-
нінде, оларды большевиктендіру туралы және кәсіпшілер
одағына кол артатын шын буқаралык партияларға айнал-
дыру туралы карар алды. — 331
м Профинтерн — Кэсіпшілер Одағының Қызыл Интернациона-
лы; 1921 жылы қурылып, 1937 жылдын акырына дейін бо-
лып келді. Профинтерн революциялык кәсілшілер одағын
біріктірді және Коммуннстік Интернационалдың познцня-
ларында болды. — 332.
•* Амстердам бірікпесі (Амстсрдам Интсрнационалы) — Кәсіп
шілер одағының Халықаралық біріклесі; 1919 жылы июль-
де Амстердамдағы халықаралық конгресте қурылған. Ол
бірікпе Батыс Европаның бірсыпыра елдері мен АҚШ-тың
рсформистік кәсіпшілер одағын қамтып, өзінің программа-
сы мен тактикасында коммунизмге жат антиреволюциялық
позицияларда болды. Кэсіпшілер одағының Бүкілжержүзілік
бірінші конгресінде (сентябрь — октябрь, 1915 ж.) кэсіпші-
лер одағының Бүкілжержүзілік федерациясы қурылысымен
Амстердам бірікпесі өмір сүруден калды. — 332.
“ Левндін солшыл тобы — Гсрманияның социал-демократиялык
партнясы ішіндегі топ. 1923 жылы октябрьде* Саксония жУ*
мысшы үкіметі қурылган ксздо, Левидіц тобы, жумысшы-
шылар букарасының ішіндегі ықпалынан ажырап калудан
корқып, коммунистсрмен бірігіп жумыс істеуге әзір екенді
гін мәлімдеді, ал іс жүзіне кслгенде социал-демократияның
+ + ?(I«т^1?Г**ҒН№11  Жп^^***^ЙҺ ЫТМ№Ю ФҒ^Чи* лЧ * * * * ч А\4*. + .-го ♦ *’- * .+*л%чмч^Н* --ті"     
іеө^іиеглат^лиг,. саяида»» буркеліьлеп. пршігпф&кпш
ре^лпцямлиа' гл«зралысын Оасыю^г.аныттіші»іир 4»$жуай-
»« .кшеқ<еЛ.я ошрйЫ — ЗіЖ.
* Дсрсиш! ) >Л4ф» отжй&арьшыіі	Ортилык Кжи-
тмч жіошхд&ғій деіьвиі 1224 л:»иш 21—24 снпя&риде Сагыз
епі Жламгеке жерйлйсда жерлердаі <Ш <а»гамежіер отнигта,
ииым шшш’ «ртгынж гИ^шхзр мин ту£ншл:ыцр£ын «слле*
— 4 мдгй., иг.ргг5ім ьмймтеттер мед вуднидыд ьоій&геттер»
Хйл «илдагрі 15 гиигаг.. бшшігтыЕ. ьаіШЕСеттирдщ есшдері —
*7 ш*. «елішіж 5'ьпіфмт «кілдф! — 10 аднт, і;им;.і»мді
уяиифшма змйлльрй —11 адщм жані балыитж рі^шіасги-
рІ«і* шаруг ә&едлерд&н «ііілд*фі — 4 шиый. Кеак:
Һ. М. Яһиктлтад. <Д.еривт япіщ усліф^ҺШ тавудта кіа-
ден*^і туралы» дегеа байшцзьасым, М. И. Ки.гж
<Шау>ГО«рхУе шгра жәрд*лоасу коютеттирз туралы з»а-
«лі ереже* лаел Сьяадами&сыа, Л, М. Ктшовіпшж <!*•
•иаиі шьет ашлратм тур2Ла£> дегев Ььйждакасмі.
М. Қр-уяск27-аы£ <Д:ер*ааЕДіаіҒіі снвс2-а?'2рту жуэо£:ы>
дегси йяаддмаииж. жергі.ш;21 жердуефдШ. <*мЕиЕламоарын
а»ве Саска м^елелерМ ть-а.шпы. И_ В_ Сталжв Ееаагтіа
жумысшіа отааеаа. 22 октябрьлезі іеәяйлйаімае сЛартая-
ли/й л*ревдяжзғы жеэегті міслетт^іі ттралы» евэ сәьж*
Жі. — чі4Ю.
идл
* Ьуд араді! і-э24 ж-./г.м	-
ж’*-^и1 лагзстыа. гофыиіа Грузвяда бм-
Нлюі	мте?шс г^тшаи отыр; б?л
йаслшларм мев шетсл хемле-
меи '&үп	кадхаүы аркылы грузжн ®ежьзтвстері
Оурльуа3ағ.т«т Счгттни т,--,-...	г
Гиіогу	э-гппьдіара х^ьаедастырғав болзтыа.
«*меме	«ен ембаиаі ша?у2 Зхараларыяыв
«'«^тес^а жвіерШс іеэ яаЕылҒ5а 6гіЛ2ТЫЙ, -
^РЯІЩЗ. В. и. Ленян. Шытыа.тЯп ъ к
25в-бег7. — 35/,	«ғарыалар* З-басшты. ХХҮП том,
РК'б)П Орта.тнк Комитетінін пленумы 1924 жылы 25-“27
оглябрьл» болаы. Пленум шаруашыяыж мәселелераі *зяе
в. М. Молатоятын «Леревиялағы жумыетын кезекті мів'
Ескертулер
465
деттері* деген бзяндамасын талкылалы. Пленум «Деревня*
дағы жумыстың кезекті міндеттері туралы» кзрар кабыл-
дап, бул қарарда деревнядағы жумыс туралы партяяның
ХШ съезінін карзрларын дамыту ретінде лартия уйымда-
рына косымша нускаулар бсрді, И. В. Сталин пленумнын
жумысын баскарып, онын 26 октябрьдегі мәжілісіндс «Пар-
тнянын деревнядағы міндеттері туралы» сөз сөйледі. — 352.
м Курамында Чхеидэе, Стеклов. Суханпв. Филипповскнй жэне
Скобелев (кенінтІннен Чернов пен Цсретеля енген) болган
«колістіру комиссиясын» Уакытша үкіметпен келісім орнату
үшін, оған «ыкпал жүргізу* үшін және онын жУмысыні
«бакылау» орнату ушін жумысшы, солдат депутаттарының
Петроград Советінің меньшевик-эсерлік Атқару Комитеті
1917 жылы 7 мартта тағайындаған болатын. Іс жүзіндв
«келістіру комнссиясы» Уакытша үкіметтін буржуазиялык
саясзтын жуяеге эсыруына кемектесіп кслді, жУмысшылар
букарасын барлык үкіметтін Советтсрге көшеі жочындағы
белсенді ревсілюииялык күрестен токтатып келлі. «КелістЬ
ру комисснясы» 1917 жылғы маЙ айыиа дейін, меньшевик-
тер мсн э^ерлердін вкілдері Уакытша үкіметтін курамына
тікелей енген кезге дейін емір сурді. — 374.
71 Кзр аныз: В. И, Ленин. Шығармалар, 3-басылуы( XX том,
87—90-бсттері. — 375.
13 РСДЖП(б)-нын Пстроград жалпыкалалык конференциясы
1917 жылы 27 апрельде — 5 майда (14—22 апрелъде) болып
етті. Конференцияға 57 делегат катнасты. Конференцяяның
жумысына В. И. Ленин мен 11. В. Сталмн катнасты,
В. И. Ленин үстіміздегі кезен туралы баяпдама жасады,
бул баяндамэнын негізіне оныц Апрсль теэистері алыиган
еді. И. В. Сталин В. И. Лениннін баянаамасы бойыншақа-
рар дайындаған комиссияиың мүшесі болды. — 375.
тз Болыисниктсрдін Бүкілрпссиялык VII апрель конферениня.
сы туралы мынадан караныз: «БК(б)П тарихы. Қысқаша
курсэ, 180 — 184-беттері. — 375.
466
Ескергулер
’< Каракыз: В. И. Леннн. Шшармзлар. 3-басылуы, XX том.
13—47-беттері. — 316.
« Караныз: «Демонстрацияны болғызбау туралы 1917 жылы
24(11) нюньде РСДЖП(б) Петроград комнтетінін мәжілі-
сівде В. И. Лениннің сейлеген сөзі» (Шығармалар, 3-ба-
сылуы, XX том, 526—527-беттері).— 381.
•• Солтүстік облысының, жумысшы, солдат лепутаттары Со-
веттерінік сьезі большевиктердің басшылығымен 1917 жы-
лы 24—26 (II—13) октябрьде Петроградта болып втті.
Съезде Пстроградтың, Москваның, Кронштадтың, Новго-
родтыц, Ревельдін. Гсльсингфорстыц, Выборгтыи жяне басқа
Калалардың өкілдсрі болды — барлығы 94 дслегат болды,
соның ішікде болыиевиктер — 51 адам. Съезд орталыкта
жаис жсргілікті жсрлерде барлык өкіметтіц дереу Совет-
терге кешуінін кажеггігі туралы қаулы алды, шаруаларды
Совсттср екіметі жолындагы күрестІ колдауға, ал Соает-
тердін өздерін бслсеніі кыіімыл жасауға және революнмя-
ны әскерн күшпен корғау ісіп уйымдастыру үшін Соғыс-
революциялык комитеттерін қуруға шакырды. Съезд Сол-
түсгік облыстык комитстін қурып, оған Соаеттердін Бүкіл-
росснялык II с-ьезін шакыру ісін әзірлеуді және барлык
облыстык Советтердіп жумысын біріктіруді талсырды. —
383.
71 Караңыз: В. И. Ленин. Шығэрмалар, 3-басыяуы, XXI том,
330-беті. — 388.
м Карацыз: В. И. Ленин. Шығар.малар. 3-басылуы, XXI том,
333-беті. — 389.
’• И. В. Сталиннің «Октябрь жолында» деген кітабы 1925 ЖЫ'
лы январь және май айыида екі рег басылып шыкты. Бул
кітапта басылғаіі макалалар мсн сөйленгсн сәздер
И. В. Сталнн Шығармаларының 3-томынз енді. Кітапка
арналғаи алғысөзді аатор 1924 жылы декабрьде жаэып
бітірген, бул алғысвз «Октябръ жолында» деген кітапта
ғана толыц жарыяланған болатын. Алғысездің дені <ОК'
Есксртулер
467
тябрь революциясы жәие орыс коммунистерінің тактикасы»
деген жалпы атпен, түрліше жыйняктар мен жеке кітал-
шалар болып шығуын былай койғанда, И. В. Сталинніи
«Ленинизм мәселелері» дсген кітябының барлык басылула»
рында басылып шыққан. Алғысездін бір бөлегі, мысалы
«Федерализмге карсы» деген макалаға эвтордың жазғая
ескертуі сыякты бвлегі, И. В, Сталин Іііығармаларының
3-томында жарыяланды. — 403.
•° Қараңыз: К. Мэркс пен Ф. Энгельс, Тэадамалы тяттяр
1947, 262—264-беттсрі. — 142 .
4 январь.
9 яняарь.
ӨМІРБЛЯН ХРОНИҚАСЫ
192 і
РК(б)П-ның Красная пресня ауяандык конфе-
ренниясы И. В. Сталинді Москва губервнядык
партконференциясына делегат етіп сайлайды.
И. В. Сталин партиянын ішмі жәйінін мәселе-
лері жөніндегі айтыс туралы Роста гілшісімея
әнгіме еткізеді.
14—15 янаарь.
Н январь.
15 январь.
16 — 18 янпарь.
И. В. Сталии РК(б)П Орталык Комитеті пле-
нумының, жумысын баскарады.
РК(б)П Орталық Комитетһіің пленумыида
И. В. Сталин партиянын ХЦІ конференциясына
усынылаіын қарлрдын жобасы туралы «Партия
курылысынын кезекті міндеттсрі туралы» дегея
такырыпга баяндлма жасамды.
РК(б)П Орталык Комитетінін пленумы
И. В. Сгалинді «Партия курылысынын кезекті
міндеттері туралы» деген мәселе жөнінле
РК(б)П ХШ конфсренциясына баяндамашы етіп
бекітеді,
И. В. Сталин РК(б)П XIII конференциясынын
жумысын басқарады.
Өмірбаян хронккасы
469
10 январь,
17 январь.
18 январь.
19 январь.
21 янмрь
кешкі 6 сағат
50 минут.
Ксшкі 9 сагат
30 минут.
22 январь.
23 январь
тацертеңгі
9 сагат.
РК(б)П-ның XIII конфсремциясы И. В. Стллин-
ді конференция президиумының курамыпа сай-
лайды.
И. В. Сталин РК(б)П-нын ХШ конференциясын-
да «Партия қурылысының кезекті міндеттері
туралы» баяндама жасаііды.
И. В. Сталин РК(б)П-нын ХШ конференцнясын-
да «Партия қурылысының кезекті міндеттері
туралы» баяндама бойынша кортынды сөз сөй-
лейді.
Советтердің Бүкілросснялық XI съезі И. В.
Сталинді съезд президиумының курамына сай-
лайды.
В. И. Лениннің кайтыс болуы (Горкада).
И. В. Сталнн РК£б)П Орталык Қомитеті Саясн
бюросының өзге мүшелерімен бірге Горкаға жү-
ріп кетеді.
И. В. Сталии Советтерлің Бүкілроссиялык XI
съезінің В, И. Лениннің алімі жвнінде <ССР
Одагының барлык енбекшілеріне» арнаған үн-
деуінің текстіне түзетулер енгізеді.
И. В. Стзлин Бухара компартиясының Орталық
Комитетінс берген телеграммасында В. И,
Лениннің қантыс болғанын хабарлайды, жумыс-
шылар мен шаруалардың одагын нығайгудын
лениндік жолын колдауға, Совет вкіметінің тө-
нірегіне бсрік топтануға шақырады.
В. И. Ленипиін денссі салынган табытын Горка-
дағы пәтерінен И. В. Стзлин РК(б)П Орталык
Қомитетінің мүшелерімен бірге алып шығады.
470
Смірбаян хроникасы
Күндізгі
1 сағат 30 ми*
иут — 2 сағат
45 мш.ут.
И. В. Сталіш Советтердіч Бүкілодақтық II
съезі меи Бүкілроссиялың XI съезіиің делегат-
тарымеи брге, партияның Орталык КомитетІ
мушелерімен, укімст мүшелерімен, жумысшы-
лзрмен, түрлі уйымдардың екілдерімеи біргв
В. И. Ленииніц денесі сэлынған табытын Пав-
лецк вокзалынан Одақтар үйіне карай элып
жүреді,
КенікІ
б сағат 10 ми-
нут.
25 яиварь.
И. В. Сталип Одактар Үйінің Коло’<ык залып-
да В. II Ленннніц табыіыиыц басында курметті
карауылда турады.
В. И. Ленин жайыпдагы барлық материялдарды
сақтау, оларды РК(б)П Орталык Комитеті жа-
иындагы В. И. Ленин Инстнгутына өткізу жө-
нінде усыныс жасап, барлық партия уйымлары-
на. мекемелерге, баспасез органдарына арнағак,
И. В. Сталнн кол койғап ПК(б)Г1 Орталык Ко-
митетініқ үндеуі «Прапда» газетінін 20-номерін-
де жарыяланды.
26 январь
кешкі 8 сагат
24 минут —
8 сағат 40 ми-
нут.
ССРО Советтерінің II съезінің қаралы мәжілі-
сінде И. В. Сталин «Ленинніц влімі Ж‘эніиде>
сөз сөйлеп, Ленннніц есиеттерін сактауға,
орындап отыруга большегзиктік партияның аты-
нан ант берді.
27 январь	И. В. Сталин Одгіқтар Үйһіің Колоидык за-
тацертецгі лынля В. П. Ленин табытыиыц басында курмет-
5 сағат.	ті қара.уылда турады.
ТаңсртеңгІ Ц. В. Сталин Одакгар ҮйІніц Колондық залыіі-
8 сағат 30 ми- да В. И. Ленин тэбытыныц басында болады.
нут.
ТаңертеңгІ
0 сағат.
И. В. Сталин жумысшылардың өкілдерімен бірге
Одактар Үйіне В. И. Лениннің денесі салынған
табытын элып шығады.
Өмірбаян хроиикасы
471
КүндһгІ
4 сағат.
И. В. Сталин, В. М. Молотов және баскалары
Қызыл аландаіы қтрзлы митннгі плктағлннгн
кейін В. И. Ленннніц денесі сальтш_ш табытти
орнынан көтеріп, лагытқа қарай жүреді.
28 январь. И. В. Сталин Бүкілроссиялық Орталык Аткару
Комитеті Мектсбіндегі Кремль курсанттарының
В. И. Ленинді еске түсіруге эриалған кеиіінде
сөз сейлейді.
29 январь.	И. В. Сталин Советтердіц Бүкілроссяядык XI
съезінің мажілісіидг Вүкілрасснялык Орталык
Атқару ҚомитетІнің мүшесі болып сайланады
29, 31 япварь. И. В. Сталин РК(б)П Орталық Комнтегі пле-
нумының жумысын баскарады.
30 январь.
И. В. Сталин ССРО Советтері П съезінің пре-
зиднум мүшесі болып сайланады.
2 фсвраль. И. В. Сталин Советтердін Бүкілодактык 11 съезі-
ніц мәжілісінде ССРО Орталық Агкару Коми-
тетінің Одақ Советінің мүшесі болып сайлана-
ды.
ССРО-ның II слйланған Орталык Аткару Ко-
митегінін бірішиі сессмясыныи мэжілісінде
И. В. Сталин ССРО Орталык Аткару Комиге-
ті Преэидиумының мүшесі болып сайланады.
IX сайланған Бүкілроссиялық Орталық Аткару
Комнтетінін бірішііі сессиясыныц мәжілісіндв
И. В. Сталнн Бүкілросскялык Орталык Атқару
Комнтеті Презндиумыішң мушесі болып сайла-
ыады.
3 фсвраль,
И. В. Сталин Қызыл Лрмияның жәйін тсксеру
комнссиясынык баяндамасы бойынша РК(б)П
472
Өмірбаян хроннкасы
Орталык Қомятеті пленумыпың мәжілісінде свз
сөйлейді.
5, 12 март<
25 март.
27 март.
31 мярт —
2 апреліи
1 апрель,
2 апрель.
3 апрель.
И. В. Сталиннің нускауы бойынша ССРО Орта-
лық Лткару Комитетінін В. И. Ленинді мәңгі
есте сактау жөжндегі комиссиясы В. И. Ленин-
нін денесіи сактау туралы мәселе жөнінде елі-
міздің атақты окымыстыларымен кеңес өткізеді.
И. В. Сталин «Ленинизм жәнімдег! семкяярия
жоспарын» жа-зып аяктады. «Ленинизм жөшн.
дегі семикария жоспары «Красная Молодежы
журналынык 1924 жылғы 1-номерінде жа-
рыяланған болзтын.
РК(б)П Орталық Комитеті Саясй бюросынык
мәжілісінде И. В. Сталин ішкі сауда және ту-
тыну коопераииясы туралы жасалған баяндама
бойынша сөз сөйлейді.
И. В. Сталин РК(б)П Орталың ҚомитетІ плену-
мының жумысын басқарады.
РК(б)П Орталык Комитеті плеяумының мәжілі-
сінде И. В. Сталнн ішкі саула және тутыпу
кооперэциясы туралы жасалғаи баяндама бо-
Гіыіішз сөз сөйлейді.
РК(б)П Орталык Комитеті пленумының мәжілі-
сінде И. В. Сталин деревнядағы жумыс туралы
М. И. Калнниннің жасаған баяндамасы бойыы-
ша сез сейлейді.
1924 жылы 20 майда РК(б)П-нын ксзекті XIII
съезін шзкыру турзлы РК(б)П Орталык Комк-
тетінің И. В. Сталнн кол қойғэн хабэры «Прав-
да» газетінің 76-номерінде жарыяланды.
си сезімінің өте жоғары екендігін аныктяды. Мен бы-
лан деуге тиіспін: барлык негізгі саяси және эконо-
микальис мәселелер женіііде партиянын басым көпші-
лігінде ііі<кір толығынан бір болыті отыр; айтыстьщ
мазмунымен таныс адамныц қай-қайсысы болса да
муныц осылай екеніне 'озін жеткізе алады. Біздін
ішқі, сыржы саясатымыздың негізі булжымай бурын-
гы күйінде калады.
Партия уйымдарының барльж жыйналыстарыньщ
бәрінде де хатты кызу айтыска салыныл отырған та-
ластың мәні мынада:
1) Біздің партия сркі бір, өздігінен іс бастағыш
тутас оранизм болуға тиіс пе нсмесе, муның керісін-
ше, партия і!шінде келісімге келғп огыратын жекефрак-
циялар імсн топтардьш курылуына жол беру ксрск
2) Жана экономикалық саясат д-ейтін нэрсе негі-
зшен езін ақтады ма нсмесе оны қайта қарау керек
пе?
Орталық Қомитет партияның басым көпшілігімен
бірге — партия біртутас болуға тиіс, нэпті қайта ка-
раудьш керегі жоқ дсп ойлайды. Қурамында белғілі
бір-екі адамы бар оппозицияльщ азғана топ бүкіл
партияға карағаида басқа көзқараста болып отыр.
Партия барлық жағын камтыйтын және сонымен
катар барынша ашық жүргізілетш айтыс арқылы бул
мәселенің егжей-тегжейлеіріиің бәрін анықтағысы ке-
леді. Партня конференциясы бул мәселе бойынша өзі-
нің беделді, партия мүшелерінін. бәріне міндетті <қаулы-
сын шығарады.
Айтыстың нәтижесінде паргия барлық уақыттағы-
дан да күшті және біртутас болып шығады, жәнеде
басіалыл отырған шаруашылык. пен мәдеииеттіц теэ
	Өмірбаян хроникасы	473 И. В. Сталпп жастар арасыпдағы жумыс жө- ніндегі РК(б)П Орталық Комитетінің жанында- дағы кеңесте свз сөйлейді.
Лпрсльдіц басы.	И. В. Сталин Свердлов атындагы Университет- те «Ленинизм негіздері турзлы» лекциялзр окыйды.
28 апрель.	И. В. Сталии баска да карт бакуліктермен бір- ге коммунистік партиянын бакулік уйымының 25 жылдык мерекесі күиіне арнап оған қуттык- тау жібереді.
в май.	И. В. Сталнн Бзлтык флотының Революцня- лык-соғыс советіне жіберген телеграммасында лзртиянык жуырдз болатыи XIII съезіи дайын- дауга байланысты флоттың мерекесіне бара ал« маЙтындығын хабарлайды. Телеграмма <Крас- ный Балтийский фллт» глзетһіін 1924 жыл 15 иайдагы 106-номерінде жзрыялаяған.
11 май.	Ленинградтын губерниялык XX лартия конфе- ренииясы И. В. Сталннді партиянын Ленинград губсрниялык коммтетінің мүшссі және РҚ(б)ГІ XIII съезінің делегаты етіп сайлайды.
15 май.	Закааказье коммунистік уйымдарының ПІ съезі И. В. Сталинді РК(б)П ХПІ съезіне делегат етіп сайлайды.
18 май.	Москва губеринялык XI! партия коиференцня- сы И. В. Сталянді РК(б)П XIII съезіне делсгат етіп сайлайды.
23	31 мзй.	И. В. Сталин РК(б)П-лын ХІП съезінің жумы- сын — В. И. Ленин кайтыс болғаннан ксйі: бірініпі рет шэкырылған партия съезініц ж?мы- сып баскарады.
23 мяй.	И. В. Сталин РК(б)П XIII съезі президиумыиың мүшелерімен бірге Москвадағы Кызыл алаңда
л	лі *> /	Өмірбаян хроникасы ХШ съездіи к^рметіне арнллған жас пиоаер- дердік парадин кабылдайды. И. 0. Сталин: «Менін досыиа және сүйікті бауырыма антордан. И. Сталин» деген жазу жа- аыл С. М. Киронка «Ленин мен ленинизм ту- рзли> деген кітзбын тарту егедһ
21 млй.	И. В. Сталин РК(б)П XIII съезінде Орталык Ка- мятегтіц уйымдастыру жумысы жөніндегі есеп- ті баяндамасын жасанды.
27 май.	И. В. Сталии РК(б‘іП ХШ съезінде Ортэлык Комитеттің уйым/тстыру жумысы жвніндегі есебі бойыишз қсртыиды сез сойлейді.
2(1 и«й.	И. В. Сталин РК(б)П XIII съезінде жастар арэ- сынд.і жумыс жүргһетін ко.мисеяянын, мүшесі болып сайлзнды.
81 май.	И. В. Стйліпі РК(б)П XIII съезініц мәжілісінле РК(6)І! Оргалық Қоміітетініц мүшесі болып сайланды.
2 ніоні.,	И. В. Сталин РК(б)П Орталык Комитетікің иле- яумында Саяси бюроныц, уйымдастыру бюрэсы- нілі, Секретариаттыц мүшелігіие сайланды жә- яс РК(б)П Ортплык Комитетініц бас секрстары болыіі кайга сайланды.
4 июіПі,	Сүппкянча жаналан кпнай флңтйны аіпылуына блЛллнысгы Баку ж?мысшыларына арналған, И. В. Сталин және РК(б)П XII! съезі прези- дмумыныц биска мүшслері қол койған куттық- тау «Бакинскпй Рабочин» газетініц 125-номе- ріндс жарыяланды.
1Л нюііь.	РҚ(б)11 Орталық Комитетініц Саяси бюросы II. В. Сталинді Орталық Қо&іитет пленумыпын
Өмірбаян хрснккасы
	деревнядағы жрмыс туралы комисснясыаыц мүшесі егіп бекітеді.
17 мюнь.	И. В. Сталин Уком секретярьларының РК(б)П Ортллык Комитсті жанындагы курсында «РК(б)П XIII съезініц қортындылары туралы» баяндама жасайды.
17 июнь — 8 ЙІОЛЬ.	И. В. Сталин Коммунистік Иятернапионзлдын V конгресінін жумысына катяасады.
17 июнь.	И. В. Сталин Коминтерннің V конгресінің пре- зидиум мүшесі болып сайланды.
19 нюяь.	Коминтерннін V конгресі И. В. Сталинді кон- грестің: лешпшзм туралы кзрар әзірлейгін, саяси жәие програ.ммалық қарар әзірлейтін ко- миссиялзрының мүшесі етіп сайлайды.
20 нюнь.	И. В. Сталин Коминтсрннін V конгресінің мәжі- лісінде польшзлык комиссиялың председзтслі Сюлып бекігілді.
27 игомь.	РК(б)П Орталык Комнтетіяін Саясн бюрпсы И. В. Сталииді Орталык Комитеттің жумысгпы жоне шаруа әііелдер зрасындэ жумыс жүргізе- тін комиссияның мұшесі етіп бекітеді.
Июиь.	«Рабочий Коррсспондснт» журналынын б-номе- ріияе И. В. Сталиннін жумысшы және село тілшілерінія міндеттері туралы журнэлдың кызмегкерімен өткізген энгімесі жарыяланды.
1 “ 3 іноль.	11. В. Сталнн Коминтернніц V конгресіиің поль- шалық комиссиясының мәжілістерін басқа- ряды.
3 июль;	И. В. Сталин Комянтершіін V конгресінің гюлышалық комиссиясшіың мажілісінде «Поль- шаның компартиясы туралы» сөз сейледі.
476	Өмірбаян хроникасы
Б июль.	И. В. Сталин Комиитсрннің V конгресі прези- диумынын баска мүшелерімен бірге конгресс кабылдэған <Қоммунистік Интернацноналдыц дуниежүзі пролетариатына арнаған манифесі- НС> КОЛ кояды.
8 яюль.	И. В. Сталин Коминтернніц Аткару Комитеті мен Аткару комитет Президиумының мүшесі болып сайланды.
15 июль.	И. В. Сталин Демьян Бедныйга хат жазады.
25 яюль.	Қурғакшылыкпен және оның зардабымен күре- су женіндегі шаралар туралы РК(б)П Орталык Комитетініц барлык партия уйымдарына арна- ған, И. В. Сталин кол қойган үндеуі «Правда- ның» 167-номерінде жарыяланды.
28 июл£.	Іі. В. Сталин Қызыл Армиядағы жрмыс туралы уйымдастыру бюро комиссиясының баяндамасы бойынша РК(б)П Орталык Комитеті уйымдас- тыру бюросыпың мәжілісінде сөз сейлейді.
31 июль^	И. В. Сталин МаиуильскиГіге жазгал хатында Орта Европа мен Балкандагы £лт маселесі жө- ніндегі, күншыгыс және отар маселелері жөнін- дегі Комиіітерннщ V конгресінік карзрларына баға бсреді.
Июль.	И. В. Сталин Комиитерн Лткару комитетінһі «Польша коммунистік партиясының барлык уйымдарынаэ арнаған үидеуінің текстіне түзе- тулер енгізеді,
2 август.	И. В. Стални «Я. М. Свердлов туралы» деген макаланы жазды.
4 вягуст,	И. В. Сталнн уйымдастыру бюро комиссиясы- ның пионер қозғалысы жөніпде жасағаи баян-
Өмірбаяя хроникасы
477
дамасы бойыиша РК(б)П Орталыц Комятеті
уйымдастыру бюросынын мәжілісінда сеэ сеЙ-
дейді.
11 авгусү.
«б~20 авгус»,
12 сентябрь.
2П октябрь.
21—24 ок-
Тябрь.
22 сктябрь.
25 — 27 ов-
тябрь.
26 октябрь.
И. В. Сталин Лення күніяің қсрметіне партия
Катарына алынғандарды тәрбиелеу туралы ко-
миссиянык жасаған баяндамасы бойынша
РК(б)П Орталык Комитеті уйымдастыру бюро-
сының мәжілісінде сез сөйлейді.
И. В. Сталин РК(б)П Орталык КомитетІ пле-
нумының жумысын басқарады.
*
И. В. Сталин «Халықзралық жағдай жөвінде»
деген мэқаласын жазып бітірді. Макзла 20
сентябрьде «Правда» газетініц 214-номерінде
және <Ьолыпевикэ журналының 11-номерінде
жарыяланды.
И. В. Сталия <Жас К?рылысіпылар» журналы-
кың жас тілшісімен аигімелеседі.
11. В. Сталнн деревня ^ялары секретэрьларынын
РК(б)П Срталық Комитеті жанындагы кеңесі-
нің жумысына қатнасады.
И. В. Сталнн деревня уялары секретарьлары-
нын РК(б)П Орталык Комитеті жанындағы ке-
десінде «Партияның деревнядағы кезекті мін-
деттері туралы» сез сөйлейді.
И. В. Сталнн РК(б)П Орталық Комнтеті пле-
нумының жумысын басқарады.
И. В. Сталин РК(б)П Орталык Комитетініц пле-
нумындя «Плртияның деревнядагы міндеттері
туралы» сөз сөйлейді.
47«
Әмірбяян хроннкасы
7 нпябрьдеи
бурыи.
7 ноябрь.
И. В. Сталин £лы Октябрь соииалистік рено-
люциясыныд жеті жеілғз толған мерекесі күні
езін завод коллектинішн сзлтанатты мәжілісіне
шакырған «Динамо» заводы жумысшыларынын
делепщиясын қабылдайды.
И. В. Сталин «Динамо» заводы коллсктивініа
Улы Октябрь социалнстік революииясының же-
ті жылдық мерскесіне арналған және
В. И. Лениннің 1921 жылы заводта болғаны-
ның, қурмегіне ескерткіш такта орнатуына ар-
налған салтанатты мәхсілісінде свз сөйлейді.
16 ноябрь И. В. Сталин Бірһіші атты армияпыц бес жыл-
ға толған мерекесіне байланысты оған қуттык-
тау жазады.
16 іісябрь.
17 ноябрь.
РК(б)П Орталық Қомитетініц тапсыруы бойыи-
ша И. Б. Сталнн Рейхстагка жүрпзілетін сай-
лауға байланысты герман компартиясыиыц Ор-
талык КомнтетІне хат жазады. бул хатында
контрреволюцнялык гермэн социал-демократия-
сьшыц са.ткыишылық ролін әшкерелейді.
«Қрестьянская Гатетаның» бір жылға толған
мерекесіне байланысты И. В. Сталиннің оған
жазгац куттықтауы ^Қрестьянская Газетанық»
51-номерінде жарыяланды.
19 ноябрь. И. В. Сталин Қасіпшілер Одағыныц Бүкілодак-
тық Орталық Соаетһіің коммуннстік фракиия-
сынық пленумында «Троцкнзм бе әлде ленин-
нзм бе?» деген тақырыпта сөз сөйлендІ.
20 ноябрь.
РК(б)П Орталық Қомнтеті И. В. СталиндІ
РҚ(б)П Орталық Қомитеті жанындағы
В. И. Ленин Институты Советінің мүшесі етіп
бскітті.
Өмірбаян
хроннкасы
479
29 ноябрь.
8 декабрь.
17 дскабрь.
19 дскабрь.
И. В. Сталнн РК(б)П Орталық Комитеті атыяэн
Укрэина К(б)П Орталык Комитетіне троц-
кнзмге қарсы күрес жүргізу жөніиде хат жібе-
реді.
И. В. Сталии Ленин күнініц курметіне партия
катарына алынғандарды тзрбиелеу туралы ко-
ыиссияныц жасаған баяндлмасы бойынша
РК(б)П Орталык Комитеті уйымдастыру бюро-
сының мәжілісінде сөз сөйлейді.
И. В. Сталин сОктябрь жолында» деген кітап-
ка арналған алғысөзін жазып бітірді.
И. В. Сталин РК(б)ГІ ХШ съезінщ Іткі сауда
мәселелері жөніндегі карарлаоын булжытпас*
тан жүзеге асырыи отыру туралы РК(б)П Ор-
талык Комнтеіжін. бирлық иаргия уйымдарына
жазган нусқау хатына қол қояды.-
480
М А 3 М У Н Ы
Бсті
Алсысвз
VII-VIII
АЙтыс турллы. Роста тілшісімсн зңгіме 5 янічарь,
1924 ж........................... .	.....	1 - 3
РК(б)П Хін конференциясы 16—18 ямари. 1924 ж. . .	5 — 54
1. Партия куры.чысынын ксзекті мһідсттсрі ту-
ралы баяндама /7 яняарь,................ 7
2. Қортынды свз 18 январь................ 32
ЛЕНИНН1Ң ӨЛІЛН ЖАНІНДЕ. Сочеттепдің Бүкілпдяк-
тық 11 съезінде сөйленген свз 26 янларь. 1924 ж. 55—61
ЛЕНИН туралы. Кремлъ курсанттарыныц мзжілісін-
де сөйленген свз 28 январь, 1924 ж. ...... 62-74
Тау кыраны.................................  62
Кішіпейілділік	• .........................   64
Логика күші................................. 65
Кынжылмау ...............................    66
Аскактамаушылык ............................ 67
Принципшілдік...........................  .	68
Бүкараға сеиу	............................ 70
Революция даиышпаны ........................ 71
КОМСОМОЛДАҒЫ КАЙШЫЛЫКТАР туралы. РК(б)П Ор-
талық Комитеті жанында, жастар арасында-
•151
ғы жумыс мәселелері жанінде болған кеңссте
сейленген сөз 3 апрель, 1924 ж. . . . . . . . 75 -79
ЛЕІІИНИЗМ НЕПЗЛЕР! ГУРЛЛЫ т4 жыл пп,,емдқ б
сында Свердлов униіерситзтінде оқылғлн лекцця-
лар...............................................$0 —209
Т. Лсниііизмнш тарихи тамырлары . . . .	81
II. Мстод ................................. 91
ПІ. Теория ................................. 101
IV.	Пролетариат диктатурасы.................122
V.	ІПаруа мәселесі ........................134
VI.	Улт мәселесі.............................154
VII.	Сгратегия мсіі таіпнкз...................Н'»>
\‘И1. Пзртия...................................13?
IX. Жумыстағы стиль......................... 2’16
ГК(б)П хпі съғзі 23—31	май, 1924 ж. ..............211—217
Срталык Комнтсттіц у іымдастыру жумысы жө-
ііііідсгі ссебі 24 май......................  213
1.	Парти-ны тапнсн блнланыстырып отырған
букаралык уііымдар............................214
2.	Мем.іекетт.к алпараг...................... 221
3.	Нартия курамы. Лен:і:і күнініц кгрмстһіе
партия катарына ада\і	а.іу................223
4.	Партшиіыц басшы органларынын курамы.
Кадрлар мсн жсс мүшслер.......................227
5.	Партняпып үгітжә’.!-’ нгсихат жтн'илегі жу-
мысы . . ...................................  21
6.	Партияныц қызметкерлсрді есепкс а.ту, ор-
натастыру жәие жоіарылату жөиіилеп жу-
м ы с ы.................................233
7.	Нартпяііың	ішкі нмірі...................2^4
8.	........................................2^'
Кортыиды сөз 27 май........................  216	463
РК(б)П ХПІ СЪЕЗІНІҢ кОРГЫНДЫЛАРЫ ТУРА. Ы. Уком
секретарьл.ірыныіі РК(б)П Ортаяық Комитеті-
ніқ жанындағы курсында жасалған баяндама
17 июнь, 1924 Ж-
4
482	М а з м у н ы
л^Уьыъ а-**-а-м-ич+	* « ***  «  «  «. + « « * -- *-» **" *   *"" ""* "**"’ тт
Сырткы істер ................................265
Уиітасушылық мәсслелері........................270
Енбекшілер букарасыи гәрбиелеу және* кайта
тәрбиедеу мәселелері ....	  279
Партия .......................................  28’,
Уезд кызметкерлерініц міндеттері туралы . . .	292
жУмысшы тілшілер турхлы. „Рабочий корреспт-
дент* журналының қызметкерімен аңгіме . . . 295—267
польшаныц комлартиясы туралы. /(оминтепннің
полыиалық комиссиясының мзжілісінде сө ілен-
ген сөз 3 июль, 1924 ж.............................298—307
ДЕМЬЯН БЕДНЫЙ ЖОЛДАСҚА ХЛТ. /5 ШОЛь. 1924 Ж. . . 3)8—312
я. М. СВЕРДЛОВ ТУғАЛЫ .............................313- 315
ХАЛЫҚАРАЛЫХ ЖАҒДАЙ ЖӨНШДЕ..........................316—339
1	Вуржуазиялық-демократиялык „пац^ф ізмніц*
дәуірі....................................... 317
2.	Аыериканын Европа істер н» кол суғуы жәна
Антантанын ргпарациялар туралы ^юкдоіідсғы
кслісімі ....................................323
3.	Европапын жумысшы қозғалысында револю-
цимшыл элементтердіц күшсюі. сонет Одагыиын
халыкаралык бсдслінін всуі............... 329
ПАРТИЯНЫҢ ДЕРЕВНЯДАҒЫ КЕЗЕКТІ МІНДЕТТЕРІ ТУРАЛЫ.
Деревнялық уялардық секреіпирһЛ ірынлң Рһцбіі/
Орталық Комитетінің хеінын<а 6 >лған кеңесін-
де сөйленген сез 22 окгпябрь, 1924 ж...... 340—351
Жер-жсрлерден жасалған башідамалардыц ксмші-
ліктсрі.................................. 340
Партияиын басты кемшілігі —  дереипяда паргич
жумысынын нашарлыгы..........................342
Қа.іаларда паргяямыздын күші неде? ....	—
Деревнндағы жумысыыыздыц нашарлығы пед ? .	343
НСіізгі міндет — партия тоңір гінде шаруалардэи
бслсенділер тобын куру.................. 344
Советтерді жаідандыру ксрек....................315
Шаруаларга жакы ідасу амалыл нзіергу	керек	346
Грузиядагы көтерілістіц сайақтары............
Шаруаларіа уқыптылықпен қарау ксрек . . ,	34$
1 Іарьыны.і нсгізіт міщсггсрі . .............34^
Мазмуны
483-
Жумыс жағдайлары	.........................350
Басты шарт — мнллиондаган партияда жоктармен
байланысты сақтау............................351
ПАРТИЯНҺІІІ д: РЕВІІЯДАҒЫ МІНДЕТТЕРІ ТУРАЛЫ. Р1((б)П
Орталық Комите пініқ нленумынд.і сөйлінген
сөз 26 октябръ. 1924 ж.	. . ................ 352—360
ЛИНАМО- ЗА’ОДЫНЫ’1 КЫЗЫЛ КІТАБЫНА ЖАЗЫЛҒАН
жазу. 7 ноябрь. 1524 ж..........................361
БІРІНШІ АГТЫ АРМИЯҒА ............................... 362
„КРЕСТЬЯНСКАЯ ГАЗЕТЛҒА' ............................363
троцкизм ее әл.пе лениниз.м бе? Кэсіпшілер Одағы-
ның Бүкілодақтық Орталық Советініц комму-
нистік фракциясыныц пленумында сөйленген
сөз 19 наябръ, 1924 м................... 364-402
1. Октябрь көтерілісі жвніндегі фактылар . . .	364
II. Партші және Октябрьді әзірлеу...........373
Ш. Троцкизм бе әлде леішнизм бе?............. 390
ФКТЯБРЬ РЕВОЛЮЦИЯСЫ ЖӘНЕ ОРЫС КОММУНИСТЕРІНІҢ
ТАКТИКАСЫ. .Октябрь жолында* деген кітлпца
жазылған алғысөз. . . . ....................... 402
1.	Сктябрь революцнясыиын сырткы және ішкі
жағдайлары.................... —
11.	Октябрь революциясынын екі өзгсшелігі тура-
лы нсмесе Октябрь және Троцкийдіц «пер-
маненттік’ рсполюцня теорнясы............... 406
111.	Октябрьді әзірлсу дәуіріндегі бо.пьшевиктср
тактикасыныц кеіібір езгешеліктср» туралы . .	426
IV.	Октябрь революциясы - дүннежүзіл.к рсволю-
цняііын бастьмкы жәнс алгышарты ....	443
Ескертулер.......................................4о0
Өмірбаян хроникасы (1924)........................ 468
Тираж 50 тысяч »нэ.
Ссано п набор ?б/Х/ 1913 г,
11о іписано к печати
)ЦІ — 121И 1919 г.
Объг.ч 39,625 п. л.
Зак № 1061.
Цена 6 руб.
*
Гоетипография № 2
Упрааления полиграфии ч ч д.гтельстз
при Соигте Ліикистров Казахской ССР
АЛМА-АТА