IX - ТАРАУ
АК ҚАБЫҚТЬЩ (СКЛЕРАНЫҢ) АУРУЛАРЫ
Ақ қабықтың (склераның) анатомиялық қүрылыс ерекшеліктері мен
физико-химиялық қасиеттері оның ауруларында өзіндік із қалдырады.
Тіректік тін (ткань) ролін орындай отырып, ақ қабық өз қызметі жөнінен
салғырт. Онда зиянды әсерлерге бөліністі жәңе пролиферативтік реакциялар
баяу салғырт түрде жүреді. Ақ қабықтың менніікті тіні қайта қдлпына
келу мен жазылу қүбыльісгарына қатыспайды. Олар дәнекер қабық пен
эписклераның мол кантамырлары арқасында жузеге асады,
Ақ қабықтың аурулары көздің баска кабық ауруларымен сальістьірғанда
өз қурылысына байланысты біркелкілеу келеді. Ақ қабықтын, өзгерістері
клиникалық белгілерге кедей және де олар сирек кездеседі. Көздің басқа
ткандеріндегідей ақ кабықта да даму аномалиялары, қабыцу мен
дегенераниялық қүбылыстар болады. Ақ қабықтың барлық дерлік өзгерісгері
екіншілік және, олар оның ішкі қабықтарымен іштей көршілес болуына.
қантамырлары мен нервтерінің оргақ болуына байланысты гіайда болып
жатады.
Ақ қабық аномалиялары. Ақ қабық аномалияларынан оның түсінің
ііитен туған (ақ қдбықтың көгілдір синдромы, меланоз ж.б.) жоке жүре
пайда болған (дорі-дөрмекті, жүқпалы аурулардан) өзгерістері мен түрінің
және мөлшерінің өзңерістерін бөліп атауға болады.
Ақ қабықтың көгілдір синдромы - бүл ақ қабықтың түсінін іштен
туган аномалиясы. Ақ қабықтың екі жақты көгілдір түсі (100%), дененің
қанқа сүйектерінің жогары сышыштығы (65%) және де қулақтын мукістігі
бүл синдромның негізгі белгілері болады. Ауру туа-түкым куалау сипатына
ие деп есептеледі. Ақ қабықтың көгілдір түсі негізіиен оның мейлігане
жүқалануына, көздің көкшіл тамырлы қабығының жогары молдірлі ақ
қабық арқылы көрініп түруына байланысты болады. Бүл синдромда
эписклераның көбірек тамырлануы, ақ қабықтың серпімді элементгерішң
шамадан тыс осуі (гиперплазиясы) және ақ қабьгқ аргерияларының склерозы
байқалады. Кейде кератоконус, эмбриотоксон, қасаң қабықтың
дегенераіціясьі, қатпарлы катаракта, глаукома, нурлы қабықтың толық
өсіп жетілмеуі (гипоплазиясы) сондай-ақ көз алмасы мен оның қосалкы
бөліктерінің қантаулары байкалады. Бүл паталогияны бірсыпыра авторлар
бастан ксщіргеіі мерезбен, туберкулезбен, энцефалигпен, калқанша қосымша
безінің жетілмеуімен, кальцилік зат алмасудың бүзылуымен, түқьім
қуалайтын дистрофиялармен, темір зат алмасуыныц бүзылуымен
байланысгырады. Сондай-ақ бүл синдромды жүйелі коллягеноздың байкдлуы
деп есептехте де жағдайлар бар. Ак қабықтын қою көк түсі 1 жастан.
әсіресе 3 жастаи, жоғары балаларда өте катерлі белгі екенін педаатрлар
үмытпауы қажет. Жаңа түған балалардын ақ қабыгьшың нәзіктігі мен
жүқалығына байланысты оның түсінін. табиғи кагілдірлеу екеиін де естен
21
шығармау керек. Дегеңмен даму қүбылысында 3 жасқа дейін ақ қабык
ақ немесе қызгылттау ренкке енеді.
Е м д е у байқалу белгілеріне қарсы бағытталған және де оның
иәтижесі шамалы Ем аурудың үдей түсуіне мүмкіндік берегін факторлардың
басымдығына немесе жетіспеуіне байланысты жүргізіледі (калъций, темір
дәрілері, витаминдер, кортикосгероидтар).
Меланоз, Ақ қабықтың іштен туа түсінің өзгеруі өзіне тән сипатка ие
және әдетте көздің баскд да құрылымдарының түсінің өзгеруімен бірге
кездеседі. Ақ қабықтың қалыпты ақшылдау фонында онда аспид минерал
тасы түстес немесе солғын көк дақтар болады; сонымен бірге нурлы
қабықтың қара қоңырлана түсуі, көздің түбі де қара аспид түсіі болуы
байқалады. Қабақтардың терісі мен дөнекер кабықтың да тустері өзгеруі
мүмкін. һігтен туган меланоз кобіне бір жақты болады. Балалардың омірінің
алғашқы жылдары мен жыныстық жетілу кезеңінде пигментғену көбееді.
Ақ қабықтын, меланозын кірпікті дене мен хориодеяның меланоблас-
томасыяан ажырата білу кажет,
Е м д е у симптоматикалық, аз нәтижелі.
Ак қабықтын. тусінің жүре пайда болған өзгерістеріне жұқпалы
гепатит меканикалық сары ауру, холецистит, холангит, холера, сары ауру
қызбасы, гемолиздік сары ауру, хлороз, адиссон-бирмер анемиясы, саркоидоз
сиякты аірулары ұшыратуы мүмкін. Ақ қабықтың тусі акрихин дәрісін
ішкенде (безгек, лямблиоз), тағамда каротиннің мөлшері көп болғанда да
өзгереді. Қағида бойынша, осы аурулардың барлығында да және уланған
жағдайларда да ақ қабық сарғыш түске еңеді. Ақ қабықтын, сарғыілтығы
көпшілік жағдайларда патологияның ең алғашқы белгісі болады.
Е м д е у жалпы этиологиялық болады. Организм жалпы сауалғанда
сары түс жойылады.
Ақ қабық ауруларының Ішіндегі басымы қабыну қүбылыстары
(эписқлериттер, склеритіер), олардаи соң қабыну салдарлары эктазиялар
мен стафиломалар, кейбір іштен туған аномалиялар, кисталар, ісіктер мен
дегенерациялар келеді. Склерит пен эписклериттер жүйелі аурулар,
аллергиялық байкдлулар, вирустық зақымданулар, туберкулез, мерез және
де баска созылмалы жүқцаны аурулар фонында пайда болады. Склериттер
мен эписклеритгер сипаты бойынша бІр-бірінея тек зақыедану терендігімен
ажы ратылатын гранулематоздық қабыну болып табылады. Балалық шақта
оларға ошақтың жайылған сипаты тән болады, ал ересектерде бүл
қүбылыстар шектелген сипатты болады. Екінші бір айырмашылығы жас
балаларда закңімдау ошагьшың зуру сезімі шамалы болады, ал ересектерде
ол күштірек байқалады. Үшінші бір ерекілелігі балаларда ақ қабықтың
жуқалығы мен созылғыштығына байланысты оның кішкентай ісігі ересек-
терге қарағанда айқын болып көрініп турады.
Эиисклеритгерде (ерізсіегіііз) қүбылысқа көбіне ақ қабықтың беткейлік
қабаттары араласады, Сырқатгар көздін. қызар^ъіна, шамалы ауру сезіміне
шагым айтады. Жас агу мен жарыққа қарығу нашар біліяеді. Осы белгілер
арқылы эписклеритгерді дөнекер қабықтың фликтенасынан ажыратуға
216
болады. Көзді жарықты шоғырландьірыл түсіру аркңілы зертгегенде жарықка
қарығу күшеймейді. Кдбыну ошағы (фокусі) көмескі. өзгерген ак қабықтың
бетінен көтеріңю. бірқанша шектелген төрізді түрге ие болады. Ошақ
ашық қызылкүлгін ренкті болады. Сипап тексергенде осы манда ауру
сезінеді Ошақтың үстіндегі данекер қабық қозгалмалы боладьі. Склералық
және эписклералық қабыну ошақтары көбіне лимб мен экватор аралығында
орналасады. Қүбылыскд бір мезгілде екі көзде қатысуы мүмкін. КөздІң
көру жітілігі әрдайым қалыпты күйінде қалады. Көздің қызметі туралы
болжам жалпы жағдай.ты, бірақ эписклериттер бірнеше жыл бойы жиі
қайталап қозу мен басылуға бейім түрады.
Склериттер (.'зсіегіііь) ақ қабықтың терең қабаттарының зақымдануы,
соның салдарынан тітіркену белгілері мен а^ү сезімі күштірек байқалады.
Ақ қабықта оның деңгейіпен көтереңкі қызыл-күлгін түсті бір немесе
қатарынан бірнеше ошақтар (инфильтраттар) пайда болады (163-сурет).
Ақ қабық пен қасан қабық және тамырлы қабықтар арасында онто-
генетикалық және анатомиялық тығыз байланыс болғандықтан қүбылыска
қасаң қабық (кератосклерит), нүрлы қабық пен кірпікті денс (склеро-
иридоциклит) араласып қатысуы мүмкін. Қубылыс көпшілік жакдайда екі
жақтй және де созылмалы қаиталамалы сипат алады, асқынлулар жиі
болады. Көп жылдар бойына қайталау (рецидив) мен басылу (ремиссия)
ауысуы жалғасады. Қүбылысқа нүрль! кабық пен кірпіктІ дененің қосылуы
қарашықтың жабылып қдлуына, екіншілік глаукоманың пайда болуына
үшыратуы мүмкін. Кейбір жағдайларда тор кдбықтын, экссудаттық ажырауы
мүмкін.
Тамырлардың қызаруы біртіндеп басылып азаяды, ошақтар қайтып
тегістеледі. Олардың орнында қара қоңыр түсгі жүқа тыртыктанып өзгерген
ақ қабық қалады. Көздің көру қабілеті кушті нашарлайды, кейбірде мүлдем
жойылады.
Ақ қабықтағы қабыну қүбылысы ірінді сипат алуы мүмкін. Оған қоңыр-
қызыл сарғыштау реңкті шектелген ісік, күшті ауру с^зімі, қасаң кдбықтын,
маңайлық қызаруы, жас агу мен жарыққа қарыгудың кушеюі, дөнекер
қабық пен қабақтардың ісінуі төн болады. Бүл склеритгі қоздырушы
стафилококк болады. Ірінді ошақ (фокус) өдетге жарылады. Қубылыс
нүрлы қабықтың кдбынуъімен қосталады (гипопионды ирит), кейбір жағдайда
эндофталъмитпен аяқталады.
Е м д е у. Склерит пен эписклерит емі көбіне қубылыс этиологиясына
байланысгы жүргізіледІ, Иммундық факторлардың роліп де ескеру кажет
болады. Осыларға байланысты антибиотиктер, салицилаттар, иммундық
депресанттар, антигистаминдік дөрілер, жылулық емдер (УВЧ, парафиндік
аппликация, грелка) сияқты емдерді қолдану усынылады. Керекті болса
ақ қабық абсцессін тіліп жарады.
Ақ кабықтың патологиялық жағдайларының көптеген тобын экта-
зиялар мен стафиломалар қүрайды. Бүлар әдетте өздерінше дербес
алдіулар емес, олар тек бурын больпі өткен қабыну қүбылыстарының
салдары ғана болады. Қабыну нәтижесі мен оның ізін ала тыртықтанудан
217
164-сурет. Эиибульбарлық
карцинома, қасаң қабық пея ақ
қабыққа жайылтаи
көздің іпгкі кьісымы мен ак қабықтьш
қарсыласуы арасындағы бірлескен
қызметгің бүзылуы (диссоциация) пайда
болады.
Бір жағынаіі, көздің ішкі сүйык-
тығьшың басты ағып шығу жолының,
венозды синустың, ақ кабыктың бөлік-
терінің закңтмдануъгна байланысты көздің
ішкі қысымы жоғары көтеріледі, ал
екінші жағынан - жүқарған ақ кдбық
созылғыш икемді келеді. Тамырлы қабық
пигментінің жуқа ақ қабыктан көрініп
түруъша байланысты аспидті-қара түсті
кедір-бүдырлы томпешіктер пайда бо-
лады. Осындай эктазиялар ак қабықтын
ең жүқа жерлері қасаң қабық маңы
мен көздің ирімді веналары иіыгатын экватор маңында жиі кездеседі.
Ақ қабықтың стафиломалары мен эктазиялары қасаң қабықтың радиус
қисықтығыя озгертіп, астигматизмнің пайда болуына, соның салдарынан
қасаң кңбық күбылысқа араласпағанның өзінде көздің көру жітілігінің
төмеыдеуіне соқтырады.
Ақ қабықтың басқа аүфуларынан склеромаляцияны атап өту керек.
Бүл 50 жасгаи асқан адамдарда авитаминоз, аутоаллергия, коллагеноз
фоныңда пайда болуы мүмкііс Алғашында ақ қабықта сарғыш-сүр түсті
шіріген (некрозды) ошақ пайда болады. Кейінірек ол тамырлы қабық
жалаңаштанғанша ыдырап түсіп қалады. Кейбір зерттеушілер бүл
қүбылысты ак қабықтың фибриноидты дегенерациясы деп белгілейді.
Ауру ағымы созылмалы болады. Ақ қабық ыдыраса немесе жыланкөз
(фнстула) пайда болса тесікті жамап жабу керек.
Ақ қабықтың кисталары мен ісіктері сирек кездеседі. Жарақаттар
мен хирургиялық кәмектер кезінде ақ қабықтың қабагтарының арасына
еніп қалгаи эпителий кисталар пайда қылатын алғашқы материал болады.
Іштен туған кисталар да, көбіне дермоидтық кисталар жиі кездеседі. Ақ
қабықтың кисталарына өсу төн болады. Клиникада олар домалақ формалы,
тыгыз, әртүрлі мөлшерлі жартылай мөлдір жаңа түзілімдер болады. Уақ
кисталар, қағида бойынша, жағымсыздық (дискомфорт) жағдайын
туғызбайды, сондықтан хирургиялық көмек көрсетілмейді, Ірі кисталарды
хирургиялық жолмен алып тастап, ақ қабықты жамау керек болады.
Ақ қабықтың ісіктері әдетге екіншілік сипатқа ие болады. Олар
эпибульбарлық немесе көздің ішіндегі жаңа түзілімдердің еніп өсуінің
нэтижесінде пайда болады (164-сурет). Біріншілік ісіктер (фибромалар,
гемангиоімалар) сирек байқалады. Біріншілік ісіктерді олардың алғашқы
өсу кезендерІнде кесіп алып тасгау қажет боладьі- Екіншілік ісіктер пайла
болғаида квз алмасын алып тастау (энуклеация) керек боладьі.
218
X ТАРАУ
КӨЗДІҢ ТАМЫРЛЫ ҚАБЫҒЫНЫҢ АУРУЛАРЫ
Көздің тамырлы кзбығынын, (пүеа) кңбынулары едәуір жиі пайда болады.
Бүл жағдай ең алдымен оның бөлімдерінде қантамырлардың көптігі.мев
түсіндіріледі. Тамырлар капиллярларға тарамдалады. олар өзара бірнеше
рет жалгасып қалың тамырлар торын қүрайды. Қантамырларынын көптеген
тарамдануы нетижесіпде тамырлы қабықта қанның ағыс жылдамдығы
едөуір төмепдейді. Қанның ағыс жылдамдығының төмендеуі қапның
қурамындағы бактериялардьпң улағыш агеиттердің шөгуіне және жабысып
бекіп қалуына жәғдай жасайды.
Көздің тамырлы кабығының екінші бір ерекшелігі оның алданда бөліктері
(нүрлы қабық пеи кІрпікті дене) мен аргқы бөлігінің (меншікті тамырлы
қабық немесе хориоидея) өртүрлі тамырлармен бедек-белек қоректенуі
болып табылады. Алдыңғы бөлІгі артқы үзын кірпіктік және алдаңғы
кірпіктік артериялардан, ал арткы бөлігі артқы кысқн кірпікгік артериялардан
қоректенеді.
Тамырлы кабықтың үшінші ерекшелігі алдыңпя және артқы бөліктерініц
әртүрлі нернгенулерінде. Нүрлы кабық пен кірпікті дене үшкіл нервтің
бірінші тармағының (гторһіһаітістк) кірпіктік нерв тәлшықтарымен (псіііагіз)
нервтеиеді Ал меншікті тамырлы кдбықта сеагіпггік неретері болмайды.
Тамырлы қабықтың анатомиялық ерекшеліктері оның бөліктерінің
патологиялық жағдайларында айқын байқалады.
Тамырлы қабықтын, алдыңгы бөліктерішң қабынуын - алдыңғы увеит,
немесе иридоциклит, артқьт бөлігінің қабынуын - артқы увеиг, немесе'
хориоидит, ал тәмырлы қабықтың барльж, үш. бөлігінің бірге қабынуьш -
панувеит деп ажыратады. Сонңы жылдары циклоскопия өдісінің практикаға
енуі нэтижесінде кірпікті дененің тегіс бөлігі мен меншікті тамырлы қабықтың
ең шеткі жагының қабынуын шеткі увеит деп айрықша бөліп айта бастады.
Панувеит пен шеткі упеитгер біршама сирек кездеседі, ал алдыңгы
увеитгер немесе иридоңиклиттер жиі кездеседі. Әртүрлі уьеиттердін; алдынгы,
артқы, шеткі жоне панлъеиттердің кездесу жиілігін былай белгіле^те болады
- 5:2:1:0,5, яғни панувеит алдынңы увеиттен 10 есе сирек кездеседі.
Тамырлы қабықтың қабынулары біріншілік және екіншілік, экзогенді
және эндогеңді болып беліиеді, Организмнің жалпы ауруларыяап пайда
болған увеиттерді біріншілік, ал көз ауруларынан (кератігғгер, склериттер,
ретинитгер ж.б.) кейін пайда болған увеитгерді екініпІлік увеиттер деп
атайды. Көз алмасының еніп жарақатгануыиан, операци^лардан, қасаң
қабықтың жарасынын тесілуінен кейін экзогенді увеиттер, ал организмің
баска ауру мүлшерінен агенттердін кан арқылы келіп тамырлы кабыкты
қабындыруынан эндогенді увеитгер пайда болады-
Клиникалық ағымы бойынша унеиттер жедел жөне созылмалы болып
бөлінеді. Бірақта бүл айырмашылық белгілі дәрежеде шартгы. Жедел
219
увеиттер созылмалыга немесе созылмалы қайталағыш увеиттерге өтуі
мімкІн. Увеитгер ошақты және диффузды болып та ажыратылады. Кдбыну
қубылысының морфологиялық өзгерістеріне қарай увеитгер гүйіршікті
(гранулематозды) және түйіршіксіз (гранулематозсыз) деп те бөлінеді.
Гранулематоздыларға гематогенді көшкен (метастатик) увеиттер, ал
гранулематозсьидарға уытгардан улану өсерінеп иемесе \ытты~аллергия
әсерінен пайда болған увеиттер жатады. Гранулематозды (түиіршікті)
увеитгер лимфоциттерден, эпителиоидты және ірІ алып клеткалардан
түратын қабынба түйірлердің (гранулемалардың) пайда болуымен
сипатгалады. Гращлематозсыз (түйоршіксіз) қүбылыстарда кдбыну жайылған
тасқынды сипатқа ие болады. Көптеген авторлар увеитгердің бірі-біріне
өтетін өтпелі жоне аралас түрлерінің болуын мойындайды.
Қабыну қүбылысының сипатына кдрай алдыңгы увеиттер немесе
иридоциклиттер уйыма суиықтықты, жалқықты, фйброзды-пластикалы,
ірівді, қанды болып бөлінеді. Артқы увеиттер немесе хориоидиттер, өдетге
қүбылыстардың орналасуына қарай орталық, орталық жанындагы,
экваторлық және шеткі болып бөлінеді. Одан баскд хориоидиттерді ошақтық
және жайылған хориоидитгер деп те ажыратады.
Практикалық жүмыста увеиттердің жедел жөне созылмалы болып
классикалық бөлінуі мапызын сақтайды. Жедел кдбынуға жалқықты
бөліиістің ііюгырлануы, ал созылмалы қабынуга шогырлану-олімді
қүбылыстары сай келеді.
10.1 ИРИТТЕР МЕН ИРИДОЦИКЛИТТЕР
Нүрлы қабықтьщ кірпікті денеден бөлектігіне кдрамастан оның тек өзі
ғана сирек закікмданады. Морфолопіялық зерттеулердің көрсетуіне қарағанда
нүрлы қабық пен кІрпікті денедегі қубылыстар қашанда бір қүбылыс.
Клиникада кейбір белгілеріне қарай ирит жөне ирядоциклит деп белу
қабылданған. Нүрлы қабык қарап тексеруте қолайлы, сондықтан да ириттің
барлық клиникалық белгілері едөуір ерте айқындалып білінеді. Ал циклиттііс
белгілері болса кеш анықталады. Осының бәрі к\бы.(ь;стыц беліктігін
емес, ал онын, яуыр.тық дәрежесін куәландырады.
Жедел ағымды ауру алдын ала білдіру нышанысыз. аңдаусызда кенетген
басталады. Көзде сындырып бара жатқандай күшті ауру сезімі пайда
болады. Сонымен бірге жарыққа қарыгу. жас ағу, қабақтардың түйілуі де
пайда боладьі. Кез қызарады, кэздің көру қабілеті төмендеуі мімкін. Қабақтар,
осіресе үстіңгі қабақ, ісінеді, қызарады. Көз алмасында қасаң қабық
маңайлық немесе аралас қызару айқын білІнеді. Нүрлы қабықтың
қабынуының ең баегы белгілері оның бет сурстінш. көмескіленуі, түсІнің
өзгеруі мен қарашықтың таралуы болып табылады.
Пүрлы қабықтың ткані ісінеді, ісіну са.тдарынан және оның беті мен
шүқыршаларына бөлінісгің жиналуыпан жүқа селдір суреті күнгірттенеді.
Нурлы қабықтың көк немесе сүрғылт-көк түсі күнгірт-жасылға айналады.
Қоныр нүрлы қабық тотық түстІ реңкке ие болады. Бүл өзгерістер
220
қантамырларының қанға толуы мен ісінуінеи. қан чүиіріпіктері қосытған
бөліиістің пайда болуынан келіп іпыгады. Эритроциттер бүзылады
гемоглобин ыдырауға үшырайды да жасылдау тусті гемосидеринге өтеді
Осынын бәрІ нүрлы қабықтың түсін озгертеді.
Нүрлы қабықтың қашамырларының кднга толуы мен ісінуі қарашықтың
тарылуына соқтырады. Қабынғаңда пайда болатын рефлекторлы реак-
цияларда оның тарылуын (миозды) күтнейтеді.
Бөліністін. молдығынал алдыңгы камера суйықтығында түнба пайда
болады. Көбіне камера түбінде ірің (гипопион) шөгеді, қангалайтын
(ғеморрағиялык) ириттерде камера түбінде қан (гифема) байкдлады.
Иритгердіқ, әсіресе фиброзды-пластикалық ирнтгердің, жиі серігі нүрлы
қабықтың көз бүршақтын алдыңғы қдбығымен бірігулері - артқы синехиялар
пайда болады. Олар қарашықты кеңейтетіп дәрілермел (мидрриаттық)
кеңейткен кезде өте-мөте жақсы көрінеді.
Жоғарыда аталғандай. бөлек ирит сирек кездеседі, шамалы уақыттан
соң қүбылысқа кірпікті дене араласады да иридопиклит пайда болады
(165-суретУ
Бүл жағдайда клиникалық сипат күішірек білінеді, Ауру сезімі жанға
батарлы, осіресе түнде, күшееді. кейде шыдатпайтындай дәрежеде күшееді.
Кдбақтардың ісінуі мен қызаруы үдей түседі, кірпікті дене проекциясы
түсынан көз алмасын басып сипағанда көзде күшті ауру сезІмі (цилиарлық
ауру) пайда болады. Күшті ауру сезіміне нүрлы кдбық пен кірпікті денеде
сезгіш нервтің көптеген үштарының барлығы себепші болады.
Қабыну қубылысына кірпіктік дененің қатысуын объективтік белгілер
де көрсетуі мүмкін. Кдсаң қабықтың артқы бетінде шөгінді түйіршіктердің
(препцгоітаттардьщ) пайда болуы мен шыны тәрізді дененің карауытуы
обьектіжгі белгілер болыи есептеледі. Шөгінді - гүніршіктср (преципигатгар)
алдыңғы камера сүііықтығына қандамырлардан шығып енген клеткалық
элементгердің фибринмен бірігуінен қүралады жәііе біртіндеп қасаң кдбықтын
арткы бетіне щөгеді Преципитаггар
(шөгінділер) әртүрлі өлшемді. эртүрлі
түсті, әртурлі пішінді-формалы болуы
мүмкін. Көбіне олар үиібүрыш
фармасында орналасады, онын төбесі
жоғарыға қарағаи және уақ
преципитаттардан түрады да төменгі
табанында ірІ преципитаттар
орналасады. Преципитаттардың іүсі
ақ, суріы.тг-ақ болуы мүмкін (166-
сурет).
166 сурет. Преципитатгар (схема).
221
Фагопитоз бен сорылу (резорбция) қубылыстарының салдарынан
преципитатгар біртіндеп жойылады. Кейбірдс олар тегі айқын сына түрлі
жалпақ денешелер түрінде үзақ (айлар, тіпті жылдар) сақталады. Кейбір
сирек жағдайларда преципитаттар коз бүршақтың алдыңгы және артқы
беттеріне немесе гиа тоид капсулалы байла.мға дейін шыны тэрізді дененің
алдьодғы мембрағл ,ъшьод бегіне шөгіп жиналады.
ПІыны тәрілді денедегі қарауытулар артүрлі қарқынды болады. Үйыма
иридоциклиттерде шамалы аралас (диффузды) қаіэауытулардан фиброзды-
пластикалық ирндошгклиттерде кәру қабілетін антарлықтай төмендететін
қалың үлпекті карауыіуларға дейін боладьі. Коздің ішкі қысымы қалыпты
жағдайда, бірақ кобіне кірпікті дененің сүйықтық жасаи шығараты/ қызметі-
нің бүзылуыма байланысты зомендеуі байқдлады.
Жеткіліксіз ем немесе қүбылыстың ауыр ағымы салдарынан нүрлы
қабықтың қарашықтық жиегі түгелдей коз бүршақпен жабысып бірігіп
қалуы мүмкін - (зесіизіо рнріПае), фибринге бай бөлініс одан әрі бөлініп
шығып шөге берсе қарашық мүлдем жабылып бітелІп қалуы мүмкін
(оссіизіо рирШае).
Кзрашықтың жиегінің жабысып қалуы жнне онын бітеліп қалуы артқы
және алдыщы камералардың ара қатнасының бүзылуына ушыратады.
Коздің ішкі сүйықтығы артқы камерада жиналып нүрлы кңбықты алга
ысырып томпайтады. Бүл жағдай иүрлы қабықтың “бомбажы” деп аталады
(ігіз ЬошЬее). Осы жағдайда нүрлы қабыктың томпайтан тусында алдынгы
камера сайыз, ал ортасында терең болады (167-сурет). Көздің ішкі
сүиықтығының ағып шығуының бүзылуынан екіншілік глаукома Пайда
болуы мүмкія.
167~сурет. Қарапықтьщ бгге
ду салдарынан болған нүрлы
қабық бомбажы.
Ауыр жағдайларда бөлікістің көптігінен нүрлы қабықтың артқы беті
кәз бүрщақтың алдыщы капсуласымен толық жабысып қалады. Бүндай
жағдайларда да еківшілік глахкома белгілері байқалуы мүмкін, бірақ
томпайған нүрлы қабықтан өзгешелігі алдыңғы камераның тереңдігі
сақталады.
10.2. ІІІЕТКІ УВЕИТТЕР
КІрггікті дененің жазық тегіс бөлігі мен меншікт? тамырлы қабықтың оған
жақын жаткдн шалғаи шеткі бөлігінің кдбынуын шеткі увеит деп атайды.
Ауру, қағида бойынша, сыркдтқа білінбей басталады. Бөлініс шыны
тәрізді денеге енгенде барып клиникалық белгілері айқындала бастайды.
Сыркаттар жузіп жүрген қарауытуларга. кор\ қабілетінің шамалы
томендеуіне және кнздің жарыққа қарығуына шағым айзады. Объектиэті
қабақтардың түйілуі, қасац кдбақтың маңайлык, қызаруы, преципитаттар
мен гониосинехиялар шамалы байқалады. Шнны тәрізді дененің негізі
түсында циклоскоппен кзрағанда шектелгең сары бөліністік шоғыры, шыны
тәрізді денепіц ажыралуы, оның қүрылысының бүзылуы (деструкция).
шварттардын. пайда болғаны көрінеді. Сары дақ маңында екіншілік
дистрофияны байқауға болады және де екіншілік глаукома пайда болуы
мумкін. Бүл ауру негізінен жас адамдарда кездеседі.
10 3 ХОРИОИДИТТЕР
Меншікті тамырлы қабықта сезгіш нервтер болмагаңдықтан хориоидтгерде
немесе артқы увеиттерде сырқаітарда көзде ауру сезімІ, жарыкқа қарығу,
жас ағу сияқты шағымдар болмайды. Сырт қараганда көз қалыпты жағдайда
болады. Хориоидиттерді аныктап диагноз қою үшін тура жоне кері
офтальмоскоппеп қарау әдістерін қплдаяады. Егер де закымдау ошағы
кішкене болып және ол шетте экватор маңында орналасса, онда ауру көз
түбін тек бір кездейсок иемесе профилактикалық қарағанда ғана аиықталып
табылады. Тамырлы қабық орталыққа, артқы полюске, орталық шүқыршага
жакын зақымдалса, сырқат көру жітілігінің күшті төмендегеніне, көздің
алдында әртүрлі жяркылдардың, спиральдардың, сызықтардъщ пайда
болхъша (фотопсияға), заттар мен әрігггердің қирық-қисық болып көрінуіне
(мегаморфопсияға) назар аударады Бүл шагымдар қүбылысқа тор кдбыктын.
қатысканын көрсетеді, Шынында да көпшілік жағдайларда хориоидиттер
емес, ал хорйоретиниттерді анықтап диагноз қояды- Фотопсия мен
'метаморфопсиылар сарЫ дақ маңындағы сауытшалардьщ закымданғанын
көрсетсе, онда тор қабықтың шегкі бо.ііктерінін. кдчысуымен (таяқшалардын)
хориждеяньод шеткі бөлігіндегі зақымдануларда сырқатгар ымыртга кәрудің
нашарлауына (гемералопияға) шақым айтады.
Хориоидеяның қабынуы онашаланған ошақты және шашылған
(дассеминаілияланған) ошақтар түрвіде болуы мүмкін. Хориоидеядағы қабыну
ошақтары әртүрлі өлшемді, әртурлі формалы, ал көбіне дөңгелек формалы
болады. Ошақтың өлшемі көру нерв диск дйаметрінін. жартысынан бір
жарым диаметріне дейіп (0,5-Змм) болады. Хориоидеядағы қабыну ошагы
дегеніміз клеткалық ннфильтрат болып табылады. Жаңадан пайда болған
хориоИдеялық ошақтардың шегі көмескі. түсі саргыш- сүр болады (168-
суррт). Кдбыну инфильтрациясы, сондай-ақ бөлініс те тор кзбыққа
жайылатындықтаи ол ісінеді, соңдыктан кІшкене тамырлардың журісі кейбір
жерлерінде көрінбей қалады. Кейбірде тор қабыққа жақын шыны тәріздІ
деңенің артқы бөлігінде карзлыту дамиды. Нэтижесінде шыны тәрізді
дененің суйылуы байқала?щ>і. К.ейде шыны тәрізді дененің артқы шекаралық
кдбатында преципитатгар көрінеді.
Будан әрі хориоидеялық ошақ ақшыл-сүр түске еніп. шегі айқындала
түееді. Кдбынған зонаға тор қабықтың пигментгі эпителиі енеді. Тамырлы
222
223
қабыктың хроматофорларының көбейгеш бийқаляды. Осының бәрі
хориоидеядағы сорылып бара жатқан инфильтрат орнына қара-қоңыр
түсті пигмепттін, шогырлан\ътна үшыратады. Көз түбінің калыпты қызыл-
қоңыр фоны жойылады, дәнекер тканді тыртыктар мен склерозданған
кңіпамырлары көріне бастайды; ол тәмырлардың тесігі өте тарылған немесе
толык бітеліп қалган. Ткань қаншама семген болса, соншама ак. кабық
көбірек ақ түсті болып көрінеді.
Сирек жағдайлар.да қубылыстын, созылмалы ағымында жайылған
көтеріңкі сүргылт-жасыл түсті қабынғая тканнің көбейіп қалыңдауы
(гранулемалары) пайда болуы мүмкін. Бундайда тор қабықтың бөліністі
ажыралуы да пайда болуы мүмкін. Осындай жағдайларда хориоидеяның
Ісіктерівен ажырату қажеттігі туъшдайды.
Кейде мепшікті тамырлы қабықтың қабынуларында қанталаулар
байқалады. Олар тамырлы қабықтың өзінде орналасқанда қызғылт-сүр
немесе кулгін түсті болады, ал тор кабықтағы қанталаулар аіпық қызыл 1
түсті болады.
10.4. УВЕИТТЕРДЩ АСҚЫНУЛАРЫ
Иридоциклиттерді дүыс жөне уақтылы емдесе тугелдей дерлік немесе
түгел жазылады. Артқы увеиттер де біршама колайлы болып бітуі мүмкін.
Олардаи тек орталық хориоидитгер (макулиттер) ғана жазылғаиііан соң
көру жітілігін азды-көгтгі дәрежеде төмендетеді. Коллагеноздар негізінде
пайда болатын, әсіресе токсико- аллергиялық, иридоциклиттердің кдйталауы
жиі байқалады.
Алдынғы \ъеитгер де, артқы увеиттер де жиі асқынады. Бүл асқынулар
оте ауыр салдарларға, тіпті соқырлыққа үшыратуы мүмкін.
Алдыңгы және артқы увеиттердің жиі аскынуларының бірі көз бұршақтың
бүлыңғырланып қарауытуы - аск^ынеан катарактаның пайда болуы.
Увеиттерде асқынған катарактаның пайда болуының басты патогенетикалык
факторлары көз бүршақтың қоректенуінің бүзылуы, токсиндердің әсері,.
оның эпителиінің өзгеруі болып табыладьі- Әдегте қарауыту алдымен
бүршақтың артқы бөлігінде пайда болады. Жәйлап баскд да бөліктері
қарауытады, соңында буршақтың толық қарауытуъша, толық аскынган
катарактаға үшыратады.
•Алдыңғы увеиттердің ең катал асқьшуьша екіншілік глаукоманы жатқызу
керек. ЕкіншілІк увеальды глаук-оманын патогенезі әр алуан. Көздің ішкІ
қысымын көтеретін қарашықтың бітелуі сияқты айқын факторлардан басқа
да екіншілік глаукоманың пайда болуына көздің ішкі сүйықтызгьіның көп
мөлшерде жасалып шығыуы, корнеосклералы трабекуланың ісінуі, бөлініс
пен артық пигменттің тпөгуі салдарынан алдыңғы камераның бурышында
сүйықтың ағып кетуіне кедергі болуы, ал соңырақ бүрьпшық жабысулардың
(гониосинехиялардың) пайда болуы сияқты факторларды атауга болады.
Хориоидиттерде, қағида бойынша, көздің ішкі қысымы көтерілмейді.
Алдынғы увеиттІң немесе панувеиттің қолайсыз ағымында кейбірде көздін
Ішкі қысымы төмендейді, ол көз үшін оте-мөте қатерлі болады. Көздің
ішкі қысымының төмендеу себебі кірпікті денедегі терең дистрофиялық
қубылыс болып есептеледі. Соның салдарыиан кірпікгік эпителий қызметінің
әлсіреуі, нетижеанде көздің ішкі сұйықіығының жасалуы азаяды. Ауыр
жағдайларда гипотеизиядав кейін көз алмасының шала семуі (с.убатро-
фиясы), одан соң оның семуі (атрофиясы) дамиды.
Тор қабық пен квру нервісінде де өте а\ыр аоцынулар болуы мүмкін.
Олар артқы увеиттерде жиі пайда болады, ал кейде алдыңгы увеитгерде
де байқалуы мүмкін. Тор қабықта іркілу қүбылыстары мен бөлінісгер,
ірІлі-уақты кднталаулар пайда болады. Тор қабықта кабыну бөліністеріяің
көбеюінен оның бөліністік ажыралуы пайда болуы мүмкін. ПІыны тәрізді
денеде шварггар пайда болса тор қабықіың тартылудаи (тракция) ажыралуы
гтайда болады.
Көру нервісінде увеит салдарьпіан онын, дискісінің қабынуы (неврит)
пайда болуы мүмкін. Үзаққа созылған гипотензиядан соң даскіде іркілу
қүбылыстары да пайда болуы мумкің, бүл жағдайда көру қызметі
айтарлықтай төмендейді.
Қасаң қабықтың лента тәрізді дегенерациясы алдьщғы увеиттің ауыр
исқынуы болып саналады. Ол көбіне созылмалы узақ ағымды увеит
салдарынан (Стилл ауруы, симпатикалық офтальмия ж.б.) пайда болады.
10.5. УВЕИТТЕРДІЦ СЕБЕПТЕРІ
Экзогендік увеиттерщң пайда болу себептері анық белгілі болса, ал
зндогеидік увеиттәрдің себептері көпшілік жағдайларда белгісіз қалады.
Ірі майлы преципитаттар мен нурлы қабықта сарқыш кішкене ісікті
будырмақтардың пайда болуы қубылыстың туберкулезді сипатын көрсегеді.
Қазіргі уақытта сирек кездесетін мерсздік папу.галы және гуммалы
увеиттердің. сондай-ақ мерездік хориоидиттің клиникалық сипаты өзіне
өте төн болады. Сарғыш-қызыл тусгі кішкене түйіндер (папулалар) нүрлы
кабықтың қарашықтық жиегіне орналасады, ал гумма жиІрек кірпікті
денеде жөне алдынғы камераның бурыиіында пайда болады да нурлы
кдбықкң еніп өседі. Мерездік хориоидиттерде көздаң тубінің шет жағында
көптеген уақ қара және сур ошақшалар “түз бен кара бурыш” тәрізді
болып көрінеді.
Көпшілік жағдайларда клиникалық сипатына негізделу арқылы
қубылыстың себебін анықтау мүмкін болмайды. Увеиттердің патогенезіиде
жуқпалы уытгы және аллергиялық қүбылыстар әбден ықтимал. Көптеген
жуқпалы ауруларда алдьпцы жөие артқы увеиттердің пайда болуы мүмкін.
Кдзіргі уақытга этиологиялық факторлардан туберкулеэге, токсо-
плазмозға, онкоцеркозға, бруцеллезге, ревматизмге, аллергиялық және
аутоиммундық қубылыстарта, әртүрлі аутоинтоксикацияларға, жүқцалы
опіақтарға, аз дәрежеде мерезге де назар аударады.
Бактериологиялық факторлар, ілгеріде болжағандай емес, увеитгердің
пайда болуында Сқозғап жіберу”) үлкен роль атқарады. Увеиттердің себебі
225
224
болатындардан вирустарды, риккетсилерді. қарапайымдарды. саңырау-
қүлақтарды, домалак паразит қүрттарды (нематодтарды) және басқаларды
атауға болады. Увеиттердің пайда болуында стрептококктық инфекцияның
(22%). ал сонғы жылдары үшық вирусыяың, аденовирустирдың маідызды
роль атқаратыны туралы нүсқаулар да баршылык. УвеиттердІң пайда
болуына әсер ететін катерлі факторлардың бірі геііетикалық бейімділік
(ауруларда НЬА-антигеш табылады) болып саналады.
Увеиттердің пайда болуында аллергиялық факторлардың маңызын
анықтауга келгенде офтальмологтар инфекцияның ролін аныктаудагыдай
қиыншылықтарға кездессді. Қайсы аллергеннің себеп болып турғанын
дәл табудың сэті түсе бермейді. Эндогенді увеиттерде аутосенсибилизация
қубылыстары табылған. Увеалъдық тракттағы арнайы антигеңдердің
қүрылысгарының өзгеруіне әртүрлі инфекциялық және аутоинтоксикациялық
факторлардың себепші болуы мүмкін.
Коллагеноздарда да увеиттердің пайда болуъі ауноиммуидық қүбылыс-
тармен қамтамасыз етіледі. Коллагеноздар, мезенхималық ткаңдердаң фибри-
ноидты дегенерациясымен сипатталады. Коллагеноздардың дамуында (гене-
зіңде) протеиңдердің жетіспеуі (диспротешіемия) мащязға ие болады, Колла-
генді аурулардан увеиттердІң ең жиі себебі ревматизм мен бірІншілік
созылмалы полиартрит, сонымен бірге балалардың созылмалы полиартриті
(Сгилл ауруы) болады. Увеитгер буындардың қозғалысын нашарлататын
омыртқалардың трофикалық ауыруында (анкилоздық спондилоартрозыңда)
жиірек паііда болады. Бүл ауру да коллагеңці аурулар тобына жатады.
Копші.тік жағдайларда увеитгер мүрынның қосалқы қуыстарынын қабыну-
лары, тонзилиттер, отитгер, тіс аурулары, аднекситгер, холециститтер
және де басқа сол сияқты ошақтық инфекциялардан да пайда болады.
Ошақтық инфекцияда қоздырушылармен қатар олардың уыттары
(токсиндері) да патогендік фактор бола алады. Ең соңында увеитгер Рейтер
(окулоуретросиновит) ауруы, Бехчет (увеоафтоэды синдром) ауруы, Фогг-
Коянаги-Харада (зъеокутанеоменингоэнцефалит) ауруы жәве де басқа
сол сиякты этилогиясы белгісіз синдромдық қабыну ауруларынын бір
белгісі ретінде сипатгама береді. Аурулардың клиникалық сипатын қан
мен несептің биологиялық анализдерін, өкпе мен мурыннын қосалқы
қуыстарын рентгенмен тексеріп, әсіресе иммундық сынаулардьі мүқият
комплексті зерттеп, шектес мамандардың кеңестерін қолдану нэтижесінде
көптеген увеиттердің ссбебін анықтауға болады, бірақта себебі анықталмаған
увеиттердін үлесі едәуір болып қалуда.
Офтальмологтардын жумысында жиірек кездесетін увеиттерге қыскдша
токталып өткенді де жөн көрдік.
Ошақтық (фокальды) аурулардан пайда болатын увеиттер. Бүл
үвеитгер мүрынның қосалқы куыстары мен тістерден пнфекциянын
көзге енуІ нәтижесінде пайда болады. Бүган көздің, қосалқы қуыстар
мен тістердің қантамырлық және лимфалық жүйесінің тығыз бай-
ланыстылығы себеп болады. Аталған қүрылымдардын және көру
мүшесінің ортақ нервтік байланысы да манызға ие болады, өйткені
қуыстар мен тістердегі уыттар (токсиндер) үшкіл нервтің үштарын
тітіркендіруі мүмкін.
“фокальды” уңеиттер қуысгардан енген инфекцияларда көбіне тамырлы
қабыктың барлық бөлігін қамтитын жайылған қүбылыс түрінде (паііувеит)
өтеді, ал тістерден енген ннфекцияларда көбіне пластикалық немесе үйыма
алдыңғы увеиттер (иридоциклитгер) түрінде отеді. Бүл увеиттердің ағымы
жедел, мол бөліністі, әдетте үйыма (серозды) типті болады.
Анықтап диагноз қою киыша соғады, өйткенІ аурудың клиникалық
ағымынын. баскд себептерден пайда болған увеитгерден ешкдндай ерекшелігі
байкалмайды. Соңдықтан барлық увеиттерде қосалкы қуысгар мен тістердің
хал-жайына көніл аудару керек.
Е м д е у. Ем бірішпі кезекте организмдегі инфекция ошағын жоюға
бағытталады (тістерді алып тастау. қуыстарды тіліп ашу), ал оларды тесіп
жуу тек уақытша нәтиже ғана береді.
Стилл ауруыиаіі пайда болған увеиггер. Бүл ауруда_увеиттер елеусіз
пайда болады жнне солғын өтеді. Ауруды көбіне оның өршіп кеткен
жағдайында анықтайдьі. Ауруга көздің көру жітілігінің күшті төмендеуі
тән болады. Көздің саңлауы түсында қасаң қабықта лента тәрізді сур
түсті қарауыту және оның қалған бәліктерінде көптеген уақ карауъітулар
байқалады. Қасаң кдбықтың эндотелиінде “қүрғақ" сүр өртүрлі өлшемді
преципитаттар пайда болады. Нхрлы қабықтың стромасы семген, оның
кейбір кантамырлары көріне бастайды, сондай-ақ онда жаңадан пайда
болған кднтамырлары байқалады. Көптеген мықты артқы синехиялар,
кейде қарашықтың толық жабысып қалуы мен бітелуі де кездеседі. Көз
бүршақ пен шыны тәрізді дененің едоуір қарауытқаны да көрінеді. Қагида
бойынша, көздің түбі өзгермейді. Көбіне екі көзде зақымланады.
Ауру көбіне қыз балаларда кездеседі жөне мектеп жасына дейінгі
шакта жиі басталады. Стилл ауруының көздегі белгілері аурудын. ең
ерте байкалатын және алгаіпқы белгілері болуы мүмкін. Увеиттің
алғашқы белгілері мектеп жасына дейінгі балаларды профилактикалық
тексеру кезІнде кездейсокта байқалады. Касаң қабықтын. эндотелиінде
өте уак шаң-тозаң тәрізді преципитаттарды, жүқа жөне жіңішке жарты
ай сияқты қарауытуларды қасаң кабықтың лимб маңынан (3 және 9
сагаттықг меридиандарыңда) апықтауга болады. Соңынан бүл
Қарауытулар жайылып ені 3-4мм-дей лента төрізді болып қасаң
қабықтың көлденең меридианын иелейді. Бүдан басқа дәнекер қабықта
Да көздің саңлау түсында маржандай қүлпырған үгйінді тәрізді шөгінділер
байқалады. ЕкІшпі бір алғашқы белгі шыны тәрізді дененің
қүрылымының бузылуы (деструкциясы) болып табылады. Кейінірек
біртіцдеп артқы сннехиялар, ал содан соң нүрлы қабықтың қүрылысының
бүзылуы (деструкциясы) пайда болады. Бүнымен бІр мезгілде алдыңгы
бөлігінен бастап бүршақ қарауыіады. Нэтижесінде көру жітілігі жарық
сезуге дейін төмендейді. Сонымен, Стилл ауруы көздегі классикалық
үштағанмен: увеит, қасаң қабықтың дистрофиясы, катаракта сияқты
қүоылыстармец сипатталады. Көздегі осы үпттаған Стилл ауруының
226
227
бірден бір біліпуі болатынын айтып ескерту қажет, яғни ауру пали
артритсіз өтеді.
Стилл ауруының көздегі белгілері полиартритсіз баяу дамиды жөне
жайлырақ болады. Полиартритгің асқынуыпда жөне жүқпалы аурулар,
үшьшу қосылған фонында көздегі үштаған белгілері қарқынды дамиды,
аскщнады.
Е м д е у. Көзді емдеу аурудың жалпы ем фонында жүзеге асырылады.
Емдеу үшін мидриатиктер, лидаза, протеаза, витаминдер В, С, РР,
кортикостероидтар, оттегімен емдеу, электро-жөне фонофорез, тағы басқа
да дәрілер қолданылады. Бірақта көбіне хирургиялық емдерді де :
кератопластика, экстракция жасап катарактаны алуды да қолдануга тура
келеді.
Ревматизмнсн бслған увеит Организмдегі күрделі ревматизмнің бІр
бөліғі тамырлы қабықтың қабынуы болып табылады.
Оргаііизмнің ауруға қдрсыласу кдбілетін төмендегіп жіберетін онын,
тым салкңшдап қалуы көбіне шешушІ фактор болады- Увеит ревматизм
қүбылысының жедел фазасынан тыс уақытта да пайда болуы мүмкін,
бірақ ол көбіне созылмалы буыпдық қүбылыс фонында, буын ауруына
қосыла пайда болады. Увеит көбіне 3 жастан үлкен балаларда (3%) пайда
болады. Ол әдетте жедел басталады жөне қызу тасқынды отеді. Ауру каз
алмасьшың күпггі аралас қызаруымен сипатталады. Алдынғы камерадағы
болініс желатинозды сипаткд ие болуы мумкін. Когггеген пигментті артқы
бірһулер (синехиялар) &рте пайда болады. Бүл бірігулер мидриатиктер
әсерінен оңдй және тез үзІліп кетеді Кдсаң кдбықтың эндотелиІнде кеттгеген
уақ сүр түсті преципитатгар пайда болады. Нүрлы қабық қанга толы
болады, оның кеңейген қантамырлары көрініп түрады. Кез бүршақ пен
шыны тәрізді дене қүбылысқд сирек кдтысады, олардың қдрауытулары
тек аурудың үзақ созылган жөне қдйталай берген жагдайларында (күз,
көктем) пайда болады. Ауру 1,5-2 анға созылады. Көбіне екі кез
зақымданады. Аурудың кдйталауы, қағида бойынша, ревматизмнщ
атакасымен қатар келеді.
Е м д е у. Ем жалпы ауруга бағытгалады (антибиотактер, салицилаттар,
кортикостероидтар, антигистаминдік дәрілер ж.б.). Кезге антибиотиктер,
сульфаниламидтер, кортикостероидтар, амидоприн, мидриатиктер (ең
жақсысы скополамин), сондай-ақ карауытуларды сорғызуды жылдамдататыи
дәрілер (5-10% калий йодидпен, дионинмен, лидазамен, алоэмен электрофорез
жасау, оттегіні дәнекер қабық астына енгІзу) колданылады. Аурудың
нәтижесі көбіне жагдайлы болады.
Токсоплазмоздан болғав увеит. Бүл ауру іштеи тууы және жүре пайда
болуы мүмкін. Қубылыс көбіне меншікті тамырлы қабықта орналасады
және хориоретинит түрінде отеді. Бүл увеиттердің ағымы мүлдем дерлік
белгісіз. Ауру профилактикалық тексеру кезінде, көбіне екіяшілік қылилық
пайда болганда ғана, аныкдалады. Көздің алдынғы бөлігі, өдетте, қүбылысқа
араласпайды. Орталық корудің немесе ымырттық көрудін төмендеуі және
заттардың түрлерінің қисық-кдсық болып көріпуі увеитгердің бірішні көбіне
кеш байқалатып белгісі болып табылады. Іштен туған таксоплазмоздық
хориоидиттерде нөрестелер көздерініц түбінде анда-санда байқалатын тор
кдбықтың өзгерулерімеп бірге кездесетін оргалық зақымдануы болады.
Сары дақ маңында көру нерв диаметрінің төртген біріне, жартысьтна,
кейде оданда үлкен тор қабықтың күшті қарауыту ошағы байқалады,
оның гүсі саргыш-ақ немесе ақшыл-қоңыр болады. Ошақтьщ орталық
жері шьшы тәрІздІ денеге көтеріліп еніп түрады, онын шеті к&мескі болады.
Көру нерв дискісі қщзарған, опық ткані бүльщғыр және шамалы ісінген.
Оіпақ зопасында жәйлап сему қүбылысы пайда болады және де чақымдану
орнында үлкен дөңгелек ақ ошақ қалады; оның шегі айқын, бірақ тегіс
емес пигментпен көмкерілген болады, оның орталық жерінде жеке
кднтамырлар мен пигмент кесектері кәрінеді. Ауруға көру нервісінің біршама
бозарып агаруы (деколарациясы) тән болады, Семген ошақтың үстіңде
әдетге тор қабықтың тамырлары өзгермеген күйде болады. Токсоплазмозды
увеиттің Жедел ағымьшда шыны тәріздІ денеде қарауытулар, тамалы кдн
қүйылулар, бөліністер болуы мүмкін, соның нэтижесінде пролиферациялық
тәждер пайда болады. Таксоплазмозда коз түбінің өзгерулерімен бір мезгілде
гидроцефалия, ми калыіификаттары, олигофрения, қатерлі жақыннан
көргіштік, птоз, микрофтальм, катаракта, лентиконус сиқты іштен туған
организм ақаулары да байқалады. Көру кдбілетінің нашарлауьша байланысты
нистагм мен қылилық ерте пайда болады.
Токсоплазмоздың жүре пайда болуы аурулы үй жыртқыиггары (мысық,
ит) мен қустардан (кептерлер) жуғу арқылы кез келген жастағы адамдарда
пайда болуы мүмкін. Ауру тамақтан жүғуы (ауру мал еті) мүмкін, бірақ
кейде аурулы адамнан да жүтадьі. Жүре пайда болған таксоплазмоздық
увеиілін. Іштен туган увеиттен әзгешелігі ол көбіне паішвситпелі, анда-
санда конъюнктивит, кератит қүбылыстарымен сипатталадьі. Қүбылыс,
қағида бойыніиа. жедел бІр жақты болады, дененің қызуы жоғары когеріледі.
Кейбір жағдайларда Іштен тутан токсоплазмозды увеитпң қайталауы жүре
пайда болған токсоплазмоз түрінде өтуі мүмкін.
Токсоплазмозды хориоидит диагнозын анасы мен баласының
серологиялық комплемент байлау реакциясының оң нэтижесіне негізделіп
қояды. Себіш-Фелъдман реакциясы ең сезімтал реакция болады. Фреіікельдің
терідік сынауы төн болмайды. Көз токсоплазмозын туберкулезден ажыратуга
тура келеді.
Е м д е у. А^руды емд;-\ сульфанііламидтерді, хлоридинді, витаминдерді.
кортикостероидтарды жалпы және көзге қолданудан түрады. Кдғида
бойынша, организм иммунологиялық реакциясын тексеріп бақылау арқылы
кайталанғаң ем дуркінін жүргізу керек болады. Күбылыс басылганнан сбң
керекті жагдайларда сорғызу дәрілерін (оттегі, лидаза, диовин т.б.)
Колданады. Іштен тутан токсоплазмоздың профилактикасы токсоплазмозға
оң иммулдологиялық реакциялы әйелдерді емдеуден түрады.
Туберкулездеи бодган увеиттер. Туберкулезден болган увеиттер
тамырлы қабықтың туберкулезбен закымдануы бозбалаларда (12-17
жастардағы) жиі кездеседі. 10-15 жастагы увеитпен ауыргандардың
жартысына жуығында туберкулезді увеігггер кездеседі.
228
229
Алдынғы туберкулездІ увеиггер (нрндоциклиттер) түрі жөнінен балалық
шақтағы біріншілік туберкулез комплексі кезеңінде пайда болатын
гранулематозды және көбіне ересектерде пайда болатын граиулематозсыз
болып екіге бөлінеді.
Гранулематозды туберкудезді иридоциклиттер организмдегі тазімділік
жағдайынын (иммунитеттің) жеткіліксіз болуында және оріанизмнің
тасқындьі жауабында тканнің ІрІмшік тәрізденіп ыдырап шіру (касеозды
некроз) турінде өтеді. Организмнің қалыпты жағдайында бүл ауруға болек-
бөлек ерекше туйірлі бүдырмақтардың дамуы тән болады, Ауру клиникасы
шамалы аралас қызаруымен білінеді Көзде ауру сезімі мен жарыққа
қарығу көбіне болмайды немесе олар ісініп, кызарған фонында уақ сүрғылт-
қызыл тары дөніндей кан тамырларымен қоршалнан түйіншелер байқалады.
Түйіндер қүрылысы жөнінен нағыз туберкулез ісігі болады. Олар өзара
косылып туберк\-лез ісігінің нюғырын (конгломератын) пайда қылуы мүмкін.
Бүдан кейін туйіндердің маңындағы ткандер ісініп қабынады да қарашықтың
бүршакпен бірігуіне (синехияларға), немес нүрлы қабықтың буршакден
толық бірігуіне үшыратады. Қүбылысқа кірпікті дене қатысса көздің ішкі
кңісымының төмендеуі (гипотониясы) дамиды және акціыл-саршштау орташа
мөлшердегі преципитаттар пайда болады.
Грапулематозды СгұйіршіктП увеитгердің жайылеан (диффузды)
түрінде кзбыну пластикалық сңпат алады. Ауру басталысымен ірі “майлы”
преципитаттар пайда болғаны кәрінедһ Нурлы қабықтыц қарашық шетіңде
мақта үлпегі сияқты ‘*мамык-үлпа” пайда болады да тез жойылып кетеді.
Иридоциклитгің бүл түрі узақ және жиі қайталаулармея етеді.
Көз буршағынын артқы капсуласында жөне шыны тәрізді деиенің
алдынғы бөлігінде жукл нәзік қарауыгулар пайда болады. Көз тубінде
кәру нерв лискіспгің кызаруы. оныц пішінінің көмескіленуі мен тамырларыныи,
кеңеюі, яғни піамалы папиллит қүбылысы байқалады.
Гранул емагозсыз гуйіршіксіз туберкулезді увеиттер жақсы қалыптасқаи
иммунитетгі адамнын тамырлы қабығына туберкулез микобактериясы енгеп
жағдайларда дамиды. Бул көбіне ересектерде болады. Көз тканінде
бактериялардың бузылуы болады, ал олардың ыдырауынан пайда болған
заттар тканнін жоғары сезгіштігін пайда қылады. Туберкулез
микобактериясының қайтадап келіп тамырлы қабыққа енуі аллергиялык
реакцияны қоздырады. Бүл жағдайда көздегі қубылыс қасаң қабықтыи
маңайлық қызаруымен, нурлы қабықтың қантамырларывың кеңеюімен
және оның қызаруымен, қасаң қабықтың эидотелишің булануымен жөвд
жеке преципитаттардың пайда болуымең сипатгалады. Кейбір жағдайларда
нүрлы қабықтың кіші артериялық шеңбері маңында өткінші түйіншелер
пайда болады. Олар дөңгелек түрлі, сүрғылт түсті, біршама жылдам із-
түзсіз жойылып кетеді, Көбіне бүршақтың арткы капсуласы мен шынЫ
тәрізді дененің қарауытулары бірініш планға шығады. Көздің ішкі қысымь
алдьщғы камера бүрышында бөлінісгің жиналуы мен сорылып сіңуіне
камералық сүйықтықта белоктардың кәбеюі мен бурыштық синехияларды®
пайда болуына байланысты квздІң ішкі кңісымы біресе көтеріліп, біресе
төмендсп турады. Кабыну қүбылысыныц гисюлогиялы ерекшелігі болмайды.
АурУ баяу етеді. ІІІыны тэрізді дене мен бүршақтағы қарауытулар үдей
түседі, сорылмайды, кору қабілеті күшті төмендейді.
Сонымен, туберкулезді алдыцғы увеиттерге (иридоциклитгерге) елеусіз
басталу. баяу созылмалы ағым, қубылысқа бір кевдін қатысуы, асқынулар
мен қайталаулар, шамалы ғана тітіркену қүбылысы, нүрлы қабықта жана
қантамырлардың, қарашық шетінде “мамық-үлпаның”, нурлы қабықтың
кіші артериялық шеңберінде өткінші туйіншілердің, “майлы” преци-
питаттардың пайда болуы, мол бөлініс, кең де мықты артқы синехиялар,
шыны тәрізді денедегі көлемді қарауытулар, көру кызметінің төмендеуі
әбден тән боладьі-
Артқы туберкулезді увеиттер (хриоидитгер) туйірлер шоғыры, түйірлі
және шашыранды хориоидиттер түрінде байқалады.
Түшрлер шоғыры (конгломераты) балаларда бірінпіілік туберкулез
комплексінің жайылған кезенінің үцемелі ағымында жиі кездеседі. Аурудын
алғашында қабыну қубылысы болмауы да мумкін. Кейін көздің тггіркеніп
түршігуі, кейде дәнекер қабықтың ісінуі (хемоз), қасаң кабықтың арткы
бетінде предапғггаттардың шогуі, шыны тәрізді денеде бөліністер пайда
болады. Көздің түбінде меншікті тимырлы қабықта орналасқан сургы.ті
сарғыштау түсті, мөлшері кейде нерв дискісінің үш диаметріңдей қурылым
байқалады. Аурудың басталған кезінде тор қабық бүл ошақгың үстінде
мөлдір болуы мүмкін, содан кейін булыңғырланады. Қубылыс жазыла
басгағанда тамырлы қабық пен тор қабықта сему өзгерістері пайда болады
да ошақтың шегі айқындала бастайды, шетіне жақын пигмент кесегі
бөлініп кыртыстанады, ошақтың түсі акіпылдау-сарғыпі болады. КеЙде
ошақтың шегінде уақ шашыраңқы түйіндерді байқауға болады. Қүбылыс
тор қабықтың бөлінісгі ажыралуымен қостал\ъі мүмкін. Тамырлы қабык
пеи тор кабықтын, зақымдану көлемі мен орналасуына көру қызметінің
әртүрлі бүзылулары (заттардын бүрмалануы. дақтар, орталық көрудің
төмендеуі, көру кеңістігінің тарылуы және басқалар) сойкес келеді. Көбіне
керу қытметінін. бүзылуы аурудың бірінші белгісі болады.
Түйірлі хориоидит. Кәру кабілетінің төмендеуіне қарай түйірлі хориоидит
болуы мумкін деген кумөн пайда болуы мумкія. Сырттай қарағанда көз
кдлыпты болады. Офтальмоскоппен көз түбін қарағанда уақ қызылдау-
сары шегі кәмескі ошақшалардың барлық көз тубінде шашылып жатқанын
керуге болады, сойдай-ақ мөлшері көру нерв дискісшін. жарты диаметріңдей
ірілеу ошақшалардың да барлығын байқауғгі болады. Бул қубы.тысңа
ошақшалардың бір мезгілде пайда болуы тән және бүл қубылысгы осы
ерекшелігі арқылы шащыранды хориоидиттен ажырата аламыз, өйткені
шашыраңды хориоидитте ошақтар көз тубінің әр жерінде әр мезгілде
пайда болады. Туберкулез түйіндерінің пайда болуына өкпе туберкулсзшің
бүрқ ете түсуі себепші болады, сондықтан да ол жалпы аурудын нашар
оолжамдық белгісі болады. Негізгі қүбылысгың қолайлы ашмыида тамырлы-
тор қабық ошақтары жылдам кері қайтупі ушырайды. Олардың орнында
тамырлы кңбықтың саршш-сүрғылт дөңгелек семгеп боліктері пайда болады.
231
230
Түйірлі хориоидатте кору нерв дискІсінің шамалы қызаруы мен пІшініяін,
көмескелеттн атауга болады. Крятамырлардың ошақ маңңліда буіілулерін
байкдуға болады. Шыны тәріздІ дененің арткңі терендегі б&тіктершде жүка
нәзік қарауъітулар кездеседі. Олар негізп қүбылыс басылуымен әдегғе жойылып
кеіеді. Периметрмен тексергенде уақ дақтарды анықтаугә болады. Сырқаттар
затгардьін. түрлерінің бүрмалаңуын (метаморфопсия) байкауы мүмкін,
Шашылтан хориоидиг клиникалық ағымы бойынша түйірлі хориоидитген
өзгешелігі жоқ, бірақта ол өкпедегі немесе лимфа туиіндеріндегі актив
емес туберкулез қүбылысында байқалады. Шетте орналаскан ошақтар
байқаусыз қалуы мүмкін. Ошақтардын сары дақ маңында орналасуы мен
тор қабықтың қүбылысқа қатысуы жиі кездеседі. Бул кезде қүбылыс көру
жітілігінін1 төмеядеуімен және көру кеңістігіндегі дақтармен қосталады.
Туберкулезді увеиттерді анықтап диагноз қою үшін көптеген зерттеулер
комплексін жүзеге асыру кажет боладаі. өйткені оны тек кана клиникалық
сипаты бойынша басқа себептерден болған увситгерден ажырата қою
әрдайым оңайға соқпайды. Зертгеулер комплексіне төмендегілер енеді :
ілгеріде өкпе ауруларымен ауырған адамдармеп (плеврит, бронхит,
пневмония) және туберкулезбен ауырғандармен жанасқандығын ескеретін
егжей-тегжейлІ түгел анамнез; көзді обьективті жан-жақты муқият тексеру
(бномикроскоппен, офтальмоскоппен қараулар, кантамырлар калибрін,
дақтарды өлшеу, көру қызметтерін зерттеулер); тері-аллергиялық
сынауларыи (Пирке, Манту) жүргізу; қшінын. жалпы анализі (лимфо-
ж.әне моноцитозға, СОЭ назар аудару керек) туберк^ лин сьшауын жүргізбей
түрып жеде оны жүргізгеннен кешн: туберкулин сынауына дейін және
одан кейін кипныц белоктық фракідиясын зерттеп, альбуминдер, альфа-
жөне гамма-глобулиндер динамикасына назар аударады; шіқьірықты. ас
қазанды жуған суды, ми-жүлын сүйығын тағы басқала рды зерттеулер;
Манту сынауындағы көздегі ошақтық реакцияны және ОДмл 1:100000000
ертіпдісін тері асіына енгізгендегі реакцияны зертгеу (көру жітілігінің
өзгеруі, соқыр дақтың үлғаюы, караңғыга бейімделудің тәмендеуі, жана
прешпіитатгардыи. пайда болуы, нүрлы қабықта жаңа қантамырлардың
пайда болуы, алдыңғы камерадағы болініс, жаңа қабыну ошақтарының,
тор қабықтың қантамырларының калибрінің өзгеруінің, көздің ішкі
қысымының төмендеуінің ж.б. пайда болулары). Терінің бетіне, арасына
немесе астына енгізілген туберкулшшен кеЙін 24-48-72 сағаттан соң пайда
болған осындай өзгерістер қүбылыстың туберкулездік себебін дәлелдейді.
Аллергияда, казден басқа мүшелердің бірінде актив ошақ болғанда,
туберкулезді хориоидиттің геморрагиялық түрінде ошақтық сынауды
қолдануға болмайды.
Е м. д е у. Туберк} лезді х-веитгерді емдеу жалпы ж'әне көзге қолданылады.
ОрганизмнІң сезімталдығының жоғарылауы мен улануына байланысты жедел
қүбылыста арнайы емге дейін және де онымеп кдтар сезімталдыкты жоюға
бағытгалған ем қолданылады (10% кальций 'хлорид ертіндісін 5-10мл
венаға жіберу, оның 0.25% ертіндісін терІ асгына жіберу, ішуге глюконат
кальцийді, супрастин, димедролдарды беру ж.б.).
Арлайы емді фтизиатр жүргізеді жоне де ол бүлшықет арасьша
сгрептомицин ертіндісін енгізу мен тубазид пемесе фтивазид пен ГІДСК-
ті ішуден түрады. Көзге мидриатиктер ертіндісін тамызадьі, 5% салюзид
ертіндісін 0,3-0,5мл-ден күнара дәнекер қабық астына енгізеді,
стрептомициннің хлоркальции тузының ертіндісіи 25000-50000 ЕД дөнекер
кдбық астына енгізеді. Арнайы ем фонында аурудың басылғав кезеңінде
қажепігіне қарай кортикостероидтармен емдеу де қолданылады (05-1%
кортизон, гидрокортизон, адрезон, 0,3% преднизолон ертінділері көзге
тамызылады және дәнекер қабық астына енгізіледі). Арткы увеиттерде
дәрілер эписклералық куысқа, коз алмасының артына және тіпті тамырлы
кдбықтын үстіндегі қуысқа енгізіледі. Кейде А.Я.Самойлов бойыншя
туберкулинмен евдеу де қолданылады.
Туберкулезді увеитгерді емдеуде дүрыс тамақтану да ерекше зор маңызға
ие боладьі- Олардың тамақ рационы В тобы мен А, С витаминдеріне,
майлар мен белокгарға бай болуы керек, ал бірак. ас түзы мен углеводгар
шектелген болүъі керек. Аурулар овощтар мен жемісгерді де тамақ
рационында қолданулары керек. Аурулардың таза ауада дем алулары
қажет болады-
Ауруды ауруханада 1,5-3 ай уақыт емдеу дүркініиен кейін санатория
жағдаЙында арнайы ем дүркііпн 7-9 айға дейін жургізіп емді аяқтау
керек. Келешеқте 3 жылға дейін көктем мен күзде 2 айдзн қайталаута
қарсы ем дүркінін жүргізіп отыру кджет.
Коз туберкулезімен ауырған барлық балалар мен ересектер губеркулезге
қарсы диспансерлерде есепке алынып тіркеуде болуы қажет. Емді
офталъмолог фтизиатрмен бірге аиықтаііды. Амбулаториялық ем угақтығьша
байланыссыз тегін жүргізіледі. Ата-аналары туберкулезбеи ауырған барлық
балаларға актив түрде профилактика жүргізіледі (тубазид, фтивазид),
хлорид кальций, витаминдермен жәие тамақпен, сондай-ақ қүрғақ, жылы
және жайма шуақ климатпен емдеу. Туберку.тездің прікфи.гакгикасының
шегізгі шарасы балаларға БЦЖ вакцинасын егу болып табылады.
Мерезді (снфнлистік) увеит Бүл ауру жоғары жасгағы балаларда
кездеседі, ал ересектерде жиі болады. Бүндай увеит неіізінен жүре пайда
‘бодған мерезге төн болады. Адцыщы мерездік увеит (иридоциклит) көпшілік
'жагдайда ешқандай ерекпіеліксіз өтуі мүмкіь. Оны басқа себептерден
пайда болған увеіптерден тек серолопіялық реакциялар арқылы ажырату
^Үмкін. Бірақта аурудың папулалық ирит түрі де кездеседі. Бүл жағдайда
^риттің дардылы белгілерінен басқа нүрлы қабықта түйіндер (папулалар)
|бөртіп шығады. Олар көбіне қарашықгық белдеуде дамиды. диаметрі Імм
шамасында, түсі сарғыш-қызыл болады, алға шығынқы көтеріліп гурады-
Оларда қан тамырлары кеп болгандықтан түті қызыл болады. Мерездік
фПиттщ. салдарынан жалпақ артқы синехиялар лайда болады. Туберкулездік
РРидоциклитгерге қарағанда мерездік иридоциклиттің. болжамы біршама
колайлы.
і Мерез де аргқы увеит хориоидит және хориоретинит түрінде байқалады.
Р-Цыны тәрізді денеде жылдам жайылган қарауытулар пайда болады да
і
232
233
көздің түбі қалың түмаинан әрең көрінеді, кору қабілеті күшті төмендейді.
Бөлініс кезеңі өтіп, қарауытулар біртіндеп сорыла бастағанда көз түбінде
сему ошақтары мен аралас пигмент шоғырлары байкдлады - бүл шашылғаң
хориоидит болады. Кейбір жағдайларда көз түбінің шеткі жағының барінде
тақ қара және ақ нүктелер шашылып жатқаны байқалады, олар “түз бен
қара бүрышты” еске түсіреді. Бүндай жағдайларда көру жітілігі қалыпты
болады да көру кеңісгігі тарылады және өте уақ дақтар байқалады.
Емд еу. Сифилиснк (мерездік) увеиттерді емдеу тері-венерологиялық
диспансерлерінде жүзеге асырылады. Жалпы және көзге арнайы және
қабынуға карсы, сорғызу емдерін жүргізеді. Түйінді (папулалы) иритте
артқы синехияларды болдырмас ушін қарашықты кеңейтеіін (мидриатиктер)
дәрілёрді қолданады.
Түмаурату (гриштген болған) увеиті Қүбылыстын, пайда болуы айқын
субъективті белгілермен және а\ру сезімдерімен жедел втеді. Көзде күтші
қасаң қабықтың маңайлық қызаруы, алдынры камерада үйыма бөлінк
пайда болады, қасаң кдбықтың эндотелиінде уақ препипитаттардын шөгуі
байқалады. Нүрлы қабықтың қарашық шеті бүршақтың алдыңғьі
капсуласымен жылдам бірігеді де жеке-жеке артқы пигмешті синехиялар
пайда бслады. Тез арада шыны тэрізді денеде кзрауытулар дамиды Нәтижі
көбіне қолайлы болады, бірақ ауру қайталауы мүмкін. Қағида бойынша
бір көз зақымданады.
Е м д е у. Ем жалпы және көзге дәрілерді енгізуден түрады
Антибиотиктерді бүлшықет арасына, дәнекер қабық асгына енгізеді
гексаметилен-тетраминді, кальций хлоридті веңа ішіне енгізеді
мидриатиктерді, амидопиринді, А,ВрВ2 витаминдерді козге тамызады. Кв
маңына қүрғақ жылуды қолданады.
Гетерокромиядағи увеит қасаң қабыкдың барлық артқы бетінде көптега
уақ сүр пигментсіз шеттері кетіктелген прецинитатгар мен алдынқы камер;
бүрышында сүрғылт-ақ кеуекті (г^чатый) беліністермен сипатталадь
Нүрлы кабықтың пигментті қабатының бүзылуы байқалады. Қарашыі
шетіндегі пигмент күйе жегендей куйге енеді. Ңурлы қабықта тамырлаң
болмайды. Артқы синехиялар да бол.майды. Шыны тәрізді дененің жаиылға
қарауытулары оның талшықтарына акдіыл домалақ түрде бүркілтен тәрІз?
болады. Барлық жағдайларда түгелдей дерлік бүршақ біртіндеп бүлыв
ғырланып қарзуытады. көбіне екіншілік глаукома да пайда болады- Аур
көбіне біржақты, ал кейде екі жақты болуы да мүмкін*
Аурудың этиологиясы белгісіз. Симпатикалық нервтің созылмалі
тітіркенуі үдкен маңызға ие боллтя мүмкін деген болжам бар. Созылмал
вирусты ауру да манызға ие болуы мүмкін, өйткені вирусты увеиттс р
секторлы гетерохромия жиі байқалады.
Е м і симптоматикалы және салицилаттарды, кортикостероидтарді
сорғызу дәрілерін қолданудан турады.
Метэстаздық офтальмия немесе жедел хориоидит. Бүл ауру көбіне б
көздің ауруъі, барлық уақыт дерлік ірінді сипатқа ие болады. Организмде
кез-келгең аурулық ошақтан (вирусты ауру, пневмония, қулак, м\рЫ
тамақ, тіс қабынба ауруларынан ж.т.б.) микрооргаңизмдердің хориоидея
ңемесе тор кабық капиллярларына әкелінуі метастаздық офтальмияның
пайда болу себебі болады. Тамырлы қабық пен тор кабықкд стрептококктер
енген жағдайда, қағида бойынша. эндофтальмит, ал кейде панофтальмит
те пайда болады. Зяқымданған көздік көру қабілеті тез төмендеуімен
қосталады. Аурудыіі офтальмологиялық клипикасы қабақтардың күшті
ісінуімен, экзофталъммен, коз алмасының аралас қызаруымен, коздің ішкі
сүйықтытының бүлыңғырлануымен, нүрлы қабықтың түсінің өзгеруімен,
шыны тәрізді денеде іріңдІ сары беліністің пайда болуымен сипатгалады.
А\ру тездікпен кірпікті дене мен нүрлы қабықка таралады да нэтижесінде
иридоциклохориоидит (панувеит) пайда болады. Копшілік жағдайда қубылыс
шапшандыкпен үдей түседі де қарашықтын сары түсгі болып жарқырауы
тәв болатып эіздофгальмит (шыны тәрізді деие абсцессі) пайда болады.
Микробтардың ауру қылагын дәрежесі жоғары (вирулекпігі) болып,
организмнің күііггі нашарлауында, аурудың ерекше ауыр ағымыңда көз
алмасымьщ барлық қабықтарының ірінді кабынуһі, чғни панофталъмит
сипат алады, бүндай жағдайларда ақ қабық іріңмен балқып, еріп тесіліп
кетіп көз алмасы мыжырайып олімге үшырайды.
Дупілококктар немесе менингококктардың енуі кабіне жеделдеу эндо-
фтальмитті қоздырады. Бүл жағдайда көбіне тамырлы қабық пен тор
қабық зақымданады жоне де алдымен іріңді иридоциклит түрінде өтеді.
КАзде ауру сезімі болады, көру нашарлайды. Офтальмологиялық
зерттеулерде алдыңғы камера сүиықпяғының яайлануы, артқы синехиялар,
шыны тәрізді денеде сарғыш ренкті қара\ъггу (ретинобласгома сипатына
і үқсас) байқалады. Көз түбінін сипаты көрінбейді, коз қысымы төмендейді
(гипотониялы) және біртіндеп көз семіп суалады.
Е м Д е у ең алдымен увеитті қоздырАілы ауруға бағытталады.
• Қарашықты кен.ейтетін дәрілерді қолданады (1% агрспнн сульфат ертіндісін,
і 0,25% скополамин гидообромид ертіндісін тамызады, кокаин-адреналинді
і аппликация жасау), мидриатиктерді қолдану тәсілі мен жиілігі (тамызу,
(дәнекер қабық асгына, элекзрофорез ж.т.б.) қүбылыс ауырлығымен
['анықталады.
( Бактерияларға қарсы актив түрде ем жүргізіледі (бензилпениіщлиннің
,натрий түзын, стрептомицин сулъфатты, метициллин, ампициллин,
я гентомицин, цепорин немесе тетраолеан дәрІлерін бүлшықет арасына
енгізеді). Дәнекер кабықгың астына І00000ЕД бензилпенициллиннің наірий
[Ітүзыпың ергіндісін, 50000ЕД стрегпоміщиншн, хлоркалышй комплексімен,
»10-20 мг гентомицинмен, линкомициннің 10000-25000ЕД ертшдісімен қосып
^зкәне де басқд дөрілерді антибиотиктердің сыйысушылығын ескере отырып
^жасалады.
», Антнбиотңқтердің мол мөлшерін ентытмен қатар сулъфаниламидтерді,
р, В], в2, В(>, РР витаминдерін де қолдану қажет болады.
і Басқа да қабынуға қарсы дэрілерді (бутадион, реопирин) организм
Азезімталдығының артуын басатын дәрІлерді (кальщій, димедрол, пипольфең)
іҚолдану да пайдалы болады. Аурудың басылып қайту кезеңінде
235
234
кортикостероидгы, сорғызу емін, қүрғақ жылуды. УВЧ-иы қолданады.
Қүбылыстың жағымсыз ағымында және көз алмасының семіп суалуында
энуклеция жасалуы мумкін.
Балалардағы увсиггердің агым ерекшеліктері Балалардагы бүл аурулар
оздерінің белгілері мен ағымы бойынша ересектердегі увеиттерден
ерекшеленеді-
Иридониклиттер (алдыңғы увеиттер) ересектерге қарағанда балаларда
10 есе сирек кездеседі. ал жеке хориоидиітер (артқы увеиттер) одан да
сирек кездеседІ.
Балалардағы иридоциклиттердім. төменде аталатын өздеріне тән
ерекшеліктері боладьк 1) белгісіз басталуы; 2) жеделдеу немесе созылмалы
ағымы; 3) субьективті сезімдердің айқын болмауы; 4) жарыкқа қарығудың,
кабақтардың түйілуінің жене жае ағудың шамалы болуы; 5) кірпікті дене
түсын сипағанда ауру сезімінің шамалылығы; 6) ауру квбіне екі жақты; 7)
шыны тәрізді дененіц қубылысқа жиі араласуы (оныи, алдыңғы б&лігінің
қаразытулары); 8) әсерден болган кору нерв дискісінің қабынуы (папиллит);
9) аурудың қайтуъіның қыскд және жиІ қайталауы (жарақаттар, жуқпалы
аурулардан); 10) кор\ қызметінің біртіндеп төмендеуінің үдей түсуі.
/ 10.6. УВЕИТТЕРДІ ЕМДЕУ
Ең бірінші және ец маидызДЫ емдік шаралардан қарашықты кеңейту
үшін лшдриатиктерді қолдану қажет болады. Иритгер мен иридоциклиітерде
мидриатиктер нүрлы кдбықкд тыныштық жағдай жасайды, қызаруды,
бөліністі азайтады, артқы синехиялардың пайда болуы мен қарашықгың
бітелІп қалуына кедергі болады. Увеитгерді емдеу үшін қолданылатын ең
басты мидриатик 1% атропин сульфат ертіндісі болып саналады. Нүрлы
қабықтың. қанға толылығынан иридоциклитгерде қарашықты барынша
үлкейтіп кеңейтуге жету көбіне сэтті бола бер.мейді. сондықтан атропинді
қан тамырларды тарылтып қарашықты кеңейтетаі булшықетгі (дилятаторды)
қоздыратын 0,1 адреналин ертіндісімен косып жиі қолданады.Бүдан басқа
аударып әкетуші ем де (самайға сүлік қою, аяқты жылы суға малып
отыру т.с.с) қолданылады. Артқы синехиялар пайда болған жағдайда
мидриатиктер қоспасы мен фибрннолизинді электрофорез жолымен енгізу
нэтижелі болады. Папаинді қолдаиу есіресе дөнекер кдбық астына енгізу
немесе электрофорезбен енгізу де нэтижелі болады. Қабыну қүбылысын
азайту ушін жылумен смдеу (трелка, парафин, диатермия) де қолданылады.
Мидриатиктерді алдыңғы увеиттерде олардың себептеріне қарамастан
қолдана береді. Қабыну мен аллергияға қарсы күшті әсер ететін
кортикостероидгар да увеитгердің себегнеріне қарамастан қолданыла береді
(0,5% кортизон ертіндісін куніне 5-6 рет тамызады, 2,5% гидрокортизон
суспензиясын 0,5-1 мл-ден 2 рет парабулбарлы немесе дәнекер қабық
астына енгізеді; 2,5 % гіідрокортизон суспензиясын 0,2 мл хориоидея үстіндегі
қуысқа да енгізеді). Аурудың ауыр агымыида өсері кең спектрлі
антибиотиктерді парабульбарлы енгізу қолданылады.
236
Қэбыну қубылысының басыла бастауымен увеиттерде сорғызатын ем
күшейтіле түседі (эшлморфші гидрохлоридгі үдемелі концентрациядя тамызу,
алоэ экстрактын, лидазаны ялектрофорезбен енгізу, жылу процедуралары/
Барлық аталған кнзге қолданылатын емдік шаралардъі қүбылыстың
себебін ескере отырып қолданылатын жалпы емнің фонында қолдану
қажет болады. Шеткі және артқы увеігттерді емдеуде жалпы ем ерекцге
манызға ие болады.
Туберкулезді уъеитпен ауырған адамдарға ішуге фтивазид, тубазид
және басқа да арнайы әсерлі дәрілер, бүлшықет арасына - стрептомицин
(дүркіпіне 20-30г-нан аз болмауы керек) енгізу қолданылады. Олармен
бір мезгілде В.} В12, С витаминдері де. организмнің сезішалдығының артуын
жоюшы дәрі-дәрмектер де қолданылады. Стрептомицин мен кальций хлоридті
электрофорез жолымеи енгізу пайдалы.
Бруцеллезде антибиотиктер және сулъфаниламидгермен бірге арнайы
вакцинмен емдеу үсынылады.
Токсоплазмоздык увеитгерді хлоридин (0,025г күніне 2 реттен 5 күн
береді) мен сульфадимезин (0,5г күніне 4 ретген 7 күн береді) дорілерімен
емдейді. 10 күн үзілістен кеіпн ем дүркінін 2-3 рет қдйталау керек. Соңғы
жылдары токсопламоздық увеитгерді емдеуге аминохинол мен тиңдурин
дәрілері де қолданылуда.
Грипп пен анпшалардан пайда болған увеитгерді және себептсрі жукла. іы
қүбылыс деген күдік тудыратын увеиттерді емдеуте сулъфаниламидтер
меи өсері кең спектрлі антибиотиктерді қолданады.
Реачатизмді увеиттердІ және басқа да коллагенді аурулардан пайда
болған увеиттерді емде>7 үшін антибиотиктер, салицилаттар және
кортикостероидтарды қолданып қарқьшды ем жүргізіледі.
Кез келгей себептІ барлық увеитгерді витаминдермен емдеу (аскорутин,
ундевит, В-тобы), осмотерапия (10% гексаметилентетрамин ертіндісін,
глюкозаны ж.б. венаға енгізу) да қолданылады.
10.7	УВЕОПАТИЯЛАР
Көздің тамырлы қабығының дистрофиялық сипазтағы үлкен бір тобы
“увеопатия” терминімен қамтылады. Оларға Ф\ кс сшщромы, нүрлы кдбықгың
эссенциальды мезоцермалық үдемелі дистрофиясы, глаукомациклитгі криздер
синдромы жатады. Увеопатиялар пайда болүъінда тамырлы қабықтың
алдыңғы бөлігінің мүкістіктеріне, генетикалық яномалияларға, вегетативті
Дисфункциядарға маныз беріледі.
Фукс сйндромы көзде қабыву белгілеріпсіз қасаң қабықтын артқы
бетінде прецицитаттардың пайда болуымен, ткані толық осіп жетілмеген
(гипогщадаялы) кнгілдір нүрлы қабыкпен. катарактаның пайда болуымен,
шыны тәрізді дененің түйіршікті бүзьшуымен (дестр\тоіиясымен) сйпатта.тады.
Егерде аталған симптомокомплекс гетерохромиясыз пайда болса, онда
оны кірпікті дененің функциясының санасының созылмалы бүзылуы
(Дйсфункциясы) деп атайды. Аталған аурудьщ екеуі де алдынғы камера
237
бүрышындағы трабекулалық зонада көздің ішкі сүйықтығының ағып
шығуының бүзылуыиан глаукоманың пайда болуымен бітеді.
Нүрлы қабыктын эссенциальды мезодермалық үдемелі дистрофиясы
қарашықтың ығысыуымея (эктопия). қарашық маңңшда пигментті бетінің
сырт айналуымен, нүрлы кдбықтың тесік пайда болуға дейін семуімен
сипатталады. Алдынғы камера бүрышында бірігулердін. (синехия) пайда
болуы көздің ішкі қысымының котерілуіне үшыратады, кейінірек көру
нервісінІң қойваулы шүңқырлануы (экскавациясы) мен семуі пайда болады.
Глаукома-циклиггік криздер синдромы кездің ішкі қысымының күшті
котерілуімен, ірі преципипардың ііайда болуымен, қасаң қабықтың ісінуімен
сипатталады. Үстаманың үзақтығы 1 күннен 10-15 күнге дейін болады.
Кортикосгероидтар мен мидриатиктер үстаманы басады. Үсіама аралығында
көз сау қалпында болады. Синдромның пайда болуында аллергиялық
факторларга зор маңыз беріледі.
Увеопатиямеи ауырғандарды емдеу трофиканы жақсартуға, зат алмасу
қүбылыстарын қалпына келтІруге бағытталады: АТФ, кокарбоксилазаны,
В, А, Е витаминдерін енгізу, ткандік емдеу қолданылады.
Увеопатиялардағы катаракта мен глаукома хирургиялық емді қажет
қылады. Бүлардан кейія көптеген аурулардың көру қызметі жоғарылайды,
көэдің қысымы (офтальмотонус) қдлыпты жағдайға келеді.
10.8.	ТАМЫРЛЫ ҚАБЫҚТЫҢ ЖАҢА ТҮЗІШМДЕРІ
Көздің тамырлы кңбығының жаңа түзілімдерін анықтау мен емдеуде
көптеген қиыншылықтар паііда болуы мүмкін. Жаңа түзілімдердің кдтерлі
жөне қдтерсіз сипатгарын шешу кобіне ондйға соқпайды. Тек гистолоіиялық
зертгеу арқылы ісіктерді дөл анықтау мүмкін. Кейде туберкулез ісігін
(туберкулема), мерездік ісікті (сифилома), тор қабық пен тамырлы
кдбықтардың артындағы кднталауларды, макулодистрофняларды, ретино-
шизис сияқты жалған ісіктік қүбылыстарды қателесіп тамырлы қабық
ісіктері деп қабылдау мүмкін. Егде жастағы адамдардағы коздің түбіндегі
бвліністі атеросклероздық озгсрістер де ісіктерге үқсас болады.
Әдеби мәліметтер бойыцша, суқараңғы (абсолютті) глаукома мен
катаракгада, әсіресе глаукомалық қүбылыс бір жақты болса, тамырлы
кңбық ісіктерінің проценті едөуір жоғары.
Коздің алдыңры бөлігін қарағаида байқалатын дөнекер кдбық пен ақ
қабық веналар жүйесіндегі іркілу қүбылыстары, ақ қабықтың
сгафиломалары, қарашықтың ығысуы, ткандегі қара түйіндер сияқты
озгерістер жаңа түзілімдерді (ісіктерді) елестетуі мүмкін.
Нүрлы қабықтың түбіндегі және алдыңгы камера бүрышындағы ісіктің
өсу элементтерін биомикроскоппен және гониоскоппен қарап анықтауға
болады.
Тамырлы қабықтың жаңа түзілімдерін анықтау үшін диафаноскопияны,
эхоофтальмографияны, радиоизотоптық диагностиканы, флюоресңеіггтік
ангиографияны қолданады. Радиоизотоптық диагностика үшін радиоакгивгік
238
фосфор 3“Р қолдаиылады. Әдіс ісіктік тканнін сау тканге қарағанда
радиоактивті фосфорды үзак үстауына негізделген. Организмге фосфор
32Р-ны енгізгеішен кейін арнайы есептеу тетігімен имну.тьстар санын есеггтеп
өлщейді. Есептеу тетігін жаңа і^үзілім түсыпда және сау көздің сәйкес
жеріне ак қабыққа тпгізіп үстайды. Есептеуді 24, 48, 72 сағатган кейін
жүргізеда КүдІкті жерде есептеу кврсеткіші 40%-ке сау көздегіден артық
болса тестті оң-дүрыс деп есептейді.
Эхоофтальмограф комегімен ультрадыбыстық зертТеу артық тканьді
табуға мүмкіндік береді. Осылайша ісік пен эссенциальді тор қабықтың
ажыралуын анықтауға болады, сонымен бірге ісіктің кдлындығын да өлшеуге
болады.
10.9.	ТАМЫРЛЫ ҚАБЫҚТЫҢ ҚАТЕРСІЗ ЖАҢА ТҮЗІЛІМДЕРІ
Тамырлы қабықтың қатерсіз ісіктеріне нейрофибромалар, невриномалар,
дейомиомалар, қал-меңдер (невустар) және кисталар жатады.
Нейрофибриномалар мен невриномалар - сирек кездесетін жаңа
түзілІмдер. Нүрлы қабықта ақшыл-сары немесе қара түсті түйіншелер
көрінеді.
Лейомиома - жиі кездесетін жаңа түзілім, ол нүрлы қабықтың бірықгән
салалы бүлшықетінен, сирек жағдайларда кірпікті денеден басталады.
Ісік сарғыш-қызыл немесе ақшыл қоңыр түсті, ірқілдек, шегі көмескі,
коп жаңа пайда болған қантамырлары бар, сондықтан кейде ол алдыңғы
камераға қайталай беретін қан қүйылуларға (гифемаларға) ушыратады.
Невустар (қал-меңдер) ~ қатерсіз пигмеитті полйморфтық жаңа түзілім.
Ол да нүрлы қабықта, кІрпікті денеде және хориоидеяда кездесуі мүмкін.
Нүрлы кдбықта орналасқан мендер жәй көзге жақсы көршеггіңдіктен әрдайым
анықталып диагноз қойылады. Хориоидеядағы невустар көз түбіи кездейсоқ
немесе профилактикалық тексеру кезіңде анықталады. Мендер қатерлі
ісікке нтіп меланоманың бастамасы болуы және кейбірде екіншілік
гипертензияға ушыратуы мүмкіи.
Тамырлы қабықтың кисталары үрықтық дамудың бүзылу салдарынан
өздагшен (спонтанды) пайда болуы мүмкін. Хирургиялық операңиилардан
неиесе көз алмасының еніп жарақатгануынан кейін нүрлы қабықтың
эпителилі кнсталары жиі кездеседі. Кисгалар көздің ішіне огпггслилср
жарақат тесігінен енғенде немесе жарақат каналымен өсІп енгенде пайда
°°лады. Нүрлы қдбықтың кисталары ақшыл-мөлдір немесе сүрғылт қоңыр
түсгі, домалақ формалы және мөлдір қабыққа ие болады (І69 сурет).
Кисталар үлғайғанда қасаң қабықтың қарауытуы, катаракта, бүршақтың
иила таюы, екіншілік глаукома сияқты аскынулар пайда болуы мүмкін.
Нүрлы қабықтың кистасы анықталғаішап кейін операция жасауға асықпау
керек. Опергтивті ем кисталардың улғаюға тенденцііясы басталса ғана
Қолданылады. Өздігінен паЙда болган кисталардың қайтып кеткен
ХағДайлары туралы мәліметтердің болганы да әдебиелте жазылғаны
Кездеседі.
239
169- сурет. Нүрлы қабықтың
жарақаттаи кейін пайда бол
ған кистасы
Кисгаларды тесіп ішіндегісін сорып алу
көбіне нәтижесіз болады. Лазермен емдеу
үмітгендіретіндей нөтиже береді.
Хир^дігиялық емде кисталарды толықтай
алып тастауға тырысу керек,
10,10.	ТАМЫРЛЫ ҚАБЫҚТЬЩ
ҚЛТЕРЛІ ІСІКТЕРІ
Таиырлы қабықтың әртүрлі бөліктерінін,
кдтерлі ісіктерін зерттеу зор практикалық
мандізға ие болады. Қатерлі ісікке меланома
жатады және өте жиі кезДеседі.
Нүрлы қабықтың меланомасы қоңыр
немесе қара-қоңыр тусті, шегі көмескі,
нүрлы қабықтың бетінен көтеріліп түрған
түзілім. Қарашық ісік жаққа карай жиі
ығысады, ал ісік күшті үлғайса, керісінще, ол қарашықты азды-көпті
170-сурет. Нұрлы қабық
пен кірпһсті деие зонасындағы
меланома
жауып түрады.
Кірпікті дене меланомасы үлкейіп едәуір көлемді болганда ғана
аңықталады. Ол қара-қоңыр түсті болып қарашық арқылы көрініп туратын
түзілім. Өсіп үлғайған ісік нүрлы кдбықка жайылады (170-сурет).
Хориөидея меланомасы көз түбінің кез
келген жерінде пайда болуы мүмкін (171-
сурет). Опың тамырлы қабықтың алдынуы
бөліктерінің иеланомаларынан айырмашы-
лығы ол қоңыр, сүрғылт-қоңыр немесе сар-
ғыш-қызыл тусті болады. Ісік ажыралган
тор қабықтың астында орналасқан ішке
қарай шығынқы домалақ тузілім. Хориои-
деяның меланомасы сары дақ немесе ояың
маңында орналасса көру жітілігі күшті
төмендейді. Тор қабықтың ажыралуы кору
кеңісгігінде дақтар мен кемісгіктердің (ското-
малар) пайда болуына үшыратады. Көптеген
ауруларда анықтап диагноз қою кңынға
соқпайды. Күдікті жағдайларда, егер тор
қабықтың ижыралуы көлсмді болса, дәл диагноз қоюға 5’льтрадыбыстық
зерттеу, флюоресцентті ангиография мумкіндік туғызады.
Хориоидеяның меланомасы кеш аныкталған жағдайларда екіншІлік
глаукома пайда болуы, содан сон, ісіктің көз үясына таралып өсуі мүмкін
65% жуық аурулар қанмен таралған метасгаздан өліп кетеді.
Тамырлы қабықтың меланомаларын емдеуде соңғы жылдары едәуір
прогесс пайда болды. Ілгеріде олардың бірден-бір емі көзді алып тастау
(энуклеация) болған болса, енді ол көз алмасын сақтап қалу меи біргг
жоғары көру қабілетІн сақтайтын басқа түрлі операцияларға жол берді.
Әртурлі авторлардың кептеген бақылауларымен энуклецият-іы метастаздың
алдын алатын бірден-бір тиімді (радикальді) операция деп есептеуге
болмайтыны дәлелденген.
Сонғы жылдары нурлы қабық пен нүрлы қабық-кірпікті дене зонасының
ісіктерін алып тастау кеңейіп келеді. (сікті сау тканнен микрохирургиялык
техниканы қолданумен боліп алып тастау жасалады. Нурлы қабық пен
кіргіікті дене зопасының ісіктерін алуда ақ қабықты да осып тіліп алып
кірпікті дененІ жаландштау кңжетгІгі (иридощіклоаслеряктомия) туындайды.
Бундай операцияларды қолдану нүрлы қабық пен кірпіктІ дене ісіктерінің
кориоидея ісіктерінен взгешелігіне, яғни олардың сирек метастаз беретініне
негізделген.
Хориоидеяның меланомасын смдеудс де елеулі табыстар бар. Ол
фотокоагуляторларды (ксенонды шамды, квантты генератор-лазерді)
қоддшуға байланысгы. Фотокоагуляция көз алмасыпың сыпдыру ортасының
молдірлігі сақталғанда ғана және ісіктін цшіғыңқьілыеы Ц5мм-ден аспағанда,
ал диамстрі 4-6 көру нерв дискісінің, диаметріндей (6-9мм) болғанда ғана
жасалуы мумкін. Хориоидеяның мелзномасын еладеуде В-аппликациялық
емді және төмен температураны (-180й-190°С) қолданып суықпен емдеу де
(криодеструкция) қолданылады. Ең нотижелісі аралас емдерді қолдану
болып табылады.
Болжау меланомавың клеткалық туріне байланысіы. “А” типті түиіршік
ұршық тәрізді клеткалы, “Б” типті тұйірийксіз ядролы жөне фасцикулярлы
меланомалар қатерсіздеу болып есептеледі. Эпителиоидгык. және аралас
типті ісіктер ең қатерлі меланомалар болып есептеледі. Меланомалардың
бірішпі топтағылары шваннов клеткаларынан, ал екінші топтағылары
хориоидея меланобластарынаи пайда болады. Кейінгі уакңіттарда тамырлы
қабықтың ісіктерінің кейбірі нейрогендік негізді болатыны жорамалданүда.
1011. ТАМЫРЛЫ ҚАБЫҚТЫҢ ДАМУ МҮКІСТІКТЕРІ
Тамырлы қабықтың іштен тутан даму мүкісгіктері көбіне колобомалар
турінде кездеседі. Кейде нүрлы қабық, кірпікті дене және меншікті тамырлы
қабық колобомалары бір мезгілде барлығы бірге кездеседі. Тамырлы
қабықтың барлық бөлігін қамтитын колобома эмбриологиялы екінші көз
сақлау жолына сәйкес болады. Нурлы қабықтың немесе хориоидеяның
колобомалары көбіне бөлек байқалады (172-сурет). Бул колобомаларды
анықтау қиынга соқпайды. Нүрлы қабық колобомасы орталық сызықтан
төменгі бөлігінде оршшасады, ол мурып жақта сирек, ал самай жақ пен
Жоғарыда өте сирек кездеседі.
Тиіггі емес колобомаға сары дақ колобомасын жатқызуға болады. Ол
сопакща келгец тамырлы кдбық пен тор қабықтың кемістігі. Соңғы жььтдары
ІЩтен туғап токсоплазмозда пайда болатын сары дақтың жалған колобоАгасы
(псевдоколобома) жиі анықталуда.
Хориоидеяның езіне тән колобомасы көз түбінің төменгі бөлІгінде
ЧЖідасады. Көбіне көру нерв дискісіне дейін жетеді, кейбір жағдаиларда
240
241
оны да қамтиды. Мүкістіктің ақ түсіі боллъі ақ қабықтың мөлдір тор
қабық арқылы көрініп түруымен қамтамасыз етіледі, өйткені бүл жерде
хориоидея мүлде болмайды. Колобома түсында тор қабық жетілмеген. ал
кейде болмайды.
Тамырлы қабықтын дамуыньщ ауыр патологиясына нүрлы қабықтнщ
болмауын - аниридияны жатқызу керек. Жартылай немесе толықтай
дерлік аниридия болуы мүмкін. Гистологиялық байқауда нүрлы қабықтың
түбінін, іпималыда болса қалған кдлдығы көрінетіндіктен толық аниридия
деп айтуға болмайды. Аниридияда көз алмасының үлкеюі (гидрофтальм),
іштен туған глаукома жиі кездеседІ. Ол алдынғы камера бүрышыныц
эмбриональдық тканьмен бітеліп қалуына байланысты болады. Аниридия
кеиде алдыЩғы жөне артқы полярлық катарактамен, буршақтың шала
тагоымен. сирек те болса кездесетін бүршақ колобомасымен бірге байқалады.
Шын жөне жалған көп қарашықтар (поликория), яғни бірнеше
қарашықтың пайда болуы сңрек те болса кездеседі. Шын көп қарашық
деп бІрнеше қарашық жарыққа жауап бергендегі жағдайды атаймыз, ол
көз бокалының шетінің өсу кемістІгімен қамтамасыз етіледі. Жалган
поликория қарашықты эмбряональды мембрананың жартылай жабуынан
немесе тегіс жаппауынан пайда болады.
Қараптықтыл, орнынан ығысытт орналасуы (корэктопия), яғни оның
орталық орналасуынан едәуір шетке ығысып орналасуы.
Хориодеремия - хориоидеядағы ақ түсті дақтар немесе тесіктер, өте
сирек кездеседі.
Е м д е у. Нүрлы қабықтын колобомасында қалпына келтіретія
операциялар қолданылады. Аниридияда жасанды қдрашық жасауға
бағытгалған ем қолданыладьғ Бүл жеке ауру үшін дайындалған, сойкес
түсті жанама шыныны кию арқылы жүзеге асырылады. Поликорияны
емдеу үшін қдлпына келтіретін операңияларды колданады. Корэктопия да
хирургиялық жолмен емделеді.
242
XI - ТАРАУ
КӨЗ БҮРШАҒЫНЫҢ АУРУЛАРЫ
Көз бүршағы мүлдем оңаша жағдайда түр, өйткені ол өзін қоршаған
ортадан капсуламен бөлектеніп онашаланган. Капсула тандап өткізгіштік
қабілеліне ие болғандықтан бүршақтың химиялық қүрамы түрақты болады.
Бүршақтың қүрамында су, белоктар, минералдық түздар, липоидгар,
глутатион, аскорбин қышқылы бар. Судың молшері нәрестелердін, көз
бүршағында 73,14%, ал 50-60 жасгағы адамдардың бүршағында 62,78%
болады. Ояың қүрамында кептіргенде оңаи кетіп қалатын бос және
байланысқан сулар бар.
Минералдық затгардан бұршақтың қүрамына калий, натрий, кальций,
магний, хлоридгер, фосфоттар, сульфаттар енеді. Бір валентті катиондар
екі валеятгілерден басым болады. ТемІр, мыс, марганец, цинк, бор шамалы
гана мвлшерде болады-
Бүршақтың массасының 35%-ке жуығын химиялық қүрамы мен
иммунологиялық реакциялары жөнінен біртектес белоктардың қоспасы
қүрайды.
Белоктардың бірегей қүрылымы мен жоғары дәрежелі тәртіпті реттелуі
коздің оптикалық қызметін қамтамасыз етуде бірінші дәрежелі роль
атқарады.
ооеюш
1	2	3	4	5	5	?	8	3
173-сурет. Катаракталардың түрлері
1 - алдыңғы жәие аргқы үйектік (палюстік); 2 - а/ідынғы пирамида торідад 3 -
ҮГСіық гәрізді; 4 - шеткі қятпарлық; 5 - зінчалық 6 - артқы табақша тәрізді; 7 -
ядролык.; 8 - қыртыстық; 9 - толык катаракталар
Бүршақіың қүрамында белоктардың 4 түрі бар: олардың үшеуі (а-
крисгалин, в-кристалин, альбумин) суда жақсы ериді де біреуі (альбуминоид)
судн ерімейді. Кдлыпты бүршақтың белоктарының ретгі тергіппен қүрылуы,
°ҢДагы баяу зат алмасудың олардың басқң коміюненттерімен (холесгеринмен,
глутатткяімен, мочевинамен, калий иондарымен) химиялық және функциялық
баиланыстары бар деп болжауға мүмкіндік береді. Бүршақтың
липоидгарының негізгі массасын холестерин мен лецитиндер қүрайды.
Жасіың үлғаюымен бүршақтың химиялық қүрамы мен топографиясы
взгереді. Бүл озгерістер кейбір жағдайларда оның патологиялық
243
бульщгырланып қарауытуына және оның формасы мен жағдайының
өзгеруіне үшыратады. Бүршақтын кез келген ағарып қарауытуы (нүктелі,
үтірлі, жартылай немесе толық) катаракта деп аталады. Ол гректің ‘‘су
қүламасы, саркырмма” деген сөзінен алынған. Катарактанын, бүл аты
буршақтың ағарып қарауытуы туралы сскі козқарасқа байланысты.
Катарактаны “с.у қуламасындай” жоғарыдан төмен қарай біртіндеп түсіп
келіп кңрашыкты жабатын бүлдыр сүр түсті жапқыш-пленка деп тусінген.
Катарақтада бүльщғыр тартқан кдрауытулар көбейгең сайын бүршақтың
жалпы, әсіресе еритін, белоктарьшың мөлшері азаятыны, белоктармен
байланыскан дикарбоиды амин кьшжңыдарының жойылатыны, огггикалық
жүйесінің маңызды компоненті нәзік және бсрік байланысқан мочевина-
лардың мәлшері өзгеретіні соңғы жылдары анықталды. Лактатде-
гидрогеназалардың активтігі елеулі өлсірейді және изофермент спектрінде
ығысу болады. Оларды гликолиз жылдамдығының баяулауы, ткаңдерде
оттегінің азаюы, метаболиздік ацидоз (зат алмасудағы қышқылдардың
артуы) куәландырады. Зат алмасу қүбылысының өзара дүрыс байланысы
бүзылады. Сөз жоқ, катаракта дегеніміз - “белоктық ауру”.
Бүршақты іерттеу үшін жанынан жарық түсіру, немесе жарықты
шоғырландырып түсіру және жарықты көз ішІне қарашық аркы.іы енгізу
әдіетері қолданылады. Мөлдір жөне бүлынтырланып қарауыткан бүршақтың
егжей-тегжейін тірі адамның көзінде зерттеу саңдаулы шамды қолдану
арқылы жүзеге асырыладьі- Ол шам буршақтың алдынгы капсуласынан
артқы капсуласына дейін оптикалық кесінді алуға мумкіидік туғызады.
Буршақтың әртүрлі бөлігінде оптикалы әртектілігі анықталған. Биомикроскоп
аркңілы алЫнған өптикалық кесіндіде келесі зоналарды: буршақтын алдынгы
және артқы капсуласын, алдын^ы және артқы ажыралу зоналарын.
бүршақтың қыртысын, ересектердегі бүршақтың ядросын, эмбрнондық ядро
беттерін, эмриондық ядроның оптикалық аралығын ажыратады.
Катаракталардың түрлерім жөне агарған қарауытулардың ориаласхъш дөл
анықтау үшін бүршақтың оптикалық зоналарын білу қажет.
Катаракталарды пайда болу уақтына және орнала суына қарай бөліп
ажыратып классификациялайды. Пайда болу уақтына қарай іштен туган,
немесе туа яайда болған және жүре пайда болған катаракталар деп
бөледі. Жүре пайда болған катаракталар. қағида бойынша, үдемелі, ал
туа пайда болған катаракталар түрақты (стационарлы) болады. Қарауыту-
лардың орналасуына қарай катаракталарды алдыңғы және артқы үйектік
(полюстік), үршық тәрізді, қыртыстық, ядролық, толық, артқы ‘'табақша”
әрізді, “таж” төрізді, әртүрлі (полиморфтык) (173 сурет) деп бөледі.
11.1 ЖҮРЕ ІІАИДА БОЛҒАН КАТАРАКТАЛАР
Ж\рс пайда болған катаракталар этиологиялық факторларына қарай
жасқа байланысты пайда болған қарттық, асқынған, зақымдық (біте^-
жара (контузия) мен ену жарақатынаи), сәулелердің әсерінен пайда болған,
организмнің жалпы ауруларынан (шыжың, сіреспе, булшықет тонусының
244
әсеріиеи? пайда болған. улану нэтижестнде шрготиндік. нафталиндік,
ущнитротолуолдық) иайда болған катаракталар болып бөлінеді. Барлық
пайда болған катаракталардың жалпы белгісі қүбылыстың үдемелі сипаты
бо.тып табылады. Журе пайда болған катаракталардың ец көп таралганы
жастын. үлғаюына байланысты пайда болатыіі қартгық катаракталар.
Қарттық катаракталар (саіагасіа зепіііз) одетте 50 жастан өткен адамдарда
пайда болады. Қарттык катаракталар әрдайым үдемелі болахы.
Жастып үлғаюьша байланысты пайда болған катаракталар қыртыстық
немесе сүр, ядролық немесе қоңыр жөне аралас болуы мүмкін. Олардын.
Ідйнен қыртыстық катаракталар жиі байқалады.
112 ЖАСТЫҢ ҮЛҒАЮЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ПАЙДА
БОЛҒАН КАТАРАКТАЛАР
Қыршстық, иемесе сүр, катәракта. Қьіртыстық катарактада карауъпудың
алртщқы белгілері буршақтаң экватор манындағы қыртысында пайда болады.
Бүршақтын, орталық бөлігі үзақ уақыт мөлдір күйінде қалады, сондықтын
көру жітілігІ сақталады. Сырқаттар көз алдында іпыбын-шіркей немесе
булыцғыр түтін пайда болганына шағымданады. Оларда дақтарды қағып
жіберу нсмесе көзді сүртіп тазалау ынтасы пайда болады жәие олар бір
көзбен кдраганда заттардын, әсіресе жарық беретія заттардың (шам, ай
ж.т.б.) көп болып көрінуіне (полиопияға) шағымдануы мүмкіндін.
Қыртыстық катарактанын клиникалық ағымын алғыптқы, немесе
бастапқы, жетілмеген, толық жетілген және өте жетіліп кеткен деп төрт
кезеңге бөледі (174 сурет). Катарактаның әрбір кезеңі өзіне тен белгілер
комплексімен сипатталады.
Алғапгқы, немесе басталып келе жатқан катаракта (саіагасіа іпсіріепз)
кезеңінде кейбір сырқаттардьщ ешкандай шағымы болмайды, ал біреулері
үшып жүрген және қозғалмай түрған шыбын-шіркейлердін пайда болуы
мен бір заттың көп болып көрінуіне шағым айтса, үшінші біреулері алыстан
көру жггілігінін нашарлағаньш, бірақ жақыннан көруі төмендемепенін айтады.
Басталып келе жатқан катарактаны анықтау үшін жарықты жанынан
шоғырландырып түаріп, жарықты көздің ішіне енгізіп жже биомикроскоппен
Қарауды қолдану қажет болады. Тексеруді кең қарашықта жүргізген
жақсы болады. Қарашықты кеңейту үшін әлсіз қысқа мерзімді әсер ететін
мидриатиктерді (1% амизил ертіндісін) қолдану үсынылады.
Жарықты шоғырландырып жанынан түсіріп қарағанда қыртысты
катарактада қарашықтың қара зу сті фонында “сым шабақтар” тәрізді сүр
тусгі қарауьггуларды көруге көмектеседі. Ол “сым шабақтардын, ”төбесі
°Рталыққа қараған, ал түбі шетке караган. Қарауъггулардың пайда болу
^ркыны буршақтвд әр бөлігінде әртурлІ.
Жарықты көздің ішіпе ендіріп қарағанда қарашықтың қызғылт түсті
^арҚырау фонында қарауытулар қара түсті болып көрнеді, үйткеиі көздіц
түбінен шағылысып қайтқан сңулелерді бүршақтың кдрауытқан талшық-
^ры сіңіріп алады.
245
Биомякроскоппен қарап зертгеу қарауыту ошақтарының орналасуын,
олардын, қаншалықты жайылғанын жөне бүршақтың талшықтарыныц
ыдырау дөрежесін аныктайды. Басталып келе жатқан катарактаның алғышқьі
белгісі бүршақта судаң мөлшерінің көбеюі. Оиы б^шақтың капсуласының
астында пайда болған вакуолдер (суйыққа толы клетка көпіршіктері),
бүршақтың қдтпарлы ажырауы және сулы саңлаулар дәлелдейді. Сандаулар
алдымен оптикалы бос қалады, бірақ біртіңдеп талшықтардың ыдырауынан
пайда болған өніммен (дегритпен) толады. Алдынуы және артқы қыргыстық
қабаттардағы өзгерістер бір-біріне үқсас болады.
Басталған катаракта әрбір адамда әртүрлі етеді. Кейбіреулерде бул
кезең ондағаи жылға созылса, ал басқаларда қүбылыс жылдам үдейді
және 2-3 жылда катаракта өзінің дамуъшың екінші кезевдне, яыш жетідмеген
немесе іеінген кезеңіне өггеді (саіагасіа попгішп гпаШга). Бүл кезеңнің атынан-
ақ бүршақта судың жиналу қүбылысының күшейетіні көрініп түр.
Кдрауытулар бүриіақтыи. қыргысын толық жайлап алады, соның салдарыңан
аурулар көру қдбілетінің күшті төмендегеніне шағымданады. Жанынан
жарық түсіріп қарағанда буршақ сүрғылт-ақ түсті маржаңдай қүлпырып
көрінеді. Бүршақтың қартысының ең беткей қабаты әлі мөлдірлігін
сақтағандақтан нүрлы қабықтан түсіп турған жарты ай тәрізді көлеңкені
кәрупе болады. Бүршақтың ісінуі оның үлкеюіие соқтырып алдьінғы камера
сайызданады. Бүршақтың алдыңғы беті деңестенеді. Алдыңғы камера
бүрышының шығанақшасына кіреберіс тарылада. Бүршақтың қарқынды
ісіпуі алдыңғы камера бүрышыи жауып блокадаға үшыратады, ол кейде
көздің ішкі қысымыныц көтерілу (гипертензия) қаупін төндіреді. Кәздің
Ішіне жарық енгізіп қарағанда көздің түбінен біркелкі емес көмескі рефлекс
байқалады.
। Бяомикроскоппен қарағанда қыртыстық талшықтардың кейбір баліктері
өз мөлдірлігін сақтағанын кюругс болады. Сулы саңлаулар саны едәуір
көбееді. Олардың көппгілігі бүлдыр ыдырау өнімдері-детритгермен толған.
Кдтпарлы ажырау буршақтың барлық беткенлік қабатгарына жайылады.
Көру жітілІгі бүл кезеңде күшті төмендейді, дегенмен заттарды көру
өлі сақталады. Катарактаның бүл ке:;еңі белгісіз үзақ мерзімге созылады.
Бүршақ біртіндеп суын жоғалта бастайды. Алдыңғы камера тереңдей
түседі. Қарауыту күнгірт-сүр түске еніп, біртекті бола бастайды.
А\ру өзІнің үшінші даму кезеңіне, яғни толық жетілген кезевдне енеді
(сМагасіа гааіига) Қөздің заттарды көру кдбілеті жойылада, тек жарықтың
бағытын дүрыс анықтып ажырату ғана қалады. Ежюмикроскоппеи
бүршақіың толық оптикалық кесіндісін алуға болмаяды. Жарық сәуле
бүршақтың қыртысын ересектер ядросының бетіне дейін ғана тесіп өтеді.
Қыртысты ажырау байқалмайды, бірақта күнгірт ыдарау өнімдеріне -
детритке толы жінішке сулы сандаулар әлі көрінеді. Катәрактәйың бүл
кезеңінде капсуланың астында қьіртыстың бөлігінің біртектіленуі мен бірен-
саран үсақ дөңгёлек ақ түсті түзілім-”таңбалар” байқалады Морфологиялы
олар бүршақтың эгжгелилерінің ошақтық көбеюі болады. Бүршақтың жігінің
түрі анық көрінеді. Бүл бүршақтың талшықтарының үштаскңн жерінің
күшті карауыту.іары.
Жанынан жарық түсіріп қарағапда ңүрлы қабықтың 'колеңкесі
іайқа-тмайды. ал ол бүршақтың ең беткейлік кыртыстарының толық
;арауытқанын дәлелдейді
Қатарактаның келесі - өте жетіліп кеткен (саіагасіа һурегтаһіга)-
сезеңі бірнеше этаптан түрады. Бүршақтың патологиялы өзгерген
галшықтары көптеген дегенерацияларға, толық ыдырауға, біркелкіленуге
дцырайды Белоктардың молекулаларының ыдырауы бүршақтың осмостық
фсымынын көбеюіне әкеледі, ал ол өз кезегінде капсула арқылы судьің
гнуіне жағдай туғызады. Бүршактың қыртысы сүт тусті сүйық массаға
айналады. Бүршақтың келемі тағыда үлғаяда. Бүршак.тың бүл екінші
ісіяу кезеңІ сут түсті катаракта деп те аталады.
Длдынңы камера қайта сайызданады. Бүршақтың бүл сүт түсгі катаракта
жасап екіншІ ісінуін жетілмеген катарактаның бірінші ісінуінен ажырата
білу керек. Сүт түсті катарактасында бүршақтың оптикалық зоналары
білінбейді, кҢрауыту біртекті. Капсуланың астынан жетілмеген катарактаға
қарағанда таңбалар көптеу байқалада. Олар ірілене туседі және ақшыл
ренкті болады. Бүршақтың сүтке үқсас массасы жарық сәулелерін
шашыратып әлсіздендіру қабілетіне ие болады, Сондықтан сыркдттар жарық
сезуді тексергеңде кейде жарық сәулелерінің бағытын дәл анықтай алмайды.
Бір бөлек сыркдттарда бүршақтың барлық адданғы беттік капсу-ласының
астьшда эпителилердің кең түрде көбеюі байқалады. Энителилердіц көп
пайда болуы қңлың тыртықтық таңбалардың қүрылуына ушыратады. Таңба
үстіндегі капсула кдтпарланады.
Бүршақтың сүйылғая массасы біртіндеп сорылып кете бастайды
(резорбцня). Буршақтың көлемі кішірееді. Алдынғы камера тереңдей түседі.
Нүрлы қабық тірегі жойылғандықтан көз қозғалғанда дірілдей бастайда.
Бүршақтың өте жетіліп кетуі келесі кезеңге квшеді. Бүршақтың қыртысы
массаның жәйлап сорылуына байланысты жарықтана бастайды. Қоңыр
тегіс ядросы салмағыиың әсерінен төмен түседі. Сыркдттың орналасу
жағдайы өзгерсе, онда ядроның орналасуы ‘да өзгереді. Осы жағдайдың
клиннкалық сипатын Морганьи жазган, сондықтал бұл кезең Морганьи
катарактәсы деп те аталады.
Егерде операция жасалмаған болса, онда бүдан врі бүршақтың қыртысы
түгел сорылып кетуі мүмкін. Қалта ішіңдегі сыяқты капсуланыц ішіңде
ккикене ғана қоныр ядросы қалады. КөбІне осышдай жагдайды бүршақтың
Тәюы деп қате багалау мүмкін, үйткені қарашықтың түсында
орналасқан ядронын, жоғарғы экваторыи бүршақтың экваторы деп қңте
Кгібылдау мүмкін.
Ең соңьшда, катарактаның соңғы кезеңі - бүл оның ядросының толық
с^РЫлыд кетуі Бүршақтан тек капсула мен оның астындағы көптеген
таңбілар қалады. Сырқат қайтадан көру мұмкіндігін алады. Егёрде осындай
квздің алдана 10-12 дптр* жинағыш-оң шыныларды қойса көздің көру
жақсылаітады. Қөздің бүршаксыз жағдайын афакия деп атайды.
Үлғаіоына байланысгы пайда болатын қыртыстық катарактаның
ағымы ,мһ-;е осыңдай. Бірақта бүршақтыц, өздігінен сорылып кетуі
246
247
мүлде сирек. онын алдында үзақ жылдарға созылған соқырлық қасреті
түрады және де ауыр асқынулар қосылулары мүмкін.
Қоңыр, немесе ядролық, кагаракга Катарактаның бүл түрінде орталық
кнру ерте бүзылады. Алдынғы кездері алыстан корудің нашарлауы жақынан
көрудің төмендеуімен қосталмау факті тән болады.
Сырқат жасқа байланысты киетін
көзілдірігін (пресбиопиялық) алып қоюға
ықластанады және де көзілдіріксіз оқи
бастаиды. Буршақтың сындыру қабілетініц
күшеюіне байланысты уақытша жақыннан
көргіштік пайда болады.
Басталып келе жатқан қощяр катаракта
жақыннан көргіштіктін, пайда болуымен
және оның дәрежесініц улгаюымен (кейде
ол 12-14 дптр. жетеді) сипатталады.
Кеңейтілген қарашықта рефракциясын
тексергенде буршақтың орта жері шетіпе
175-сурепг. Ядролық кага- қарағаида едәуір күштірек сындырады,
ракта (бномикроскоппен сондықтын да бір сыпыра авторлар ядролы
алынған кесінді).	катарактаны екі фокусты катаракта деп
те атайды.
Жанытан жарық түсіріп қарағанда бүршақ ақшыл-көк ренқті болып
көрінеді. Коздің ішіне жарық енгізіп қараганда қызгылт рефлекс сақталады,
□ның фонында усақ түйіршікті қарауьпулар кәрінеді. Офтальмоскоп айяасыя
бүрған шақта сақина тәрізді көлеңке байқалады.
Көкшілдеу немесе шамалы қощярлау ренкті ядро биомикроскоппен
оның кесіндісін қарағанда ерекше жақсы көрІнеді (175 сурет).
Кейінірек ядроньщ түсі қоңыр-қызыл және қара-қоңыр тонға дейін
кдныға түседі. Қоңыр катаракта жакыннан көргіштікпен бірге жиі кездеседі,
дегенмен оны асқынған катарактаға жатқызуга болмайды. Оның дамуы,
түсінің қанықтығы сыяқты жеке адамдардың өзіне тән. Қоңыр катарактада
буршақ суды жинамайды, сондықтан ешкңшан буршақтың Ісінуі болмайды.
Қоңыр катарактада бүршақтың ядросы ірі, қыртысы жүқа, бүршақ
тыгызданған болып көрінеді. Қоңыр катарактаның жетілуін сирек байқауға
болады: ядроның арнайы пигменттермен қаңығуы кәрудің ерте томендеуіне
үшырады. Қагида бойынша. заттарды көру қалдығы сақталған, жетілмегей
даму кезеңінде операция жасау арқылы емделеді.
113 АСҚЫНҒАН КАТАРАКТАЛАР
Асқынған катаракталар тамырлы қабықтағы созылмалы баяу ағымдЫ
қабыну к.убылыстарыңда. тор қабыкдың дистрофиясында, глаукомада.
увеопатияларда пайда болады. Асқынған катаракталар ушін бүртпиқтыН
артқы қыртысының сыртқы қабатгарындағы, арткы капсула астындағЬ
агарып-қарауытулар тән болады.Алдымен қарахыту полюс жанында пайДЯ
248
болады, содан соң артқы бетінде “табақша” тәрізді жайылады. Бүндай
катаракталарды артқы "табақша” тәрізді катаракталар деп те атайды.
Одан әрі қарауытулар бүршакты толық иеленуі мүмкін. бірақта “табақша”
тәрізді катаракталар кебіне ағарып жетілмейді.
11.4	ЖАЛІТЫ АУРУЛАРДА ПАЙДА БОЛАТЫН КАТАРАКТАЛАР
Диабет (шыжын, сусамыр) катарактасы диабет асруымен ауырған
адамдардың 2-4% кездеседі. Жас шақта диабетгін ауыр түрінде катаракта
екі көзде бір мезгілде пайда болады, жылдам үдейді, ерте мүгедектікке
үшырһггадьі. Биомикроскоппен байкалатын өзгешілік тек агымның алғашқы
кезеіңнде ғана болады. Қарауыту ең беткейлік қабатта орналасады. Алдымен
ол капсула асгыңдағы нүкте түріндегі бөлІніс сиякты, содан сон. вакуолдер.
сулы саңлаулар пайда болады. Оптикалық зоналар шегінін, көмескіленуі
ерте байқалады. Бүршақтың карауытуы едәуір көбейгеп соң арнайы
ерекшеліктері жойылады.
Диабет ауруын инсулинмеи уақтылы емдеу катарактаның пайда болуын
тоқтатуға қабілетті. Катарактаньщ алғышқы белгілерінде бүрпіақтың
жарқырап малдірленуі мүмкін.
Катарактанын, пайда болуына үшырататын басқа жалпы ауруллрдан
сіреспе (тетояия) мен миотониядық дистрофияны атауға болады.
Тетаниялық және миотониялық катаракталардың басқа да жүре пайда
болған катаракталардан ерекше өзгешеліктері жоқ. Анамнездік мәліметтер
ғана диагнозды анықтап қоюға көмектеседі.
Сему пойкилодермиясы, склеродермия, кейбір жземалар сыяқты тері
ауруларьиіда да пайда болатын терілік катаракталарға сырқдттардың жас
шағы, екі жақты зақымдану. басталған ағарып кирауьггулардың алдыңгы
және артқы полюстерге жақын орналасуы тән болады. Бүршақтың
капсуласының эпителиінің қарқынды патологиялық көбеюі жиі байқалады.
11.5	УЛАНУДАН НАЙДА БОЛАТЫН КАТАРАКТАЛАР
Организмнің жалпы ауыр улануынан пайда болатыи катаракталар 100
жылдан артық уақыттан бері белгілі. Катаракта пайда қылатын фактор-
лардан кңстауыш-күйе (спорынъя), нафталин, таллий, екінитрофенол,
үшнитротолуол, нитробояуларды және тағы сол сияқтыларды атау керек.
Кейбір дәрі-дөрмектік заттарды, мысалы сульфаниламидтер, қолданғаңда
да катаракта пайда болған жағдайлар да белгілі. Бундай катаракталарды
айқындап диагноз қоюға ане.мнез, әсіресе мамандық анамнезІ, маңызды
роль атқарады.
11.6	СӘУЛЕЛЕР ЭНЕРГИЯСЫНЫҢ ӘСЕРМЕН
БОЛАТЫН КАТАРАКТАЛАР
Қазіргі уақытга адамдарға сөулелі энергияның әртудіімен істес болупі
тура келеді. Сәуле энергиясының әсеріне көздің бүршағы ерекше сезімді.
Егер сәулелер қасаң қабықтан, камера сүйықтығынан кедергісіз өтіп белгілі
249
бір дарежеде оларды бүршак сіңіріп алса, онда бүршақта патологиялык
өзгерістер пайда болады. Бүршақтың өте қысқа толқынды ультракүлгін
сәулелер бвлігі фентген - радисәулелері, нейтрондар) мен инфрақызыл
сәулелердің ең қысқа толқынды бөліктерін сіңіріп алатындығы анықталғаң
Ыстық цехта істейтін шыны үрлегіштер катарактасы белгілі. Катарак-
талардың бүл түрлері от соулелерінен пайда болған катаракталар деп
аталады. Өндірісті автомалтандыру мен кауіпсһдікті сақтау техникаларын
жетілдіруге байланысты бүл катаракталар сирек кездесетін оқига болды,
бірақ оларды үмытпау керек.
Рентгендік және соған үқсас катаракталар артқы полюсге пайда бола
бастаидьі- Олар дискі немесе доңгелек сакииа түрінде артқы капсула мен
ажыралу зона аралығында орналасады. Биомикроскоппен тексергенде өзіне
тән түсті қүбылу барлығы анықталады. Бүл катарактаның жасырын кезеңі
10 жыл, тіпті оданда көпке созылуы мүмкін. Хирасима мен Нагасаки
түрғандарын зертгеп тексерулерге қарағанда нейтрондардьің катаракталарды
пайда қылу әсері рентген сәулелеріне қарағанда 10 еседен артық күшті
екені анықталған. Бірақта нейтронның катаракта папда қылатын мөлшері
дәл анықталмаған.
11.7	ЖҮРЕ ІІАЙДА БОЛҒАН КАТАРАКТАЛАРДЫ ЕМДЕУ
Жастың улғаюына байлавысты пайда болған катарактәлардың алғашқы
белгілерін анықтагаң дөрігер сырқаттарға ауру диагнозын айтуға асықпауы
керек, әсіресе ах^рудың соқырлыққа душар қылатынын айту керек емес,
үйткені катаражтаның жетілу жылдамдығы әргүрль Катарактаның жетілуінің,
оның үдеуінің оидаган жылдарға тоқталып кдлғаны да белгілі Катарактаның
алғашқы кезеңінің үдей түсуін іркіп болдырмас үшіи дөрі-дәрмектік ем
қолдану қажет. Соңғы жылдары зат алмасу қүбылысын жақсылау үшін
қүрастырылған дәрі вицеинді (цистеин, глутамин қышқылы, рибофлавин,
АТФ ж.б) қолдану мойындалуда. Фармакологиялық әсері жөнінен вицеинге
жақын шет ел дөрілері; витайодурол мен витайодофакол болып есешеледі.
Егде жастағы адамдар мен карт адамдарға зат алмасу қүбылыстарының
бүзулуы мен ферментатингік қызметІнІң әлсіреуіне назар аудара отырып,
оларға көрілік а^руларына қарсы (гериатриялық) дөрілер мен В,С,Р
қүрастырылган віггаминдерді қолдану қажет болады.
Катарактаиы басты емдеу әдісі - хирургимлық әдіс болып қалуда, яғни
ағырып кдрауыгқдн бүршақты алып тастау, немесе катарактаны эксгракшія
жасау,
Катарактаны алып тастау үшін оның жетілуі емес, ал екі көзінІң көру
жағдайын есепке алу кңжет болады. Егер катаракта бір көзде болса, онда
ол толық жетілгенше операция жасауга асығу керек емес. Екі көздің
көруі төмендегенде еңбекке жарамдылыгын нүскду етіп басшылыкқд алу
керек.Катарактаның жетілмеген кезещнде де операция жасау мүмкін
болады.
250
176 сурет. Катарактанн экстракапсулхрлы экстракция
жасау кезендері.
а-бүршақтың алдаңғы капсуласынын кесу; (5-базалъдык иридэктомия;
<з-бүршактың ядросын сіыіъру: г-үздіксіз жіппен лимба
мея дәнекер қабықты тігу.
Катарактаның жетілген кезеңінде, тіпті екінші көзінің көруі жаксы
болса да, операция жасауды кейінге кдлдыруға болмайды, үйткені қатан
асқынулар болуы мүмкін,
Операция кезінде квзде жөне жалпы организмде болып қалатын
асқынулардын, алдын алуда сырқатты операциядан бүрын зерттеу мен
оларды операцияға дайындау мащязды роль атқарады. Гипертониялық
аУРУДЫ, бронхитгерді. журек-қан тамырлар жүйесінің ауруларын, несеп
шығаратын жүйелердің ауруларын катарактаның жетілуін күтпесген, алдын
ала емдей бастау керек. Операцияның алдында сыркдтты терапевт.
стоматолог, \ро.тог. керекті болған жагдайларда эндокринолог пен невро-
патолог мамандары карауы қажет. Ере журген аурулярдыц жақсы болған
Кезеңінде операцияны жасау керек.
Катарактаны экстракция жасау өте көп таралған және, тегі, көз
кирургпясындағы нағыз ежелгі операциялардың бірі, ал оның бас принциги-
кесу мен бурщақты алып тастау- өзгерместен калуда. Сонымен қатар осы
251
принциіпі жүзеге асыру үшІн методикалык тәсгі жылдан-жылға жетілдіріліп,
жаңа сапага көтерілуде. Катарактаны хирургиялык жолмен емдеуде
микроскопты (178, а сурет), микро қүралдарды, микро инелерді енгізу мен
өте жіцішке және мықты микро жіптік материалды қолдану революция
жасады.
Қазіргі уақытта катарактаны экстракция жасау экстракапсулалы және
интракапсулалы - екі жолмен жүргізіледі.
Экстракапсулалық тәсілде бүршақтың ядросы мен массасы алып
тасталада. Көзде бүршақты үстап түратын байламдар мен бүршактың
артқы капсуласы сақталады, сонымен шыны тәрізді дене өз орнында
түрады және онын. қүрылысы бүзылмайды (176 сурет). Қазіргі хирургиялық
техника бүршақтың ядросы мен массасын узындығы 1,5-2мм кесілген
жерден-ақ ультрадыбыспен алдымен бүршақты өте уақ бөлшектерге бөліп,
содан сон, сорғызып алады (гидромониторлы әдіс ж.б.) (177 с\рет).
Экстракапсулалы экстракция жасаганнан кейін бүршақтың кдлған
капсуласы жақсы тазаланбаған болса қайта қарауытып екіншілік
қабыршақты (пленкалы) катаракта пайда болуы мүмкін.
Интракапсулалы тәсілде бүршақ капсу-
у	ласымен толық алып тасталады. Бүршақты
л	капсуласымен толық алып тастау үтлін
177-сурет. Факоэмуль-
сификатор “Узор 01”
капсулнға арналған үстағыш-пинцет, эри-
зофак-сорғыш, криоэкстрактор қолданы-
лады (178 сурет). Бүршақты мүздатылган
металл стерженге тоназытып жабыстыру
арқылы алып тастау өдісі катарактаны
криоэкстракция жасау деп аталады (179
сурет).
Карактаны криоэкстракция жолымен
алып тастау зор хир^ргиялық шеберлікті
талап етеді, үйткені бунда лимбгі бойлай
оның шеңберінІң бестен екі бөлігі кең кеа-
ліп, көз алмасы ашылады, нүрлы қабықты
иридоретрактормен уақытша орнынан
ығыстырып тартып турады, содан соң крио-
экстрактормен бүршақты капсуласымен
алып тастаиды. Операциялық жараға шыны
178 сурет. Криоэксграк гор
252
фізді дене жақын түрады, оны аз да болса жойып
1Лу тіпті жағымсыз, үйткені ол операциядан кейін
сқынған аурулар: макуло- жоне кератопатияларға
,щыратады. Буршақты алганнан соң жараны 8-
0 түйінД* иемесе үздіксіз жіппен тігеді.
Кдйсы өдіспен болсада ағарып қарауытқаи
іүрщақты алганнан кейін сырқат лезде операцня-
[Ық үстелде көре бастайды.
^179 сурет. Катарактаны криоэкстракция жасаудың кезецдері
бойлай алмаспеи тілу; б-қасац қабық пен ақ қабыққа алдың ала
*ХЗІЛген зкщ. а-щеттіқ иридэктомия; г-бүршяқты криоэкстрактсзрМЕ» шыгару;
о-лимб пен дөнекер қабықтың жараларын үздіксіз жіппен тігу.

'78, а-сурет. Операция хасауға арналған
СИГрОСКОП
253
11.8	ІШТЕН ТУҒАН, НЕМЕСЕ ТУА ІІЛЙДА БОЛҒАН
КЛТАРАКТАЛАР
Іштен туғав катаракталар көздін, барлык, іштен туған өзгерістерінің
60%, ал барлык, катаракталардың 10%-не жуығын қүрайды. Олардың
орташа кездесу жиілІгі 5:100000 (демек 100000 баланың 5-де). Іштен
туған катаракталар басқада көздің даму ақауларымен өте жиі қосыла
келеді,көбіне жаяүялы сипатты болады, ана қүрсағындағы патологиялардаң
салдары болуы да мүмкін. Сонымен, балалардың іштен туған катарак-
таларының себептері анасының жүктілік кезеңіндегі гипокальциемия мен
гипотиреоздар, диабет, токсоплазмоз, жуқпалы вирусты аурулар да болуы
мүмкін. Жуктілік кезеңінде зат алмасудың бүзылуъі іштегі нәрестенің
көзінде катарактаның пайда болуына үшыратуы мүмкін. Іштен гуған
катаракталардың пайда болуывыц табиғи мәнін әрбір жеке жағдайда
мүқият жиналған жанүялық анамнезден және жүктілік ағымын зертгеуден
кейін анықтау мүмкін, Іпгген туған катаракталар көбіне екі жақты
боладьқбірақ бүршақтың бір жақты зақымдануы жоққа ніығарылмайды.
Індтен түтан катаракталардың сипатын жақсы анықтау мен емдеу жолын
тандау мақсатында Е.И.Ковалевский олардың классификациясын үсынды.
Барлық катаракталар пайда болуына, түріне, орналасуына, асқынулары
меп ере жүрген өзгерістеріне қарай жөне көрудің төмеңдеу дәрежелерів
есептей отырып бөлінген. Е.И.Ковалевский 1969 жылы үсынған
классификациясын келтірелік (2 табліща).
2 таблииа.
Балалардағы катаракталар классификациясы
Пайда болуы	Орналасу түрі	Көрудің тнмендеу дәрежелері	Асқынулар мен ере жүрген өзгерістер
I. Іитген туған:	Полярлық, ядро-	І.Кяру жітілігі 0,3	Аск.ынусыз және ере
а) түқым қуалайтыя	лық, зсналық,	және оданда жогары	жүретін язгеріссіз жәй
б) ана күрсағында II. Бір ізділік: а) көздеп қүбылыс- тар салдарынан (увеиттер, глаукома, жаракаггар); б) жалпы аурулар! салдарынан (жүқ- палъі, нейрдаңяжрин-	қыртыстық, пленкалық, то- лық, әртүр.ті Алдыңғы артқы (табақша тәріздр, толық, пленка- лық, әртүрлі	2.Квру жіллігі * 0,2-0,05 	қатаракта АсқЫнулы катаракталар (амблиопия, қылилық, нистагм). Ере ‘жүретін өзгерісті катаракталар: һптен туған (микрофтальм, аниридия ж, б.) жүре пайда болган
дік және баскалар) і ІП. Екіншіпк нсмесе * Әргүрлі	(		3. Көру жітёпгі	(алдыңгы және аргқы синехиялар, жаракаттан болган нурлы қабықтың
отерациядан кеиінп	1	0,05-тен тэмен 1	коләбомалары, қасан қабықтың тыргықтары)
дддыщти полярлық катаракта бүршақтың ақ түсті шектелген қарауыгуы,
рціактын алдыңры полюсіне жақьш жәие алдыңгы камерага шамалы
ліғЫНК-Ьі орналасады. Кңрауыту диаметрі 2мм-дей болады. Морфологиялы
капсула астындағы эпителидің көбейіп өнген (гиперплазияланған)
ілігі- Алдыңғы полярлық катаракта эмбриондық дамудың бүзылу
п.ижссінпе немесе ана қүрсағында болған ирит нөтижесінде пайда болады.
Дртқы полярлық катаракта бүршақтың артқы полюсіне жақын
)Надасады. Әдетте, ол шыны тарізді дене артериясының қалдығы.
атаракталардың бүл екі түрі де орталық көруді онша к&п төмен-
гтпейтіндіктен емді қажет қылмайды. Егер бүршақтағы сурғылт-акщыл
,сті қарауыту алдыға немесе артқа шығып түрса, онда катарактаны
драмидалық деп атанды. Полярлык катаракта өрдайым екі жақты, ал
йрамидалық біржакты да болуы мүмкіи. Кейде іштен туған катаракта
үрпиктың екі полюсін оның оптикалық осі бойынша жалгайды, бүл
атаракта үршық тәрізді деп аталады.
Толық, немесе диффузды, катарактада қарашық сүр тусті болады.
^арауьггулар бір текті сипатта болады. Заттарды көруі, әдетте, болмайды.
^атарактаның бүл түрінде, әлі амблиопия пайда болмай турғанда, ертерек
перативгік ем қажет болады.
Пленкалық катарактада бүршактың алдынгы капсуласының толық
диффузды) қарауытуъі болады да артқы капсуласы көрінбейді. Алцыңғы
кәне арткді капсулалар аральнында бүршақтың массасы жоқ жөне де
Іүршақ жалпақ тегіс мембрана сыяқты болады. Алдынғы камера тереңірек
юлады, нүрлы қабықтың дірілі (иридодонез) байқалады. Заттарды көруі
юлмайды, тек жарық сезу қабілеті сақталады.
Іштен туған катаракталардың ең жиІ кездесетін түрі зоналық немесе
гдтпирльг катаракта болады (180 сурет). Бүршақтың мөлдір және қарауьггқан
кдбаггарынын. кезектесіп келуі осы катарактаға тән болады. Карауытқан
қабат эмбриондық және ересек ядролар шекарасында орналасады. Экватор
бойыңда екінші қарауыту қабаты бар, ол біріншісінен мөлдір талшықтармен
бөлінген. Екінші кабат қарауытулары сына тәрізді, өнімділігі оіркелкі
емес. Осы шектелген “доңғалақ тісГ’ тәрізді қарауытулар “шабандоздар
деген атақ алған. Кәзіргі уакңггта кдтпарлы катаракталардың туғаннан
кейін кальцийдің кдн қүрамында аз болу фонындағы спазмофилиямен
ауыратын балаларда да пайда болатыны анықталган, Көрудің нашарлауы
кдрахъпу^лардың карщянына байланысты болады. Катпарлы катаракталарды
хирургиялық еаедеу аурудың алғышқы көру қабілетіне байланысгы жеке
Шещідеді.
Ядролық катарактада буршақтың қараугытуы оның эмбриондық ядросына
Сәйкес болады, ал бүршақтың қалған бөліктері мөлдірлігін сақтайды.
^арық енгізіп қарағанда қарауытудыи айналасында көз түбінен ашык
түсті рефлекс коріиеді. Көру қабілеті, қағида бойынша, едәуІр
тв*іендейді және ол кдрашықты кеңейткенде жоғарылайды.
Кцртыстык, катарактада қарашықты кеңеиткен кезде оүршақтың
^йа’горлық зонасындағы карауытулар көрінеді. Бүршақтың кдлган жертнін.
255
254
бәрі мөлдір болады. Көру жітілігі жоғары дәрежеде сақталады.
Әртүрлі (полиморфтық) атынын, өзінен-ақ байқалып түрғандай,
қарауытулырдың әртүрлілігімен сипатталады. Бүнда бүршақтың
қарауытулары көп түрлі формада болуы мүмкін, соған байланысты көру
әртүрлі дәрежеде төмендейді.
Балалардың көздерінің к&руінің төмендеуіне қарай катарактаны 3
дөрежеге бөледа- к&ру жітілігі 0,Зке дейіп төмендеу 1 дәрежеге, 0,2 ден
0,05ке дейін төмеңдеуі 2 дәрежете, ал 0,04 және оданда көп төмендеуі 3
дәрежеге жатады. Бүл мөлшерлер балалардың көру жүмысына кдблеттілігіне
жөне олардын, әртүрлі мектептерде оқу мүмкіндіктеріне сәйкес болады (
к&ру жітІлігі 0,Зке дейін т&мепдегенде дағдылы мектепте оқиды, 0,2-0,05
нашар к&рітіндерге арналган мектепте оқидъі, 0,04 жөне оданда төмен
жағдайда соқырларга арналган мектепте оқиды). Рефракциясы тузетілген
жақсы к&ретІн к&здің көру жітілігіне байланысты катаракталарды емдеу
әдістері мен оның мерзімі, мақсатқа сәйкестігі туралы сүрақтар іпешіледі,
Ырізділікті катаракталар, - бүл жалпы ауруларда пайда болатын (диабет,
тетания, коллагеноздар), көздегі қубылыстардгі (миопия, глаукома, увенітер,
тор кдбықтың ажыралуы, пигментті ретинит), уланудан (сынап, Нитраттар,
қасгауыш-күйе) пайда болатын, белоктық аштықтан, сөулелердің әсерінен,
жарақаттан жөне басқа да себеітгерден пайда болатын қарауытулар бо/іын
табылады. Бірсыпыра авторлар бүл катаракгаларды асқынган катаракталар
деп атайды. Олар туралы жоғарыда антыльш жазылған,
Балаларда кездесегін барлық катаракталар консистенцияеы бойынша
жүмсақ, сондықтан оларды кішкене кесілген Змм-ге жуық тесік арқылы
экстракапсулалы жуып, сорып алуға болады.
Балалардағы катаракталарды емдеу. Қарашықты толық жауып түрғая
жөне көрудің едөуір төмендеуімен қосталғая айқын кдрауытулы іштен
туған катаракталарды операция жасап алып тасгау (экстракңия) керек
болады. Бірінші кезекте бүршақтың екі жақты қдрауыт\тянда катарактаны
экстракция жасайды.
Бүршақтың қарауытуы неғүрлым күшее түссе,демек, көздің затгарды
көруі толықтай дерлік жойылады, соғүрлым ертерек операция жасау
керек болады. Көру жітілігі 0,1-0,005 және оданда төмен болған екі
жақты толық, пленкалық және зоналық катаракталарда катарактаньі
экстракция жасауды тура куөлаңдырады.
Операция 1 жас пен 2 жас аралығында жасалады, ал одан ерте мерзіік
жарамсыз. Операциядан кейінгі көздің буршақсыз жағдайын, ягни афакиянь
үйлесімді ошикалық түзету жасалады. Біржақты афакияны, қағида бойынша,
жанама шынылармен ( линзалар) түзетеді. Екі жақты афакияны көйлдірікпев
де, жанама шынылармен де түзетеді. Балалардыц квздері, қагида бойыншя.
оптикалық түзетуде екі көздің айырмасын 6,0 дптр ға дейіп, ал ересектердің теі
3,0 дптр. ғана дейін жак,сы сезіне алатынын естен шыгармау керек. Балалар#
катарактаны жсгракция жасау жалпы жансызддндырудан кейін жасаладЫ
Кдщда бойынша, операция алдымен бір көзде, содан соң 4-6 ай уакңптаВ
кейін екінші көзде жасалады. Екі көзде бір мезгілде операция жасаугі
256
қарсы дөлел жоқ, бірақта операциядан кейін ол балаларды күту өте
курО- б. Мектеп жасына дейінгі балалардағы катаракталарды экстракция
жасау принципі- бүршақтың бүлынғыр қарауыткан массасын экстракапсу-
дярлы алып тастау, бүл жагдайда артқы капсула толық, ал алдынғы
қарсуланын. шеткі жагы кдлдырылады, Соңғы жылдары экстракапсулалы
экстракцияның жаңа жетілдірілген варианты-факоэмульсификация, ягни
бүршақтың массасын уақтап сорып алу қолдануда. Ол ушін ультрадыбысты
аппарат қолданылады. Оптикалық түзету операциядан кейін 2-3 айдан
сод жасалады. Іштен туғап катаракталарды экстракция жасағаннан кейін
балалардын, көздерінің көру жітілігі олардың 50%-0,5 тен аспайды, 30%-
0,3 тен, 10%-0,2 жөне 10% оданда т&мен д&режеде қалады.
11.9	БҮРШАҚТЬЩ АНОМАЛИЯЛАРЫ
Бүршақтыц ауытқулары (аномалиялары) оның калемінің, турінің және
орңаласуының өзгерулерімен байқалады. Бүршақтың түрінің іштен туган
өзгеруіне лентиконус, ягни бүршақтың алдъшгы немесе арткы полюсінің
конус Тәрізді шығыңқы болуы жатады. Алдынгы лентиконус жанынан
жарық түсіріп қараганда анықталады. Артқы лентиконус теқ биомикрос-
коппен кдрағанда табылуы мүмкін. Олар көздің рефракциясыи бүзады.
Орталық бөлігінде дүрыс емес астигматизмді миопия байқалады.
Бүршақтың түрінің басқа ауытқуына сферофакия мен микрофакия,
яғни бүршақтың кішкене шар тәрізді болуы жатады. Бүршақ өте кішкене,
шар формалы болады. Шар тәрізді буршак қарашыққа қысылып қалуы
мүмкін, соның салдарынан екіншілік глаукома пайда болуы мүмкін.
Тамырлы қабық пен нүрлы қабықтың іигген туған кемістігінде бұршақгын
да коломбасы пайда болуы мүмкін. Ол, әдетте, бүршақтың төменгі
сегментінде орналасады.
Өте сиректе болса, кездесетін даму аномалиясының бір турі бүршақтың
жоқ болуы. ягни іштен гуган афакия болады.
Вүршақтың орнынан ығысуъі, ягни бүршақтын. эктопиясы зоналык
талшықтардың жеткілікті дамьғмағандыгъпіьщ салдарынан пайда болады.
Бүршақтың эктопиясына сүйек-бүлшық ет жуйесінің жанүялы-түқым
куалайтын здқымдануыяда пайда болатын бүршақтын ығысуы тән мысал
бола алады. Бүл ауруда қол мен аяқтың жөне олардың саусақтарының
үзаруы, буындардың әлсіз болуы, эндокриндік жүйенің әртурлі ауыр
бузылуларымен бірге бұршақтың эктопиясы да болады. Бүл ауру
арахнодактилия, немесе Марфан синдромы деп аталады. Бүршақ көбіне
Жоғары және ішке қарай, немесе жоғары және сыртқа қарай ығысады.
Зоналық тгшшықтардаің дамымауы жастың улғаюымен кушене түседі.
Созылған жердегі талшықтар тзі/ііп кетеді, шыны т&різді дененің жарыгы
&рыжа) пайда болады, ол әз кезегінде буршақтың ығысуын толык, тайып
кетуга дейін улғайтады.
Буршақіың байлам талшықтардың үзілмей түрғандағы ығысуын жәй
^ктопия деп атайды. Талшықтар үзіліп кегіп, шыны тәрізді дене алңынғы
257
камераға шығып турғандағы буршақтың ығысуын асқыяган эктопия дег
атайды.
Буршактың ығысуы катарактаның пайда болуымен қосталуы мүмкін
Марфан синдромы бар ауруды көздің ішіне жарық енгізіп тексергендс
бүріпақтың экваторы анық көрінеді, ал офтальмоскоппсн к&здін, тубй
қарағанда көз түбі екІ бейнелі болып көрінеді.
П.10. АФАКИЯ
Буршақтың өздігінен сорылып кеткен- немесе катарактә болган бүршакты
операция жасап алып тасгалған коздің бүршаксыз жағдайып афакия
(арһакіа) деп атайды. Афакияда алдыңғы камера терең болады. Тірегінев
айыры/іған нүрлы қабық көз козғалғанда дірілдей (ігісіойопезіз) бастайды.
ол биомикроскоппен қараганда анық көрінеді, Афакияны алғашқы
рефракциясына байланысты оң-жинағыш шынылармен түзету керек болады.
Егер ауру адамда алдын эмметропия болған болса, онда алыстан көруді
тузету үшін оңжинағыш +І0-+12 дптр. шыныларды береді. Ал ол адамнын
жақыннан коруін түзету үшін шынылардың күшін оң жинағыш +3 дптр.,ға
кобейтеді. Бүдан басқа жанама шынылармен (линзалармен) түзетуге де
болады.
Соңгы жылдары қарауытқан бүршақты жасанды бүршақпен ауыстыру
жасалады, ол үшін жасаңды бүршақтьг көздің Ішіне енгізіп қояды. Жаганды
бүдмпақтар (ИОЛ) өртүрлі консистенциялы және әртүрлі әдіспен бекітіледі(181
сурет). Жасанды бүршақты квздің ішіне бекітудің кең таралған үш әдісі:
алдынңы камералық, нүрлы кңбақкң (ирис-клипс-линза) жөне кдрашықтан
тыс (экстрапупиллярлы) белгІлі. 182 суретге көздің ІшІндегі жасаиды
буршағы-ирис -к липс-линзасы көрсетілген.
181~сурет. Жа-
санды бүршақ-
тардың түрлері
(2-а.тдьгңгь! камерага
қоятын (Ерошенский
бойынша); б-нурлы
қабыққа ілдіріп қоя-
тын (Бринхорст
бойынша); а-нүрлы
кабыкқа ілдіріп
қоятын (Федоров
бойынша)
182 сурет. Жасанды бұршақты көз.
сүрғылт ақ тусті, кейде гдігмеғгггі жүқа
! п ЕКІНПЛЛІК КАТАРАКТА
Катарактаны экслракапсулалы
кстракңия жасағаннан кейіп
арсуланың астындағы эпители-
:еУ< қалған массадан, масса
:орылғаннан кеиін капсуладағы
^дған пигментті клеткалардан
хінпйлік катаракта дамиды.
Екіншілік катаракта (кейде оны
іденкалық деп те атайды) эксірак-
дияның нәтижесін жокқа шығарып,
сбвдій коруін төмендетеді.
Жанынан жарық түсіріп кңра-
^гіда екіншілік катаракта әргүрлі
<дбыкша (пленка) түрінде көрінеді. Кждің ішіне жарық енгізіп қараганда көздің
гүбініқ күнгірт рефлексін көруге болады.
Биомикроскоппен кдрағаңца арасында бүршақтың массасы бар алдыңгы
және артқы капсулалары анық көрінеді.
Катарактаны экстракапсулалы эксгракция жасау кезінде бүршақтын
алдыіңь] капсуласьш кдншама кең көлемде кесіп алғанмен экватор маңында
капсуланың астындағы герменативтік эпителилі зона көздІң іішнде қалады.
Кдйта қалпьпга келуте жоғары қаблетті капсуланың астындағы эпителилер
буршакты.ң талшықтарын жасап шығарады. Олар сирек жетіледі, суды
жмнап шар-клеткаларға айналады және капсулалардың аралығын алдымең
шет жағын. содан соң орталығын толтырады. Бүпдай жетілмеген, өзгеріске
ушыраған клеткалар үлкен мөлшерге жетеді (Адамюк-Элъшниг шарлары).
Баомикроскоппен қарағанда олар эте жақсы көрінеді және озінің түрімен
жиналған көлбақа уылдырығын еске түсереді. Адамюк-Эльшниг шарлары
мәлдір болып көрііігеніне қарамастан, жарықты дүрыс сындырмауына
байланысты көруді күшті төмендетеді (183 сурет).
^-сурет. Екінпгілік катарак-
14 (биомикроскоипен караған-
көрінісі)
184-сурет. Екінпгілік катарак-
таны тілу.
259
258
Екіншішк катаракта хиртрпіялық жолмен емделеді. Оіераішялык. микроскоп
пен микрохирургиялық аспаптар лпмбте жасалгам 2мм тесік арқылы оүршақіын.
арткы капсуласын тазалауга мумкіңдік оереді. лХртқы капсула фиброзды өзіерген
болса оны тіледн капсулатомия жасайды (184 сурет). Кдлың өргүрлі (полиморфгы)
екіншілік катарактаны капсулоэктомия жасап. кеап алып тасіайды. Капсуланы
тілуце лазерді де табысты қолдануға болады.
XII - ТАРАУ
ШЫНЫ ТӘРІЗДІ ДЕНЕНІҢ ПАТОЛОГИЯСЫ
Шыны тәрізді дененің патологиялык, өзгерістерін де іпгген туған және
жүре пайда болган деп ажыратады
Ьптен туған озгерістерінен ең жиі кездесетін гиалоидіық артерияның
кдлдығын айтуға болады. Тйпгік жағдайда гиалоидтық артерия дәнекер
тканді сабақ (шварт) сыяқты кнрінеді. Ол көру нерв дискісінен а.тга қарай
тартъсіа.уы. кейде алдынгы шекаралық мембранага дейін жетеді. К«з алмасы
қозғалғанда шварт тербеліп түрады.
КөпшІлік жагдайларда сақталып қалган гиалоидтық артерияның қуысы
бгтеліп қалған болады, бірақ сирек те болса онда қаннын, қалдығын
байқаута болады. Жас шақта гиалоидгық артерия кдлдығы жиі анықталады,
ал ересектерде бүл қңлдық сорылып кетуі мүмкін.
Шыны тәрізді дененің іштен туған патологиялық жағдайына біріншілік
шыны тәрізді дененің шамадан тыс өсуін (гиперплазиясын) жатқызады.
Бүл патологияны тек сонқы кездері жаза бастады. Бүрын бүл озгерісті
псевдоглиома (жалған глиома ) немесе ретролентальді фиброплазия деп
түсіндіретін. Бүл өзгерісте қарашық ақшылдау көрінедһ Бүршақ кішіреяген,
оның артында ақ фиброзды шварт орналасады, Шварттың ортасы, әдетте.
тамырланған. Кірпікті дененің үзарған өсіндері швартпен біріккен. Бүдан
соң бүршақ күшті ісінеді ж&не қарауытады. Алдыңғы камера өте
сайызданады. Көздің ішкі қысымы көтеріледі, буфгальм пайда болады.
Бүл ауытку ретроленталъді фиброплазиядан катарактаяың жиі пайда
болуымен, біржақтыльіғымен, куні жетілігі туған балаларда кездесетіндігімен
ажыратылады. Ретроленталъді фиброплазияда бүршақ, әдегге, мөлдір болады.
Шамадан тыс есу қүбылысына шварттың кірпІкті дененің өсіндерімен
бірігуі және өсіндердің күшті созылуы т&н болады, ал бүл белгілер
-пщақтын. артындағы (реіролентальді) фнброплазияға да, реттпюбластомага
і тән болмайды. Біріншілік шыны тәрізді дененің шамадан тыс өсуіп
10ургиялык жолМен емдейді. Алдымен қарауытқаы бүршақты алып
кггайДЫ- содан соң ретролентальді швартты кесіп алып тастайды. Керек
лган жағдайда шыны тәрізді денені жарым-жартылай алып тастайды
аитреэктоми я).
Шыны тәрізді денеде жүре пайда болган өзгерістер тамырлы қабыктын
абынуьінда, жарақатгарда, жақыинан к&ргіштікте, көз алмасының ішіие
тгеи әртурлі бөгде заттарда (метал сынықтары, ңистицерк), және тағы
яскдда жағдайларда пайда болуы мумкін.
Шынһі тәрізді денедегі метал сынықтары жақсы жылтырайды, қағида
эйыуіпя. жылжымалы болады, саңлаулы шам жарығында жарқырап
өрінеді.
Цистицерк киста тәрізді көкшілдеу жылтылдаған түзілім. Кейде
аразитгің перистальтикалық козгалысын байкау мүмкін. Цнстииерк, шошкз
үргыныи. өркенІ (финнасы) асқазан қабырғасынан көзге кднның ағымымен
келІнедІ. Көзге финна хориоидеяның кңнтамырларымен енеді, алдын тор
абықтын астында түрады, содан соң тор қабықты бүрғылап тесіп іпыііы
эрізді денеге өтеді.
Шыны тәрІзді денеде ңистицерк үрығы еркін қшғалады, кейде ішкі
абықтын кез келген жеріне бірқанша уакытқа дейін бірігіп түрады.
йомикроскоппен қарағанда паразиттіқ тән сорғьиіггары бар басы анық
өрінеді.
Консервативті ем куткен нәтижеиі бермейді. Паразитті операция жасау
солымен алып тастаү’ керек, өйткені оның узақ уақыт кездің ішінде
алуы пролиферативгі ретинитті пайда қылып, көздің көруін едөуір
өмендетуі мүмкін. Цистиңерк орналасқан жерін офтальмоскоппен қарап
нықтайды.
Паразит көздін Ішінде қозғалып журетін болғандықтан оның орнын
перациянын, алдында операциялық үстелде тағы бір рет анықтап алу
джет болады. Тор қабықтың ажыралуындагы жыртылған жерін анықтап
септеу сыяқты, цистерцерктің орнын да периметр көмегімен анықтап
септейді. Кдзіргі уақытга шыны төрізді денещң бүл патологиясы өте
ирек кездеседі.
Шыны тәрізді денеде тамырлы кабықтын. қабынуында ете қатал өзгерістер
аикдлады. Иридоциклиттер мен хориоретиниттерде көптеген үйыма
іөліністер пайда болып, шыны тәрізді дененің толық (диффузды)
^рауытуына ушыратады. Көздің түбі бүндай жағдайларда түманданып
'брінед1- Бөлініс клеткалары (лейкоциттер, лимфоциттер, плазмоцитгер),
^бьшудың басқа бөліністерімен бірігіп-жабысып, барлық шыны тәрізді
(енеге жайылады, офталъмоскоппен қарағапда ортүрлі формалы, әртүрлі
«өдацерлі жүзіп жүрген мақтанын үлпегі горізді қарауытулар көрінеді.
Шыны тэрізді дененің басқа патологиясынан оған қанның қүйылуьша
-рекіпе назар аудару лайықты болады. Шыны торізді денедегі кңн
деп аталады. Жарым-жарты және толық гемофтальм деп
261
бөлінеді. Жаракат салдарынан, көзге жасалған операциядап, гипертонияльц
аурудан, ересек адамдарда тор қабықтың тамырларының атеросклерозд
өзгерулерінен, диабет ауруынан, тор кцбықгыц дистрофияларынан, тамыр.ц
қабықтын, ісіктерінен шыны тәрізді денеге кднпың қуйылуы мүмкін боладц
Шыны тәріздІ денедегі кдн сабақша жіптердің (шварттың) пайда болуъщ
бастама болуы мүмкін. Дәнекер тканді тәждер тор қабықтың тартыльц
ажыралуына мүмкіндік туғызады.
Көрудін, күшті нашарлауы, тіпті мүлде көрмей қалуы және көздіі
түбінің рефлексінің элсіреуі немесе мулде жоқ болуы іныяь; тәрізді денец
қанның қуйылуынын алғышқы белгілері болады. Гемофтальмның дәрежец
анықтау үшін диафоноскоп комегімен диасклералы мөлшерлі жарык бер
тестін қолданған пайдалы. Күшті қарқынды жарық будасын түсіргенд
жайылған жалтыраудың болмауы көп мөлшерде қанның қүйылганң
куөландырады. Жалтырау немесе әлсіз рефлекс жарым-жарты гемофтальмд
көрсетеді,
Шыны тәрізді денені биомикроскоппен қарау мен ультра дыбысц
эхография жасау гемофтальмды анықтаудың ең информациялы тәсіл
болады.
Е м д е у. Ем гемофтальмды сорғызып жіберугс бағытталады. Жац
пайда болған жағдайларда ауруханаға жаткызу үсынылады және еі
көзін таңып төсекте шалкңсынан жатқызылады. Коагулограмма мен қанны
үюын бақылай отырып антикоаг>лянттармен емдеу қолданылады. К&зг
даонин тамызылады, оттегі мен фибринолизинді дәнекер кдбықтың астыв
енгізеді. Бүлшықетгің арасына өз қанын, лидаза мен химотрипсинде
енгізіледі. Кейбір жағдайларда, егер қүйылған қан бірінші 10 күнде сорылы
кетпесе, хирургиялық ем - витреоэктомияны қолдану үсынылады.
Тор қабықтың алдына қан қуйылғанда шыиы тәрізді денеде қа
болмайды. Бундай қан жылдамырақ сорылады.
Шыны тәрІздІ дененің әртурлі деструкңиялары клияикалық манызға а
болады. Оның қурылысының езгерулерін биомикроскоппен қарау әдісіма
анықтайды.
Жіп торізді деструкция ушін шыны тәрізді дененің суйылуы мен жунне
иірген жіп төрізді үлпек қарауьп улардың немесе ширатылған жіп тәрі^
қарауытулардын, болуы тән болады. Жіптер сүрғылт-ақ түсті, иреленд
бір-бірімен айқасқан, кейбір жері ілмектелген қүрылысты болады. Бү
көбіне жақыннан көргіштіктің соңгы кезеңінде, ересектерде атеросклерозд
байқалады. Жіп тәрізді деструкцияның патогенезі белоктардың қартаюі
мен үюы нөтижесінде шыны тәріз.ді дененің талшьіқтарының бір-бірімв
жабысуы немесе гиалурон қыпіқылының деполимеризацияға ұшырауі
болып табылады. Десгрукщіяға шыны тәрізді дененің ажыралүъі ере жүр<Д
Түйірпгікті деструкция үшін сурғылт-қоңыр түсті уақ түйіршіктерДІ
пайда болуы тән болады. ТүйіршІктер тірек жіптеріне жиналады. ТуйіршіЫ
ңеструкшія негІзінде пигментті клеткалар мен лимфоцитгердін, шогырлану
жатыр. Тамырлы қабьіқтың қабынуъі, жаракатган, тор кабықтың ажыралуі
көздін ішшдегіісіктердің салдарынан түйіршІкті дестрүжция пайда бола^
тәрізДІ ж,иіе түйірішкті деструкцияларда қүбылыс кейбір жағдайларда
|^айтЫП қалпыпа келеді Шыны зорізді денепің қарауытуларын сорғызутз
^атытталғап ем жөне пегізгі ауруды емдеуді жүргізу қажеі боляды.
Щьпіы тэрізді деяенің патологиясының озіндік өзгешелігі бар бірІ-
^ристалдн түйіршікті деструкция Оупсһізі? ясіпііііагк) бо.іып табылады.
Көз қозғалғанда алтын сыяқты кристалдар сапырылысып кетеді, алтын
ісәне күміс жылгырақтардай "алтын жаңбыр” тәрізді жылтырайды.
ІСристалдардың химиялық қурылысы жеткілікті зертгелмеген. Олардың
(іайда болуында холестеролдыц маңызды ролі барлыгы белгілі. Бүл патология
^өпшілІк жағдайда диабет ауруымен аутыратын қарт адамдарда кездеседі.
Көру қаблеті төмендемейді.
Дңстрофиялық өзгерістерге шыны тэрізді денснің ажыралуы мея бүрісіп
уьтйырылуъш қосу керек Ажыралу алдыңғы, артқы, бүйірлік болуы мүмкін.
Шыны тәрізді дененіц алдыңғы ажыралуын саңлаулы шаммен қарап
анықтайды. Шыны тәрізді дененің шекаралық қабатыпып, буршақтың артқы
капсуласынан жарым-жартылай немесе толық ажырауын байкцуға болады.
|5үл жағдайда бүршақ пен шыны торізді дене аралығы оптикалы бос қуыс
сыяқты көріиеді. Шьшы тәрізді депенің алдыңғы ажыралуы қартайган
кезде байқалады, сондай-ак жарақаттар мен увеиттерде спрек те болса
кездеседі. Шыны тәріздІ дененіц арткы шекаралық кабатынын тор қабық
пен көру нерв дискісІнен ажыралуы едәуір жтгі кездеседі. Артқы ажырау
жоғары дәрсжелі миопняда, кексе жастағы адамдарда байқалады. Ол
щыны төрізді дененің тірегінІң азды-көпті жыйырылуымен қосгалады. Арткңі
ажыралуы әртүрлі форма мен көлемді болуы мүмкіи. Шьшы тзрізді дененің
толық ажыралуы жиі кездеседі Кәбіне ол тор қабықтың ажыралуынын
алдында пайда болады немесе соғап ере жүреді. Артқңі ажыралуда шыны
'тәрізді дене көру нерв дискісінен үзіліп ажырайды, сондықтан
офтальмоскоппен, әсіресе сацлаулы шаммен, тексеріп зерттегенде әртүрлі
мөлшерлі сопақ сақинаны көруге бола.ды. Офтальмоскоппен қараганда
осы мацда тор кабьіқтың егжей-тегжейі өте анық көрінеді. Кейде
пролиферативті ретинитге витреоретинальды жіптердіи (шварттардың)
тартылып жыйырылуы шыны тәрізді дененін үтнбурышты тесікті артқы
ажыралуына үшыратады.
Шыны тәрізді дененін бүрісіл жыйырылуы оның дистрофиясының ең
қагал тү-рде білінуі Шыпы тәрІзді дененің колемінің кішіреюі мен жіптердіті
(швартгардың) пайда болуы коздің еніп жарақаттануъшан, көзге жасалган
операциялардаң шыны тәрізді дененін едоуір бөлігінің жойылуынан,
созыдмалы увеитгерден соң байкалады.
Шыны тәрізді дененің ауруларын емдеу үіпін соңгы жылдары
интравитреальды (шыны тәрізді денешц Ішінде) микрохирургия кен
к-^лданіялуда. Жарақаттаи кейіп оңда пайда болған жіптерді ('шварттарды')
пліп алып тастайды (віітреотомия, витреошвартэктомия). Осы максат үіипі
әртүрлі витреотомдар мен витреофагтар қолданылады. Опсряцияны кірпІкті
Дененің жазық бөлігі аркылы операци ялық микросконгы қолданумен
^ҮРгізеді,
262
263
ХШ-ТАРАУ
ТОР ҚАБЫҚТЫҢ АУРУЛАРЫ
13.1. ЖҮРЕК-ҚАНТАМЫРЛАР ЖҮЙЕСІНЩ
ЗАҚЫМДАНУЛАРЫНДАҒЫ ТОР ҚАВЫҚТЫЦ
АУРУЛАРЫ
13.2. ГИПЕРТОНИЯ АУРУЫВДАҒЫ КӨЗ ТҮЕІИІН ӨЗГЕРЮТЕРІ
Гипертониу аз^руларындағы көздің түбіиің өзгерістерше зор айқын-
хөтстен жүрек-қан	',ЖагданьІ өге турлі. Ең алдаме Гипертония аңзуларындағы көздің түбіиің өзгерістеріне зор айқын-
өзгерістерде ксздесетін то Р ,Жу’іесші.ң аУРЗ’лары мен эндокринді; даушылык, Сіиапюсгикалық) жане болжамдақ (прогноздық) мэи беріледі.
өзгерістерді жатқьру ^епек^.тае^Т^	оның дантаМз!РлаРЬІВДаФ Бүдан озге, офтальмологиялық зертгеудер белгілі бір мөлшерде осы ауруда
бірге үйлескен бакы-ада мен	^альмологгар мен терапеілтед Тамырлар «згерісінің патоген^ін жоруға мүмкіндік береді.
Тор қабықтың аүвдт ь емде)'ш кажет қылада.	Көз түбінің гипертензиялық :іақыщая\ъінын көптеген классификация-
данулирда (ретишітторі-^гГ^13' арасьшда	сипаттағы зақыл: ларынан біздің елде М.Л.Красновтың (1948 ж.) классификациясы жиірек
(ңтскуудгггер), олярдаңішіад^в^ ТамЫрларының Кабыну ^эзгерістері. қ0лданылады. Бул классификацвдда кәз түбінің тогерістері: Ъгипертониялық
артервдлардаң қабынутэ ын" “налардаШі КДоьшуларын (флебиттер) жәв ангиопатия; 2)гипертониялық ангиосклероз; 3)пшертониялық ретинопатия
ткяи іипі мро	, . ...„|П^ШИ Пер ая^ьіратада. Тор қабықтъл. деп бөлінеді. Аталған өзгерістерге гипертонияльіқ иейроретинэпатия деген
тағы бір жағдайды қосқая жән (А.Я.Вилелкина классификациясы бойынша,
№).
Гипертониялық ангиопатия веналардың кеңёкУімен, 'ңрелеңдеуімеіі және
да олардыіі өдеттегідея көп тарамдануымем сипатталады. Калыпты жағдайда
іайқалмайтын уақ тамырлар коріпе бастаиды. Артериялар өзгермеуі де
«үмкІн, бірақта көбіне олардаң шамалы тарылғаны және кендігшің біркелкі
юлмауы байқалады. Кейбірде сары дақ маңайьшда уақ веналардың бүранда
гәрізді нрелендеуі, яим Гвист бе.лгісі байқалада. Көру нерв дискісінің
ламалы да болса қызаруы мумкіп. Бірен-саран лукте тәрізді канталаулардың
5олуы ықтимал.
Гипергоңиялық ангиопатия көбіне кан қысымынын, түрақсыз көтерілетін
кезеңіне жэне гипертония ауруларыиың алғашқы кезеңіне. оған қоса П Б
кезеңіне сэйкес келеді. Гипертониялық озгерістерді жойғанда коздің түбі
қалыпты түрге енеді.
Гиіісртояиялық ангносклероз жазылган қүбылыстаргә қоса артерия-
лардаң қабырғаларының калыңдауымен, олардан. ан бойына біркелкі емес
жарықтың шагылысу рефлексінің папда болуымен. мыс жәяе кү.міс сымдар
тәрізді белгілердің пайда болуымен білінеді. Ол белгілер артериялардаң
қабырғаларында липидтердің қыртыстарының пайда болуымен жәие кейбір
артериялардың бітелуімен (облитерациясымен) түсіндіріледі. Артериялардың
веналармен айкасқан жерлерінде егер артериялар венаның үсгімен еткен
жағдайларда үш дәрежелі артериовеналық айкзсу белгісі, яғнп Салюс-
Гукн белгісінін, пайда болуы тэн бодады (185-сурет). БіріншІ дәрежесі
(СадюоГуіш 0 веналарда айқасқан артериялардын шамалы да болса
жаншуы. сопың салдарынан веналар айкдсқан жерде жінішкелеу
^яып көрінеді жэне артерияиың екі жағында конус тәрізді тарылада.
Аргериовеналық айқасу белгісінің екінші дәрежесінде (Салюс-Гунн Ю
аЙКдсқан жердің алданда веналар доға жасап бүгіледі жэне артериянын.
астьщда тіпті жіңішкеленеді. Артериовеналық айкасу белгісінің үішнші
4әрежесінде (Салюс-Гунн Ш) вена доғаның ортасында көрінбей калада,
иемесе үзілген тәрізді болып көрінбейді.
ангиопатия; 2)гипертониялық ангиосклероз; 3)пшертониялық ретинопатия
ткакдері мен кдитамырлары өзара іштей тығыз байланысты болғандақта
олардың бірге зақымдануын байқауға болады (ретиноваскулиттер); 3,.
дистрофиялық ЕРтерістер; 4)факоматоздар, 5)тор қабықтың ажыралда; 6)тф
қабықтың даму мүкісгіктері (аномалиялары); 7)оның ісіктері ажыратыладн
Тор қабыктары зақымданған сыркдттардың шағымдары квздің көруіш
нашарлауына, кору кешстігІнің өзгерулеріне (кеңістіктің шеткі шегіні-
тарылуы, щдағы дақгар), түстерді ажыратудаң бүзылуына, кдращъН
бейімделудш, томендеуіне саяда. Амтылған белгілердің днрежесі мен сипа':
патологиялық қубылысгардаң орналасуы мен жайылуына банланыс.
болада. Тор кдбыкда сезгші нерғгер болмағандықтан оның зақымдан;
ешқандай аурушылық сезімія тудармайды.
Тор кабықтың ауруларын айқьшдауда көздің түбін зертгеу шешуі
маңызга ие болады. Сол үшін тура және кері офтальмоскоппен қара
5инок\ лярлы офталъмоскоппен кдрау. түрлі-түсті офтальмоскоппен кдра
биомикроофтальмоскоипен қарау, Гольдман шынысын қолданы
офта;іьмоскоппен қарау әдістері қолдакылада. Осы тәсілдерді қолдав
нәтижесінде тор қабьіқтың «те нэзік те жүка қүрылысгарын әргүрлі жағына
(ракурста) зерттеуге болада. Соңғы жылдары практикаға жаңа зертге
эдістеріі флюоресцентті ангиография, электроретинография, доплерс
графиялардың енуінің нәтнжесінде тор қабықта, онын тамырларында жән
оның түсті (пигментгі) эпптелиІнде әлі көзге көрінерлік өзгерістер болма
түрғандағы оның патологиялық жағдайын байқауға болады.
Барлық офталңмоскопиялық белгілер: 1)шектелген немесе жайылғаі
ісік, инфнльтрация ңемесе бәлініс салдарынан тор кдбықтың молдірлігініі
бүзылуларынан; 2)тусті (пигментгі) қыртыстардаң пайда балуьшай
3)тамырларцын қабырғаларының қалыңдығы мен олардың жүрісін
озгерулерінен; 4)әртүрлі молшерде, әртүрлі формалы, әртүрлі таралғг
қанталаулардан құралада.
Осы белгілердің әрқайсысы оз алдына белгі болуы да мумкін, бірақ
көбіне олардыц 'бірлескен түрі кездесетін патологиялық өзгерісті
байқалада.
265
264
Гипертониялық ангиосклероз систолия мен диасголиялық қаңның
қысымьиіың түрақты көтерілу кезеңіне сәйкес және әдетге П А мен 11 Б
кезеңдеріііде байқалады.
Гипертониялық ретинопатияда жазылған озгерістерге тор кабықтың
ткашнің зақымдануы ере жүреді. Тор қабыкта ошақты карауытулар мен
кантала\ лар пайда болады. Сары дақ маңьшда ақщыдцау және сарғыштау
ошақтар жөне де толық немесе толық емес жүлдыз түрін жасайтын
немесе сақина тарізді орналасқан қан плазмасының шығуы байқалады
(186-сурет). Тор қабықтың сары дағында дискі тәрізді ісік те кездесуі
мүмкін. Көздің көру қабілеті әдетге белгілі бір дәрежеде төмендейді.
Әртүрлі дәрежедегі репшопатиялар іипертония ауруының Ш А-Ш Б
кезевдерінде байқалады.
Гипертониялық нейрорегинопатия шпертония ауруының соңіъі кезеңінде
жш пайда болады және, әдетте, жағымсыз болжам (прогноздық) белгі
оолып есегггеледі. Ол тор қабыкдың ткані мен тамырларының өзгерістерімен
оірге көру нера дискісінің күбылысқа араласуымен сипатталады. Диск
ісІнеді, оның көлемі үлғаяды, ісік тор кдбыққа да жайылады. Диск маңында
және ошц өзінде де қапталау белгІ береді. Офтальмоскопиялық көрінісі
дискідеіі ірқілу қүбылысымен бірден, ал бірақта одан өзгешелігі түстерді
ажыратып кдбылдау кеяетген бүзылады, көру кдбілеті нашарлайды: көру
жітілігі төмендейді жоне көру кеңістігі тарылады. Нейроретинопатияның
нәтижесінде көру нерысінің семуі мүмкін
Кейде нейроретинопатия гнпертония ауруының алдыіцы кезендерінде
де (П А және П Б) кездесуі мүмкін.
Көздің түбінің аталған өзгерістері гипертония ауруына үшыраган
адамдарды^^ісшде байкдлады (әртүрлі авторлардың деректері бойынша,
/Д/отен 89-96/0 сыртқатгарда кездеседі). Көптеген аурулардағы (82%) тор
кдбықтың тамырларының зақымданулары мен бас мидың тамырларының
да зақымдануларының сәйкесгігш зерггеулердің нәтижелері көрсетіп берген.
Сонымен қдтар гипергопиямен ауыратын адамдардың коздерінің түбі калыгпы
күшнде сақталуы мүмкін екендігін айтпай кетуге болмайды.
Гипертензия патогенезіне байланысты коз түбінің көрінісі өзіндік
ерекшеліктерге ие болады.
Артериосклероздық түрінде тамырлардағы өзгерістер, әсіресе артерия-
лардың кдоыргаларының кдлындауы алдыңгы планга шыгады, тор кдбықтың
ісшуі^оүл жағдайларга тән болмайды. Көру нерысінің зақымдануы алдын
ала оолатын іркіліссіз - ақ кәбіне оның семуінің (атрофиясының) дами
оастауымен белгіленеді.
Бүйректік гипертензияда, әсіресе аурудың алгашкы кезёнівде, склероздық
өзгерістер баикдлмай түрып тамырлардың айқын тарылуы басгалады. Тор
кдбықтың сүрғылт фонында үлпек тәрізді ақ түсгі көгггеген дақтар пайда
қылатын мол бөлінісп қүбылыс байқдлады, көру нервісінің тіпті іркіло
дәрежесше дешн ісшуі, коз алмасының артқы полюсінде ірілі-үақты
кднталаулар оаикдлады. Сары дак маңында балінісіердің жүлдыз фигурасын
жасауы тән .болады /187-сурег). Тор қабықтың ажырал^вда бшйквдуы
0ОЛ\'Ы жяман
2 жылдан үзақ
•н ретинопатия меп ііейроретинопатиялардың пайл
^тжамдык белгі: бүндай жагдаітларда аурү адамдар 1,5	„
жасайды жэме, әдетге, о/іарда соқырлык дамып үлгермеиді.
01 Е м Д е у. Көздін түбінің гипертёнзпялық өзгерістерін^емде) алдымеп
адпы ем қолданудан түрады және терапевттермен бірлесе отырып
^уогізіледі. Артериялық қысымды төмепдететін, тағы да атеросклероз,
ріггтер' нефросклероздармен күреске бағытталган дәрі-дәрмектер
одданылады. Бүлардан баска, тор кабыктағы карауытуларды жоне коздің
^біндегі қандардың сорылып кетуіне көмектесетін. және де оидагы зат
Удмасу күбылысгарын жақсылайтын дәрі-дәрмсктермен снмптоматикальік
емдеү өте маңызды (калий йодпді. дионин, тамшы з үршде, олектрофлрекхш
енгізс. аутогемотерапия, В тобындағы витаминдер жөне басқада дәрілер .
КөздІҢ түбінік гипертемзиялык озгерісгерінс тор қабықтың орталык
артериясының жедел -гүиілуі және оныц орталық венасында немесе оның
тармактарында кднның үюы жатады.
Тор кдбықтың оршлық артериясышщ жедел түйшуі, тосыннан паида
болады және тиісті көздін квру кдбілеті жойылып, коз соқыр оолады.. Бүл
аүру гипертония ауырумеи ауырғандарда артериялардың түйірлермен.
тромбамен тығындалуынан, оларда қанның үюынан, олардын түйілуінеи
пайда болады. Бүдан басқа. созылмалы жүкралы аурулармен жүрек
акдуымен (порок). эндокардтпеп азап шегуші жасгарда да пайда болады.
Тор қдбықта қан ағысынын кенеттен тоқтап калуы клеткалардың зат
алмасуын (метоболизмін) күшті бүзады, соның пәтижесінде тканъаралык
зат Ісінеді. тор қабық та ісінеді, онын мөлдірлігі бүзылады. Тор қаоықтың
тек кдна сауытшалы қдбатган түратын сары дақтын орталык шүқыршасыііда
оның мөлдірлігі сақталады. Тканьаралык зат орталык, пгүкыріііада болмайды.
Осының салдарынан тор қабықтың орталық артериясынын жедел
түйілуінің офталъмоскопиялык көрінісі өте ерекше. Тор қабықтыц ақ
түсгі көмескіленгеи фонында орта.іық шуқырша ‘шис сүиегі тәрізді к үнгірт-
кызыл түсгі болып айқын байқалады (188-сурет). Артериялар оіе күнггі
тарылған, уақ артерияларда қанның баганаларь1 үзік-узік бо.іып кврівіп
түрады. Веналар өзгермеген, немесе сөл ғана тарылган. Кңл нерв дискісінін.
сүрғылт тартъш бозаруы байқалады-
Көрү нерв дискісі мен сары дақтың аралыгында ^.іилиоретиналъдык
аргерия болган жағдайда ’‘шие сүйегі” төрізді белгі байкдлмайды және
тор кдбықтың орталығының едоуір бөлігі қызгылт түрш сақтап калады.
ҮйткенІ бүл артерия тор кдбықтың орталык артерия лык жүйесін кірпшпк
артериялармен үштастырады да сары дақ маңын қосымша қоректендіреді.
Вүндай жагдайларда орталық кору жітілігі сақталады.
Артерияның басты бағанының тыняндалуымеп катар оның тармақтар
Да бітелуі мүкін. Бүл ауруларда осы тармак тамырдың таралатын макында
ТоР кдбықтьің ақ түсті болып көмескіленгенін офталъмоскоппеіі
аРКЫлы байқауға болады. Көру қабілеті тек зақымдалған
тармагының қоректендіретін жерлеріпде гана жоиылады және
кеңісгігінде дақ (скотома) пайда болады.
266
267
Ауру. кагида бойьпгша. бір жақты. Ор-тык артериянын шып тыгьшдалуы
болган жагдайда әдетте бшіжам жамаи - коздін. көру қябілеті қайгһш
қалпына келмейді. Артерияііың тек тарылуындя кору кабілетінііт жойылуы.
ягнп соқырлық қысқа гана уақыт болуы мумкін Кан уйығанда дер кезінде
басталған ем азды-көііті көздің көр\ қабілетін қайта қалпына келтіруі
мүмкін. Емдеуден ңотиже шықпаған жағдайда тор қабықтың орталық
артерпясынып. түйілуі көру нервісінің жой семуіне (атрофиясына)
уіиыратады.
Еид е у Ем жедел болуы керск жоне ауруды яйқындап диагноз
қойған сәттен бастал\ы қаж.ет, мысалы. стенокардияны емде\те үқсас
шуғыл жургізілуі теііс болады. Тек аурудын. алғаіпқы сагаттарында ғана
олардың белгілі бір проценттерівде болымды нәтиже болуы мумкін.
Канайпалымын қалпына келтіруге көмектесу үшін және эмболды (түиір,
тромбы) тамырдың басты бағаныван оның тармақтарының біріне ыгыстыру
үшін тамырларды кеңітетін дарілерді қолданады. Қан үйығының (тромабаның)
пайда болуына қарсы және паида болған үиықтың. (тромбаның) сорылып
кстуі ушін атикоапляіптар мен қан уйығын ерітетін (тромболитик) дәрілерді
қолданады. Осы мақсат ушін ацетилхолиаді көз алмасының артына
(ретробульбарлы), кофеиң меіі никотин қыигқылын ішуте және терінін.
астына енгізуте, эуфиллин пемесе диафиллинді венаға енгізу, кішкене
ніагым қантка тамызылган нитроглицерин ертін.дісіи және амилнитритті
деммен ішке тартуды, гепарин, тромболитиң, фибрияолизиндерді дәнекер
кабықтың астьша, бүлшықст арасыня немесе венаға еигізу ушін қолданады.
Артерпяның бітелу себебіи клиникалық айқындау қыйын болғандықтан
тамырларды кеңейтетін дәрілермен қан уйығын ерітетін (тромболипік)
дәрілерді бірге қолдану қажет болады.
Аурудын алғащқы кезеңінде лазер көмегімен емдеу нәтижелі болады.
Тор қабықтың орталық венасының қанның ұюынан (тромбозынан) болған
бітелуі әдетте гипертония ауруымен, атсро- және артериосклерозбен, қанды
уйытатын жүііе кызметінін бүзылуымен, созылмалы сепсиспен және де
басқа аурулармен азап шегуші мосқал адамдарда кездеседі. Орталық
венанын. бітелуі •эрталық артерияның бітелуіне қарағанда баяулау дамиды
жоне ол да к&рудің кушті төмендеуімен қосталады.
Орталық венаиып тромбозы офтальмоскоппен қараганда тіпті ерекше
кәрінеді, ондағы көзлін тубінІң корінісі '‘езілген помидордьгң’’ суретін еске
тусіреді (189-сурет). Көру нерв дискІсі ісінген, күнгірт-қызыл, оның шегі
белгісіздеу болады. Кейде диск жалын тілін елестететін көптеген
қанталаулардан тіпті корінбейді, дискінің орналасуын ірі кан тамырлардың
шығып жатқав жеріне қараг, жорамалдау мумкін. Веналар қоңыр түсті,
жуан, иреленді. кей жерде ісінген тор қабықтың тканінен көрінбейде
калады. ал артериялар жіңішке тарылған боладЫ- Көптеген ірі жөне
шгрих тарізді қанталаулардың к&з түбіиің орталығында ғана емес, тіпті
шет жағында да пайда болуы бул аурута оте тән. болады, сонымен бірге
қая плазмасьшың қаіпамырлардан шығ\ы да (плазморрагиялар) байкрлады.
Шывы шрізді депеге де к.анның қүйылун мүмкін. Қүбылыс көбіне біржақты,
дегенмен екі козде де іәдебиет дерекіері бойыніпа. жаідайтыз. ПУ’.., деітіш
дамуы мүмкін, бірақта әдетте бір мезгілде ламымайды.
Орталық вснаның белгілі бір тармағының бһелуінде ітромбозында)
веналардың кеңеюі. канталаулар мен плазморрагияляп тор адбықгын сол
тармақтың қанды алып кететіи квадратында гана болады. Кору жітілігі аз
мөлніерде зақымдалады, тиесі/іі жеріңің көру кещстігінде дак пайдд. бола;іы..
Керу қабілеті ушін болжам (прогноз) ауыр, дегенмен ортадык артерияпың
бітелуіне қарағанда жағдайлырақ болады. Уакыттын өтсімеп қавдар
сорылады, тор қабықта ссму оіпактары жәнс шыны тәрһді денеде үлғая
түсетін жіп тәрізді тяждер пайда болады. Жинаднп пайда болган қан
тамырлар, веналардын өзара және артериялармен жзлгәст.мры жиі
байкдлады. Үйығаң қанның (тромбаның) қайта қуыстапып каналга ааналуы
мү.мкін. Кейінірек к&ру нернісінің семуі пайда ботады. Кейбір атрсларда
екіншілік глаукома пайда болады.
190-сурет. Тор кдбықтың орталых, венасының флюорссцснтт ік
ангиография жасағандағы көріяісі
а-лазеркоагуляцияға дейің б-лазеркоагуляциядан бір ай -эткслиен сонғн кчрінісі.
Е м д е у. Емдеу аурудың алғашқы күндерінде гина нэтиже береді.
^урулардңі жедел гүрде ауруханаға жіберу керек. Атдымен гепарпн,
^ибринолизии, тромболитин, стрептокиназа ферментері қолданылады,
«ЭДінірек гепаринді тура әсерсіз антикоагуляіптармен (фенилян ж.б.)
^уьгстырады.. Сондай-ақ йодтық дорілер де, витаминдер де, фермеңгтер де
вена ішіне енгізу, электрофорез әдісімсн еигізу зе қолда.чыла.аы.
^мдеу бірнепіе айға созылады. Бір жыл ішінде 2-3 дурків сорғызатын ем
күргізіледі.
Тромбоздарды емдеудің жаңа сапалы әдісі-лззеркоагуляция. Егер
Ромоозды коксервативтік емдеу тек қана оның алғащқы сағатгары мен
'^ ліктерінде табысты болатын болса. ал тор қабықты лазермен коагуляция
Касау- аурудың сонгы мерзімдеріңде де (1-12 ай агкеннен сонда) жоғары
268
259
нәтиже береді. Тор кабыкты орталык. венаны бойлай жане сары дақтың
манайын лазермен коагулчцин жясайды. Тор қабықтың ісігі мен онлағы
қандар лазер әсерімен сорылады, сары су меп қанталаудың басты көзі
болатын зақымдангап ценалар лазер коигул«пттарьі.меіі к,орша,тады (190-
ссрет). Бүлардан басқа коаіү ляция.дан кейін хориоретивальдық тыртыктарды
бойлай тамырлы қабыктың тамырлар жүйесімен тор қабықтың тамырлар
жүйесін жалғаспяратын жалғама (шуштар) тамырлардың дамып өсуі мумкің
Қантамырдың зақымданган тармағынмн. тор қабықты оттегімен кдмтамасыз
етуі мен қоректендіруінің кемісгігІн осы жалғама қантамырлары толық-
тырады. Бүл тор қабыққа үзақ уақыт отгегінің жетіспегінен оның тканіыде
панда болатын дистрофиялық өзгерістердің алдьш алады.
Осындай араласулар көздің көру қабілетін қалпына келтірумен бірте
соқырлыққа ушырататын екіишілік глаукома жоне тор қабықтың алдыңғы
фиброзы сияқты тромбоздың ауъір және кеш байқалатын асқынуларьшыц
алдьін алуға мүмкіндік тугызадьғ
Пптертония ауруы мен екіншілік созылмалы тамырлардың тапшььтығынаіі
да (анемия фонында, Боткин ауруы. грипп. жүректік тапшылық) ангио-
және ретинопатия пайда болуы мүмкін. Олар тор қабықтың артерияларыньп
кеңеюі мен ирелеңдеуі, оларда артерияларды жалпақ және солғында]
көрсететін кең анық емес рефлекстің пайда болуымен, байкалады- Артериі
мец веналардың қатнасы өзгерІп, кейде артерия мен вена бірдей калибрл
болады. Көбіне артериапар мен веналардың соғуы (пулъс) байқалады
Артерияларды бойлай орналасқан сары су жолдарын (тралссудат) байқаі
мүмкін. Көру нерв дискісінің маңында тор қабықтың ісінуі кездеседі. То|
қабықта дистрофияльіқ ошақтардың пайда болуы мүмкін. Сирек те бола
қанталау мен ақ үлпекті ошақтар байкдлады.
Е м д е у. Емі негізінен жалпы ауруға, артерия кысымын көтеруге
қантамырлардың қабырғасының өткізгіштігін азайтуға бағытталады
Ретинопатия болса көз түбінің гипертензиялық өзгерістері кезінді
қолдапылатын қосымша симптоматикалық дәрілерді қолданады..
13.3.	ДИАБЕТТІК РЕТИНОПАТИЯ
Диабет ауруыпда кейде көз түбінің сипаты оған соншама таі
болатындықтан диабет ауруын терапеэттер емес офталымологтар акықтяі
диагноз қояды. Диабеттік (сусамырлык. шыжыңдык) ретинопатия диабеі
ауруы пайда болганнан кейін 10-15 жылдан соң дамиды, үздіксіз удеЙЯ
және аурулардың 90% зақымдайды. Диабетолопіяның дамуының куғзір^
кезеңінде тор қабықтағы взгерістерді есепке алмай қант диабетімен ауыргз
а.дамдарды мамандык бақылауды жасау түгіл оларды толық нэтижелІ емДе
мүмкін смес. Диабет ауруын емдейтін әрбір дәрігер үшін диабетпен ауъір#
адамдардың көз гүбінің жаі-дайымен таныс болуы кажетгі болып есептеле)
Диабет ауруыньш көбеюі мен жасаруы және де оның тор қабықты ауь
зақымда\-ъі нэтижесінде кңзіргі кезде көптеген өркениетгі елдерде сокырлый
душар ететін себептердің ішпіде бірінші орынды диабет иеленудс.
Диабетте тор қабықтың озгеріс сипаттары нртүрлі болады. Олардың
мәні тор қабыктын.. хориоцдечның, нурлы қабықтын веналары мен
капиллярларыныц жүйесінііі зақымдауынан, ?>ритоциттердің конгломерат
қүрхынан. микроапевризмдердін. пайда болуынан, ткандердің тыныс алуын
бүзаШН кднтамырларының бітелуінен, қаптамырлардың ’ жанддан пайда
бол\'"ЫіІ?ІН’ қантамырларда қаннын, үюының (тромбоздың.) пайда болуыпап,
қднталаулар мен қарауыту ошақтарының ңайда болуынап, дәнекер
тқандерлін. жаңадан пайда болуілнан турады.
^іикроаневризмдер, уақ нүктелік қантала\'лар, балауыз іүр;й бөлістер
даабеггік ретинопатияның алгашкы белгілері болады.. Ретшюпатия дамыран
садын бөліністер көбейе түседі, олар іріленеді жоне бір-бірімен бірігігі
сдры дақты айнала дөңгелек сақина қүрайды. Ең соңғы кезещнде тор
қабықтьщ алдаша, шыны тәріздІ денеге кап қүйылады, кепде тор кабықтын,
веналарында кднньің уюы (тромбоз) байқалады. Ақырғы - термииаль
фззасында кобею (пролиферативтік) қубылыстар, коптеген қапталаулар,
жаңа қантамырлардың пайда болуы, дәнекер тканнің көбейіп қоюлануы,
тор қабықтың фиброзы, кейде витреоретинальдық тартылу нәпгижесінде
тор қабықтьщ екіншілік ажыралуы байқалады.
ІКалпы зерттеулерге қарағанда офтальмологиялык зерітеулермен
диабетгін жасырын және айқьш дңмуларын едәуір бүрын анықтауға болады.
Коздін. түбінің ең алгашқы өзгерулерін
жолымен анықгауға болады. (191-сурет).
Драбеттік ретинопатия патогенезін тор
қабыктьің капиллярларының интрамхраль-
дық клегкаларымен гипофиздің алдыңпы
б&лігйііц инсулинге қарсы актиетігің езара
байланысы деп қарауда. Инсулия
жеткіліксіз жағдайда белоктың аінтездеш’
қүбыдысы бүзылады да ерекше ауто-
антигендер-паропротеиндер пайда болады,
олар аутоантителаларды пайда қылу
кдсиетіне ие болады (ерекше аутоаірессия
зкағдайынын пайда болуьша үшыратады).
Диабетгік ретинопатияны анықтауда
веналардың жалпы кеңеюі емес, ал
олардың қүысының (калибрінііО бір қа-
лыпты болмауы, орталық пен оныц
маіщшда варикозды кеңеюі манызга ие
болады.
Диабетгік регинопатйяның апымып төрт
флюоресценттік ангиография
/97--сурет. Диабеггік регино
питияның алгашқһі кеьеңІндсіі
каз түбінің флюоресдентті
ангиограммаси Төменгі баті-
гінде лазеркоагуляция іздері
кезеңге бөледі.
Бірінші кезеңі - ангиопатиқ веналардын шамалы кеңеюі мси ирелендеуі,
веиалардың жанддан пайда болхъі .(флебопатия), сирек кездесетін бірен-
саран микроаневризмалардың пайда болуларымеп синатгалады. Көру
мҮшесіьің қызмепері бүзылмайды.
271
Екіниіі кезенді - а.тташқы реі-инопатия - тамырлардағы озгерістер
коздің түбінің артқы полюсінде нуктелік қаіггалаулармен, алғашқы бөліністік.
қүбылыстармен, сары дақтын айналасыңда бірен-саран ақ түсті ошақтардың
пайда болуымен, көру жігьтігіңің біршама төмендеуімен (0,9-0,7) сипатталады.
Үшінші кезеңі - айқын биінген ретиноиатия. Коптеғен кднтаулар, уақ
веналарда қанныц үюы (тромбоз) анык, байқалады. Көру жітілІгі 0,7-деп
төмендейді.
Тартінші кезена - пролиферативтік ретинопатия. Жоғарыда аталған
өзгерістермен қатар тағыда ткандердің пролиферативтік дамуы м,еи
қантамырлардын. жаңадан пайда болулары кездеседі. Көздің көру қабілеті
күшті томеядейді (192-сурет). Қазіргі уақыіта кейбір зерттеушілер
пролцферативтік рстивопатияны аурудың нәтижесі емес, ал оны аурудың
бөлек түрі деп қарауда.
.'.Іиабеттік ретинопатия әйелдерде жиі кездеседі. Кднт диабетінде көздің
зақымдану жиілігі 20-90% қүрайды. Аурудыц 15 жылдық ағымында
сырқаттардыц 10-15% соқырлыкқа душар болады. Инсулинді қолдан\та
оайланысчы қарт адамдардың өмірі үшін болжам едәуір жағымды болуда,
а.і жастық шақта болжам жағымсыздау: диабеттен соқыр болғандардың
20% 2-3 жыл ішінде оледі.
Е м д е у. Циабеттік ретинопатияны емдеу қубылысты түрақтандыру
немесе кері кнйру максатында қолданылады. Аурудың алташкдя кезендерінде
оүл мақсатқа жетуге болады. Инсулиннін бөлшекті мөлшерін, \тымды
диетаны, қанты қаннан аз бөлетін сульфаниламидтерді д\рыс қолдану
арқылы диабетгі түрақтандырумен диабегтік ретинопатияны компенса-
циялауга жетуге болады. Ал бүның өзі көздің түбіндегі өзгерІстерді
түрақтандырады. аурудың алғашқы кезеңінде микроаневризмдер мен
қднталаулардьщ кдйтып кетуіне жеткізеді. Белоктары көп, майлар мен
углеводгары (комір сутегі) шектелген диеталарды қолдіну жақсырақ болады
Зат алмасу құбылыстарьша әсер ететін А, В. В._ В]2, І% витаминдерін де
қолданады. Гиалуротіидазаның әсерін тежейтін флавондарды (рибофлавин,
фламин, ликвиритоя, глицерол), анаболиялық стероидтарды (неробол,
нероболмл, регроболил) жөне ангиопротекторларды (продектип, дицияон,
доксиум) қолдану үсынылады..
Кднның үю қүбылысын бақылай отырып тура әсерлі антикоагулянттардан
гепаринді қолдану керек. Шыны тәрізді дене мен алдыңғы камераға қан
қүйылғанда хемсгіринаш, лидазаларды бүлшықег арасына енгізедг Алғашқы
кезеңдерінде патогенетикалы бағытталган емдеу әдісі фотокоагуляцияны
қолдану үсыяылады. Бүл әдіс тор қдбықтың гипоксиясы мен жаңа
кднтамырлардың пайда болуына әсер етіп көздІң көруін сақтап қалуға
мүмкіндік береді.
Фотокоагуляция бІр мезгілде немесе біртіндеп жаңа пайда болған
қаятамырлар мен қантамырлардың бүтін зонасын жоюға мүмкіндік береді.
Бүдан басқа панретггналық лазеркоагуляция жасалады. Бүл әдісте 2-4
дүркін емдеуде бір-бірінен 0,5-2мм қашықта тор қабықтың экватордан
тыс (реңиюквтториядьдц бетін 0,1-0,5мм диаметрлі коагулянтгармен жабады
Хоагуляпия жасағянда тск тор қабықіың тамырлары мен сарь; дақтың
^іадайына тимейді. Уактылы жасалған лазеркоагуляция пәтижелігі жөнінен
дңабеітік ретинопатияны емдеудің барлық консераативтік әдістеріне
кдрағанда емдеу мерзіміп 1.5-3 есеі-е дейін қьісқартадьг
Қднт диабетімен ауырган адамдарды үтымды емдеу мен диспансерлік
бақылау диабеттік ретинопатияның алдын алу (профилактикасы) болады.
Қрңт диабетімен ауырған адамдардын көздерінің тубінде диабеттік
ретинопатияның белгілері болмаса. онда оларды зерттеп тексеру 6 айда 1
рет жүргізілеДІ- а?1 егсР Т0Р кдбыкта диабетгік өзгерістер болған жағдайда
оларды 3 айда I рет тексереді.
13.4.	РЕВМАТИЗМДЕГІ ТОР ҚАБЫҚТЫҢ ӨЗГЕРІСТЕРІ
ревматизмдегі қ«ру мүшесінің өзгерісғерінен жиі кездесетіні токсико-
аллергиялық увеиттер болады. Олардың сипаты тиісті тарауда жазылған..
Біракта ревматизмде тамырлы қабықтың закңмдануымен қатар тор қабык
пен оның тамырларының өзгерістері де байқалады. Бүл өзгерістер әдеттс
тамырлар мен тор қабықтын кдбынулары (васкулитгер, ретиноваскулитгер)
түрінде кездеседі. Көру нерв дискісінің де қабыну болуы мүмкін (папиллит)
(193-сурет).
Ретиноваскулиттерде қүбылысқа артериялармен қдтар веналар да
қатысады. Кднтамырлардың айналасында біршама үзындықта сургы.тгшу
тығыз қүрсаулар (муфталар) байқалады. Кдбыну қүбылысы тамырлардың
қдбырғасының барлық калыңдьпына жайылғапда олардың қабырғасы
тығыздалады және тамырлар азды-көпті тарылады. Курсаулар (муфталар)
бІркднша тамырларды қамтуы мумкін. Закымданған қантамырлардыц
жолында сүрғылттау пролиферациялық с>шақтар байқалады. Бір бөлек
жағдайларла кэру кызметін едауір төмендететін ауыр ретинопатиялар болуы
мүмкін. Офталмоскопиялық сипаты кейде соншалықты тон болғапдықган
ревматизм даигнозын қоюға мумкіндік береді.
Е м д е у. Терапевттермея бірлесе оггырып жалпы ауруға қарсы ем
және ретиноваскулит қүбылыстарын жою ушін дәрі-дәрмектер қолданылады.
Оларға салицилаттарды, кортикостероидтарды электрофорез әдіомен, дәнекер
Қабықтың аслына. парабульбарлы (аіпибиотактермен қосып) енгізудІ, рутинді.
В тобындағы витаминдерді, йодты дәрілерді, дионинді, кейбірде
антикоагулянтгарды, ферментгердІ қолдаиу жатады.
13.5.	ТОР ҚАБЫҚТЫҢ ҚАБЫНУ СИПАТТАҒЫ
ЗАҚЫМДАПУЛАРЫ
Тор кдбықтағы кдбыну қүбылыстары (дүрысын айтқанда ретпіштіер)
^алпы жүқпалы аурулардың (туберкулез, мерез. токсоплазмоз. рев.матизм)
фоньщда немесе организмде ірІнді ошақ болғав жағдайда пайда болуы
мумкІн. Тор қабық пен тамырлы қабық тығыз жанасқңндықтан кдбыну
272
273
күоылысы бөлек өтпейді. Ретишгт болып оасталғанымен қуоылыс өтс
жылдам тамырлы қабықты да камтиды және керіспшіе хориоидит болып
басталып тор қабык.ты да қамтиды. сондықтан көпщілік жағдайда
хориоретиииттер байкалады. Олардын. клшшкалық және офіильмоскопиялық
сипаттары 10 -шы тарауда жазылған.
Метастаздық ретішит тор кдбықтын, қабыньш зақымдануыма өте тән
корініс болады.
13.6.	МЕТАСТАЗДЫҚ РЕТИНИТТЕР
Организмдегі кез келген іріңді ошақтан микроорганизмдер қанның
агымымен козге әкелІнгенде метастаздық репшіптер пайда болады. Көбінс
көздің .түбінін. оргалық бөлігінде пішін-нүсқасы (контуры) көмескілеу
шектелген сирғыін-ак түсгі клеткалык инфильтрация қамтамасыз еткеи
ошақ пайда болады. Ошақ тор қабықтың деңгейінен көтеріліп түрады.
Бөліністер шыны тәрізді денеге жайылады. Оны шыны төрізді дененін
ошаққа жақын жерінін қарауытуы дәлелдейді.
Тор қабықтың ішкі және орталық қабаттарында ошақтың манында
штрихті және нүктелік қанталаулар көрінеді. Егер ошақ көру нерв дискісше
жақын орналасса, опда оның күбылысқа араласуы мүмкін.
Кдбынута қарсы және сорғызуга бағытталган емдерді қолданады.
13.7.	ОРГАЛЫҚ ҮЙЫМА ХОРИОРЕТИІШТ
Орталык үйыма хориоретишпті көптеген авторлар себептері к»п ауру
деп есептейді. Оган әртүрлі жүқпалы аурулар, аллергиялар, уланулар,
тамырлық факторлары себепші болады. Қүбылыстың патогенезінде негізгі
пластинкадағы мүкістіктер мен тамырлар қозғалысының бүзылыстары басты
рольге ие болады. Солардың салдарынан тор кдбық пен тамырлы қабықтың
және негізгі пластішканың кейбІр бвліктерінің капиллярларының патоло-
піялық откізгіштігі пайда болады..
Ауру кярудің көмескіленуінен басталады. Бірнеше күннен кейІн көз
алдында қара дак пайда болады. Фотопсия мен метаморфопсия жиі
байқалады. Көру жітілігі күшті төмендейді. Өтпелі гиперметропия, орталық
скотома. түстерді сезудің бүзылуы байқалуы мүмкін.
Аурудың бірінші кезешнде офтальмоскоппен қарағанда сары дақ
манында тор қабықгың 0,5 тен 2 диск диамегрлі мөлшерлі домалақ
немесе сопақ түділі қарауытуы байқалады. Ошақ шамалы алға шығыП
түрады, тамырлар оның шетіпде шамалы бүгіледі. Ошақтың шегін жарық
рефлексі айқымдайды. Қарауыту дәрежесі әрең сезілуден қалың сүр түрге
дейін әртүрлі болуъі мүмкін. Ошақ үдайы сары дақ маңында орналаспайды,
оның дақ маңыиан тыс орналасуы да мүмкін,
Бірнеше күндерден немесе аплардан ксйін ауру өзінің екіяші кезеңі -
преципитаттар кезеңінс етеді. Бүл кезеңде көру жітілігі жөйлап жогары-
лайды, бірақ кору ксңістігіндегі дак (скотома) әлі сақталады, Көздің түбіндегі
( қ^быктагы қарачыгу сорылады, тск ақ-сүр іүсті уақ нүкге тәрізді
аКдіалар - преципитаттар қалады.
дуруДЪЩ ^тііінші кезеңінде қөру кещстігіндегі орталық дақ (скотома)
і ^ет^м°РФопсия жопылады. Көру жітілігі әдетіе қилпына келеді. Тор
5ыктЫҢ ісіті мен преципитаітар із-түзсіз соры^ып кеі уі мүмкін. бірақ
5діе	қалады. Пигмедтгі опителидің уақ түссізденген боліктері
н сэрғь1111 жіньік ошакңксзар жәпе уақ пигмеіггті \т“шшіелердің салдарынан
рЫ дактьің маңы теңбілді түрге енеді.
Қүбылыс бір немесе екі көзді де
^ымдайды. жиі қайталайды, сондық-
н болжам алдіулардыіі барлыгыида
)дей жағымды бола бермейді. Аурудын.
лгілерішң нашар байқалатындығьшан
ггалык үйы.ма хориоретинитгі амбу-
ітор»я;гыК қабылдау жағдайыңда
пяқтау кыйынға соғады. Бүндай жағ-
ійларда арнайы зертгеу әдісгері -
гомикроскошіен, офтальмохромос-
оппен қарау жөне флюоресцентті
«гиография - осы аурудын, өзіне тән
осымша белгілерін анықтауға жоне
ны ретробулъбарлық невриттен, сары
ақтың жастық шақтағы дистрофия-
ынан, тағы басқа да аурулардан
жыратута комектеседі. Орталық үиыма
ориоретинитке тән белгілерге тор
дбықтың огғгикалық кесіңдісінің қалыадауы. тор кабык. псн
»пителидІң арасында сарысудың (транссудат) пайда бс
іреципитатгар, негізгі пластинкадағы уак мүкісгіктер, ф
шгиография әдісімен анықталатын “флюоресцентті жалаушалар” (194-
Дрет) деп аталатын тамырлар.дан тканғс өткен бояудъщ- нүкгелері жатады.
Е м’д ё у. Орталық үйыма хориоретинитін емдеу қүбылыстын
этиологиясын ескерумен бірге комплексті болу қажег. НегІзғі ііластннканыи
кемістігш лазермен коагуляциялау одісімен қоршау пэтпгопсгикялык ем
оолады. ЛазердІң әсерінен 4-10 күннеіі кейін тор қабыктың ісігі әдетте
кетіп қалады. Барлық жагдайларда кагшллярлардьің еткізгіштігін
к^льіптастыратьш (аскоругин. аевит), суды азайтзтын депідратациялық
(40% глюкоза ертіндісін, 10% натрий хлорид ертіядісін венаиыц ішіне.
фонурит, глицерин), қантамырларды кеңейтетін (ио-шна. никотипамид)
Д^і-дәр^ектердІ қолдану керек. Тор қябьіқтъш. трофпкалық қүбылысьш
жақоылау ушін витаминдерді, кокарбоксилазаны, АТФ-ті және аз молшерде
^паринді қолданады.. Ісіктің күшейген кезенінде кортикостероидтарды
Р^обульбарлътк енгізу ерекше қажет болады.
194-сурет. Орталық үйыма
хориоретиииттегі “флюоресцент-
іік жалаушалар".
... піігментгі
болуы, уақ
\ флюоресценттік
274
13.8.	ИЛЗ ПЕР.ИФЛЕБИТІ
Перпфлебцт - дегешміз веналардын сырт қабыгьшыц кабынуы. Бул
ауру шыны гнріз.іі теіште кайтала.ма қан қуйылулармен байқалады. Жас
кездс көбіне бір кмзде пайда болады. көр\ жітІлігіііің кенеттен күшті
төмендеуімен басгалады. Офтальмоскоппен карағанда зердслі дәрігер
иурудың әр түрлі белгілерін апыкгай алады.. Аурудын. алғашқы кезеңінде
веналардып. кецеюі мен ирелендеуі пайда болады, олардын, қуыс кендігі
(калибрі) біркелкі бо.тмайды. Веналар кейбір жердерде тор қабықта кездесегін
ірілі-уакты қан-талаулармен және плазморрагиялармен болініп калады.
Тамырлардың \ақ ксңеюлері - аневризмалар түракты кездеседі. бүи-ын. өзі
осы ауруды сыргқы боліінсті Коатс ретинитімен жақындастыра түседі.
Қүбылыс көбіяе перифлсбиттеіі басталатындықтан тор қабық пен шыны
тәрізді денеге қапталама кдн қүйылулар болып түрады (і95-с\реі). Көру
жітілігі күшті төмендейді. Қан қүйылулардың кайталануы мен басыл\ъі
Илз аурхының, боляр-болмас ерекше белгісі. Илз ауруының пайда болуының
әртүрлі себептеріиен капиллярлардың закы.мдануы маңызга йе болтанымен
қүбылысқа тор қабыктьш. орталық венасының ірі тармақтары да қатысуы
мумкі-і.
Көптеген авторлар Илз ауруын түберкулез қүбылысымен, эндокриндік
бу^зылысіармен, вирустық аурулармеп байланыстырады. Капиллярлардағы
өзгерістердін токсоплазмозбен байланысы барын таба.ды.
Бү'л аурудын себебін анықтау үшін жан-жакты зертгеулер жүргізу
керек болады. Барлық жағдайларда қүбылыс себебіне қарамастан.
сіімптоматикалық ем қолдану қажет. Оларға витаминдермең, ткандермен,
ультра дыбыспен емдеу және диатермокоагуляция мен криопексияларды
қолдану жатады. Қан қуйылудын. алдып алу жоне олар пайда болған
жағдайларда олардын, сорылып кетуІпс көмектесу мақсатында зақымданған
қантамырляр мен қанталаган жерлерін лазер- немесе фото-коагуляция
жасау әдісі кец таралуда.
13.9.	ТОР ҚАБЫҚТЫҢ ДИСТРОФИ5ЫЫҚ ӨЗГЕРІСТЕРІ
13.10.	ТӨР ҚАБЫҚ ГЫҢ ПИГМЕНТТІ ДИСТРОФИЯСЫ
Аурудың себебі беліісіз, жан үялы-туқым қуалау бағытында дамиды..
Үзақ үдемелі ағымы ахруга тән ерекіпелік болады.
Сырқаттар корудщ нашарлауы мен жойылуына, әсіресе ымырт тусумен
көрудің нашарлауына (гемералопияға) шагымданады. Көз түбінде тор
кабықтьщ кантамырларьш бойлай, шетген бастап, қара-қоңыр тусті әртүрлі
формадағы, үлкепдігі әртүрлі сүйек денешіктерін елестететін пигментті
қыртыстаиу пайда болады. Көбіне олар уак көмір үгіндісі түрінде шоқ-
шоқ больпі жиналады. Ауру үдеген сайын ппгментті эпителий клеткалары
түссізденеді, көздін гүбі хориоидеяның тамырлиры жасаған ала-қүла түрге
енеді. Пигментті кыртыстардын саны мен мөлшері кпбейеді жөне жәйлап
276
жайылып кнлемі кецееді. Олар тор клоықты түге.-і жойлап алганшя жайыла
береій (196-сурет). Дигірофияльік озгерістер гор қабықтың ен, шетіндегі
бірен-саран •'суиек денешіктерінеп” басталып. жәйлап таралып онын, оргалық
бөлігін де жаилап ялады. Сонымеп бірге тор қаоықтыи, тамырларынын.
калибрі күшті жІңішкереді, олар сабақ-жіл тэріздг болады. (фталык кору.
яғпи көру жітілігі төмендейді, көру ксңістігі жәйлаи барлык жагынаң
тарылады. Дистрофиянын орналасуьша сойкес кнру кеңІслігінде сақіша
тэрізді дақ (скотома) пайда болады. Кору кещстііі алдымен төменгі-самай
жақ квадраитыпда тарылады, содан соң дақ жартылай немесе толық
сақина тәрізді түрге енеді.. Тор кабыктын, орталык жонс опың маныпьш,
қызметі узақ сақтала.ды..
Көру нерв дискісі бозарады, балауыздай суп-сүр ренкті болады, соңында
көру нервісінің семуі (атрофиясы) дамиды.
Нақтылы пигментті дистрофияда баяу созылмалы агым бяітқаляды.
Қүбылыстың удемелІ кезендері басылу кезецдерімен ксзектеседі. Басылу
кезеңінде көру жітілігі жақсыланады, көру кеңістігі кенеедь (Афгальміккоппен
қарағанда қантамырлардың бойындагы пигметтті кыртысіар 3-8 жясіа
көрінеді. ПпгментгІ дистрофпяпың тәті белгілері мектеп жасында біліне
бастай.ды және 20 жаска келгеиде анық коріпеді. 40 пен 50 жас аралығьінда
әдетге соқырлыққа душар етеді. сирек жағдапларында 60 жастан асканда
соқыр болады.
Пигментті дисгрофияның алғашқы кезендерін анықтауда олектроітетино-
графиялық зертгеу үлкен маңызға ие болады.
Пигментті дистрофия көбіне типсіз (атипично) огеді. <).т қартайған
адамдарды да зақымдай алады. Пигмеит м&лшері қалыц болып
шоғырланудан біреп-саран үйіншікке, тііггі жоқ болута дейін өзгерісте
болуы мүмкін (пигментсіз дистрофия) Иигменттің т ү рі де ‘‘сүйек
денешелерІнен’’ таң қаларлық мозаикаға деійп «згерісте болады. ІІигментгі
клеткалардың топографиясы жайылған, тор қабыктъщ орталығьшда пемесе
бір секторында шоғырланған снпатты болуы мүмкін. Кобіне пигмснтті
дистрофия бір көзде дамиды.
Пигментті дистрофияныц себептері жоніндегі дерекіер бүлынғыр және
кдрамя-қарсылыкты. Генетиі?ал^ факторларға. эндокриндік бүзыдуларға,
авитамииоздарға, ми қосымшасырйн гипофункаиясыня, хлардьш асерлеріне
қосымша маңыз беріледі. Пигм£нтгі дистрофия шамадан тыс жарықтың
әсерінен тор қабыктың фотарецепторларыныгі, жяңялаш жунесінің
бузылдъінын, нәтижесі болар деген де пшотеза бар. I ісыган байланнсты
гіигментгІ дистрофиямен ауырға^- адамдарға көзге жарык түсіруді шектеу;
үсынылады. Болжам қолайсыз. іЖүйелі емдеу ічатологиялық қубылыстіі
тек баяулатацы.	,
Е м д е у. Көшеген усынылйан әдістерден қаңтамырларды кеаейтуге,
тор қабық пен тамырлы қабықтың қоректенуіп (трофикасын) жақсьілауға
бағытгалғандары патогенетикалы дәлелділеу боляды (нитроглииерші,
ацетилхолин, никотіш қышкылыі. Энергетикалык қорын күшейту
Мақсатында АТФ. оттегі, ЭНКЛД, ДНК, тауфон дәрілері қолдянылады-
Мойын маңыни радяо ем қолдап\\ ткаидік ем бір қатар аурулардын кяру
функгшяларыя жақсьілайдьі жэне түрактаидырады. Ультра дыбыспен емдеу
жақсы нотиже бсреді. А:ітик<»агулянттардан генарин колданылады, С, В,.
Е, РР витаминдерін, гппофиздіи гормондық дәрілерін, аналық, аталык.
қалқаніпа бездерініп дәрі-дармектерін қолданү да пайдалы болады.
Ретоболил. неробо;діл стероидгнры жағымды әсср етеді. Витамин А пигментгі
дистрофияны жылдамдатады дегеи де мәлімеггер пайда болды. сондықтан
оны аурудын диетасыла. қоспау үсынылады. Хирурпіялық емнен сощы
жылдары жанадан қосымша тамырландыру (реваскуляризациялау) одісі
сыналуда. Ол үшііі квдді қоөгайтын бүлшықетгің шамалы болігін ак кабықты
тіліп хориондеяның үстіне ауыстырып тігіп қояды- Бүл тамырлы қабықтың
қдн айналасын жақсылау мақсатьшда жасалады. Бүл әдіс бірқатар ауруларда
оң нәтиже береді.
13.11.	ТОР ҚАБЫҚТЫҢ ЖАСТЫҚ ШАҚ ДИСТРОФИЯЛАРЫ.
Тор қабық пен тамырльг кабықтын, дистрофиялык әзгерістері генетикалык
себептерден балалык. және жастык шақта пайда болады, көбіне жанүялы-
түқым қуалайтын сипаткя ие және рецессивті немесе доминантгы түрінде
таралады. Қағида бойьпшіа, екі көзде зақымданады. Ауру көру жітілігіпің
жәйлап төмендеуімеп, кару кеңістігінде орталық дақтыц (скотома) пайда
болуьсмен, іүсіерді ажыратудын, бүзыл^ъімен сипаггалады. Жас шақтағы
тор қабықтың орталық дистрофиясьшын, Смакулодистрофиясының) келесі
басты түрлерін ажыратады.
Бест сары дисгрофиясы офталъмоскоппен қарағанда киста тәріді сары
түсті, дөңгелек турлі, шегі айқын. көлемі 0,5 тен 2-3 көру нерв дискісіяің
диаметріндей ошақпен сипатталады. Бул ошақ сары дақ маңында
орііаласады, сырт піндіні жүмыртка сарысын елестетеді. Ауру ағымы үш
кезенде бөлінеді: 1) сары кисталар; 2) бөліійсті-геморрагиялық, ол
кисталардың жарылуларымен, тор к.абық пен тамырлы қабықта
қанталаулардыц паяда болуымен, тор кабыктын. ісінуімен снпатталады; 3)
тыргьіқты-семл; Киста орнына
сему ошағы пайда болады.
ІПтаргардт дистрофиясы
баяу үдемелі ағымды. Ауру-
дын алғашқы кезеңінде сары
дақтың минңшда сопақ немесе
домалақ түрлі, қоңырлау түсгі
шүбар ісік байқалады (197-
сурет). Ламудың екінші кезе-
ңінде закымдану сары дақ
зонасынан сыртқа шығады,
197 сурет. Тор қабықтың
Штаргардт дистрофиясы
278
игментгі эпителидің бүзылуы күшееді, негізгі лластинканын. тыгыздалуы
^ттьш' сияқты жарқыраған рефлекстермем сипатталады. Үшінші кезеңде
щақтьщ түхсһденуі едэуір күшееді, тамырлы қабықта сему озгерістері
айДа оолады.
фраяческетги сары шүбар дистрофиясы тор кдбықтын, сыртқы кдбатында
(рналасқан сарғыш ошакшалармен сипатгалады. Олардың көлемі нүктеден
енаның біржарым диаметріндей, формасы әртүрлі болады. Кейде сары-
цубар ошақшалар бір-бірімен қосылады вемесе біріиің үстінде бірі
ірналасады. Олар дақ маңында орпаласады, кейде көздің артқы полюсіне
кайылады. Ауру стационарлы өтуі мүмкін, бірақ көбіне үдемелі болады.
Зары-шүбар дисгрофиясы үш кезенде дамиды: 1)алғашқы, асқыпбағая,
гек сары-шубар ошақшалармен сипаіталады; 2)дамыған немесе асқынған:
гары дақ маңында сары-шүбар ошақшалардан бисқа түссіздену, негізгі
пластинкапын тығыздануы байқалады, яғии Штаргардт дистрофия-
сындағыдай адғерістер байқалады; 3)шарықтау кезеқі, онда, әдете,
қүбылыстың барлық көз түбіне толық жайылуы байқалады.
Е м д е у. Жастық шақ дистрофияларын емдеу үшіи пигментті
дистрофияны е.мдеугс колданылатын дәрі-дәрмектерді пайдаланады_ Нәтиже
уакытша болатындықтан ем дүркінін 6-8 айдан соң кайта жургізеді.
13.12.	ТОР ҚАБЫҚТЫҢ ҚАРТТЫҚ ДИСТРОФИЯЛАРЫ
Кексе жаста тор қабықтың нейронды элементгері аз өзгеріске
үшырағанымен шамалы дәрежедегі сему, шамасы, барлық нерв қүрылысын
зақымдайды. Тор қабықтың тамырларының атеросклерозы ең күцггі
байқалатын белгі болады. Кексе'жаста семулік озгерістер гор қабықтың
ішкі кңбаттарыкда бәріненде көп байқалады. Егер сол әзгерістерге
хориокапиллярлардағы склерозды өзгерістер қосылса, онда дистрофиялық
қүбылыстар оның сыртқы қабаттарына да жайылады. Жастың үлғаюымен
тор кдбықтың офтальмоскопиялы мөлдірлігі азаяды, оның фоны каращылау
болады. Жастық шақтағы тор кдбықтың жалтыры. сары дақтық және
Щүкыршалық рефлекстер жойылады Жасқа байланысты тор қабықтың
«згерістері қаннын, айналуының ең осал екі зонасында, яғни оның шеті
мен сары дақ маңында, байкдлады. Сондықтан тор қабықтың дисгрофиясын
орталық және шекті деп болу қабылданған.
Склерозды сары дақтың дисгрофиясыньш; ағымы үш фазаға болінеді:
$ Қургақ, 2) боліністі-геморрапіялық; 3) тыртықты-сему немесе жалған
ісікті (гісевдотуміфозды) (Кунт-ІОниус дистрофиясы). Қүбылыс КӨППІІЛІК
^ағдайда екі жақты болады-
Алғашқьі қезещнде пайда болған уақ ошақты түссіздену фонында
саРтьшт*қызыл ошакщалар пайда болады, олардың айналасында әртүрлі
Козді пигментгену корінеді. Ірі гтіінлі пигмент сирек байқаладьі. Кейде
ХоРНоидеяның склерозды тамырлары корінеді. Аурудын осы кезещнде
кисталардың түзілуі мүмкін.
279
Бөліністі--геморрагиялық фазасына тор қлбықтын ісігі тая болады. Тор
қабық 2 еседеп артык қалыіүдяйды, сүрғылт түске енеді. Бөліністш шөгуі
уак иарамакулярлық тамырлардыц жүрісін көмескілейді, штрих және нүкте
тәрізді қанталаулар иайда болады. Ошақшалар іріленеді. Кейінірек үлғаю
(пролиферацня) қүбылысы басым бола басгайды, сүр түсті, дискі түрінде
шыны тәрізді денеге едоір шығып түрған қаиталаулармен жиектеліп
көмкерілген түзілім қүрылады. ДискІ бетінде пигмент қыртыстары көрінеді.
Дискі тәрізді дистрофия жаңа түзілімді елестетеді. Қарттық дистрофиялар
абиотрофиялық көрініске жатады.
Тор кдбықтын. ен. шеті қартайған сайын молдірлігін жояды. Ганглиоздық
клеткаларда липофусциннің шоғырланч-ы нерв талшықтарыиын. жолывда
шектелген дөңгелек қалындаулардың пайда болуына соқтырады. Тор
қабықтың ең' шеткі белІгінде (иректелген сызық маңында), көбіне самайлық
секторында ішкІ ядролык жәие сыртқы торлы қабаттарында клеткалық,
содан соң клетка аралық вакуолдер пайда болады. Вакуолдер бір-бірімен
қосылып ар түрлі көлемді, ішінде мукоиды бар кисталарды қүрайды.
Киста тәрізді азғывд.ау паңда болады. Кисга тәрізді дистрофияның бірінші
белгілерін 30 жасқа дейін де байкңуға болады, бірақта ол қартайған
кезде анык білінеді. Натологиялық жағдайларда кисталық азғындау айқын
көрінеді жоне де орталық зоналарда да байқалуы мүмкін.
Кисталардың аралық қабырғаларының бүзылуы және тор қабықтың
сыртқы торлы қа»5атта екі пластинкаға ажырауын ретиношизис деп атайды
(198-сурет). Тор қабықтағы озгерістер сүрғылг-ақ копіршік түріндегі көтерінкі,
артериялар мен веналар ақшылдау, бітелген сипатга болады. Қубылыс
сыртқы самай жақ шетінен басталады, көбіне екІ көзде симметриялы
болады жәпе артқы гюдюске қарай жайылады. Киста төрізді түзілімнің
шегі анык, беті тсгіс, мөлдірлігіи сақтаған, соның салдарынан офталь-
москопиялы ажырату қыйьшға соғады. Тор қабықтын. тамырлары шыны
тәрізді деяеде бос жүзіп жүтшеи сияқты болып көрінуінен б\'Л өзгерісті
оңай танута болады. Анда-санда тор қабықтың тамырлары үзіліп кетіу
де мүмкін және ол кезде қан тор қабықтың ішіндегі куъісты толтырады,
Бүндай ішінде қанның калдығы бар, қабырғасы гемосидеринді қуыстар
клиныкада ісіктерді елестетеді. Ретғшошизисте оның екі қабатында да
кііикентай кәптеген тесіктерді байқауға болады. Осындай тесіктер болған
жағдайларда тор кабықтың ажыралуы пайда бол>ы мүмкін.
Ретиноілизиегііі алгашқы кезендерінде клиникалық белгілер мүлдем
жоқ, «ек асқьтиган кезенінде көру қызметі нашарлауы мүмкін. Периметрмен
көру кещстігін аныктаған жағдайда тана ауруды анықтап білу мүмкін.
Егер ретиноіпизис зкватордан ары жаиы/шш болса. ондэ ояы айқын
кнруге болады.
Ретиношизисті ажыратып анықтау едәуІр, қңыяға түседі. Оны көбіне
тор кабықтын ажыралшнан ажырату керек бодадьг Тор кабық ажыралғанда
ол кунгірт болады және жылжымалы бүктесііідер жасайды. Ажыралу
шегі ретяношизиске қарағанда көмескілеу. Түрақты баяу үдейтія шеткі
ретиношизисте болжам біршама қолайлы. Ауру үдей түссе оргалық зонанын
зақьімдалу қаиіі ііайда болады.
Е м д е у, Егер тор кабыктын, ажырауы у’іғаюға бағыт алса, онда
оНЫН арткы шетін лазер немесе фочокоағуляция жасау үсынылады.
Щеткі дистрофияның басқа түрлерінен оишкпіыц жоне жайылгаи
хориоретиналык,, кереге көзді дистрофиялар мен ретиналық экска-
вацйяны атау керек.
Ошақтық жөне жайылған {диффузды) хориоретиналық дистрофиялар
ушін, атының вді куәландыруьіндай, қүбылысқа тор кдбықтын, да, тамырлы
қабыктың да қатысуы тән болады. Ошақты дистрофия ак-сүр і үсті, шегі
айқын және тац каларлык пигмент қыртысы едәуір ірі ошақты түрге ие
болады. Жайылган хориоретиналық дистрофияның гүрі жауын қүртының
ізін еске түсіреді.
Дистрофияның екі түрінде тамырлы кабықтагы микроциркуляңиянын.
бүзылу салдары деп болжау мүмкін.
Тор қабықтыц сыртқы қабаттарының зақымдануы морфологиялы
дәлелденген. Склероз алдымен капиллярларды зақымдайды. ІІигментті
эпителиде қарттық өзгерістер өте айқын және олар кірпікгі дене мен
нүрлы қабықтардағы өзі тектес өзгерістерге үқсас болады.
Кереге көздІ дистрофия мен тор қабыкрпын, экскавациясы үшін тор
қдбықтын, ми қабатындагы езгерістер тән болады. Тор кдбықтың бүл
шеткі дистрофияларының патогенезінде шыиы тарізді денедегі патологиялық
өзгерістердің ролі жоккд шыгарылмаиды.
Керете козді дистрофия үшін таң қаларлық кереге көз қүрайтын штрих
'гәрһді ақ сызықты тор қабықтың жүкдланутя төн болады. Осы маңда тор
қабық жиі жыртылады..
Тор қабықгың эксхавациясы - бүл тор қабықтың шектелген жүқаруы
болып габылады. Ошақтын, тусында тор қабық ашық-кызыл боліяп корінеф,
дистрофия ошағы тор кдбықтың жыртыгын сске түсіреді, ал бірақта
ешқандай да қакиакша ешкдшанда көрінбейді, тамырлардың үздіксіз жүрісі
сақталады, Бүл тор қабықтың жыртылуының алды, одан ары ол тор
кабықтың жыртылуына, содан сон, оның ажыралуыпа үшыратуы мүмкін.
Кереге көзді дистрофия мен тор кдбықтың экскавацияларына нигмеитіің
шоғырлануы тән болмайды.
Қағида бойынша, шеткі дистрофиялар екі көзде де байкдлады. бірақта
олардың біліну дәрежелері ортүрлі болады. Олар көру қызметтерін
төмендетлей жылдар бойы дамиды. Үш айналы Гольдман линзасьш
Қолданбаса оларды офтальмоскоппен корт қыйып болады.
Картайган адамдарда негізгі пластинканың гиалинозы болуы мүмкін.
Ол сарғыштау, серпімсіздеу болады, оңай ажыралады, онда өзіндік өскіндер
пайда болады. Бүл өскіидер ақшыл жалтырауық әртүрлі мөлшерлІ
°*пақшалар түріне ие болады (тор қабықтьш. друздары). Друзда, әдетге,
КөРУ жітілігі төмендеметіді.
Е м д- е у. Кэрттық дегенерацияларды емдеү аз натижелі. Әдетге
склеродға қарсы дөрілер, кокарбоксилаза, АТФ, витаминдер (А, Вр В,, ВД
^тикоагулянттар, коргикостерондтар, ангиопротекторлар қолданылады.
Соңгы жылдары бөлінІстік және бөліиісті-геморрагнялық уакулодистрофия
281
түрлерінде қолданылған лазеркоагуляцияның үміттендіретіп пәтижелері
туралы деректер де пайда бол\;іа. Бүл емдеу әдісі көру қабілетіп едоуір
жаксылауга және жеткен жстістікті үзақ уақыт сол дсңгейде түрақтандырута
мумкіндік береді. Макулодистрофпяның қүрғақ түрінде де лазеркоагуляция
мсн лазер-стимуляция әдістерін колдану перспективалы болады. Жалған
ісікті (пссвдотумор) макулодистрофиядо лазер және баска да емдер аз
нәтпжелі бо/іады.
13.13 ФАКОМАТОЗДАР
Ангиоматоз, глиоматоз. Тор қабықтың ангиоматозы, глиоматозы
(Гиппель-Линдау ауыруы) өте сирек кездесетін патология. Кәзіргі уақытта
ол жүйелі яуру теп қаралуда (199-сурет). Тор қабықтың аіетІнде қызыл-
қошқыл, шие түстес тамырлы домалақ немесе түйін түрінде түзілім пайда
болады. (200-сурет). Дома.тақтар немссе түйіндер тор кабықтың
артсриолдарьі мең венулдарының көптеген анастомозымен қоршалып
жабылған. Сонымен кантамырлар жүйесІ мен глнальды ткандер
зақымдапады. Ауру баяу үдейді жөне көз түбінің вена тамырларының
кеңеюі (варикоз), уақ түйінлердің - ангиомалардың қүрылуьі сиякты әртүрлі
дам\ кезеңінен <.-геді. Кейде канталаулар мен ақ түсті бөлініс ошақтары
папда болады. Ауру иридоциклитпен, екіншілік катаракталармен,
глаукомамев жэне тор қабықтың ажыралуымен асқынады. Кдғида бойынша,
аурудьщ нәтижесі толық соқырлық болады. Алдымен бір көз аүырады,
кейінірек қүбылыс екінші козде де пайда болады. Шамамен аурулардың
жартысына жуыгында олардың орталық нерв жүйесінде де ангиоматоздық
түйіндер анықталады. Сондай ангиоматозды өзгерістер аурудан өліп кеткен
адамдардын үйқы бездерінде, қуътктарында және басқадз мушелерінде
табылған. Ги.ппель-Линда\ ауыруы жануялы-түқым қуалайтьш ауруларга
жатады. Болжам колайсыз, аүруъір көбіне
бас миға кай қүйылудан өліп кетеді. Тор
кабықтың ангиоматозыи алғашқы кезе-
нднде емдеу кажет: Дийтермокоагуляция,
криодеструкйия және'' фотокоагуляция-
ларды қолданады.
Сыртқы бөліністі ретииит (Коатс
ауруы) те тор қабықтың сирек кездесетін
патологиясына жатады. Балалар мен жас
адамдарда, көбіне ерлерде кездеседі. Бір
көз зақымданады. Қүбылыс тор қабықтың
сыртқы қабатгарьш тандап қамтңды (олар
қалындайды. жаңа қантамырлар. қаята-
лаулар пайда болады). Клиникада аур)’
тор кдбықтыц арткы бөліктерінде көтеріңкі
сарғыштау-ақ бөліністІ опіақтар түрінде
байкалады. көбіне қүбылысқа көру нерв
200 суреіп. Акгиоматоз түйі-
нІнің флнстрссңеіггпк ангио-
графшглык, көрінісі.
дйсккі мен сары дак, маңы қатысады- Сопымен тимырлар зақымдаііады.
олардын. кабырғилары қалындайды қуыс кеңдігі і.калибрі) озгереді.
{йіКроаневризмдср мен варикозды кеңеюлс-р жәые пит'менттІң бүзылуы
пайда болады. Соңырак тор қапықти жэне оныц злдынта киі; қхйылулар.
гдиалыіы тканнің кең таралғау үлгаюлары қосылады
Кобіне тор қабықтың екіншілік ажыралуы және сиреқ те болса асқынғлн
катаракта да дамиды.
Аурудың патогепезі жеткілікті түрае анық емес. Коатс ауъіруъгнын,
негізінде, шамасы, капилляр склерозы мен капиллярлардын кдбырғаларының
нткізгІштігінін, артуы және микрокроциркуляиияның бузылуы жатса керек.
Оны тор кдбықтың тамырларының көптеген аневризмалары мен варикоздары.
қанталаулар дәлелдей тускепдей болады. Анықтап диагноз кою әжептәуір
күрделі. Көтеріңкі ақ-сары түсті бөліпіс сшақтары ретинобластоманың
алғашқы кезеңія, тор қабықтыц эжыралуътн. шоғырлаиғян туберкулезді
елестстуі мүмкін. Соңғы жылдарға дейін Коазс ауыруыпың болжамы
ауыр болатын, біракта ауырудыц алғагпқы кезеңінде лазср немесг
фотокоагулятдияны, диатермия _мем крио-емдеуді қолдану нәтижесінде ахру
қолайлы аяқталады деген үміт пайда болды.
13.14.	ТОР ҚАБЫҚТЫҢ АЖЫРАЛУЫ.
Тор қабық барлық жерінде тамырлы қабықпсн бос біріккен. ол тек
көру нервісІ мен иректелген сызықтың маңында ғана тамырлы қабықпен
мықты тыгыз бірІгіп түрады. Көздін, ткандерінің ішінде тор кабықты табнғат
ең бір қолайсыз жағдайға қойған. Ол шыны тарізді дене мен тамырлы
кдбықтың аралыгында орналаскандықтан, бір жағынан шыны тәрізді депенің
езгерістерінен ('втреоретиналһіқ бірігулер. сүйылу. жыйырылу, ішяі.ъі торізді
дененің артындағы кеңістікке қаннын. қүйылуы), ал екінніі жагынан тамырлы
кдбықтың өзгерістерінен (хориоиди ггер. дисгрофиялар, ісіктер) патслппіялық
қүбылыстарга жнІ қатысады. Гор қабықтып. яжыралуы жарақатгарда,
алыстам көрмеушіліктің жогары дәрежелерінде пайда болуы мүмкіп.
Жогарыда аталғап өзгерістер тор қабықтың ижыралу негізіне жататын
уақ жыртықтардың себебі болүы мүмкіп.
Көз алмасының сыртқы-жогарғы квадрантында жогаргы кисык.
бүлшықеггіц ақ кабыққа бірігетін жеріне сәйкес тор қабықтын жыртылчы
өте жиІ пайда болады. ТүрІне қарай жыртықтар кдбіне қақпашялы. жарты-
ай торізді, тағэ тәріздІ болады (201-судіет). Тор кабьгктъш астына жыртык,
арқылы шыны тәрізді денеден сүйықтық еніп, оны эр түрлі колемді жоне
әртүрлі формадағы тсгрсылдақ-қап тәрізді етііі орнынак ажыратады.
Сырқдттар одетте көру жітілігінІң төмендеуіне жоне кнр\ кеністіғінің белгілі
бір жерініц кормеуіне шағымдапады.
Көру кеңістігін зсрттегенде тор қабықгыц ажыралуының жайғасуына
сөйкес кемістік (дефект) анықталады. Тор қабықтың ажыралуъш
°фталъмоскоппеп муқііят зерттеп анықтайды. Тор қабықтың ажыралуын
айықтап диагиоз кою үийн улътра лыбыспен зерттеу бағалы оолады.
283
Коздін. тубічіа сн. шетіндегі жыртыктарды тауып шіықтау ушіи Гольдманнын.
үш айналы линзасып қолданып гоииоскопия мен циклоскопия жасалады.
Көздің ішіне жарык енгізіп қарагаңда қызыл рефлекс фонында перде
юрізді сур тусті пленка көрінеді. ол кәз алмасы қозгалганда жел козғаған
желкен тәрізді тербеледі. Тор қабықтыц тамырлары ирелеңді. қара-көк
түске енеді. тор кабықтын біркелкі болмай ажыралған жерлерінде бүгіледІ,
Тор қабықтың қозғалуы ауру узақка созылса жойылады. Ажыралған тор
қабық жәйлап қалындайды. қатаяды, жаман жайылады жоне ақ немесе
сурғылт тәж және жүлдызша бүктесіндер түріне енеді. Көбіие ол жнырылады
және кеуіп кысқарады. Тор кабықтын. ажыралуьш анықтау мен емдеуде
соңғы жылдары мыкты табыстарға жету байқалуда. Ажыралған тор
кабықтыц ррнына жату көрсеткіші ескі қозғалмайтын ажыралуларда 50% -
ке, жаңа пайда болғап козғалғыш ажырьілулар.да 80-90% жетеді.
Е м д е у. Тор кдбықпін, ажыралу;ьш емдеу үшін көптеген хирургиялық
тосілдер қолданылады. Диатермокоагуляңия мен криопексия едістері жоне
ақ қабықты силиконмсн ішке қарай басып қысып жыртықты қоршау әдісІ
де колданылады. Жыртықтың орнына. ажырылу дың сипаты мен узақтығына,
байланысты операция жасау не жасамау жөнінде көрсеткіштер жасалган.
202-сурет. Тор қабыктың ажыралуында ақ қабықгы қыск^ргу төсітдері.
аД-ак. қабықтың беткейлік қабаттарын кесіп алу варианттары; а-жараның
жиектерінс жіптерці өткізу; г-ішкі жагында жүмыр білік жасау ұшін жіптерді
тяртып байляу.
Операцияны жаңа пайда болған ажыралуда жасау керек. Табылған
жыртықтың дәл тусынан ақ қабықты тесіп өтпейтін дяатермокоагуляцияны
немесе крцопексііяны тор қабықтың артьшдағы суйықтықты шығармасган-
284
аК ясасайды, Тор қабык «з орпына жатады, днатермокоагх ляция жасаған
^ерде алдымен асегтікадык. кабыну болады. кейінірек склераны, тамырлы
^бықүьі, тор қабықты қамитыв тыртық пайда болады. Сары дақ пен
ояЫН. маңындағы жыртықтир жалпак ажыралуда әдетге лазер немесе
фотокоагуляцңя жасау әдісімен қоршалады.
203-сурет. Тор қабык
тыЯ, ажыралуында қолда
ннлатыи ақ қабықты
лупбер бойлай басып ішкс
енгізу операпиясының ке
зенДері.
д-щеңбертік жш өтетін тесік
(туннелъ) жасау; б-ілеңбер’ гік
қысып тартыіі түратын жігт
өткізіп тартып байлау.
Ескі, қозғалмаитын ажыралуда ақ қабықты қысқаріу (202-сурет), ақ
кдбьжлъш. беткейлік қабатын тілігі альдт ақ кдбықты кеітуптен, шеміршекпен
тығыңдап (пломбылап), экваторда оны шеқбер бойлап ішке ецгізіп іартып
байлап қою әдіетері қолданылады (203-сурет). Капрон, супрамид, силикон
губкасы немесе лентасы, фасция және тағы басқа матерналдар тығын
(пломбы) бола алады. Сары дақтағы орналасқан жыріыкта ақ қабықта
қалташа жасап, оған лиофилденген ақ қабықіы, фасііияны тығып қою
төсілі қолданылады. Ақ қибықтъпі беткейлік қабатьш тіліп алып опы
қыскдргу қозғалмайтыи ажыралуда қолданғанда коз алмасын кііпірейтіп
ақ қабықты тамырлы кдбыққа және ажыралған тор қдбықка жақьшдатуга
жету принципі қолданылады, Диатермокоагуляция және ақ қабықтың
кабатын тіліп алып, оны ішке қарай қысыг. енгізу жолымен көпшілік
жағдайларда тор қабыктың ажыраллъія жазуға болады.
Болжам тор қабықтыц ажыралуының үзақтышна. он тағы анық табылган
жыртықтың көлемі мен саныиа және төсектік ережеиі сақтагандағы
аЖыралған тор қабықтың орнына жату дәрежесіне байланысты болады.
13.15.	ТОР ҚАБЫҚТЫҢ ЖАҢА ТҮЗІЛІМДЕРІ
Тор қабыктың шын мәніндегі қатерлі түзілІмдерінІң қатарьша ретино-
бластома жатады- Бүл ауру балалардын нміршің алғашқы айларьщда
немесе алғашқы жылдарында (55%) пайда болады (204-сурет).
Ретинобластома тор қабықтың түйіршікті кдбатынан улгаю
Мэыдысы түрінде бастау алады. Ғл бірінші тор қабықта ойлы~қырлылық
^ИДа болады, содан соң ісікгің өзі түзіледі. Ісік өсе келе бөлек ошақтар
^Р~біріне қосылып, гистологиялы табақшалы (розегкалы) және жалған
^абаҚпіалы (розеткалы) түзілімнен түратын тығыз туйін жасайды. Ісіктік
^йіру өзгерістерімен және екіншілік ізбестелу.мен қосталады. Ауру білінбей
285
204-сурет. Ретияобяасто-
малы ауру
басталады, бірақ га жақьп; айлар ішінде ісік
едоуір кнлемге жетеді. сөйтіп коз алмасының
ішкі куысының кобіи иеленеді. Ретииобласто-
маның өсуІңде закымдангаи көз тым ерте соқыр
болады. Кэрашык кеңейеді жоне ол сары түсті
болып жаркырайды. Сондықтан бүл жағдейды
“амоврозды мысық көз'’ деп атайды.
Қарашықтың дол осы тән жарқырауыи
баланың ата-апасы бірінпіі болып байқайды.
Офтальмоскоппеи қарағанда едәуір коте-
рінқі, іпыны төрізді денеге енген, тор қабықка
жайылған сарғыш алггъш сияқты кедір-бұдыр
дөңесті түзілім анықталады.
Ісік аніп көбіне көру нервісіне,
эмиссарилер бойьшша ақ қабыққа, көздің
артыпдағы майлы денеге, бас миға
таралады және тағы да бауырға. окпеге
бас сүйектеріне метастаз береді, өлімге
үшыратады. Шамамеы 25% ауруларда
ретинобластома екі көзді де зақымдайды,
бірақ екінші коздің зақымдануы бір мезгілде болмауы мүмкін.
Аурудың дамуында төрт кезенді ажыратады (А.Ф. Бровкина, Е.И
Ковалевский, Е.О. Котелянский, А.В. Хватова).
Ретинобластъманың, біріпшІ кезеңі тек офта.іъмоскоппен қарағанда жөні
көбіне кездейсоқта аныкталады; бүл кезёнде ёырттай көз қалыпты
оптикалық ортасы мөлдір. Көз Дбшде Эор^йабықтың кез келген жерінд
орналаскан сүргылт болбыр кішкене ошақ көрінеді.
Аурудын екінші кезешнде ісік тор қабықтын, көпшілігін иеленеді, шыш
тәріздІ денеге еин і шығыл түрады,' квздің ішкі кысымы көтерілуі мүмкі
(көздін, екіншілік гипертензиясы). Көздің көру жітілігг біртіндеп толы
соқырлыққа деііін твмендейді. Каршпык кёҢёЙеді және сары түсті болы
"жарқыраіідьГ ("амоврозды мысық көз”). Көбіне екіншілік қылилық пайц
болады. Кейде ісіктің ыдырауына байланысты алдыңғы камерада жалға
ірің (псевдогипопиою жане қасаң қабыкзың артқы бетінде преципитта
сняқты боліністер пяііда болады. Ісік щірігенде шыны тэрізді денеде жүзі
журген қярауытулар байқалады, қаннын, қүйылуы млмкііі. Егер ретин<
бластома бала өміріши алгашқы жарты жыльшда пайда болса, онда көзд
ііякі қысыімьшың кэтерілуіяе байланысты квз алмасы біршама үлкеі
мумкін (екіншілік гидрофталъм). Көздің іркілісті немесе аралас қызар)
байкалады, алдыңғы камера сайызданады. қағташықтын. жарыққа жауа^
жойылады.
Регинобластоманың үщінші кезещ ісіктің көз алмасын жарып шығуыМ'
сипзтталады. Ісіктің көз шарасына таралуы жыллам үлкейеі
эқзофтальммен қосталадм. Ісік кору нервісімен бас миға енген болса б
аурү, лоғу, қүсу сияқты белгілер пайда болуы мүмкіп.'
Ісікгің төргішіі кезені аймақтьік лимфа туйндерінде, ңегізінен күлақ кдсьпуй
жане мойьш бсздеріңце ііөшінді-мстастаздардың пайда болхымев байкңлзДР
А--.;рудын алгашқы ксзеңііідс ретинобластоманы іріңді септикалық
дНд0(Ьтальмит (жалғап глиама) ңеп кдбылдау мүмкіи. Оларды ажырату
^яііін псевдоглпоманың кдрқыкды баеталатыкын жәпе онын. көздегі іріңді
қубылыстын. салдары болатыиын (метастаздық офталъмия, іиыны тәрізді
дененің абсцессі) үмытпау керек. Псевдоглиомада карашықтъің түрі ©згереді,
ол бітеледі. алдыңғы кямера терең жөне көз гипотониялы болады.
ретииоблаетома ауруы білінбей басталады, қарашық кең, дүрыс (]гормалы,
көздің іткі қысымы қалыпты немесе кейінгі кезеңдеріңде Ісіктік клеткалар
адцынгы камерада гипопионга уқсас шоғырлар (колониялар) жасағанда
жоғары болады.
Аурудын. пайда болуыяда түқым қуалаутиылык үлкен маңызға ие.
Аурудың таралуы кобІне дүрыс емес доминаіпты түрінде болады.
Е м д е У- Ретнноблястоманың емі оның даму ксзеңіне байланысты
жүргізіледі. Памудын бірінші кезеңінде дазер-фотокоагуляцияларды,
радноактивті аппликаторларды жоне дәрі-дәрмекгердІ (ТЭТ, ТЭМ,
циклофосфан ж.б.) қолданған жақсырақ болады. Екінші кезеңінде көзді
алып тастап (эііуклеания) оиың ізіише сәулемен жэне дорі-дәрмектермен
емдеу үсынылады. Үшінші кезещнде (ІсіктІң қоршаған тканъдерге өс.іп
жайылуында) көз шарасыпың ішінде орналасқандардың бәрін алып тастау
(экзеіперация), соңынан сэулемен және дәрі-дормектермен емдоу қажет
болады. Төртінші кезеңІнде тек консервативтік, симптоматикалық ем
жүргізіледі және ол түгелдей дерлік нэтижесіз болады. Екі жақты қүбылыста
жаман көзді алып тастап, ізінше жақсы көзді сәулемен, дәрілермен емдеу
жөйе де альшып тасталган көздің шарасын еәулемен емдеу усьшылады.
Сирек жағдайларда ретинобластоманың. көз ялмасы жиырылып, өздігінен
жазылатыны туралы мәліметтер бар.
Ретинобластоманы ерте анықтап жөне шапшаң түйдсктелген, кобіне
хирургиялық ем қолдану қалдықты көру қызметімен көзді сақгап қалуга
мүмкіндік береді (Н.Ф.Бровкииа, А.В.Хгиіоіч, Б.МБелкина).
ІсіктІі( екі көзде лайда болатындығынян аурудың сау көзін түракты
түрде бақылап отыру қажет болады.
13.16.	ТОР КДБЫҚТЫҢ ДАМУ АНОМАЛИЯЛАРЫ
Тор қабықтың іштен тутан «згерістеріяе миелиңдік талшықтар жатады.
Олар офтальмоскоппен кдрағанда көру нерв дискісі хмаңында орналасқан ақ
^арқыраган жалыи тілдеріндей түрде болады. Көру кызмегі заідамданбайды.
Сары дақ мяңының ауытқуларьшан гипоплазия, аплазия, дактың толық
^ийылуьі (колобомасы) және кисталар жазылған. Бүл іштен тутан патология
Шектелген түрінде жеке кездесуі мүмкіп, бірақ ол микрофталъмға.
^яридияға, алъбинизмге ере жүруі мүмкін.
Аталғап сары дақтын, маңындагы патологиялар, о;
^Мендеуімем қосталады.
Тор кзбыктьш, басқа да аномалияларынан тор кабықтың ішкі кңоатынын,
^Үктесіндерін атауға болады.
кврудің
287
XIV ТАРАУ
КӨРУ НЕРВІСІНІҢ АУРУЛАРЫ
Көру исрвісіндегі пагологиялық қубылыстар көптеген жәпе де әргүрлі.
Олар інгген тууы және жүре пайда болуы мүмкін, қабьпіу, дегенерациялық,
аллергиялық сипатқа ие болады. Көру нершсінің ісіп' мен даму мүкістігі
де кездеседі.
Көру нервісінің қүрылыс ерекшеліктерінде онда патологиялық өзгеріс-
іердің пайда болуы үпіін кейбір алдыңғы жағдайлар да бар. Кәру'нервісі
бас ми мен оның қдбыктарыныц өзгеше жалгасы болады. Бастың Ішкі
қьюымы көгерілгенде көру нерв дискісінде іркілу қүбылысгары (ісік) дамиды,
ал көру нервісінің улы заттарға ерекше сезгіштІгі (метил спирті, никотин,
хинин) олардың өз талшыктарыла жағымсыз әсер етуіне қолайлы жағдай
жасайды. Көру нерв дйскісіне қөздегі гидродинамикалық өзгерістер, көздің
ішкІ қысымының төмендеуі иен жоғарылауы, белгілі дәрежеде әсер етеді.
Осы тарауда көру нервісінің тек өте көп кездесетін аурулары ғана
қаралады. Көру нервісінің ауруларын анықтау офтальмоскоппен қараудаң,
орталық және шеп ік көру кеңісгігіи, көру жітілігін зерттеуден, скотомегрия
жасаудаа, түстерді көру кеңістігін (ақ, жасыл, қызыл) зертгеуден,
флюоресңентгі ангиография меи элекіроэнцефалографиялық зерттеулерден,
жылтылдың жиілігін қосу өдісінен алынып жиналған мағлуматтардан
қуралады.
Көру нершсіндегі өзгерісгер аурулардың ең бір алғашкы белгілері болатын
көру жітілігінің жылдам төмендеуімен, к;>ру кеңістігінің әртүрлі өзгерістерімен
және де отіда пайда болатын әртүрлі дақтармен сипатталады.
14.1. КӨРУ НЕРВІСПИҢ ҚАБЫНУЫ
Кору нервісіндегі қабыну қубылысы оның әр жерінде орналасуы мүмкіи.
Егер де қабыпу көру нервісінің коз алмасьшың ішіндегі бөлігін қамтитыі
болса, онда оны неврит деп атайды. Көру нервісІнін, көз алмасынан тысқарь
жерінің қабынуы реіробулъбарлық неврит деп аталады. Бүлай бөлу көр]
нерв днскісінде шперістердін бар жоғына байланысты болады.
14.2. ІІЕВРИТ
Невриттің офтальмоскоппен қарағандағы көрінісі көру нерв дискісіні
қызаруымен (гиперемия). оның шегкі шекарасының көмескіленуіме*
артерияларының шамалы кеңеюімеи жөне вепалар.дың ирелендеуіме
сипатталады (2( )5-сурет).
Айқьш кдбыну қубылысында лжк бөлініспен ылғалданады. оның тканд^
ісініп шамалы көтеріледі. тамырлы пйықша (воронка) бөлініспен толаДі
қейде шьшы тәрізді дененін аргкы бөлігінде қарзхыту байкалады. Кдбыну
қубыльісының жогарылаған кезінде дискінің қьЕзаруы мен шегінің күагірттігі
аса түседі де көрх нерв дискісінің түсі көз тубінін фонымен бірдей болып
қосылып кетеді. Дйскінің өзінде жоңе оның манында плазморрагиялар
мен қанталаулар пайда болуы мумкіп. Закьімданған көздің көруі едөуір
төмеидейді, көру кеңістігі тарылады. ал егер дақ-дискілік (папилло-
дакулярлық) буда талшықтары зақымданса. онда орталық дақ (скотома)
байқалады. Көздіи түстерді ажырату қабілеті бүзылады.
•’ Невритгердіц ағымы ортүрлІ дорежедегі ауыртпалықпен сйпатталады.
ОнЫП жеңіл түрі ем әсерінен жылдам шешіледі де диск қалыпты 'іүрге
енеді және көзфң көру қабІлеті қайта қалпына келеді. Ауыр жағдайда
қүбылыс кору нервісініц екінцгілік жаргылай немесе толық семуімен
аяқталады. Ал ол көздің көру қабілетінің түрақты түрде күшті наішрлауымеи
және көру кеңістігініц тарылуымен қосталады.
Невритгердін себептерін анықтау үшін ауруларды жан-жа’қты мүқият
тексеру кджет болады. Көру нервісіиің қабынуыня үшырататын ауруларды
негІзІнен 5 іопқа бөледі : 1)бас ми мен оның қабыктарының қабынулары;
2)көз алмасы мен оныц кабықтарының қабынулары: Зікүлак, тамақ, мүрын
және тіс аурулары; 4)жедел және созылмаЛы жүқпалы аурулар; 5)улы-
аллергиялық жалпы аурулар.
Бас ми мен оның қабықтарының қабынуларынан төмен қарай жьілжитыи,
ал көз алмцсыныц ауруларынан жоғары қарай жылжитьш сипаттағы
невриттер пайда болады.
Невритгерді анықтап айқындау белгілі дәрежеде қиындықтар туғызады,
оларды жалған неврғптен (псецдоневриттен\ көру нерв дискісінің ишемиялық
жағдайынан, дискідегі іркілу қүбылысынан ажыратуға тура келеді.
Көру нервісІнІң қабынуымен ауырған сырқаттар стационарлық жағдайда
қолданылатын шүғыл көмек жөне себебін анықтағаннан соң оларға қарсы
қолданылатын 2 этапты емдеуден тұрады. Бірінші этапта жалпы қабынуға
қарсы және организмнің күтпейген сезімталдығын азайтып жоюға
бадытталған (антибиотиктер, 40% уротропин ертіндісін венаға енгізу,
реопирин, кортикостероидтарды ішу және көздін артына енгізу, пипольфен,
Димедрол, С, ВР6>12 витаминдері), улануды (интоксикацияны) жоюға
бағыпалған (40% глюкоза ертіндісін веііаға енгізу, жоталық жүлын қуысын
^есу, қан қүю), организмдегі су мөлшерін азайтуға бағытгалған (магний
сУльфатын бүлшықет арасына енгізу, лазикс, кальций хлоридін венаға
енгізу, фонурит, диакарб, глицеринді ішу> және рефлекторлық (адреналин-
кокаинді тампонды мурынның орталық қуысына қою, адреналинді электро-
Ф^Резбен енгізу, сүлік, қыша қагаады желке аймагына-қарақүсқа қою)
еҢЗерлі қолдану жүргізіледі.
Аурудың себебіи анықтағаннан соң ем оның себебіне карсы бағыт-
талады.
289
288
14 3 РЕТРОБУЛЬБАРЛЫҚ НЕВРИТ
Ретробульбарлық ненритте қабыну қубы.тысы көру нервісшін көз
алмасынын артында жайғасқан, оның. өза]эа айкдсқан жсріне дейіпгі бө.тігінде
орналасады.
Аурудын. алғашқы кезеңінде көру нерв дискісінде офтальмоскоппен
қараганда белгілер байқалмайды. тек. соңгы кезеңіиде көру нерв
талшықтарында семулік шгерістері дами бастағаида дискінің бозарғаны
жэне ондагы тамырлардын, тарылғаиы байкдлады,
Ретробульбарлык иевритті дүрыс және уақтылы анықтауда көздін, көру
қыз-летін зерттеу шешуші маңызға ие болады. Көру жітілігі әртүрлі дәрежеде
төмендеді. көру кеңістігшін. шеткі шегІнің, әсіресе қызыл және жасыл
гүстерді сезу шегінің, тарылуы байқалады. Дақ-дискілік буда
(павилломакулалық) зақымданғандык.тан кнру кеңістігінде көбіне орталық
дак (скотома) байқалады.
Нсвриттер ағым сипатына қарай жедел жене созъілмалы болып
бөжнеді. Жедел невритке қүбылыстыд қарқынды басталуы. көз түбінің,
әс-ресе көзді қозгағанда атаруц, көру жітілігінің жылдам төмендеуі тән
бслады- Созылмалы репіробулъбарлык невршп барлық өзгерісіердің
жэйлап дам\ъіиен, көру кдбІлетінІң біртіндеп төмендеуІмен қосгалады.
Қубылыстын басылуы баяу болады.
Болжам созъътмалы ретробулъбарлық, невритте жағымсыз болады, өйткені,
қағида бойынша. дақ-дискілік (папи.тломакулалык) буда талшықтары
қүбылысқа кдтысалы.
Невриттердің себептері (лептоменингит) мидыи жүмсақ қабығыньпі
қабыиуы, бытьіраиқы склероз, (оптикоэпиефаломиелит) кору нерв-ми-
жулывдардын қабынуы, жалпы улану (спиртгі Ішімдікпен, темекімеіі),
вирустық аурулар, мурынның қосалқы куыстарының аурулары, жарақат-
танулар жл б. болады.
Метил спиртімен уланғанда пайда болатын ретробульбарлық невритке
айрықша тоқталу керек. Аз мөлшерлІ метил спиртін бір ғана рет ішудің
өзі оргаііизмшц жалпы улануына үшыратады (бас ауырады. жүрек айниды,
(комалық жағдайга) ессіз күйге үшыратады).
Метил (ағашіан жасалған) спирт көру нервісін тандап зақымдайтын
қасистке ие. Екі көздің көру қабілеті тез төмендеп. ретробульбарлық
нёвритпң классикалық белгілері пайда болады. Қүбылыс, ереже бойынша,
көру непвісішң семуімен бітеді.
Е м д е у. Ретробулъбарлық невриттерді емдеу себептеріне байланысты
лшпе де оньі жәй невриттерді емдсу принциптеріне сәйкес жүргізеді.
14,4.	КӨРУ НЕРВ ДИСКІСІНДЕП ІРКІЛУ ПРОЦЕСТЕРІ
Көру перв дискісіндегі іркілу процесінің пайда болуын бастың ішкі
қысымьшың жогарылауы қамтамасыз сгсді Кідіру’ (рстенциялык) теориясынз
сөикес көру нервісіиін. қабық аралық қуыстары арқылы сүйықтықтың көз
алмасьшин мидың Ш карышііасыші жоііе кері багьпта иғып ж\руі іске
^(^ірЬілады. Бастын ііикі кьісымы жогарыласа оас кд ысыиа сүйықтыктың,
қиындайды немесе токталады. ал б\ л кнру Нергыінің ісіиуіпе жоне
Ір^луте ушьгратады. ЛискІдегі іркілу ііроңестерінің патогеисзінде ми ісіктері
чеН абснесстері, қабыктарыиың қабынуллрія, бастың жарақаты, бас мидьш.
аневризмалары, бауыр мел кңн ауруларына мән берілезі.
Көру неРв дискісіпін, іркілуінде аурулар коздін, кору қызмет жагдайына
сңрек шағым айтады. Кейде олар көрудің қыска мерзімді бүлдырауын
немесе уақытша жомылуын айтадьі. Аурулар бастың ауыруыиа жиі көщл
аұдарады. Айқын іркілудақ офтальмоскопийлық корінісі өзіке гән. Көрс
Нерв дискісі үлгайгая, саңырауқүлақ тэрізді шыны тбріхі: денеге шығып
турады. Тор қабықтың тамырлары оған тән бүгіліс жасагі өрмелейді.
Дискінің түсі қызғылт-с^, қызыл болуы да мүмкін. Оның шегі айқьгя
анық емес. Оның невритген өзгешелігі тамырлык ойықшада (норонкада)
бөлініс болмайды. Тор қабык дискі маньш.да ісінген. веналар өте қеқ.
жылан тәрізді ирелеңдейді (206-сурет). Кейбіреулерде дкскі маңынші тор
қабықта аздаған қаіггалауларды байқалта болады-
Көру нерв дискісіндегі іркілудің алгашқы көріністерін жас мамандарға
офтальмоскоппен қарап анықтау белгілі киындық тутызады. Оны неврнтген
ажыратута тура келеді. Бүл екі ауруда да диск үлгайғаи, шыны те>різді
денеге еніп түрады, дискілердаң шегі көмескі. кдиталаулар болуы мүмкін.
ДисктІң түсіне иазар аудару керек. ЬІевриттерде дискінің түсі жалындай
қызыл, артериялар мея веналары кеңіген болады. Дискідегі Іркілуде ойың
түсі қызғылт -сүр, артериялары тарылған, веналары кепіген болады.
Дискідегі іркьтуде невритке қарама-карсы көздін көру қызметі (көру
жпілігі, тусгсрді ажырату, көру кеңісгігі) көпке дейін сақталады. Ал
невритте болса орталық көру жылдам төмендейді, түстерді ажырат\;
бүзылады, кәру кеңістІгіпде әртүрлі дақтар пайда болады.
Оларды өзара ажыратып аиықтауда флкюресцеиттік нигиография зор
маңызға ие болады.
Бастың іпікі қысымының көтерілуінен пай.ід болатын лискідегі іркілу
Қагида бойынша, екі жақты қүбылыс болғанымен көбізе екі квзде бірдей
аиқын болып көрінбейді. Біржақты дискідегі іркілу бас ми Ісіктерімен
ауыратындардьш 1,5°'о кездеседі. Бір жакты іркілуде, орнне, жергілікті
себептердің (көз шарасынын патологиясы. көздің ішкі кнеымыныи төмепдехі
сияқгы ж.т.б.) бар жоғын анықтау қажет боладаң мидагы көлемді
күбылысты анықтау үтпін неврологиялық белгілер, ми-жүлын сүйыгының
Қурамы мен қысымы, рентгендік зертгеулерден алынғагі моліметгер маідязға
ие болады. Бір кдтар жағдайларда дискідегі іркілу гемиаиопсия тәрізді
кнру кеңістІгінің твн «згерІстерімен қосылыса жүреді. Бүл Ісікіік күбы.’іыстын
КөРУ нервілерінің өзара айқаспасында (хиазмада) жане квру жолдарында
°рналасзъінда байқдлады.
Көру нерв дискісіндегі гркіту үзақ мерзімге еақталса нерв талшықтарынын.
Қ^^лып сьнылуьінан көздің көру кдбілеті т&мендейді. Бундай жағдайларда
ҚҮ^ылыс көру нергісішң төмен жылжгпьпі екішшлік сему нпгижегімен аяқталады.
291
290
Е м д е у. Көру ііерід дискісіндегі іркілулерді емдеу негізгі а^-руларі^
қарсы бағытталады Іркілудің басты себебін жойганнан кейін көз түбінің
офтальмоскопиялық корінісі. егер дискіііің семуі пайда бллмаған болса, 2-
3 антадап 1-2 айға чейінгі кезенде қаігіа қалпына келеді
14.5.	КӨРУ НЕРВТЕРІНЩ СЕМУЛЕРІ
Көру нервісінің талшықтарыныц пемесе оны қоректендіретін қантамыр-
ларыиың қабынуъқ ісінуі, кңісылуы, зақымдануы, дегенерапиясы сияқть
көптегеи аурулардың салдарынан көру нервілерінін, семулері (атрофиялары;
дамиды.
Орталық нерв жүйесінің зақымданчъінда, ісіктерінде, мерезде. бас мидьд
абсцесстерінде, энцефалиттерде, бытыраңқы склерозда, бастыі
жарақаттарында, улануда, метил спиртімен улавғанда және басқа д?
аурутіарда көру нервілерінің семулері (атрофиялары) жиі пайда болады
Көру нервілерінін. семулерінін алдында көздерде невритгер, дискілердег
іркілулер, гипертониялық және тамырлардың атеросклероздық өзгерістер
болуы мүмкін. Хияинмен уланғанда, авитаминоздарда, аштықта, мүнараль
бас сүйекте, ілгеріде плазмотлідпен емделгендерде де көбіне көру нералеріж
семулерін байқа^та болады. Тор қабықтын, орталық артериясы мен көрі
нервісін қоректендіретін артериялардың бітелулерінде, увситтерде. тц
кабықтың пигмензті дегенерациясында да керу нервілерінің семулері паіід;
болулары мүмкін.
Көру нервісінін, семулерінің клиникалық сипаттық көрінісі олардыі
бозарып қуаруымен жане қантамырларынын, күшті тарылуынан куралады
СемудІң шарықтаған кезінде диск ақ, кейде сурғылттау немесе когілдірле
түске енеді, өйткені ондағы уақ қантамьгрлардың саны азаяды (207-сурет)
Кору кервітерінің біріншілік (жәй) жіже екіншілік семулерін ажырвтады
Егер біріншілік ссмуде кору перв дискісінің шегі кдлыпты жағдайдағысынанД
өтс анық болатын болса, ал іркілу, неврит, тамырлық ишемиялар сиякті
аурулардын. салдарларынан пайда болатын екіншттік семуде оның шеі
анық болмайды. шамалы шайылган, көмескілеу болады. Дискідегі іркілуда
соң пайда болган көру нервісінің семуі шегінің анық емес, шайылғаңдығыма
коса гэзінің улкендігімен, бІрқаиша дәрежедегі көтеріңкілігімен жао
кантамырларынын, буралаңдығымен де сипатгалады.
Көру нервісінің семуінің алдьшда дискінің жарым-жартылай, кейд
дақ-днскілік (папил.іомакулярлық) буда талшықтарының қубылыск;
катысуын көрсететіи дискінің самай жак жартысының бозаруы сияқП
нәзік өзгерістер болатындықтан көру нерві дискісінің семуін анықтау белгі’
қиыншылыктарды туғызады. Осындай жагдайларда көру жітілігі мен көр’
кеңістігііі зертгеу ерекше маңыздьі болады.
Көру нервісінің семулерінің барлық түрлсрінің көру жітілігія’1
төмендеуімең косталмайтынын да айта кету керек. Көру жітілігі мен көр'
кеңістігінің дискінің анық білініп турган деколорациясында үзақ сақталуЫ*
сонымен қатар дискінін, білінер-білінбсс өзгерісінде көру жітілігінің күйЯ
вілендеуі мен көру кеңістігішн. тарылуын байқа^та болады. Кору нервісіяің
щеткі талшықтарының семуінде және дақ-дискілік буда талшыктары
қ^ыльісқа қатыспаган жағдайларда көру жітілігі сақталады нсмесе тамалы
ғана төмендейді.	.
Керу нервісінің семуіне көру кеңістігігін. өзгерулері тән болады. ()л
езгерістеР КөІ1 түрлілігімен ерекшеленеді жоне патологнялық күбылыстың
орнал:асуьша байланысты анықталады. Орталык дақтар әдетге дақ-дискілік
бұда талшықтарының сему күбылыстарьш корсетеді. Көру нервісінің шегкі
іаліііықтарыныгі семуІнде көру кекістігінің шеткі шегінін әр түрлі тәрылулары
байқалады. Егер көру нервісініц семуі айкдспадағы қ^ылыс нөтижесінде
пайда болса, онда біпемперальдық гемианопсия пайда болады.
Кору нервісінің өртүрлі семулерін ажыратып анықтауда Рабкин
таблицасының көмегімен 'Гусгсрлі ажыратып көруді зерггеудің нотпжелеріне
суйенуге болады- Кейде қызыл және жасыл түсгердіц бастамасының артуы
анықталады. Водовозов әдісі бойынша офтальмохромоскогшялық зерттеу
мен флюоресцентгі ангиография өдістерінің, әсіресе көр\ нгрвісіиің семуінін.
алғашқы кезеңдерінде, берері көп.
Түкңім қуалайтын, немесе Леберев, семуі біріншілік семудің ерекше
түріне жатады, Бүл сему жынысқа байланысты. Ауру, әдетте. 13 пен 28
жастың арасында бір жая үяның ерлерінде пайда болады. Кңіз балалар
бүл семумен өте сирек ауырады. Леберев семз і X хромосомымен байланысты
рецессикгік, сондай-ақ шартгы доминантты сипатты болады. Клиникалық
сипаты екі көздің көруі бірнеше күннін ішінде күшті төмендеуімен
сипатталады. Ауру адамның жақсы жалпы күй-жайында отеді. Кейде
аурулар бастарының ауыратыиына шагымданады- Алдымен көру нерв
дискісінің қызаруы жнне онын шегінің шамалы кәмескіленуі пайда болады.
Кйру кеңістігін зерттегенде ақ түске орталық абсолюттік дақ авықталады,
көру кеністігінің шегі қалыпты түрінде қалады, Дискілер жейлап болауыз
сипаттанады, бозарады, әсіресе самайлық жартыоя бозарады.
Көру нервісінін жәй семуі жүлын мерезі мен үдемелі салдықта (паралич)
жиІ кездеседі. Әдетте ол көру кендстігІнің центрлес (конценірлі) тарьшуъімен.
әсіресе қызыл және жасыл түстерге тарылуымен, көрудің томендеуІмен
қосталадьь Қүбылыс, қағида бойынша, екі жақгы, зақымдану орта жастағы
ауруларда байқалады- Кзрашықтардың рефлекторлы қозғалмалы, олардың
формасының дүрыс болмауы және анизокорияның пайда болуы. яғни
Аргайл-Робертсон белгісінің оң болуы осы ауруға тән болады. Болжам
әдетге жаман, ауру соқырлықпен бітеді.
Е м д е у. Нервтік ткандердІң қайтІп қалпына келу қабілеті
шектелгеңдіктен керу нервісіснің се.муін еадеу күрделі және қиын проблема.
Емдеу нерв талшықтарындағы дегенервциялық қубылыстың қаншалықты
жайылгапына жоне талшықтардың омірніендігі кдншалықты сақталғанына
байланысты болады.
Нерв ткандердің өміршецдік қабілетін жаксылау мақсатында
патогенетикалық бағытталған ем қолданудың арқасында көру нервісінін
семуін емдеуде бірқанша табыстарға жету байқалуда. Ол үшін
қаятамырларды кеңітетін дарілер, апгиопротекторлар, осмотерапия,
Вйтаминдермен емдеулерді қолданады.
293
292
Кантамырларцы кеңітетін дәрілерге амилнитрнт, никотин қышқылы
(1% ертінлісінін Імл терінің асгына енгІзеді), компламин, стугерон тағы
басқа да дәрілер жатады.
Осметерашіяда 10% натрий хлорид ертіндісіп, 40% глюкоза.ертіндісін
венаның іілйіс енгізеді. АТФ, кокарбоксилаза. В,. В&, В,2, аскорутин
витаминдерін де қолдяняды. Самай терісіпіц астына 0,1% натрий питрит
ертіндісін енгІзу паядалы болады. Кәру нервісінің семуінде Филатов әдісі
бойынша ткандік дәрілер де колданылады (алоэ, ФиБС, торфот,
пелоидодистиллят-терінің астьша енгізу түрінде), тағы да ультра дыбыспен
емдеу де қолданылады.
Жүльш мерезінде (табестік) пайда болған семуде арнайы мерезге қарсы
емнен басқа 10% натрий йодид ертіндісін венаның ішіне енгізу де
колданылады.
14.6.	КӨРУ НЕРВ дискіанщ ҚАНЫНЫҢ АЗАЮЫ (ИШКМИЯСЫ)
Көру нерв дискісінін ишемиясы оны қоректендіретІЕ артериялар жүйесшде
қанның айналысынын бүзылу салдары болады. Ауру көбіне гипертония
лүырх ымен немесс ятеросклерозбен ауыратын кексе адамдардың қенетген
кәрмей қдлуымен немесе көрудін, күшті төмендеуімен байқалады. Кору
нерв дискісі ісінген, үлкейген, шеғі шайылған, шыны тәрізді денеге көтеріліп
еніп түрады. Дискі маңьшда қанталаулар болуы мүмкін. Онын. невритген
өзгешелігі артериялары күшті тарылған, олардың қуыс кендігі (калибрі)
біркелкі емес. өзінін түсі бозарған болады. Кору кеңістІгінің азгерістері
төн болады. Көбіне жоғары немесе төменгі типті емес гемианопсиялар
пайда болады, ор түрлІ орталық дақтар (скотомалар) пайда болуы мүмкін.
Қүбылыс көру нервісінің семуімен аяқталады. Кейде ишемияны көру
нервісінің қабытъшаи ажырату қиынға соғады. Бүл жағдайда лаборато-
риялық нммунологиялық зерттеулер көмектеседі. Аурудың кдн сарыссъшың
көру нерв тканінен жасалған антигенмен нммундық реакциясы неврит
ауыруъшда оң натижелі де; ал ишемияда теріс іютижелі болады.
Е м д е у. Емдеу тор қабықтың орталық артериясының жедел түйілуін
емдеудегімен бірдей болады.
14.8. КӨРУ НЕРВІСППҢ ІСІКТНРІ
ҚорУ нервісіыің сирек кездесетіп ауыруларына оның ісіктері -
іеНИнгиомалар меп глиомалар жатады.
1 Менингиомалар мидың қатты және торлы қабықтарының
пасында орналасқан эндотелиден пайда болады. ісік көру нервісішіі
еніп есуі мүмкін немесе мидыц. қатты қабыіътнан сыртқа шығып
У гМ'	.	, г	/*”	«	'
рлиомалар көру нервісипң г.таальды оелік элемепттершен
эайда болады, морфологиялы мидатң глиомасына үксас болацы. Баяу
іамидьі, жаңғақ немесе қаз жүмыртқасындай мөлшерге дейін үлкееді.
Глиома мидың қатты қабығына еніп еспегенімен жөне де метастаз
эермегенімен кору нервісімен жоғары қарай айқааіаға және кору нервісінің
гоменгі жагына жайыла келіп толық соқырлыққа, тіпті өлімге душар
қылады. Кнргайгаі! адамдардың закымданулары жоққа шығарылмайды.
Көру нервісінің ісігінің бірінші белгілері көрудің төмендеуі мен көру
кешстігшің взгерістері болады. Бадырақ көзділік (экзофталъм) баяу дамиды.
Бүнда, өдеггге, коз алмасы тура алдыға шығады, оның қозғалысы қагида
бойынша, толық көлемінде сақталады.
Офгальмоскоппен қарағанда көз түбінде кнру иерв дискісінде іркілу
қүбылысын немесе оның семуін байқауга болады. Көру нерв дискісінің
семуі біріншілік (жвй), сондай-ақ екіншілік (дискідегі іркідудел соң) сипатіы
болуы мүмкІн.
Ё м д е у. Квру нсрвісінің жанд түзілімдерінің емі хирургия.тык жолмен
жүргізіледі. Ісікті көбіне сүйекті-пластикалық орбитотомкя жасау арқылы
алып тастау мүмкін болады.
Егер Ісік көз алмасының артқы полкхііне жанамаса, онда көз алмасын
сақтап, ісіктің азін ғана алып тастайды. Егер ісік өсіп бас сүйектің ішіне
енген болса, онда операциялық емдеуді нейрохирургтср шешеді.
14.7. КӨРУ ИЕРВ ДИСКІСІНІҢ ДРУЗДАРЫ
Кәру нершсінің сирек кездесетін ауыруына көру нерв дискісінііі друздары
жатады. Көру нерв дискісінің бетін жауып түратын домалақ түзілімдерден
түратын сургылт-ақ түсті шоқ-шоқ болып оның бет деңгейінен көтеріңкі
орналасу друздардың ерекшелігі болып табылады. Друздар гиалиъшей
түрады, кейде оларда ізбест пайда болады. Друздарда кору кеңістігінін
озгеруі сирек байқалады. Көру жітілігі одетте зақымданбайды. Друздардыц
панда болуын көру нерв талшықтарынын дистрофиялық қүбылыстарымев
байланыстырады. Друздар табылғап жагдаида ауыруларды неврологиялық
мүқият тексеру қажет.
295
294
ХУ-ТАРАУ
КӨЗДЩ ІШКІ ҚЫСЫМЫН РЕТТЕЙТІН ЖҮЙЕНЩ
ПАТОЛОГИЯСЫ
15.1.	КӨЗДІҢ ІШКІ ҚЫСЫМЫ (ОФТАЛЬМОТОНУС)
һпкі сүйық заты мен серпімді қабықты квз алмасын сфералық формалы
дене деп қарауға болады Коздің ішкі қысым мвлшері көз алмасының
қабықтарының серпімділігі мен оның ішіндегі заттардың квлеміне
байланысты. Бірінші фактор біршама түрақты болғандықтан оны түрақты
шама деп есептеуге болады. Демек, офталъмотонус (Р) квздің көлемдік
фуякциясы болады (Ү):Р = г(Ұ), (1) көздің ішкі қысымының нзгсруі көз
алмасының көлемінің взгеруіне багынышты (ДҰ): АР«= ғ(ДУ), (2)
Коздің ішкі кысымын әлшеу көзді тонометрмен өлшеу деп аталады,
Тонометр өлшеп жатқан шақта көзді басып сыгады да көздің ішкі қысымын
арттырады. Сондықтан көзде тонометриялық және нақты шын қысымды
ажыратады. Тонометрияда тек қана тонометриялық қысымды (Рт) тура
нлшейді. Нақты шын офтальмотонусты (Р^) тонометриялық деректерге
сүйене отырып жанама жолмен есептеп шығарады.
Көздің ішкі қүрылымы вртүрлі бөліктерден түрады. Олардың копшілігі
(бүршақ, шыны тәрізді дене, ішкі қабықтары) біршама түрақты кнлемге
ие. Көвдің кнлемдік өзгерістері екі компонентген (коздің Ішкі тамырларының
қанмен толуы жөне оның Ішкі сүйықтығының кнлемінің өзгеруінен) тәуелді.
Кввдің тамырларының қанға толуының шапшаң өзгерістері көздің ішкі
қысымыиың тиісгі озгерулеріне үшырататыны тәжрибеде анықталған. Бірақ
та біраз уақыттан кейін офгалъмотонус бастапқы деңгейіне кайта келеді,
Тамырлардың қанға толуының жәйлап взгеруі квздің ішкі қысымының
мелшеріяе әсер етпейді.
Бүл тәжірибелердің нәтижелері кэздің ішкі суйықтығының айналыс
ерекшеліктерімен_түсшдіріледі. Көздің ішкі сүйықтығын кейде сулы сүйық
немесе камералық ыліил деп атайды. Кдлыгпы жағдайда (іидродинамикалық
тепе-тендік) сулы сүйықтың енуі мен оның квзден шығуы тепе-теидік
(баланс) жасайды, Кездейсоқ себеіттерден (көвдің сыгылуы, қаи қысымының
түрақсыздығы) пайда болған офтальмотонустың өзгерістерінде
гидродинамикалык. тепе-теңдікте жылжудын пайда болуы нәтижесінде
коздің ішкі қысымы бастапкы деңгейіне қайта келеді. Мысалы,
офталъмотонус жоғарыласа сүйықтықтыи, ағып шыгу жылдамдығы артады
жәнс ол сүйықтықтың козге ену жылдамдыгынан арггық болады. Көтерілген
қысіям офтальмотонус басгапқы деңгейге дейін төмеидегенше сулы сүйықтың
белгілі бір бөлгін оның резервуарынан кез алмасының сыртына сыгып
шыгарады. Коздің алдыңғы жөне артқы камералары көздің ішкі
сүйықтығының резервуары болады. Олардың көлемі 200-300 мм3-ке жақын
болады. КөздІң ішіндегі тамырларда қан азайса офтальмотонус төмендейді.
Сүйықтықтың ағып шығу жылдамдыгы да пропорциялы түрде азаяды.
Суйыктықтың ағып шығуы оның енуінен аз болады. Бул бастапқы қысымды
кдлпына келтіреді.
Сәйтіп, офтальмотонус көздің сүиықтыгының айналысыпа, немесе каздІң
РіідродЕшамикасына бағынышты болады. Коздін, гидродинамикасы (көздің
тамырларындағы қанның айналысы) барлық қызмет механизміне, әсіресе
көздің гидродинамикасын рштеуші механизмге едэуір әсер ететінш баса
айтқав жөн.
15.2.	КӨЗЩҢ ІШКІ СҮЙЫҚТЫҒЫНЫҢ АЙНАЛЫСЫ
Бірінші тарауда сүиықтықтың айналысының кейбір ерекшеліктері
айтылған болатынды. Суйықтық кірпікті денеде памда болады да көздің
артқы камерасьиіа енеді, содан соң қарашық арқылы алдыңгы камераға
өтеді. (208-сурет). Алдыңғы камераның шеткі жері онын бүрышы деп
208-сурет. КездІң камерлары
(схема).
/-ак қабықтың веналық қуысы (сину-
сы); 2-алдыңгы камера; 3-артқы ка-
мераның алдыңғы жөве #-8ртқы бөлік-
тері; 5-іныны тәрізді дене.
аталады. Бүрыштың алдынғы кдбырғасы ақ қабық пен қасаң қабықтардың
қосылған жерінен (корнеосклералъды). артқы қабыргасы нүрлы қабықтың
түбінен, ал іобесі кірпікті денеден қүралған (209-сурет). Бүрыппың алдыңғы
қабырғасында ішкі ақ қабықтық сала орналаскан. Саланың екі жағын
дәнекер тканнің талшықтары-трабекула жалгастырады (210-сурет).
Трабекула сала горізф двңгелек шеңбер түрінде болады. Трабекула саланың
ішкі бөлігін толтырады жөне оның сырт жағында жіңішке саңдау-ақ
қабықтың веноздык. қуысы (синусы) немесе ІПлеммов канал кңлады.
Трабекула дөнекер ткаянен түрада жже қабатты қүрылысқа ие болады.
ӘрбІр қабат, немесе пластна (табақша-олар 10-15), екі жағынан эндогелимен
жабылған және коршілес қабаттан сүйықгықкд толы куыстармен бөлінген.
Трабекуланың қабаттарындағы тесіктер арқылы қуыстар өзара қатнаста
болады. Әртүрлі қабаттағы трабекулалардың тесіктері бір-біріне сайкес
келмейді жөне олар Шлеммов каналға жакңшдаі-ан сайын бірте-бірте
тарыла түседІ. Трабекуланы түтасываң квп қабатгы тесІкгер мел қчъісгардың
жүйесі деп карауға болад ьз. Бүл жүйе көзден сүйықтыктың ағып шығуына
біршама кедергі жасайды. Ең тар тесіктер (0,5-2мкм) ак қабыктың веналық
Қуысының эндотелшнде орналасқан. Соңгы деректеріх3 қарағанда олар
клеткалардың ішінде ориаласқан. Сүйықтык трабекула арқылы Шлеммов
каналға сіңіп этеді және одан 20-30 жІңііпке коллекторлык каналпгалар,
297
296
немесе Ш леммов каналдын шығарғьпнтары аркылы яқ қабықтың аралық
және эпнсклерялық велгіларьшың эріміңе ағып шығады, Ъүл суйықтықтьщ
ағып шығудағы соңғы шекі. КейбІр коллекторлык каналшалар ақ қабықтың
устшс шығаты жспіе олар биоми крпскоппен қарағанда көрініп турады.
Бул тамырлар сулы венялап деп аталады,
Трябекула, Шлеммов канал
210-сургш- КвздІң дренаждық
жүйесінің қүрылысы.
2-алдыіЦъ* камера бүрыіпының шығанағы;
2-трабекуле; 8-ақ қабықтың веналық
және коллектордық каналдар
коздің дренаждық жүйесі деп
аталады, Сүйықтьп^тыи, қозғалы-
сына қарсылық дренаж жүйесінде
тіпті едәуір болады. Ол адамның
қантамырлар жуйесіндегі қанның
ағысына көрсетілетін карсылықтан
шамамен 100000 есе артық. Көзде
суйықтыктыд баяу жылдаодыкпен
пайда болуы және оның ағып
шығуына көрсетілетін мүндай
күшті қарсылық көздің ішкі
қысымының қажетті деңгейде
слкталуык қамтамасыз етеді.
Көздің гидродинамикалық
жағдайын гидродинамнкалык
көрсеткіштер арқылы анықтайды.
Оларға көздің ішкі кысымы. ағыс
қысымы, сүиықтықтықтың минут-
тық кэлемі, сның пайда болу жыл-
куысы; Ұ-коллекторлық каналшн.	дамдығы және көзден ағып шығу-
ының жеңілдігі жатады.
Көздің інікі қысымы мен эписклералық веиалардағы кысымның айырмасы
(Р0-Ру) ағыс қысымы деп аталады, әйткені дәл осы қысым сүііьіктықты
көздің дренаждық жупесімен алға карай жылжытып жургізеді. Сүйықтықтың
ағып шығу жылдамдығы, ягни 1 минутггагы ағып шыкқан капемінің
ку^бтық мштлиметрмен корсстілген молшсрін с\йықтықтың минуттық кагтемі
(Ғ) деп атайды. Егер де көздің іпікі кысымы турақты болса, онда Ғ ағып
шығу жылда_мдығы ғана емес, ал сүйықтыктың пайда болу жылдамдығын
да сипатгайды. Імм сынап бағяналық қысымға сәйкес 1 минутта қанша
көлемде суйықтықтың ағып шыкқанын көрсететін шама сүйықтықтын
ағып шығуының жеңілдік коэффициенті (С) деп аталады.
Гидродинамикалық көрсеткіііггердің өзара байланысын төмендегі тендіктен
байқаймыз :
Ғ
РоЛ- =	,	(3)
Демек, ағып шығу қысымы (Р0-Рү) суйықтықтың пайда болып кэздің
ішіне онуіне (Ғ) тура пропорңиоиалды, ал оның көзден ағып шығуының
жеңілдігіне (С) кері пропорционалды. Сәл ғана өзгертуден кейін төменгі
теңдік келіп шығады :
Ғ
Р - . т Р, .	(4)
(.. '
Практикалық жүмыста Рс мәпін тонометрмен өлшеп, С мәнін тонофафня
көмеғімен табады. Р. м.ліі сынап бағанасы бойынша 8 ден 12мм дейінгі
тербелісте болады. Бүл көрсеі кінггІ клиннка жағцайында анықтамайды
және оны сынап бағанасы бойынши Юмм тең деп қабылдайды, Табылғаи
мәндерді іендікке (3) қою арқылы Ғ моніт- ессптеп шығарады
15.3.	КӨЗДІҢ ПІІКІ ҚЫСЫМЫН РЕТТЕУ
Коздін, ішкі қысымының турақтылығын үзбей үстап түрута пассив
және актив механизмдер көмектеседі. Офталъмотонусты актив турде ретгеу
суйықтықтьщ пайда болуын қамтамасыз ететін ең басіы мехаиизммен
жүнеге асырылады. Суйықтықтың жасалып шыіуы орталық ми бнлігі
гипоталамустың бақылауында деп ойлауға тіегіз бар. Сүйыктъіқтъщ жасалып
шығу қүбылысына кірпікті деиенін. тамырларьшдзғы қысым мен қанның
ағыс жылдамдығының өзгерулері де белгілі дарежеде осер етеді.
Кәздін ішкІ с\тіықтыгының ағыв шығуы кірпікті бүлшықет - склералық
топшы (іппора) - трабекула механизм көмсгімен реттеледі. Кірпікті денепің
бүлшықетІнің бойлық ж.эне тарамдалған та.тшықтары алдьщғы шетімен
(үіпымен) склералық топшыта және трабекулага бірігеді. Ол жиырылғанда
топшы мен трабекула аргка және Ішке кдрай кегеді Трабекула аппаратының
іартылуы кэбееді де оидагы тесіктер мен ПІлеммов канал кеңиді.
Калыпты көздің нақты шын іпікі қысымы сынап бағанасы бойынша 9
дан 22мм дейінгі аралықта, ал орташа қысьғмы Ібмм, болады. Әроір
адамда көздін қысымы нзіидік тәуліктік ріггмге ие : әдетге таңертеңгі
жөне күндізгІ сағаттарда біршама жоғары (2-Змм.> да кешкі уақытта ең аз
кэрсеткішке ие болады. Кейде офталқмотонустыи кешкі уақытта
таңертеңгіден жоғарылау болатын ритімі аз да болса кездеседі.
Офтальмотонустың тэуліктік ритімі суныктықтың жасәлыл шығу жылдам-
дығының тэуліктік қүбылуынан пайда болады. Ал ол өз кезегінде бүйрек
безі қыртысының ритмдік өзгерістеріне бағынышты боладьі.
Көздін, іітткі кысымын тонометрмен өлшегенде оның кэтерілетінін,
сондықтан тонометр.?іік қысымның нақты шьш-кысымнан барлық уақыт
Жоғары болатьшын есте сақтау керек. Маклаковтың массасы К)г тонометрін
қолданғанда қалыпты көздІн ішкі қысымы сынап бағанасы боиынша Ібмм
Дең 24мм-ге дейінгі аралықта болады. Бүл нормативтік мөлшерлер
клиникштық практикада қолдаиылады.
15.4.	ГЛАУКОМАНЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ
‘Т л а к о м а" деген термин свзі көздін. ішкі қысымының турақты
түрде немесе оқтын-оқтын көтерілуімен, ксйінІрек кору кеністігінде ®зше
'Тән мүкістіктердің (дефектгердін.) пайда болуымен, көру жітілігішң
299
298
төмендеуімен жоне көру нерві дискісінде экскавацня мен семудің
(атрофияиьш) пайда болуымен сипатталатын организмдегі кев ауыруларының
үлкеи бір тобын қамтиды. Котідің ішкі қысымың реттеу жүйесінің
патолотиясы - бүл жипақталган \тым. Бул үғымға коздің ішкі қысымының
(көтерілуі пемесе төмендеуі) өзгеруі міндетті түрде болатын, бірақ та од
оның жаңғыз белгісі ғана болмайтын. кәздің жагдайын қосады.
Көздін ііикі қысымының өзгеруі, қагида бойынша, квздегі және жалпы
организмдегі әртүрлі аурулардың (нерв жүйелік, ісіктік, эндокриндік,
тамырлар жүйесінің ж.б.) себептері емес нәтижелері болып табылады.
Көздегі жәңе жалпы патологияларда кездесетш белгілердщ бірі көздің
ішкі қысымының көтерілуі болу мүмкін. Ол өткінші, турақсыз жөне црактіт
болуы мүмкін.
Көздің ішкі қысымының көтерілуінін, себептері көптеген және ол
біріншілік, екіншілік және де іштен туған факторлармен қамтамасыз етілуі
мүмкін. Кэздің көру қызметтерінің төмендеулерімен және көру нерв
дискісіндвгі патологиялық әзгерістермен қосгалатын көздің ішкі қысымьшың
түрақты түрде кетеріліп түруын, қагида бойынша, глаукома (сукараңгы,
көк су) деп атайды.
Глаукоманы Іштен туған, біріншілік және скіншілік деп негізгі үш
түрге боледі. Ішген туған глаукома көздің дренаж жүиесінін немесе алдыңгы
камераның бүрышының жегілмеу немесе дүрыс дамымау салдары болады-
Біріншілік глаукомада бүл езгерістер оздігінсн мөн-мағнага ие бола алмайтыи
қубылыстардың салдары болады. Оларды біріншілік глаукоманың
патогеңездік механизмінің алгапіқы бнлігі деп қарауга болады. ЕкіншІлік
глаукоманың дамуына үшырататын өзгерістер глаукомага багынышсыз
ауырулардан пайда болады. Сонымен, екінийлік глаукома баска аурулардын
қосымша жөне міндетті емес салдары болады.
Глаукоманы каздің квңіл-күйлік (эссенциялык) жоне сңмптоматикалык
гигіертсіізиясымен шатыстырмау керек. Сонуы топка каздің ішкі қысымьшын
квтерілуі басқа бір аурудьш, тек кдна белгісі болатын жағдайлар жатәды-
Егер негІзгі зуру жазылса, онда көздің ішкі қысымы қайта қалпына
келеді. Симптоматикалық гипертензияға тосыннан пайда болган гла\жома-
ңңклитикалық криздік озгерістерден, піпертензиялық увеиттердея, уланудан
көздің қысһімының, ретгелуінің өтпелі бүзылуынан, кейбір гормондык
дорілерді коп мөлшерде қолдану салдарьшан, диэнцефальдық және
эндокрин;іык, бүзылыстардан пайда болатын офталыиогонустың кетерілулерін
жатқызады. Симптоматикалық гипертензия кәбІне суйықтықтын, кәп
моліиерде жасалып шыгуына байланысты, дегенмен сүйықтықтың ағып
шыгуыныи уақытша бүзылуы да (трабекуланың ісінуі, алдыңғы камеранын
бурышындагы қан мен бвлініс) орын алуы мүмкін.
Көздің эссенциялық гипертензиясының себебі днл анықталмаған. БүЛ
жагдай көру қабілеті меи кору нервісінде ешқандай өзгеріссіз-ақ кнздіи
ішкі қысымыньп; орташа (сынап б.б.30-35мм дейІн) кетеріЛзімен сипатталадЫ-
Бундай гипертеіізияға (тшяраган ада^мдар емде\те жатпайды, бірақ олар
диспансерлік бақылауда болуы керек. әйткені ол гипертензиялардын
шамамеп 10-15% глаукомзға өтіп кетуі мүмкін.
300
15.5.	КӨРУ IІЕРВІСІИІҢ ГЛАУІ=СОМАЛЬГҚ АТРОФИЯСЫ
(ЭКСКАВАЦИИЯСЫ)
Көздің ішкі кысымы котерілсе козді.ің тамырларында қанның айналу
жағдайыгі нишарлатады. Әсіресе көру &гервісінің көз алмасының ішшдегі
бөлігінің қаимен камтамасыз етілуі күш—гі зыян көреді. Жоғары көтерілген
қысым ақ қабықтың кереге коз жүқа пластинкасының артқа ығысуына
себепші болады, оның тесіктерІ арқылы өтіп түрғзн нерв талпіықтарының
семуі (атрофиясіұ) басталады. Глаукома- шық сему дискінің бозарып қуаруы
және шүнқыр-қо^інаудың (эксавация) паййда болуымен байкалады. Шүіадыр-
қойяау алдымен дискінің орталық жғөне самай жагын, содан соң оны
толық (211-сурет) қамтиды.
Қальшты жағдайда да дискіиің ортавхында ойықиіа-шүңқыр (тамырлар
воронкасы, физиологиялық экскаваци^ә:) бар екенін ескеру ксрек, бірақ
экскаваңия дискіпіц шетіне дейін тек і _глаукомадя ғаяа жетеді. Сонымен,
көру нервісінін шеттік экскавациясы сонын, глаукомалық семуінің белгісі
болады. Глаукомалық сему өдегге ауру пайда боиғаннан сон опы нәтижесіз
емдегенде бірнеше жылдан кейін пайда болады жәие баяу дамиды. Бірақта
сирек жағдайларда квздің қысымы же =дел жоғарылағанда көру нервісінің
ссмуі де жылдам біриеше күн.іе найлл-а болүы мумкін.
Ксру нервісінің қоректснуінің бүзыллуы, содан соң глаукомалык сему
көру кеңісгігінде глаукомаға тән мүкіст"іктердің пайда болуына ушыратады-
Алғашқы өзгерістер орталық маныңда жіайда болады: соқыр дақтын, көлемі,
әсіресе оның биіктігі, улғаяды, орталыик .маңында парацентральды дақтар
(скотомалар) пайда болады (212 -сурег)_Кейінірек сол дақтар сокыр дақпен
қосылып доға тәріздІ үлкен дақтардзы жасауы мүмкін. Бул өзгерістер
алғашында көздің қысымы төмендесе вқайтып кетеді, ал кейінірек турақты
болып калады.
Кейінірек квру кеңістігі
тарыла бастайды, оның
шеткі щегі жоғарғы мурын
сегментінде әсіресе кушті
тарылады. Аурудың шексіз
өршігең кезеңінде кәру
кеңістігі іутік тәрізді тары-
лып қалады, ягни көру
кещсгігі тарылып сыркдт өте
жіңішке түтіктен қараған
тәрізді болады (213-сурет).
2Г2~сурет. Глаукомада
кездесетін орталық маңніі-
дағы дақгардың түрлері
301
Гііац^о-^п і
Глаукома 2
213 -сурет. Глаукомаиың оргүрлі кезеңдеріңдеіі көру кеңісгігінің өзгерістері
Аурудыц ақыргы кезеніндс көздін көру қызметі толығымен мүлдем
жопылады (глаукоманың сукдрангы кезеіц).
15.6.	ІШТЕН ТУҒАН ГЛАУКОМА
Іштен туған глаукома нәрестелердің көздеріігін. өте ауыр патологиясы.
Ол басқа квз аурсларьпіа қарағанда ерте соқыр болуға жиірек үшыратады.
Іштен туган глакома кобіне туғаннан кейін көп үзамай-ақ білінеді. Бірақта
сүйықтықтьщ ағып шығуынын. бүзылхъі шималы болса, онда глаухоманың
клиникалық бі.іІнуІ бірнеше жылга шегінуі мүмкін (балалар глаукомасы).
Іштен туған глаукоманың себегггерінің бірі алдынты камераның бүрышындагы
эмбриондық мезодермалық тканныц толыгымен сорылмауы болады. Бүл
ткань сүйықтықтың трабекула мен Шлеммов каналга енуіне кедергі
болады.Басқа себептері кірпікті дененің бүлінық етінің дүрыс дамымауымен
және трабекула мен Шлеммов каналдың, қалыптасуындағы мүкісііктермен
(алдыңғы камера бурыіпының дисгенезі) байланысты болады. Іштен туган
т лаукома көбіне баланың көзінің немесе организмнін, баскада мүкісгіктерімен
бірге кездеседі, бірақта өз алдына дербес ауру болуъг да мүмкін. Әдетге
бір көз екініпі көзден квбірек дәрежеде зақымданады да диагносгикалық
айкңіндауды жеңілдете түседі.
,302
Іпгіен туған глаукоманын, қарапайым жеш.т гүрі шпен іуіан глаукоманың
^арапайым түрі кдсан қабықтың .дааметрініц үлкеюімеғ. - гидрофгалъммен
қөз шемені). бу^ггалъммен (“бүка немесе өгіз кнз’’), нлдыңғы камсракың
івреңдеуімен, кзрашықтын. кеңеюімен және онын. жарыққа берер жауабыньпі
элсіреуімен, көру нерв дпскісініп. патолопіялық семулік экскавациясымеи,
<өру жітілігінің тэмендеуімен және көру ксңістігінің тарылуымең-^кездің
қоғары көтерілген ішкі қысымымен сипатталады. Қүбылыс көбіне скіжақты.
[Ііамамен 10000 балаға бІр ауру кездеседі. Ауру түқым куалау (жаи үялық)
даіатына ие болады. кэбіне ер балаларда кездеседі. Бул патологияның 90%
перзентханада аныктап диагноз кою мүмкін болады. Кеш анықталган жоне
операциямен емделмеген іштен туган глаукома балалардыи. мектеп жасына
дейін толық срқыр болуымев аяқталяды.
Нәрестелерде глаукомалык қүбылыс артүрлі ауырлық дәрежесіне ие
болуы мүмкін. Глаукоманы неғурлым ерте және оның алдынгы кезсңдерінде
анықтап табу манызды болады.
Қасаң қабықтың дааметршіқ шамалы үлкеюі мен оның жүқа бүлыңғыр
тартып қарауытуы (ісіңуі) байкалған жағдайларда нәресте.тердін, көздеріяде
іштен туған глаукоманын. бастапқы білінуі шығар деп күмәтідануға болады.
Ісіну (қаралъітү) касан, қабықтын, беткейлік жане тереи, қабатгарын каміуы
мүмкін. Қасаң кабықтың ісінгеніне онай көз жеткізуге болады. Ол үшін
г>ған глюкоза немесе глицерин ертіндісін тамызса, ол. шама.ты \'іақытта
мэлдірленіп, жалтырайды. Бірақ та нөрестелердің 15° о қасаң кңбықтын
жуқа карауьпуы болатынын үмытпау керек. Буъдай жағдапларда гппер-
тониялық ертінділерді тамызғанмен қасаң қабық мөлдірленбейді. Физио-
логиялық жүқа қарауытудың глаужомалық ісіктен айырмашылығы ол
баланың өмірінін бірінші аптасында оздігінен
жойылып кетеді жөне де ол іштен туған
глаукоманын, ешбір б^лгісімеп қосталмайды.
Нәрестелер мен жас балаларда кнз алмасы-
ның капсуласы созылгыш, сондықтаң Іпгген туған
глаукомада касаң қабық пен ақ кабықтың
созылуына байланысіы белгілер басым болады.
Қасаң қабықтың созылуы оның нерв элемент-
терін тітіркендіреді. Алдымен жас ағу, содан
кейін кдсаң кңбықтың мөлшері мен көз алмасы-
ның үлваюы көзге біліне бастайдаі. Кдсаң қабык-
тың меншікті заты мен андотелиінің ісінуінен
оның мөлдірлігі жәйлап жойыла бастайды.
Едәуір созылған эндотелидің жарықтарынан
сүйықтықтың қасаң қабықтың тканіне енуі
оның ісінуінің себебі болады. Сонымен бірге
лимб едәуір кештді. оның шегі көмескіленеді.
Іштен туған глаукоманы анықтауда касаң қабық
пен көз алмасынын, екі кэзде бірдей болмаук
өте манызды болады (214-сурет).
214 сурет. Сол кэзінің
Іпгген туган глаукомасы
бар ауру бала.
303
Іштеп туған глаукомади коздің алдьшгы камерасы калыгггы жағдайдан
шамалы терсңдеу бол уы мумкін және дс пл бір жақты глаукомада әсіресе
айқьш білінеді. Онымен бір мезгілде қарашыктын, кеңеюі мен оның жарыққа
жауабының баяулауы байқалады. Аурудың осы бастапқы кезенднде-ақ
көздің ішкі қысымыныц едәуір жогарылауын тілті саусақтармен анықтаута
болады. Әдетіе осы белгілермен кзтар алдыңгы кірпіктік кантамырлардың
кеңеюі, яғни көз алмасынын, іркІлулік қызаруы байқалады. “Кобра",
“медуза”, “'эмиссария” белгілері пайңа болады.
Алғашқы 2-3 ай мерзім ішінде көздің с\шықтығьшың ағып іпығуда
күшті кедергіге ушырауы мен кетдін жоғары ішкі қысымының нәтижесіңде
қасац қабықтьщ радиус қисыктьны мең диаметрі едәуір үлкейеді, оның
қарауытуы үдей түсуі мүмкіц алдыңғы камера одан әрі тереңдейді және
кәз алмасының үлкеюі, яғни гидрофтальм. буфталъм анық байқалады.
Көздін капсуласының созылуына байланысты буршақтың жағдайы мен
оның байламдық алпаратында да «згерістер пайда болуы мүмкін. Бұршақп/
устап түратын байламдар үзІлІп кетуі мүмкін, соның нәтижесінде бүршақ
орнынан жылжуы мумкін және де ол домалақ түрге енуІ де мүикін.
Б^ршақтың орналасуы мен іүрінің өзгеруі клиникалық рефракциянын,
күшею жағына қарай өзгеруімен қосталады, алдьінуы камераның терендігі
біркедкі болмайды, кш қгиғалганда нүрлы қабық дірілдейді. Осы кезенде
козде ауру сезімі пайда болады. Бала қыңырлык істей бастайды,
мазасызданады, оның үйқысы бүзылады, асқа тәбеті жойьыады. 'Кәздің
жоғары ішкі қысымы бірқанша уақытгардан кейін (айлар,жылдар) көздің
қоректенуінін едәуір бузьшуына үшыратады, соның нәпжесінде бүршақтың
қара\ытуы (глаукомалық катаракта) мен шыны төрізді дененің қарауыту.тары
паида болады, ал бүлардың бәрі көздің кору жітілігін едэуір төмендетеді.
Кдсаң қабык. пен ак. қабық күіші жүкарады. Ак қабық жукарып. көгілдірлеу
болады, онда томпаюлар (стафиломалар), кейде тіпті жыртылуда пайда
болуы мүмкін. Аурудың ағым узақтығына жане де көздің ішкі қысымышяң
деңгейіне байланысты көздін. түбінде өзгерістер пайда болады- Көру нерв
дискісі меп оиын маңыидағы тор қабық дистрофиялық өзгерістерге
ұшырайды. Ақ кдбықтың кереге көз пласгшікасьіның созылу салдарынан
көру нерв дискісіиің семулік глаукомалық зкскавациясы пайда болады.
(2П-сурет). Офтальмоскоппен қарағанда кэру нерв дисқісінің қантамырлар
шоғырыжщ мурын жағына қарай ығысқанын байқаймыз және де тамырлар
әздерінін бүгілістерінен кейін дискінің көрінетін зонасынан. жойылып кетуі
мумкін. Дискінің патологиясы кушейген сайын көру жітілігі тэмендей,
көру кеңістігі тарыла түеедІ.
Аурудың термі-шалдық кезеңінде іштен тутан глаукомада көздің алдынғы-
артқы үзындық мөлшерІ ЗОмм артып кетуі мүмкін (қалыпты мөлшері 20мм),
қасан кңбықтьш, диамеңрі 20мм жетуі мумкін (кңлыпты мөлшерІ ІІмм дейін),
қасаң кдбықтьщ радиус қнсыктыгы І2мм (қалыгпъг мөлшері 8мм деЙІн),
алдыңғы камераныц терендігі 6-8мм (калыпты мөлшерІ 4мм дейін), жетуі
мүмкін, яғни көз алмасынын кдльігггы мөлшері шамамен 2 есе артады.
Ішген т\тан глаукоманыц, себептері жүкті әйелдің жуқпалы аурумен
ауыруы, жүктілік кезеңде рентгенмеа басқа аү^руды анықтаудагы сәулелердіЯ
304
есері, әііелдің дене қызуының шамадан тыс көтерілуі , авитаминоздар
жәие сол сияқты басқа да эртүрлі аурулар болады. Осы шратогендік
факторлар көздін, э_мбриоге,незіне өсер егіп, ішкі сүиыктықтыц ағъпі шыгуына
кедергі болатын озгерістерш үшыратуъі мүмкін. Ішғеп тушп глахжоманьщ
гікелей себебі нүрлы қасаң кдбық бүрышьшың жетіліи дамымауы, бүрынпъщ
мезодермалық ткань қалдықтарымен, ангиоматоздық немесе иейрофиброма-
тоздық үлгаюымен жабылуы, бүрыіптыл. аргқа ығысып орналасуы немесе
тііпі онын, қүрылысыныц болмауы мүмкіи. Сондай-ақ ирімді веналардың
дамымауъі немесе мүлде жоқ болуы да мүмкін. Көздін, ішкі сүйықтығының
жасалып шығлъі мен оньщ ағып шълу жолдарынъщ мүкІсгіктерінің түйдек-
тесе келулері де кездеседі.
Балалар организмін зерттеп тексеруден қажетті мәліметп.рді айықтап
алута мүмкіндік туғызатып, клиникалык диагноз қоюга жэис кирургиялык
емді жылдам шешіп дүрыс қолдануға мүмхіндік беретін іштен туған
глаужомалардьщ классификациясын 1969 жылы Е.ИЖовалсеский усынғаи
болатын. Осы классификация (Зтаблица) біздің елае жиі қолданылады.
Классификация бірінші кезекте іштен туған глаукоманыц, пайда болу
тегін анықтауды қамтиды: түқым қуалауфн немесе анаеынмн, қурсағыида
пайда болғанын аныктауды көздейді. Глаукоманьщ пайда болу тегіи
жүктілікгі мүкдят зерттеу анамнезіпе жәпе тератогеядік факторлардын.
болған болмағанына, сондай-ақ дәрігерлік-генетикалық кецес н-этижелеріне
негізделе отырып анықтайды, Осы алынған деректерге сүиене отырып сол
жанүяда баланың осындай патологиямен т\уы немесе патологиясыз тууы
туралы мәселені шешуте де болады.
Іпгген туған глаукоманы сипаттауда онын, түрі мацызды болады. Үш
түрге балінеда 1) қарапайым (тек нүрлы,қасаң қабықтық бүрыш аномалиясы);
2) асқынған (нурлы-қасаң қабықтық бүрьпиынын. ангио-және нейро 
фиброматозы); 3) ере жүрегін өзгерісгі (микрофтальм, Маркезан, Мәрфан
синдромдары). Аурудың түрін анықіау оны емдеу стратегиясы мен оның
болжамын белгілейді.
Глаукомалық қүбылыстьш, кезеңін анықтау мен нақтылау за маңызды
болады. Глаукоманың дамуын 5 кезеңге былу : 1) аяғашқы(басгалу); 2)
өршіген, 3) шексіз өрішІген, 4) абсолютке (сукараңғыгіі) жақыь қалғзн-
дерліқ, 5) абсолюттіқ яғни сукдранғылык мақсаіта сай ксле.ді. Күбылыстьщ
кезеңін көздің әртүрлі бөлігінің мөлшсрі мен көру қызметінің озгер\ лерішғг
неіізіңде және оларды сол жасғағы сау балаяар юздерінщ кАрсеткіііғгерімен
салыстыра отырып анықтайды. Қүбылыс кезеңі ауруды ем. (еудің тактякальщ
жолып анықтауіа мүмкіндік береді.
Қүбылыстын. жағдайын бағалау үшін коздің ішкі кысымы туралы
мәліметтер ерекиіе маңызды болып саналады. Коздія, ішкі қысымытіың
кдлыпты дәрежеден қашцальікты жоғары екені. пегізігию осы көрсеткіш.
Күбылыс жағдайын сипатгайды. Іштел туған глаукоманы 3 дәрежеге бо.тіп
ажырату қажет: 1) компенсацияланған-коздің ішкі қысы.мы сынап баганы
бойынша 25 мм дейін; 2) компенсацияланбаған - 25 мм жонс одан да
Жоғары; 3) компенсацияның бүзылуы - 25 мм және әдан да жоғары,
305
3 таблица.
һігген туған глаукоманың клмнигкалык, классификациясы
(Е.ИКовалевский бойынпіа).
Пяйда	і ТурлерІ і	Кезендері	КомленсацияДинамикасы
болу тсп	і	дәрежесі ‘
	.——.	~	— - 		•.,'		 - — ——						
Туқым	К,арапайым-нүр- ' Алгагіқы; көздің саги-	Компенсация-: Түрақтанғян:
қуалай-	.ты-қасаң қабык- | тальдық және қасаң қа-	ланган : көздщ ; г.аздің патологи-
тын	тык бүрышта тек । бмқтын көл.денең диа- қана мезодерма । метрі қалыпты ыөлшер- | дсн 2мм аргық, К«ру нерв , лискісі нзгермеген, көру 1 жітілігі де нзгермеген	ішкі қысымы ; я пық ү.чкеюі сынал бағана- ' -тоқтаған, көру сы бойыніпа I кызметі төмен- 25мм-ге дейін, | дсмейді. .	...	і іркспсті қызару  батманды.
Ана	Асқынган-фако- 1 Өршіген: көздін сагитэлъ-	- -1 - Компенсация- Түрақтанбаган;
қүрса-	матсвдар, сүйық- । дык, қасаң қабыктын	ланбаган: 1 үдемелі дами
гында	тықтың ағып і кнлденең диаметрі ка-	к ә зд ің іш к і । беретін: кәздің
пайда	шыгу жссіының • лыпты м®’пперден Змм	қысымы с.б.б. । патологи яяық.
болган	дэрекі аномалия- | артық, көру яерв дис- лары	і кісінің патологиялык 1 экскавацп яс ы, кору	'25мм, одан да I улкеюі тоқта- жогары, іркі- і маган, кәру қыз- лістік қызару. . меті төмендей
'жітілігі 50%-ге дейін |	| береді.
 төмендеген	і	|
' Ере' жүретін өз~ 1 Шексіз өршігсн: кәздін, । Компенсация- I
гс;істі - Марфан, і қасаң кабықтың мөлсіері । ның бүзылуы:
| Маркезан син- । 4мм- ден дс ү.ткеңкору । көздің ігпкі кы- 1
! дромңары, ми~ ; нерв диск.ісінің патолоиія-  сымы с.б.б. 25 •
і крофтальм жнне ; лық эксқавациясы,көру кмм-ден жо- 1
баг.қа даөзгері- ! жітілігі жэрықты сезуте|гары, іркілістік ।
| стер	I дейін төмендеген	і кызару, қасаң ’
;	1	' >қабық гген
!	।	(көздін бясқа 1
!	]	боліктерінін !
,	|	! ісінуі.	|
। С уқараңгыға (ябсолютке)
I жакын: к&з мулшері 4мм-
I ден аргық үлкейген, кәру
і яерв дискісінің паталогия-
। лык экскавациясы, содім-
сіз проекііиялы жарық
! сезм.
। Суқаранғылык (абсолкуг- ।
і тік): кушті буфтальм, !
,толык соқыряык	;
306
;асаң кабыкзыгі, жоне ю+здін. басқа да ткяндерінін ісінуі. Көздің ішкі
цгісымының комненсаңиялану дорежесі иегізінде емнің операциялык әдісін
інықтайды.
Соңында, классификаңия қүбылыстыц динамикасын анықтауды да
>скерген; түрақтанған (көз алмасының паіологиялық үлғаюы мен көру
кітідігіяін тнмендеуінің тоқталып кідіруі), ол тек нәтижелі операциядан
болады, немесс аурудын. үдемелі үлгаюы (көз алмасыяын. одан әрІ
патологиялық үлкеюі мен кору жітілігініц төмендеуі). ал ол операциялық
емге дейін немесе нәтижесіз операциялық емнен кейія байқаладьі (көздің
ішкі қысымы жоғары күйінде қалады). Операциядан кейін глаукоманың
үдей түсуі қосымпіа -хирургиялық ем қолдануды жедел түрде шешуге
негіз болады-
Іпітен туған глаукомань; ерте аиықтап диагноз қою арбір ннрестенін.
көздерін муқият зерттеп тексеру жағдайында .мүмкш болады. Бірінші кезекте
қасан. қабық пен коз алмасының мөлшеріне иазар аудару қажет болады.
Егер дағдылы жәй козбен қараганда бүл өлшемдердің үлғайғанын, қасан.
қабықтын қарауъгіуын, алдыңғы камераның терендеуін және де қарашықтың
кеңеюін тексеруші дарігер байкап қалған болса, оны бүл өзгерістер дереу
іштен туған глаукома болар дегеы ойға жетелеуі керек. Бүпдай жағдайда
жедел түрде офтальмологпен кеңесу және кідірусіз коздің ішкі қысымын
атшеу қажет болады. Нересгелер мен 2 жаока дейінгі балалардыц көздерінің
қыйымын бірінші кезекте саусақтармен өлшейді, содан соң әлсіз үйықтататын
дәрІлермен, транквилизаторлармен күшейтілген үйықтау жагдайында
тонометрмен «лшейді (люминал, триоксазин ж.б.), кейбір жагдайларда
жалпы жансыздандыру жагдайында әлшейді (кеталар, кетамин).
Күдікті жағдайларда к&з кысымын тоулік немесе бірнеше тәулік бойы
тонометрмен өлшейді. Мүмкіндігінше биомикроскоппен, гониоскоппен жөне
офгальмоскоппен қарау керек болады. көздің. көруін кдрашықтың жарыққа
беретін жауабымен, қозғалыстағы заттарға қарау, тігілу, тану сияқты
жауаптарына қарап анықтау мүмкін. Бір жастагы жәңе одан үлкен
балалардың кездерінің кару қызметін әбден лурыс тексеру керек.
Ьпгеи тутан глаукомаяын, асқыйған түрі К.өптеген офіатьмологтардың көбіне
жас шақшқ глаукома іеіі атайтын, іштен туган асқынпш глаукоманы ерекше
сипатгау қажет. Бүл глаукомань! клиникалық сипатына карай сиңтромлык
принциппен атайды (Стердж-Вебер-Краббе, Франк-Каменеикий ж.б.).
Себебі факоматоздар болатын глаукоманың бүл түрі, әдетге, өте бая^
және елеусіз дамида, көбіие гидрофтальм белгісі үінырамаііды. Көру
жітілігінің едәуір төмендеуі мен квру кеңістігінің тарылуына байланысты
аУРУ профилактикалық тексеру кезінде 3-5 жастан үлкен балаларда
кездейсоқ аяықталады, Көздің Ішкі қысымын тексергенде (тіпті саусақпен
тексергеннің өзінде байқаладьі) ол қалыпты деңгейден жоғары, бірақ
көбіне шамалы (30 мм дейін) жоғары болады.
Үшкіл нерв тармақтарын бойлай орналасатын бет терісіндегі көкшіл-
кдязыл түсті мең (дак) ангиоматоздың (Стердж-Вебер-Краббе синдромының)
076 айқын белгісі болады. Бүидай жалынды мең дәнекер кабыкта, тамырлы
307
қабықга жане көздін басқа да баліктеріидс болуъі мумкщ. Зақымдаіи
біржақты және екіжақты болуы .мүмкін. Организм іерісінде көбіне
"қалаьшыр" түстес іақтар кечдеседі.
кіггеп туган глаукоманы қісан кдбықтыіі іштен туған аношілиясычан.
ятни мегалокорнеадан (улкен. алып қасан. кабьіқтан), кслшоііктивштсн,
паренхиматоздык (мерездік. туберкулездіқ) кератиттен және тор қабықтың
ісігінен (|х?тияобластомадан) ажыратып аіщяндахтя т\ра келеді (4 таблпңа).
4 таблица
Іштеи тугаи глаукома мен кейбІр басқа ауруларды
	ажыратып анықтау бедгілерІ.	
Бслітлср '	Каздін ксйбір аурулары	
іішкіі 'іуган	і Мсгал:.)- : Рсгин.г- | Қоньюнк-	1 ІІаренхнматоздык
.ІЛйҮКОМй	і корнса і бластома і тивит	ікератит
кнйц> інікі . Жоіъры К.ЫСЫМ ЖаҒДАИьі :	іҚа.гылты і Жогарылау :Қалыиты	і Калынты
К<іС2Н ҚсбыКТі»іҚ|' А.ЧЫК 61-ЧіЬ	: Бччмвйшь. ; Болмаііды । Едауір аяық	1Елвуір аяык. біііінген
СИҚІРОУ	' , Г«і	!	ібілінген	! /
Дачечг-р <абык-' Болмайры гы< бштнк [	' БолмгйдЬ' | Бо.імайды 1 Мо.т болады	| Аз бо.тәды
К-Оздн-д. қызаруы і іркі.тісп қы	-іБолмг.йды 1 Кейде іркіліс,) Ц,өиекер к.абық-	; Аралас
, зару	1	і	! тық	1
Қасан қабықтан, Үжейген	; Үлкгйгеи | Үлкейген 1 Қалыпты	ІКалыпты
дйдметрі		। болуы М\'МКІН	1
Қасан. кабыктын' Көбше бо-	; Болады. ! Болуы мүм- ! Болуы мүмкін	{Болгды
каряуытуы	даііы	'	і КІЕ	1	
алдыңгы қгжра, Тсрен	і Теі.іең. қк- ' Сайыз	1 Калыгты	і Қалыцты
жащайы	;	! ЛЫГі гы	і	;	і
Іи;к; сүйыктык ! Мв/.дір	|Мб.-да ІБүлдырбо- 'Моллір	; Булдыр болуы м-н
жатайы	і	і луы мүмкіһ [	
Нур.гіы К.ШІЫҚ- ^Семгсн	і Гипошишты' Қыза рған	Ка лы г ты	| Қызарған болуы м-н
тын түрі Кйрашьт. жағ- !	;	1 болады	। і	I Калипды ІКенейген	і Ку-ЛЫ-іты і	;	і	і'Тарылган болуы м-н
ДгЙ!,1	;		1
Б\ршақ	Булыигыр	і Маддір ! Булыңгыр і Мо.чдір	і Мөлдір
ЩьігЫ ТӘрізді  К.мгУс. V»."	Маддір г Өзгер;е бо- ' Мелдір	і Қарауыту бопуы м-ч
ДСІІ?. жаг.дайы ' дір	;	і лады	!	1
Ккз ршінііг.	' 1ІЗ'КЖ<Ж|Ы	ҚКагыпты іДнрекі йзгь- [ Қальшты	іӨзгеріс болуы м-н
жагдзйы	; эксхавшыи*	’	і	1
Кзру Ж;Т'."Г}	7ймгі.дс;!.'г	1 Озі сіімегіігі . Сок.-:<а веиін ' НзгерМсген !	шмсндеген !	! Тбмендеген
Кре. жуіхлш «-'Факс^атітіаоБол^ай.іы 'Мейстез * Болнййды		і Мерез. туберкулез
іүрч' геп. гсқаі- - Марфеч Ма; ір Лгі р	; ксзая сигі-	-!	і бшіуы мумкіні	। белплері. ж.баскалэр
і дрс^зуты	і 1	і	1	і
Бс.чачын мігіез-  Мазасыд	іТь.тыш га ' Жсасыз	Өте мазесыз	; Өте мазасыз
қу.гқз'	. б.Ні- .МЫйСТЗ	Млмг.ктъ,' ; (ю.туы мумми!	
Аурудың диагнозы кцншама ерте жоне дәл анықталса, жасалатын
антиглаукомалық операция нте нэтижелі болады және баланың көру
қабілетін сактап калу мүмкіндігі арта түседі.
Іштен туган глаукомада бірінті дөрігердік көмек баланын көзіле глюкоза
ертіндісін, глицеринді, витаминдІ дәрілерді және қарашықты тарылтатын
дерілерді (пилокарпин) сағат сайын тамызудан түрады.
Е м д е у. Ьптсн туған глаукоманың емі тек хирургиялық жоне
операцияны тсз жтнлу керек боладЫ Операция жасалі-анға дейін апта
бойы дәрІ-дөрмектермен емдейді Ол ушін кнзге оныц кысымын төмендететін
дәрілерді тамызу (пилокарпин, фосфакол, тимолол, оптимол ж.б.), сондай-
ақ жалпы гипогидратациялық дарілерді (тлицерол, мочевииа, диакарб,
диамокс, фоігурит) және бүрып әкететін емдІ (самайға сүлік қою, түзды
іш жүргізетін сүргі дәрілер) қолданады. Іштен туған глаукоманы емдеу
үшіи хирзфгиялық ем а^удың түрі мен даму кезеңіне байланысты таңдап
алынады (гопяотомия, синусотомия, синусотрабекулотомия, сыртқы
иридэктомия ж.б.). Қазіргі уақытта ен. көп тараган операциянын, бірі
гониотомия мен гсниопунктура деп есептеу керек (215-сурет). Бүл операция
трабекулалық зонаны тазартып, алдыңғы камерашяң бүрышының дренаж
жүйесіп қайта қалпына келтіруге бағытталған. Гониотомия операциясы
жыланкөз-тесік (фистула) жасау үшін қолданылады. Бүл операгдія аурудын.
алғашқы кезещнде жақсы нэтиже береді. Гониопунктура және тағы басқа
операциялар іштен туган глаукоманын шексіз өршіген кезеңінде
қолданылады. Гидрофгальмньщ абсолютке жақыи қалған кезещнде көздің
ішкі с\йықтыіъіныц жасалуын азайтуга бағытгалғап операцияларды (цикло-,
ангио- диатермо- немесе криокоагуляцияларды) қолданады. Факома-
тоздармен асқынған глаукомаларда кең толық немесе базальды ирилжтомш
операциясьш қолданады. Марфан, Маркезан синдромдарымен асқынған
жағдайда шала тайған бүршақты алып тасгауды қолданады. Бүл
операциялар көбІне көз қысымының толық кайта қдлпыиа келуіне жөне
глаукомалық қүбылыстың тутрақтануына алып келеді.
Барлық антиглаукомалық операциялар балаларға жалпы жансыздандыру
жағдайында микротехниканы қолдану арқылы жасалады. Операцияны
нәрестенің өмірінІң алгашқы апталарында және қубылыстың алғашқы
кезеңдерінде жасау кджет болады. Хпрургнялық ем көмегімен қүбылысты
түрақтандыру сэтті болады жаяе де көру жһілігі үзақ мерзімге бірівама
(0,3 жогары) жоғары күйінде сақталады. Дер кезінде операция жасалған
балалардың 75°-0 кнру қызметі омір бойы сақталады, ал кеш операция
жасалгандардың 25% аздауында сақталады..
215-сурет. һпген туган глзуко-
маға гонйотомия жасау.
309
Іштен туғжі ітіаукомамен зуырған барлык балалар операция жасалншнан
ад қатал диснансерлік бақылауда оо.іуы ксрек жөне де 15 жасқа, тііпі
одапда үлкен жасқа дейін олардып көз қысымын жылына 1-2 рет міндетті
түрде өлшеп тсксеріп түру қажез болады.
15.7.	БГРІНШІЛЖ ГЛАУКОМА
Біріншілік глаукома жазылмайтын соқырлықтың нте жиі себептерінің
бірі. Өркендеген елдердс барлық соқырлардың 10-15%-тіи глаухомалаи
соқыр боліандар қураидь;. Ауру; одетге. мосқал (кексе) жастағы адамдарда
пайда боладьі. Біріиіділік гллзтсоманың 40 жастаи өткен адамдардын
арасьшда таралу жиілігі 1% ке жлъік, Жас адамдарда да біріншілік глаукома
сирек те болса .кездеседі (бозбала глаукомасы).
Глаукомалық қүбылысты негізгі екі түрге: ашық бүрышты және жабық
бүрышты глиукомаларға боледі. Глаукоманың екі түрін де бір ауру адамда
өте сирек те ботса байкаута болады. оііы аралас глаукома деп атайды.
Ашық жэнс жабық бұрышты біріншілік глаукоманың себебі дербес
апато.миялык ерекіцеліктерге. кәз алмасыпың әртүрлі қүрылысыныщ әсіресе
дренаждық жүйесінің. жасқа байланысты өзгерістерінің сипаты меы
қарқынына. зат алмасудың дербес ерекшеліктеріне. организмнің яерв жоне
эидокрнндік жуйесінің жағдайлары сиякты көптеген ауруга үшырататын
(патогеидік) факторларға байлаиысты. Осы факторлардың бәрі белгілі бір
дәрежеде генетикалы бүлінген (детерминделген) болады. Әрбір ауруда
осы патогенді факторлардың, бәрін емес, тек кейбіреулерін ғана байкаүта
болады. Сондықтан да глаукомамы көп факторлы басталатын ауруғя
жатқызады. Патогендік факлорлардын әсерлері бір-біріне қосылады. Егер
олардың осерлерінің жалпы нятижесі белгілі шектен асып кетсе ауру
иайда болады.
15 8. АПІЫҚ БҮРЫШТЫ ГЛАУКОМА
Ашык, бүрышты глаукоманын патогенезі квздін іідінен оның ішкі
сүйықтығының ағып шығып кететІн дренаждык. жүйесінің қалыпты
кдязметінің бүзылуына байланысгы. Ашық бүрышты глалтсомамен аүъгрған
көздерді гистологиялық зерттегенде лимбтіц дренаждық зонасында әрдайым
дистрофпялык және дегенерациялық взгерістер байқалады. Аурудың
алгашқы Ксзеңінде трабекула пластиналары қалындайды, олардың
сандаулары мец Шлемов канал тарылады. Одан әрі трабекулалар түгелдей
дерлік бүзыла?{ы, ондағы саңлаулар жойылады. Шлеммов канал меи
коллекторлық каналдардың бір бөлігі бітеледі. Глаукоманың соңғы
кезендерінде көздің дренаж жүйесінің дегенерациялық өзгерістері көздің
жоғары қысымыньщ көз ткапдеріне корсеткен өсерінен пайда болған
екіншілік озгерістерге жатады. Осындай өзгерістер екіншілік глаукомада
да байкалады. Трибекулалық аппаратгағы алғапіқы шамалы өзгерістер
біріншілік снпі-пта бола.ды. Бірақта ондай өзгерістер кексе жәііе қарт
адамдярдың тіпті сау кнздерінде де байқалады.
3 10
Сонгы жылдарьшннык бүрыппы глй^комалардың патогенезінде Шлеммов
каналдың қызмет блогінін, манызды ролі барлығын көрсететін мәліметгер
де жпналған. Коздің ішкі кысымы куыс қысымынзн жоғары болгандықтан
мембрана ак, қабықтын қуысына қарай майысып г.ілгеп куйде болады.
Жас үлғаюмен катар мембрананың. өткізгіпггігі де азаяды. ал ол мембрананын
екі жағындағы қысымның, айырмапіылығынын артуыня соктырады.
Трабекула қуыстын сырткы қабырғасына қарай ығысып, онын тесігін
тарылтады. Ашық бүрышгы глаукомада трабекуланыц ығысуы. едәуір
болғандықтан оныл. кейбір жеріпде қуыс тесігі мулдем жабылып калады.
Бүндай жағдай ақ қабықтыц веналық синусының кызметлк блогі деп
аталады. (216-сурет).
2І6 сурет. Алғашқы ашық бүрнпггы глаукомадағы веналық
куыстың блокадасы (көрсегкіш оқтар). 140 рет үлкейгілтен.
Кудястын, жартылай блокадаға 'ллырауыныл. нәтижесінде жүмыс істеп
түрған трабекулгшық аппаратгын, ауданы азаяды. көзден суйықтықтың,
ағып шыгсына қарсылық күшееді де көздіц ііпкі қысымы жоғарылапды.
Блокадаға үшыраған жер.,ерде эндотедилердің т\пастығының бүзылуы
осы зонадагы ткандерді дегенерацияға үшыратады, бірігулер пайда болады
және де ақ қабықтың веналық ку^ысы бітеяеді (217-сурет).
217-сурет. Ашық бүрыпггы шексіз оршіген глаукомадағы веналық
қуыстың бпклуі (көрсеткіш оқтар) жане трабекулалардың
дегенерациясы. 140 рег үлкейтІлген.
311
218~сурет. Шлеммов каяалдың орналасу
түрлері
а-алдынғһі орналасұы; ^-артқы орналасуы.
Ақ қабықтың веналық
қуысьшын. ілгері орналасуы,
ақ қабык, топшысының (шпо-
ра) әлсіз дам\ъі жөне кірпікті
денс бүлшықетінің кейін
орналасуы сияқты көздегі
анатомиялық бейімділікте
қуыстың блокадасы он,ай
ңайда болады (218-сурет).
Осындай морфологиялық
ерекшеліктер ақ қабықтың
куысы мен грабекулалардың
сандауларьш ашық кдлпында
үстап түратын кірпікті дене
бүлшықеті - ақ қабық топ-
шысы - трабекула механи-
змінің нәтижелілігін ©лсі-
ретеді,
Алатомиялық бейімділіктен басқа глаукомалық қүбылыстың пайда
болуына трабекулалық аппарат та немесе ақ қабық аралық болігіндегі
көздің дренаж жүйесінің дистрофиялық өзгерістері де маңызды әсер етеді.
Осы язгерІстердің барлығы белгілі мвлшерде нервтІк, эндокриндік және
тамырлық бүзылыстардан төуелді болады, сондықтан да біріншілік глаукома
атеросклероз, гипертония ауруы, диабет, мидың твбеішктер астының
зақңмдануы сияқты ауруларымен көбіне бірге қосыла келеді.
Каідің анатомиялық ерекшеліктері, соңдай-ақ глаукомадағы дреиаждық
аппаратгың дистрофиялық өзгерістері генетикалық факторлармен қамта-
масыз етілетіндіктен, біріншілік ашық бүрышп.і глаукома көбіне жалуялық
снпатіы болады.
К л и н я к а л ы қ с и п а т ы. Квпшілік жағдайда ашық бүрышты
глаукома сырқат адамға белгісіз пайда болып, белгісіз удеп дами береді.
Сырқаттар ешқандай жағымсыз сезім байқдманда, олар тек көздерінің
кэруі едәуір төмендегеиде ғана дөрігерге көрінеді. Тек 15 % ауруларда
сз^бъективті белгілері көру қабілеті білінерлІктей дөрежеде төмеидемей
түрып пайда болада. Олар көз толып турған сияқгы сезіну, бастың ауыруы,
кврудің түмандануы жөне жарық көзіне қарағанда қызылды-жасылды
‘кемпір қосақтанып" көруінуі сняқты шағымдардай тұрады. Осы аталған
барлық белгілер көздін, ішкі қысымыиың едэуір котерілгеи жағдайларында
оқтьит -оқтын пайда болады.
Объектнвті тексеріп қарағанда да ашық бурынпы глаужоманың козде
байқалатын нзгерістері де өте мардымсыз, һіікі кысымы жоғарылаған
көздерде алдаңғы кіриіктік артериялардың эмиссарилерге кіре берісі кобра
жылаыньщ басы сипатты кеңееді де “кобра белгісі” пайда болады. Саңдаулы
шаммен мүқист қарағанда нүрлы қабықта дистрофиялық өзгерістерді және
қарашықтын, шетіндегі түсгі жиектің т\тастығыньш. бүзылғанын көруге
312
Гониоскоппен қарағанда алдыңғы камераның бүрышының өи бойы
л екені көрінеді. Көптегең сырқаттарда нурлы қабықтың пигментгі
-гелилерінің бүзылуынан алдыңғы камера сүиықтыгына шыққан
ментгердің швғіп кыртыстаңүыиан трабекула қара қоиыр тусті болып
інеДІ-
«Кобра оелпсінен” оаска нзгерістердің барі глаукомағд тән емес, оларды
тайған адамдардың сау кәздерінде де квруге болады.
Сыркдтгың козіяің ішкі қысымының кетерітуі глаукоманың ен маңызды
гісі болады. Аурудың алғашқы кезеңівде кнздің ішкі қысымыиың
ңрылауы түрақты сипатга болмайтынын жоде оның кетерілуЬі тек
ліктік тснометрия жасағанда ғана анықтау мүмкііі екенія есте үстап
ппау керек (219-сурет). Кязді басып сығып гонометрия жасау мен
оірафиялық зерттеулер көзден сүйықтықтың ағып шығуыііың нашар-
анын анықтауға мүмкіндік береді.
219-сурет. Коздін, ішкі қысымсшшн; тәуліктік өзтеру түрлері
л~жоғары кжықты, ^-оргаша кнгсрілген қисықты,
в-қалыпты қысым қисығы.
Кйру нерв дискісінің глаукомалық зкскавациясы мен кнру кеңістігінің
икңлатын эзгерістері ауру басталганнан соң бірнеше жылдан кейін
болады. Осы белгілер мен олардың динамикалық өзгерістері жоғарыда
313
жазылған. Кору нерві дискісіпің глаукомалық семуі лайда болғаішан сон.
ауру жылдам үдей басгайды және нәтижесі жеткіліксіз ем толык слқьфльіқка
үшыратуы .мумкін.
Соқыр кәз сырттай қарағанда қалыпты түрінде кнрінеді, тек мүкият
тексергепде гана алдынгы кірғііктік тамырлар.дын кеңігенін, касақ кабықтьщ
көмескіленуіп, ьц^рлы қабықтағы сему өзгерісгерін байқауға болады. Бірақта
кнздің ішкі кысымының өте жогары деңгейінде глаукоманың соңғы сыздап
ауратын (терминальды) синдромы пайда болуы мумкін. Осы синдромда
көзде куптті агру сезімі пайда болады, эписклералық тамырлар күшті
кеңиді, қасан. қабық, әсіресе оңың эпителиінде көпіршіктер мен эрозиялар
пайда болып (буллезді кератит), ісінеді. Нурлы қабық пен а.ідынғы
камераның бүрышында жаңа пайда болған қантамырларды көруге болады.
Ашық бүрышты глаукома, одетге, екі көзді де зақымдағанымен, 80%
ауруларда ол асимметриялы етеді, сырқатгың бір көзі бүрын закымданады,
ол екінші козге қарағанда ауыр түрде етеф.
Ашық бүрышты глаукоманы аныктау онын, негізгі белгілерін: көздің
Ішкі қысымының көтерілуін, көзден сүйықтықтың агып шығуының
нашарлауын, глаукомаға тән кару кеністігінің мүкісгігін, кару йерв дискісінш.
патологиялық глаукомалық экскавациясын табуға негізделген. Соңгы екі
белгі аурудың алгашқы кезеңінде болмайды. Бір рет жасалған тонометрия
тек глаукомаға күдіктенуге мімкіндік береді, үйткені кввдаң ішкі қысымының
қысқа мерзімге көтерілуі кез келген факторлардан пайда болуы мүмкін.
Глаукомаға күдікті жағдайларда 7-10 күя бойы тәуліктік тонометрия
жасалады. Маклаковггың 10 грамм салмақты тоиометрімен әлшегенде
көздін, ішкі қысымының сынап бағаны бойынша 26-27 мм-ден жоғары
кетерілуінің тәуліктік қисық сызықта оқтын-оқтьш қайталапуы сырқатгың
глаукомамен ауыратынын немесе бНың к&зінің гипертензиясын көрсетеді.
Квздін кысымының аргуы (гицертензия) әдетте көздаң ішкі сүйықтығыньпі
көп жасалып шығуынан (гиперсекреция) пайда болады. Оқтын-оқтын
көздің ішкі қыеымынын, қалыпты деңгейден жоғары көтерілуі мед
сүйықтықтың көзден яғып шығуының патологиялық мәні бір-бірімен үйлесіп
келуі, әсіресе осы көрсеткіштердІң екі көздегі едәуір асимметриясы,
глаукоманы анықтап диагноз қоюға мүмкіндік береді Егерде сүйықтықтың
ағып шығуынын. жещлдік коэффициенті орташа мәнінде немесе қалыпты
деңгейдің жоғарғы мәнінде сақталғая болса. глаукома ауруын жок деуге
болады. Бүндай жағдайларда офіалъмотонусгын. кетерілуі ішкі сүйықтықтыд
гиперсекрециясынан немесе кездейсоқ факторлардан (сырқатгың қобалжуы,
олшеу кателіп) пайда болғаны деп саналады. Егерде көздің ішкІ қысымынын
көтерілуі мен ағып шығуының жешлдік коэффициентінің кңлыпты мэнінің
тмен деңгейі үйлесІп келсе, онда ауруды анықтап диагноз қою едәуф
күрделі болады. Бүндай жағдайларда анықтап қортынды диагноз қов’
үшін көзге қосымша күт түсіру немесе оның жүмысып қиындату, не
болмаса жеңілдету және сырқаттың орналасу жағдайын өзгертетій
(позициялык) сынауларды қолданады. Егер глаукома диагнозын дөл анықтаЛ
ко.югә болмаса, онда глаукомаға күдікті сырқатіы дәрігер взінің бакылауыя^
бір жылға дейін (5 жылға дейін) қалдыруы керек.
314
Көздін, жүмысына қосымша күш түсіретін тестгердеи су ішкізін сынау
әдісі көбірек қолданылааы. Сырқатқа аш қарынға 0,5-1 л с.у ішкізеді.
Тонометрияны немесе кампиметрияны су іпіпей турганда және с\ Ішкеннев
кейін 15, 30, 45 минуттан соң жасайды. Егер көздің ішкі қысымы сынап
бағаны бойывша 5 мм-ден артык көтерілсе немесе соқыр дак 5 доғалық
градустен артыққа созылса сынау он-дурыс болып саналады.
Көздің жүмысына жеңілдік туғызатын тестгерден пилокарпинмен сыиау
әдІсі жиі қолданылады. Бүл сынауда тонометриялык, немесе кампиметриялық
болуы мүмкін. Көзге 1% пилокарпин ертіндісін тамызады. Коздің қысымын
немесе соқңір дақты д,эрі тамызбай түрып жөне доріні тамызғаннан соң
30-60 минуттан кейін өлшейді. Көздің кысымы сынап багаиы бойынша 5
мм-ге немесе одаида копкс төмендесе немесе сокыр дақтың мвлінері
елеулі кішірейсе, онда сынау көздің қысымьшың реттелуініц бузылғанын
корсетедІ.
Позициялық тесттердеи Краснонгың клинскггатика.ііяқ сынау әдісі назарҒа
түрарлы. Көздің Ішкі қысымыв сырқаттың тік отырған (вертикалъ), содан
соң шалқасынан жатқан (горизонталь) жагдайлнрыада өлшейді.
Клиностатикалық қысымның сынап бағаны бойынша 5 мм-ге цемесе оданда
көпке көтерілуі тек глаукомада байқалады.
Тәжірибесіз жоне ынтасыз дөрігер кейде ашық бүрышты глахжоманы
уақтылы анықтай алмайды да қателесіп қарттық катаракта деген диагно.з
қояды. Бұл екі ауруда қартайған шақтал пайда болады жояе жөйлап
ауыру сезімінсіз корудің төмендеуімен сипатталады. Қарт адамдардың
КбаінІң қарашығы тар және көз бүрсіағы склерозды өзгергендіктен жаиынан
жарық тусіріп кңраганда карашық сүрғылт түсті болып көрІнуІн қателесіп
буршақтың қарауытуымеп байланьнггырады.
Айкындап а ж ы р а т у д и а г н о з ы. Ашык бүрышты
гдаукома мен қарггық катарактаны ажыратьпі анықтау көзді жарық енгізіп
зертгеуге, биомикроскоппен, офтальмоскоппеп қарауға жоне көздің кысымын
влшеп анықтау мен кору кешстігін зерттсулерден алынган деректі
маліметгері-е негізделген болуы керек. Глукома ауыруында жарық енгізіп
қараганда кнздің түбінен біркелкі қызьт рефлекс көрінеді. Офтальмоскоппен
көз түбін қарағанда кору мерв дискісінің патологиялык шетгік глаукомалык
эксқавациясы анық көрінеді. Коздің Ішкі кысымы жоғары, ал көру
кеңістігшде глаукомаға төн кемістіктерді байқауғл болады.
Соңғы уақыттарда глаукоманың алды “преглаукома” деген диагноз
біршама таралуда. Бүл диагнозда көздің қалыпты күйдеи глаукомаға өту
Кезеңіндегі жағдайын түсінеді. Бүл кезең, бірнеше жылға созылуы мүмкш.
Глаукомаға «ту жағдайіянда сүйықтықтың агьш шыгуы баяулайды, көзге
кұш түсіріп зерттеу сьінағы оң н-зтиже беруі мұмкін, бірақ көздің қысымын
оны ретгеу механизмдері қалыпты жағдайда үстап турады. Глаукомаға
өту Жағдайьшдағы аурулар диспансерлік бақылауды қажет етеді.
315
15.9 ЖАБЫҚ БҮРЫПІТЫ ГЛАУКОМА
Қарашықтын. функциялық блогінің нетижесінде алдынғы камераның
бурьииының нурлы. қабықтың түбімен жабылып қалуы (блокадасы) біріпшілік
глаукоманыц жабық бүрышты түрінің патогенезіндегі басты түйіні (звеносы)
болады.
Функциялық немесе салыстырмалы карашықтық блок көз бүршағы
өте ілгері орналаеқан көздерде пайда болады (220-сурет). Осы жағдайда
нурлы қабық бүршақгын, алдыңғы бетіне тығыз жанасып сүйықтықтың
артқы камерадан алдыңғы камерага қарай қозқалысына кедергі болып
оның ағьш шығуын қиындатады.
220-сурет, Нүрлы қабықтың түбінің алдыңғы камераинң
бұршпыңда орналасу түрлері:
а-оітгимальдық Қңкарйшык блогі мен нүрлы қабык бомбажының әргүрлі
дарежелсрі; г-бүрыштың нүрлы қабықтың түбімен жабылуы (блокадасы).
Бүл көздаң артқы камерасында қысымның көтерілуіне жане нурлы
қабыкдын, алга қарай томпаюына (бомбажына) үштырады. Нүрлы кдбықтың
түп жиғы ерекіде жүқалықтан кебірек томпаяды. Алдыңғы камераның
бурышы тарылады. кенбір жағдайларда түгел жабылады. Көздің ішкі
қысымы алдыңғы кездері тек ауру үстап қалган кезде ғана көтеріледі,
Қарашақтьщ кеңеюі, кенеттен көздің тамырлы қабығыньщ қанға толуы
немесе көздің ішкі суйықтығының жасалу жылдамдығының артуы
нетижесінде аурудың үстап қалуы пайда болады. Сонымен өте тар, бірак
әлі ашық алдыщы камераның бүрышы нұрлы қабықпен толык немесе
316
)НЫН. еДуУФ *ері жабылып қалады. Аурудың әрбір үста.ғая кезінде нүрлы
^ібыкпеп алдыңғы камераның корнеосклералы.қ қабыргасы арасында
йрігулер (гониосинехиялар) пайда бола бередІ. Сондықтап ауру жәйлап
іөздін қысымы турақты түрде жогарылаған созылмалы ағым қабылдайды.
Көз алмасының іштен туған ерекшеліктерімен (көз алмасының кішілігі.
Зүріпактың үлкенділ, кіріякті дененің ілгері орналасуы және сс.) байланысгы
Зуршақтың шектен тыс Ілгері ығысуы қарашықтьщ функциялық блогінің
;ебебі болады. ІІүрлы-буршақтық диафрагманың алға ығысдъі маңызды
эоль атқаруы мүмкіп. Нүрлы-бүриіактық диафрагма жастың улкеюіменен
эарлық адамдарда алға ыгысады, әсіресе жабық бүрышты \глаукомамен
зуыратыядарда күшті ыгысады. Шыны тәрізді дененің артқы бөлігінің
ажыралуы мен сол жерінде суйықтыққа толы камераньщ пяйда болуы
немесе шыны тәрізді денеиің сүиылуы аталган диафрагманың ығысуыныц
себебі болады. Бүршақтың өмір бойы өсуі де біршама манңізга ие болады.
Жабық бүрышты глаукоманын патогенезінде генетикалық, нервтік.
эндокриндік және тамырлык факторлардың қатысуы белгілІ рольге ие
боладьі. Түқым қуала\' ауруға бейім түратын көз қүрылысын қамтамасыз
етеді. Сонымен бірге көзінін, алдынғы камерасы сайыз және оның бүрышы
сүиір болып келетш адамдардың барлығы глаукомамсн ауыра бермейді.
Глаукоманың үстап қалуы нерзтік зорлану, қажу, қарашықтың кеңеюі
сияқты итермелеуші факторлардың әсерінен пайда болады. Глаукоманың
үстап қалуында, сірә, көздін ішкі сүйықтығынын жасалу жылдамдьнының
тербелісі де маңызды рольге ие болады. Жабық бурышты глаукомамен
ауыратын адамдарда гипоталамус пен вегетативтік нерв жүйесінің
дисфункциясы байқалады.
Клиникалық с и п а т ы. Жабық бурышты глаукоманың әрбір
түрінің өзінің клпникалық ерекшеліктері бар. Карашықтың фупкциялық
блокты глаукомасы ерекше көп (90% жуық) ушырасады. Глаукоманың
бул түрі ауырудың жедел немесс жеделдеу устап қалуъімеи басталады.
Аурудың жедел үстап қалуы, үстама гдаукома, сезім факторларының
әсерінен. уйқьісыз үзак, мерзім кңраіңыда болып қалудан, қарашақты дортмен
кеңейтуден немесе қөзгс көрінбегеи ортүрлі себептерден пайда болады.
Сыркат көздің жоне бастың ауыруына, кпрудің тумапдануъіна, жарық
көзіне қарағанда онық айналасы қызылды-жасылды “кемпір-қосақтаньш”
көрінуіне шагымданады. Ауру сезімі пүрлы қабықтың түбіндегі нерв
элемеіпдеріііің сығылып қысылуына. қалған ша^ымдары қасац қабыктың
ісінуіне байланысгы болады. Аурудың күпггі үстап қалған жагдайында,
яғни үстама глахкомада, журек айну, лоқсу мен қусу гіайда болуы мүмкін,
ал ауъірушылық сезімі алыс мүшелерғе (журек, Іш-қарын) әсер береді.
Бүл әсерлер дөрекі дпагяостикалық қателіктің себебі болуы мүмкін.
Обһективггі зертгеп қараганда көз алмасынын. іамырларыньш, кеңіп қызаріи.чьі
бірдең көзге түседІ. Алдынуы кірпіктік артериялар ерекше кеңидІ, ал
веналар аздау кеңиді, кейде коздің толык аралас қызаруы да мүмкін.
Кдсаң кабық ісінген, алдыіцъі камера сайыз. қарашық кеңіген болады-
Карагнықтың кеңуі көздің күшті көтерілген кысым әсерінен қарашықты
317
тарылтатын бүлшьіқеттің нгала салдануыиаи наида оолады, Лурудың
шарыктаған кезінде нурлы қаоықгың кейоір қантамырларыньщ, түйінделуі
(странгх:ляция) мүмкія. оның нзі каоьіну мен шір\- қүоылыстарына
үшыратады, Ал бүл өзгерістер нүрлы қабықтың ісінуі.мен, артқы жоне
бүрыштык бірігулердІң (сиыехиялардыңі пайда оолуымен оайқалады. Көздін
тубі луманданып карінеді. Кору нерв дискісі ісінген, оның шегі көмескі,
тор қабықіың орталық артериясыныіі соғуын жояе дискі мен оның жанында
тор қабықтың қанталауларын жиі кпруте болады.
Үстама глаукома кезівде көздің ішкі кысымы сынап бағаны бойынша
60-Ж) мм дейіп жоғарылайды. козден сүйықтықіың агып лпығуы мүлдем
дерлік тоқталады. Алдыңғы камера бурышы толық жабылған болады.
Үстаманың кері қайтуы кірпікті дененің
сүйықтық жасап шыгару қызметінің шала
салдануына байланысты болады, Коздіп арткы
бөлігінде қысым а.зая бастайды және нүрлы
қабық тканінің серпімділігіне байланысты
жәіілап алдыңғы камера бүрышынан кейің кете
бастаяды. Көз алмасының қызаруы, қасаң
кдбыкдың ісінуі мен қарашықтың кеңдігі көздің
қысымы төмендегеннен кейін де бірқанша
5’ақңт сақталады. Әрбір ұстамадан кеяін
гониосішехиялар, кейде артқы синехиялар мен
яүрлы қабықтың секторлы-ошақтық семулері
қалады (221-сурет).
Г.шукомаңың жеделдеу устамасы да сол
жоғарыда аталған басты белгілермен
сішатгалады, бірақта олар бүл жағдаида едоуір
олсһ біліпеді. Көздіц қысымы төмепдеу
дорежеде (сб.б.\35-45мм) котеріледі, сондыктан
да тамырлардың түйінделуі, арткы жөне
бурьшлық бірігулер (гонпосинехиялар) ешқа-
шан болмайды. Жедел устамага қарағанда бүл глаукоманың қатерсіздәу
түрі жане оны дәрі-дәрмекпеи біршама жеңілдеу түрде жоюға болады.
Жеделдеу үстамада алдыңғы камера бүрышы шеңбер бойлай толык
блокадага үшырамайды. Жеделдсу жоне жедел устамалар бірін-бірі
ауыстырть! мүмкін.
Уақыт өтуімен гониосинехиялардың пайда болуы, трабекулалардық
Шлеммов каналдьің зақымдаііуларыньщ нотижесінде ауру созылмалы сипаі
алып, оның клиникалық сипаты ашық бүрышты глаукомаға жақыядав
туседі.
Диагностцкасы. Жабық бүрышты глаукомаға жедел немесі
жеделдеу үстама кезінде диагноз қою қиынға соқпайды. Ауруды үстамг
аралыгында қарағацда анамнезіяе (жедел немесе жеделдеу устама бүрьД
болған ба жоқ па?) мон беріп назар аударады. Кнздің алдыңғы камерасг
сайыз. нүрлы қабык томяайып шьіғып турады, әсіресе оғың тубі шығыШЙ
22]-сурет. Жабық бу-
рыптгы үстама глауко-
мадан кейіягі яүрлы қа
бықтыд сегменттік семуі
мен қарашықтың езгеруі.
бвдВДЫ ,'ШДһ.ягы Г р.і ү'рң.!н үтзюр-сүйір, кейде жабық болады. Жедел
устлмяДан кеиія ічя-п.н ..-^.'.іңр ме.т нүрты қабықтың сегмептарлық
с.емуі қалзды. 'Гусініксул қтатайвд ачырғак -вдамды бакяілауга ктадырады
^әне ЗУРУ апамя.ің ғп-дің ү-і бүтаіңгырланғаид.'}, '“кемпір-қосақ” пайда
болғая кезде келіі; ;.нрі;;\нйтаң, ікывдай шигымдарда тонометрия.
қысымльгтоііом чри^ ;ық сь !іьул;іп мсіе 1'иниоскопия жаса\ жабық бурышты
глаукомаяы	 е,\ь.’( " жоққл шь.-гару? а мүмкіядік береді.
Жабык б' Оі,][;<-,Ъі ! (,О,Д /1;. ВДЗЫЛ' Т-ДЫ !;."І>МЫВД ~	шшіқ
бурьішты гі.аухома си;-таы а- ывд.ыыи лиагнс'--; қсйылята:	бурыпгты
глауютмя-а вдгхшагт; жабі.;!	г.та  (імң-р. үы ішмерааың
бурышы жарты.т.ш ;і\р."ы	. гд-оіш 	; знпся иііехиялармен
жабылга:; ’ -отад'-.	>
 Жвды? бурта-.та  .•х';. • •* 1	.- сд.- -.р.ықгау ушін козге куш гүсіретін
шнауляпды да қ«; дыта Г'' ' ’ й; ' . ец нотижелісі және қатерсізі
қарангымен жәнс (іошішя/иг ‘".ғ.-<) иь,ң бетін томен қарата") сынаулар
болш; ес.гя е.;.’,й Кңр таымг/' ушііі көздің қысымын елшеп а.тады
да сырқатты 1 сиға гвд . арт • ктаме.те отырғызады, содан соң тағы көз
қысымын олшей.ті. С'гы у>кнг те сі|лг„'1ьмотонус сынал бағаны бойынша
5 мм-ге не один.вд жогары	сыниг оа-дүрыс нотижелі есептеледі.
Позншіялы сьпки. ллдын іл / 1 қысымьь’. омпеп алады, содан соң ауру
адамды етбетІяен 1 гягатқа ібетііі томен қаратып) житівдзып кояды, содая
кейін тагыда көз қысымьіп о.мпейаі Офта тьмотояуч. сы.тап бағаны бойынша
6 мм-ге немесе оданда жоғпоы хөтерілсе алдыңғ'* илмег^ныи, бүрышының
блокадлға бейімділігш корсетеді. Қарашымея сывдудың «отижесі
карашыктың караңғыдз кеңеюімев, ал п<тзшіңялы сыналт нілижссі буршақтың
өз са.тмагымен қаеил. кдбыкқа қарай ығысуымен байлаііысты бзлады,
Жедел үстама глаукоманы жедел ириттен ажырата білу керек. Томенде
олардың айырліашылық белгілері М.И.Авербах бойынша келтірілген.
Үстамв тлюкыиа
Жарык көзінс қарағннца :ікемг,ірг...>сяк"
көріведі
Ауырушъғты қ сетдч МГ' .іе.ігрі"’.
тедальш әсср стсді
Алдында ншандық устамалар болады
Қасаң қабықтың маңайлык. қызаруы
ЗДсіз білінеді, алдыңгы кірпік-тік
Тймырдарцың қызаруы басы.м
Қдсаң қабыктың ссзпштіп вашаріайдьі
АіДьіңғы камера сайъга болады
Кдрйщық екіңтл көзіне қараітінда нен
болады
Көздің ііикі кысьгмы жоғары.
Жеде.-г ирит
1 “Кемііірқсхгйк" бодмййзы
' Луырушылық сезіуй тек к&здің ь>зінде
і болады
і' Кәз кенеттг-и ауырады
і Қасаң қабыктың манаплық қызаруы
 Шерикарнеальдык) багым
! Қасян кабыктың сезгіішіп өзгсрмеген
і Алдыңғы камераның орташа тереңдігі
сакдалады немесс ол терсі-і болады.
1 Қарашық тэрылған (сге.р дорімен
і кеңейтілген болмяі:а)
! Квсвдің іізхі қысымы қа.тытіты, тәмен,
' 'ек кей.к' хсогарьг.
319
318
15.10. БІРІНІШЛІК ГЛАУКОМА.НЫ1.( К',1 V (’: <'ГЛ ',КА1(ИЖ'Ы
Біріншілік глаукомада кө.здін жагдьйыя қсрьк . <;; нсқіжелі (
қолданз’ үшін біздің елдг 1077	М М Кряснәв. А.П Нестер(
А.Я.Бліиндер усынған аурудың кляссиОикжш-.сы кабъі.ңкгіьш і? габтиц
Бул классһфикаіціяда глаукома аурүы иқғқ, іъшг-ъі, кйбық бүрыщ
жоне аралас болып негізгі үш п;:н.іціеп'к;!лық түрчеріе беліне
Гла-қомаі іьш. т үрі аурх' латотеі і іпде; ;	/ и с қ - ы к і .1 ьг;? .-»і ыіі ;т:ығуі
тікелей тс/меядететііг Гюліміт (іайлааь .  ы <0 -•» БІуіншгО: - ілуг/ м.щ
иегізгі түрлері. аралас турінен оясқа. ? •-.шь..., ’ ж.тлылды. 1 тгері >'- • -т-. а
ашық оүрыішы глаукомша кеінпір.л, 4.;-:бьщ і\.рьшпы : чг*у..әмл киеапаі
аралас глаукомэ апықтальш диаі?-,...-, ,-лйІ3і.: ,ы мү.чі >ь.
.>-• таб.іиі
	БіріишЫк «.'іаукі	мипV к кла і: с;? фике.пйясн
,. —.—		.		 		 л	- - . . - --- 	 - - -. 	г-	- -----
Глаукомалын.	Ъ’ хі ,	, . -г 1	қі іің і і? қ і іщісы- і К-и>у кы’::метіі
т\ рлері	;	(’? іі	мыньч Жһғдайы ! динамикасы —  । *	 - । -• - 
Жябық бқ'.,.«!'І.М	1 Ал«Н'.дкы	і	і Қзлыігы. ы)	, Түрйкгаіяян
	і йі-йідгед ф)	ОрНгша кәте-	і
	і	 ІМКІТИ (бі
Апіык бүрыпіты	I Щексіз ареізх-	• Жога ры іс>	і Турақтанбагән
	і ген 0(0	
	і Сукщмңғч (IV)	
Аралас	і ғ Г.таукомапі	 Жабық сүрышты )
	І ьүдікіену __ і		 ',сү;-’ма > іяех.ома	1 , '	'	1 __		
Глаукомажың кезендері. Класаіфикацияда і-лаукоманын яегізгі 4 кез
атап кврсегілген: алғашқы, нріаігеі-і, глексіз оршіген, суқараңғы. Д иагна
қысқз жазу үшін әрбір кезеңі тиісіі рим ци^хяямен белгіиенген. Глаукомаі
кезеңі көру кецістці мен кару нерв дискісіигі жардмйыыа қарай .тнықтала
Алгатқы (1) ксзец. Біріншілік глаукоманың злғашқы кезеңінде к
нерв .ізкхісіьің шеттік патолошялык, иксканацинсы мен кііру кеңістігі
айқыһ озгерістер болмайды- Оонымсн біргс көру кенісгігінін, оргалыі
жакьш млцьтмда шамалы білінген озғерісгері (кйпкене дақтар, соқыр дакі
мөлшері у-ікейгея, сокыр дақғын “жалаңадпгіг/” белгісі» орын алуы мүм
Көруиерз ,.'д>лсі мсн кяру кещшігінде гда\ кймаға тән озгерісгер болма
жағдайда глалкомь диагнозын қою үшін кэйта-қайта өлшегенде ко:
ішкі кысымы жүиелі түрдс к^терілген болуы және ішкі сүйықтық.
ағып шыгзкньщ жеңілдік ко/ффіщиеіт тнмен мөлиіерде сақталған бо.
қажсиі жағдайлар больш саяалады.
ерішген (П) кезеңі Глаукоманың бүл кезеңі үшін көру кевдстігінің
иын жагының 10° -тан артық түрақты түрде тарылуы немесе орталық
цдвдағы дақтардың қосылып дога тәрізді даққа (Бъеррум скотомасына)
лдуы тән болады. Кәуу нерв дискісінің шеттік патологиялық экскавациясы
іда болады,
Щексіз оргпіген (Ш) кезеңіі Глаукоманыц бүл кезені үшіи көру кеңісгігінің
фін түрақты тарылуы (радиустар бойынша тптлу ігүктесінен 15°-тан аз)
десе көру қеңісгігінің кішкене бөлікшелері сақталгандығы тән болады.
Сукдрангы (ІҮ) кезеңі Глаукоманың суқараңғы кезеңі затгарды көруі
/йылган кезде (тек жарықты сезу сақталганда) немесе көру қызметінің
лық жойылган (соқыр болтан) кезінде қойылады.
Ко-здің ішкі қысымының жағдяйы. Көздің ішкі қысымының жағдайнііі
ралау келесі басқыштар арқылы жүргізіледі: қңлыпты (а), ортапіа
терілген (в), жоғары котерілген (с). Көздің қалыпты кысымына сынап
ғаны бойынша 27 мм артық болмайтын көздің қысымы (шын-нақты
ісымы 23 мм дейін) жатады. Орташа көтерілген кысымга оның сынап
іғаны бойынша 28-32 мм аралығындагы денңейі (шын-нақты қысымы
Г28 мм) жатады. Кездің ішкі қысымы сынап бағаны бойынша 33 мм
әие оданда артық болса жогары дәрежедегі қысым болып сапаяады. Бүл
шіем белгілері Маклаковгың 10 грамм массалы тонометрі үшін берілген.
Кездің көру қызметівің динамикасы Көру нерв дискісі мен керу
ещстігінІң жағдайы жүйелі түрде бақылау неғижелеріпе кдрай бағаланады.
'зақ кезеңді бақылауда керу кеңістіп озгермесе, онда кездің көру қызметі
үрақтәнған деп есептеледі. Бақылау кезінде көру кеңістігі тарылса, онда
өру қызметі түрақтанбаған деп бағаланады. Егер аурудың алғашқы
іезеңіңде бақылау кезінде кору кеңістігі кейбір радиусгарында 10° және
данда көбірекке гарылса, ал өршіген, шексіз өршіген кезеңдерінде 5°-10°-
Л дейін тарылса түрақтанбаған глаукома деп диагноз қоюға болады.
эірақта тутік тәрізді тарылған көру кеңістігшде (тігілу пүктесінен 10°
іейіи) бақылау кезеңінде керу кеиістігі 2~3°қд гана зарылса да түрақтанбаған
Лзукома деп ееептедеді. Бақылау кезеңінде ортәлық маңындағы дақтардың
м&лшері үлкейсе де көздің кнру қызмсті турактавбаған деп саналады.
Бақылау кезеңінде көру нерв дискісінде алдын болмаган шеттік
патологиялық нкскавация пайда болса да, ал болган экскавация едөуір
кеңейе, терендей түссе де көздің көру қызметі түрақсыз деп саналады-
Классификацияда жабық бүрышты үстама глаукома бөлек орын иелейді.
Бул диагнозды қойғанда а^рудың кезеңін, кяздің ішкі қысымының деңгейін
және көру қызметінің динамикасын көрсетудің керегі жоқ Осы барлық
Көрсеткіштер үстама кезеңі өткен соң бағалапады.
Классификациялық схемага "г.тауко.маға күдіктеяу” деген уғым
еягізілген. Ең болмағанда патологияның нақты-айкын бір белгісі болса
^ана “күдікті глаукома” деп белгіленеді.
Ауру тарихып жазып толтырарда қысқартып жазу үшін цифлар мен
әріітгі белгілерді қолдан)' мақсатқа сай келеді. Мысалы: 1) толық диагноз
- біріншілік жабық бүрышты ершіген түрақтанбаған көз кысымы орташа
321
кртеріңкі глаукі 'Мя деп жазудын. орііына қысқаша диагноз - жабық бүрыгпты
түпақтаибағин II, н, гляукома деп жазуға болады; 2) голык диапюз -
оіріншілік ашық оурыцтгы шексіз оршіген түрақтанбаған коз қысымьі
қа/гыпты глаукома де\’иін. орныча кысқаша диагноз - ашык оүрышты
і үрақтаабаған III, а. г.іаукома деп жязуга болады.
ЕКПШПЛ1К ГЛАУКОМА
> Екігпаілік глаукомя басқа аурулардың салдары ретінде пайда бодады.
Екнпшлік глаукоманың барлық түрілде де көздің кысымыньщ көтерілуінің
тікелей себебі коздеп сүйықтықтыи ағып шығуының бузылуы болады.
ЕкімшІдік глаукоманың көптеген турлерін бірнеше топқа біріктіруге болады:
1) тамырлы қибыктың яуруларының салдарьшан пайда болган глаүкома;
21 коз бұршактың ауруларынан болған глахкома; 3) қантамырлардыц
ауыруларытіан пяйда болган тлаукома; 4) жарақат салдарынан пайда
болған глаукома; 5) дегенерапиялык глаукома; 6) жаңа тузілімдерден,
ісіктерден пийда ботғаи глаукома.ф
рГамырлы қабықтың ауыруларынын, салдарынаи найда болған глаукома
гониоспіюхиялар, қараішяқтың буршақтың капсуласымен бірігуі және оның
бітелуі. бөлшістің трабекула зояасында бірігіп кзлуы салдарларынан көздің,
қысымы көтеръггеяде пайда болады^ Анамнез және жоғарыда аталған
каздегі «згсрістерді байкағанда дурыс диагноз қоюға болады.
'Қоз бұршақтын, ауыруыиан болатын глаукома бұршақтыц ыіысуы
(аядыңгы камераға шығуы) немесе жетілмеген катарактада оның көлемінің
үлғаюы немесе өте жетіліп кеткен сүт тярізді катарактада буршақтыя,
ісіпуі салдарларынан пийда боладь^ Бұндай жағдайларда екіншілік жабық
бурышты усдама гдаукома пайда болады. Моргапий катарактасында ашык
бурышты глаукома пайда болады. Кыртыстық қабаттың суйылған заты
оңың капсуласынан шығып, макрофагтармен бірге трабекуланың
саңлауларын бітеп тастайды.
ГҚантамырлардың ауыруларынан пайда болғаи глаукома тромбоздан
кейінгі және флебогипертензиялық болады. Тор қабықтың орталық
венасының -пюмбозынан (кю-шың уюынан) кейін 2-3 айдан соң 15% ауруларда
глаукома пайца болады^ Бүл жағдайда^алдыщғы камераның бурышьшда
жаңадаи пайда болған қантамырлар мен дәнекер ткань сүйықтықтың
ағып шығуына кедергі болып көздін қысымын көтереді. Көз шарасында
пайда болган артерио-веналы ісіктердің каэдің жоғарғы көк тамырын
(венасын) немесе иірімді веналардьі, қысып сығүъшан алдышы кірпіктік
артериялар жүйесінде қысымньш кобеюі қамтамасыз ететІн флебогипер-
тензпялық глаукома пайда болады.
£ Жарақат салдаринан тгайдд болатын глаукомалар бітеу жаралық
(контузиядық) және жарақаттық деп бөлінеді. Контузиялық глаукоманын
себебі алдыңры камеряныц бүрышындағы трабекулалардың зақымдануы
болады. Алдьшғы синехиялар, қарапіык пен алдынғы камера бурышының
шыны торізді дснемеи блсжида.іануы, көздін. дренаж жуйесінің тікелей
^қымдзпуы жшхіі;а-юы< г іауъо.м-гныц себебі болады Жарақаттык,
рчаукі*мяғя кнз, „іи. р.!;. сымыпыь ояера.іиялардан кейін котерілуін де
^зткы.-.‘.уға Оо. л.у-і гкэ-н^.хікы-іы яксіракцгы Жасау, қасац үсабыкты ауыстыру
£.6.)- Коздін. жаряқаты тамырлы қабық :іея пуршақ ауыруларынан кейін
(1айда бсіл.атыи лл шш-мл.тірҒі да себ-п болуы мумкш.
Дегенеращшлық екініпіш глаукома -зртүрл; себептердсн ііайда болган
Р^гйнопятия тарда (әсіресг диабёттік), коз ішбй:-: ко ісмд’ қанталауларьшда,
тор қабықтын ескі ажырауыэда жюііе увеоііагиуларда найд.з болады. Кейбір
дистрофиялык және дегеңераңиялық каз ауырулары—қездің ішкі
сүйыктығьшыя айнальісын бүзып көздің кысьтының көтерілуіне үшьіратуы
иүмкін.
ЖяҢй түзілімдердеи, Ісіктерден пайда бслғап яеошіаспіка іиқ глаукома
көзДІҢ ішкі ісіктері суықтықтын агып шығуын бүзудаы пайди болады.
15.12. ГЛАУКОМАНЪІ ЕМДЕУ
15.13, КОНСЕРВАТИВПК ЕМ
Глаукоманың консервативгік емі гипотешиялық емнен, дәрі-дәрмектермен
емдеуден жөне көз ткандерінің. зат алмасу қубылысы мен қанайналысын
дүрыстауга, өмір жагдайларын жақсылііугі, үтымды тамақгануға бағытгалгап
емдерден турады.
Гипотензиялық емдеу Гипотечзиялық емдеу үшін миотиктерді қолданады.
Олар холиномиметиктер жөне антиколинэстераздық болып бөлінеді.
Холиномиметиктер ацетилхолин тэріздІ әсер егеді, антихолиіштераздық
миотиктер ацетялхолищіі ажырататын Ціерментгерді - холипэстеразаларды
блокадалайды. Глаукомада кяздің ішкі кысымына миотиктердіц әсері
алдыщы кимераньш. бурышы мен Шлеммов каяалдың блокадасын жоюдан
туряды. Миотиктердің әсерінен кярашық тарылады, пүрлы кабык алдыңғы
камераның бүрышынап таптылады да бурът.штың жабык боліктепі ошы.тады.
Бул механизм жабық бурышты глаукомада маңызға ие больды. Ахпық
бүрышты глаукомада миоіқктер кірпіктік бүтшыкетгіц тонусын күшейтіп,
Шлеммств канал мен трэбекх лалярдічін. сан.тауларын '*ашады'.
Холиномиметиктерден пилокарвин ітідрохзчорид (!%, 2'ң жоле 4%,).
карбахолин (0,5%~1%) жән-- ацеклиди.ч ('?%, және 5%) ергіщгілерін
Қолданады. Пнлокарішн олмдіктсіі злынатын алкалоид, ол оте жиі
Қолдапылады. Пилокарппнпю. ж;.*уе бзскыіл міюпғілфдің кемшілігі лдардың
гипотензиялык гюсрі қысқа (4-Л гяғят) болэ.ды,
Клиникада >,елссі ангчхолиігзсісрнщ।ых. мііотиктерді қолда..;ады;
фосфакол (0,2%), армин	Бүл д*^йлер холиномимсіиюеріе қарағанда
едәуір күшті. Олардың мио щык әсері тоуліктең артык созылады. Кірпіктік
булшықеттің аүырұлы туяілуінеп (спазм), К/інтамырларцьщ кен,еюіпен жәію
олардың өткізгіштігіійң артуьшан а;пшхолші.эстераздық әсерлі миотиктер
^өбіне көздін, тітіркеміп түршігуін қоздьцхчяы, ікбресе алғашкы колданіин
күндері. Аітіхолинэстераздык. дэрілерді үзак қолдакғанда катзрактаның
^айда болсына ушыратуы мүмкія. Аталғин днрьюрден тандап алу оларды

323
арбір сырқаттын. .кақсы ючб;,; ;да*.Ъ) меп *’.ізр:^.г,; ,:аг;ты.ті>. жнмапдаіы
нәтижеліііііне байлзпысты брлапы. Тосмилс; млг ск; Діш •«,..<*'
іигютс.ндіялык н-татж'/ %-рс.ді.
Симпатвкогроіп-кқ, (адіхінергаядық) дерьтердкн г.шуксданы смдсу ушін
адреналин жә;.с фсоа.' '. какіу-іяты а.іңл-'. тк й.';ъТ';* ' беъі-
адренорепелгорларьи' сжр>қы. Оны;і ;айи7скіі?.<лых -‘<\ ме-ХііЬизм;
көзден сутіьа<Иіік.'іь;'іаі?,.’! і;*к нльі.1 .тоқсью,;. *>і ,л;ын жасалып шыгу
жылдамдығын алайгуггі багіланысты бәлады. Лдрбналиянін, аз концецтра-
цшілы ергіндісі (<),і%,! аз ннгижелі, ал жағары ннгижелі кап коңцштращіяльі
<0.5-2%) ертінділерін жаса\ өрдайым мүмкін болмайды. Аареналин
ішлокарпшшің гипотецзиялық логижесін узартып созады және оның күшін
аргтырады. Адреяопилокарпин жақсы нетиже береді. Оны пилокарвин
підрохлорид үнтағын (ОД г) адреналин гидрохлоридтің 0,1%-ті 10 мл
ертіндісіне ерітіп дайындайды. Клиникада фетанол (3% ертіндісі) едәуір
сирек қолданылады. Соңғы жылдары клофелші (.0,125%, 0,25%, 0,5%) кең
таралып қолдаиыля бастады. Клофелин адренореиепторларға әсер етіп,
суйықтықтын, жасалып шыіуьш азайтацы.
Бета-адреноблокаторлар жақсы гипотензиялық әсерге ие. Бүл дәрілер
суйықтыктың жасалып шығуын басу арқылы кнздін ішкі қысымын
төмендетеді. У^лғсула? ерекше нетижелі піпотешиялық әсерге ие. Оның
0,25% немесе 0,5% ертіндісін козге куніне 1-2 рет тамызады. Тимололды
тамызғанда карашық^гын кеңдігі мен аккомодацияға әсер етпейді. Оның
гипотензиялық әсерін күшейту үшш оны миітіктормен яемесе адреналинмеп
бірге қолдануга бола.ды,
Карбоангидраздар ингибитордары сүііықтықтың, жасалып шығу жыл-
дамдығын екі есеге дейін азайтады. Йнпібяторлар бпокимиялық реак-
цыяларды тежейтін заттар болып есептелед>. Олардан ең көп таралғаны
ацетазоламид. ол біздің елде диакарб атымен шыгарылады. Диакарбты
көзге қолдану нотижесіз, оны 0,125-0,5г торіігіне 1 ден 6 ретке дейін
ішуте болады. Ең нэтяжелі мөлшері 0,25г күпіне 2-4 рет қолдану болып
есептедеді, Офгальмотонус о.т даріні ішкеннең кейін 40-60 минуттая соц
төмендей бастайды, айқын гипотензияльіқ нетиже 4-6 сағаггық уақытқа
созылады- Соңгы уакытта бірнеше жаца ка]»Гх>аигидриз ингибнторлары
(кардраз, нептазан. даранид, бифамид) синтезде.чіп алынды, бірақта с-лар
әлі кең таралған жоқ. Карбоангидраздяр ингибиторларыііа гипотиазидті
де жатқьічады- Вүл дг^ініі-г піпотензиялық оссрі аз, жэне оны тек диакарбкд
төзе алмағағда қолданады. Гшштиазидті 25-100 мг күшне 1-2 рсі ішуге
қолданады.
Карбоангидраздар ингибіггорларынын ен жмі ж/.нама ссері ияқ-қо/ідағъі
сезгіштіктің төмендеуі болып тәбылады. Кхйбір ауруларда етпелі алыстәп
кнрмеутшлік пайда болады. Смрек жшдашііардя сыркдттар тачлтін, жойылуына,
лоқсіта, элсіз.дікке және урпі шаншуы сичкты сезімдсрге шағымданады.
Бундаіі жагдайларда дфіні одан әрі қабылдауды тақтата туру керек_
Үзақ әсерлі осмостық дәрі-дормектерге .млпевина, маннитод натрий
аскорбаты және глицерол жэтндьі Бул дорілсрщ қолданғаннан кейін узакқа
324
(бірнеше сагатқа) сгхзылғая канның плязмасі»шьпі. гипертензпясы жасалады
КөздІн ішкі қысымы мен бәстыц Ішкі қысымы томендейді, зкандердегі
судың мөлшері азаяды, диурез артадқ. Бүл топтағы д.эрілер глаукоманың,
устамасын жоюға және ауруларды глаукомаға қарсы операциялар жасах
ушін дайындауда қолданылады.
Тазартылган және лиофилизацшгланғаи 10% шівертазалар ертіндісіндегі
мочевинанын, 30% ертіндісін жәйлап (1 минутга 60 тамшы) 1*1,5 г/кг
есебімен венаға енгізеді немесе ішуге берелі. Бірақта мочевинага барлык,
аурулар жақсы төзе бермейді, үйткені ол белгілі улы әсерге ие,
Маннитол мен натрий аскорбаты дорілеріпің улылығы едәуір аз.
Маннитолды 2-2,5 г/кг есебімен 20% ертіндісін мин\тына 10. мл
жылдамдыкден ненаға енгізеді. Натрий аскорбаттың да 2О'\, ертіндісін-
венага жіберуге колданады, 1-1,5 г/кг молшерінде мипутынз 80 тамшы
жылдамдықпен венаға енгізеді.
Осмостық әсерлі гипотепзиялық дәрілерден эте коп таралғапы глицерол
(глицерин, триоксипропан) болып есептеледі. Дәрінін, 50% ертіидісія 1-1,5
г (немесе 2-3 г ертінді) 1 кг дене салмағыва есептеп ішуге бере.ді. ДәмдІ
болу үшін ертіндіге жеміс шырындарын қосады. Глнцериннщ гіпютеизиялық
нетижесі ішкешіен кейіп 20-30 минуттая соң байқалады, 12 сағатган соң
яэтиже ең жоғарғы шегіпе жетедІ, дәрінін, әсері 5-8 сағаттан сон, тоқталады.
Глицеринді ішкенде улы әсері болмайды. Сирек жағдайларда сыркаттар
басыяын. ауыруына, лоқсуға шағымданады.
Белгілі гипотензиялық әсерге кейбір ғанглиоблокаторлар мен
нейроплегиялық дәрілер де ие болады. Олардан ең, нотижелісі аминазин
болып саналады. Ол орталық механизмдер арқылы әсер етіп сүйықгықтъш
жасалып шыгуын басады. Бүрып окету шаралары да қыска мерзімге
гипотензиялык әсер етеді (аяқты ыссы сута малу, түзды сүргі) және
гирудалық ем (сүлік) де жақсы гңпотензиялық әсер етеді. Офтальмотонус
орташа физикалық жумыс жасаудын әсерінен де төмендейді.
Созилмалы глаукоманы емдеу. Алдымен холиномиметикті дөрілердің
бірін, көбіне пилокарпинді, күніне 3 рет тамызуды колданады. Бүдан
сирек тамызуды (күніие 1-2 рет) кәзінің кысымы тоуліктің белгілі уақытында
көз^ерілетін ауруларға қолданады. Жиі тамызу да ауыруларга қолайсыз
болады, уйткені олар келесі тамызуды үмытын кетпес үшін жылдар бойы
сағатты бакылауда болады. Пилокарпинніц орныиа е.мді 0,25-0,5%
тимололмен немесе 0,125-0.5% клофелинмен басгауға болады. Бүл дәрілер
күніне 2-ақ рет тамызылады.
Холиномиметикті дөрілердің нетижесі жеткіліксіз болса, оларды
симпатомиметиктермен, әсіресе адреналинмен, қосын к.окі;інү мақсатқи
сай болады Адренопилокарпинді күніне 2-3 рет тамызады. Осы жоғарыдағы
емдер көз қысымын қалыпты жағдайға келтірмесе антихолинэстеразды
әсерлі миотиктерді қолданады. ДәрінІ тандау аурудын дәріге төзі.мділігі
мен д<4ріщң шпотензиялық әсеріне байланысты болады. Антихолинэстеразды
миотиктерді тамызудын, жиілігі тнулігіне 1 реттен 3 ретке дейіл болады.
Бір ауруға екі миотикті олардың әрқайсысы жеке-жеке коз қысымьш
325
қалпына келтіре алмаған жагтайда ғапа қолданады, Кейбір ауруларда
барлык мнотиктерге реяистенттілік байқалады немесе тіпті оларды
іимызғяндй офтальмотонус көтсріліп, кері (парадоксәлдык) ғюер байқалуы
мумкін. Бүидай яуруларға миотиктер жақпайды.
Егер миәтиктер мен симііатикотроптық днрілердіц нәтижелері жеткіліксіз
болып, қандай да бір себептермен операциялық смді қолданута болмаіітын
жағдайларда мү.мкіндігінше аз мөлшерде диакарб дәрісін қолданады. Кейбір
аурулар диякарбты бірнеше жыл бойы кабылдайды. Бүндай жағдайларда
дәріні қабылдауда аптасына 1 күн үзіліс жасау үсынылады. Онымен бір
мезгілде қүрамында калий бар лөрілерді ішуге қолданады (панангпн, калий
оратат). үйткені диакарб организмнен калий мен натрийді шығарады-
ГипотензияльЕк, емдеу иәтижесін тоуліктік тонометрия жасап тексереді.
Тәуліктік қысым қисығына белгілі әсер ететін дәрілерді қолданбау керек.
Жедел және жеделдеу үстама глаукоманы емдеу. Ауруды карап
болысымен 1-2% пилокарпин ертіндісін қолданады. Бірінші сағатта әрбір
15 мияутта, содан сон әрбір жарты сагатта (3-4 рст) жөне одан әрі қарай
сағат сайык (2-3 рет) шілокарпинді тамызады. Одан әрі тамызу жиілігін
төулігіне 6 ретке дейін азайтады. Пилокарпшінің орнына карбахолинді
қолдацуға болады. Антихолинэстераздық дорілер қантамырларьш күшті
кецейтетіндіктен және де қарашықтын, блогін күшеГстетшдіктен жедел
үстама глаукомада қолданылмайды. Миотиктермен бір мезгілде ауруга
0,5% тимолол мен диакарб (0,5 г, кейін 0.25 г күніне 4 рет), гліщерин
(күніне 1-2 рет), аяқты ыстық суға былауга салу да қолданылады. Егер 1-
2 сағаттан соң көздің жағдайы жақсыланбаса, самайға 2-3 сүлік қою да
пайдалы болады. Ем басталғаннан соң 3-4 сагатта жеткілікті нәтиже
болмаса ауруга 25 мг амшіазин немесе аминазин, димедрол, промедол
дәрілер қоспасын бүлшықет аралық енгізеді. Бүдан соң ауру 3-4 сағат
эрт<клат ііка. 'ық коллапс (талықсу, яғни жүрек. жүмысының бірден төмендеуі)
болмас ушін тясекте жатуы қажет болады. Егер 24 сағагга үстама
глаукоманнң бетін қайтарып тоқтата алмаса, онда хирургиялық ем
(иридэктомия) қолдану керек.
Глаукоманың жеделдеу үстамасының жеңіл түрінде пилокарпинді
қосымша 3-4 рет немесе басқа холиномиметиктерді тамызу және 1 рет
диакарб қолданса жеткілікті болады. Ауыр жағдайында жазылған схема
бойынша см жүргізіледі.
Глаукома үшін кпздің ткандерінде, әсіресе кәру нерв дискісінде,
дистрофиялық өзгерістер тән болады. Бүл өзгерістердін. дамуын
қантамырларды кеңітетІн дәрілер, апгиопротекторлар және көздегі зат
ал.мясу қүбылысыы жақсылайтын дәрілер көмегімең тоқтату мумкій болады.
Ақыл-оймен және орташа физикалық еңбек ету глаукомамен
ауырғандарға пайдалы болады. Оглрға күнделікті бір сагаттық қыдыруда
пайдалы. Үзак уақыт енқейіп жүмыс жасау. тар жағалы киім мен тар
белбеуді қоддаіпта болмайды. Темекі тарту мен спиртті ішімдіктерді де
қолдануға мүлде болманды, уйткені алкоголь және никотин көру нервісінің
дисгрофиялық кү<я>!лысын күшейтеді. Жақсы жарықтанган жағдайда көзбен
326
,-күмы. -і.і.;   і.	бүрыіиты глаукомамен иуырған
ал;’МД<філ кн!и.;<.	- -лі,;ы, і.сгілаір экрзн программалярып тек
жиксы жарыктні:бг л>ққораүға болады.
I ду комамл1 ч\ъ:р; аі4;Ь'ргл ьлпең осімдіктеріен жасалған тамақтарды
қолүаму үсынь;.;ады. мг... из.ц-дь; ііһ.ктйп іігү кажет болады.
15 І4. ХИ1*У РУЯЯЛЫҚ ЖСШ.МЕЯ ЯМДгУ
Iлаукомааы х.нр\ ргинлык жолмен емлеу әдістери-і: иридлкто.мис,
ж'Ы‘инкр'1 (флстүлаі »сийтьъ опсТйНрчіУіер. ш , -ммнв ».-:-.і-а ; :рабекулаға
гьы опі р.-.чдіч  т кй>.  'і :<”не мгг, оній кзд;„:ірыня жасалатын
опсряіцшляр, і ;л\клмқта ».нг.<і:;,зтын іъцх-і.ціялар'деп бөлуге бо.дады.
Ирвдэктомия ьурлы -ч-оіы.  ын С?Ы ііо/лгін кесіп аяу - қарашықтын
б.лж салдирын «кояды т.р;қы л -іі - я ’дъ.ш ы камералардағы қысым тендёседі,
нүрлы қабық д;рыс г: .г діОх - қылып ке.теді жэне де алдыңғы камера
бхрышы кенееді, Ири.пкгоміъі а кч-.-ғ көлемді гониосинехяялар пайда бола
қөй.маган каріпиыктык  ;., жибык бурышты глаукомаға тавдап
қол.ущылатьш операдия бт... лі .д-ептеледі. Сонымен бірге ирижжтомия
гтиукомаларға жасалгш-лі типтеии ’’.ігісрғіңиялардын. манызды элементі болады.
Операцимны йрында.ү гем-іикііиы курлелі емес. Көз алмасының жогарғы
сегмелтінде ақ қабықтың донекеі; клбьіі-ъш кесоді жоне опы лнмбке дейін
ак. кдбықтап ажыратяды. УІпмбтні ак, кабықтык бөлігінде алдынгы камера
ашылганға шейһі гілу жасжт;іды. Нуірлы ?;абык, тілйіген жерден өзі шыга
келеді немесе оны нүрлы қабықты устайтын пинцетпен устап алып тартьш
шығарады. Иридэктомзд	жоне шсттік болып бөлінедһ Толық
иридэктомияда нүрлы қабықтыц бір болігін сектор түрінде кесіп алып
тасгайды. ал шеітік прндэктомияда нүрлы қабыктың чек і\ті жағынан
шамалы ойып кесіп алып тасгайды. (222. 223-суретгер). Толық иридэктомия
қарашықтың түрін озгертетіпдіктев қазіргі уакытга сирек қолданылады.
Дәнекер қабықтың кеалген жерін үздіксіз жіплен тігеді, Операциянын,
барлық кезені мнкроскоптк-н жасалады.
223-сурет. Шеттік иридэктомия.
о-нүріы кабьгқты кесілген жараға ілыгару
және оиъі ъесйі алү; (5-иүрлы к.йбыктын
шегкі колобомяль: түрі.
222-сурет. Толық (секторлы)
иридэктомия.
кабыкты кесілгсн жаряға
шығяру жөне оны кесіп алу; й-олерл-
циядан кейіни карашыктыч түрі.
327
Жылаякяз (фйсгу.іа) жа йтыи оперйция лар біпіч і ф : ; к ж е *;: ;: н. 'і; у
глаукомаларды емдеудін. кен. таралған уирУ'-ги-лвиҚ жъшЧ. О.тардъік, мон»
алдыңғы камерадан дәнекер қабықтың йстчгл сут-тықтыклын ж<ша ағьгл
шығу жояын жасауда.п түрады. Жыл.шғэз ч.ъ ..ынта ңліскер кдбыкіык,
жастықшасы пайда болады. Ол жалпак -і>..мг,2е уисгалық түрде болуы
мүмкні. Жалпақ жастықшада даоскер шікң- тау зщиыл ин.малы
көтерінкі орналасады. Жалнак жастмкі. татач ..үйықшк дәяекср қабық
лея эписклера тамырларына сорьстады. Жчизыг.ош жасіыкіііа.дан ше;.; сту-ен
жастықшаға қараганда сорылу жььідашш.ил ънтарек болады. Кигталық
жастықша сүйықтыққа толы саңлачлаф >.:,	қоне д. ол едәуір
көтеріліп түрада, келір-бүдырпы бслады Ңқтай жастьғдііалардаа жуқа
қабырғасы арадлы еүйықтык. дәпскеп вдст қ К;,ысына суаі/ііп өтсді-
Жььтанкөз жасайтыв терсттактэл орылідагл гею-.лкасынын клранайым-
дылыгымен және жогары нәтижелілігім--’!-! қьиык.тырады. Бүндай
операңиялардал кэйіч і ол .уьыымынын. турнқп.ч гүрде кдлыпты деқгейде
сакталүъі ніамамсь 80% оперлцмя жасалғаядардл байкалады. Жылаакоз
жасайтын стіерашъгирдын ксмпллігіне оләрдың піпіпенадя;іык әсеріч дәд
Мйлшерлеуцің кджя.^^і. казде турокты гипотониянЫҢ, бүршақтың
карауьггуліінъін. гкояе юіггкур кл&здстыв. ку-ысынан ккүлің ішіне микробта^ідаін,
еніп қабыяу \уэылыгЕ в- :н пдйда (юлу мүмкіадіктері жатады.
Жыданкөз .қ^дшгын ойерациялардын клятеген түрлері жазылды.
Олардың архзйсышныц те.юімкасһпі дөнекер жояе ак кабықтық кесівділер
жасау. к«з алмасын ідх?.іп ату хгліе жыланказ кисау, иридэкгомия; дзнекер
к.абықтын. кесілгеіі Жарисы.^ жабу яеп 4 к.езеңге болуге болады. Кеу
жайылган фіиъграцня жш/ійгыі жастыьшгя болу үшін дәнекер қабықтың
кеандісі жеткиікгі мшішерде бслуы керек. Ол ушін коз алмасынык, жоғарга
бадігінде лимбтсгі 8-9 мм кдшіықтықта үзьндығы 10 мм шамаоында дшекер
кдбық пен тенон қгібықтарын дрға тәрізді тіліп кеееді ТІліктін екі ушыи
лимбке кзрай со..; ігіп кеа:;< Пайда болгаи косіндіні лямбке дейін ақ
қабықтан ижыратады (224-сурет). Беткейлік ак қабықтық кесінді мөлшері
4-5 мм. әдетте, квадрат немесе үшбүрыштық түрінде бохады. Кесіпдінін
табаны лимбте фшіласиды тпуче оның қалықцығы шамамен ақ кабкдтьга
калындығының жарт ысындай бодады,
Лимбте тесік жасау ңрбір жыланкез жасаигын операцияныв. бастн
балігі болып садалады. Ақ қабықты лимбке паралель, одан 1-1,5мм артыра»
кеседі. .Жылачкезді эқ қабықтаіц '2-4мм кесіғдісін тіліп алып тастэ'
жолымен, тілінген жи.ранын. птетін куйдфу жолымеи, яқ кабықты куйдірі1
тесу жолымев және де .жаракың екі шетінін. арасыны баскд ткандер
қыстыру жслымен жасиуьт оолады.
Бірінші жағдайда склераньиі. 2-4мм дей б^ілітін кдйшымен, трепанмй
немесе аряайы тістеуікпен тіліп алып тастайды. Операцияныным, бүл туі
сішусотрабекуло^томня дср нталады, уйткегіі кесіп алған тішкте ақ қабы*1
тыц веналық синусы мен тпабііқт-лалық бнлігі де кеоліп кетеді (22^
сурет). Жараның еғ.і шетіа т. йдіруді термо-немесе диатермокаутерМе
жасайды. Сонымсн ак қабық гкиш’ жиырьсттдк да жыланкөз жасада^1
224 -сурет. Синусограбеку
лоэктомия онерациясы.
а-дшскер және ақ қабык кесін-
ділерін дайындау; б,в,г-ақ қабық-
і ың терендегі қабатын кесіп алу.
сМііеттік придэкгоиия ак қабық
кесіндісін еп түйінді жіппен тНн
байлау допеқер қабық кесіндҚін
үздіксіз жілвен тііу,
Ақ қабықты күйдіріп тесіп өтуді жалпақ атектроді ы диатермиямен жасайды
(Т-И. Ерошевский бойынша диатермогониощтпстура). Жара ашылып туру
үпгін оның екі шетінің арасына кезгелген аутоткавді кыстырып қойса да
болады. Әдетте, ол үцгін нүрлы қабықты (ириденклейз) немесе- ақ кабықтың
кесіндісін (склероклейз) қолданады. Барлық жыланкөз жасайтын опера-
цияларда, тек ириденклейзден басқаларында, жыланкөз жасалғаннан соқ
иридоктомия жасалады. Дәнекер кдбықтын жарасын тенон қабығымен
қоса тігеді.
Ақ қабықтың, веналық қуысьша жасалатын операциялар гла\жомаға
жасалатын басқа операциялардан ндеуір күрделі. Бүндай операңиялар
синустың сыргқы қдбырғасьш ашу оның ішкі қабырғасын кесу болып екі
турге бөлінеді. Бірінші түрдегі операциялар синусотомия деп, ал екінші
түрдегілері - грабекудотомия деп аталады. Синусотомия операциясының
нәтижесін күшейту үшін оны трабекуланы созумен толықтырады
(трабекулоспазис). Осы мақсатта ақ қабықты синустың артқы жағынаи
диатермокаутермен күидіреді (225-сурет). Ақ кабықтың веноздық синусына
жөне трабекулаға жасалатын операцияларда 'гкандер аз зақымданады,
бірақта олардың нәтижелері де жеткіліксіздеу болады.
Іштен туған глаукомаға жасалатын грабекуланы патологиялық
эмбриондық тканмеи бірге ішкі бетінен тілуді гонитомия деп атанды. Бүл
операцияны ете нөвік найза торізді пышақ (гониотом) көмегімен гонископпен
қарап отырып жасайды. Гониотомия іштен т)тан глаукоманың алғашқы
кезеңдерінде жасау үшін тандап алынатын операция түрі болады.
Кірпікті дене мен оньщ тамырларына жасалатьгн операциялар к&здін
ішкі сүйықтығының жасалып шыгуын азайтуға жөне оның ағып гаыгуыі!
жақсылауға бағытталган. Бүндай операцияларға циклодиализ, цикло-
329
225- сурет. Шлеммов
каналта жасалатын опе
рациялардьш, түрлері
л-Шлсмжв каяаддын сырткы
қабыргасын кесіп алу; б-
Шлеммов каналдың ішкі
қабырғасын кесу; а^-сину-
сотрабеку лоэктомия
226-сурет.. Циклодиализ
с/.-ақ қабақтын. тілінген жері
арқылы тамырлы қабықтың
үстіндегі қуысы мен алдыңғы
камерага шпателъді енгізу; б-
кірпікті дснені ақ. қабақтан
ажырату
диатермокоагуляция, ангиодиатермокоагуляция жане гціклокриодеструкция
операциялары жатады.
Циклодиализ. Дәлекер қабык пен ак қабықты кескеннен соң лимбтея
4-5мм кңшықтықта кез алмзсының шеңберінің жартысына дейін шпателъмен
кірпікті денені ақ қабықтан ажыратады (226-сурет). Бул операция
сүйықгықтың аіып шыгуына қосымша жол жасайды, сүйықтық алдынды
камерадан тамырлы кабықтын, усгіндегі қуыс кеіцстікке ағып кетеді, көздің
қысымы едөуір томендейді. Көптеген ауруларда бүл операцияның
гипотензиялық нәтижесі түрақсыз болгандықтан никлодиализ сирек
қолданылады, кәбіне тек афакиялық глаукомада ғана қолданылады.
Цижлодиатермокоагуляция меи циклокриодеструкция. КІрпікті дене
түсындагы немесе одан сял артырақта ақ қабықты диатермиямен күйдіреді.
Олар тесіп өтулері, жартылай тесіп өтулері немесе бетқейлі болуы мүмкін.
Диатермияның орңына қриоаппликация жасауға болады.
Диатермиялық хүйдірулерді алдыцғы немесе артқы үзьш кірпіктік
артерияларды жою үшіи де колданады. КуштІ жоғары және күшті төмен
.упсратл-рнпын. кірпікті ,г’і чоі: .:>,чнн л/рсттеътіт у г.-ттыпларыиа осері
п,іН шала семгііь.. ;қ;>не	іыт ;.чие,'.'-г.і.'і жъетдам.шғьшъгц
^іоына утныраіиды.
15 15. ЛАЗЕРМҒН ЕМДНУ
Соңі ьі уакыттары гля; комйны ем.теу үпвн лазердік гцерацнялардь’
элдану кеп, таралуда. Әсіресе аріәндық лазер жиі қолданылуда. Ол
^ектрдін, жасыл бөліғінде когеренттік сәуле піоғырын береді- Лазер снулесі
йндерді мөлшерлі шектелген көлемдс күйдіруге мімкіндік береді, соның
цңжесінде ткань жиырылады және соңьшан семеді. Лазер гомегімен
саннің жуқа қабатып куйдіріп тесік жасауға болады. “Суық" лазерді
рінші жете зерттеп, тауып шығарушылар еовет ғалымдары болды. "Суьж"
азер жарқылы ткандерді к\7ідірмей үзіп ажыратады. ЛаіерлІк опера -
иялардың артықшылығьіиа көзді кесіп ашпау, олардын қа'(ерсіздігі,
урулардьш. төзімділігі жоне де оларды амбулатория жағдьйында жаса^
умкіндіктері жатады.
Жабық бүрыпггь! глаукомаиы емдеу үшін лазерлік иридэктомия
олданылады. Аргонды лазер көмегімен нүрлы қабықтын түбінде кішкепе
іяа теак жасалады. Сенімді нәтиже алу үшін М.М. Краснов бүл операцияны
кі кезенді жасауды усынды. Алдымсн пүрлы кабықтың тірегін (сгромасыю
ргонды лазермен күйдіредһ содан соң нүрлы қабықта сему езгерістері
айда болады. Ал содан кейін барып “суық" импульсті лазермен жүкдрған
канъді үзіп теседі.
Жабық бүрышты глаукомада. алдынры камера бурыпіын кеңейту
иқсатында лазерлк гсяіиопластиканы қолдалу мүмкін Лазермен нур.чы
абьктыңтүбін күйдіреді. Нур.ты қабықтың ткяньдері жиырылады да бүрыш
:еңиді. Бірақта бүл операция гдетте, тес уіқыппа ғлна нзшже береді.
Апык бүрышты гл.'цкоманы лизеп Кг*.мегімеіі етідеу үскін сызықты
іәне радиусты трабекулспластика, алдыңгы жоне лртқь; трябекглоспазис,
інклотрабек улоспазис с и яқ гы әдістср кол। пы яяды.
Сызықты трабеқулошіасги.кь онісі 'ақ қлбықтып веналық қуысһшын.
рабекулалық қабырғасьша уак ку йдірулср жасаудан түрады. Күйдір'. '^зрдін.
аны 50 деп 100 дейііі болады (7,27-сурет). Трабекулалық тканьдердің,
!27-суреш. Аптық
'Үршнты гляукоманы
імдеудегі күйдірүлерқ
фйалыстыру схемасн.
’~алдыңғъі т рабек улос -
2-сшыктык трабс-
'Улопластика; 3-артқы
гРабеқу.’[оспазис; 4-цикло-
^бекулосназнс; 5-ради-
^ЫК трабекулоп.тастика.
331
330
жиыры.таы меп тыріықтануы күйгч-н жер 1 --• .'.'.ілльн ын з;нъі біте.чгеіі
синустын ашылуъ.тга жля? трябекула санлрт ьшынъш ілмс-м’:' желеді.
Грабекула.іык қабырғаііын. біркетқі .''-.н;;1' ы іл ртдиусгы трабскуяо-
пластйка жаслумеп жетугс бінғздъг. Соііь-Ж'	і іір у >• рпнусіық
сызыклен жүргіғді, Кг;'дін ?рбір қр,э зпатыл' м і-г <суй.гірулер
жасалады. шдегте лззспмен і ва гг ".: . \:іл ;л ж,;юеі жетгі.тікті
болады (180-27(0’'.
Трабекулосяазис операцш-тынын, ;ч'ср %ы-хали-.<мінде я,-, қабықтын
синусының трабекулалық кабыр*'асы көлденең бигыткі созылады. Осы
мақсатта лазер коагулянттарын синустын алдына жасайды (алдыңғы
ірабекулосиазис) немесе ашустын, артына жйсяйды (артқы грабекулоспазис).
Циклотрабекулоспазис бүл артқы трабекулоспазисгің бір түрі болады.
Сонымен бүрыппың төбесінде орналасқан кірпікті дененің негізіне күйдіру
коагуляттарын жаеайды.
Лазермен емдеу ашык. бүрыпггы глаукомамен ауырған адамдардын
жартысынан көбінде түрақты гипотепзиялық нәтаже береді. Трабекулос-
пазиске қарағаида трабекулопластика кездін ішкі қысымьш едәуір
төмендетеді- Трабекулопластиканы жасатанда синус қабырғасы зақым-
данбайды, бул осы операцишіыц артыкшылығы болып табылады.
1516 ГЛАУКОМАМЕН АУЫРҒАІІДАРДЫ ЕРТЕ АНЫҚТАП
ТАБУ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ДИСПАНСЕРЛІК БАҚЫЛАУ
Глаукома ауыруы адсуметгік маңызы бар ауруларға жатады. 40 жасган
жоғары халықтың 1% не жуығы тек біріншілік глаукомадая кайғы -
қасірет тартады. Бул ауру соқырлықтын себептеріяің ішінде бірініиІ орынды
иелейді, Глаукома аурувді толық жазу му.мкін емес, бірақ ауру ерте
анықталып, туракдъі диспаисерлі бакылауда болса және утымды ем қабылдан
жүрсе, соқырлықтың алдыи алута мүмкіи болады.
Глаукома а>руларын ертс анықтауды халыкд ы профіітадсгикалық тексерт
жолымен жүзеғе іісьртідьт Кдгида бойыішія, іек 40 жастаи аскан адамдарды
ғана тексереді. үиткені жастық шакта біріншілік глахжома өте сирек
кездеседі. Профилактпкалық тексерулср актин жннс күңделікіі болады.
Актив тсксеруде көсіп орнына дәрігер меи медбике барып жүмысшыларда
тікелей тесеру жүргізеді, ңемесе жасы 40 еткелг аудан түрғьмдәрын.
касіпорын жүмысшыларын арнайы графиктіен поликлиникаға шақырып
алып тексеру жүргізеді. I Іоликлиникаги басқл а\рулар жннінде келген
адамдардың жасы 40 әткепдгрін тсксеруді күндеяікгі профплактикалык
тексеру деп атайды. Көз дәрігері кабинегінс ке/іғен ауруларды онай нжссруге
боладьі.
Актив те, күнлелікті де профилактпкз.тық гексерулер екі кезеңнен
түрады. Бірінші к.е.?е^ глачжомаға ку.іікгі Қдамдарды таңдап алудан
турадЫ Алғашқы тексеру ете қарапайым жоне кысқа болуы керек. Дорігер
ауру иіағымын қысқаиіа сүрайды. көздін, нл.д>інғьі оөлігі мен көз түбііі
караиды, содан сон кнзяің Ішкі қысычын ы~шейді.
332
Мынадай жағдай..чарда; 1; кн.ідіп. ішқты-шын кысымь' сыңап б?,ғанъ;
бойынша 22 мм иемесе оданда жоғары болса; 2) сырқачта глаукомага
тән піағымдар бар ботса; 3) алдыііры камера сайыз жопе нүрлы
қабықтың' бобажы бар болса; 4) көру нерв дискісінде глаукомалык
патолоғиялық экскавацияға күдік пайда болса; 5) еғ.і коз.діы жағдайында
(қысым мөлшерінде, камера тереңдігінде. дискіпің физиологияпык
экскавациясында) едәуір айырмашылык байқалса глаукомага күдік пайда
болады. Бірінші тексергенде көздің қысымы сынап бағаны бойынша 24
мм болса, онда 5-10 минуттан кейіи қанта өлшеп жоғары қысым барына
коз жеткІзу керек.
Екінші кезеқ. Прім^илактакалық тееерудін екііппі кезенінде глаукомага
күдікті адамдарды мүқият тексереді. Алдымен поликлиникада. содан сон.
глаукомалық консулътапдй кабинетінде жәпе де қажетті болса стационарда
жақсылап тексереді, осіресе түнгі стационарлар өте пайдалы болады.
Глаукома ауруларын диспансерлі бақылау ауру.дың жагдайын жүйелі
түрде бакылау, глаукомамен ере жүргең ауруларды үтымды емдеу. жүмыскң
орналыстыру мен түрмыс жағдайын жақсылау. халық пен аурулар арасьшда
және де басқа мамандықтағы дәрігерлер мен орта медицина кызметкерлеріңін
арасында тазалық нгарту жумыстарын жүргізу сияқты басты-басты
шараларды қамтады.
Бздің елде глаукомамен ауырғандарға аудан поликлииикасындагы немесе
дәрігерлік санитарлық белімдеріндегі кйз дәрігерінің кабинегі, республикалық
немесе облыстық, қалалық глаукомалық кабинеітеріндс және стацио-
нарларда үш бөлімді жүтиелі диспансерлік комек кврсетіледі. Поликли-
никадағы көз дөрігерлік кабинетіяде әрбір ауруға және ербір глаукомага
-күдпсгі адамдарға диспансерлік қүжатгар толтырылады, опда алгашқы
жөне келесі кейінгі тексеру мәліметгерІ тіркеліп көрсетіледі. Қүжаттар
дәрігер кабинетінде сақтала.ды, олар.ды дорігер ахрулардың келесі қайта
келу куні мен уақытына қарай бөліл-бөліп қояды. Жалпы амбулаторлық
қүжаттын, (карта) сыртқы бетіне “глиукома" деген белгі соғады. Бүл белгі
басқа мамандардың ауруға дәрілерді көз дорігерімен келесіп қолдану үшін
керек. Аурудын. қолына оз қүжатын (картасын) отап қажетгі тексеру
Нстгижелерін енгізгеннен кейін қайтарып береді, онда аурудың диагнозы,
келесі келетін күні мен қолданатын емі көрсетследі. Аурхта жумыс, өмір
жөне тамақтану турасында жаднама беріледі.
Глаукома ауруы коз кабииетіне келесі кезекті келгенде оныи көзінің
көру жітілігін, рефракциясын, көру кеңестігін тексепеді. көзішң алдьщғы
болігін, мөлдір ортасы мен көз тубін қарайды, кездің ішкі қысымыи олшеңлі.
Көздіц гидродинамикасын (қысымды-тонометриялық сынау, тонография)
зерттеуді жылына 1-2 рет жүргізсе жеткілікті болады.
Көптеген ірі қалаларда глаукомалық кабинеттер қүрылган- Аүруларды
актив анықтауды үйымдастыру, қыпын жағяайларда полнклішпкаларға
коіісулътациялһж. көмек көрсету, диспансерлік қызметгің барлық жүйелерін
бақылау, тазалық-ағарту жүмыстарын жургізу глаүжомалык кабинеггердің
міндетті жумысы болып есептеледі. Глаукомалык кабинет дсрігерлері
333
ауруларды стационмр жагдайъпіда зексерх мен емдеуді түбегейлі шешуі
қажет-
Диспансерлік қызмет жүйесінде.гі стационардың ролі сц алдымен жоғары
мамандык диагноз қою мен емтеу болып есептеледі.
15.17 КӨЗДГҢ ГИПОТЕНЗИЯСЫ
Коздің гшютензпясында оның шын-нақты Ішкл кысымы сынап бағаны
бойынша 7-8 мм төмен болады. Ол көздегі басқа аурулар немесе барлық
организм ауруларының салдарынан пайда боладьг Сүттықгықтың квздеи
ағьш шығуының күшсюі немесе сүйықтықтың гипосекрециясы кәздін
гапотеязиясының тікелей себебі боладьт Бүл себеітгердш, глаукомаға кдрсы
жасалған опсрациялардан кейін немесе көз шімасының этіп жарақатганлъшаіі
жыланкөздін. пайда болуынан кейін байкалады. Көздің ішкі сүйықтығы-
ның гипосекрециясы кірпікті дененің зақымдануымен: қабынуымеи,
дегенерациясымен, семуімеп немесе оның ақ кабықтан ажыралуымен
(циклодиализ) байланысты болады. Тор қабыктың ажыралуы кірпіктік
эгштелиге жайылып коздің гипотензиясының себебі болуы мумкін. КөздІң
контузиясы кірпікті дененіц сүйыктық жасап шығару қызметін уақытша
салдык&а үшыратады да көздің гипотензиясы пайда болады.
Көздің ішкі қысымының күшті томендеуінің себептері ашідоз, қанның
плазмасы мен ткань арасындағы осмосіық теппе-тендіктің бүзылуы және
артериялык кан қысымының күшті төмендеуі болуы мүмкін. Диабетгік,
уремиялық комадағы жане қан айналысының күшті әлсіреуіндегі көз
гипотензияларын осы жағдайлармен түсіидіруге болады.
Біртіндеп дамитың ішмалы гипотензия жағдайында көз әдетте өз қызметін
жақсы сақтайды. Едәуір және әсіресе жедел пайда болған гипотензия
көздегі қан тамырлардын, кеңеюіне, венадағы қанның іркілуіңе,
капиллярлардың өткізгіштігінің артуына үшыратады. Қаннын, плазма
сүйықтығы барлык ткаыьдерге сіңіп олардыц дегенерациялық өзгеруінің
үдей түсуін қоздырады.
Клиникада көздің жедел ғипотензия жағдайында қасаң қабықтың ісінуі
мен кдрауытуыи (кератопатия), көздің ішкі с\йыктыгы мен шыны тәрізді
дененің қарауьпу ларын, тор кабықтың ісінуі мен дегенераннясын, осерісе
дақ дегеперацпясын (макулопатмя), тор кдбықта қатпарлардың пайда бо~
луын, көру ыерв дигкІсіңің ісінуі мен кейінірек оның семуін көруге боладьк
Көз алмасының мөлшері кішірееді (көздің шала семуі). Сыртқы бүлшық
еттердің қысымы салдарынан жүмсак көз алмасыныц формасы бурышты
түрге енсл. Ауыр жағдайларда тыртықтану күбылысының нотижесінде
көз алмасы бүріседі, ол бсріжік. дәні көлеміне дейін кІшірееді (көздің
семуі).
Е м д е у. Көздін гипотензиясын емдеу оның басты себебІн жоюға
бағытталады. Егер себебін жойса ем нетижелі болуы мүмкін. Ол үшін
жыланкөзді операция жасап жабу. кірпікті деиенің қабыну күбылысын
еэдеу, супрахоришдапьдық кеңістікте сүйықтық жиналса, оны ақ қабықты
334
тесіп сыртқа шығару керек. КІрпіктІ дене дистрофиялық езгерістерінде,
немесе онын. қызметтік сал болуында стішуляциялаушы дәрі-дәрмектер
(ДТФ, витаминдер, тканьдермен е.мдеу, кан қую ж.т.б.) к,олданылады.
Гипотензияның алдын алып оны болдырмау үшін оның пайда болуыпа
себепші болатын ауруларды уакдылы емдеу оның профилактикасы болады.
ХУІ-ТАРАУ
КӨЗДІ ҚОЗҒАП ҚИМЫЛДАТАТЫН
АППАРАТТЫҢ АУРУЛАРЫ
Кезді қозғап кимылдататын аппаратіың аурулары сирек қүбылыс емес.
Ол аурулар квздердің дүрыс орналаспауы, олардын, қозғалыстарынық
шектелуі, конвергенция мен дивенгерциялардың бүзылуы, көздердің дірілі
(нистагм) түрінде байқалады. Практикада көздердің дүрыс орналаспауъімен,
яғни қыли немесе қитар көзділікпен өте жиі кездесуте тура келеді. Ол екі
көздің біреуінің ортақ тігілу нуктесінен ауъпгқуъімен және бинокулярлы
(қос көзбен) көрудің бүзылуымен сипатталады, Бинокулярлы көрудің
бүзылуы қыли көзділіктің өте маңызды белгісІ (симптомы) болады.
Сондықтан қыли кезділік проблемаларын карамай түрып, бинокулярлы
көрудің механизміне қыскдша тоқталып өткен жөн болар.
161. БИНОКУЛЯРЛЫ (ҚОС КӨЗБЕН) КӨРУ
Бинокулярлы кору дегеніміз екі көзбен көру, бірақ көрген затымыз бір
кезбен кергендей біреу болып көрінеді, Бинокулярлы кврудің ең жоғарғы
Дөрежесі терең рельефтқ кеңістікті, стереоскоптық көру болады. Бүлардан
басқа обьектілерді биңокулярлы көру кезінде көру жітілігі (қьфағылығы)
ждаарлайды жөне көру кеңісгігі кеңиді. Бииокулярлы көру өте күрделІ
физиологиялық қызмет, көру анализаторының эволюциялық даму ының ең
жогаргы кезеңі болады.
Толық мағнада тереңдікті кабылдау тек екІ көзбен гана мүмкін болады.
Бір кезбен көру, яғни монокулярлы көру заттардыц биіктігі, ені, формасы
335
туралы лбк түсінік береді. ал бірак. ке^пстіктегі заттардың өзара орналзсу
'лереңдігін71 аныктаута мүмкіндік бермейді. Бір мезгілде көру жоғарғы
квру орталығыиың оц көзден де, сол көзден де бір мезгілде импульсгер
қабылдағанымен олардан қабылданған көр\’ бейнелері бірігіп бір бейне
болып қосылмауымен снпатталады.
228 суретте бинокулярлы корудің механизмі схема түрінде кәрсетілген.
Егер екі көз де А нүктесіне тігілсе, онда онын, бейнесі (а мен а) тор
қабықтардың орталық шуқыршаларына фокус жасап түседі де А н^ктесі
біреу болып кабылданады. Бул жағдай екі көздін де тор қабығындағы
сары дактардын. бір біріне уқсастығымен (идентичные) немесе кор-
респопденттігімен қамтамасыз етіледі. Екі көздегі сары дақ, қөлденең
және тік меридиандарды бір біріне дәл келтіріп екІ кәздің тор қабықтарын
бір бірімен бетгестіргенде екі тор қабықтағы бір біріне уқсас нүктелердія
бәрі де корреспоиденттік нүктелерге жатады.
Екі коздің тор қабықтарындағы бір біріне үқсас емес нүктелердаң
барлығы сәйкес емес немесе диспарантгы нүктелер деп аталады. Егер
228-сурет. Биноку.іярлы корудің
механизмінің схемасы (түсінік
тексте берілген).
қараған зат диспарантты иүктелерде
фокус жасап беннеленсе, онда онын
бейнесі бас ми қыртысының әртүрлі
бөлікдеріне берІлетіңдіктен бір көру
бейне жасап қосыла алмайды жөне
де қосарлану, немесе диплопия
(гректің Оіріооь-қорсалііну жөне ороя-
көз деген сөздерінен шыкқан) пайда
болады. Бүиы оңай тексеруге болады.
Ол үшін бір затқа екі көзді тігіп
қарап турған кезде саусақпен үстіңгі
немесе төменгі қабақтың үстінен
шамалы басып көздің біреуін ортақ
тігілу нуктесінен ығыстырса дереу
қосарлану, диплопия пайда болады.
Қыртыстық айқындаушынын. (ана-
лизатордың) қызмет жағдайының
бүзылуынан да (мысалы шаріпағанда,
уланғанда, әсерісе алкогольмен)
косарлану (диплопия) пайда болуы
мүмкін.
228-суреттегі А нүктесінс тігіліп
қарағанда екі көздің де көру кеңіс-
тігінде В мен С және тағы басқа да
нүктелердің жатулары мүмкін. В
нүктеанен шыққан сәулелер оң көзде
орталық дақтың оң жағына (в), ал
сол козде орталық дақтың сол
жағына (вф ягни тор қабықтың
336
диспярантты боліктеріне түседі. Осыған байланысты В нүктесі қосарланып
көрінеді және де онын оң кездегі бейнесі тігілу А нуктесінің сол жағында.
ал сол коздегі бейнесі А. нүктесінің оң жағында жайғасяды. Солай
болгандықтан, тор қабықтың самайлык жартысын тітіркендіретін нүктелер
проекциясы кору кещстігінің мүрын жак жартысында орналасады жоне
керісінше тор қабықтың мүрын жақ жартысын тітіркендіретів нуктелер
проекциясы кәру кеңістігіпің самай жақ жартысында орналасады. Буидай
қосарлану айқасақдн қосарлану деп аталады.
Тор қабыктағы С нүктесіаің бейнесіи бақылай отырып, оның бейнесі
оң көзде орталық дақіьің сол жағында (с), ал сол көзде орталық дақтың
оң жағында (с,), яғни тагыда тор қабықтың диспараңтты бөліктерінде
хатқанын кәруге болады. Демек, С нүктесі де қосарланады, бірақ енді
оның оң көздегі бейнесі тігілу А нуктесінІң оң жағында, ал сол көздегі
бейнесі А нүктесінің сол жағында жатады. Бүндай қосарланх аттас қосарлану
деп аталады.
Аттас және айқасқан қорсаланулардын бар жоғын төменде келтірілген
тәжрибемен тексеруге боладьг Нүктелер В мен С орындарына екі қалемді
қолданып, кезек-кезек олардың әр қайсысына тігіліп қарап, екіншісінін
ауытқуын бірде оң, бірде сол көзді жауып қарап байкаймыз.
Өмірде адамдардың коз алдьшда бір-бірінен әртүрлі қашықтықта
жайқасқан көптеген заттар орналасады, сөйтіп барлық уақыт қорсаланудың
пайда болуы үшін жагдайлар үнемі болып түрады. Осы кңыншьтліек
жағдайларга кдрамастан коптиі.тік адамдар қосарлануды сезбейді Бүны
біздің сана-сезіміздің қосарлакуды жоюымен түсіндіруте болады. Бірақта
екі көзбен қарағандағы заттардың қосарлануъгн жою із-түзсіз өтпейді.
Керісічше. қосарланудың болуы (сана кдбылдамаганмен) бинокулярлы
көрудІ қамтамасыз етеді. Бас ми айқасқан қосарлануда сол заттың тігілу
нүктесінен жақын, ал аттас қосарлануда сол затгың тігілу нүктесінен
алыс жаткднын “санасыз ойланбастан түсінеді”. Егер осындай физиологиялық
қосарлану болмаса, онда терендік, көлемдік көру де болмас еді.
Бинокулярлы көруді әртүрлі тәсілдермен анықтаңды. Ен, бір жақсы
және жалпы қолданылатын тәрт нүктелі түсті тесгтің көмегімен анықтау
тәсілі болып саналады. Бинокулярлы кәру туралы көрнекі түсінік алу
үшін біздер өздеріміз “тесік алақан” деп аталатын Соколов тәжірибесін,
сондай-ақ току біздермең жасалатын тәжірибені және де кдламмен оқу
тәсілдерін жасап көруімізге болады.
Соколов тәжірибесі: зертгелуші бір көзімен кәз алдьша қойылған түтікше
(мысалы, кағаздан орап жасалған түгік) арқылы кдрайды, содан соң сол
түтікшенің соңғы үшына жақын екініпі ашық көзінің алдына алақанын
түтікшеге тақап қояды. Бинокулйрлы көру бар болатын болса, алақанда
“тесік” бар сияқты әсер пайда болады да сол арқылы түтікшеден көрініп
түрған көріністерді қабылдағандай болады (229-сурет). Бүл феномепді
тутікіне тесігі арқылы кәрІнген көріністердің екінші көздегі алақан көрінісінці,
оетіне беггесіп бірііүімен түсіндіруге болады. Бір мезгілде кәру жагдайыңда,
бйнокулярлы көруден өзгешелігі, “тесІк” алақанның ортаална дәл келмейді,
ал монокулярлы көруте бүл “тесік” феномені байқалмайды.
337
229~сурет. Ллақаядагы “тесік” твжірнбесі.
Тоқу бездерімен (олардын, орнына шарикті ручкалардын, стержендерін
ж.т.б. қолдаыуға болады) тәжірибені былай жасайды- Бір бізді тігінек
бекітіп қояды, немесе зертгеуші үсгап турады. Зертгелуигі екінші бізді
қолымен бірінші біздің осі бойынша біріктіру керек. Бинокулярлы көру
бар болган жағдайда бүл мөселе оңай орындалады. Бинокулярлы көру
жоқ болғаңда қателесіп мулт кетулер байқдлады, екі көзді және бір көзді
ашып тәжірибеяі жүргізу арқылы оған көз жеткізуте болады.
\ Қаламмен, немесе ручкамеи, оқу сынауы тсмендегіше жургізіледі Оқып
отырған адамның мүрыннан бІрнеше сантиметр қашықтықта жөне текстен
10-15 см аралыққа қаламды сагитальды орналастырады, әрине кдлам
текстің әріптеріиің бөліктерін жауып қалады. Бүндай кедергі арқылы оку
тек^бинркулярлы көру бар болганда ғана жүзеге асырылады, үйткенІ бір
кнзге кнрінбей жабылып гурган әріп екінші көэге көрінеді және керісінше
боладьг \
Бинокулярльі көру - өте машпзды керу функциясы. Оның болмауы
^тиқыіігг^шьп^ хирурггердіщ монтажшылардын, өз жүмыстарын сапалы
орьц’да\та\іумкін.гіік бермейді. Бияокулярлы көру 7-15 жасқа келгенде
толық қалыпіісады. Бірақта бала 1,5-2 айлық кезінде заттарды екі көзіг
тігіп қарайды, I с&л заттардың қозғалысына қарай алады, 3-4 айлығындг
жеткілікті түрде
кезінде бинок^лярл
рефлекс - екі /гор қаб
бір стереоскбпиялық
айлық бңАада өлі
(диссоциаЦиялы) сақта.
кенес керек.
Бигіокулярлы көруді '.жүзеге асыру үшін бірқатар жағдайлар: әрбі,
көздін, кору жітілігі (кңфаіғылыгы), қағида бойынша, 0,3-0.4 төмен болмауы
қты бинокулярлы тігіліп қарай алады- 5-6 айлык
көрудің басты рефлекторлық механизмі - фузиялш
тардың бейнесін бас мидыц айқындаушы қыртысыңдЕ
йне жасап қосу қабілеті пайда болады. Егер 3-
өздерінің бірлескен қозғалысының бузылуь
н болса, онда оны офтальмологтарға көрсетіі
338
алысқа қарағанда көз алмалары параллель жагдайда. жақынға қарағанда
үйлесімді конвергешіия, көздер қайратын зат бағытында дүрыс ассоциялық
қозғалыс жасауы, тор қабык,тардағы бейнелер бірдей мөлшерде болуы,
екі сары дактағы бейнелерді қосу (фузия) қаблеті болуы керек. Бинокулярлы
үлкен бас ми қыргысы мен кыртыс астылық айқындаушы орталықтар
көру мен тор қабықтардағы сезгіш элементтер арасындағы (әсерлену-
сенсорлы), сондай-ақ көзді қозғап қимылдататын (12) бүлшықетгер (қимыл)
арасындағы туйык динамикалық жүйелер байланысы деп қарауғи болады.
Бинокулярлы корудің бар жоғына байланысты шын-нақты қылилыкты
жалвган қылилық пен жасырын қылилықгаң немесе гетерофориядан (гректің
һе(его$-басқа деген сезінен шыққан) ажыратуға болады.
Қасаң қабықтың ортасы мен көздің тораптық нүктесі аркылы өтетІн
көздің оггтикалық осімен сары дақтың орталық шуқыршасынан көздің
тораптық иүктесі арқылы тІгіліп қараған затқа бағытталган көру осі
арасында көпшілік адамдарда шамалы ғана бүрыш (3-4°) болады. Көру
Жл)не оптихалық остер аралығындағы осы бүрыш үлкен болса (кейде Ю°)
қасаң кдбықтың орталығы сыртқа немесе ішке ауытқып қылилық әсер
жасап жалеан қылилықты қамтамасыз етеді. Бірақта ол адамдардағы
бинокулярлы көрудің сақталуы дүрыс диагноз қоюға мүмкіндік береді.
Жалған қылилықты тузетудің кджеті жоқ.
Жасырын қылилық немесе гетерофория көздерді қимылдататын
бү.тшықетгердің токусы мен қызметі арасында толық гармония жоқтығьша
байланысты жөне адам затка тігіліп кдрамаған жағдайда, мысалы ойланып,
өоімен нві болып кегкеиде, каддердің біреуіпің ауытқуымен білінеді Жасырын
қылилық ортофорияға (гректің оііоз-тура, дүрыс жәйе Іего-үмтылу деген
сәздерінен шыққан) қарағанда е.чәуір жиі кездеседі. Ортофорияда қасаң
кдбықтардың орталықтары көз саңлауларьшың ортасына дәл келеді, екі
көздің көру остері параллель жоне шексіздікке бағытгалған болады.
Жасырын қылилықты бір кнзді бинокулярлы көруден ажыратып тастау
жолымен акықтаңды Гетерофорияны ашяқтаудың қарапайым жолы төмснде
келтірілген жол. Тексерілушінің бір затқа екІ көзімен тігіліп, мысалы
тексерушінің саусағына, кдрауын өтінеді. Содан соң бір көзін қолмен
қалқалап жабады. Бірнеше секундтеіі соң қалқалаған қолды алып көздің
орііаласуын бақылайды. Егер ол екінші көздің тігіліп қарап турған затына
қарай тігілу мақсатына бағьпталған қозғалыс жасаса, онда ол кдлқа
артында ауытқыган болады да бинокулярлы көру импульсімен тузетілетін
қылилықтың барын дөлелдейді. Аталған тігілу мақсатына бағытталған
көздің қозгалысымен бинокулярлы керудің барлығын да анықтайды.
Ортофория жагданында коз қозғалмай өз орнында түрады.
Гетерофория бинокулярлы кору актісімен дүрысталатын болғандықтан
оны емдеудің кңжеті болмайды. Кейбір адамдарда жасырын кылилықтьщ
едәуір болуынан бинокулярлы көру қиындайды. Бүндай жағдаиларда
призмалы шынылы көзілдірік беріледі, немесе түзету шынларынын ортасыи
шамалы ығыстырып орналастыруды, кейде хирургиялық емді де
қолданады.
339
Сопымеп, жалған қылилык та, көпшілік жағдайларда гетерофория да
патология болып саналмайды. Патологияға тек айкын күдіксіз қьілилық
қана жатады. Қылилық бірлескен (ықпалды) және салдык болып бөлінеді.
Бүлай бөлу бІршама үстірт, схемалы. дегенмен патологиялык күбылыстыц
негізі мен оны емдеудің принциптерін түсінуі үшін қолайлы.
16.2.	БІРЛЕСКЕН (ЫҚПАЛДЫ) ҚЫЛИЛЫҚ
Бірлескен (ыкпалды) кіялшіық әдетте ерте балалық шақта пайда болады
және де ол баланын психикасына жақымсыз әсер егеді. Ол балаларда
мазақ болу қорқынышын, түйық мінезділік пен жатыркаушылық лайда
қылады. Кңіли көзділік косметикалық қана мүкістік емес, өрине олда
мащязсыз емес, сонымен бірге ол ауыр функциялық кемістік. Қылилықта
бинокулярлы көру болмайды және қыли көздің көру жітілігі едоуір
төмендейді, ал оныц өзі баланың мамандықты тандап алуын шектейді.
Бірлескен қыли көзділік әлеуметгік проблема. Ол барлык балаларда
1,5% тен 3,5% дейін кездеседі. Қазіргі уакытга, әртүрлі авторлардың
мөліметтеріне қарағанда, дүнис жүзінде 100 миллион қыди козділер оар.
Бірлескен қылн көзділіктің басты белгілері мыналар: 1)коз алмаларының
қозғалыстары толық сақталады; 2)бірінші және екінші ауытқу бүрыштары
тепе-тең болады; 3)бинокулярлы көрудің бүзылуына қарамастан қосарлану
(диплопия) болмайды.
Бірінші ауытку бурышы деп қыли көздІң ауыртқу бүрышын, екінші
ауытқу бүрышы деп сау коздің ауыртқу бүрышын түсінеді. Ауытку
бүрыштарыи тексерілуші затқа әрбір көаімен кезек-кезеқ тігіліп қарағанда
анықтайды. Егер тсксерілушіге бір затқа тігіліп қарауды үсынып, содан
соң сау көзін қалқалап жауып түрса, онда оның қыли көзі көз сандауының
ортасын иеленеді. Сау көзі қыли көзінің ауытқыған жағына карай ауыгкцды
да қыли болып түрады және де сау көздің ауыткуы. яғни екінші ауытқу
бүрышы бірінші ауытқу бүрышына тен, болады.
Көздің қай жаққа қарай ауыткуына байланысты тоеысу немесе
түйісу және айыру қылилығын ажыратады, сонымен қатар жоеары
және төмен қарай ауытқулар да болады- Көлденең жөне тік ауыткулары
бірге кездесуі де мүмкін. Егер ортақ тігілу нүктесінен үнемі бір көз
ауъітқитын болса, оны бір буйірлі (монолатералъОы) кңілилық деп
атайды. Бірде бір көздің, бірде екінші көздің көзектесіп ауытқуын кезектес
(альтернирленуші-алмасушы) қылилық деп атайды.
Көздің ауытқу мөлшері, қылилық бүрышы градуспен белгІленеді жоне
әртүрлі жолдармен анықталады. Онша дәл болмағанымен олардың ең
кдрапайымы Гиршберг тәсілі болады (230-сурет): Тексерілуші офталь-
москоптың айнасына қарап отырады. Айнадан шағылысқан сәуле шоғыры
қасаң қабықта сау көздін, кзрашағының ортасына дәл келеді. Ал екініш
көздің қасаң қабығындағы сәуле шоғыры қарашықтың бір жағына қараЙ
ығысқан болады. Егер қараіпықтың орташа кеңдігінде (3-3,5 мм) қасаН
қабықтағы сәуле шоғыры қарашықтың шетінде орналасса, онда қылилык
230-сурет. Қылилық бүрыпшн
Гиршберг әдісімен анықгау (түсішк
тексте берілген).
б^рышы 15° тең. қарашықтың шеті
мен лимб ортасында орналасса - 25-
30°, лимбте орналасса - 45°, лимбтен
іыс ақ қабықта орналасса - 60° және
одан да артық болады. Қылилық
бүрышын периметр және синоптофор
аппараттарымен дәл анықтауға
болады.
Бірлескен қыли көзділіктің бір-
неше классификациялары бар. Біздің
елде қабылданған классификация
бойынша қыли көздІлік аккомо-
дациялық, жартылай аккомода-
циялық және аккомодациялық емес болып бөлінеді. Булай белу бірлескен
қыли кнзділіктін барлық түрін қамтымайды, бірақ ауруларды емдеудіц
жеке жоспарын белгілеуге мүмкіицік бередІ.
Аккомодацикдық қыли коздідік аккомодацияның ерекшс жағдайларымен
байланысты. Бүл қылилық 2-3 жастан ертс өте сирек пайда болады,
үйткенІ омІрдің осы кезеңіне қарай анық аккомодациялық қабілет пайда
болады. Аккомодациялық қыли көзділіктің кейбір жағдайларда <8-16%)
іштен туа пайда болатынын да үмытпау керек. Аккомодациялық кыли
кезділіктің механизмІ едәуір мөлшерде зерттелген; ол көбіне екі көздің
аккомодациясының арасындағы және аккомодация мен конвергенция
арасындағы қалыпты қатнастың бүзылуымен қамтамасыз етіледі. Аккомо-
дация мен конвергенцияның қалыпты қатнасы деп бір диоптриялық
аккомодацияға бір метр бүрыштық конвергенциясы дөл келуін, яғни екі
көздің көру остерінің 1 метр кңшықтықгағы затты көру үилн сол қңшықіыққа
ғүйісуін түсінеміз. Бірақта бұндай қүбылыс тек эмметропияда ғана байкңлады.
Ал алғашқы балалық шақта гиперметропиялық рефракция басым болады.
Осыған байланысты балалардағы аккомодация мен конвергенцияның азара
қатнасы жөнінде соз болғанда клиникалық рефракцияның жасқа байланысты
калыпгаскңн жағдайы (нормасы) ойда үсталуы керек.
Балада жасына сәйкес келмейтін аметропияда аккомодация үшін жағдай
өзгереді: жоғары дәрежелі гиперметропияда аккомодация шектен тыс күшті,
ал миопияда ол жеткіліксіз болады. КөздердІң бірлесіп жүмыс істеуі үпіін
қолайсыздық туады, бинокулярлы көру қиындайды. Осы жағдайларды
болдырмау үшін бас мидағы қыртыстық айқындаутиы кәздердің бірінің
бейнесін санамен басып (монокулярлы микроскоппен қарагандағы'екінші
аіпық көздегі бсйвелердііі. басылып қабылданбағаны сияқты) қабылдамайды.
Әрине, сана кобіне жоғары дәрежелі аметропиялық кору жітілігі темен
көаден бас миға келген көмескі бейнені басып қабылдамайды. Бүл жағдайда
көру^ актісінен шығарылған көздің шарада орналасу жагдайы тек көзді
Қимылдататын бүлшықетгердің тонусымен қамтамасыз етіледі.
Алғашында төмен көретІн көз оқтын-оқтын ауъітқиды, содан соң қыли
Көзділік түрақты болады. Бүндай жағдайларда ол бір буйірлі
340
341
(монолатералъды) болады. Аметропияның дорежесі мен кәздердің көрз^
жітЬйгі бірдей болғанда, әдетте, кезектес-алмасушы кылилық пайда болады,
бас ми қыртысындағы айқындаушы бүндай жағдаида кезек-кезек бірде
бІр көздің, бірде екінші көздің бейнелеріп басып кабылдамайды.
Анизометропия қыли көзділіктің бір жақтылығын жиі
анықтаитын маңызға ие болумен қатар оның негізіне жататын фактор да
болады. Көздін рефрекциясының едәуір айырмашылығы анизейконияеа
себепші болады. Аяизейконияда тор қабықтарда улкендігі онша бірдей
емес бейнелер пайда болады, оларды бір біріне қосып бір көру бейнесщ
жасау мүмкін болмайды. Бүл жағдай бинокулярлы көру мүмкін
болмағандықтан бейненін біреуін басып қабылдамау қажетгігін туцырады.
Қьгли коздің пайда болуында астигматизм де белгілі рольге ие
болады.
Гипермегропиялық рефракциялы балаларда күйшеген аккомодацияның
аркдсында конвергенцияға да керектен тыс күшейген импульстер пайда
болады (үйткені олардың нернгенуі бір орталыктан), осыған байланысты,
әдетге, көз ішке қарай ауытқиды да топясу немесе туйісу қыли көзділік
пайда болады. Жақынан кәргіштікте аккомодацияның жоқтығы
конвергенцияға да импульсті алсіретеді де коз сыртқа карай ауытқиды да
айру қЫли козділік пайда боладьь
Статистикалық зертгеулер туйісу қыли көзділердін; 70%-де гипер-
метропия, ал айыру қыли козділердің 60%-де миопая байқалғанын керсетгі.
Аккомодациялық қыли көзділік, өдетте, түйісу қылилығы болады, уйткені
көпигілік балалар гиперметроп болады.
Аккомодациялық қыли көзділікті анықгау үшін аккомодация мен
конвергенцияньш; өзара дүрыс қатнасьш, сондай-ақ екі көзда аккомо-
дациялық қатынасын кңлпына келтіру қолданылады. Осы мақсатга
аметропияны тузетеді (коррекция жасайды), соның нәтижесінде қылилык
жойылады. Түйісу кылилығында бүндай нэтижеге аккомодацияны атропиі
дәрісін тамызып басу арқылы да жетуге болады. Аккомодациялық қылғ
козділік жойылуымен бірге балаларда бинокулярлы кору қалпына келу
мүмкіп. Балаға қаншама ерте козілдірік қолданаса, ол соншама тез жәы
толық бағалы болады. КөзілдІрік пен жасқа байлаиысты рсфракщіяныі
сойкес уйлесімділігін жуйелі түрде бақылауды жүзеге асырады.
Барлық қыли көзді балалардың 25-40%-де аккомодациялық қылильм
кездеседі және бүл қылилық оның басқа түрлеріне кдрағанда эте жағдашп
болады.
Аккомодациялық емес қыли көзділік әдегге аккомодаіщялық қылилыкқ
қаратанда ертерек, яғни тутан кезден бастап немесе өмірівің бірінші жылынд
пайда болады. Аккомодациялық емес қылилықтың кештеу пайда болуі
сирек байқалады. Оның негізінде ананың қүрсағында немесе туу кезінД
болған жарақатгардан, немесе тутаннан кейінгі кезеңдегі аурулардан пайД
болатын козді кцмылдататын бүлшықеттердің шала семуі жатады. Көппнлі
жағдайларда (70% дейін) көздердің көлденең ауыгқулары тік компонентпе
қосталады. Аккомодациялық емес қылилық балалардыц миының са
342
ауруьшың бір белгісі деп -қаралады, клиникалык сипатында ең бірінші
орынға көздің дүрыс орналаспауы шығады.
Аккомодаіціялық емес қылилыкта рефракцияпың аномалиясы әдетте
шамалы байқалады. Аккомодацияны дәрімен басу да, көзілдірік тағу да
қылилықты түзетіп дүрыстамайды. Кылилықтын пайда болуыпда салдық
компонент кдтысуына қарамастан, оны байқау оңайға түспейді. Қыли
көзділік пайда болғаннан соң едәуір уақытган кейін жүргізілгсн тексеру
де мәселені күрделендіре түседі, уйткені саналық және қозгалыс
.аппаратгарында екішшлік өзгерістер де пайда болып улгереді, олар да
қылилықтың пайда болуьшың алғашқы механизмін көмескілейді.
Жартылаи аккомодадиялық қыли көзділік жоғарыда жазылган қыли
көзділіктін, екі турінің арасындағы аралық жағдайды иеленеді. Ол көбіне
рефракция аномалияларынын, орташа дәрежесімен сипатталады.
Анизометропия мен астигматизм де кездесуі мүмкін. Жартылай аккомо-
дациялық қылилық аккомодациянын, ерекше жағдайларымен де және
салдық моменттерімен де байланысты болады. Ол акомодацнялық емес
қылилықты хирургиялық жолмен емдеуден сон, да пайда болуы мүмкін.
Кңіли көзділіктің түріне байланыссыз бүл кылилықта түзетуді қайындата
түсетін және де емге қыйын берілетін асқынулар пайда болады. Бул
асқынуларды екі к&збен қарағандағы қосарланудан қүтылу үшін өзіңдік
саналық бейімделу дец қарауға болады. БуидаЙ бейімделулерді тежегІш-
кедергі дақтар мен тор қабықтын аномальды корреспонденциясы деп екі
түрге бөледі.	—
Тежегіш-дақтар, кңзІргі түсінік бойьшша - бинокулярлы кору жүйесінің
көздің дурыс емес жағдайына бейімделуінің негізгі жоне тэн түрі болады.
Ол тек екі көзбен қарағанда ғана байқалады және екі каздіи біреуінің
бейвесін басып қабылдамаумен білінеді. ТігІліп қараған коз кәру актісінен
шығарылса (мысалы, қалқамеи жауып) болғаны дақ жойылады, кңіли
көздің көру жітілігі қалпына келеді, соңдықтан тежегіш Дақты функциялық
дақ теп те атайды,
Монокулярлы кылплықта түрақты түрге айналған тежегіш-дақ көпшілік
ауруларда ертеме, кешпе көз түбінде өзгерістің жоқтығына қарамастап,
қыли көздің көруін едөуір төмендетеді. Көз түбінде озгеріс болмаса да
қыли көздің. көруінің төмендеуін қолданбаудан пайда болған амблиопия,
немесе дисбинокулярлык; амбшіиопия деп атайды.
Амбилиопия бірліскен қыли кезділердің 60-80%-де байқалады және де
олардың жартысына жуығының көру жітілігі 0,1 ден аспайды. Жоғары
дәрежелі амблиопияда көру жітілігі көбіне бірдің жүздік бөліктерін қүрайцы.
Амблиопия қаншама ерте пайда болса және де ол қаншама үзақ уақыт
болған болса, көру жітілігі соншама төмен болады.
Кезектес кылилықта фушкциялық дақ бір көзден екішігі көзге ауысатыт;
болгандықтан, өдетге, амблиопия пайда болмайды.
Сонымен қыли көзде амблиопия онын, салдары болады. Сонымен бірге
ол қыли көздің себебі де болуъі мүмкін. Ол бір көздің көру жітілігі темен
деңгейде (0,4-0,3 төмен) болғанда, екІ кездегі бейнелердІ қосуға мүмкін
343
болмағанда пайда болады. Көру жітілігінің төмен болуына көз түбіндегі,
қасаң қабықтағы, коздін. басқа бөліктеріндегі баска да өзгерістер себеп
болады. Бүндай жағдайларда бинокулярлы көруден бір көз
шығарылғандықтан онын, ауыткуыш ушыратады және бүл ауытку “екіншілік
қыли көз” деген терминмен белгіленеді.
Дисбинокулярлық амблиопиялар дүрыс тігіліп қараудағы және дүрыс
тігіліп қарамаудағы амблиопиялар болып екі топка бөленеді.
Амблиопняларды көрсегілген топтарға балу кнру қабілетін қалпына келтіру
үшін емдік такіиканы анықтауда зор практикалық манызға ие болады.
Дүрыс тігіліп кдраудағы амблиопия деп сау көзді калкалап көру актісінен
шығарып тастағанда кы ’іи көздің затқа орталық дақ шукыршасымен тігіліп
қарай алатындығын түсінеміз, ал дүрыс тігіліп қарамаудагы амблиопия
деп қьіли көздін. затқа тор кдбықтың орталық дақтан басқа белігімен
тігілуін түсіиеміз және де опы орталы^тан тыс тігілу деп белгілейді,
немесе жалган дақ деп атайды.
Тор қабықтың тігіліп қарау қызметін атқаратын нүктесі жалған дақ
бола алады. Бүл қыли кезде оның тор қабығының белгілі бір болігінің,
қылилық бүрышына байланысты, түрақты түрде тітіркенуінсн пайда болады.
Амблиоғіидті тігілу жағдайын ү.лкен рефлекссіз офтальмоскоппен немесе
злектрлІ қол офгальмоскобымен анықтайды- Тексерілуші сау көзін жауып
қыли көзімен лігілу инесінің ушына немесе белгіге кдрайды. Дүрыс тігілу
сақталған болса, онда белгі келеңкесі орталық дақтың шұқыршасына дөл
«еледі- ал егер дүрыс тігілу болмаса белгі көлеңкісі тор қабыктың басқа
бір бөлігіне түседі.
Ауруды қосарланудан қүтқаратын кяздің бейімделу жауабының екІнші
түрі тор қабықтың аномальды корреспоңденциясы (ТҚАК) болады. Бүл
жағдайда сау кәздің орталық дақ шүқыршасы мен қьіли коздің бейне
түскен болігі арасында, екі көзбен қарауға мүмкіндік беретін, жаңа
функциялық байланыс пайда болады. Бүл жагдайда бинокулярлы көрудің
сапасы толық емес және бейнелердің нағыз-шын бірігіп қосылуы болмайды
(өдетге бір мезгілді кору байқалады)-
Тор қабықтың аномальды корреспонденциясы жөнінде едәуір
қайшылықтар бар. Әр түрлі анторлар түсінпже әртүрлі мағна береді. ал
кейбіреулері бул феноменді мүлде жоққа шығарады.
Бірақта кәзіргі уақытта бүл феноменнің пайда болу факті күдік
птызбайтындай болып анықталған деп саналады. Бүл феномен, әдетте,
ауытқу бүрышы оте аз (5-10° дейін) адамдарда пайда болады. Бүндай
жағдайларда бір көздегі шуқыршадагы бейне екінші көздегі шүқырша
маңындағы бейнемен біріге алады да оларда асимметриялық кнру пайда
болады, ал ол сонгы деректер бойынша аурулардың 3-5% байқалады.
Бүл феномен, тор қабықтың аномальды корреспонденциясы, кезектес
қылилыкта жиі байқалады жәпе бүл жағдайда орталықтан тыс тігілу екі
козде де пайда болуы мүмкін: бір көздің (тігілуші) дақ пгүқаріпасьі мен
екінші коздегі жалған дақ арасында кезектес корреспонденциясы байқалады;
бүл феномен көру жітілігі жоғарғы жоне аутқу бурышы кіші болған
344
ағдайда оңай жөне тез пайда болады. Кезектес қылилықта тор қабықтың
домальды корреспонденциясы орталық функциялық дактың барлығын
окқа шыгармаиды, бірақ ол, әдетте, кунғгі емес, сондықтан да феноменнің
айда болуына кедергі болмаса керек.
Едәуір қылилықта (35°, оданда үлкен) тор қабықтың аномальды
орреспоңдешціясы өдетте болмайды, оны қыли көзде заітарды тор қабықпяң
іеткі сезгіштігі оте аз бөліктерінің қабылдауымен байланыстырута болады.
іүл жерде паида болған бейне бинокулярлы көру үилн қолдануға болмайды;
ежегіш дақ пайда болып, содан соң амбилиопия дамиды.
Сонымен бірге қыли көздегі тор қабықта кдлыпты корреспонденцкя
блмайтындықтан, бірқатар жағдайларда көздің еләуір ауытқуында тор
дбықтың аномалңды корреспонденпцясының пайда болуын жоққа шыгарут
іолмайды- Жогары амблиопиялы (кәру жітілігі 0,4 ж. оданда төмен) кыли
іездІ хирургиялық жолмен дүрыстаған жағдайдағы пайда болған
иродоксальды қосарлануды бақылау бүған далел болады. Бүндай ауруларда
^араган затгардың екі көзде де бір текті бейнелерін алу үшін үмтылыс
гор қабықтың аномальды корреспонденциясына үқсастық пайда болады
іеп жорамалдауға болады-
Іштен туа пайда болған қыли кдздерде феноменнің жиі (15%дсЙін)
көне де оның кіші ауытқу бүрышына емес, керісінше үлкен (15-25°)
ауытқу бурышына тән болатьшын далелдейтін бақылаулар да бар.
Сонымен, тор қабықтың аиомальды корреспопденііиясының механизмі
голық анықталмаган жане де оны одан өрі зерттеулер қажет болады.
16.3.	БІРЛЕСКЕН ҚЫЛИ КӨЗДОЛКТІҢ ПАЙДА БОЛУЫ
Бірлескен қыли көзділІктің пайда болуы туралы мәселе қазірге дейін
әлі толығымен тубегейлі анықталмағанымен бүл аурудың себебі мен
патогеиезін тауып аяықтау үшін 100 жылдан артық уақыттан бері әрекет
жасалуда. Бірлескен кыли көзділіктің пайда болуының кейбір жақтары
(көзді қыймылдататын бүлшықетгердің шала семуі, аккомодация мен
конвергеңцияның сәйкес болмауы) жоғарыда айтылды. Қылилықтың пайда
болуында түқым қуалаудын ролі де анықталды: көздердіц дүрыс
орналаспауының 40-60% туқым куалаудын, үлесіне тиеді. БІрақта тек сол
аталған себептермен коптеген қылилықты түсіндіруте болмайды- Қыли-
лықтың пайда болуы туралы тағы да бірақтар теорпялар бар. Олардың
бірі фузиялық теория болады. Бүл теория қылилықтың пайда болуын
әртүрлі себептерден (ашгзометриядан, бір коздің төмеи көруіиен, жалпы
а5рулардан. психика жаракщынан ж-т.сс) фузияның бүзы^туымен түсіндіреді.
Басқа функциялық теория негізінде бинокулярлы көрудің іштен іуған
кейбір кемістіктері жатады.
Бинокулярлы жағдайда көздердің бірлескен қылилығы шартты
Р«фіекторлық үилестігінің (координациясының) бүзылуының нәтижесі деп
карайтын гипотезада функциялық және фузиялық теориялар одан өрі
Дами түсті. Гипотеза қылилықтың пайда болуын түсіндІретін басқа
345
теориялардын кемістігш ескереді, мысалы, қылилыктын жалпң
жансыздандыру кезінде (наркоз кезінде) жойылуын бүлшықет теориясц
түсіндіре алмайды. немесе гиперметропияда айыру қылилығының, миопияда
түйісу кылилығының пайда болуын аккомодациялық теориямен түсіндіру
қиын.
Бүл концепция. қьілилықтьің пайда болуынддғы амеіропияның маңызың
оның себебі түрінде емес, ал онын пайда болуына мүмкіндік тутызатың
фактор ретінде қарайды. Басқа да сырткы жөне ішкі қолайсыз жағдайлар
да (жалпы аурулар, әсіресе жүқпалы, көруді төмендететін көз аурулары,
қорку ж.т.с.с.) осындай маңызға ие болуы мүмкін. Олар қалыиты шартты
рефлекторлық байланысгардың нығаюына кедергі болады, ол әрине алғашқы
балалық шақта бинокулярлы көрудің пайда болу кезеңінде оңай жүзеге
асадьі.
Бірақта бірлескен қылилықтың кейбір белгілерін көздің координациялы
қозғалысының шарпы рефлекторлық бүзылуымвн де түсіндіруте болмайды.
Мысалы, миопияда көздің ішке қараи ауытқуы, ал гиперметропияда сыртка
қарай ауъпқуы, аккомодациялық теориядагыдай бүнда да тусІніксіз қалады.
Осы кезеңге дейін жиналган бақылаулар бірлескен қылилық негізінде
әртурлі факторлар комплексі жатыр деп ессптеуте мүмкіндік береді. Олар
әрбір нақтылы жағдайда бірдей емес, сондықтан қылилықты белгілі бір
гана көзқараспен түсіндіруге болмайды. Мақсат бификсацияның бүзылуына
үщырататын барлық себептөрді анықтаудан түрады және соның нетізінда
бірлескен қылилықтың алдьш алу мен емдеуді жеке адам утшн кур)
керек болады.
16.4.	БЕРЛЕСКЕН ҚЫЛИ КӨЗДІЛІКТІ ЕМДЕУ ІІРИНЦИНТЕРІ
Бірлескен қулилықты емдеудегі басты мақсат жойылган бинокулярлыі
байланыстар мен бинокулярлы көруді қайта кңлпына келтіру больа
табылады.
Сол мақсатқа жету үпгін көздің қыли орналасуын тузеу, амблиопиянь
жою, қалыпты фузиялық кдбілетгі қалпына келтіру сияқты мәселелерп
шешу кджет болады. Өкінітке орай, аталган мәселелерді кейбір жагдайлард
толық көлемде шсшу мүмкІн болмайды жөне де қол жеткен нэтижелермеі
шектелуте тура келеді.
Бірлескен қыли көзділік пен оңың асқынуларын емдеудің бір ізділігі
жеке ауру үшін таңдап алады.
Қылилықты емдеуді оны анықталған кезден ерте басгау керек. Әрин
баланың рефракциясын объективті анықтағаннан соң түрақты тағу үнв
көздің көруін тузететін көзілдірік беріледі. Аккомодациялық қылилыкт
осы бір шараның өзі қылилықты жойып бинокулярлы көрудің дамуын
жағдай жасайды. Бүдан былай көздің есуіне, рефракцияның эмметропия*'
қарай өзгеруіне байланысты түзететін шынылардың күіпі азайтылуы кере
және ең соңында көзілдірікті тіпті мүлдем алып тастау мүмкін Жартьла
аккомодациялық қылилықтз да көзілдірік тағу азды-көпті дәрежеде оны
түзетуге мүмкпідік туғызады.
Аккомодациялық емес қылилықта түзетуші шьшылар. жоғарыда
айтылгандай, көздің орналасу жағдайын өзгертпейді. Оған қарамастан
аметропияда бул жағдайда да түзету жасау керек. Аккомодациялық емес
қылилықта түрақты козілдІрік тәту- аккомодациялық компоненттің қосылуына
кедергі болады, сондай-ақ көру жітілігін көтереді, оның өзі қылилықты
және ояың аскыңуын емдеуте жанама пайдалы әсер етеді. Балалардың 9-
10 айлық шағынан бастап көзілдірікті қолдана алатынын төжірибе көрсетіп
берді.
Қыли көзділікте сфералық, цилиндрлік және де қиыстырылған шынылы
көзілдіріктен басқа призмалық шынылар да қолданылады. Призмалық
шынылар тор қабықтагы зат бейнесін дақ маңына ығыстырып ауыстырады,
ауытқу бурышын кішірейтеді немесе жояды және бинокулярлы коруді
қалпына келтіреді. Бүл жағдайда призмалы шыяының табаны көздің
ауытқуына қарсы орналасуы керек (мысалы, түйісу қылилығында -
самай жақга). Пластикалық френел призмасы ен қолайлы, олар козілфріктіц
шынысына оңай біріктіріледі, онай алынады.
Кфіли көзді балаларға көзілдірік бергенде көздің орналасу жағдайы
мен көздің рефракпиясына түзсту шынысының күшінің сәйкестігін жүйелі
түрде бақылаү сөзаз орындалатын ереже болып саналады. Қыли көзділжпен
күреске бағытталган козілдірік тандап беру жөне битюкулярлы кнруф
қалпына ке.тгіру мен нығайтута багыпалтан жатіығулар сияқты шаралардың
жүйесі ортоптикалыл; емдеу деп аталады.
Аметропияны түзетумен параллель амблиопияны емдеуді де жургізеді,
Өте қарапайым, кең таралған, 200 жылдан бері белгілі қыли көздің
кызметін қалпыпа кслтіру тэсілі тура окклтозия болады. Тура окклюзия
тәсілінде жақсы көретін козді көру актісінен іпығарып (мысалы танып),
қыли көзді жүмыс істеуте қосады. Жақсы көретІн көзлі көру актісінен
шығаруды көгтгеген айлар бойы жүргізеді. Бірақта окколюзиядан қейін 3-
4 аптада қыли көадің көру жітілігінің көтерілу теяденциясы байқалмаса,
онда ол одан кейін де табыскд жеткізбейді, сондықтан оны тоқтатяды.
Тура окклюзия фонында амблиопиялық коздің көру фушкциясы
жоғарыласа, онда оны жылдамырақ қалпына келтіру мақсатында (жоғары
жастағы балаларда) оған қосымша жаттыгуларды, арнайы аспаптарды
қолдану жолымен (уақ шрифтгарды оқу, үсақ мозаиканы орын-орнына
қою, әртүрлі жармаларды ажырагу ж.т.б.) оның кору функциясына жасанды
Күш түсіру арқылы оны жоғарылагу үіпін тырысута болады.
Тура окклюзия мен қосымша жагіығуларды дүрыс гігілу амблиопия
жағдайында қолданады. Дүрыс тігіліп кдрамаудағы амблиопияда тура
окклюэияны 5-6 жасқа дейінгі балаларда, әлі жалган тор кдбықтық ітроекшія
бекІніп үлгермеген жағдайда қолданады. Үзаққа созылған окклюзияда
іаңулы көздің көруі төмендеуі мумкіндігін естен іпығармау керек Оны
болдырмас ушін оқтын-оқтын таңулы көздің функциясын бақылап түру
керек.
347
346
Орталықтан тыс тігілу амблиопиясында 5-6 жастан үлкен балаларда
тура окклюзия қолданылмаиды, үйткені ол дүрыс емес тігілуді бекітуі
мүмкін. Бундай жағдайларда кәбіне кері окклюзияны қолданады, япш
жалған дақты тежеу. шын дақты сергітіп ояту мақсатында 3-4 айга
амблиопиялы көзді таңып байлап көру актісінен шығарады- БІрақта бүл
шара дүрыс нәтиже бере бермейді.
Көруді немесе амблиопняны қалпыиа келтірудін, басқа бір әдісі жазалау
(пеналдау) (латынын, репа-штраф, жаза деген сөзіяен шыққан) болып
табылады- Бұл әдістің мәні көзілдіріктік шынылардын, көмегімен жасанды
анизометропия жасаудан турады: мысалы, тігілу көзіндегі аккомодацияны
атропин тамызып алып тастайды да толық тузету шынысын береді (көз
“жазаланады") ал екінші көзді оң (сопұех) шынылардың көмегімен жақынан
көретін жасайды. Осы жағдайда бала бір көзімен алысқа. екінші көзімен
(амблиопиялық көзімен) жақьшға қарайды. Тежегіш дақ сөйтіп жойылады.
Жазалаудың әртурлі (алыскд, жақынға, кезектес, толык жөне басқа
да) тәсілдері бар. Балаларда бір жастан бастап жазалау тәсілдерін қолдануға
болады.
Сощ'Ы жылдары амблиопиядағы орталықтан тыс тігілудІ жою жөне
дақтық тігілуді қалпына келтіру ушін өте актив әдістер табыспен
қолданылуда.
Дақты жарықпен ынталандыру (стимуляция) өдісін де қолданады. Ол
үшін тор қабықтыц барлық бетін колеңкелеп, тек дақ маңын жарықпен
ынталандыру (стимуляция) жасаиды. Содан соң огтготиптермен жатгыктыру
қолданылады: амблиопиялы көзге суретгер, белгілер және басқа да затгар
көрсетіледі
Дәйекті бейне феноменіне негізделген әдіс те жетілдірілді. Дақ маңын
көлеңқелеп, мысалы домалак шарикпен, тор қабықтың қалган барлық
жері жарықпен шагылыстырылады. Осы шарик бейнесі (дәйекті бейне)
орталық шүқыршада жарықтаягаинан кейін де біраз уақыт сақталады.
Шектелген деп аталатыи емдеу өдісі үсынылды, ол үшіп “шағылыстыру”
әдісімен дақ маңын тітіркендіреді. Әдісінін мәні орталық іиүкыршаны
импулъсгі шам жарығымеп тітіркендіруден түрады Әдіс орталық маңына
және орталыққа тігілуде өте қолайлы болады. Дақты аргон лазерімен
табысты стимуляция жасалғаны гуралы да хабарлар бар.
Амблиопияны жою мен көру жІтілігІн қалпына келтіруге бағытталған
шаралар жуйесін плеопгикалық (гректің ріеор-улкенірек, арпығырақ көбірек
деген сезінен шыққан) емдеу деп атайды.
Қьіли көздің көру жітілігі 0,3-0,5 дейін жоғарылаганнан кейін амблипияны
емдеуді токдатпастан, фузияны дамыту мен бинокулярлы көруді қалпына
келтіру үшін оріүрлі өдісгермен ортоптикалық жаттығулар жасау мақсатқа
сай болады. Синотипті аппаратғарды қолдану қылилықты жоюға әкелуі
мүмкін. Осы кезеңде монолатеральдьі қылилық көбіне кезектес кылилыкқа
өтеді, сол кезде хирү^ргиялық емге көшуге болады.
Синотипті аппараттардың (гаплоскопиялық) ең жақсысы синоптофор
(231-сурет) боладьі, оның жумыс принціпі көру кеңістіктерін бөлуге
348
цегІзделгеы, ол жетілдірілген сгереоскоп болып табылады. Оядағы схдэетгерді
әртүрл> жағдайда орналасгыруга болады. Аппарат әр көзге бөлек сурет
керсететін екі окулярлы түтіктен түрады. Қылилык. болмай екі кәздің
көру осьтері параллаль болса аппараттағы суретгер қосылып бірігіп біреу
бодып көрінеді (232-сурет). мысалы, қүлақсыз мысық (сол көздің алдында)
пен қуйрықсыз мысык (оң көздің алдында) бірігіп қүлақты да қүирықты
бір мысык болып көрінеді. Осыган үқсас артүрлі суреттерді қолдануға
болады.
Қыли кәзде бейнелердің осындай бірігуін жасау үшіп синоптофордың
түгіктерінІң жағдайын тиісті бүрышқа бурып взгерту керек болады.
Аппаратта жатгыгуды үзақ мерзімге жүргізеді, 20 жаттьяудан аз болмауы
керек.
Амблйопияны немесе ассиметриялык бинокулярлы көруді дамытып
алмау үтиін қыли көзді бала көздерінің көру остері параллель болмағанша
екі көзімен кдрамауы керектігін үмытпау қажет.
Көру остері параллель болғанда гана бинокулярлы коруді қалпына
келтіру мен нығайтуға жаітыгулар жасиунл болады. Ол үпгін үй жағдайында
қолдануға болатын кңрапайым стереоскопиялық суретгер, кереге көз жөне
сол сияқты тәсілдерді пандалануға болады (233-сурет).
231-сурет. Сяноптофор аішара
тында жаттығу.
232-сурет. Синоптофор аппа-
ратының қүрылыс прияципі
233-сурет. Бнно
^Улярлы керуді ны-
ғайту.
й-кереге кәсз көмегімен; б-
түзетуші-ань(қта\Тііьі анпа-
рат көмегімен.
а
349
Бифовеальды бірігуді қалпына келтірудің перспективті адісі 1975 жылы
үсынылған даплоіггика болып табыладьг. Кез келген консервативтік ңемесе
хирургиялық жолмен көздің орналасуын дүрыстағаннан кейін осы өдісті
крлдануға болады. Диплоптика адісінде көздін, алдына қойылған призмалар
көмегімең сшюптофордағы гаплоскопиялық жатшғуларға кдрағанда, тәбиғи
жағдай жасалады. Тор қабықты диснаранггы тітіркендірудің нәтижесі
қосарлакуға ушыратоцы, ал ол өз кезегінде бейнелерді бифовеальды қосуга.
яғни фузияға ынталандыру қызметін атқарады. Диплоіпикалық жаттығулар
көздің қосарлануды жоятын физиологиялық қабілетін қайта тірілтіп.
бифовеальды тігілу механизмін қалпына келтіруге мімкіндік бередІ де
қалыпты бинокулярлы көрудің негізін жасайды.
Егер плеоптоортоптикалық жаттығулар комплексінен кейін қылилык
жонылмаса, онда оперативгік ем қолдануға көшеді. Оны консерватитггіг
емиен 1,5-2 жылдан соң жүзеге асыру мақсатқа сай келеді, бірақта мектег
жасына дейін жасаған жақсы болады. Кейбір жағдайларда (өдетге үлкег
ауытқу бүрышында) хирургиялық ем плеоптоортоптикалық емнен бурыг
қолданылуда мүмкін. Операцияны іштен туа пайда болған қылилықтг
ерте колдануға болады.
Оперативтік емдеу. Қыли көзділікті операция жасаг
аркылы емдеуде күшті бүлшықетгі (әдетге көздің ауытку жағындағыі
әлсіздендіру немесе, керісінше, нлсІз бүлшықетті (яғни қарама-қарсы
күшейту операциялары қолданылады. Осы мақсатга күіпті булшықетг
оның ақ қабыққа біріккен жерінен кесіп алып, артқа ығыстырып біріктір^
(рецессия) немесе оны тіліп, кесіп содан соң үзартып тігу жасалады.
Әлсіз бүлшықетті күшсту кері одісиен жүзеге асырылады: бүлшықетг
біріккен жерінен кесіп альш, оны ІлгерІ көшіріп тігеді немесе оның бі]
бөлігін көлденегцпен кесіп алып тастайды (резекция) (234-сурет).
234-сурет. Коздің сыртқы тұзу бүлшықетін кесіп алу операциясы
д-булшыкетті кесш алу, б-бүлшыкетке жш әткізу в-дәнекер қабықты тіту.
350
Қайсы көзге қапдай операциянын жаса.тл керектігі, булшықетгің жаңа
біріктіру орнын анықтауды немесе бүлшықетгің канша бөлігін кесіп алудың
керектігі кәзді қимьілдату аппаратгарынын. жағдайына, ауытқу бүрышына
жане де аурудьш, жасына қарай тандап алынады. Көпшілік жағдайда
қиыстырып қосарланғая операцияларды (мысалы, рецессия мен резекңия)
қолдануға т\ра келеді, кейде операцияны екі көзде де жасайды немесе
операциялық ем бІрнеше кезенде жүзеге асырылады (235-сурет,!.
235-сурет. Қыли көзді ауру, а оиерацияга дейін, б операциядан кейіп
Операциядан кейінгі ем операциягә дейІнгі принциптерге негізделеді
және бшюкулярлы кпруді қалпына келтіру мен нығантуға бағытталады.
Плеоптоортоптодиплоптикалық және хирургиялық емдермен қатар
бірлескен қылилықты емдеуге дәрі-дәрмектер де қолданылады. Ауруларға
(зсіресе аккомодациялық емес қылилықта) витамин В|2, галантамин,
пирогенал. оксазил жеде денсаулықты жалпы нығайтуға бағытгалған
дәрілер де беріледі. Дәрілік ем қозғалыс рефлекторлық өріс жағдайын
жақсылауға мүмкіндік береді, коздің қозғалысы мен фузиялық қайнар
көзін (резернін) көбейтеді, қылилық бүрышын, нистагмоидты (түрткілі)
қозғалысты азайтады. Жақын қашықтықта жүмыс істеу ережесі мен
оқыганда үстел үстін жарықтаңдыру да маңызға ие болады.
Бияокулярлы көрудің дамуы үшін орташа есеппен 2-3 жыл уақьгг
керек болады. Емдеу мерзімі қылилық туріне, оның пайда болған жөне
созылған уақытьша, организмнің жалпы жағдайьша, түқым қуалау жөне
басқа да факторларға байланысты болады.
Біздің елде балалардың қыли көздігі мен дисбинокулярлы амблиопиясына
кдрсы куресудін үндесті жуйесі қүрылған. Республикалық, оолыстық,
қдлалық балалардың коруін сақта\та бағытталған дәрігерлік кабинетгер
жүмыс істеуде. БірІнші кезекте қыли көзді, амблиопиялы және үдемелі
351
жақыннан көргіштік және де басқада аурулары бар балаларға арналған
бакдіалар, санаториялар, лагеряер жүмыс жасауда. Аталган орьшдарда
узақ уақыт ортоптоплеоптодиплоптикалық және дәрілермен қыли көзді,
амблиопиялы балаларды емдейді, еонымен бірге онда операциядан бурын
жөне сон да емдеу жүргізіледі.
Кңіли көзділік пен амблиопияға қарсы күрестің табысты болуы көбіяе
емяін, уақтылығына, дүрысгығына және де аурудың өзінің, олардщн, ата-
аналарынын, табандылығы мен қажырлылығына байланысты болатынын
естен шығармау керек.
Көпшілік жағдайда қыли көзділіктің алдын алуға болады. Оның алдын
а.гп балаларды уақытылы офтальмологиялық тексеріп қарауға, олардың
тамақтану, оку, демалыс ережелерін дүрыс үиымдастыруға, козілдірік беру
мен оны тағып жұруіне, профилактикалық жүмысқа ата-аналарын,
мүғалімдерда балабакдіа мен мектегггің медицина қызметкерлерін тартуға
байланысты болады.
16.5.	САЛДЫҚ (ПАРАЛИЧТІК) ҚЫЛИ КӨЗДІЛІК
Салдық (параличтІк) кыли көзділік әртүрлі себептерден (жарақат, ісік,
жукпалы аурулар ж.т.б.) пайда болатын бір немесе бірнеше козді қозгаитын
бүлгпықеттердің шала немесе толық сал болуымен камтамасыз етіледі.
Ол ең алдымен сал болған бүлшықет жагына қарай қыли көздің
қозғалмауымея иемесе қозгалысының шектел\тмен сипатталады. Салдық
қылилықтың екінші белгісі-біріншілік және екіншілік ауытку бурьшпарының
тең болмауы (екіншілік бүрышы барлық уақыт біріншіліктен үлкен). Үпинші
жиі кездесетІн белгісі-қосарланудын. (диплопиянын) болуы.
Ауытқу бурыштарының айырмашылыгы қыли көзбен затқа тігілуге
жасалған әрекетте нернгік импулъстер зақымдалған бүлшықетке де, және
оның сау көздегі бІрлесіп қызмет жасайтын булшықетіне де (синергистке)
келеді, соның салдарынан сау көздің күшті ауытқуы байқалады.
Затты екі көзбен кдрағанда оның бейнесІ тор қабықтың диспарантгы
нунтелеріне түскендіктен қосарлану (диплопия) пайда болады. Қосарлан}1
кейде ауыр күйін түсіретіндіктен аурулар бір көзін жауып қарауды үнатады.
Салдык қылилық үзақкң созылса бас ми қыртысындағы айқындаушы
орталық қыли көзден келетін бейнелерді басып кдбылдамайды, биноку-
лярлы көру жойылады да қосарлану тоқталады.
Д и а г н о с т и к а. Салдық қылилықты анықтау жоғарыда аталган
оның басты белгі.іеріне негізделеді және де копшілік жағдайларда оны
анықтап дцагноз қою қиын емес. .Бірақта бірсыпыра ауруларда салдыққа
үшыраған бүлшықетті табу үшін арнайы зертгеу эдістерін қолдану керек
болады. Балалардағы, әсіресе, шала салдық немесе салдық қыли көздш,
ауру орнын анықтау, яғни топикалық даагнозын анықтау қиын болады,
Кей кезде оны бірлескен қы.іилықган ажырату да қиынга соғады.
Е м д е у. С.ілдық қылилықты емдеу ен, алдымен нерв немесе булшықетгі
зақымдаған себептерді (ісікті алып тастау, жарақат салдарын жою ж.т.б.)
352
жоюға бағытталады.Көзге физиоіерапиялық емдерді табыспен қолдануға
болады. Консервативті ем нэтиже бермесе хирургиялық ем қолданылады.
Хирургиялық емнін. прииципі бірлескен қылилықтағыдай, зақымдалган
бүлтықетті күшейту немесе онық антогонисін әлсірету операциялары
қолданылады. Көбіне бірнеше булшықеттерде күрделі пластикалық
операциялар жасауға тура келеді.
Оперативті ем және оны қолдану уақыты тиісті мамандармен бірлесе
отырып шешіледі (невропатолог, онколог ж.т_б). Қосарланудан қүтқару
ушін призмалық көзілдірік беріледі.
16.6 НИСТАГМ
*
Н и с т а г м (көздін, дірілі)-көз алмаларынын өздігінен болатын еріксіз
ырғақты тербелу қозғалысы. Оған көздің іштен туа нашар көруі, қасаң
қабықтың, көз бүршағының қарауытулары, тор қабықтағы өзгерістер
(хориоретинит, ж,б.) және бас мидың әртурлі деріттеріке байланысты көру
қабілетінің напіарлауы себеп болады. Нистагм қозғалыс бағытына қарай
көлденең, тік және айналма, іүріне қарай-маятник тәрізді, түрткі-дүмпу
тәрізді және аралас болады.
Нистагм әдетте аурулардың мазасын кетірмейді, бірақ олардың көру
қабілеті төмен болады және де түзетуге келмейді. Жастын, улғаюымен
нистагм азаюы мүмкін.
Е м д е у. Нистагмның өзін емдеу кебіне 'сэтсіз болады. Оның басты
себебін жою керек. Бірақта себебін анықтап, оны жоюға болмаса да
плеоптикалық жоне дарілерімсн (В тобындағы витамшідер, но-шпа, 1%
мезатон ерітіндісін тамызу ж.б.) емдеуді қолданады. Бүл ем нистагмның
амплитудасын біршама азайтуы жөне коруін біршама жоғарылатуы мумкін.
Кейбір жагдайда (көлденең нистагмде) миопластикалық операциялармен
қолайлы нәтижеге жегуге болады.
353
ХУІІ-ТАРАУ
17.1.	КӨЗ ШАРАСЫНЫҢ ҚА6ЫНУЛАРЫ
КӨЗ ШАРАСЫНЫҢ АУРУЛАРЫ
Әртүрлі авторлардыц мағүлмат-деректеріне сүйенсек, көз шарасының
аурулары барлық кәз ауруларыиын, 0,5-0,8% қүрайды. Жалпы жергілікті
себептерден көз шарасында әртүрлІ патологиялык қүбылыстардың дамуы
мүмкін. Көз алмасының орньшан аз да болса ығысуы, оның қозгалысындағы
кедергі, кәз сақлауының әзгеруІ кәз шарасының ауруларының басты бел-
гілері болады.
Кәз алмасының ығысуы ілгері шыгыңқы бадырақ кәз (экзофгалъм)
немесе, керсінше, артқа ығысып, терендеу орналасуы, шүңірек көз
(энофтальм) түрлерінде байкалады. Сонымен кңтәр көз алмасының жанына
ыгысуда кездеседі.
Қабынулық бөліністен, ісіктерден, қан қүйылудан, бөгде затгардаң
шараның қдбырғасының сүйектерінің ішке кңрай шытыңқьілығЕДнан (сүйектін
біркелкі қалыңдауы, яғни гиперостоз, мукоцелле немесе сүйек
сынықтарының) көздің шарасының ншндегілерінің үлғаю салдарына,
симпатикалық нерв жүйесінІң тонусьшың жоғарылауътна, диэнцефальдык
әзгерістерге байланңсты экзофтальм пайда болады.
Қабырға сүйектері сынып, олардың сынықтарының ажырасуынан көз
шарасының көлемінің үлғаюына, шаралық майлы дененің семуіне,
симпатикалық ігерв жүйесінің жартылай немесе толық сал болуына
байланысты энофтальм пайда болады. Симпатикалық иерг
жүйесінің мойын белігі закдямданған жағдайда энофтальммен бірге көз
саңлауының тарылуы, кңрашықтың тарылуы (миоз) жөне коз алмасыныи
қысымының томендеуі (гипотония), яғни бір сөзбен айткңнда Горнер
синдромы пайда болады.
Бадырақ немесе щүңірек көздер сәл-пәл немесе әте айқын байқалун
мүмкін. Оларды экзофталъмометр аспабының көмегімен анықгайды (29-
сурет).
Көз алмасының жанына ығысуы және оның қозғальісындағы кедергілерде
кәз шарасының патологиясының жиІ, бірақта тхрақсыздау белгілері болыг
саналады. Олар әдетге көз шарасының бүйірінде орналасқан қүбылыстардэ
пайда болады жөне де көз алмасының қозгалысында ығысуға қарсь
бағытта кедергі байқалады. Көз алмасының қозғалысының кедергіге
үшырауы шамалы ғана байқалудан мүлдем қозғалмауға дейін болун
мүмкін. Көз алмасының ығысуына қосарланып (диплопия) көріну де
қабатгаса жүреді,
Офталъмологиялық жүмыста кәбіне кәз шарасының кңбынуы және
ісіктері жиі кездеседі.
Көз шарасындағы кдбыну қубылысгары өте ауыр да қатерлі аурд лардың
қатарына жатады. Дәрігерлердің алдында кейде кәру мүшесін сақтаумеи
бірге аурулардың әмІрін де сақтап қалу міндеті түрады.
Остеопериосгит дегенімІз сүйек пен оның қабығының қабынуы болып
табылады. Бүл қүбылысты клиникада, әдетге, сүйектің кдбынуы (периоспит)
деп белгілейді. Дегенмен оның кәпшІлігінде қүбылыс сүйектің қабығы
мен қоса көз шарасының қабырғалық сүйектерін де қамтиды. Ол кәз
шарасының барлық жерінде дамиды және іріңсіз, іріңді қабыну түрінде
сипат алады, кейде абсцесске айналуы да болады.
Қабыну ошақтары кәз шарасының алдынңы боліктерінде орналасса,
онда ол жайылған немесе шектелген тығыз домбығумеп білінеді, сипаганда
ауырады. Ісік бірте-бірте көрші маңайға жайылады. Тері қызарады, ісінеді,
әсіресе таңертең, басқа жеріне қарағанда немесе екінші коз шарасының
сәйкес жеріне қарағанда кызулырақ сезіледі. Сондай-ақ қабақтың дәнекер
тканІ Ісінеді, коз алмасында беткейлік кңгзару байкңлада.
Ауру жедел 2-3 күнде немесе баяу бірнеше агтгада дамуы мүмкін.
Содан соң қүбылыс сипатына байланысты қабыну ошағы сорылып, дәнекер
тканмеп ауысады (үйыма бөліністі түрінде), немесе абсцесс болса босап
ыдырап жарылады да ірің сыртқа шығады немесе шараның майлы денесіне
енеді. ІрІңнІң тері арқылы сыргқа жарылуы сүйектің ашылып қалуымен
қосталады, шірІк сүйектің бөлІктері сау сүйек тканІнен бәлінеді
(секвестрленеді), жыланкөз тесік пайда болады. Жыланкөз тесік шірік
сүйек боліхтері шығып болғанпан кейін жабылады. Содан кейін жыланкөздің
жолын бойлай сүйекпен біріккен тыртық пайда болады. ІріндІ қүбылыстарда
сырқатгың коңіл-күишің нашарлауы, дененің қызуының котерілуі, СОЭ-
нің өсуі, лейкоциттердің кобеюі сияқты жалпы өзгерістер де байқалады.
Егер остеопериостит кәз шарасьшың терең түбінде дамыса, онда оны
апықтәу киын болады. Бүндай жағдайда кңбыну қүбылысына коз алмасының
ығысуы мен экзофтальм, коз алмасының қозғалысындағы кедергі және
дөнекер тканның күшті ісінуі (хемоз) төн болады. Қабыну ошағының
орналасуына байланысгы қабақтардың терісінің қдсаң кабықтың сезгішгігінің
бүзылуы, көздің көру қызметінің томендеуі мүмкін.
Ауруды стафилококктер, стрептококктер, сиректеу туберкул&ідік
микобактериялар мең спирохеттер қоздырады. Остеопериоститгердің ең
жиі себептері мүрын куысгарьшың кңбынулары болады, ал олардың себепкрі
жедел жүқпалы аурулар (грипп, баспа (ангина). кңвылша (корь), скартатина,
бет терісіндегі сыздауықтар т.б.) болады. Бүлардан басқа дакриоциститтер
Де, тістердің кариестері де, жаракңттар да көз шарасының периостит-
терішң себептері бола алады.
Туберкулезден және мерезден пайда болған остеопериоститтерге көз
шарасының алдыңғы бәлігівде орналасу тән болады. Туберкулез
Периосгитгері әдетге көз шарасының төменгі сырткы балігінде, ал мерезден
пайда болғандары оның жоғары сыртқы болігінде орналасады- Мерездік
354

(Хггеопериостаттерге »эзінен-өзі пайдя болатын түнгі ауру сезімі қосарлапа
жүреді. ал туберкулездік периоститтер болсз ауырмайды.
Е м д е у. Аурулардың алғашқы келіп көршуіиен бастап олардың
мурын жапе онын. қосымша қуыстарын, тамақ жане тістерін тексеру
керек, егер оларда қабыну қүбылыстары байқалса, оларды емдеу керек.
Шарапың алдыңғы бөлігінде орналасқан периостаттерде УВЧ және
диатермиямен қыздыру. кабыну ошақтын. маңыиа антибиотиктердің
ертінділерін күнделікті енгізу сияқты емдермен шеқтелуге болады.
Ірінді және тереңде орналасқан остеопериоститтерде антибиотиктердің
(пенициллин ж.б.) ертінділерін 500000-1000000 ЕД тәулігіне бүлшықет
аралық еңгізу керек немесе тегращіклин, сулъфаннламіі^ерді 1г әрбір 4
сағатган ішуге береді.
Мерездік жоне туберкулездік периоститтерде арнайы, ерекше өздеріне
тән емдеу дүркінін қолдану керек, жыланкөзді тазалау, сүйектін боліктерін
алып тастау, абсцесс болса оны ертерек тіліп жару керек.
Көз шарасының іріндеп қабывуы (флегмонасы) оның майлы денесінің
ірінді кдбынуы және ізінше оның шіруі болып табылады. Бүл ауру, адетте,
жедел пайда болады, бірнеше сағат ішінде, ен көбі 1-2 тәулік ішінде
каркынды дамиды. Сырқатга басгың қатты а\руы, дененің қызуьг жоғарылап
кдлтырау пайда болады, тамырдың соғуы бәсеңдейді, милық қүбы_тыстардың
да қосылуы мүмкін.
Қабақтар оте күнггі ісінген, қызарған (кейде көгеріңкі) тіпті күштеп те
көз сандауын ашу киын болады. Дәнекер кдбық күшгі іангекдіктен кдбақтар
мен көз алмасының арасында қысылып қалуы (хемоз) да мүмкін. Көз
алмасы алға қарай күшті шыгып (экзофталъм) түрады, оның қозғалысы
шектелген немесе мүлдем болмайды. Қүбылыс көру нервісін қамтыған
жағдайда көздің көру қабілеті көп дәрежеде төмендейді, кейде тек жа-
рықты сезу қабілегі сақталуы немесе соқыр болуы мүмкін. Нервтщ қабынуы,
нерв дискісінде іркілудін, болуы. тор кабықтың орталық венасында қанның
үюы (тромбоз). соңында кнру нерв дискісінін, семуі пайда болуы мүмкін.
Аурудың агым болжамы кәру мүшесі үішн де, сырқат өмірі, өсіресе
балалық шақта, үшін де қатерлі. Ауру бас мига шауып эте қатерлі
аскьиіуы-қуысталғаи синусында қанның үюы (тромбоз) дамуы мүмкін.
Кәз шарасыньщ веналарынын қақпақшасыз болуы да патологиялық
қубылыстардың таралуына мүмкіндік тугызады.
Көз шарасының іріңді қабынуы көбіне көздік веналардын, қабынып,
олардың қуъістарының тыгындалуынан басгалады. Ал олар уак іріндіктердің
пайда болуына, соңьшан ол үсақ іріңдіктер өзара қосыльш көз щарасының
іріңді қабынуына айналады.
Кәз шарасының ірінді қабынуының себептері де остеопериоститгердін.
себептеріндей. Олардан басқа шараның майлы денесінің закымданхпында
богде заттар енгенде, кейде операциядан кейін де инфехция еніп іріңді
қабынудың пайда болатыяын да айта кету керек. Бетгегі орналаскан
сыздауықтарды және кдбақтардағы теріскендерді сыгудың салдарьшан ірінді
қабынудын (флегмона) пайда болуынын жиі кездесетінін де естен шығармау
керек. Корші маңайдағы қабыну қүбылысгарынан инфекцияның өтуінен
флегмона пайда болуы мүмкін (панофтальмит, іріңді дакриоаденит,
дбсцесстер т.б.)
Е м д е у. Каз шарасынын, іріңді қабынуы қарқынды сипзтты қатерді
қубылыс болғандықтан, оған мүмкіндігінше жылдам және батыл ем колдаңу
қажет болады. Ауру ошағынын босаңсып тербеліс толқыны (флюктуация)
пайда болғанда ғана смес. қабынудын ісіктік кезеңінде де квз
шарасыи 4-5 см терендікке. дейія тіліп ашу керек. Осы мезгілде тілу ірің
болмаса да ткандердің гьгғыздыгын азайтып, қубылыстың бас миға таралуына
кедеріі болады  және сырқаттьш жалпы жағдайы жақсылапа бастайды.
Кғз шарасын тілуді оның сыртқы бөлігінде жасаған қатерсіз болады.
Кесілген жерге анптбиотиктер немесе яатрий хлорлы гипертониялық
ертіндісімен ылғалданған дәкеден жасалған дренаж-турунда тығып қоядьі
жөне де оны күнде ауыстырады.
Ішуге. бүлшықет арасына, ауыр жағдайда венаға, артерияга және
омыртқаның ішіне (интралюмбально), кең әсерлі антибиотиктердІ кәп
мөлшерде енгізіп егудІ колданады, сульфаниламидтерді қолдану да қажетті
болады. Антибиотиктерден, нсници. ілилнен озге, ампишіллин, сгрептомпцнк,
олететрин, неомицин, олеандомицин, гентомицин, канимицин. линкомицин,
цепорин және тағы баскдларын С, В. нитимпндеріне қосып қолдануға
болады. Кейбір жағдаиларда қан қуто мен изотониялық натрий хлорид
ертіндісін еигізу де, осмотерапия да пайдалы.
Тенонит - бүл көз алмасыныя, тенон капсуласының қабынуы.
Кдүырт, әдетте. бір козде басталады. Көз шарасында қысым сезіну, ауру
сезіну, әаресе көз алмасы қооғалғаңда ауру сезіміиің күшеюімен сипатгалады-
2-3 күннен кейін қүбылыс молынан дамиды. Осы кезде жоғарыда
айтылғандарға шамалы экзофтальм, ква қозғалысындағы азғана кедергі,
кейде қосарлану (диплопия) жөне де (диагнозды айқындауға өте кңжетті)
қабақтар мен донекер қабықтьщ ісінуі кубылысқа қосылады. Дәнекер
кдбықіын. қуысында бәлініс бөліп шығару болмайды- Сырқаттың жалпы
жардайы, әдетге, флегмонаға қарағанда жақсырақ болады. көп онша
азаптанбайды.
Аурудың мәні көз қынабында көбіне уйыма сүйықтықтың, сирек
жағдайларда ірінді бөліністің жиналуы болып табылады және де жоғарыда
аталған г.ур\ дың белгілерін түсіндіреді. Үйыма сүйықтықты тенонит тез
кдйтады. Ірінді тенонитте ірің дәнекер қабық қуысына жарылады.
Тенонит себептері әртүрлі : көздегі қабыну қубылысгары, коз алмасы
Қьінабьшың жарақаты, оның ішІнде қылилықты дүрыстау үшін жасалған
°йерациялар. жүқпалы аурулар (грипп. тілме қабынуы (рожистое).
Ревматизм) және басқа қүбылыстар болып тнбытады.
Е м д е у. Үйыма сүйықгықты тенонитте көз шарасын УВЧ, кварц
Нймымен кыздыру, диатермия. парафин, грелка жылу емдерін қолдану
^йралары жақсы нэтиже береді. Донекер кзбықтъщ астына, коз алмасының
Цртына кортикостероидтарды, антибиотиктерді, салицилаттарды,
^смотерапияны енгізу керек болады. Ірінді тенонитгің басты емдеу тәсілі
357
тек тенон куысын тіліп аіпып эписклералық қуысына лренаж қою, булшықет
арасыиа знтибиотиктер енгізу, соңьшан коз шарасыма физиотерапиялық
ем қолдану болып табылады.
Жоғарыда жазылган аурулардан басқа, көз шарсыңда саңырауқүлақтар
мен паразиттер қоздыратын қабыну қүбылыстары пайда болуы мүмкін,
әртүрлі бітеле бастаған жаралардың қабыну ісіктері, аллергиялық ісіктер
(Квинке ісігі) де сирек те болса кездеседі, бірақ оларды анықтау қиындау
болады.
17.2.	КӨЗ ШАРАСЫНЫҢ ІСІКТЕРІ
Адам организмінде кездесетін барлық ісіктер көз шарасында да әсіп
дамуы мүмкін. Олардың тегі әртүрлі : олар көршілес мандйдан таралды
(бас мидан. үстінгі жақтал, тамырлы қабықтан ж.т.6.), организмдердегі
басқа мүшелердегі ісіктердің метастазы болуы мүмкін, және де көз
шарасының қабырғасынан немесе оның майлы депесінен, оиың ішінде
орналасқап бүлшықетгерден, қантамырлары мен нсрвтер.іен біріншілік
ісіктер пайда болуы да мүмкін. Көптеген ауруларда көз шарасынын біріншілік
ісіктері кездеседі.
Көз шарасының ісігінін, ең басты белгісі үдемелі экзофтальм болады.
Көз алмасы алга шығыңкы болумен бірге бір жағына қарай ығысуы
мүмкін. Әдетте, көз алмасының ісік орналасқан жаққа қарай қозғалысы
белгілі бір молшерде шектеледі. Ісік буліпықеггер жасаған қуыста
орвяласкңн жағдайда гана көз алмасы ығыспай оның қозғалысы сақталады.
Экзофталын дамудан бурын, борінде емес, кзбакдьщ ісінуі, шараның маьдында
жалған сезіну (парестезия) болуы мүмкін; әртүрлі дәрежедегі көрпіілес
маңайга таралатын ауру сезімі өте сирек кездеседі. Сонын ала экзофтальм
пайда болғаннан соң көздің квру кңбілетінің наііирлағаны, қосарлану
(диплопия), көру кеңістігінің тарылғаны ңемесе орталық дақтың (скотома)
пайда болғаны байкдлады. Кәз түбінде көру нерв дискісіндегі іркілуді,
оньщ семуін және тор қабықтың қатпарлануын үіпыратуга болады.
Рефракцияның өзгеруі, көз қысымының көтерілуі, қасаң қабықтың
жаралалуы мүмкін. Аталған белгілер ісікгің орналасуыаа, көлеміне, сипаты
мен өсу қарқынына байланысты әртурлі тіркесте байқалады. Бірақ кейде
көз шарасының ісігінің көпке дейінгі бірден-бір белгісі экзофтальм болып
табылады.
Кәз алмасын баскңнда оның орнына карай ығыспауы ңемесе аз мәлпіерде
ғана ыпясуы (редуктабелъсіздат) көз шарасъшың ісіктеріне төн белгі (кдлыпты
жағдайда оның ығысуы бмм қүрайды). Соңғы уақыттарда арнайы аспап-
орбитотонометрді қолданып, көз алмасына белтілі мәлшерде қысым жасап,
салмақ мөлшеріие байланысты оның қаншалықты ығысу дәрежесін есегттеуге
мүмкшдік пайда болды. Орбитотонометрмен өлшеу мәліметіне қарап қубылыс
мөні меп оның орналасу орнын белгілі дәрежеде жорамалдахта болады-
Маңызды және өте коп тарағая зертгеу әдісІ рентген сәулелерімеН
суретке алу болып табылады. Зақымдалран кәз шарасының • кдрауытуын,
358
әрдайым болмаса да. оның бір яемесе бірнеше қабырғасынын, жүқалануын
немесе бүзылуьш, шаранын. мөлшерінін үлғайғанын байқаута болады. Ісік
кнз шарасының төбеанде орналасса кәру каналының кеңейгені байқалады
(әрине канал арқылы Ісік өтіп осе бастаса бүл белгі байқалады).
Казіргі уақытта көз шарасын рентгеи сәулелерімеі] суретке алудан
басқа да кәптеген рентгендік әдістер: тура ірІлендірілген бейнелі рентген
сурет, көлемді рентген сурет, кссросурет (көшірме с\рет», орбиталық сурет,
тамырлы сурет, компьютерлік томография қолданылады. Аталған әдістер
көз шарасындағы ісіктерді анықтаудың мүмкіндіктерін едәуір кеңітеді.
Шынында, томография көмегімен әрбір 0,5см қабаттық кесінді суреттерді
жасай отырып ісіктің бар жоғын ғана емес, оның орналасуы мен көлемін
де дәл анықтауга болады.
Түстердф рентгенді қарсыластыгына негізделген әдістің бірі орбито-
графия болады. ӘдІстің мәні коз алмасынын. артындағы (ретробульбарлы)
кеңІстікке (бүлшықет воронкасына) суда еритін контрасгы заттарды енгізіп,
көздІң шарасын рентген суретке алудан түрады. Контрасты бүлшықет
воронкасыньщ түрі мен орналасуына қарай ісіктІ табуға және оның
орналасуын апықтауга болады.
Басқа әдісгерден /с&з иіарасының венографиясын атауға болады.
Көз шарасының веналар жүйесіне бүрьшпық немесе мандаЙлық венасы
арқылы контрасты зат жіберіледі. Көздің жоғаргы венасының
топографиясының рентген суретіндегі өзгерістеріне қарап ісіктІң бар жоғы
мен оның орнын анықтауға болады.
Керектігіне қарай /ааротидтік ангиографияны да қолдану мүмкін.
Бүл әдІс те конграсты зат жалпы үйқы артериясына енгізІледі.
Артерио- және венография әдісгерін стерео-рентгендік бейнеде жасаса,
онда олар зақымдалған квз шарасының артериялар мен веналар жүйелеріиің
жағдайы туралы дәл мөлімет береді және олардың диагностикалық бағасы
да белгілі дәрежеде артады. Ангиографиялық белгілердің кәз шарасының
сүйектеріндегі әзгерістерден бүрын байқалатынын айта кету керек.
Соңғы уақытгары көз шарасының ісіктерін анықтау уиіін В-эхография
әдісін де қолданады. В- эхография әдісі бір өлшемді А-эхография
әдісіне қарағанда екі әлшемді ультра дыбыстық зерттеу болады. Үш
өлшемді С-эхография әдісін қолдану туралы да хабарлар бар.
Көз шарасының ісіктерін анықтауда термография эдісі өз кәмегін
көрсетеді.
Орбитотонометрия, рентгенометрия, орбитаны ультрадыбыспен зерггеу,
термография, компьютерлік томография әдістерін қолдануға қарсы дәлел
болмайды. Орбигографияны кңтерлі ісікке күдіктенгенде немесе шараның
тамырлы зақьімдануьмда колданута болмайды. Коптрасты заттарды енгізІп
(инвазивтік) зерттеу әдістері қатерсіз емес жэне де оларды мүмкіндігінше
Қолданбау керек. Бү-л әдістерді қолданбаута компыотерлік томоірафия
МүмкіндІк береді. Копьютерлік томография көз шарасындағы ісіктерді
әрдайым анықта^та (96%) мүмкіндік береді., бүл әдіспен уак мелшерлі
ісІктерді де, олардың орііаласуын. қайдан өсіп шыкқанын, олардың сипатын
359
да анықтауға болады. Томографиянық мәні жүқа (1,5мм) кесіпділер алуда
жатыр.
Сонымен қатар рентгенографиялық, ультрадыбыстык және басқа да
зерттеу адістерімен табылған көрсеткіштерді клиникалық жеие офталь-
мологиялық зертгеулермен салыстыра талдау кджеттігіне ерекше көндл
аудару керек. Тек ауруды клиникалы-аспапты комплексті зерттеут ғана
бір жақты экзофталъмда көз шарасында ісіктің бар жоғын анықтауға
мүмкіндік береді және оны жалған ісіктен орбитотомиясызақ ажыратуға
болады.
Коз шарасында ісіктің барлығына күдік пайда болғаида дәрігер онын
қатерлі немесе қатерсіз екенін де шешуі керек. Белгілі дәрежеде оған
ісіктія всуі комектеседіі қатерсіз ісіктер баяу, қатерлі ісіктер жылдам
өседі. Біракта бүл белгі (критерий) жеткілікті дәрежеде сенімді болмайды.
Ісіктердің сипатын операцияға дейія анықтау үшін радионуклидті
зертгеуді қолданады. Радиоактипті фосфорды - Р"’2. йодты - І12і жөне I131,
стронцийді Зг*5 және басқа да элементтердІ қолданады. Бул едіс қатерлі
ісік қатерсіз ісікке караганда радиоизотоптарды коп мөлшерде сщіруіне
негізделген. Радиометрлі есептеудің жылдамдығы 50% жөне оданДа артық
болуы адтерлілік белисі (критериі) болып есептеледі. Бірақта радиоизотогпық
анықтаудың да мумкішпілігі шектелген, үйткемі кейбір қатерсіз ісіктер
мен жалған ісіктер қатерлі ісіктер сияқты изотогпы сіңіріп жинауы мүмкін.
Соңғы уақытта көз шарасының анықтау қиын болған Ісіктерінде
радиоактивтік заттарды енгізу фонында сканирлеу және сцинтифосгогра-
фиялық әдістерін қолдана бастады. Олар Ісіктіқ радионуклидтердің гамма
- сәулелерін екі өлшемді бейнеде тіркеуте мүмкіндік береді.
17.3.	КДТЕРСІЗ ІСІКТЕР
Көз шарасының қатерсіз ісіктері басқа іактерден басым (80% шамасында)
болады. Олар қатерсіз бола түра көздің көру қдбілетінің жойылуына, ал
кейбірде (бастын Ішіне қдрай әскенде) одан да ауыр салдарларға үшырату
мүмкін.
Гемангиома (қантамыр.тарының ісігі) - коз шарасының ете жиі кездесетін
ісігі болып табылады. Ол капиллярлы, бүтақты жөне қуысты (каверналы)
бслуы мүмкін. Куысты гемангиома ардайым капсуламен қоршалган болады.
Кәз шарасының тамырлы ісіктсрінің 3/4 белігін куысты ангиомалар қүрайды.
Гемангиома іштен туа пайда болатын ісік. Ол 5-10 жыл бойы жөне
оданда үзақ әседі, өсуі бірқалыпты болмауы мүмкін'. бірде баяу. бірде
жылдам өсуі мумкін. Гемангиома одетте 30-35 жастағы адамдарда
байқалады, ерлерге қарағанда әйелдерде екі есе жиі Кездеседі. Ол көпшілік
жағдайда бүлшықет воронкасында, кйз алмасының артында орналасады
Тамырлы ісіктер үшін дәнекер қабықтың астында оқтын- оқтыи
қанталаулардың пайда болуы тән болады. Ол көз шарасының алдынгь
бөлігінде орналасқан болса дәнекер қабықтан кшілдір түсті болып томпайыг
корініп турадһі және ол жүмсақ немесе солкңлдақ консистинпиялы боладЫ
360
Рентгея суретінде тығыз көлеңкелер (аигиоліптер) байқалса Ісікті анықгау
іНЗЙласады.
Көз шарасыяыв, кисталары (сары сулн ісіктері) -ісікке үқсас түзілім.
діінде ботқа тәрізді немесе қоймалжыңды зат бар әрғхрлі мөлшерлі
уапсуладан туратын қурылым. Олардаң пайда болуы мен қүрылысы бірдей
:мес. Клиникалық практикалық жүмыста көбіне дермоидты кисталар жоне
:өз шарасына таралған мүрынның қосалқы куыстарының шырышты
:исталары (тисосеіе) жиі ксздессді.
Дермоидты кисталар көбіне көз шарасының шетінде орналасады, бірақ
>лар көз алмасынын, артында да орналасуы мүмкін. Олар .зктодерманың
сейбір бөліктерінің бөліну нәшжесінде даму кемістігі түрінде пайда болады.
Іермоидты кисталардың қабырғаларының қүрылысы терінің қүрылысына
:айкес келеді. Олардың ішінде урықтық шаш, тамырлар ж. т. б. болады.
<исталар бір жане көп камералы болуы мүмкін, олардың диаметрі 8-Ю см
кетуі мүмкін, жүмсақ консистенциялы болады. Кисталардың өсуі алдын
баяу, бірақ, кейін, мысалы жарақатган кейін иемесе жыныстық жетілу
кезеңшде жылдамдайды.
Мүрынның қосалқы қуыстарының шырышты кисталары (мукоцеле)
кебіне маңдай, тор суйек пен устіңғі жақ қуыстарында пайда болады.
Қүбылыстын. негізінде қабынусыз бө.йністің жиналуы жатады. Ауру баяу
үдейді.
Клияикада мукоцеле жүмсақ, солқылдақ, кейде тербеліс (флюктуация)
беретің терінің астындағы ісік. Рентгенографиймен немесе сипау арқылы
білінетін көз шарасының қабырғасьшың кемістігі жөне кистаның қосалқы
куыстар.тын. бірімен қатынасы зор диагностикалық маңызға ие болады.
Кистаның басып сығуы салдарынап шараның қабырға сүйсгінде сему,
содан соң кемістік пайда болада-
Экзофтальм, коз алмасының ығысуъі және басқада өзгерістер
кисталардың көз шарасында орналасуымен, оның мөлшерімен, пайда болған
уақтымен, өсу жылдамдыгымен кдмтамасыз етіледі. Киста көз шарасында
терең орналасса, оида ол операция жасау үстінде анықталады.
236-Сурет. Көз шара
сннда ісігі бар ауру
а~сиервцияга дейің 5-опе-
Рациядан кейін
361
() с т е о м а (сүйек ісігі) - жетілген сүйек тканіяен пайда оолатыд
ісік„ оның сыртқы түрін қалыпты сүйектен ажырату кыйын. Ол әдетте
қосалқы қуыстарда, көбіне маңдай қуысында пайда болады және одаң
сүйекті бүзып коз шарасына әсіп таралады. Остеомзның беті сүйек
қабығымен және қуыстық дәнекер қабығымен жабылған. ісік қуыс
қабыргасымен өз сабақшасы аркылы байланысқан. сппағанда ауырады,
өте қатты. баяу' оседі, мукоцелемен бірге кездесуі мүмкін. Кәз алмасының
ығысуы озгеріп түрады. Рентгендік зертгеумен мөлшерін, түрін, қоршаған
ткандерге қатынасын анықтап диагноз қойылады.
Кт Шарасының. басқа да қатерсіз ісіктерінен фиброманы, кондроманы,
невриноманы, жас безінің аралас ісіктерін атауға болады.
Е м д е у. Қатерсіз ісіктердің емі негІзінен оперативті болады. Көз
шарасының ісіктерін хирургиялық алып тасгауды қарапайым немесе сүйектік
орбнтотомия жасау жолымен жүзеге асырады. Қарапайым орбитотомия
көз шарасының алдында және орта бөлігінде орналасқан ісіктерді алып
тастауга мүмкіндік береді. Ісік көз алмасының артында терең орналасса,
әдетте, кәз шарасының сыртқы қабырғасын уақытша кесіп алады, яғнн
сүиекті - пласімкалық орбитотомия жасап ісікті алып тастайды.
Ісікті мүмківдігінше пышақсыз жолмен ажыратып алу керек. Кәру
нервісіищ Ісігінде оиың бслгілі бір бөлігін кесіп алуга тура келедһ Кдйталау
(рсцидив) болмас үшін ісікті толық ажыратып алу маігызға ие болады.
236-суретте операцияға дейін және сүйекті орбитотомия жасап
гемангиоэндотелиоманы алғаннан кейінгі ауру кврсетілген.
17.4.	ҚАТЕРЛІ ІСІКТЕР
Қатерлі Ісіктер қатерсіз ісіктерге қарағанда үлкеюімен жәие метастаз
беру қдбілетгігімен сипатгалады. Олар қатерсіз ісіктердің қатерліге
айналуынан да дамуы мүмкін. Кәз жас безінің аралас ісігі жөне басқа да
ісіктер қатерлі ісіктерге айналады.
С а р к 0 м а (дәнекер ткандерінія
қатерлі ісігі) - сүйек қабығынан, көг=
алмасының қынабынан, майлы дененін
бүлшықетінен, яервтік элементтерден және
тағы басқада ткандерден дамитын көз
шарасыныіі ең жиі кездесетін қатерлі ісігі.
Ол көбіне көз шарасынын. жоғары
жартысыкда орналасады (237- сурет).
Рабдомиосаркомалар ерекше қатерлі
болады. Олар өкпеге, миға жөне баски да
мүшелерге ерте метастаз беруімен сипат-
талады. Бүл ісіктер балаларды олардыіі
237-Сурет. Көз шарасшіың саркомасы
омірінің алғашқы 10 жылдығында закымдайды, бірақ одан ересек жаста
да баиқалуы мүмкіғг Кейде саркомалар бірнеше жумада дамиды.
Карцниома фак) - эпнтелиальдық қдтерлі ісік (рак). Біріншілік
рак сирек кездеседі. К(<пне екіншілік рак пайда болады және ол кңбақтардьщ
терісінен, дәнекер қабықтан. жас қалташасынан, қосалқы мүрын
қуысгарынан кәз шарасына өсіп енеді. Ол метастаз ретінде (емшек безінен,
жатырдан, бауырдан ж. б.) басқа мүшелерден кәшіп те дамуы мүмкін.
Карцинома баяу әседі. Клиникалық сипаты оның бірінші орналасуына
баЙланысты болады. Асқынып өтісіп кеткен жағдайларда ісік көз шарасын
толық иеленедҚкөз алмасына, кәру нервісіне жене қосалқы мүрыя
куысгарына жайылып өседі.
Е м Д е у. Кдтерлі ісіктерді оперативті және саулелермен емдейді.
Сөулелер өз алдына да ем ретінде қолданады. Сәулемен емдеу
саркомалардың кейбір гүрлерінде жақсы ннгиже береді. Әдетте хирургиялық
және сәулемен емдеулерді үпггастыра жүргізедІ: алдымен операция
жасалады, ал содан сон, телегамма емін қолданады. ЕкіншІлік жоне
метастаздық ісіктерді сәулемен емдеу ж:әне химио емі қолданылады.
КдтерлІ ісіктердің хирургиялык емі көз шарасъш толық тазалаудан,
ягни экзеятерация жасаудан түрады Өте сирек жағдайларда, капсула
ішіндегІ ісіктерде ғана орбитотомия жасап, көз алмасын сактап. ісікті ғана
альш тастауды қолдану мүмкія.
Орбитаны экзентерация жасау қабақтарды (олар қубылысқа қатыскдн
болса) коса алып тастаумен немесе оларды сақтап қалумен жүзеге
асырылады. Теріні (неМесе дөнекер қабықты) коз шарасынын шеңберімеи
айнала сүйекке дейін жеткІзіп тідіп кеседа, сондай-ақ сүйек қабында тіліп
кеседі, және де оны көз шарасынын, тобесіне дейін сүйектен ажыратады.
Көру нервіспі. тамырларды, бүлшықеттердІ кеседі. Көз шарасының ішІндегі
орналасқаішың борін толық алып тастайды. Көз шарасына жасататын
операциялар интратрахеалъды жалпы наркозбен жасалуы кджет.
Кәз шарасында аталған аурулардан басқа семулік (атрофиялық) жнне
дистрофиялық қубылыстар, тамырлар мен нервтердің патологиялары, даму
ақаулары байқалады.
Квз шарасының жоғарғы саңлгау сивдромы зор пракшкалық маңызға
ие болады. Бүл жағдай офтальмологияда да, неврологияда да кездеседі.
Кәз шарасының жоғарғы санлау маңы зақіямданады- Бүл жерде мидан
немесе көз шарасының ткандерінен папда болган ісіктердің осуі, бөгде
заттардын, болуы. үйыған қан жане басқа да өзгерісі ердің осы саңлау
арқылы өтіп түрган нерв элементгері мен жоғарғы көз венасын сыгып
қысудая белгілер жиынтығы (снмгггомокомғілекс) пайда болады. Бүл белгілер
комплексінде орташа немесе күшті экзофталъм, жоғарғы кзбақтың жартылай
немесе толық салбырауы (птоз), көз алмасының қозгалмауы, қарашықтың
кеңеюі (мидриаз), аккомодациянын, сал болуы. қабак терісі мен қасаң
қабақтың сезгіштігінің күшті ™мендеуі болады.
Е м д е у. Синдромнын пайда болу себептеріне байланысгы оперативп
ем. сорыльш кетуте көмектесегін дәрі-дәрмектермен емдеу де және лемен
емдеу де қолданылады.
363
XVIII ТАРАУ
ЖАЛПЫ АУРУЛАРДАҒЫ КӨРУ
МҮІПЕСШДЕГІ ӨЗГЕРІСТЕР
Көз ауруларының кәпшілігі мен кнр\ мүшесіңдегі бірқанша дагерістер
ауру адамның әртүрлі мүшелер меп жүйелерінде дамыған кәптеген
патологиялық қүбылыстардын. кәріністері болып табылады. Жалпы ауруда
патологиялық қүбылысқа кәру мүшесінің жиі қатысуы бірнеше себептермен
түсіндіріледі. Ең алдымен кору мүшесінің анатомиялық ерёкшеліктері мен
оның организммен тығыз байланысы ескерілу керек. Көру мүпіесі бас
мидың 6 жуптық нервтерімен нервтенеді жоне бас миды кореқтендіретін
артериядан (а.согоііз іпіегпа) қоректенеді.
Кәз алмасы - негізінен бас мидың шеткі белігі. Бас мидың әртүрлі
зақымдаңуында кәру жолдар жұйесі мен кимыл, сезгіш және секреторлық
нервтердің орталықтары мен қантамырлары арқылы, коз шарасының бас
сүйектің алдьздңы және орталық шүкыршаларымен тығыз байланысьі арқылы
кору мүшесінің патологиялық қубылысқа көбірек қатысуы ғажап емес.
Көздің мүрынның қосалқы қуыстарымен топографиялық көршілігі,
одонтогендік аппаратқа жақын орналаскдндықтан ошақ маңылық жүқпалы
ауруларға (тісгердіЯ4 мүрынның қосалқы қуысгарының қабынулары) және
көз щарасына патологиялық қүбылыстың (мысалы ісіктің) тікелей таралып
өтіуне квз алмасы оте осал келеді.
Жалпы ауруларда квру мүшеошң едоуір жиі зақымдануына тек қава
кәздің күрделі жэне коптеген байланыстары ғана себепші болмайды. Бүл
үшін кору мушссінің сыртқы ортаны кдбылдауда атқаратын көцгеген
қызметтері де (кору жггілігі, тустерді ажырату, шеткі жөне калемді кору)
маңызға ие болады. Белгілі бір қызметінің бузылуына үшырататын шамалы
ғана өзгерістерді адам күіші сеаінеді де ол адамдарды дөрігерге көрінуге
мөжбүр етеді.
Патологиядық қүбылыс пайда болу үшін өте күрделі және дифферен-
ңияның ең жоғары шегіне жеткен мүше-көздің өзІндегі мүлде ерекше
жөне өртүрлі жағдайлардың да әсері зор болады.
Кез келген жүкңалы аурулар, көптеген зат алмасу аурулары, эндокриндік
патологиялар жөне басқа да ах-рулар көзде патологиялық қүбылыстың
пайда болуына үшыратута қабілетті екені өткен тарауларда айтылган
болатын. Осы тарауда сондай себептердің көпшілігін немесе барлығын
қарау мақсат емеа. Бүл тарауда кнзде өте ауыр асқынуларға үшырататын
жалпы аурулар туралы және де жалпы ауруларды анықтауға көмек
керсететін көру мүшесіндегі өзгерістер (мысалы гипертония, кант диабеті
ауруларында кездесетін тор кабыктыц өзгерістері ж,б) туралы сәз болады.
Жалпы ауруларға бүндай экскурс жасау әртүрлі саладағы дәрігерлерге
де, офталъмологтарға да әртүрлі ауруларды уақытылы анықтауга жөне
емдеуге қажетті пайдалы мәліметтер алуга көмектеседі.
364
Жалпы ауруларда көзде пайда болатын өзгерістер ортальгқ және
щеткі көру қызметтерінің функциялық және органикалық бүзлуяарымев,
қимыл аппаратынын бүлшықетгерінің шала немесе толық сал болүымен,
бастың Ішкі қысымның көтерілу салдарынан көру нерв дискісіпде іркілу
күбылысының пайда болуымеи және де қабынуларда, эндокриндік
бүзылыстар мен тамырлардың ауруларывда тор қабықтың ткані мен оның
тамырлар жүйесінің зақымдануымен байқалады (14тарауды кара).
Бас сүйекгің патологиядарында, оның ішінде балалардың мунара төрізді
бас сүйегінде, көру нерв дііскісіндегі іркілу, көру нервсінің семуі, айыру
кылилығы, нистагм сыяқты оларга тәп белгілер пайда болды.
Бас сүйектіц түн негізінің сынуын “көзілдірік белгісі” деп аталатын
қабақтардың терісі мен көз алмасының двнекер қабығының қанталаулары
көрсетеді. Бас сүнек жаракаттанғаннан кейін бірқанша уақыттан сон,
қабақтар терісінің астына және көз алмасынын дэнекер қабығъшын астьпіа
-көзілдірік'’ түрінде қап қүйылу пайда болады. Көз тубінде көру нерв
дискісінде іркілу және өртүрлі қанталаулар пайда болуы мүмкін.
Бас мидыд қан айналысы бүзылғапда әртүрлі өзгерістер пайда болуы
мүмкін. Мысалы, миға едөуір көлемде қан қүйылганда дискідегі іркілуге
үіныратады, көру жолдары зақымданғанда гомонимді гемианопсяялар
байкалады.
Қуыстарда қанның үюы (тромбозы), әсіресе бірнеше нервтер өтетін
үңгірлі қуыста қанның үюы (тромбозы) өте ауыр салдарларымен
сипатгалады. Көздің жоғарғы венасынан қанның ағып кетуінің Іркілуі
экзофтальмнің пайда болуына, көз алмасының қозғалмай қалуына
ұпіыратады. Көру нерв дискісінде іркілу, қабыну, тор қабықтың орталық
венасында, көз шарасының веналарында қанның үюы (тромбоз) болуы
мүмкін.
Жүлын-мл қабығыпың қабынуында (цереброспинальды мениш иітерде)
қарашықтардың жарыкқа берер жауабы бүзылады: көбіне бір немесе екі
көзде де қарашықтың сал болып қозғалмауы байқалады. Көру нервісінің
ретробульбарлық қабынуы пайда болады жөне ол көру нервісінің төмен
қарай жылжитын семуіне үшыратады. Әкеткіш неретің сал болуы жиі
кездеседі..
Мидың жүмсақ қабығыны.ң қабынуы (менингит) үшін көз-қимыл жөне
шыгыр нервгерінің закымдануы тән боладьД үйткені патологиялық қубылыс
ми сабақтарының аралығында орналасады.
Мидың қабыиуында (энцефалит) көз-қимыл және әкеткіш нервтердія
шала немесе толық сал болуы байқңлады, ол қосарлануға (диплопияға)
үшыратады: қарашықтың жауабының бузылуы байкдлады, кейде ол тіпті
сал болып қозғалмауы да мүмкін. Бүл сыркңтгың өмірі туралы қолайсыз
болжамга куө болады.
Ми абсцесстеріне бір жақтылық дискі іркілуі, өдетте абсцесс жағында.
эте төн белгі болады. Кәру нерв дискісіндегі іркілуде дискінің өзінде және
онын айналасында көп мөлшерлі қанталаулар болады. Карашыктың
жауаптарының бүзылүы (мидриаз түрінде), гемианопсия, көз-кимьіл жоне
365
әкеткіш нервтердің салдыкқа ушыра_\ъі пайда болады. Қүлақтың ауру-
ларынан болған абсцесстерде аталған белгілер ерекше жиі кездеседһ Ал
мишық абсцесстерінде нистагм де қосылады.
Ми мерезі үшін біржақты Ішкі офтальмоплегия (мидриаз жоне
аккомодация салдығы), кәру нерв дискілеріндегі іркілу меи к.абыну.тар.
гомонимді гемианопсия жоне квз-қимыл нервісіиің сал болуы осы аурудьің
шүбәсіз айырмашылық белгілері болады.
Жүльшның мерездак семуінің өзіне тән өте ерекше белгІлерІ байкдлады.
Қарашыктың жарыққа берер жауабыныц жойылуымен конвергенция мен
аккомодацияда сақталуы оның түрақты және ең алгашқы белгісі болады.
Сонымен бірге кәбіне анизокория да байқалады. Ауру әрдайым көру
нервісінін семуімен, кәру кеңестігінің центрлес таралуымен, соңьшан көздің
көру қызметінің толық жойылуымен қосталады. Көз-кцмыл нсрвісінің
және сирек жагдайларда әкеткіш нервтің де сал болуы мүмкін.
Жүлын-ми бытыраңқы склерозының да өзіне төн белгілері бар. Көру
нерв дискісінің самайлық жартысының оңі қашып бозаруъі ерекше жиі
байкалады, оның ізін ала көру кеңістігі тарылады, орталық дақтар
(скотомалар) мен көрудің төмеңдеуі де байқалады- Көлденең нистагм да
байқалуы мүмкін. Жүлынның мерездік семуінен бүл аурудың өзгешелігІ
бул ауруда толық соқырлық өте сирек болады.
Қояншықга (эпилепсия) аурудың үстар алдында қарашықтар тарылады.
К.тонустық тырысу кезінде кдрашықтар кеңееді, олардың жарыққа берер
жауабының жойылуы байқалады. Ауру устамасы көз алмасының жэгары
немесе жанына ауытқуымен қосталады.
Бас ми юіктері \шін көру нерв дискілеріндегі фкілулер, гемианопснялар,
көзді қозғаитын бүлшықетгердің сал болулары, корудің миға тән бүзылулары
болады. Бас ми мен мишықтын. ісіктерінде кәбіне көру нерв дискілерінде
іркілулер пайда болады.
Ми шеменінде (тндроцефалие) де ми ісікісрінде болатын белгілср болады:
дискілерде іркілулер байқалады, сонын салдарынан кәру нервілерінің
семуілері пайда болады.
Үшкіл нерв ауруларында (невралгия) үстама бас аурулары, көз
шарасының ішкі жоғарғы бүрышы мен төменгі қырьшда шектелген ауратын
нүктелер, нейропаралитикалық кератиттер болады.
Симпатихалық нсригіқ сал болуына птоз, миоз және энофтальм (Горнер
синдромы) тәң болады. Көбіне көзде пшотония, нүрлы қабықтың түсазденуі,
бет терісінің қызаруы, жасахрау, зақымданған жақтағы тор қабықгың
тамырларынын кеңеюі байқттады. ( орнер синдромының кәп түрлі себептерінен
мойын симпатикллық түйіндеріне және кеуде куысьшың жогарғы бөліктеріне
операция жасау арқылы араласу, мойьшньш симпатикалық орім маныньщ,
жарақаты, жулынның әр жерінің тесіліп ауыруы (сирингомиелия), батыраңкы
склероз, склеродермия, гипертония ауруы, жүльш мен омыртқаның мойын
бөлігІндегі кейбір ісіктер мен қабыну құбылыстары бірінші орьшга шығады.
Үдемелі сал ауруында да офтальмологиялык белгілер байқалады.
Олардың сипаты жулынның мерездік семуіңдегі озгерістерге жақын болады.
366
Қарашықтың рефлекторлы қозғалмауы. олардың формасының өзгеруі, кору
нервісішң семуі байқалады және де айтқанды түсіне алмаушылык немесе
сөзді толық айта алмаушылық (афазия), есінен танып қалушылык , кәзге
әр нәрсенің елестеушілік белгілері тән болатын кәз сақинасының ауыр
түрі кездеседі.. Көздің бүлшықетгерінін салдануы (офтальмоплешя) да
баЙкдлуы мүмкін.
Жиі кездесетін жукпалы грипп ауруы көбіне увеитгерге, ретробуль-
барлық невритке, дискінің қабынуына, офтальмогерпеске, әсіресе герпестік
кератетгерге үшыратады. Әйел-ана жүктілік кезеңінің алғашкы 3 айлығында
грипп, қызамық және де басқа вирустық жуқпалы ауруларды басынан
кешіргенде түсікке үшыратпаған жағдайларда, урықтын көру мүшесінде
әртүрлі ақаулардың (микрокореяеа, қабақтардың, тамырлы қабықтың жөне
тор қабықтың калобомалары, алдынғы камераның бүрышының жетілмеуі
ж.т.6.) пайда болуына соқтырады. Олардың ішінде іигген тутан китәрікталар
түракты түрде кездеседі.
Г АЛАКТОЗЕМИЯ (галактоза синтезінің бұзылуы) түқым
куалайтын өмірге қатерлі ауру, галактозаны ажырататын және оны
алмасгырута кджетгі ферментгің жоқтығымен силатгалады. Баланың «мірінің
алғашкы 2-3 айлығында жылдам катарактаның пайда болуына үшыратады.
Баланың көзінде тез пайда болған себебі белгісіз екіжақты катаракта
болғанда осы ауру туралы ойлауды да естен шығармау керек. Галактоземия
ауруьш уақтылы анықтап, галактоза мен лактозалар жоқ диетаны қолдаяу
бала өміріне төнген кңуіпті жоюмен қатар буршақтың малдірлепуіне де
өкелуі мүмкін.
Қүлақ аурулары, әсіресе оның іріңді қүбылысы көбіне іріңнің көз
шарасы мен көз алмасына көшуінің көаі болады. Нэтижееінде кәз шарасының
абсцессі мен флегмонасы, хориоидиттер, ірінді увеитгер, панофтальмиттер
пайда болады. Көру нервісінің қабынуы мен дискі іркілуі, коз шарасының
веналары мен үнтірлі куътста қанның үюы (тромбоз) болуы мүмкін
Мүрын аурулары көбіне коньюнктивиттердің, блефариттердің, созылма^ты
дакриоциспгггердің негізгі себептері болады. Мандай. жоғарғы жақ, түп,
тор сүйектердегі қуыстардың іріңді қабынуларыңда (эмпиемаларында) көз
алмасыныц қозғалысының шектелуч, жзофгальмдсөру нерв дискіандс ІркІлу,
қабыну жөне кәру нервісінің се.муі пайда болуы мумкін.
Дем алу мүшедерінің ауруында көздің герпестік зақымдануы, әдетге
кератиттер, пайда болуы мүмкін. Пневмония мен бронхтағы кубылыстар
көбіне метастаздық иридохориодиттерге ушыратуы мүмкін.
Жүрек-тамырілар жүйеспгің ауруларында да әртүрлі офтальмологияшық
озгерістср байқалады. Қолқа (аорта) қақпақшасыиың кемістігінде тор
қабықтың орталық артермясының соғуы байқалады. Эндокардиттерге
тор қабықтың орталық артериясының жедел түйілуі, миокардиттерге
тор қабықтың орталық венасында қанның үюы (тромбозы) тән оолады.
Атеросклероздар үшін қарт адамдарда конъюнктиваның астына жөне
склераға, тор қабыққа, шыны тарізді денеге қанның қүйылулары төн
болады.
367
Гипертония ауыруында “гипертониялық ретинопатич" деген терминмен
белгілепетін коздің түбінде әртүрлі өзгерістер байкдладьі. Коздің түбіндегі
ретинопатяя сппаты аурулардың 80% бас ми тамырларының өзгерістерін
көрсететіндіктен дәрігер аурудын. көруіп сақтау туралы болжап қана қоймай
онын. әмірі туралы да болжай аладьт Кәз тубіндегі өзгерістер мүгедектік
топты анықтау үіпін өте маңызды болады.
Артериялық гшіотонияда да тор кабықта дистрофия лық ошақтар,
қанталаулар байқаладьі. бірақта олар онша түрақты болмайды және де
алсіздеу білінеді.
Тістердің жегісівде (карнес) тістердің ушыпдағы жасырын абсцесстерІ
меи жара ісіктерінде (гранулема) де кобіне көзде асқынулар кездеседі.
Сонымен осы ауруларда периоститтер, көз шарасынын, абсцесстері.
кератиттер, иридоциклитгер пайда болуы мүмкін.
ОргаиимиІи, жүйслі зақымдануына сілекей және жас бездерінің
симметриялы ісінуі байкалатын Микулич ауыруы да жатады. Бездер
едәуір үлкееді, ауырады. Снндром кәп себепті. Ол лимфоидтық
гиперплазияда, лейкомияда, лимфогранулематозда, увеопаратитте,
эпидемиялық паратитте, эпидемиялық энцефалитте пайда болуы мүмкің.
А\ру жылдарға созылады. Сыркдтгар ауыздың, коздердің қурғауына, кейде
дем алудың қиындығына іпагымдана.ды.
Бүйрек ауруларыва (созылмалы нефрит, бүріскен бүйрек) көз түбІнде
пайда болатын кднталаулар мен альбуминуриялық ретинопатиялар ерекше
тон болады. Кейде тор қабықтың екіжақты ажыралуы, мақта үрпекті
ошақшалар мен сары дақ маңында жулдыз төрі.зді пйпін (фигури) пайда
болады. Бүл белгілер аурудың өмірі туралы қолайсыз болжам береді.
Жүкгілік токсиківында көз түбін зерпеу ерекше маңызга ие болады. К&з
түбіиің сипаты токсиков дәрежесін, күбыдысіың динамикаоын және емдеу өдісішң
нәпіжелілігін бақылаута мүмкіндік береді. Кейбір жағдайларда көз іүбіндегі
өзгерісгер жүктілікті тоқтату ушін жалгыз-ақ көрсеткіш бола алады.
Кәздегі әзгергістер едетте жедел пайда болады және де гипертоңия
ауруындағы белгілермен (ангиопатия, ретинопатия, нейроретинопатия)
байқалады. Тор қабықтың артерияларының күшті тарыліы, олардың
ирелендеуі, тор қабыкта мақтаның үлпегі тәрізді дақтар және сары дак
маңында жүлдыз тәрізді пішіннің, кңчталау.іардың, көру нерв дискісінің
ісінуінің пайда болуы байқалады. Жүктілік токсикозындағы тор қабықтың
артерияларыньш, тарылуында артерия мен веналардың айқасуында
веналардың сығылуы, өдетте, болмайды немесе әлсіз білінеді. Бүл окың
гипертония ауруынан әзгеш&тігі болады. Бір немесе екі көз де қарқынды
ісік болғанда тор қабықтың сарысумен ажыралуы пайда болуы мүмкін.
Орталық венада ңемесе оның тармағында қанның үюы (тромбоз) мүмкін.
Көздің кнру жітілігі едөуір, кейде соқырлықка дейін, тәмендейді.
Жүктілікті тоқтату немесе уақтынан бүрып босану туралы шешім
жағдайға байланысты қабылданады. Бірақта жүжтілікті тоқтатута қажетті
көрсеткіштерді абсолюттік және салыстырмалы кәрсеткіштер деп б&лу
мақсатқа сәйкес болады.
368
Абсолютп күдік-күмәнсіз көрсеткіштерге: 1)жүктілік токсикозынан пайда
болған тор қабықтың ажыралуы (егер ажыралу жакыннан көргіштіктен
райда болған болса, онда жүктілік тоқтатылмайды, ажыралуды емдеу
уціін операция жасалады); 2)гиііертоішялық нейроретинопатия: 3)тор
«дбыктың орталық венасында қанпың үюы (тромбоз); 4)көптеген мақта
улпекті ошақтар мен қанталаулы рстинопатиялар жатады.
(.л.іьістьірмалы-күдік-күмниді көрсеткіштерге Ілгергі жүктілік токси-
козының соңғы кезеңінде пайда болған тор қабықтың озгерістері
(ретинопатия, ажыралу), жатады.
Жүктілікті тоқтатқаннан кейін каддің кәру кдбілеті ушін болжам қолайлы,
функция қалпына келеді. Тор кабықтагы өзгергістер кері қайтады.
Тор қабықтың орталық венасыңдағы кднныи уюында (тромбозда) болжам
қауіпті. Егер нефропатия жүктьчікке дейін гилертония ауруымен немесе
гломерулонефритпен ауырган адамдарда пайда болса болжам кдтерлі болады.
Эндокрипдік аурулар да офталъмолошялық озгерістерге жи.і ушыратады.
Ол әзгерістердің кейбіреулері турақты және кейбір ауруларға тон
болғандықтан біркатар эндокринді аурулардың белгілер комплексіне енеді.
Қант диабетінде көздегі өзгерістер ауруды анықтауда алдыңғы орыңды
иелейді: олар диабетгік ретинопатия жане баскң да белгілер түріиде білінеді.
Олардың бірі каз буршақтың қарауъггуы-диабетгік катаракта болады. Ол
өзіндік клиникалық сипатқа ие жөне жылдам үдейді: 2-3 айда, тіггті
бірнеше аптада немесе бірнеше сағатга пайда болуы мүмкін. Катарактаньің
жылдам паида болуы әсіресе баларга тон болады. Диабетпен ауыратын
ересектерде катаракта жиІ және жасгау кезде кездеседі.
Кәптеген авторлар диабетпен ауыратындарда глаукома ауруының едауір
жиі пайда болатынын айтып ескертеді. Оның патогенезін кйздің дренаждық
аппаратыңдағы дистрофиялық зақымдаиумен, алдынңы камера бүрышьшыц
тарылуымен, бүрыштық бірігулердің (синехиялардың) иайда болуымен,
пигменттің қнтпарлануымен, тамырлардың жанддан пайда болуларымен
байланыстырады.
Кд.тқанша безінің ауруында соңғы уақытта “ждокриндік офталъмопатөя’'
деп белгіленген ерекше тән белгілер байкалады.
Эндокриндік офтальмопатияның бірқатар классификациялары бар,
олардың бәрі ең алдымен клиникада азды-көпті жзофтальммен сипатталады.
Бірқатар авторлар ауырлығына қарай оны үш дәрежеге, басқа авторлар
клиникада дәлелденген: тиреотоксика.тық экзофтальм. ісікті экзофгальм.
эидокрнндік миопатия деп үш түрге бөлудд усынады. Кез келген экзофтальм
Қалқанша безіяің анық жөне жасырьщ дисфункдиялык фонында пайда
боладьі деген түсініктен шығады, бірак ісікті экзофталъм мен эндокриндік
.миопатияда оның зақымдануы туралы дәлел жоқ. Гипоталамо-гипофизді-
тироидтік тепе-теңдіктің белгілі дәрежеде бүзылуын анық антуга болады.
Ең жиі кездесетін патологиялық жағдайдын алғашқы екеуіне. яғни
тиреотоксика.тық және ісікті экзофгальмдерге тоқталайық,
Тиреотоксикалық экзофталъм  бул Базедов ауырүъіныіі ең бір басты
белгісІ. Ол, әдетге, екіжақты болады, бірак ек’ көзде бір мезгілде пайда
369
болмауы мумкін. Экзофталъм әдетте шамалы, кейде едәуір мәлшерге
жетеді. Көз алмасының қозғалысы бүзылмайды.
' >к іО(і)'гальмды тиреотоксикоз қоздырады жоне де симпатикалық нерв
жүйесінің тонусының жоғарылауы салдарынан кәз шарасының төменгі
сандауъшдағы бүлшықетгің жиырылуы, сондай-ақ вазомоторлық бүзылыстар
қамтамасыз етеді. Экзофгалъмнан басқа, онымен бір мезгілде симпатикальіқ
нервпен нервтенетін кірпіктік бүлшықеттің ішкі бөлігінде орналасқан
шеңберлік талшықтарының да жиырылуы болады. Соның нэтижесінде
жогарғы кдбақтардың, тартылуынан а^рулардың көз саңлауы кеңиді де
көз алмасына одан да күштірек ніыгыңқылык әсер береді (Дальримпл
белгісі). Сонымен қатар көз тәмеи қарағанда жоғарғы қабақ көз алмасынан
қалып қояды да кабақ пен қасаң қабықтың арасында ақ қабықтың жалаң
өзі көрінеді (Грефе белгісі), сирек қабақ қағу (Штельваг белгісі),
конвергенция қиындасады (Мебиус белгісі), сирек болса да жоғарғы
қабақтардьщ терісінің тусі өзгереді, пигментгенеді (Елинек белгісі) жөне
де басқа белгілер болады. Экзофтальм қасаң қабықтьің қүрғауына
үшыратып, а\ыр кератиттердің пайда болуына мүмкіндІк туғызады.
Негізінен жалпы ем колданылады - оны эндокринолог, терапевт пен
невропатологтар бірге ақылдаса отырып жүргізеді. Офтальмологтардың
үсыныстары қасаң қабықта әзгеріс пайда болмаута бағытталады. Осы
мақсатта қүрамында витаминдер бар дәрі-дәрмектер тамшы, май түрінде,
стерильді вазелин, емдік жанама линзалар, кейбір жагдайларда уақытша
қабақтарды қосып тігіп қою да қолданылады.
Ісікгі экзофтальм (эңдокриндік, тиреотрогггық, қатерлі) көбІне 40 жастағы
жөне одан да үлкен адамдарда пайда болады жөне де көз ал.масының
күшті шығьщқыльвымең сипатгалады. КөбІне екІ көеде, әдетте біркелкі
емес, пайда болады, біржақты да (10% жағдайда) болуы мүмкін. Көз
алмасының ілғері ығысуы сошналықты күшті дәрежеге жетуі мүмкін, тіпті
кейде ол өз-өзінен көз шарасынан шығып кетуі де мүмкін. Экзофтальмге
қосыла көз алмасыпың қозғалысы да жоғары жәңе сыртқа қарай едәуір
шектеледі, кейде тіпті сыртқы толық офтальмоплегия пайда болуы мүмкін.
Көздің ішкі қысымы жоғарылайды.
Қосарлану мен кейде наркотиктермен ғана жойылатын күшгі ауру
сезімі де тән болады Экзофтальм, әдетте, коньюнктивиттермен және дәнекер
қабықтың күнггі Ісінуімен (хемоз) қосталады. Қасаң қабықтьщ сезгіштігінің
нашарлауынан жаралану мен ыдыраута бейім түратын кератиттер де
қосылады. Көру қабілеті мүлдем жойылуы мүмкін. Көрудің төмеңдеуі
көру нервісінде іркілу, содан соң сему сияқты өзгерістерден де болуы
мүмкін. Эндо- жөне тіпті панофтальмитгер де кездеседі.
Шара мен оның маңындағы ткандердің ісінуі ісікті экзофгальмның ерекше
тән белгісі болады. Ісік морфологиялы куаландырылады. Одан басқа домалак
клеткалы лимфоидтық инфильтрация болады. Ісік пен инфильтрацияның
нэтижесінде бүлшықеггердің көлемі 8-10 есеге дейін үлғаяды.
Сипатталған ауыр экзофгальмнен басқа емдеуді қажет қылмайтын
оның жеңіл (5%) түрі де байкалады. Кейбір авторлар тегінің бірлігіне
370
қзрамастан ісікті экзофгальмды қатерлі және қатерсіз деп бөлуді усынады.
Ісікті экзофталылның патогенезі күрделІ және толық анықталмаган.
Оны пшофиздін алдынгы бөлігі жасап шығаратъш экзофгальмдік гормонның
немесе фактордьщ (химиялық қүрылысы тиреотроитық гормонға жақып)
кәп мөлшерде жасалуымен түсіндіредй Бүл фактор аутоантигепдік
қүрылысқа ие болар деген де болжам бар. Көбіне бул өзгерістерде кңлканша
бездің қызметінің әзгеруі байқалмайдьі. ІсІкті экзофтальм қалқанша безін
толық алып тастағаннан (тиреоидектомия) кейін де пайда болуы мүмкін.
Бүл өзгерісті бір жағынан кдлканша безінің жойылған кызметін толықтыруга
тырысқан гипофиздің үлкейіп, жзофгальмиялық гормонды көп шығаруъімен,
екінші жағыяан кдлкднша безінің тиреотропты гормонды тежеитін гормоны
тироксиннің әсерінің тоқталуымен байланыстырады. Кдлқанша безді алып
тастауды (струмэктомияны) осындай жағдай болатынын есепке ала отырып
жөне офтальмолгпен кеңеап жасау керек.
Е м д е у. Бүл ауруды емдеу симптомдық, гормондық (кортико-
стероидтарды 1000-1200мг), тиреоидинді, сусыздандыру (дегидратациялық)
емдерін қолданудан түрады- Кәз маңын рентген сәулесімен емдеуді де
қолданады. Кейбір жағдайларда көз шарасының қысымьш түсіру үшін
оның қуысып хирургия.лық жолмен ашуға (трепанация) тура келеді Аурулар
яндокринолог, офлальмолог және көбіне нейрохирургтардың бақылауында
болуы керек.
Созылмялы миелоидтых, лейкемияда (қанның ақ туйіршіктері көбейгеңде)
тор қабықтың шет жағында көру дискісінің 1/5-1/3 мнлшеріндей сарғыш-
ақ түсті домалақ түзілімдер шашылып жатады. Бүл тузілімдер миеломалар
(жілік майьшан түратын ісік) - тор қабықтың деңгеиінен шамалы көтеріңкі
және сақина тәрізді қанталаулармен қоршалған болады (238-сурет). Тор
қабық дискі маңында қалыңдайды, ол "тозанданғандай” (опалесценңия)
болып түрады. Көру нерв дискісіяіц шегі комескіленеді. Цамыгая анемияда
(қан аздықта) көздін тубінің бозаруынан кәру нерв дискісі қиындықпен
табылады. Тамырлардың тонусы жойылады, артериялар веналардан
ажыратылмайды. Қантамырлардың айналасында лейкоциттердён тұратып
ақ-жүқа инфильтраідиялық қабықшалар байқалады.
Миелондтық ленкомия ауруларының 80%-інде офталъмологиялық
өзгерістер кездеседі. Көру қызметі сирек (5-8%) зақымданады. Көру
қабілетінің төмендеуі сары дақтың маңында миелома мен қанталаулардың
пайда болуьпіа байланысты болады. Олардың молшері бүл жерде кнру
нерв дискіанің 1/2 диаметріне жетеді. Ауру дамыган сайын миелоидтардың
саны артады.олар сондай-ақ мидың қатты қабығында да, сүйектерде де
жөне басқа да мүшелерде де пайда болады.
Миеломалар морфолотялы қанның ақ түйіршіктерінің шоғырлануы
(миелобластар, миелоцитгер) жөне тор кабықта жаңа түзілімдер метастазы
сияқты пайда болады.
Лимфоидтық лейкомияға да көз түбінің өзгерулері төн болады жөне
түрақты кездеседі. Көз түбі солғыпдау сарғыш түсгі болады. Тор қабықтың
орта қабаттарьшда үсақ домалақ канталаулар паида болады. Кднталаулар
371
көбіне тор қабықтың шет жағьшда орналасадьк біряқта олар орталыктә
да байқалуы мүмкін. Бундай жагдайда көру қызметі закымданады. Аурудың
жалпы жағдайы жақсыланса тор қабықтағы .өзгерістер де жойылады.
Морфологиялы меншікті тамырлы кабыктың да лимфоидтық элементгермен
инфильтрацияланғакы аішіқталды. Инфилътрация қабыну қүбылысы тәрізді
қантамырларды бойлай таралады.
Апемаяларға кәз түбінін. өзгерулері онша тән болмайды. Барлық
анемиялардың жалпы белгісі көз түбінің солғын тусті болуы. Солгъш
түс фоньщда тор қабык пен хориоидеяның түссіз тамырлары көрінеді.
Гемоглобнннін мелшерінін, азаюы мен отгегінің жеткілісіздігінен тамырлардын,
қабырғаларынын, әткізгіштігі бүзылады. Тор қабықтың дискі меп орталық
ңаңында іануі пайда болады- Сарысулар мен қанталаулар байқалады.
Көбіне вена тамырларынын, соғуы білінеді. Кәздің кәру қызметі
қанталаулардың. ісіктің орналасуына байланысты өзгереді.
Көру мүшесін зақымдау себептерінің бірі іштен тутан және ж\ре пайда
болған токсоплазмо-з болады. Токсоплазмоз қан сорғыщ
жәндіктер (токсоплазмдар) коздыратын жукпалы ауру. Гоксоилаз.ңіарійяи
кәз ткандеріне, әсіресе тор қабыкқа, зардаптылығы паразиттердін нерв
клеткаларына ерекше уксастығымея қамтамасыз етіледі. Осы себепке
байланысты іштен т\тан токсоплазмоз ауруларының 90%-де бас мида
қальциленген жерлер рентген сәулесімен анықталады.
Аурудың қоздырғышы трипаносомид түқымдас қылшықтылар (жіпті)
тобына жатады. Токсоплазмдар клеткалардың Ішінде жайласады, жалған
кисталардан табылады. ІІаразиттерді таратушы-үй (мысықтар, иттер) және
жабайы (саршүнақтар, тышкдндар, ат жалмандар) хайуандар болады,
солардан адамдарға жүғады. Сондай-ак шошқалардан, ірі қара малдардан,
тауық пен қояндардан да жүғатыны дөлелденген.
Токсоплазмоздыц жугу жолдары әртүрлі Ол сілекейменде жугыуы
мумкін. Бірақта оның кәп таралған жүғу жолы-тамақтану жолымен жүғу-
ласганған қол арқылы және де етті, сутгі, тауық жүмырқасын толық
пісірмей жеген жағдайларда да жүғады. Ет комбинатгарында, ветеринарлық
жүмыстардағы, виварнлердегі кызметкерлерге қоздырушы тері, ауыз, мүрын,
дөнекер қабық жаракдттары арқылы отуі мүмкін.
Іштен туган токсоплазмозда қоздырғыш үрықка жатыр арқылы этіп,
оны зақымдайды. Баланың көзінің зақымдану сипаты қоздырғыштың
уъптылығы мен зақымдалған мерзіміне байланысты болады.
Ж үкііліктің алгашқы ксзеңтсріиде жүкқан болса, онда егге ауыр салдарлар
(үрықтын, өлуі, анэнцефалия, анофталъм) пайда болады. Ауру жүктіліктің
соңғы мерзімінде жуққанда үрықтық саңлаудың толық жабылмауы,
змбриондық тканнің толық сорылмауы, алдыняя камераның дамуының тоқгап
қалуы, іппен туатын глаукома және басқада өзгерістер байқалүы мүмкін.
Егер токсоплазмоз қүбылысы жүктіліктің акырғы айларында таралған болса,
онда балада көбіне увеитгср. хориоретиниттер пайда болады. Туъілуға жакын
қалганда жуңқан болса, онда арткы синехиялар, қарашықтыц бірігуі мен
жабылуы, катаракталар, шыны тәрізді денеде шварттар пайда болады.
372
Хориоретиналық ошақтардын орындарында пигментгер қыртысгалған
ак түсті семген боліктер кдлады. Осындай дақ маңындағы ошақтарды
дақтың жалған колобомасы деп атайды (239-сурет). Шын колобомадан
бул жалғаы колобоманың айырмашылығы, бүнда тор қабық пен
хориоидеянын сақталған тамырларын кәруге болады. Гистологиялы
токсоплазмдар қабыну ошақтарынын, бөрінен, әсересе тор кабықтағы
ошақтардан, табылады.
Жүре пайгда болғаи токсоплазмозда коздегі әзгерістер іштен тутан
токсоплазмозға қарағанда сирек кездеседі. Бүл жағдай тор қабықтын,
тутаннан кеиін ау-руға онша сезгіш еместігімен түсіндіріледі. Жүре пайда
болған токсоплазмозға хориоретиниттер, васкулиттер, тромбоваску литтер
тэн болады. Қабыну қүбылысы кәру нервісіне де таралуы мүмкіи.
Токсоплазмоз қайталауға қабілетті, ал оны екіншілік иммуңдық
ташпылыкпен байланыстырады. Бірнеше жылдан сон да қайталауы мүмкін.
Кдйталағанда ескі оіпаққа көршілес жана хориоидитгік ошақ және шыны
тәрізді дененің қарауытуы пайда болады. Токсоплазмозбен ауырған көздің
соаылуға қарсылығы төмеңдейді, ал ол жақыннан кәргіштіктш, үдей тусуіне
ушыратуы мүмкш.
Токсоплазмозды анықтау қиын. Клиникалык белгілер мен бірқатар
лабораторлық зерттеулердің нәтажелерінің үйлесімділігін назарға алу керек
болады. Токсоплазмозды лабораторлық анықтау одістері ауру оргаиизміндегі
арнайы антителаларды табуға негізделген. Бул өдістерге нейтралдау
реакциясы, комплемет байланысуы, токсоплазминмен* тері аралық
аллергиялық сынаулар жатады. Сощы екі сынау сенімдірек болып саналады.
Е м д е у. Токсоплазмозды емдеу оңай е.мес. Паразит антибиотиктер
мен химиялық дөрілерге күшті қарсылық көрсете алады. Химиялық
дәрілерден ең әсерлісі дараприм (хлоридин) болады, оны суль-
фаяиламидтермея, кортикостероидтармен, витаминдермен үйлестіре
қолданады.
Көру мүшесін зақымдайтын көптеген аурулардан баскд кйз алмасы
мен оның қосалқы мүшелерінің өзгерістері қурамына енетін 200 артық
синдромдардың да барлығы бедгілі.
Бехчет синдромы назар аудархта түрарлық. Ол сепсистік Іріңді
иридоцңклитпен, тері және жыныс мүшелерінщ донекер кдбыгының (кобіне
жас еркектердің) закымдануымен, афтозды стоматитпен сипатталады. Ауру
жедел дененін, қызуының көтерілуІмен басталады, бүдшықеттердің
ауыруымен қосталады, содан соң созылмалы ағым алады. Ең алдымен
Қүбылыс ауыздың дәнекер қабығы мен жыныстық мүшенін. терісінде пайда
болады, олардың ізінше өдегте екі көзде іріңді иридоциклит пайда болады.
Қағида бойыніпа, ау-ру ағымында басылу мен қайталаулар болып турады.
Қарашыктың бітелуі, бүршақ пен шьшы тәрізді дененің қарауытулары
нөггижесінде көздің көру қабілеті едөуір төмендейді. Кобіне тор қабық пен
к»')ру нервісі зақымданады (нейроретинит). Ауру көбіне екі көздің соқыр
болуымен бітеді. Синдромды дисиммуноглобулинемия фонында вирус
КОздырады деп есептейді.
373
Е м д е у. Жалпы организм ауруларында болатын кнздегі озгерістерді
емдеу жоғарыда айтылган болатын. Емдеу негізінен бірінші кезекте кору
мүшесін өзгеріске үшыратқан негізгі аурхта қарсы әсер ету, екіншіден
көздегі патологиялық өзгерістерді емдеу багытында жургізіледі.
Көбіне басгы емді көз ауруын емдеуге бағытгау керек болады, үиткені
көздің ауруы жалпы қүбылыс біткен кезде де жүріп жатады, немесе онын.
жалғыз-ақ белгісі, салдары (мысалы, мидын, салдығынан пайда болған
аккомодациялық емес қылилық) болады, немесе көздегі қүбылыс аса
ауыр сипатты болгандықтан бірінші жоспарға шыгады.
Ауруға соқырлық тандіретін диабетгік ретинопатияда негізгі ем әсерін
оны болдырмауға багытгайды, ол үшін тамырлар мен тор қабыққа
ангиопротекторлар, отгегімен емдеу, АТФ, лазермен емдеу, витрэктомия
және басқада емдердің көмегімен әсер етумен қатар күрделі емдеу тәсідері
де қолданылады (пипофизге изотоптар енгізу, гипофиз сабагын кесіп жіберу,
ГИПОфиЗЭКТОМИЯ Ж.Т-СС.).
Басқа сөзбен аптқанда, аталған жалпы принциптер негізінде әрбір
ауру қатал түрде жеке емдік тәсіл қолдануды керек қылады.
Әртүрлі жалпы аурулар кезінде көзде пайда болатын патологиялық
белгілерді сипаттай огырып, организмнің казге қанша зор әсері болса,
көздін. де организм жүйелеріне соншама зор әсері барлығын айтпауға
болмайды Әртүрлі өмірдегі жағдайда көру мүшесінің кдбылдаған түйсікіері
орталық нерв жүйесін қоздыру факторы болады. Сыртқы ортаны кдбылдау
көру айқындаушысынан (анализаторынан) басталады, ол кеңістік туралы
түсініктің басты болімі болады, Көру айқындаушысының қатысуымен
булшықет козғалыстарын реттеу рефлексгері іске асады. Кнз өмірге маңызды
мүшелердін курделі жабық тізбегінде басты балімі болмағанымен жөне
соқырлық организмнің басты өмірге маңызды қызметін аткаруға кедергі
болмағанымен бул байланыстың бүзылуы адамның жалпы коңіл-күйіне
әсер етпей қоймайды және де көбіне нернтік психикалық бүзылыстардың
себебі болады.
Көптеген каз ауруларында сырқат адамның жалпы хал-жағдайы
зақымданады. Мысалы, үстама глаукомада бас ауырады, лоқсу, қүсу,
жалпы алсіздік, тамырдың рефлекторлы соғуының азгерсі, дем алу
қозғалысының саны өзгереді, ал олардың бәрі жүрек-кантамырлар жүйесінің
бүзылуына себеп болуы мумкін. Көру мүшесінің зақьгмдануы туберкулез,
мерез, күл (дифтерия), кейбір жаңа түзілімдер және сол сыяқты жалпы
аурулардың негізінде пайда болады. Тор қабықтың қатерлі Ісігі -
ретинобластома, тамырлы қабықтың қатерлі ісігі-меланомалар, көз
шарасыидағы саркома және де басқа аурулар сырқаі адамньщ, өліміне
себеп болутя мүмкін.
Барлық аталып жазылғандардың бәрІ кару мүшесінің адам организмінің
баскд жүйелерімен терең де тығыз байланысты екенін долелдейда.
374
ХІХ-ТАРАУ
КӨРУ МҮШЕСІНІҢ ЖАРАҚАТТАРЫ
Көру мүшесінің зақымдануларының алдын алу. көз алмасынын. бітеу
жарасы (контузиясы) мен өтіп жарақаттануда және де көздін. күіоінде
жарақит қүбылысын зертгеу офтальмологияньгң маңызды проблемалары
сюлып саналады. Кез келген жарақат көз үшін кушті қатер туғызады.
Бардық көз ауруларынық '20'/оіге жуығын көру мушесінің жаракдттары
қурайды. Біржақты соқырлықтын, 50%-нің, екі жақты соқырлықтың 20%-
нің себебі көздің жарақаттары болады. КөпшілІк жағдайда кор\ мұілесінін
жарақаттарының алдын алып, олардан қутылуға болады. Бүл көздің жарақат
проблемасының ерекшелігі болады. Көз жарақаттарынап қүтылу үшін
техника қауіпсіздІк ережелерін мүлтіксіз сақтау және ондіріс орнында
сашттарлы-гпгиеналық ережелерін булжытпай орындау керек болады. Көру
мүшесіиің жарақаттарының алдын алу ушіи әртүрлі көзілдіріктер,
маскілер,қалқандар көмегімен оларды жеке қорғау да зор манңізға ие
болады.
Көру мүшесінің жаракдттарын өндірістік, ауыл шаруашылықтық,
түрмыстық, балалардың жарақатгары деп бөлуге болады. Түрмыстық
жарақатты ерекше жеке бөледі. Жаракдпың әрбір түрі үшін оның өзІне
тән ерекшеліктері бар. ӨндірІстік жаракдттарда, қағида бойынша, көзді
металл сынықтары немесе жоңқалары жаракдттайды Ауыл шаруашылығына
текииканың кеңінен енуіне байланысты ауыл шаруашылық жарақаттары
андірістік жарақаттарының көптеген ерекшеліктеріне ие бола басгады,
бірақта ауыл шаушшіығыньің өзіне тән аса ерекше жаракатгары да кеідеседі
(малдың мүйізі тиюі, қүстың шоқып алуы, камшымен осылу ж.т.с.с.).
Түрмысгық жаракдт сипаты әргүрлі: козді ине, біз.қайшы, пышақ, шыяының
сынықтары, таяқ және де басқа сол сыяқты заттармен жарақаттап ал\
болады.
Балалардың көз жаракаты өзінің ерекшілектеріне ие болады. Олар,
қағида бойьшша, балалардың тентектігіне жәие кдуіпті ойындар (садақ,
рогатка ату, әртүрлі түтанғыш заттармен ойнау ж.т.с.с.) ойнауына бай-
ланысты болады. Мектепте еңбек сабагынДа еңбек дағдысын \тіренуде
көзді жарақаттаи алу мүмкін. Біздің елде балалардын. көз жаракдтъгның
алдын алуга зор көкцл белінеді. Балалардың жарақатымен күрес тек ата-
аналар мен мүталімдер үшін ғана емес, сонымен бірге барлық қоғамдық
мекемелер ушін де міндетіі болады.
Қазіргі соғыстарда көздің әскери жарақаттары көзге көптеген
жарқыншяктардың (өсіресе минаньш) енуімен, көздің ёдәуір жарақагтануы-
мен сипатталады. Көздің жарақаты беттің, дененІң басқа да бөліктерінің
жарақаттарымен бірге болады. Көздоі ішІне магнитсіз жарқыншақтардың
еніп жаракдттанхъшың процеіггі жогары болйды.
Жарақаттардың әр алуандыгынан олардың барлығын классификация
шеңберіне сыйғызу кыйын. Оларды көз шарасының, көздін косалкы
375
мүшелерінің жоне кез алмасынын, жаракаттары деп бөледі. К«з
жарақаттарын механикалық, термиялық, химиялық, сөуле энергиясымен
жарақаттану, дірілден (вибрациядан) уланудан ( токсикалық) пайда болған
жарақатгар деп бөлген орынды. Механикалық жаракат бітеу жара (контузия)
және жаралану болып бөлінеді. Жаралану еніп (өтіп) және енбей (әтпей)
жаралануға бөлінеді. Жарақатгар, бітеу жаралар қубылыстың ауырлыгына
қарай жеціл, орташа және ауыр дәрежелі болып бөліиеді, бІрақта көз
ушін бүл классификациялық бөліну шартты түрде кдбылданады, үйткені
көздегі жара қүбылысының агымын алдын ала біліп болжау өте қыйын.
Біршама жеңіл жаракаттар да , әсіресе өтіп жаракдттаиуда, коздегі жара
қүбылысының ағымы ауыр болып кетуі де мү.мкін.
19.1 КӨЗ ШАРАСЫНЫҢ ЖАҚАТТАРЫ
Көз шарасының және оны қоршағаи анатомиялық түзілімдердің
жарақаттары жеңіл болуы да, көз шарасының сүйек кдбырғалары мен квз
алмасын мылжалау дәрежесіне бейін ауыр болуы да мүмкін.
Әсіресе оқ тиген жара әр алуан және күрделі болады. Көз шарасының
оқ тиіп жаракаттануы көбіне бас сүйегі мен мидын, беттің жаракдтгарымен
бірге болады. Бүл жагдайда, әдетге, мүрынның қосалқы қуыстары да
зақымданады. Қабақтар мен көз шарасын ауаныц кернеуі (змфизема)
пайда болуы мумкін. Терінің астындағы ауа үшін сықырлау, квз
шарасыңдағы ауа (эмфизема) үшін экзофтальм тән болады.
Жаңа болған көз шарасының жаракдтгары кднталаулармен қосгалады.
Егер қан көз алмасының артына қүйылған болса, онда экзофтальм жәые
көз алмасының қозғалысының бүзылуы паида болады.
Көз шарасының сүйектері сынған болса, онда суйек сынықтарының
орнынан жылжып кетуі және көз шарасының көлемі өзгеруі мүмкін. Егер
сынған сүйектер бір-бірінен ажырап кетсе, квз шарасы кеңіп, квз алмасы
артқа кдрай ығысып- знофтальм пайда болады. Ал егер сүйек сынықтары
көз шарасының ішіне кдрай жылжыса квз алмасының алдыға ығысуы-
экзофгальм пайда болады. Егер каз алмасының алдыға қарай ыгысуы
күшті болса, кез алмасының қабақтардыц алдына шығып кетуі байқалады.
Кейде коз алмасы толық үзіліп кез шарасынан мүлдем шыгып кетуі де
мүмкін.
Көз шарасының сүйектері жарақаттанганда кобіне керу нервіс;
зақымданады. Оның кдналда қысылып қалуы, әртүрлі деңгейде үзіліг
кетуі, кәз алмасынаи жүлынып кетуі мүмкін. Көру иернісінщ, түтжлығыныя
бүзылуы көру қабілетініц жойылуымен қосталады. Оның клиникалык
сипаты үзілген жеріне байланысты болады. Егер нерв кез шарасыныг
арткы бөлігінде узілген болса, онда көз түбінде алғашында өзгеріс болмайды
ал 2-3 аптадан соң дискінің семуі байкдлады. Көру нернісінің алдыцғь
бөлігі (10-12 мм деи алыс емес, тор қдбықтын орталық артериясы этетіі
жер) үзілсе, клиникасы тор қабықтьш, орталық артериясының жеде;
түйілуіндегі (бітелуіпдегІ) клиникалық сипатыяа үқсас болады.
376
€>ге күшті соққы әсерінен көз шарасының ішкі жоғары бүрыш маңы
жарақаттанса, тесікті-шығыр (блок) жүлыпып кетуі мумкіы. Бүл тесікті-
шығырдан кездің жоғарғы қисық бүлшық етінің тарамысы асырылып өтіп
барып коз алмасына бірігеді. ТесІкті-шығыр орнынан жүлынып кеткен
жағдайда ем кеп әсер ете қоймайтын қосарлану (диплопия) пайда болады.
19.2 КӨЗДІҢ КОСАЛҚЫ МУІЛЕЛЕРІНІҢ ЖАРАҚАТТАРЬІ
Көздің қосалқы мүшелерінен кдбақтар мен жас жолдары жарақатгарға
кмбірек ушырайды. Тіпті іпамалы ғана бітеу жараның езіде әртүрлі
кднталаулардың пайда болуына үшыратады. Бұл бір жағъшан қабақтарда
қантамырлардың көптігімен, екінші жағынан терінің шел қабатынын,
ерекшеліктерімен түсіндіріледі. Терінің шел кдбаты іркілдек және онда
май болмайды, сондықтан қүйылған қан екі қңбақтардың терісінің астына
тез жайылып таралады. Қабақтар етіп жөне өтпей жаралануы да, олардың
шеті жыртылуы да, кдбақтар көздің ішкі немесе сыркты бүрышынан шала
немесе толық үзіліп кету де мүмкін. Қдбақтардың көздің ііпкі бүрышынан
үзіліп кетуі өте қатерлі, үйткені бүл жағдайда жас өзекшелері
жарақаттанады. Хирургиялық көмек көрсеткенде қабақтардың
физиологиялық және сәндік (косметикалық) ролін үнемі естен шыгармау
керек. Қабақтардың өтпе жарасында дәыекер қабықты - шеміршекті және
тері-бүлшықетті кдбаттарын бөлек-белек тігу кджет болады.
Жас озекшелері үзіліп кеткенде арнайы зоңдпен олардың откізгіштігш
қалпына келтіруге тырысу керек, содан соң үзілген өзекшелердің бір
шетін екіншІ шетімен жалғап тІгу керек болады. Зонд бірнеше күнге
өзекшелерде қалдырылады. Бүндай операңияларды микроскоп көмегімен
жасау қажет. Қабақтардың жаралары, тіпті олар толық жүлынып кетсе
де, кднмен мол кдмгамасыз етілгендіктен жақсы бітіп жазылып кетеді.
19 3 КӨЗ АЛМАСЫНЫҢ ЖАРАҚАТТАРЫ
Каз алмасыиың дөнекер қабығыньщ жаракдттануы көшпілік жағдайда
жеңіл болады. Қағида бойынша, бүл жағдайда пайда болған қанталаулар
біртіндеп сорылып кетеді. Бірақта кейбір жағдайларда дөнекер кдбықтын
қанталаған жаракдты сиректе болса ақ кабықтың жаралануын, әсіресе
оның етіп жаралануьш, буркемёлеп жасырып түруы мумкін. Бүндай
жағдайларда жараны жақсылап мүкңят тексеру жөне көзде бөгде заттың
бар-жоғын рентгенмен анықтау қажет болады. Өтпеген жарақатқа қасаң
қабық пен ақ кабықтьш, беткейлік жараланулары да жатады.
Көзге тырнақ тиіп тырналу, дәнді дақылдар тиіп жырылу, ағаштын
бүтағы төіп кш \ і салдарларынан көз алмасының беткейлік жарасы, немесе
үсақ (микро) жаралар пайда болуы мүмкін. Буңдай жағдайларда беткейлік
эпителидің жаралануы (эрозиясы) пайда болады, қасан кдбықтын
жаракдттық қабынуы (кератит) дамүы мумкін. Көбіне беткейлік жарақатгар
көзге үсақ бөгде заттардын, (тас көмІр сьшықшалары, темірдіҢ қағы, дәннш.
377
қабық-қауызы ж.т.б.) түсуінің нэтижесі болады, олар көздің капсуласын
тесіп өтіл кете алмай дәнекер қңбыта немесе қасаң қабықта қальт
қояды (240-сурет).
Барлық бөгде заттар көзден алынып тасталуы керек, үйткені олар
көзде үзақ уақыт түрып қалса, әсіресе қасан, кабықта, жарақатгык. қабыну
(кератит) немесе қасан қабықтың іріндІ жарасы сыяқты эте ауыр асқытпта
үшыратуы мүмкін. БеткейлІк бөгде затгар амбулатория жағдайында алып
тасталады. Козге 0,5% дикаин ертіндісін екі рет тамызганнан кейін бөгде
заттарды кебіие ылғанданган стерильді тампопмен алуға болады. Бірақта,
әдетте, қасаң қабықтың беткейлік немесе ортаңғы кабатгарына енген
бөгде затгарды арнайы найза тәрізді пышақпен, науашалы қаіпаумен,
немесе дәрі егу инесімен алып тастауға тура келеді (241-сурет). Егер
бөгде зат қасаң қдбықтың терең, кдбатгарына енген болса, онда алдынңы
камераны тесіп алмас үшін оны абайлап ептікпен алу керек. Магнитті
металл бөгде заттарын қдсаң қдбықтың терең қабаттарынан магнит
көмегІмен алуға болады.
240-сурет. Денекер қабықтагы
бегде зат.
241-сурет. Қасац кдбықгағы бөгде
затгы яайза терізді пышақпен алу.
Қасаң, қдбықтан бөгде затгы алып тастағаннан кейін 30% сульфаңил-
натрий ергіндісін, антибиоттіктер немесе сулъфаниламидгер майын қолдану
керек болады, қасац, кдбықтың тезірек эпителиленуі ушін 1% гилрохлорид
кинин ертіндісін гамызу керек.
Коз алмасының өтіп жаралануы металл сынықтарының, шыны жарқын-
шақтарыныд, кесетін жөне кддалғыш аспаптардың көзге тиюінен пайда
болады. Бүл жағдайда жаракдттайтын зат кез капсуласын кесіп немесе
тесіп отеді. Кесілген орнына баиланысты кдсаң қабықтың, лимбтің, ақ
қабықтың өтіп жаралануы пайда болады, КөздІқ әрбір өтіп жаралануы
ауыр жарақатгар тобына жатады. Ткандердің кішкене гана жаралануында
көпшілік жагдайларда қдтерлі асадьшулар дамиды.
Көз алмасынын өтіп жаралаиуын анықтау оның күмөнсіз ең анық
(абсолютгік) белгілері бар болса қьшынға соқпайды. Ол белгілелерге
кңсаң қабықтың өтіп жара.тануы, ішкі қабықтардың сыртқд шығуы, нүрлы
378
қабыкта пайда болған тесік, көздің ішіяде бөгде заттын, болуы жатады.
ӨтІп жараланудың ең анык, белгілеріпен басқа онын. бірқатар күмәнді
белгілері де бар. Ж.аңа болған жаралаиуда әрдайым гипотония байқалады.
Гипотония бітеу жарадан (контузиядан) соң да байқалуы мүмкін, бірақ од
көбіне өтіп жараланудағы көз капсуласының түтастығының бүзылганып
көрсетеді. Сүйықгықтың сыртқа агып кетуіне байланысты алдыңғы
камераның сайыздануы немесе мүлде жойылуы мүмкін. Қзрашықтың
формасы өзгеруі мүмкін. Егер өтіп жаралану ақ қабықта орналасқан
болса, онда шыны төрізді дененің сыртка ағып шығуьшың нэтижесінде
және де бүршақ пен нүрлы қабықтың артқа ыгысуының салдарынан
алдаңғы камера тереңдейді.
Кейбір жеке жағдайларда көздін өтіп жаралануын аныктау өте қиынға
соғады. Егер жарақаттаушы зат өте өткір, ушкір үшты жөне эте жүқа
немесе жіңішке болса, онда жараның шеттері жылдам бетгесіп бірігеді,
алдаңғы камера қалпына келеді де гипотония жойылады. -	'
Көздің өтіп жаралануында алгыпікы бірінші көмекті кез келгён
мамандықты дәрігер көрсетуге міндетгі. Көзге дезинфекщіялаитын дарілердің
бірін тамызады, екі көзді де таңу қажет Сіреспе ауруына (столбняк)
қарсы сарысуды Безредко әдісімен енгізуді және де кең спектр әсерлі
антибиотиктерді де енгізуді умытпау керек. Алгашқы көмек көрсетілгеннеп
соң ауруды жедел түрде офтальмологиялық ауруханага (стационарға)
жіберу керек.
Кез алмасының жарасын хирургиялық тазалауды микроскоптың
көмегімен жасау қажет. Жараны ластаушы богде заттардың кішкене
бөлшектері мен мылжаланган ткандерді алып тастап, жараны антибиотнктің
бірінің ертіндіамен жуғаннаи кейін жараны түйіңді немесе үздіксіз жіппен
тігеді. Ол үшін өте жіңішке капроц жібек, биологиялық зарарсыздан-
дырылған жіптерді немесе әйелдердің шаштарын қолданада. Жараның
шетгері бір-біріне тығыз да толық жанасатындай етіп тігү қажет. Жараны
ТІГу К63ДІҢ қысымының
қайта калпына келуіне,
жараның бгге бастауына
мүмкіндік туғызады
(242-Сурет). Жараның
үзындығы қысқн болса
оңы тікпей-ақ циано-
крилат клей камегімен
біріктіріп қоюға да
болады.
242-сурет. Қасаң кцбықтың етіп
Жаралануында жараны хирурги
ялық тазалау
379
243-сурет. Балтин протез-
пндикатары
металл жарқідншақтәры енедг
Коз алмясының өтіп жаралануыяда жарадан кобіне нүрлы к.абык. сирек
жағдайдарда буршяктық масса мен шыиы тәрізді дене шығып түрады.
К&здің ішіне микробтардын еніп кетуінен сақтану үшін Ілгеріде жарадан
шығып түрған иүрлы кабықты кесіп алыя тастайтын. Сонғы уақытта
мүпдай жараларды емдеу тактикасы өзгерді. Жараланудаи кейінгі бірінші
тәулікте жарадан шыгып түрған яурлы қабыкты антибиотиктер ерііндісімен
жуғаннан сок көздіц йиіне өз оряына шпателдің. көмегімен қаііта енгізіп
қояда.
Өгіп жаралануда көздің ішіндегі бөгде заттарды алып тастау да жедел
хирургиялык кемекке жатады. Кчбіне көздін ішіне магнитті немесе магнитсіз
Көздің Ішіндегі бөгде затгың орналасу
орнын анықтау үшіін дәлдігі жөнімен
бірегей Комберг-Балтин әдісі қолда-
нылады. Әдісте қалыңдығы 0,5мм сфе-
ралық радиус қисықтығы ақ қабықтын
сфералық радиус қисықтығына сөйкес
алюмишіден жасалған протез-индика-
торды қолданады (234-сурет). Протез
инднкатордың ортасында диаметрі Пмм-
лі тесік бар. Сол тесіктің шетінен 0,5
мм кңшықтықта 4 қорғасын нүктелері өзара перпендикуляр меридиандар-
да перстеліп орналастырылган. Көзді 0,5% дикаин ертіндісІмен
жансыздандырғаннан соң протез-индикаторда көзге кигізеді, оны қорғасын
балгілерін лимбте 12, 3, 6. 9 сағаттарға дөл келетіндей етіп оряаластырады.
Содан соң тура алдынан және жанынан екі рентген суреті жасалады-
Алдынан алынған суретге бөгде затгың орналасқан меридианы мен оның
көздің анатомиялық осінен кашықтығы, ал жанынан алынған суретге
бегде затгың лимбтен қанша қашықтықта орналасқаны анықталады
(244-сурет). Схема-өлшеуіштер (245-сурет) мен арнайы таблиңалардың
көмегімен бөгде заттың орналасқан орнын дәл анықтайды.
Кейде көздің ішіндегі бөгде затгың орналасуын анықтау қиынга соғады.
Бундай жағдайларда рентгендік және ультра ,дыбыстық әдістердо үйлесгіре
қолданған сенімді болады. Ультра дыбыстык әдіс көз алмасының алшемін
анықтайды және бегде заттьщ орналасуын дәлдей түседі.
Көз а.тмасынын алдынғы белігіндегі усақ бөгде затгарды (шыныдас)
анықтау үшін Фогттың сүиексіз рентгенмен суретке алу әдісі қолданылады.
Көз алмасының алдынгы бөлігіндегі жара шеттері жанаспай ашылып
турса, Комберг-Балтин протезін кигізу қатерлі болады, Бундай жағдайда
лимбті висмутпен, яғни реяптен контрасты боткамен таңбалайды да рентген
суретке алады.
Көздің ішіндегі бөгде заттарды алудың диасклералык, алдынғы жане
тура әдістері бар. Көпшілік магнитгік бөгде заттарды олардың орналасу
жерінде ақ қабықты тіліп-кесіл олектромагнит нёмесе түрақты қол
магниттердің комегімен қрздің Ішінен алады (246-сурет). Тира жолмен
380
гды ашылып түрған үлкен жараларда және бөгде зат жара шсчтсрімен
;ылып түрғанда қолданады (247-сурет). Көздің түбіндегі магпитті бөгде
тарды (248-сурет) көбіне диасклералық жолмен алады.
244 сурет. Квздің шгіндегі богде затгы рснтгенмен анықтап бІлу
л-а-цдыңғы-арткы проекциясы; б-бүйір жақ проекциясы. Найзалы
кәрсеткісггермен бөгде зат белгіленген
^45-еурет Балтиннің
Э-ЛПеуапсхемаларн
381
246-сурет. Коздің ішінен бөгде заттарды алу үпйн қолданылатыя
түрақты магниттср
Кейде металл сынығы бүршақкд еніп түрып калған жагдайда бүршақтың
мөлдірлігі жөне көздің жогары көру жітілігі сақталады. Егер ол темір
сынығы болса, бүршақтың қарауытуыііьш. үлгаю қаупіне кдрамастан оны
алып тастау қажет болады, үйткені ,ол каздің ішінде калса соңьшан
қатерлі асқьму спдероз жөне толық закымдық катаракта пайда болады
МагннтсІз бөгде зйатгарды көздің ішінен алу едеуір қиынға соғады. Ак
қабықкл жақын орналаскдн магнитсіз сынықтарды. алу біршама жеңілдеу
болады. Магнитсіз бәгде зат бөліктерін анықтауга ультрадыбыс, оптикалы
талшықты диафоноскоппен зертгеу қәпшілік жағдайда комектеседі. Тереңпе
орналаскдн магнитсіз бөгде заттарды куысты пинцетгермен алуга болады.
Егер темір мен мыс жарқыншақтары белгілі бір себептермен көз ішінен
алынбаган болса. онда маталлдардың біртіндеп тотыгуына байланысты
козде ауыр асқынулар, яғни металл тотықтарының енуі-металлоз пайда
болады.
247 сурет. Алдыңгы камера
мен бүршаққа енген бөгде зат
(жарақат мыс сымның кесінді-
сімен болған)
Қүрамында темір оар металл сынық-
тары коздін Ішінде қалып қойса өте ауыр
өзгерістерге үшыратады. Бүл жагдайда
сидероз (249 б-сурет) пайда болады.
Нүрлы кабық тотық түсіне енеді. Тотық
түсті дақ бүршақтың алдыңғы кдбатта-
рында да байқалады. Көздің тубіпД^
алғашыңда уытгы регинопатия, содан сок
қүбылысқа кору нервісі қатысып нейро-
репшопатиялар дамиды. Ең соңында аурУ
толық соқыр болады. Кейінірек қайталяИ
беретін иридоциклит немесе екіншнй*
абсолюггік глаукома пайда болган көз$
ауырып шыдатпағандықтан алып тастаУ'
ға. яғни энуклеация жасаута тура кел^З1,
Мыс металл сынықтары да көзде озгерістер пайда кылады-квз ткандеріпе
ыстың тотығы енеді де асқыну-халъкоз-пайда болады. Ең бір көзге
өрінетін өзгеріс бүрщақта дамиды: онда сарғыш-жасыл түсті, кунбағыс
уліне үқсас карауытулар-“мыс катарактасы” пайда болады. Сондай түсті
арауытулар пүрлы қабықта да, шыны тәрізді денеде де, тор кдбықта да
айқалады (249а-сурет).
Сидероз және халькоз көзге металл сыньгқтары енгеннен соң әртүрлі
ерзімде, бірнеше аптадан немесе айдан, ал кейде тіпті бірнеше жылдан
оң да пайда болуы мүмкін.
Егер мыс жарқыншағы алынбаса операциядан кейінгі кезе.нде халькозға
едергі болатын немесе оңың бІлінуін азайтуга бағытталған ем қолданады.
Ьлс иондарын шығарып кетіру үшін ауру көзге теріс полюстен электрофорез
іасалады. Халькоз қүбылысы тиосульфат патрий және мыс антидоты
ңитиолды қолданудан азаяды. Сидероз бен халькозды азайту үшін сорғызу
мдерін де қо.тдану паидалы болады.
Каздің ішІнен металл емес бөгде заттарды алу қиын меселе болады.
ірқатар жағдайларда көздегі қабьшу қүбылыстары жәйлап басыла бсрегін
олса, оида үзақ мерзімді бақылаумен шектелхте болады.
ПІыны жарқыншақтары, сынықтары көбіне алдыңғы камера бүрышын/іа
емесе пұрлы қабықта қалып қояды, көздің артқы бвлігіне сирек өтеді.
Алдыңғы камераның бүрышындағы уақ шыны сынықтарын гониоскоп
вмегімен табуға болады. Шыны немесе тас сынықтарын көздің ішінен
лу кезінде өте сақ болу керек жыіе оларды орнынан қозғап ығыстырып
лмау үшін ептікпен қимыл жасау қажет болады.
19.4. КӨЗ АЛМАСЫНЫҢ ӨТШ ЖАРАЛАНУЫНЫҢ
АСҚЫНУЛАРЫ
19. 5. ЗАҚЫМДЫҚ КАТАРАКТАСЫ
Егер жарақдтгаушы зат бүршақ арқылы өткен болса, зақымдық катарак-
асы дамиды. Ол жартылай ағарып кдрауытуы немесе толық агарып қдра-
ъггуы мумкін. Бүршақгың жарақдтган кейін тікелей толық ағырып клрауілггуы
*ның әлІ ядросы толық жегілмеген балалар мен жастарда сирек кездеседі-
>ҮЛ ауруда бүршақтың капсуласьшдағы жарақат тесігінен кшдің ішкі
уйықпяпя еніп оның талшықтары жылдам ісіиеді. Ісінген бүршақтың
алшықтары алдынғы камераға сур түсті үлпілдек түиірлер болып шыға
‘Ястайды. Алдыңғы камерага шықкдн бүршақтың массасы көздің ішкі
Үиықтығының сыртқа ағып піығуына кедергі бодады. Соның салдарынан
^зді кдтгы ауыртатын екіншілік глаукома пайда болуы мүмкін. Бүндай
^гігійларда кезге шүғыл операция, яғни парацентез жасап бүргпақтын.
кдрауытқан массасын шыгару немесе сорып алу керек болады.
“ЙДпақтың массасын алып тастаганнан соң қабынута кдрсы және соріызуға
Іс^*®ктесегін емдерді қолданады- Осыядай свді бүршақтыя ағырып кдрауытуы
^бей-ақ улғайган жағдайларда да, әсіреесе ер же.ткен немесе кдртайған
^Чіардағы зақымдык. катарактасыпда да, колдану керек болады.
383
382
Бүршактыя массасын сорғызу ұшін дионин дөрісінін коннеятрациясыг
біртіндеп жоғарылата отырып (2%тен 9% дейін) көзге тамызу, дәнеке|
қабықтың астына ферменттерді енгізу, ультра дыбыс, УВЧ, диатермия
парафин аппликациясы қолданылады. Кдбынуга кдрсы кортикостероидтардь
тамшы түрінде тамызу, дәнекер қабықтың астына енгізу де қолданылады
Кортикостероидтар сонымен бірге аллергияға да қдрсы күшті әсер етедтКө
ткандерінің организмге жат бүршақтың белоктарына берер жауаптық әсеріі
де өлсіретеді.
Зақымдық катарактамен бірге иридоциклит қүбылысы басталға:
ауруларға кортикостероидтарды қолдану әте пайдалы болады.
19.6.	ЖАРАҚАТТЫҚ ИРИДОЦИКЛИТТЕР
Көз алмасынын. өтіп жаралануы көбіне тамырлы қабықтын кдбынуыме
қосталады. Көз алмасының үйыма. ірінді және фиброзды-пластикалы
иридоциклиттері пайда болады.
Үйыма иридоциклит. Жарақагган 2-3 кұн уақыт өткен сои үйым
иридоциклиті пайда болады. Ол ирит пен иридоциклиттерге тән барлы
ауру белгілерімен қосталады. Олардың біліну дәрежесІ жаракдттың сипатыу
байланысты болады. Емнің әсерінен иридоциклит басылады, кт
тынышталады.
ІріңдІ инфекция көздің өтіп жаралануының ауыр асқынуы болады. 0
көздің ішіне ауру қоздыратын микроорганизмдердің (стафилококк, стрег
тококк, пневмококк) енуінің салдарынаи дамиды.
Аурудың ағымының ауырлыгына байланысты ірінді қабынуды үі
дәрежегег ірінді иридоциклит, эндофгальмит және панофталъмитгерге бвлуі
болады.
Іріңді иридоциклит. Жарақаттан 2-3 күндей уақьгт өткеннен соң көзд
тітіркеніп түрпіІгуі күшееді. Қарқынды аралас кйізару, алдынқы камера;
ірің (гипопион) пайда болады. Нурлы қабықтың түсі мен с\рет көрін
нзгереді. Карашықта көбіне сүрғылт-сары бөліністІк пленка пайда болад
Көз тіпті жөйлап сипаганның өзінде де қатты ауырады.
Е м д е у. жараланған күннен басгалган антибиотиктермен емдеу
әрі қарай жалғастыру және күшейту қажет болады. Кең спектр әсер
антибиотиктердің молшерін көбейтіп, бүлшықет арасына немесе веиань
ІшІне енгізеді, сульфаниламидті дәрілерді схема бойынша қолдаиад
Антибиотиктерді сондай-ақ денекер қабықтың астына енгізу де, олар;
электрофорез әдісімен де енгізу қолданылады. Егер ірінді иридоцикл
қүбылысы жақын күндерде белгілі дәрежеде басылып азаймаса, он
кдсаң қабықты парацентез жасап, алдыіцы камераны дезинфекциялат?
ертінділермен жуады. Кандидамикозды болдырмау үшін антибиотиктерм
бір мезгілде ішуге нистатин де беріледі.
Түтас алғанда аталған инфекцияға қарсы бағытгалған ем қөзді сақт
қалуга, көбіне тіпті олардың көруін де сақтап қалуга мумкіндік береД
Эядофтальмит. ІріңдІ қабынудың ауыр дорежесі. Жараланган к
күштірек тігіркеніп түршіккен болады. Аиқын аралас қызарудан басқа *
384
алмасында дәнекер қабықтьэд күиггі ісінуі (хемозы) пайда болады. Көздін.
ішіне жарық енгізіп зерттегенде квз түбінід кызыл рефлексһгің орнына
сарғыін-жасыл немесе сүрғылт-жасыл рефлекс байқалады. Бүл рефлекс
инфекцияның шыны тәрізді денеге енгеніне дәлел болады. Шыны тәрізді
денеде Ірівдік (абсцесс) қальштасады (250-сурет), каддің көру қабілеті
жарық сезуге дейін төмендейді, немесе тіпті мүлдем жойылып, ауру соқыр
болады.
Эвдофтальмитге болжам қатерлі. Емдеу іріңді иридоциклитгердегідей
жүргізіледі. Аніибнотиктерді және антистафилококктық ү-глобулинін дәнскер
қабықтың астына, көз алмасының аргына (ретробүльбарлы), тамырлы
қабықтын устіндегі кеңістікке (супрахориоидалық) енгізу де керек болады.
Кең спектр әсерлі антибиотиктерді (линкомицин, олеандомицин, цепарин
ж.б.) венаның ішіне жіберу қажет болады. Көзге жөне ішуте нитрофуран
қатарындағы дәрілерді (фурагия, фуразолидон ж.б.) қолдану мақсатқа
сай келеді. Егер қабынуға қарсы журггйлген қаркынды емнен 'нэтиже
болмаса және де көз алмасында сему қүбылысы басталса, онда көз алмасын
алып тастау, яғни энуклеация жасау керек боладьс
Көзді алып тасгау, яғни энуклеация (251-сурет) көзді жансыздандыртаннан
кейін, ал балаларда жалпы организмді жансыздандырғаннан (наркоздан)
кейін, жасалады. Ол үшін дәнекер қабық қуысына 0,5% дикаин ертіндісін
тамызады, 2°/0 новокаин ертіндісін дөнекер кабықтың астына, түзу
бүлшықеттерді бойлай көз алмасынын артына инемен көз шарасының
осіне 30 градус бүрыш жасай отырып, 4 см тереҢдікке, яғни цштиарлық
түйінге енгізеді.

X


257-сурет. Квз алмасын
алып тастау (энуклеацня)
а-түзу бүлшық егтерді кесу; б-
қайшыме» квру нсрвісін кесу, в,г-
қозтлатын культя жасап бүл-
шықеттерді бір-бірімен біріктірш
тігу; <?-дәнекер қабыкты тігу
385
Крбақтарды қабақ кекейткіштермеп керіп ашып қояды. Көз алмасынын
дәнекер қабыгын лнмб жаныпда ітшщешен үстап, кдсық қайшымен шеңбер
бойлай кеседі де оны ақ қабықтан ажыратады. Түзу бүлшықетгердің
тарамыстарын бірінен соң бірін өтпес ілмекпен іліп алып оларды кез
алмасына біріккен жерінсн кесіп ала береді. Сыртқы түзу бүлшықетті көз
алмасында үстауға келетіндей тарамыс қалдырып кеседі. Сол қалған
тарамыстан пинцетпен үстап, көз алмасын шамалы алға тартып, ішке
қарай бурады. Кңсық кдйшыны көз алмасынын, артына енгІзіп, керу нернісін
қармап табады да оны кеседі, содан соц қалған екі қисық бүліпықетті де
кеседі, суіітіп көз алмасын шарадан шығарып алып тастайды. Канның
агуын тығыз таңғыш тампонымен тоқтатады. Көз шарасына кейін салып
қоятын жасанды көз (протез) тереңге түсіп кетпес үшін культя жасайды;
ол үшін көз алмасынын. қьінабына диаметрі 16-18 мм арнайы жасалған
бөгде зат (имплантат) енгізіп, түзу бүлшықеттерді соның үстінен бір-
бірімен біріктіріп тігеді- Дәнекер қабық үздіксіз жІппен тігіледг Көз шарасына
жасанды козді 4-5 куннен кейін салады (252-суретқ
Папофтальмит. Инфекдеіяның тасқынды дамлъгнда кдбыну қүбылысы
көздін барлық қабықтарына жайылуы мүмкін. Кездегі ауру сезімі үдей
түседі, қабықтардың ісінуі мен қызыруы, дәнекер қабықтың өте күшгі
ісінуі (хемоз) де кушее түседі. Кйз шарасының ткандерінде қабыну
реакдеіясының пайда болу саладарынан жзофталъм, көз алмасының
қозғалысьіның шектелуі пайда болады.Қасаң қабық ірінді-ісінген, алдыңғы
камера іріңге толады. Ауру жалпы сырқаттық күймен, бастың аурхъімен.
дане қызуының көтерілуімен қосталады.
Е м д е у. Бүл жағдайда да эндофтальмиттегідей қарқынды ем
жүргізу керек, бірақта, қағида бойынша, кәзді сақтап қалудьгн сәті бола
бермеаді. Падофталшіітте көз алмасын іріңда ыдырап шіріген ішкі затгарынан
тазалау, яғни эвисцерадеія жасау усынылады. Эвисцирацияда кдсаң кдбықты
шеңбер бойлай лимбтен кесіп алып тастайды да арнайы қасықшамен
іріндІ қабынған ішкі қабықтарын қырып ак қабықты тазартады.
252~сурет. Сол жақ квзі жоқ (аиофтальмді) ауру (а) жәие сол ауру
косметикалық цротезбеи (б).
386
Фиброзды-шгасгикалық иридоцяклит көз алмасының отіп жаралануынан
ксйін қабыну қүбылысы көбіне созылмалы ағым қабылдайды. Кдркдшды
емге қарамастан жараланған көз тынышталмайды. Көз алмасында қасаң
қабықтын, мандйлық қызаруы сақталады. Қағида бойынша, кдсаң кдбыкты;;.
арткы бетінде преципитаттар пайда болады, артқы бірігулер (синехиялар),
кейде нурлы қабықтын. буршақка жабысып бірігуі немесе кдрашықтын.
толық жабылуы пайда болады. Соған қарамастан көздің ішкі кысымы
сирек көтеріледі. «Көбіне көздің ішкі қьісымының төмендеуі байкдлады, кәз
сипағая кезде ауырады. Осы белгілердің бәрі кірпікті дененің созылмалы
солғын етіп жаткдн кабынуын көрсетеді. Көздің затгарды керу қабілеті.
әдетте, толық жойылады, тек жарық бағытын дүрыс анықтап сезу қабілеті
қалады немесе көбіне жарықты сезгенмен оның бағытын дүрыс анықтай
алмайтын болады. Өтіп жараланудан сон фиброзды-пластикалық
иридоциклит пайда болған көз екінші сау кезге катерлі бо.тады, үйткені
екінші сау көзде де дәл сондай қабыну қубылысы пайда болуы мүмкін.
Сау екінші көздің кабынуын симпатикалых; ^абыну деп атайды.
Жараланган каздегі иридоциклитті бүндай жағдайда симпатикалаушы
қабыну деп атайды. Бүл жөнінде каздің ішкі кдбықтары сыртқа шығып
түрған көздің әтіп жаралануы өте-мәте қңтерлі болады.
19.7.	СИМПАТИКАЛЫҚ ҚАБЫНУ
Симпатикалық қабыңу деп жараланған көзде симпатикалаушы кдбыну
болған жағдайда сау көзде пайда болатын тамырлы қабықтыц созылмалы
кдтерлі қабынуын айтамыз.
Симпатикалық қдбыну баяу өтетін фиброздыпластикалы^ иридо-
циклит болып саналады. Бүл жағдайда көз алмасыида кдсаң кдбықтың
маңайлық немесе аралас қызарулары болады. Нүрлы кдбықтың түсі мен
бет суреті өзгереді. Қасаң қабықтың артқы бетінде шөгінділер
(преципитаттар) көрінеді, бірақ олар симпатикалық увеиттің үйыма түріне
тән болады. Артқы бірігулер (синехиялар), кдрашықтың жабысып бірігуі
мен бітелуі пайда болады. Ал олар өз кезегінде нүрлы қабықтың алдыңғы
камераға томпайып шығуыиа (бомбаж) жөне де екіншілік глаукомаға
үшыратады.
А}*рудың қолайсыз ағымында, арткы синехияларға қарамастан, көзде
гипотония байқалады, ал ол көз а.тмасының шала немесе толық семуіне
ушырат\ъі мүмкін. БІрқатар жағдайларда буршақтьш кдрауытуы дамиды.
Ол кдрауыту, өдетте, арткы асқынған катаракта түрінде өтеді. Шыны
тәрізді денеде өрескел ірі жуан жіп тәрізді кдрауытулардын, (шварггардың)
пайда болуы байқалады.
Сямпагикалық қабыну біршама сирек жағдайларда нейроретинит
түрінде де әтеді. Сау көзде көру нерв. дискісінің шегінің көмескіленуі
байқалады. Днск маңындағы Ісік сары дак маңына жайылады.
Хориоидеядагы бөліністік өзгерістердің салдарынан дақ маңында көз түбі
сүрғылт-сары түсті бо.тып көрінеді.
' 387
Симпатикалық қабынудың ауыр бітеу жарадан (контузиядан) пемесе
коздін ішіндегі ісіктің ыдырауынан кейін пайда болғаны туралы сирек
деректер де жазылгаң. Көз алмасына жасалған операциялардан соң а\ъір
иридоциклит пайда болса симпатикалық қабынудын пайда болу қаупі
туады. Бүндай жагдайларда және сондай-ак симпатикалаушы қабыну
белгілі болған жағдайларда да диагнозды лабораториялық әдіспен аныктауды
қолдануға болады.
Бүршақтың және тамырлы қабық атигенімен ауру адамның кан
сарысуынын. гуморальды төзімділік жағдайы (иммунитеті) мен клеткалық
жауабы (реакциясы) симпатикалаушы иридоциклитгі анықтап диагноз
қоюға мүмкіндік тугызады. Буршақтық антигенге дүрыс-оң (+) жиуап
қабынудың буршақгық сипагын.тамырлы қабық антигеніне оң жауап
симпатикалаушы қабьшу сипатын көрсетеді.
Симпатикалық кабыну сирек (2% дейІн) кездеседі. Симпатикалық
қабынудың алдын алудың ең бір сенімдісі жараланған көзді уақтылы
алып тасгау, яғни энуклеация жасау болып табылады. Коптеген авгорлардың
көп жылдық тәжрибесі симпатикалық қабынудың жараланғаннан соң 2
аптадан бүрын пайда болмайтынын көрсетгі. Осы кезең ішінде қабынуға
қарсы кдрқывды ем жүргізу кджет. Тек емпен керекті нәтиже болмаган
жағдайларда, фиброзды-пласгикалық иридоциклит ұзақка созылу сипатына
еніп, көру кабілеті мүлде жойылса, онда жаралапған көздІ алып тастау.яғни
энуклеация жасау керек болады.
Жаралангап көзді алып тастау ауруларды, әсіресе кездері жараланған
балалардың ата-аналарын. ауыр қасіретке үшыратады. Жараланған көз
толық соқыр болса, әрине, оңда оны алып тастауды үсыну ондйрақ бслады.
Бірақта, егер 2 апта ішінде қабынуға қарсы жүргізілген кдрқынды ем
сәтсіз болып, фиброзды-пластикалық иридоциклит қубылысы басылмаса,
онда тіітгі қалдықты керу кдбілеті сақталган болса да көзді алып тастау
туралы мәселені қою керек. Соңгы жылдары көз жараларын
микрохирургиялық әдіспен тазалап, жараның шеттерія бір-біріне тығыз
жанастырып тігудің нөтижесіыде жараланудан кейін пайда болатын өте
ауыр асқьпіулар (олардың ішінде симпатикалық кдбыну) елеулі түрде
азайды.
Симиатпкалық қабыну пайда болған жағдайда жараланган кез соқыр
болса, онда оны алып тасгау керек. Егер жараланган көздін затты квру
қңбілеті сақталған болса, оида оны алып тастамай түрып екі көзді де
емдеу керек, үйткені сонғылығында ол кездін көруі сақталып жақсырақ
көретін көз болып қалуты, ал симпатикалық қабынган көз соқыр болуы
мүмкін. Симпатикалық кдбынуда болжау үнемі дерлік өте қатерлі. Соңгы
жылдары жаңа дәрІлерді, өсіресе иммунодепресанттарды, қолданута
байланысты симпатикалық қабынудың дамуын тоқтату сгпті болуда.
Симпатикалахтаы және симпатикалық қабынулардың патогистология.тық
сипаты тамырлы қабықтың барлық бөлІктерінің лимфоциттермен,
эпителиоидты және алып клеткалармен қарқынды инфильтрацияланған
пролиферативтік (үлғаятын) қабыну болып табылады. Бүл сипат ірімшік
тәрізді (казеозды) ыдыраүсыз туберкулез ісігін (іранулемасын) еске түсіреді,
388
Снмпатикалық кабынудың себептері меи патогенезі көп жылдар бойы
талқылануда. Симпатикалық кабынудьщ пайда болуы туралы тек қана
тарихи кызыгутпылық тудыратын көптеген теориялар үсынылды.
Соңгы жылдары көптегеп офтальмологтардың (кеңес үкіметінің, шет
елдердщ) клиникалык, иммунологияньщ соңғы жетістіктерін ескере отырып.
жүргізген зерттсулері симпатикалық қзбынудың мәні а\тоаллергиялық
(аутоиммундьіқ) екенін дәлелдеді. Кңзіргі зерттеушілер концепшіялары
бойынша , симпатикалық кдбынудың патогенезін төмендегіше түсіндіруге
болады. Коздің өтіп жаралануында, әсіресе тамырлы қабыктың шығып
кет\т болган жаралануда, гематоофгальмологнялық кедергі (барьер) қызметі
бүзылады. Аутосенсибилизациялану салдарынан увеаретинальды анти-
гендерге қарсы ткандік және гуморальдық антителалар өніп шығады.
Олар жараланган коздің ткань клеткаларына да, сау кездін. ткань
клеткаларына да әсер етеді, ал бүл жағдайдың өзі симпатикалы.қ қабынудың.
дамуына ушыратады.
Е м д е у. Симпатикалық қабынуды еіодеу өте қңын меселе. Ол ушін
кортикостероидтарды қолданады, антибиотиктерді бүлшықет арасына.
дәнекер кдбықтың астына енгізу қолданылады, тетрациклин қатарындағы
антибиотиктер де, сульфаниламидтер де ішуге беріледі, организмнін
сезімталдығының артуъш басатын (десенсибилизациялайтын) дәрілер де
қолданылады. Көзге мядриатиктер (атропин, скополамин, адреналин) тамшы
түрінде тамызылады жөне де оларды дәнекер қабықтың астына енгізуте
де болады. Гипертониялық ертінділерді венаның ішіне жіберу де үсынылады.
Симпатикалық қабьшудың болжамы, әсіресе, оны емдеуге кортико-
стероидтарды қолдана бастағаннан кейін, біршама жақсыланды. Бүл
симпатикалық қабыпудьщ мәні аллергиялық екенінш, тағы да бір дәлелі
болады, уйткені кортикостероидтар ең алдымен аллергияға қарсы кунггі
әсер ететін дәрілер болып саналады. Кортикостероидтарды ішуді схема
бойынша қолданады, Кәзге кортикостероидтарды куніне 5-6 рет тамызады,
оларды дәнекер қабықтың астына немесе көз алмасының. маңына
(парабульбарлы) енгізуге де болады.
Симпатикалық қабьшудьщ салдарына сирек жағдайларда хирудхмялық ем
жасалуы да мүмкін. Әдегте, оптикалық немесе .ішгпглахтомалық иридзсгомия
және аскңшгап катаракталарды алу сыяқты операциялар жасалады.
Ауру қайталап кетпес ушін операциядан кейІнгі кезеңде де қабынуға
карсы қарқынды ем жүргізу керек болады.
19.8.	КӨРУ МҮПГЕСІНІҢ БГГЕУ ЖАРАЛАРЫ
Керу мүшесшің бітеу жаралары, немесе контузиялары оның барлық
жарақдттарының 20”о-ін қурайды. Көбіне ыідіріс жағдаиында жиі кездесегін
өтіп жаралануға кңраганда, бітеу жаралар (контузиялар) түрмыс жағдайында
жиі байқалады.
Қабақтардың бітеу жарасында терінің қангалаулары, онын астына кан
қүйылулардьщ (гематомалардың) паида болулары мүмкін. Бүл жағдаиларда
389
кабақтарды актив түрде ашу мүмкін болмайды, ал пассин түрде ашу
қиылдықпен жүзеге асырылады.
Жарақатган кейін бірден пайда болмай, бірнеше сағатган немесе бірнеше
күннен соң пайда болған екі жақты гематомалар С*көзілдірік” белгісі) бас
суйектің негізінің сынганын дәлелдеуі мүмкін. Кейбір бітеу жараларда
мүрын немесе оның қосалқы қуыстарынан терінің астына ауа кІріп, ауа
кернеу, яғни кабақтар.іың терісінің астында эмфизема пайда болада.
Қабақтардың қанталауларын емдеуге алдымен суықпен, содан соң 2-3
күннен кейін үйыган кңнның (гематоманың) сорылуы үшін жылумен емдеу
қолданылады.
Көз алмасьшың бітеу жарасында оның барлық қабықтары әртүрлі
дәрежедегі күйзеліске үшьірайдьь
Ақ қабықгың жыргылуы. Бітеу жарада коздің ақ қабыгының жыртылуы
оның ең жүқа жеріңде, яғни лимбтен 3-4 мм қашықтықта, коздің ішіне
алдынгы кірпІктік артериялар енетін жерінде және дискі маңында көздің
ішіне артқы кірпіктік артериялардың енетін
жерлерінде жиі байқалады. Ақ қабықтың
алдыңғы жыртылуьшда жара арқылы нүр-
лы қабық, кірпікті дене және буршақ шы-
ғып кетуі мүмкін (253-сурет). Бүндай жағ-
дайда хируріиялық көмек, яғни ақ қабық-
тың жарасын тігу қажет болады. Конту-
зияда ақ қабықтың жыртылуы кобіне дөне-
кер кабықтың астында болатындықтан,
алдымен дәнекер қабықты тіліп кесуге тура
келеді. Лимбтік жәнс ақ қабықтық жара-
ларды тігу үшін биологиялық және жіңішке
капрон жіптеріп немесе өте жіңішке жібек
жіптерін қолданып, операцияны микроскоп-
тьш. камегімен жүргізген жақсы болады.
Коздің контузиясында зақымдық ирит немесе иридоциклит жиі пайда
болады. Кейбір жағдайларда көзді қозғайтын көз-қимыл нервісінің сал
болуынан қарашықтыіа кеңеюі (мидриаз) дамиды. Кеңейген қарашықтың
формасы әзгереді. Бітеу жарада нүрлы қабық түбінен үзІліп кетуІ
(ирндодиализ) мүмкін, бүл жағдайда аурулар қосарлануға (диплопияға)
шағымданады. Нүрлы кдбықтың барлық аталған зақымданулары капшілік
жағдайда азды-көггті гифемамен қосталады, сондықтан қанды тоқтататын
(гемосгатикалық) ем (дицинон, викасол, рутин, аскорутин, 10% кальций
жторид ж.т.б.) қолданылады. Ауру гифема толык сорылып кеткенше
тыныштық сақтауы керек. Шамалы иридодиалпзде хіфургиялық ем қажет
болмайды.
Сирек жағдайларда иридодиализ пүрлы кдбықтың 1\3-1\2 шецберіи
қамтыса және де ол ығысып қарашық түсын жауып қалса, онда үзілген
нүрлы қабықты оның тубіне немесе корнеосклера маңына тігіп қоюга
тура келеді.
253-сурет. Дәнекер қабнқ-
тың астындағы ақ кдбықтың
жарығынан бүртақтың, дәне
кер қабақтың асгына іпыгыіі
туруы.
390
К«з алмасынын контузиясында кірпіктік бүлиықеттің. гиали сал болуьшан
көздің әртүрлі қашықтыққа, әсіресе жақынға, бейімделуі, ягни
аккомодацияның бузылуы пайда болуы мүмкін,
Көз алмасының бігеу жарасы бүршақтың байламының әлсіреуінен пемесе
олардын үзіліп кетуінен буршақтың ығысуымен косталады- Байламның
талшықтары жартылай үзілгенде бүршактың орнынаи шала таюы пайда
болады. Буршақгьш. шала таюын көз алмасы қозғалғанда нүрлы кабық
пен бүршақтын озінің дірілі, алдыңғы камераның тереңдігінін. біркелкі
болмауы, бүршақ пен нүрлы қабықтың арасындағы саңлаудын, кеңеюі,
шыны тәрізді дененің қарашықтың бүршақ жоқ жерінен алдынңы камераға
шығып туруы көрсетеді. Егер қарашық жеткілікті дәрежеде кең болса,
онда бүршақтың экваторын көру мүмкіи, Жарык енгізіп зертгегенде
бүршақтың экваторы доға торізді жолақтанып рефлекс береді.
Бүршақтың толық таюы оның алдыңгы камерага іпығып немесе шыны
тәрізді денеге түсіп кегуіне үшыратады. Бүршак алдыңғы камераға шығып
кетсе, оңда камера терең болып кетеді Буршақ алдыідғы камераны толтырып
турған май тамшысы торізді болып көрінеді. Бүршақ алдыңғы камера
бүрышы мен кдрашықты бітеп түруынан көздІң ішкІ сүиықіығывың ағып
шығуы бүзылады да жедел екінпплік глаукома (факотопиялық глаукома)
пайда болады. Бундай жағдайда бүршақты алдынғы' камерадан шүгыл
түрде хирургиялық жолмен алып таста^ү керек болады.
Шыяы тәрізді денеге түсіп кеткен буршақты алу өте күрделі мәселе.
Егер иридоцяклит пайда болмаса, екіншілік глаукома қүбылысы
консервативтік еммен басылса, онда көбіне бүршақты алмай-ақ қоюға да
болады. Ал операция керек болғаи жағдайда алдымен бүршақты шыны
тәрізді денеден алдыңғы камераға өтіріп алуга тырысу керек, ол үшін
ауруга етпетгеп жату ұсынылада. Алдында камераға өткеи буршакты
сонда устап қалу ушін миотиктерді тамызады, содан соң лимбті кесу
арқылы бүршақты алып тастайды.
Бүршақты алдынғы камераға әткізудің барлық уакыг сэті бола бермейді.
Бундай жағдайда, нүрлы қабықкң жақын келген бүршақты кірпікті дененің
жазық түсынан ақ қабықты тесіп өткізілген инемен түйреп устап алады.
Содан соң бүршақты дағдылы жолмен алып тастайды. Бүл курделі операция
көзді сақтап қалу ушін жақсы нөтиже береді.
Көз алмасыныц бітеу жарасында бүршақ орнынан жылжыв ығыспасада,
оның ағарып қарауытуы пайда болуъі мумкін. Бүршақтьш, Фоссиус сакинасы
деп аталатыи, алдынңы капсуласының ағарып қарауытуы жиі кездеседі.
Сақина тәрізді ағарып қарауыту соққы кезінде нүрлы қабықтың бүршаққа
тығыз жаиасып соғылуынан пайда болады. Ем әсерінен Фоссиус сақинасы
жәйлап сорылып кетеді.
Бітеу жарада капсуласы жарылмаған буршақтың ағарып тарауыпъі
сирек байқалады. Кейде көбіне бүршақтың арткңі белігінде кус қауырсьшы
немесе гүл жапырақшасы турінде - “табақша’1 катарактасы деп аталатын
ағарып карауытс кездеседі. Бүндай ағарып кдрауыту соққыдан кездің
шайкалу кезінде бүршақтың белоктарының коагуляшшсы салдарынан пайда
391
болады. Табақша тәрізді катаракта толық немесе толықтай дерлік сорылып
кетуі мүмкін, бірақ кейде ағарып қарауыту кобейіп улғаяды да толық
катаракта пайда болады.
Кәз алмасының бітеу жарасы шыны терІзді денеге жиі қаннын,
қүйылуы.мен (гемофтальм) қосталады. Гемофталъм жартылай немесе толық
болуы мүмкін. Ол кірпікті деие мен тор қабықтың жарақат кезінде
зақымданған қантамырларынан қанның ағып енуінен пайда болады.
ЖартыЛай гемофталъмда аурудьш, кезін жарық енгізІп зертгегенде к«з
түбінің кызғылт рефлекс фонында қара түсті үлпек тәрізді жүзіп жүрген
қарауытулар (үйыған қан) байқалады. Толық гемофтальмда қан барлық
шыны тәрізді денеге сіңіп кетеді де к&зді жарық енгізіп зергтегенде каз
түбінен рефлекс байқалмайды, каздің керу қабілеті жарықты глана сезуге
дейІн төмендейді.
Гемофгальмды емдеу - эте күрделі мәселе, Гемофтальм жаңа болған
жагдайда ауру толық тыныштық сақтауы керек жөне де қднды тоқтатын
ем (викасол, діщинон, аскоругин) қолданады- Бірнеше куннен кейш сорғызуга
көмектесетін емге, яғни натрий хлорид пен йодидтердІң гипертониялңқ
ертінділерін венаның ішіне енгізуді де, ферментгерді (лидаза, трипсин,
фи^ринализин) де қолданады. Аугогемо. ультрадыбыс, гемодез, лазер емдерін
де қолдануға болады.
Жарақатган соңғы алғашқы күндері гемофталъмды ферменттермен
емдеу үсынылмайды, үйткені олар кднның ағуын күшейтуі мүмкін.
Аталған емдер жартылай гемофтальмде әбден нэтижелі: шыны торізді
денедегі қан толықтай дерлІк сорылып кетуі мүмкін. Толық гемофтальм
болғанда, қарқьшды емге кдрамастан шыны тәрізді денедегі қан толық
сорылып кетпейді, онын, ішІнде денекер тканді сабақша-жіптер (шварттар)
түзіле бастайды. Офгальмоскоппен кдрағанда олар әдетте тамырлы немесе
тор қабықтардын жыртығынан шыны тәрізді денеге қарай бағытталган
сүрғылт-ақ жарғақтай (пленкІдей) түзілім түрінде көрінеді.
Сонында, кобіне тартылу нэтижесінде тор кдбықтың ажыралуы. кейде
едәуір пролиферациялық Қубылыс себебінен екіншілік глаукома пайда
болуы мүмкін.
Сорылып кетпеген гемофтальмның қолайсыз болжамы офталъмологтарды
хирургиялық ем қолдануга, яғни артқы витрэктомия жасаута мәжбүр
етедІ.
Көз алмасының коитузиясында көру нерысінің талшықтары өтетін кереге
(тор) кезді пластинканың зақымдануы қатерлі болады. Ол өте жүқа жөне
соққы кезіңде артқа ыгысады, соның салдарыяан көру нерв дискісінің
ісінуі мен тор кдбықтың қанталаулары дамиды. Бул өзгерістер “тор қабықтың
шайқалу, немесе зақымдық ретинопатиясы.” деп аталады. Тіпті жеңіл
бітеу жарада да тор кдбықта өзгерісгер пайда болады. Оларды тор қабыктың
шамалы бозаруы мен онда пайда болған патологиялық рефлекстер дәлелдей
алады. Ауыр бітеу жарада тор қабық өзінің арткы бөлігінде, әсіресе сары
дақ маңында, суттей ақ реңкке енеді және де онда қанталаулар болуы
мүмкін. Тор қабықтың артқы болігінің бозарған фонында сары дақтың
орталық шүтсыршасы қьш-қызыл болып анық көрініп түрады.
392
Аталғап патологиялық өзгерістер тор қабықтьш аргериоддарының
қансыздануы мен соңынан капиллярлардың кеңеюі салдарынан пайда
болады. Кеңейген капиллярлардыи қабырғалары арқылы тор қабықтың
тканіне сүйықтық енеді де онын ісін\гі пайда болады. Тор қабықтын.
зақымдық ісіну патогенезінде ткандердің аралық затының коллоидгық
қүрылысының бүзылуы да белгілі маңызға ие болады.
Ен соңында, көздің бітеу жарасыида тор кдбьіқтың қаяталауымен және
оның ісі.чуімен қатар тор қабықтың түтастығы бүзылып, ол жыртылуы
мүмкін. Ал ол тор қабықтың ажыралуъша үшыратады. Кдғида бойыніпа,
бүнда тор қабықтың ирек сызық маңыкан (көбіне көз түбінің төмендегі
жартысында) жүлынып кетуі байкдлады.
Тор кдбықтың жарақаттық бітеу жарасын емдеу натрий хлоридтің
гипертониялық ертіндісін венаның ішіне енгізуді, аскорутин мен осмосгық
дәрілерді ішу үшіи беруді, витаминдер мен тканьдық дәрілерді булшықет
арасына енгізулерді қамтиды. Сонан соң фибринолитикалық дәрілерді,
ферментгерді, кортикостероидтарды (парабульбарлы) қолдану керек болады.
Кейде көздің бітеу жарасынан кейІи сары дақта киста тәрізді
дистрофиянын. (кейде тор қабықтың тесілуінің) пайда болатынын умытпау
керек.
Бітеу жараланудың нәтижесінде меніпікті тамырлы қабықтың
(хориоидеяның) жыртылып кетуі мүмкіи. Жаңа болған жарақатта оны
анықтау киынға соғады. үйткені ол қанмен бүркеліп жабулы болгандықтан
кнрікбейді. Емдеу нәтижесінде қан жәйлап сорылып кете бастайды да
хориодеяның жыртыгы саріыш-ақ түсті доға тәрізді жол-жол болып кәріне
бастайды. Тыртықтық тканьнш, пайда болуымен хориоидеяның жыртығы
ақ түске енеді (254-сурет).
КвбІне хориоидеяның бір мезгілде бірнеше әртүрлі узындықтағы және
әртүрлі пішшдегі жыртықтары пайда болады. Хориоидеяның сарьі дақ
маңына сайкес келетін жыргығында көздің керу кдбілеті айтарлықтай
томендейді. Бітеу жараланудан пайда болған тор қабықтың тесіліп
жыртылуында лазер- немесе фотокоагуляцияларды қолданады.
19 9. КӨЗДЩ КҮЙІКТЕН
Күю термикалық және химиялық болып белінеді.
Термикалық күюлер көзге қызған металл, кдйнаға» суйықтық, кейде
жалын тигеңде пайда болады.
Химнялық күюлер көзге қьпііқылдар мен сьтгілердін тиюі әсерінен пайда
болады- Көздің ең ауыр күюі сілтілердің әсерінең пайда болады, үиткені бүл
жағдайда колликвациялық-еріп ыдырап тіру дамиды да сілтілер кездің
тереңдегі ткандеріне сіңеді. КейбІр сілгілердің көзге тиюінен 5-6 минут
өткеянен кейін олардың алдыңғы камера сүйықтығына енгенін анықтау
мүмкін. Қыпіқылдармен күю коагуляциялық-үйып ыдырап шіруге ушыратады
Патологиялық өзгерІстердің ауырлыгына қарай күюлерді төрт дәрежеге
бнледі. Ең жеңіл күюдің І-дорежесінде дөнекер қабыктың
393
қызаруы. қасаң қабықтын. бекейлік эрозиясы мен онын, эпителиінің шамалы
ісінуі байқалады. П-д ә р е ж е л і зақымдану үпіін дәнекер қабықтың
айқын-анық ишемиясы тән болады, дәнекер қабық сүр түске еніп,
күнгіртгенеді. Касаң қабықта едәуір қарауыту пайда болады, оньщ беті
кедір-бүдырлы жэне де ол сезгіштігін жоғалтады. Ш-д ә р е ж е л і куюде
қасаң қабык толык булдыр, шіріген және ақ түсті шыныдай болып корінеді.
!У-д ә р е ж ел І күю дәнекер кдбық пен кдсаң кңбықтардың терең
шіруімен ажыратылады ж&не де қасаң кабык фарфор шынысы тәрізді ақ
түсті болып көрінеді.
Көздің күкііндс. әсІресе сілтімен, ткандерде едәуір биохимиялық өзгерістер
болады, витамнндердің. мукополмсахаридгердің алмасуы бүзылады. Бүлардан
басқа сілтілермен ауыр кнйген жағдайда қасаң қабық пеи дәнекер
қабықтардың арнайы мүшелік антигендер қүрылысы өзгеруі мүмкін, ал
оның өзі организмді аутосенсибилизацияға үшыратуы мүмкін. Осының
бәрі сілтімен куйгенде патологиялық қүбылыстардың үзаққа созылуын
Сбірнеше анға) белгілі дәрежеде түсіндіре алады-
Қасан. қабық едауір дәрежеде кдрауытады және тамырланады.
Күйіктерді емдеу оларға кәрсетілетін бірінші көмекті, жаңа болгая
күйіктерді емдеуді және күйіктсрдің салдарларын емдеуф қамтиды. Көз
күйгенде, өсіресе химиялық күюде, алгашқы бірінші көмек дереу көрсетілуі
қажст.
Бірішш көмеиі көрсетудщ, мәні дәиекер қабықтың қуысын зақымдзлудың
ауырлыхъша байланысты 5-30 минутке дейін сумен ағыл-тегіл жуута
саяды. Сөндірілмеген әк түсіп, көз күйгеңде, жуудан бүрын әктің қалған
кішкене бөлікшелерін дәнекер қабықтың қуысынан мүқият алып тәстау,
содан соң кәзді жүу керек болады.
Жуып болғаннан соң көзге кез келген дезинфекциялаушы ертінділердің
бірін тамызады (0,25% левомицитин, 20% сульфацил-натрий ертінділерінін
бірін) жэне майлардың бірін (5% левомицитин, 1% тетрациклин) салады.
П-ГУ дәрежелі күйіктерде сіреспе анатоксинін және сіреспеге қарсы сарысуды
Безредко тэсілі бойынша еңгізеді.
Стационарда жаңа болған күйіктердІ емдеу зақымдаиған ткандерфң
қайта қалпына келуіне жағдай жасаута және де инфекцняньщ алдын
алута бағытталуы керек. Көзді 1:5000 фурацилин ертіңдісімен ағыл-тегіл
жуу пайдалы болады. Дөнекер қабықтың күмбездері мен оның асгына 3-
5мл гемодезді күніне бір рет, 6-7 күн бойы енгізеді. Дәнекер қабықтың
астына қүрамында аутосыворотка, антпбиотиктер, қантамырларды кеңейтетін
дэрілер мен антикоагулянттар бар “коктейл” ді де енгізу керек болады
Ауыр күйІктерде күйіктен сауыққандардың (реконвалесцент) қанының
сарысуын дэнекер қңбықтың астына және венаның ішіне жіберуден жақсы
нэтиже байқалады. Инфекциямен күресу үтпін және де көз ткандерінін
трофикасы мен қайта кдлпына келуін жаксаргу үшін көзге 20% сулъфацил-
натрий ертіндісін, 1% хинин гидрохлорид ертіндісін, 5% глюкоза ертіндігін,
0,01% рибофлавин ертІндісін жиі (сағат сайын) тамызу қажет, 5% .метацил
немесе 1% тетрациклин майын салу керек, антибиотиктерді дәнекер
394
кабықтын, аспяна енгізу де керек болады. Десенсибилизацияла\тііы дәрілерді
(димедрол, супрастин. пипольфен, тавегил) ішу үшін беру қажег болады.
Өте ауыр күйіктерде (Ш-ІУ дәрежелі) қасан, қабықтың қабаттарын
шүғыл түрде донорлық қасан, қабықтың кабаттарымен ауыстыру, яғни
қабатгық кератопластика жасау қажег болады. Шіріген дәнекер қабықты
аурудың өз ерніпің дәнекер кдбъныньн; бөліктерімен (Дениг операциясы)
немесе өз козінің дәнекер қабығымен ауыстырады.
Қасаң. қабық толық эпителимен жабылганнан соң аутосенсибилизация
қүбылысын азайту және қасаң қабықта жаңадан пайда болған
қантамырлардың қуысының тарылып бітелуі үшін кортикостероидтарды
қолданады. Тамырлардың бітелуіие кәздік В-апшшкаторлардын, кәмегімен
В-ем жасау арқылы да жетуте болады. Ауыр жағдайларда күйік дөрекі
қалың ақ-дақ пен жайылған симблефаронның пайда болуына үшыратады.
Біздің елде толық симблефарондарды жою және қабаттық кератопластика
әдістері дамытылып жетілдІрілген. Ерекше ауыр ақ-дақтарда аллоплас-
тикалық (кератопротездерді) жасанды қасан, кңбықты енгІзіп қою да
жасалады.
19.10. КӨРУ МҮШЕСІНІҢ КӘСІБИ ЗАҚЫМДАИУЛАРЫ
Көру мүшесінің кәсіби закымданулары тіпті әртүрлі. Жоғарыда аталған
көздің кептеген жараланулары мен күйіктеріиен баска, зиянды затгардың
шаң-тозандарымен, түтінімен, буымен ластанған ауа арқылы көзге әртүрлі
физикалық, химиялық және улағыш заттардың әсерін атау керек болады.
Бүл затгардың зиянды әсерін әртүрлі өндірістік мекемелерде байқауга
болады. Оларға таскәмір, цемент, үн тартатын, ағаш кесетін өндірістер,
химиялык ендірістің көптеген түрлері жатады. Өндірістік токсикология (у
туралы гылым) бірнеше жуздеген улы заттар олардың ауадағы
концентрациясы жоғарылағанда кору мүшесіңде патологиялық өзгерістердІ
пайда қылуга қаблетті деп есегпеуде. Дәнёкер қабык жні зақымданады.
Аурулар көздің қызаруына, ластануына, жасаураута, жас ағуға, күйгендей
болып ашып ауыруына, қабақтардың ауырлауына шағымданады. Кешке
жакын бар.пық қубылыстар күшееді де аурудың еңбекке қабілеттілігі
төмендейді. Таңертең көз саңлауынңң ішкі бүрышьшді қоймалжынды
іүйірғпек бөліністер жиналып қалады.
Көзді тексеріп қарағанда дәнекер қабықтың ғцязарғэны, жүмсап босаганы,
барқыт төрізді турге енгені байқалады. Кобіле созылмалы коныонктивитгерде
субъектнвті шағымщар күшті байқалады да объективғі өзгерісгер мардымсыз
немесе болмайды.
Е м д е у. Түтастырғыш дәрІ-дөрмектерді (вяжущие средства) тамызу
және олармен дәкені ылгалдап суық түрінде көзге басу (примочка) да
қолданылады (ш.әй тутнбасы, 0.25% цинк сульфат ертіндісін адреналинмен
қосып, 1-2% резорцин ертіндісі). Ауру асқынып бөлініс пайда болғанда
20-30% сульфацил-натрий ертіндісін, антибиотиктерді қолданады. Тунге
қарай кэзге дезинфекциялаушы май салынады. Емдеудің ең оастысы
395
аурудын себебін жою болып табылады. Сондықіан кәсіби коньюнктивитгерде
ед алдымеи кәсіби зиянды жағдайларды жою мақсатында өндІрІсте жүмыс
жағдайын жақсылауга бағытгалған профилактикалык шаралар қажет
болады.
Улы затгардың (бензолмен улану) әсерінен аккомодациялық аппараітың
зақымдануы жиі үшырайды. Фосфор қосъшдысымен, бензолмен, іщанды
сутегімен, қоргасынмен және басқа да заттармен улану нәтижесінде тор
кдбық пен көру нервісі закымдануы мүмкін, оларда ісіну мен кднталаулар
пайда болады. Кейінірек көру нертсінің семуі дамиды. Төртэтил қорғасынмен
уланғанда, айтылғандардан басқа көбіне уыттық глаукома, ал
үшшггротолуюлмен уланғанда катаракта пайда болады,
Әртүрлі сәулелердщ энергиясыньщ әсеріне (инфрақызыл,
улътракүлгін, ультра дыбыс, рентген сөулелері, радао- жөне микро-
тербелістер, а- в~, Ү- сәулелері, оптикалық квантты генераторлардың
сэулелері ж.б.) көру мушесінде пайда болған өзгерістерге ерекше назар
аударуға турарлық. Ультракүлгін сәулелері (электрмен пісіруде пайда
болатын) электроофталыммяға үшыратады. Электрмен пісіру жүмысын
жургізгенде көз қорғаныш көзілдіріксіз болса, онда ультракүлгін сәулелері
кэздің алдангы б&лігіне түсіп кңбыну күбылыстарын пайда қылады. Ол
қүбылыстар 4-10 сағатқа созылған жасырын кезеңнен кейін пайда
болатындықтан аурулар көбіне кез дәрігеріне көмек алу үшін түнгі уақытга
көрінеді. Жарыққа қарығу, жас ағу, дәнекер қабықтын, қызаруы
электорофтальмияның белгілері болады. Қасаң қабық бүнда мөлдір, жылтыр,
бірақта кейде оның эпителиінің уақ көпіршікті көтерілуі байқалады.
Е м і 0,25-0,5% дикаин ертшдісін, 2% новокаин ертіндісін жэне балык
майын немесе-Ңазелин майын, сондай-ақ 30% сульфацил-натрий ертіндісін
тамызудан түрады. Суық ылғалды дәкені көзге басу да пайдалы.
Қарға қарыту, немесе қардаы болған офтальмия, да электроофтальмияға
өте үқсас болады. Ол да ультракүлгін сәулелердің әсерінен пайда болады.
Ол полюсгі зертгеушілер мен тәу туристерінде таза ауа арқылы жер
бетІне жеткен ультракүлгІн сәулелердің қардан күшті шағылысып козгс
түсу салдарынан панда болады. Сүрғылт шынылы кәзілдірік кию қардағ
қарығу офпгальмиясынан сақтайды.
Кдрдан қарығу офтальмиясының емі электроофіалһмияның емімен бірдей
Күшгі инфрақызыл сәулелердің көзге патологиялық әсері қатерлі және
ысгық цехтарда жүмысшылардын, (балқытушылар, металлурггар, қүрыи
қорытуіиылар, шыны үрлеушілер ж.б.) кездерінде катарактарлар пайде
болады. Бундай катаракталар оттъщ жалыя сәулелер әсерінен болеаь
катаракталар деп аталады.
Бүл катаракталардың патогенезі бір жағынан инфрақызыл сәулелердй
кыскд толқынды бөлігінің бүршаккд әсеріне, екінші жағынан көздің алдынғь
бөлігіне ыстық жоғары температураның әсеріне байланысты болады.
Инфрақызыл сәулелердің шамадан тыс әсері тор қабықтың ісіиуіне
қанталауына, кейде шыны торІзді дейеге қанның қүйылуына үшы-
ратады.
396
Рентген сөулелерінің эсерінен де катаракталар пайда болады. Ьуидай
катаракталар, эдетге, үзакқа созылған жасырын кезеңнен кейіп (2 ден 17
жылға дейін) пайда болады. Бүршақтын. рентген сэулелеріне сезгіштігі
жасіың үлгакйыменен азаяды, б\ршақтын, зақымданхъг сәулелердің мөлшеріне
байланысты болады.
Рентгендік катаракта бүршактың артқы қабаттарында дискі тәрізді
қарауытудың пайда болуымен сипатталады. Рентгендік катаракта эте сирек
жағдаиларда толық жетіледі.
Қатғы ү-соулелері мен нейтрондардаи пайда болған катаракталардың
динамикасы мен даму сипаты рентгендік катаракталарды еске түсіреді.
Микротолқынды сәулелердін, де шектен тыс әсері (ем үшін диатермияны
жиі қолдану, радарлы қондырғылармен жүмыс істегенде қалыпты мөлшерін
сақтамау) буршақтың қарауытуыяа ушыратуы мүмкін.
Қазіргі уақыта офтальмологияда ауруларды аныктау (диагносгика) үшін
жэне де емдеу мақсатында ультрадыбысты аспап-қүралдар кеңІнен
қолданылуда. Түтасынан олар нэтижелі және қатерсіз, бірақта қолдану
кезінде улътрадыбыстың м&лшерін күшейтіп жіберіп алу қасаң қабықтын.
ісіяуіне, ізін ала кэпіршІкті (буллезді) кератопатияға, нүрлы қабықіың
тІтіркенуіне, оның жартылай семуіпе үшыратхын естен шығармау керек.
Сонқы жылдары медиіцшада оптикалы квантты. генераторлардъщ
жарық энергиясы кеңінен қолданылуда. Лазермен үзақ жүмыс ісгегенде
бүршақтың капсуласының астында нүктелік қарауытулардьш, пайда
болатыны байкдлған. Көбіне көзге шағылыскдн лазер сэулелері түседі.
Рубииді лазердің тура сэулесінен тор қабықтың дистрофиялық өзгерІстері
пайда болуы мүмкін. Сәулелермен (ультракүлгін, инфрақызыл)
закымданудың алдын алу үшіи әртурлі жарық сүзгішгерді, яғни қорғагыш,
сәуле сіңіруші түсті шыныларды қолдану қажет.
Металдарды пісІрумен жүмыс жасайтын жумысшылар үшін көздІ
қоррайтын қүралдарды жетІлдіре жасау ерекше зор маңызға ие болады.
Металл пісіру жумыстары эндірІсте де, қүрылыста да, судың астында
жүзетін кемелерді жасауда да жыл сайын көп таралуда.
Шамадан тыс ультракүлгін сәулелерден қорғану үшін пісірушіге тек
қорғагыш көзілдірікті пайдалану ғана жеткіліксіз болады. Ол үтнін фанерадан
жасалған, жанып кетпеу үшін кремний бояуымен боялған қорғагыш қол
қалқаны қажет болады. Қол қалқанында бір немесе екі қорғағыш тесіктер
болады. Мэталлурпіялық әндірісте курыіті пісірушілер қызған металды
қарап бақылау үіпін түсті шынылы қол кдлқанын қолданулары керек.
Түсті шыны, әдетге, көгілдір түсті болады, үйткені осы түс кубылыстын
температурасы мен ағымын көзбен бақылауды жүзеге асыруга мүмкіндік
береді. БІрақта, қалқанмен жабық кэзілдіріктерді колданғанда олардын
астындағы кеңістіктІң қызып кетуі байкалады, әсерісе пісіру цехында
жумыс істеушілерде бул қызып кету күшті байқалады. Осыны ескере
отырып. соңғы кездері ашық қорғағыш кэзілдіріктер вариангы жетілдіріліп
жасалуда. Олар инфрақызыл сәулелерден сенімді қорғайды және қолайлы
микроклимат жасайды.
397
Реятіен соулелерінщ зыянды әсерінен қорғані’ үшін күрамьшда 30%
дейін қорғасын бар қорғағыш шынылар меп қабырғаларды қолданады.
Сәуле тарататын заттармея жүмыс істейтін бөлменің қабырғалары кор-
гасынды бсыуме.ч боялган болуы керек, лазермен жүмыс Істейтін бәлменін,
қабыргалары қара (қоңыр) -күнгірт бояумен боялған болуы керек.
Жалпы алғанда көру мүиіесінщ кәсіби зақымдануларының алдын алу
упгін ең алдымен қауіпсіздІк техникасьшын, ережелерін өте қатал сақтау
керек және улы газдар, шаң-тозандар жоне булардың жүмыс бөлметеріндегі
ауадағы конңентрациясының рүқсат етілген шектен шыкдауын, олардын,
нормативтік мөлшерінің бүлжытпай сақталуын бақылап түру қажет.
Жеке адамдардың қорғану шараларымен (әртүрлі көзІлдіріктер) қатар
коллективтік қорғану шаралары да (кедергі қалқандар, сеткі-торлар,
кибыргалар) өндіріс орындарына кеңінен енгізілгеи болуы керек.
Өндіріс эстетикасына зор маңыз аудару қажет. Станоктар мен
қабырғалардың дүрыс таңдап альшған бояулары, цехтардың тазалығы
мен олардағы шу - шуылдарды жою арқылы өңдірістік травматизмді 7-
10% төмендетуге болады.
1911 МЕДИЦИНАЛЫҚ ЭВАКУАЦИЯ ЭТАПТАРЫНДАҒЫ
ШҮҒЫЛ ОФТАЛЬМОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘРДЕМ
Жау жаппан қырып жою ядролық қүралын, дәрімен атылатын жаңа
қүралдарын (шарикті, жебе оқ элементті, көлемді жарылатыя снарядтар,
жабыскдқ ортегіш элемеятті затгарды ж.б.), химиялық және бактерн-
ологиялық қүралдарын қолданган жағдайда көру мүшесінің соғыстық
жарақат саны мен олардың қүрылымы Үлы Огандарлық соғыстағыдан
едәуір өзгеруі күгіледі.
Сонымен, күйіктердің саны көздің барлық жарақатыйың шамамен 2/3
қүрайтын болады және де көздің өтіп жаралануы да мықты көбеедһ
Ядролық жарылыста соғыстық патологияның жаңа түрлері: уақытша
көрмей қалу, кездің радиоактивті шаң-тозаңмен ластануы және басқа да
сол сияқты жаңа түрлері пайда болуы мүмкін. Жарақатгардың ауырлығыда
арта түседі, олар кэп жарақатты, қүралған, тІркесті-қүралған сипатгы
болады.
Осы ерекшеліктеріне байланысты офтальмолотялық жәрдемнің сипаты
мен көлемі де езгеруі керек.
Соғыс жағдайында көздері жаралыларды жеңіл жараланган, орташа
ауырлықта жараланған жәие ауыр жараланған дегеи топтарга ажырату
күшті маңызға ие болады. Ауыр жараларға көз алмасының тесілген
жаралары, көз шарасының жаралануы, көру қабілеті 0,5 тен төмен болған
бітеу жаралар (контузиялар), ауъір және ерекше ауыр күйіктер жатады.
Көз жараланганда, жарақаттанганда көрсетІлетін медициналық жәрдем
офтальмологоиялық көмекке дейІнгі, бірінші офтальмологиялық және
мамандандырылған офтальмологиялык болып бөлінеді.
398
Офтальмологиялық көмекке дейінгІ жордем бірінші медициналық
көмекзен дәрігерлікке дейінгі фелъдшерлік жэне бірінші дәрігерлік жәрдемнен
гүрады. Олар соғьтс майданында, батальондық (МПБ) және полк (МПП)
меднциналық пунктерінде көрсегілІп жүзеге асырылады және де жаралылар
жаппай келіп түсіп жатқан жағдайларда сол кәмектер медико-санитарлық
батальонда да (МСБ) жүзеге асырылады. Ол жәрдемдер жарақатгарда
(моно-немесе бинокулярлы) таңғыштар мен бір немесе екі кэзді танудан,
квздің химиялық куюінде, ОВ және РВ закымдануларында (улағыш және
радиоактивті заттар) көзді ағыл-тегіл жуудан, дикаинді дәрілік пленкасын
(ГЛП) қолданудан, шприц-тюбик кәмегімен уға қарсы дэрілерді
(атпмдтлтарды) енгізудеи, ФОВ-пен закымданғандағьі аккомодацияның түйілгі
мен қарашықтың тарылуын (миозды) жою үшін қарашақты кеңейтетін
(мидриатикті) дәрілік пленкасын (ГЛП) енгізуден, антибиотиктерді, сіреспеге
(столбнякке) қарсы сарысу мен сіреспе анатоксинін енгізуден түрады.
БІріаші офтадьмологиялық (мамандық) жөрдем МСБ-де жүзеге
асырылады, ал ол жаралылар жаппай келе бастағанда офталъмологиялық
топпен күшейтілуІ керек. Емдік жәрдем көлемі ең аз, жаралыларды мүкдят
сорттап топтарға ажырату және оларды тағайындалған жерлерге жөнелту
(эвакуация) жасау басты мөселе болады. Тек өте сирек жағдайларда өте
қарапайым операцияларды (дәнекер қабықты тілу, қабақтарды тігу) орындау
мүмкін болады.
Зақымданып жараланғаңдарды келесі бағытгарда женелту (эвакуация)
жасалады: 1) ауыр және орташа ауырлықта жаралағандар мен кәру мүшесі
бітеу жараланғандар - басы, мойны. оміярткалары жаралағандарға арңалган
госпитальге жіберіледі. 2) көздері күшті күйгеи адамдар - күигендерге
арналган госпитальге немесе күйгендерге арналған бнлімшесі бар госпиталъге
жіберіледі; 3) көздері жеңіл және орташа дэрежеде күйгендер мен жеңіл
жаралылар және көздері ауырған адамдар - жеңіл жаралыларға арналган
госпитальге (ГЛР) жіберіледі.
Көз жарақаты қосылған тіркесті-қүралған жарақатты жаралыларды
сортгап ажырату ерекше курделі мәселе және де ол ең басты зақым-
жарлқатына қарай отырып жасаллъг керек.
Мамандандырылган офталъмологиялық жәрдем бас, мойын, омыртқі
жаралыларына арналған госпиталъде көрсетіледі. БірІнші кезекте шүғыл
хирургиялық жәрдем көрсетіледі. Оларға көз алмасының өтіп жаралануын
хирургиялық тазалау және жараны тыгыз жанастырып тігу, шыны тәрізді
дене ағып кетіп жойылганда оның орнын толтырып ауысіыру, қабақтардың
жүлынып кеткен және мол жыртылып кеткеи жағдайларында багыт-
бағдар беретіндей етіп олардың бэлікгерін қүрастырып тігу. ауыр дәрежеде
күйген жағдайларда қолданылатын операциялар жатады. Қалған
жәрдемдердоң барлығы. онын Ііпінде көздің ішіндегі бөгде затгарды алу,
шүғыл жәрдемге жатпайды жөне де олар екінші кезекте, жаралылардың
жаппай келіп түсуі саябырлап тоқтаған мезгілде жасалады және бүл
жағдайларда мамандандырылған офтальмологиялық жэрдем толык. қазірп
талап дәрежесінде жасалуы мүмкІн болады
399
ХХТЛРАУ
СТОМАТОЛОГИЯ МЕН ОФТАЛЬМОЛОГИЯНЫҢ
ҚОСЫЛЫСҚАН ПАТОЛОГИЯЛАРЫ
ТІс патологиясымен байланысты көз ауруларының қатарына тіс
ахруларынан пайда болатып кәз невралгиялары; дэнекер қабықтын.
қызарумен, кейде көздің ішкі тамырларының кеңеюімен қосталатын тамыр
қозғалтқыш нервтердін. стоматологиялық бүзылыстары; азды-көпті секрет
бөліп шыгаратын қүбылыстар; кәзді қозғайтын аппаратың қымилының
бузылыстары; қасаң қабықтың, тамырлы қабықтың, тор қабықтың, кәру
нервісің, кэз інарасының нейротрофикалық закымданулары жатады. Тістер
мен жақтардың аурулары көбІне көздегі өзгерістерге үшыратады. Ол
аүруларға: тіс жегісі (кариес), тіс түбінің сыртқы қабығының қабынуы
(периодонтит), іріндіктер (абсцестер), сүйек қабығының қабынуы (периосгит),
жыланкөз тесіктер, сүйек майының қабынуы (остеомиелит), ірің ағу (пиорея),
жаралардың Ісіктері (гранулемалар) сияқты аурулар жатады- Тістердің
гранулемалары үшкіл нервтІң үштарын тітіркендірумен бірге симпатикалық
нервтІ де тітіркентіредІ, ал олардың бәрІ көзге патологиялық рефлекторлық
әсер егеді Әртүрлі мүшелермен патологиялық рефлекторлық байланыстың
басгамасын беретін патологиялық ттгіркеңдіруцд шіақтар емдегеннен кейінгі
сліисьіздалған, қуыстары пломбаланып бітелген немесе металл сауытымен
жабылған тістерде пайда балуы мүмкін. Тіе пасталарының қүрамындағы
затгар тек тіс түбінің сыртқы кдбатының созылмалы қабынуына үшыратып
қоймайды, олар сонымен бірге көзге тікелей тітіркевдіруші әсер көрсетедІ.
Тістергі патологиялық ошақтарды жойганнан кейін көздің қалыпгы
кызмеітерінің қайта кңлпына келуі қосылысқан қүбылыстың дәлелі болады.
Көздің алдында жылтылдың, қара, қоңыр жэие ақіпыл дақтардың,
жүлдызшалардың, жолақшалардың немесе туманданудың пайда болуы.
эртүрлі мерзімге созылған көру жітілігінің әртүрлі дәрежеде төмендеуІ
кейбір жағдайларда тІстердегі аурулардың салдарынан пайда болатын
тамырлардың рефлектор/іық жауаптарымен байланысты болады.
Тістердің қалыпты жарып шығуының өзі қабақтардың түйіліи тыры-
суының, дөнекер қабықтың қызаруының себебі болуы мүмкін. ТІс ауру-
ларынан панда болган көздің бейімделуінің (аккомодаідиясының) сал базуы
да байқалған. Тістердің аурулары көру нерв дискісінің және тамырлы
қабықтың бір қатар ауруларына себешпі болуы мүмкін.
Жүқпалы жөне саңырауқүлақ аурулары. Жоғарғы жақтың тістерінен
жүқпллы қүбылыс тура көзге таралуы мүмкін. Көз шарасының түбін
жоғарғы жақ сүйегінің қуысынан (кіші және үлкен азу тістердің қуыс-
тарыпан) бөліп түратын қалқа сүйек өте жүкд жөне кеуек болғандықтан
азрудың этуіи оңайластырады. КөздегІ қабыну қүбылысы көбіне аттас
жагында, сирек жақдайларда екі жақты, ете сирек кңрсы жағында орналасады.
400
Көз шарасының Ірщдеп қабынуының (флегмонасының), сүиек пен оньщ
қабығынын. қабынуыиың (остеопериоститтің) және сүйек қабығының
астындағы іріңдіктің (абсцессгің) себептері бас пен бет терісінің іріндіктері,
онын, шелінің іріндеп қабынуы және тілме қабьшулары (рожа), тіс пен
жақ жүйесінің артүрлі қабынба аурулары (жедел жәке созылмалы тіс
түбінің сыртқы қабазъіньш, қабынуы-периодонтит, тіс түбішң маңьшдағы
жақ сүйсгінің жара ісігі-ғранулема, бет пен жақ, мойын Іріцді қабынулары
мен іріндіктері) және сол сняқты аурулар болады.
Балаларда көз шарасыньш, флегмонасы 7-9 жаста жиі кездеседІ. Жас
балаларда аурудың жалпы белгілері басым болады да ересектерде көздегІ
белгілер басым болады.
Е м д е у. Қосылысып орналасқан флегмоналарды емдеу кен. спектр
әсерлі антибистгиктерді (бүлшықет арасына. венаның Ішіне, каз алмасының
артына, бел омыртқа қуысына) сулъфаниламидтік дәрілермен қосып
қолданудан түрады. БөліністІң ағып шыгуы үшіін көз шарасын кен тіліп
ашады, мүрын қуысы арқылы хирургиялық операциялар жасалады. Кәз
шарасының түбіндегі ауру сезіміне байланысты оны басатьш және үйкдататын
дәрілерді қолданады, каз шарасының манына УВЧ және қыздырғыш компрес
қолданылады. Ісікті азайту үшін мүрының дәнекер қабығын кокаин-
адреналиндік тампондау (5% кокаин ертіндісі мен 0,1% адрепалин) да
қолдавылады. Егер көз түбінде іркілу құбылыстары болса организмде
суды азайтуға бағытталғаи ем қолданады. Жас балаларға гамма-глобулин,
канның сарасуын енгізуді де қолданады. Барлық жағдайларда көп
витаминдермен емдеу де міндетгі түрде қолданылады.
Квз шарасының саңырауқүлақ ауыруындағы көздегІ болатын зақым
данулар. Көз шаралық актиомикоз экзофтальммен, көз алмасының
қозғалысының шектелуімен, көру иервісінің семуімен жэне каз алмасын
бүзылысқа ұшырататын абсцесспен байкдлады. Аурудыц ағымы баяу және
созылмалы болады.
Е м д е у. Хирурітіязіык ем жыланкөздерді кесіл ашудан, жара массасынан
тазартудан, антисептикалық тампондаудан түрады. ішу үшін калий йодидті
сульфаниламидгермен жөне антибиотиктермен қосып қолданады, сондай-
ақ саңырауқүлақтарды жоюға (фунгицидтердсн) бағытталған ем дүркішн
(актинолизат дәрісін енгізу) де, рентгенмен емдеу де қолданылады.
Бет сүйектері сынган кездегі квру мүшесіндегі патологиялық жағдайлар.
Көздегі белгілер көбіне көз шарасының жарақаттарыньщ, салдары болады.
Мысалы, көз шарасынын, төменгі қабырғасы сынған жағдайда қосарлану.
қабақтардың қанды -ісігі, экзофтальм, көз алмасының жоғары қарай
қозғалуының шектелуі, томснгі қабақ манында сезгйшіктің төмендеуі мүмкін.
Бет сүйегі мен оның доғасының сынған кездерінде шараның төменгі
маңындағы жүмсақ ткандердоң, самай мен қүлақ маңының қабақтарға
таралатын ісінуі байқалады. Дәнекер қабықтың күпгті ісінуі (хемоз), көз
алмасыныи, ығысуы, бет эмфиземасы, қосарланудың байқшзуы, көру
Жітілігінін. төмендеуі болады.
Көз шарасынын, түбіпің сүйектері сынған кезде жоғарғы жақ куысына
Майлы деке, төменгі түзу және қисық бүлшық етгері түсіп кетуі мүмкІн,
401
экзофтальм, қанды ісік (гематома), қосарлану, көз алмасының жоғары
қарай қозғалысыныц шектелуі пайда болады.
Шүғыл кэмек сіреспеге қарсы сарысу енгізуден, асептикалық тащышпен
таңудан (балаларда-монокулярлы), жүрек-қаи тамырлар жүйесін емдсуге
қолданылатын жэне тыныштандыратын дәрі-дәрмектерді қолданудан, шүғыл
түрде ауруды “жаткан” куйінде ауруханаға жөңелту мен жатқызудан
турады.
Жараны хирургиялық тазалау нейрохирчргті, стоматологты, ринологты,
анестезиолог-реаниматологты қатысгырумен жүзеге асырылады-
Көздің және бстнен жақтың қосылысқан ісіктсрІ Балаларда дөнекер
тканді ісіктер басым, ал эпителилік Ісіктер сирек. Олардан гемангиомалар,
лимфанпюмалар, дермоидтар өте жиі кездеседі. Бүл ісіктер ауыз қуысынын,
бүлшықеттерінің астында, тілде және оның астында, мүрының түбінің
тусында да болуы мүмкін.
Кейде осгеома да кездеседі. Ол өте баяу өседі. Жоғарғы жақтың
остеомасы жоғарғы жақ қуысына таралып, экзофгалъмды, жас ағуды,
қосарлануды, көз тубінде іркілуді пайда қалуы мүмкін. Ал бүлар кэру
кеңістігіиің тарылуына, көру жітілігінің тэмендеуіне үшыратады.
Ісіктердің мүрын қуыстарынан көз щарасына өсіп таралуында
офтадьмологиялық белгілер көбіне олардың бірінші белгілерІ бо.тады. ТіптІ
шамалы гаиа экзофтальм мен қосарлану ісіктің кез шарасына таралуын
көрсетеді.
Жоғарғы жақ суйегінін, қуысының жоғарғы қабыргасында дамыған
екіншілік Ісікгің бірден-бір алгашқы белгісі алдымен таңертең қабақтардың
ісінуі болады, соңынан қосарлану, көз алмасының ыгысуы, оның
қозгалысының шектелуі, төменгі қабақ дәнекер қабығының ісшуі (хемоз),
экзофтальм, бастың ауруы, кейінірек кэз шарасының кернеп ауруы
қосылады.
Егер ісік торлы лабиринт клеткаларынан пайда болган болса, онда
экзофтальм шамалы болуы мүмкін, көз алмасының ығысуы байқалады,
оның қозғалысы шектеледі, жас ағу пайда болады. Көз түбіндс шамалы
іркілу, содан соң көру нерв дискісініц іркілісі мен оның се.муі байқалады.
Тор қабықтың орталық венасында қанның үюы (тромбоз) мүмкін. Көздің
көру жітьтігі төмендейді, көру кещстігінде орталық дақтар пайда болады.
Азапты бастың ауруы пайда болады, кейде шараның жоғарғы саңлаулық
белгілер жиынтығы (сиңдром) болуы мүмкІн.
Түп сүйек қуысынан пайда болған Ісіктерде қайтпайтьш бастың ауруы,
біліктік экзофталъм,' кэз алмасынынң қозғалысының шектелуі, көру
жітілігінің төмендеуді байқалады. Көздің түбінде көру нерв дискісінің
іркілуі байқалады.
Мүрын-жүткыншақ және ауыз қуысының түбінен дамыған қатерлі
ісіктердің алғашқы кезеңдерінде көз алмасын қозғайтын бүлшықеттердін
әлсізденуі, кейінірек біржақты экзофтальмның пайда бодуы байқалады.
Көз түбінде алғашында өзгеріс болмайды, ал соңынан көру нервісінін
семуі болады.
402
Іпгген тутан қосія.іысқан патолопгялар. Стоматологиялық патологиялық
қүбылыстар іштен туған катаракталармен қосылыса келуі мүмкін: көбіпе
жоғары еріннің жырыгы (қоян жырык) мен тандайдың жырығы, эмальдың
то/тык жетілмеуі (гнпоплазиясы) іштен туган катаракталармен қосылыса
келеді. Мысалы, қатпарлы немесе зонулярлы катаракта тістің эмалінің
гипоплазиясымен қосылыса келеді. Бүл тіс эмалінің қүрылысының
бүршақтың қүрылысымен бірдейлігі.мең қамтамасыз етіледі. Катарактаныц
пайда болуы да, эмаль гипоплазиясының да пайда болуы тетания ауруына
байланысты екені белгілі.
Кэздегі екі жақты, көбіне едәуір, экзофтальм жоғарғы жақ пен көз
шарасының жегкілікті дамымауымен байланысты болуы мүмкін. Көбіне
алдымен айыру қылилығы (мүрының тубінщ кеңеюінен), оптикалық көру
каналының тарылуының нәтижесінде көру иервІлерінде іркілудің, ізіішіе
олардың екіншілік семуінің пайда болуы байқаладьі- Бүл жағдайларда
монголоидтық бет пішіні (кда саңлауларыйын тарылуы), астигмаіизм, нистагм
байқалады. Іштен іутан б\ршақтьщ шала таюы, гидрофгальм, катаракта
болуы мүмкін. Бүл белгілердің комплексы бас пен бет сүйектерінің нашар
осіп майда болуы (дизостоз) немесе Крузон синдромы деп аталады. Бүл
ауруда бас сүйектерІнің формасы эзгереді (деформация) де мүнара түрінде
болады. үлкен дөңес мандай мен мүрыны тоты қүс (попугай) түмсықты,
жогарғы жақтың дамымауы, қояншықтық үстаманың дамуы. ашық тістесу,
саусақтардың бірігуі (сиңдактилия) байқалады Кейде екі буынды саусақтар,
көп саусақтар, бас нервтерінің сал болуы, аналык безінің өзгеруінен болатын
семіздік, гилофиздің нашар қызмсті кездеседі. Ауру жануялық-іуқым
қуалайтын бас сүйектің аномалиясы деп бағаланады.
Е м д е у хирургиялық жолмен жүргізіледі, бірақта аз иэтижелі
болады.
Қейде практикада Ригер синдромы кездесуі мүмкін. Бүл түқым
қуалайтын нүрлы қабықтың (экто-мезодермалық) өз бетімен Істелетін
қозғалыстарының бүзылуы (дискинезиясы) және де қарашықтың ығысуы,
касаң қабықтың, алдынңы камера бүрышының өзгерулері. Бүл бузылыстар
тісгІң және де басқа мүшелердің даму кемістіктерімен қосылыса келеді.
Нүрлы қабықтың мүкістіктері көбіне колобома түрінде болады, немесе
ол мүлде жоқ болуы мүмкін, бүның өзі алдыңғы камера бүрыіпы меи
оның терендігінІң өзгеруіне, гтаукоманың ерте пайда болуына үшыратуы
мүмкін. Бүршақтың орнынан ығысуы (эктопиясы), іштен туғаи катаракта,
лимб маңындагы дермоидтық кисталар мен рефракцияның ақаулары сирек
кездеседі. Стоматологтар бүл синдромда тістердщ акңулықтарын, дамымауын,
уақ тістерді, тіс эмаліңің дамымауъш анықтайды. Кейбір жағдайларда
сидром ақауларының жанүялық сппаты дәлелдеген.
Е м д е у хирургиялық жолмен жүргізіледі, глаукомаға карсы
қолданылатын операциялар жасалады.
Маркус-Гунн сиңдромы - ауызды ашқанда немесе төменгі жакды қарама-
қарсы жагына қозғағанда жойылатын біржақты птоз. Шайнаған кезде
птоз азаюы мүмкін. Бүл синдром іштеп тууы немесе жүре паЙда болуы
403
мүмкін. Бул синдром нәрестелердің ему кезіпде жиі анықгалады. Жас
үлкеюмеиен синдромның білінуі азаяды Ауру әдетге ер адамдарда кездеседі.
Пайда болған ауруларда қабақтардын әдетген тыс (парадоксалъдық)
қозғалысы жак, сүйектерінің жарақаттарынан, тістерді алудан, жақкд соққы
тиюден, бет нервісінің жаралануынан, мидың қозғалып шайқалуынан,
энцефалитген кейін пайда болхъі мүмкін.
Е м д е у кобіне хирургиялық болады.
Маргин-сивдромы негізінен Маркус-Гунп синдромына кері синдром. Ол
ауызды ашқанда жоғарғы қабақтын. салбырауъшан түрады. Соңдай-ақ
шайнаған кезде де птоз пайда болады. Әдетген тыс қозгалыстын, пайда
болуынан, бүрын бет нервісінің жазылған шеттік салдығынан кейін пайда
болуы мүмкін.
Е м д е у көбіне хирургиялық жолмен жүргізіледі.
Микулич: ауруы - жас және сілекей бездерінің едңуір үлкеюІмен, көз
алмасыньш. алға және төмен де ішке ығысуымен, симметриялы баяу
үдеуімен сипатгалатын белгілер комплексі. Көз алмасының қозғалысы
әртүрлі дәрежеде шектелген, кейде қосарлану (диплопня) болады.
Қабақтардың терісі созылған, кэгілдірлеу болуы мүмкін, онда кеңіген
веналар кәрінеді. Кдбақтарда қанталаулар болуы мү.мкін. Кңбақтардың
дәнекер қабыіы қызарған болады. Көздің тубінде қантамырларының сыртқы
қабаты мен үлпасының қабынуы (периваскулиттер), қанталаулар, дискідегі
іркілу қүбылыстары немесе көру нервісіиің қабынуы (неврит) болады.
Ауру баяу дамиды: 20-30 жаста біртіндеп қүлақ түбінің, жақ астының, тіл
астының сілекей бездерІ, ал соңынан жас бездерінің ісінуімен басталады.
Кейде ауыз куысы мен көмейдің уақ бездеріне де таралады.
Ісінген ірі бездер жылжымалы, созылғыш, ауырмайды, беті тегіс, мөлшерІ
түйе жаңғақтай және оданда үлкев болады.
Бездер ешқаціан іріндемейді, қүбылысқа лимфалық түйІндер (бездер)
араласып қаіъісады. басқа лимфалық мүшелер де зақымдануы му.мкін.
Патологиялық өзгерістер жас және сілекей бездерінің лимфаматоз, сиректеу
гранулематоз түрінде байкдлады.
Е м д е у жобаланған себебіне байланысты жүргізіледІ. Барлық
жагдайларда мышъяк дәрілерін жөне калий йодид ертінділерін қолдан\та
болады.
Қанағтаңдай түйін сиңдромы, немсе Слюдер симдромы, ауруларда
мүрын түбівде, көзде, оньщ айналасы мен артында, тістерде және жоғарғы,
тэменгі жақтарда “шаншып” кететін күшті ауру сезімі пайда болуымен
сипатгалады. Ауру сезімі самайга, қүлаққа, қүлақ манына әсер етеді.
Олар мойынға, жауырынға, иыққа, білекке, қол мен саусақтарга таралуы
мумкін. Ауру сезімінің үзақтығы бірнеше сағаткд, күнге, аптаға созылады.
А\ру сезімінің пайда болуымен бірге түшкіру, түмау. сілекей ағу, бас
айналу, лоқсу пайда болады, қалыптан тыс дөмге әуес болушылық, демікпе
тәрізді устамалар бол\ъі мүмкін. Жарықтан күшті корқу, қабақтардың
түйіліп тырысуы, жас ағу, жоғарғы қабақтардың Ісінуі, дәнекер қабықтың
қызаруъі, мидриаз немесе миоз, кейде қысқа мерзІмді кэз қысымының
404
көтерілуІ байқалады. Шамалы дәрежедегі экзофтальм пайда болуы
мүмкін.
Ауру үзақ ағымды-айларға, жылдарға созылады.
Сипатталған белгілер мүрының қосалкы қуыстарында, қүлақтың іріңді
кабынуы (огпт), мидың тор қабығының қабынуы (арахноидит) сияқты
аурулардағы ошақ миңылық инфекцияның мүрын жарақаты мен оның
бөгде заттарымен, мүрын кеуІлжірінің қалыптан тыс улгаюымен немесе
кеңсірІк пердесінің, қисаюымсн. бадамша без айналасындағы іріңдікпеп
(абсцесспен), аллергиямен қосылыса келуімен түсіндІріледі.
Е м д е у. Үстаманы емдеу ең алдымен канат-таңдай түиІн маңына
новакаинмен болкада жасаудан түрады. Ауру сезІмін басатьш, ісікті азайтатын
дәрілер, жүқпалы ауруларға қарсы, ганглиоблокаторлар, холинолигикалық
дәрілер (беллоид, белласпон), физиотерапиялық процедуралар, укалау
(массаж) қолданылады.
Мейер ІІІвиккераг сиядромы - көз-тіс-саусақтын. кері дамуы (дисплазиясы),
яғни кез, бет, тісгер, қол мен аяқ саусақтарының косылыскдн өзгерістері.
Синдром эпикантуспен, жіңішке тар көз саңлауларымен, птозбея, екі
жақты микрофтальммен, нүрлы қабақтың дамымауымен, іштен тутан
ілаукомамен, сондай-ақ тІс эмалінІң дисплазиясымен, тістердің қоңыр
түстерімен, ете усақ тістермен, тістердІң формасының акауларымен
сипатгалады
Аяқ-қол кемістіктерінен саусақтардың арасының терісінің үзаруын,
шынашақтың ортаңры буынының квадрат түрінде болуын, бір-екі саусақтын,
немесе түгел бес саусақтын ортаңгы буынының жстілмеуін немесе толық
жоқ болуын, қол мен аяқ саусақтарының тырнақтарынын, дистрофиясын
немесе болмауын айтуға болады. Сондаи-ақ микроцефалия, мүрынның
езгеруі, кірпіктердің болмауы (гипотрихоз), тері пигментінің жеткіліксіздігі
болуы мімкін
Жақ беттік сүйектерінің нашар өсіп майда болуы (дизостозы) - бүл
синдром жанүялы-түқым куалау снпатына ие және бүл синдромға жақ
пен бетгін, әртүрлі қатңасгағы мүкістіктері, сондаи-ақ қисық кез саңлаулары
“антимонголоидтық”, ягни көз саңлауларының сыртқы бүрыштарының екі
жақты төмен түсуі, бүлардан басқа, кдбақтардын, колобомасы, дермоидгар,
көзді қозғайтын бүлшықетгердің шала сал болуы. микрофтальм, іштеи
туған катаракталар, тамырлы қабық пен көру нерв колобомалары енеді.
Жақ-бет жүйесінің аномалиялары бет сүйектерінІң дамымауымен білінеді.
Бет сүйектері кішкене жәпе дамымағандыкдан бетгің едәуІр асиммегриясына
үшыратады. Самай сүйегінің бетгік өскінІ мен жақ сүтйектері жетілмеген
болуы мүмкін. Төменгі жақ сүйегінІң дамымауы да байқалады. Төмеягі
Жақ сүйектері алға шығып түруы (прогнатия) да байкалады. Бүл синдромға
гістердін, жетілмеуі, бірінші кезекте азу тістердің жетілмеуі, тІстердІн сирек
орналасуы, сирек жағдайларда жырық тандай тэн болады. Қүлақ
Қялқап.тарьшын. өсіп жетілмеуі, жалған қүлақтар, маңдай куыстарының
чіамадан тыс өсуі, жогарғы жақ сүйеғінің қуысынын. дамымауы, бет
сҮйектеріііін. жырықтары және кднқа сүйектің өзгеруІ жиІ кездеседІ. Шаш

төмен маңдайда, беттерде өссді, кейде шаштардын, натологиялық түсіп
қалуы (алопеция) байқалады. Тіл үлкен болуы мүмкін, қулақ маңындагы
бездер болмайды. Мидың ішкі шемені (гидроцефалиясьі), жүректІң, кеңірдек
пея оның тарамынык зақымдануы, үмада аталық бездің болмауы
(крипторхизм), ақыл-ойдың толық дамып жетілмеуі байқалады.
Гужер-Шегрен синдромы. Жас жөне сілекей бездерінің зақымдануъі.
тыныс жолдарының жоғарғы бөліктері мен буыңдардың кабыну (полиартрит)
фонында қарын-ішек жолдарыныц зақымданулары осы синдромның
клиникалық белгІлері болады. Ауру баяу дамиды жоне басылып -қайталап
созылмалы өтеді.
Сырқатгар көздің шаншып, түйіліп, күигендей болып ауыруына, қурғап
қалуъша, қышуъша, “қум тығылгандай” сезімге, таң.ертең кәздін. қиьш
ашылуына, жарыққа қаратпауына, күлген, .жылаған кезде жастың
шықпауына, көз алдынын, тутландауьша, көру жітілігінің тәмендеуіне, кәздің
ауруына шағым антады.
Кәзді қарап зерттегенде жарыққа қарығу, қабақтардың шамалы
қызарғаны, кейде олардың шетінІң калындағаны, дәнекер қабықтың босаңсып
қопсыганы байкдлады. Дәнекер қабык, күысында жІңішке сүрғылт созылғыш
жіп төрізді жабысқақ шүбатылған бәлініс пайда болады, олардың үзыпдыгы
бірнеше сантиметрге жетеді. Бүл жіптер түлеп түскен эпителий клеткалары
мен шырыштан түрады.
Кдсаң қабық, әсіресе оның төменгІ жагы, “инемен тесіктелген” тәрізді
болады, өз жылтырын жояды. Оның бетінде алдымен қозғалғыш, ал соңынан
шамалы қозғалатын жІптер болады, оларды алып тастағаннан соц
орьшдарында эрозиялар кдлуы мүмкін, кейінірек кңсаң қабықта тамырланған
қарауыту пайда болады, ол қурғап калады (қсероз). Қасаң кабықтың
сезгіштігі озгермейді.
Аі^рудың алғашқы кезеңінде-ақ жас сүйықтыгында лизоцизм мөлшері
азаяды. Ширмер сьшауы жас безінің қызметініи. (3-5мм 0 дейін) төмендегенін
білдіреді. Көз патологиясы пайда болганнан кейін бірканша уақыттаң сон
ауыз бен тіл дөнекер қабықтарында да патология дамиды. Сілекей мөлшері,
азаяды, жабысқақ болады. ауыздың қүрғауы (ксеростомия) байқалады.
Сәйлеу, шайнау мен жугу қиындайды да аурулар тамақты сумең жугатыв
болады. Бірқанша уақыттан кейін барлық сілекей бездерінен сілекейдін
іпыгуы тоқталады (сиалопения).
Ауыздың шырышты қабыгы қүрғайды, қызарады, тіл бүртіктер
тегістеледі, эрозиялар мен жарықтар папда болуы мүмкін. Қүбылыск?
мүрын-жүткыншақ, үрі. қарын, кеңірдек бездері қатысатьіндықтан ауы.здыь
қүргақтығы жүтқыншаққа, өңешке, кдрынга, кәмейге, кеңірдекке ж.т.б
таралады. Гастрит, колит дамиды, дауыстың қарлығуы, кейде қоймайтьп
қүрғақ жөтел пайда болады. Сирек жағдайларда үрпінің, өнелдер жыНЫ'
мүшесіиің, тік ішектің шырышты қабықтары да зақымданады. Тер меі
май бездерінің бәліп шығару қызмегінің төменделіне байланысты теріня
қүрғақтығы пайда болады. Теріде сему мен тыгыздалып қатаюлар (көбіы
мандайда, саусақтарда, табанда) пайда болуы мүмкін, шамадан ты1
406
чабыршақтану (гиперкератоз). пигмеіптің шамадан тыс артық бөлінуі
.гиперпигментация), шаштын түсіп қалуы пайда болуы мүмкін. Коптегеи
іуруларда артропатия. полиартрит байқалады жәнс тісісрдін кариесімен
«.осылыса келеді. Аурулардың цене қызуынын аздап котерілуі
і'субі|)ебрильдік). СОЭ иің артуы. эозинофилия. анемия, алдымен лейкоцитоз,
гоңынан лейкопения, гиперглобулииемия, бауыр қызметінің. жүрек-
қантамырлар жүйесіиің, яесеп-жыныс жүйесінің, нерв жүйесшің.
қызметгерінің бузылуяары. бет нервісіиің шала сал болуы байқалады.
Осы аталган белгілердің барлыгы әрдайым бірге бір мезгілде болмайды,
бірақта дәнекер және қасаң кабықтардың,. ауыз мүрын шырьшпы
қабықтарыныц қүрғақтығы бүл снндромның мііідетті белгілері болады.
Ауру әдетте 40 жастан өткен айелдерде байқалады және оның ағымы
айлар мен жылдарға созылады. бЭрдайым екі көз де закымданады.
Қазіргі уакытта симдромды аутоимунды коллагешцк аурулар тобына
жатқызады.
Ауруды ертерек анықтам диагноз кою үшін бірақтар авторлар сІлекей
бездерінің кызметін зертгеудіи. келесі ротпі үсынды. секрет жағындысын
щгголопіялық зертгеу, радңосиалография, сілекейді радиометриялық зерттеу.
сканирлі зерттеу, бездерді контрасты рентгендік зерттеу, жас безінің қызметіи
зерпеумен бірге толық офтальмологиялық тексеруді жүргізу керек болады.
Е м д е у әргүрлі: коргикосгероіілгармен жоне «паминдермен емдоуден,
иммутіодепресаіптарды қолданудан түрады. 5% гилокарпин ертіндісін береді,
0,5% галактамин ерпңдіан терінің асіына енгізеді. Жергілікті жерте стероидтар,
жасаңды жас сұйыкдығы, натрий хлордаң іс«ггониялық ергіңдісі, метижр*ілатіы
жанама динкілар, гиалуронидаза, лизоцйм, жүмыргка агын, вазелин, шабдал,
бүргсн майларын қолданады. Жас тесіктерін галыааокау’термйі куйдіреді, аз
мэлшерде радийді, темір және мышьяк дарілерін. кокарбоксилазаны,
аутпгемотеропияны қолданады, сондай~ақ қүлақ манындны сілекей безімен
жас бездерінің қызметгерін лазермен куаттандырадьг
Басқдда кейбір қосылысқан аурулар. Бехчет ауруы - қайталай беретін
гипопион-ири/іоциклитпен, ауыз сілекей қабығының күлбіреп қабынуымен
(афтоздық стоматит), тері және жыныс мүшетерінің жараланып
закыадануымен бФжалатьт соаылмалы ауру. Жерорта теіцзінің жағалауъшда
орналаскан Таяу Шыгыс елдерінде жиі кездеседі. Көбіне жас жоне орта
жастағы адамдар зақымданады, еркектер әйелдерден кобірек ауырады
жэне 20-30 жаста кездеседі-
Ауру кенетген басталады және үстама түріиде атеді. Аурудың үстап
қалуы бірнеше күннен бірнеше аптага созылады және де соңынан кәптеген
жылдар бойы қдйталай береді. Кэздің екеуі артурле мерзімде, кейде оір
мезгІлде зақымдана.ды. Ауру’ кэбіне делсалдык пен қызбалы куйден
басталады, соңынаи ауыз бен тілдің шырышты қабыгында күлбіреулер
пайда болады, жьшыс мүшелерінде жаралар пайда болады, терІ зақымданады.
Бүл қүбылыстардың барлығы 2-4 апта ішінде өтеді. Ауру басгалгашіан
соң әртурлі мерзімде гипопиоа-иридоцихлит дамиды, ол қубылыс үдеген
сайын .жиі қайталайды жоне ауыр отеді.
407
А_\-рудың устап қалуыиын қайтялауларшіьін. нәтижесіиде артқы бірігулер
синехиялар) мен қарашық тусында пленка пайда болады, кнздің ішкі
;ьгсымы көтеріледі. катаракта мен шыны тәрізді дененін, туракты қарауытуы
іамиды. Қүбылыс. қағида бойьпшга, сокыр болумен аякталады. Қүбылыс
сөздің артқы болігінде бөліністі хориоретинит. невроретинит, перифлебит
'үрлерінде бастал\ъі мүмкін, тор қабык пен шыны тәрізді денеге қан
сүйылулары мүмкін, ауру папиллит, ретробульбарлық неврнт түрінде
Іасталуы да мүмкін. Қүбылыс көбіне көздің алдыңғы бәлігінде басталады
ы соңынан оның барлық қабықтарын закымдайды. .
Бехчет ауруларының ерте пайда болатып жане жиі кездесетІн екінші
>ір белгісіне ауыз жоне тіл шырышты қыбығында ауратын күлбіреулердің
тайда болуы жатады. Олар қызыл жиекпен қоршалған ақшыл-сарғыш
зртүрлі мөлшердегі дақ түрінде болады. Күлбіреулер (афтылар) із қалдырмаи
койылып кетеді. Афтоздык стоматит аурудың басқа белгілеріне қарағанда
чіпопион-нридопиклитгін. асқынуына тура келеді.
Жыныс мүшелеріпің зақымдануы еркектердің үмасы мен күпектерінде
кәне әйелдердің жыныс еріндерінің ішкі беттері мен қынабына
кіреберістерінде кішкене беткейлік жаралармен білінеді. жаралар жойылады,
зрындарында кейде пигмент қалады.
ТерінІң зақымдануы бөртпелер, сыздауықтар, түйіиді кңварулар (эритема),
герінІн. жалақтанып қызарулары турінде кездеседі.
Сондай-ақ тромбофлебит, 'громбоз, полиартрит, тонзиллит, орхит, жатыр
йен ішектердін канауы, менигоэнцефалит, трахеобронхит жэне басқа да
іурулардың кездесетіні де жазылғаи.
”Ауру вирусгардан пайда болады деп есептеледІ.
Е м д е у. 1 Көзді емдеу барлық увеиттерді смдеумен бірдей. Жалпы ем
кең спектр әсерлі антибиотиктердІ, сульфаниламидтерді, бір топтаіы қанды
қүюдан, вігглминдерді, ү-глобулинді, преднизолонды, ауру сезімін басып
іыі ьяптачдыратын дәрілерді қолданудан түрады, КүнІне і рег 7-16мг/кг
мөлшерінде циклоспорин дәрісін 8-18 ай мерзімде қолданады. Шыны тәріздІ
денені хирургиялық жолмен ауыстыру да усынылады.
Сгивенс Джонсон синдромы. Бүл синдромға дэнекер қабықтардың
жалақтанып қабынулары, терідегі әртүрлІ бөртпелер, қызбалы күи тән
болады. Олардың ішінде ауыз, мүрын-жутқыншақ, көз және жыныс
му шелерінің дәнекер қабықтарының зақымдаиулары басым болады. Ауру
көбіңе бастың ауыруъгмен, делсалдык пен қалтыраудан, деие қызуъшың
38-39°С дейін квтерілуімен, кәңілсіз күймен немесе тітіркенгіштікпен,
буьшдардың ауыруъгмен басталады. Мүнал әрі бет, дене, аяқ-қол терісінде
әр түрлі [қызару (эритема), квпіршік, күлбірек, түйІн] бартпелер паида
болады. Олар жазылғаннан соң орындарында қызғылт-сүр пигментгенулер
3-4 айға дейін сақталады. Терідегі бортпелердін; пайда болуының алдында
ауыз, мүрын-жүткыншақ. көз. жыныс мүшелерінің және урпі каналының
дәнекер қабықтарының ауыр зақымдануы болып өтеді. Стоматит үрт,
қызылиек, жүтқывшақ, тавдай, жүткыншактын. иіидерінін, бадамша
бездерінің, тіл мен еріндердің дәнекер қабықтарының күшті қызарулары
408
іеп ісінулері және оларда жылдам жарылып кететін кәпіршіктер мен
,-үлбіріктердіқ пайда болуымец сипатгалады. Кулбіріктер озара қосылысып,
;анап түратын түтас жалактануларға (эрозия) айналады. Ауыздан шірігеп
асық иіс шығады.
Ті.пдін. көлемі үлкееді және ол ппйрышты-іріңді қабатпен жабылады.
>үл күштІ ауру сезімін қоздырады, сілекей ағуды, сөйлеуді, тамақ ішуді
ціындатады. Еріндер ісінген, қабыршақтапған, жалақтанган, оларда
карықтар мен күлйректер пайда болады. Лимфалық, әсеріне мойын,
гүйіндері үлкейген болады.
Бүл синдромда кәздің зақымдамуы барлық ау^руларда болады және де
)Л катаральді конюнкіивипер (іріңді немссе жүқа пленкалы) түрінде
зайқалады. Кдбақтар кушті ісінген, қызарған, ірінді-қанды мол болінІспея
элар бір бірімен жабыскдн болады. Катаральді коньюнктивит сәгті аяқталады
[ріңді қабынуда қүбылысқа қасаң қабық қатысады жэие де ол
тыртықтаяумен немесе тесілумен. көрудің нашарлауымен немесе
соқырлықпен аяқталуы мүмкін. Пленкалы коньюнктавит дәиекер қабықтың
шіруімен қосталады жәпе ол теріс кірпікке (трнхиаз), қабақтардың ішке
айналуына, жас тесіктерінің бітелуіне, қүргауга (ксероз), қабақтардын, қәз
алмасымен немесе әзара бірігуіне (симблефарон, анкилоблефарон)
ушырататын тыртықтанулармен аяқталады. Нурлы қабықта түйінді
түзілімдер, иритгер, увеиттер, эписклериттер, жедел дакрноциститтер,
панофтальмиттер болуы мүмкін.
Дененің басқа мүшелерінің зақымдануларынан урегрит , ірінді отит,
плеврит, пневмония. трахеит, демікпемен қосталатын броихит, оңеш жәпе
барлық қарьш-ішек жолының жаралануы, буындардыц жүректіщ бүйректін.
иервтік жуйепің зақымданулары байқалған. Кднда лейкоцитоз, эозинофилия,
СОЭ нІң жоғарылауы, байқалады.
Аурудың себебі мен патогепезі жеткілікті зерггелмеген. Көбіне көктем
мен күзде қайталайды. Ауру кез келген жастағы адамдарда пайда болуы
мүмкін, бірақта көбіне балар мен жасөспірІмдер зардап шегеді.
Е м д е у: жалпы ем кен, спектр әсерлі антиобиотиктер мең
сулъфаниламидтерда қосып ішуден. аутогемотерапия жүргізуден, кдн,
кммунды сарысу қуюдан, вптаминдерді, кортикостероидтарды ү- глобулинді
қолданудан түрады.
Көзге антибиотиктер мен сульфаииламидтердің ертІндІлерін тамшы
түрінде тамызуды, дәнекер қабықтың астына енгізуді, май түрінде жагуды,
кортикостероидтарды тамшы жэне дәиекер қабықтың астына епгізуді жөне
де жанама линзаларды қолданады. Ауызды калий бикарбонат ерппдісімен
шаяды. Хирхргиялық ем трахиазда. көз қүрғағанда, қабақтар ішке айналып
Кеткенде, дәнекер қабық тыртықтанғанда қолданылады.
Стердж-Вебер-Краббе энцефалотригеминальдық синдромы тері және
Ми ангиоматозынып, көздегі взгерістермен қосылыса келуімеи сипатгалады.
Тері ангиоматозы іштен туған немесе балалық шақта бет ангиомасы
Түрінде дам\ы мүмкІн, ол кәбіне бегтің бір жағында үшкіл нервгің бірінші
Және екінші тармақтарын бойлай орналасады. Ол мойынга, көкірекке,
409
ітке. аяқ. колдарға таралуы мүмкін, сирек жагдайларда қызылиек. ауыз.
еріп. мүрын дәнекер қабығьшда да найда болады.
Кдғида бойынша, синдром глаукомамен қосталады. Глаукома шамалы
гидрофтальмды балалар глаукомасы түрінде өтеді.
Мидын зақымдануы иіамалы ақыл ой мешеулігімен байқалады, кейде
толык накурыстыкден (идиотия), клонустық тырыспамен, кояншыққа уқсас
үстамамеіг, қайталайтын гемипарездермен немесе ге.миплегиялармен
байқалады.
Рентгенмен бас сүйегіцің ішінде кальцификаттар анықталады.
Ангиография ми ангиомасьшың ориаласқан орнын анықталта кәмектеседі,
Эндокриндік .бузылысгар, акромегалия, ссміру де байкалған. Ауру негізінде,
сірә, іштен тутан нейроэктодермалық дисплазия жатқан болуы керек.
Е м д е у: тері ашмомаларында рентгенмен емдеу, склероздайтын ем,
хирургиялық емдер қолданылады. Глаукомаяың емі консерватингі жөңе
хиріфгиялық болады.
Болжам неврологиялық асқынуларга байланысты ауру омірі үшін
қолайсыз.
XXI ~ ТАРАУ
ЖАРЫҚТАНДЫРУДЫҢ ГИГИЕНАЛЫҚ НЕПЗДЕРІ
ЖӘНЕ КӨЗ ЖУМЫСЫ.
Жарық Жер жузіядегі тіршілік пен эмірдің, оның ішіңде адам оргашпмінің
дамуыпың, денсаулыкты сақтаудың. оқуды қамтамасыз етудІң, өнімді
еңбектің, табиғи шарты, жағдайы болады. Ал бүлардын бәрІ кәру
айқьшдаушы-апализаторының жүмысына байланысты болады.
Нерестелер мен балалар өмірінің бірінші жылында үйықтау мен
үйықтамау орындарының жоғары дәрежелі жарықтануына мүқтаж.
‘‘ЕңбектейтІн” бүлдіршіндер үпгін еденге жақын жерді, яғни олардың
ойнайтын жерлерін жоғары дәрежеде жарықтандыру қажет болады. Мектеп
жасына дейінгі балалар үшін шырақтар тобеде және еденге жақын жерде
қабырғаларда да орналастырылады-
Балалар мекемслерін қүру багдарын таңдауда гигиенашылар оқу
бэлмеле.ршің терезелерін оңгүсгікке және оңдүстік шығысқа бағытгап
орналастыруды үсынады, яғни өте актив жэне үзақ уақыт күн сәулесі
тусетІн жаққа қарай бағыпауды үсынады. Бүл барлық климаттық
жағдайдағы ау.дандар ушін дүрыс және ңділ үсыныс.
410
Офтальмологтар мен гигиена мамаидары оқушылардын, 30% жуығында
жақыннан көргіштіктің дамуына байланыстьі олардың көрулерінің тө.мепдсуін
аныктаған. Оқушыларды тексеруден алынған мәліметтер жақыннан кәргіш
балалардың саныныц көбейгенін және жастарьшың үлкеюіне қарай. оларда
жақыннан көргіштіктін, дәрежесінін жогарылауы мен кору жітілігінің
төмеядеуі жақыннан көргіпггіктін үдей тусуін дәлелдейді. Бул қүбылыстың
пайда болуы мен дамуына түкым куалау, физикалык дамудың жеткіліксіздігі,
жүріс-түрысы аз омір, тірек-қимыл аппарат аурулары, тістер жегісі (кариес).
созылмалы аурулар, уақ ойыншықтармеп ойнауда жоне уақ анық емес
кІтап шрифтілерін оқуда кэзге үзакқа созылған күштін түсуі, көзден
үстел бетІне денінгі аралықтын, жакын болуы, парталардың оқушылардың
бойына лайық болмауы және тағы сол сияқты факторлар роль аткарады.
Жақыннан қөргіштіктің дамуында жеткіліксіз жарықтанғапдық елеулі
маңызға ие болады. Мекен жай, ойын, жүмыс орындарын жарыктандырудың
оптималъ жағдайы жақсы көріп қабылдауды және актив мінез қүлықты
қамтамасыз етедІ (проф Э.С. Аветисов, Т.С. Смирнова, А.Н. Добромыслов
жөне басқалар).
Табиғи жарық күші жеткіліктІ, біркелкІ болуы және жарқыл
жылтырақтар бермегі керек.
Табиги жарықтану ззінің коэффициентімен (ТЖК) анықталады, ол
бөлменің белгілі бір жерінің люкспен өлшенген жарықтаиуының сыртта
ашық аспан астындағы сондай жазықтықтың жарыкдануына қатнасын
көрсетедо және процентпен белгіленедІ. Орталық белдеудегі мектепке дейінгі
және мектеп мекемелеріндегі бөлмелердің терезеден қашық орналасқан
нүктелерінде табиғи жарықтану коэффициенті 1,5% аз болмауы керек, лл
жогары көру жүмысына арналған белмелерде (сызу, сурет салу) 2%
тәмен болмауы керек. Бірақта ТЖК-ніц бүл көрсеткіштерінің озі де жоғары
дәрежеде жалықпай жүмыс (ойын) істеуге қажетті жағдайды қамтамасыз
ете алмайды. Ең аз мэлшердегі қолайлы жарықтану 600 лк тең болады,
ал бүл орталық кеңдікте ТЖК-нің 2,5-5,7% сәйкес келеді. Спектрдің
“жыльГ бөлІгіндегі түсгер (тондар) мен ақшыл түсгі бояулармен боялган
төбе, еден кңбырғалар жарықты шагъьтыстыруьша байланысты жарықтануды
күшейтеді.
Жарықтану жарық коэффициентімен де қамтамасыз етеледі. Ол
өйнектелген терезелердің ауданының еден ауданына қатиасымен
анықталады. Балалар мен ересектердің негізгі уақдяттарында болатын және
жүмыс жасайтын бөлмелерінің жарық коэффнциенті (ЖК) 1:4 аз оолмауы
керек.
Көру жүмыстарына эте жақсы жагдай жасау үцгін оқу жэне өндірісгік
бө.тмелерде парталар, столдар, станоктар, аспаптар, жарық сол жақтан
түсетіндей етіп орналастырылады жөие де көзден кдрап кэретін затгарға
дейінгі қашықтық 30-40 см аралығында болуы керек.
Табиғи жарықтану жылдың әртүрлі мезгілдерІнде тоулік бойы өзгеріп
турады. Соңцықтан жасанды жарықтану да болуы керек. Оган ең алдымен
көгггеген гигиеналық талаптар қойылады. Ол қарқыны бойынша жеткілікті
41 1
болуы ксрек, біркелкі, көру кеңістігінде қолайлы ашықтык қатнасын
қамтамасыз етуі керек, жылтылдар бермеуі керек. Ең үтымды жарыктанү
лю.минесңенттік шамдарды қолдануда гіайда болады. олардың жарығы
табиғи жарыкка жақын және көру қызметіне. жүмысқа қабілеттілікке
қолайлы әсер етеді.
Біздін, мемлекетте бөлмелерді жасанды жарықтандырудын, белгілі
нормалары мен кәрсеткіштері бар (6 таблица).
6 табдица.
Ксйбір мекемелердің жасаяды жарықтану көрсеткіштерІ.
Бөлмелердің түрлері	Жарықтану нормалары, лк	
	.ІЮхХйінесцентгі^ шамдар.	Кфізу шамдары.
Мектепке лейінгі мекемелер. Тап бм.тмелері, музыка, ойын. үйықтау бәлмелері.	200-75	|	150-50
Мектеп, СПТУ. Класстар, аудиториялар. лабораториялар.	300	I [	200
Сызу. сурет салу, тігу бәлмелері.	500	і	300
Спорт, можіліс залдары.	200	[ і	150
Үзіліс кезінде демалу бөлмелері.	І50	|	100
Бүл нормалық қөрсеткіштер әртүрлі жоілры дамыған елдерде әртүрлі
және де олардын, экономикалық потенциалымен анықталады.
Класта нормативтІ жарықтану 40 Вт 24 люминесценттік шамдармен
немесе 80 Вт 12 шаммен немесе 300 Вт 8 қызу шамдарымен қамтамасыз
етіледі. Люминесценттік шамдардан ЛСО-02, ЛПО-23 сериялы, ал қызу
шамдарынан СК-300 немесе 300 Вг шам сүт түстес іпарменен оптимальды
болады.
Көру жумыстарының нәтижелілігІ, әсіресе балалар мен жасөспірімдерде,
норматипгік жарықтанумен бірге жумысты және оның тәртібі мен демалуды
дэл үйымдастыруды сақтаумен де қамтамасыз етіледі. Мысалы, балалар
бақшасында жабыстыру ісімен, іурлі ойынщықтар ойнау мен сурсгтер
салу жоне аппликаццялармен шүғылдануларда балаларды дурыс отыруға
үйрететін міндеггі жүмыстар қаралған. Бул жүмыстар балаларды мектепке
жүиелі оқуға дайындау болып табылады.
Балалардын. қызметтік қабілеттігіне сәйкес бір үйрету жүмьісыньіц
үзықтығы кіші топта 15 минугқа дейін, орта топта - 20 минутқа дейін,
үлкеп тоіпа - 25 мипутқа, дайындық тобында - 30 минутқа дейін болуы
мақсаткд сай келеді. Жүмыстар ойын негізінде қүрылуы керек. Дайындық
412
тобында 10 минутгық үзілістермен екі-үш жүмыс сабағын жүргізх мүмкін.
ал үзілістер қимыл қозғалыс ойындарына толы болуы керек.
Мектепте апталық оқу сағатынын белгілі мөлшері сақталуы қажет.
Мысалы, 1-3 класс балалары үшін апталық оқу сағаты 24 сағат, 4 класс
ушіи-27 сағат, 5-7 класс оқушылары үшін 29 сағат, 3 класс үшін 30
сағат, 9-1] класс оі^лшылары үшін 32 глгат болуы керек. Күнделік, апталык
оқу тақырыптарын құруды дүрыс үтйымдастырудьі ескеру керек.
Техникалық ок.\ қүралдарын қолдану оқу процессін жандандырады,
ынталылықты оятады, материалды меңгеруге мүмкіндік туғызады. Киио,
теледидар, слайдтар мен радионы совды сабақта (15-30 мин) қолдангая
жақсы болады.
Жүмыс процессіиде кору жітілігі, зат пен фонның апіықтыгынын, ең аз
деңүейін ажыратып сезу, қысқа уақытга :?атіардың ежегеи-тегжейін ажырату,
коруді қабылдау жылдамдығы, анық көрудІң және түстерді сезудіы,
түрақтылығы оте манызды болады. Көздің жүмысқа қабілеттілігі спектрдің
сары, саргыш-қызыл зонасында оте өнімді, ал спектрдің кок зонасында
эте тнмен корсеткішке ие болады.
Кнздін, белгілі жарықтану жағдаяына жақсы бейімделу (адаптация)
бслған да ғаиа көру жүмысы табысты болуы мүмкін. КөздІң күшті жарыққа
бейімделуі бірнеще секунд-минут Ішінде болады, ал төмен жарықтануға
бейімделу оңдаған минут-сағат ішінде болады. Соңцықтан қараңғыға
бейімделу көрсеткіші тұнгі мезгілде жүмыс ісгеушілерде (транспорт
жургізушілері, шахтерлар ж.б.) ескерілуі қажет.
Өндіріс жағдайында, әаресе дәлдікті қажет қылатын жүмысгарда, жү-мыс
орнын жарықтандыруға жоғары талап жүгізілуі керек. Жеткіліксіз
жарықтануда көру қызметінің тнмендеуі пайда болады, көздің талуы,
организмнің шарпшуы үдей түседі, жүмысқа қабйіеттілік пен оның өнімділігі
төмендейді, өндІрістІк жарақаттану қаупі күшееді.
Төмен жарықтану жақыннан көргіштІктің кобеюімен бірге кнздің
талуының (астенопияның) пайда болуына мүмкІндік туғызады.
Гигиеяалық талаптардың әндіріс орнын жарықтавдыруда жарықтың кору
кеңістІгіңде біркалкі таралуы мен пайда болатын квленқелерді шекгеу де міндетті
гурде қдмтылуы кджет. Бүған жалпы жоне жергілікті жерді жарықіашіыруда
шамдарды дурыс орналастьгр}- мен жарык тасқыньшьщ к\тягілігш ретгеу,
шағылыстыратын 'соулелерді болдырмау арқылы жегіуте болады.
Өндірістік орындарында табиғи, жасавды және аралас үш түрлі
жарықтандыруларды колданады, Кору айкждауінысьшың (анализаторының)
қызметі үшін ең бІр биологиялық үйлесімдісі табиғи жарықтану болып
табылады, уйткені бүл жағдайда жарықтану деңгейі кәруте жагдайды
қамтамасыз етумен бірге адамға психоэмоциялық және физиологиялық
жағымды әсер тигізеді (оптикофотоэнергетикалық жүйе). Біракта
терезелердің, бөлменің түпкі жағында жарық шамдарының жеткіліксіздаінде.
тоулік \-ақытының эзгеруІнде, ауаның бүлтіисуы, ластануьшда аралас
жарыктануды қолданады, яғни табиғи және жасанды жарықтануларды
бірге қолданады.
413
ӨндІріс орыпларын жасанды жарықтандыруды қызу шамдарьш немесе
люіминесценттік шамдарын қолдану арқылы жүзеге асьірады. Кейде, иысалы
түнгі уакыгта, жасанды жарықгандырутрян, жалғыз өзі қолданылады.
Өндірісте жалпы және жергілікті жарықгандыру қолданылады: жалпы-
барлық бәлмені жарықтандыру үшін, жергілікті-жумыс орнын қосымша
жарықтандыру үшін қолданады.
Спектрі табиғи спектрге жақын әрі үнемді, узақ уақыт бүзылмайтын
люминесцетгік жарыктандыруды қолдану максатқа өте-мэте сай келеді.
Бірақта ол бөлмеде турақты темнератураның (15-25°С) болуын талаи
етеді, шамалы оіу шығарады.
Газы алынған жарык квздері 150 лк. қызу шамдары-50 лк аз болмауы
керек, ал бөлмеде табиғи жарықтану болмағанда олар 200 және 100 лк
сойкес жарық беруі керек болады. Аралас жарықтандырылғанда жалпы
жарықтанудьщ улесіне 10% (табиги жарықтану болмаған жағдайда 20%),
жергілікті жарықтанудың үлесіне 90?о тйеді. Табиғи жарықтану
коэффициенті ТЖК орталық белдікте 0,2 • 3,0% аралығында болуы
керек.
Бвлмедегі табиғи жарықтанудьщ деңгейі терезелер, кдбырғалар мец
тәбенің ластануы салдарынан төмендеуі мүмкін. Терезе шыныларын жуып
тазартудын; қалыпты нормасы жылына 2-4 рет, бөлме қабырғалары мен
твбені жылына бір рет ақшыл бояумен бояудан және ақтаудан түрады.
Жарық жагымдылығын (комфортын) жасау, цехтарды эстетикалық
безендіру жөне жүмысшылардың икемделуі уцгін жумыс бөлмелерінің
бояу тустерін ескеру кереіс Кок кегілдір түсті салқын тондар адамға
рухты түсіріп көңілсіз әсер береді, сары-жасыл түс коңіл жубатады, ал
қызгылт-сары-қызыл түсгер қызу сезімді оятып қызықтырады, жылылық
сезімІн күшейтеді.
Солтүстік ендіктеріндегі елдер ультракүлгін сәулелердің табиғи
жеткіліксіздігінін, орнын толтыру үщін адамдарға осихиімоііионалвдық әсерлі
жоне бактерияларды жоятын күші шамалы қосыміпа ультракүлгін
саулелендіруді де кдмтуы керек
Жүмысты орындауда жеке адамның рефракциясының аномалиясын
жасына және жумыс жасау қашықтыкқа сәйкес түзету өте манызды
еаналады.
414
XXI/ - ТАРЛ У
ХАЛЫҚҚА ОФТАЛЬМОЛОГИЯЛЫҚ КӨМЕК
КӨРСЕТУ ЖӘНЕ ОНЫ ҮЙЫМДАСТЫРУ
НЕГІЗДЕРІ
Көздің көруін сақта\' және халыққа офтальмологиялық комек көрсету
біздің елде бала тумастан көп бүрын перзентханада, педиатрлық учаскеде
басталады және онын оміріяің ішінде жалғаса береді. Халықтың көруін
сақтау камкорлығы барлық дәрігерлік қызмет бөлімдерінің міндетіие жатады.
Ата-аналар мен дәрігерлердің тек. муқият, зерделі коңіл қойьш караулары
орбір балавың қнзі мен олардың көруін сактап қалуға мүмкіидік береді
және олардын көруінін жас срекшеліктерінен ауытқуын дер кезінде анықтап.
оларды шүғыл түрде балалар көз дорігеріне барып көріиуге бағыттайды,
ал көздің кабынуы мен жаракатіарында қажет болса өздері де бірінші
шүгыл дәрігерлІк көмек көрсетулері керек болады.
Бақылау процессінде баланың ко.з жагдайын бағалауда дәрігердің ролі
меи жауапкершілігі ерекше арталы. ДарІгер көздің қалыігты жағдайдап
ауыткуын біріяші болып анықтахы, баланы тез офтальмологке коріште
жіберуі және оның баруыи қамтамасыз етуі. зертгеу нәтижелерін тексеруі
керек.
Офтальмологтын, міндеті - диагноз қою жоие емдеу мәселесін шешу.
Жумысть: методикалық үйымдасіъғру, көз мекемелер жүйесін жете
зерттеп жетілдіру, офтальмологиядан кадрлар дайындау мен олардың
мамандықтарын көтеріп жетілдіру, кәз ахруларыныи, алдьш алу- тәсілдерін
жегілдіру. коз ауруларына карсетілетіп көмектің сипаты мен колемін аныктау,
соңдай-ақ ғылыми- зертгеу жэне емдеу мен кенес беру жүмыстарын
жсргізін жүзеге асырузны орталық Алматыдагы Қазақтың көз ауруларын
ғылыми-зерттех' инстіпуты мен Қазақстан республикасындағы дәрігерлік
имституттарындағы көз аурулар кафедралары болып табылады.
Емделушілерге коз аурхлар поликлиникасындағы көз кабинеттері.
консультациялық кәз аурулар полик.-іиникасы (болімшесі), балалардыи
көруін сақтау кабинетгері, ауруханалардың жарақат орынды көз бөлімдері,
көз санаториялары, коруді жанама линзалармен түзету лабораториялары,
дәргерлік-тазалық сақтайтын бөлімнің көз аурулар бөлімшесі мен көз
кабинетгері, диспаисерлер офталъмологиялық көмек көрсетеді.
Ба.чалардың корутмің кайта қалпына келе алатьш функциялық
бүзылыстарын мамандандырылған балалар бакшасында, мектеп-интер-
наттарда. саүъіктыру лагерлерінде, оқушыларға арналғая санаторияларда
емдеу- жүйесі айтарлықтай назарга түрарлык.
Офтальмологиялық жүйенің дамуының, кадрларды жоспарлы дайыі-і-
даудыя, жалпы медициііалык, кең профилактикалық шараларды жүзеге
асырудың нәтижесінде соңгы онжылдыкта жүқпалы көз аурулары көи
415
төмендеді. Жыныстық қатиастаи жуғатын мерез. соз ауруларында,
қызылшада көздің зақымдаігу жағдайлары мүлдем дерлік жоқ. Тракома
ауруы жойылды. Туберкулезден пайда болатын көз аурулары өте сирек
кездеседі. Ертс, тіпті перзентханада, жүргізілетін профалактикалық
гексерулер балалардың іштен туған катарактасы мен глаукомасын уактылы
анықтап диагноз қоюға және нэтижелі емдеуге мүмкіндік береді. Осыған
байланысты іштен туған аурулардан соқыр болу едәуір төмелдеді.
Ретинобластома жы-іе парабульбарлық қагерлІ ісіктерді алгащқьі қезендсрінде
анықтау аурулардың өлімін азайтута. көпшілік жағдайларда балалардың
көруін сақтап қалуга мүмківдік бередІ. Үдемелі жақыннан көргіштікпен
куресте коң кялемді санитарлы-гигиеналық және емдік шаралары
жүргізілуде. Рсфракңияны ерте (бір жасқа дейің) объективті анықтап,
тшсті көзілдірік беру және сайкес жүмыс тортіп ережесін жасау, физикалық
жагтығулар мен , актив демалулар жақыішан квргіштіктің алдын ал\та
.мүмкіндік туғызады, балалардьің амблиопия мен қылилық ауруларымен
зақымдануын азайтады.
Елімізде коз ауруларының қурылымы мен деңгейі басқа да жоғары
дамыған елдердегімен бірдей. Көз ауруларын анықтау мен емдеуде кәз
мекемелерінің жумысында бір ізді жалгасып жатқан сабақтасгық бар,
Соиың нотижесійде мектепке дейінгі балалар мекемелерінде жоне
полштииикаларда жотары нәтижелі ем қамтамасыз етіледі. Санаторияның
жагдайында ауруларды емдеуді аяқтау мен аурудан айықтыруды
үйым/іасгыру мен хирургиялық практикага микрооперациялардьщ нэтижелі
әдістерін кеңінен енгізуге байланысты кортыплы нәтиже едохір жоғарылады,
ауруханада бсклудың орташа көрсеіхшзі төмендеді (20 кереует-күннен 12
ге түсті), демек, кереуёт айналымы көбейіп, ауруханаларда төсек орынды
кіюейтуте мүктаждық азайды, сондыктан да моральдық, материалдық
(жономикалық) іютижелерге қол жетті,
Көадегі әртурлі патологиялық қүбылыстарга жасалатын микрохирургия
саласындағы «згерістер мен прогресс ерекше көп, Профессор С.Н,
Федоровтың басшылығымен күрылган офтальмомикрохирургиялық
орталықтардың көз ауруларын, біріішіі кезекте катаракталарды, жақыннан
көргіштіктерді, глаукомаларды, емдеуде коптеген озгерістер мен прогресс
енгІзгенІн баңқауға болады.
Халыққа офтальмологиялык көмек корсетуде аудандық областық
поликлиникалар мен ауруханалар, мединститут кафедралары жөне
офтальмологиялық ғылыми-зерттеу институты үлкен жөне жоғары
мамаидандырылған үлес қосуда.
ДәрІгерлік офтальмологиялық қызметтің көпшілігі поликлиникадаіы
“офтальмологқа дейінгі қабылдау кабинеттеріндегГ орта дөрігерлік
кызметкерлерге берілуі керек. Бүл кабинетгерде арнайы даиыидалган
медбикелер мен фельдшерлер қызмет жасауы керек. Олардың кызметіне
кеддің көруін, клиникалық рефракциясын тексеру мен қарапайым түзету
кезілдіріктерін беру және кңжетті жағдайларда бірінші дөрігерлік көмек
керсету қызметтері ецуі керек. Көз патологиялары табылган аурулар бүл
кабинсттен офтальмологқа міндетті түрде жіберілуі керек.
416
Көзлін көрлін сақтаүды одан әрі жетілдіру мен ка.тықка оірінші
офтальмологиялық көмек көрсету әрбір дәрігерцің қамы болуы керек,
уйткені кнз а\ руларынын, азаюы жалпы патологияпын. төмендеуін кам-
тамасыз етеді.
I Қазіргі уакытга көз аурулары жалпы аурулардың 15% жуығыя кұрайды.
Квз ауруларынын. ішінде бірінші орынды дәнекер кабық, қабактар мен
жас мүшелеріпің қабыму қүбылыстары (50% дейін) иеленеді.одан соп
хөруді төмендегеіін рефракция ақаулары (25% дейін), қылилық (3% дейін),
қасаң қабық, бүршақ, тамырлы қабык пен тор қабық аурулары (12%),
көру муше жарақаттары 10% шамасыя қүрайды. Нашйр квру мен соқырлъіқ
қүрылымында Ьоқғы он жылдықта іштен туған аурулар, глаукома мен көз
(жарақатгары жетекші орынды иеленеді, Мектеп жасындағы балаларда
көздін, көру кызметі бойынша мүгедектіктін. себептерінен үдемелі жакыянан
кәргіштік бірінші планға шыкты.
Біздің елде нашар көрегін және соқыр балалар үшіи мектептер мен
мектеп-интернаттар жүйесі қүрылған. Нашар көрутпілер қатарына
шьшылармен түзетілген квздерінін кору жітілігі 0,05-0,08 ден 0.2 ге дейінгі
адамдар жатады деп есептеу қабылданган. Демек, осындай кәру жітілігіне
і ие балалардың барлығы арнайы мектептерде оқуы керек. Кору жітілігі
0,05-0,08 ден төмен балалар соқырларга арналган мектептерде окуы керек.
Нашар квретіндер мен соқырларға арналган мектептердегі балалар
офталъмологтын, жүйелі бақылауында болады және емделеді. Бүл үшін
мектептегі балалардың санына қарай денсаулық сақтау мекемелері маман
бвледі. Сокырлықты сараптауды жүргізу үгаін оны абсолюттік, яғни
. суқаранғылыққа (көруі нөлге тең), затгарды көрмейтіндерге (жарықты
1 сезуі сақталған), түрмыстыққа (көру жітілігі 0,02 ден аспайды) және
] мамаидықты атқара алмайтындарга бөледі. Сокырларды оқытып үігрету
мен жүмысқа орналастыру міндеті соқырлар ұйымына жвне оның
бөлімшелеріне жүктеледі
417
XXIII- ТАРАУ
КӨРУ МҮШЕСІНЩ АУРУЛАРЫ МЕН
ЖАРАҚАТТАРЫНДАҒЫ ДӘРІГЕРЛІК-ЕҢБЕКТІК,
ДӘРІГЕРЛІК ӘЛЕУМЕТТЕК ЖӘНЕ ӘСКЕРИ-
ДӘРІГЕРЛІК САРАПТАУ. СОҚЫРЛАРДЫ
ЖҮМЫСҚА ОРНАЛЫСТЫРУ
Дфігерлік-олеуметтік сараптау ауру адамның тіршІлІк әрекетінің толық
көлеміи бағалап, онын әлеуметгік көмекке муж.таждьіғын аныктайды. Бул
соқырлар мен нашар көретіндер үшін ерекше маңызды болады.
Соқырлық дегеніміз-ол көздің, көру қызметінің өте квп, кейде оньщ
жой.туъша дсйін. томендеуі болып саналады. Дәрігерлік-әлеуметгік соқьірлык.
үғымы екі кнздің күшті төмендеуін немесе мүлдем жойылуын түсіндіреді.
Көру қабілетінін деңгейіне кдрай жартылай, немесе толық емес соқырлық
және толык абсолкугтік соқырлық, практикалық сокырлық деп бөледі.
Жартылай немесе толық емес соқырлыкта қалдықты көру, ягни жарык
сезуден 0,05 ке дейінгі, сақталады. АбсолюттІк толық соқырлықта кәру
жітілігі нөлге тең және тіпті жарық сезу де жойылады.
Аурулардың Халықаралық классификаңиясына (1975) сөйкес кәру
қызметінің бүзылуының 3-ші. 4-ші, 5-ші қатегорияларыиа т\ра келетін
уш дәрежелі соқырлықты ажыратадьь 3-ші категорияға түзетілген көру
жітілігі 0.02 тең немесе жоғары, бірак 0,05 аз, немесе кору кеңістігі тігілу
иүктесінен 5° тан 10“ ка дейінгі аралықта болатын Көз жағдайы жатады.
4-ші категорияға көру жітілІгі жарық сезуден 0.02 ге дейінгі, немесе кәру
кеңістігінін 5° қа дейін тарылуы болатың көз жағдайы жатады. 5-ші
категорияға көздің жарық сезуі жойылган жағдайы жатады. Түзстілген
көру жітілігінін. ең аз мөлшері 0,05 ке тең, немесе жоғары, ал ең жоғары
мөлшері 0,3 тен төмен болғаіі кяз жағдайлары 1-ші және 2-ші
категорияларға, ягии "пашар көретівдерге” жатады.
Мугедектік, оның тобы, себебі. қажеттілігіне қарай оның пайда болу
уақыты дәрігерлік-еңбек сараптық комиссиясымен (ВТЭК) анықталадьі.
В'ГЭК ке бағытгау мен мүгедекгікті анықтау мәселесі барлық керекті
диагностикалық және емдік шараларды жүргізгеннен соң қарап
талқыланады.
Дүрыс клиникалық және әлеуметгік диагноз қою, клиникалық және
әлеуметгік болжамдар, аурудың қайта қалпына келу потенциалын анықтау
үшін клиникалық, фуикииялық, әлеуметтік, түрмыстық, мамандык,
психологиялық факторларды комплексті бағалау негІзІнде мүтедектікті
анықтайды.
418
М А 3 М ¥ Н Ы
Офталъмологлгянын, дамуы туралы ^ыс^аша тарихи очерк ...4
І-т а р а у. Көру мүшесінің анатомиясы мен физиологиясы......... 17
1.1.	Кәру мүшесіиің эволюциясы............................  —
1-2. Адам көзінің дамуы..............................      19
1.3.	Кәру мүшесішң жалпы қүрылысы..........................21
1,4.	Квз алмасы.......................,.................... “
1.5.	КәздІн, сыртқы қабығы..............................   22
1.6.	Кездің ортаңғы қабығы ............................    27
1.7.	К&з алмасының ішкі қабығы.............................33
1.8.	Көздің ішкі ядросы...............................    -	37
1.9.	Кәру жолдары........................................  43
1.10.	Көздің қорғаныс жөне көмекші аппараты................44
1.11.	Кәз шарасы.....................................       —
1.12.	Көзді қозғағыпі булшықеттер......................... 46
1.13.	Қабақтардың анатомиясы мен физңрлогйясы..............48
1.14.	Дөнекер қабық....................................... 52
1.15.	Жас мүшелерінің анатомиясы мен физиологиясы..........53
1.16.	Көз алмасы меи оның қосымша мүшелерін	қорекгендіру....56
1.17.	Кәз шарасы мен көздің нервгенулері...................60
П-т а р а у. Керу мүшесін зергтеу әдІстері.......................61
2Л Байкду................................................  62
2.2.	Жанынан жарық түсіру әдісі..........................  66
2.3.	Жарық енгізіп зертгеу әдісі................:..........68
2.4.	Офталмоскоппен қарау...............................  —	69
2.5.	БиомикроскоппеН тексеріп зерттеу	................................... .... ... 72
2.6.	Гониоскоппен зерптеу^.................................73
2.7.	Ақ қабық арқылы жарық енгізу немесе диафоноскоппея
зергтеу..................................................  75
2.8.	Каздің ішкі қысымын зерттеу..........................  —
2.9.	Қасаң қабықтың сезгіштігія тексеру....................78
2.10.	Эхоофтальмографпен тексеру............................—
2.11.	Электроретинография................................  80
2.12.	Офтальмодинамометрия..................................
2.13.	Флюоресдентпк ангиография............................81
2.14.	Балалардың көздеріи зертгеу әдістері.................82
2.15.	Көз ауруларымен ауырған адамдарды тексеріп зертгеудің
жоспар жүиесі...................................-..........
449
Ш-т а р а у. Көру мүшесінің қызмегтері жөне оларды зерттеп тексеру
өд істері..........................................  83
3.1.	Орталық көру ......................................  86
3.2.	Көру жітілігі ...................................     —
3.3.	ТүстердІ сезу.......-...............  -..............94
3.4.	Шеткі кәру.......................................    97
3.5.	Көру кеңістігі және оиы зерттеу одістері ............ —
3.6.	Көру кендстігінің патологиялык өзгерістері ....     102
3.7.	Жарықты сезу. Зерттеу әдістерІ..................... 106
ГУ-т а р а у. Физиологиялық оптика............................ 109
4.1.	Көздін, оптикалық жүйесі...........................   —
4.2.	КөздегІ рефракцияның түрлері........................111
4.3.	Рефракңиянын, дамуы ............................... 113
4.4.	Түзететін шьшылар................................   114
4.5.	Оптикалық шынылардын турі мен күшін анықтау......... 116
4.6.	Аккомодация.........................................117
4.7.	Клиникалық рефракцияны анықтау әдістері............ 118
4.8.	Рефракцияны субъективті әдіспен анықтау.............. —
4.9.	Рефракцияны объективті өдіспен анықтау..............121
4.10.	Рефракция түрлерінің клиникасы. Оларды түзету
мен емдеу .............................................. 127
4.11	Эммстропия .......................................   —
4.12.	Гипермегропия .................  _.................128
4.13.	Миопия...........................................  129
4.14.	Асгиіматизм......................................  134
4.15.	Анизометропия және арнайы түзету адістері..........135
Ү-та р а у. Кдбақтардың аурулары............................   137
5.1.	Кдбақтардың домбығуы .............................    —
5.2.	Қабақ абсцессі...................................   138
5.3.	Блефарит................................ ...........139
5.4.	Теріскен........................................... 141
5.5.	Халазион............................................142
5.6.	Кдбақтардын, жаңа түзілімдері........... ...........143
5.7.	Қабақтардың нервгік-бүлшықет апгиршарының аурулары.. 145
5.8.	Кдбақтын, іштен тутан ақаулары......................149
УІ-т а р а у. Дәиекер қабықіъің (конъюнктиваның) аурулары......149
6.1.	Дәнекер кдбықтың кд&лнулары........................ 150
6.2.	Бактериялық қабынулар................................ —
6.3.	Вирустық конъюнктивиттер............................156
6.4.	Хламидийлық конъюнктивиттер.........................160
6	5.	АллершялЫқ және аутоиммундық	конъюнктивитгер.... 166
6.6.	Дөнекер қабықтың дистрофиялық	әзгерістері....  168
6.7.	Донекер қабықтың ісіктері .......................   169
450
УП-т а р а у. Жас мүшелерішв. аурулары ....................    171
7.1. Жас безішң аурулары..............................   173
7.2. Жас сүйықтығын ағызып екететІн аппарат аурулары..... --
УШ-т а р а у. Кдсав, кдбнқтын, аурулары.....................   178
8.1.	Касаң, қабықтың жалпы сипаты ......................   —
8.2.	Қасаң қабықтың қабынулары (кератитгер) мен олардың
классификациялары....................................   180
8.3.	Экзогенді қабынулар (кератитгер)................... 185
8.4.	Кдсаң қабықтың жалақтануы (эрозиясы)................. —
8.5.	Бактериялар қоздыратын жүқпалы қабынулар ...........186
8.6.	Кдсаң қабықтың саңырауқүлақтармен зақымданулары .... —
8.7.	Эндогеидік кератиттер...........................    188
8.8.	Туберкулездік кератиттер...........................   —
8.9.	Паренхималы мерездік кератит......................  195
8.10.	Үшықты кератиттер және олардын классификациясы.....198
8.11.	Біріншілік і,іиықты кератитгер .................   199
8.12.	Біріншіліктен соңғы үшықты кератитгер..............  —
8.13.	Нейропаралитикалық кератит.........................203
8.14.	Авитаминозды кератиттер..........................  204
8.15.	Эгиологиясы белгісіз кератигтер................... 206
8.16,	Кдсаң қабықтың дистрофиялары...................... 207
8Л7. Кдсаң қабықтың ауруларының нэтижелері...............209
8.18.	Қасаң қабықтын ақ-дақтарын емдеу.................  210
ІХ-т а р а у. Ақ қабықтың (склеранын) аурулары.................215
Х-т а р а у. Кездің тамырлы қабығынын аурулары................ 219
10.1.	Иритгер мен ирвдоциклиттер.........................220
10.2.	Шеткі увеитгер.................................    222
10.3.	Хориоидиттер.......................................223
10.4.	Увеитгердің асқынулары.............................224
10.5.	Увеитгердің себегггері............................ 225
10.6.	Увеитгерді емдеу...................................236
10.7.	Увеопатиялар.......................................237
10.8.	Тамырлы қабықтың жаңа түзілімдері................  238
10.9.	Тамырлы қабықтың қатерсіз жаңа түзілімдері.........239
10.10.	Тамырлы қабықтың қатерлі ісіктері.................240
10.11.	Тамырлы қабықтың даму мүкістіктері..............  241
ХІ-т а р а у. Кез бұршағыныи, аурулары.........................243
11.1.	Жүре пайда болган катаракталар.....................244
11.2.	Жастың үлғаюына байлаяысты пайда болған
катаракталар.............................................245
11.3.	Аскынған катаракталар..............................248
11.4.	Жалпы ауруларда пайда болған катаракталар..........249
11.5.	Уланудан пайда болатын катаракталар................. —
451
11.6,	Сөулелер энергиясының әсерінен болатын катаракталар .... 249
11.7-	Журе пайда болған катаракталарды емдеу............... 250
11.8.	Іштен туған немесе туа пайда болған катаракталар...... 254
11.9.	Бүрінактын, аномалиялары.........................     257
11.10.	Афакия.............................................. 258
11.11.	ЕкіншІлік катаракта..............................    259
ХП-т а р а у. Шыны тәрізді дененің патологиясы .,...............  260
ХІП-т а р а у. Тор кдбықтың аурулары............................. 264
13.1.	Жүрек-қантамырлар жүйесінің зақымдануларындагы тор
қабьгқтың аурулары.........................................265
13.2.	Гипертония ауруындағы көз түбінін, езгерістері .......  —
13.3.	Диабеттік ретинопатие...................'..................	270
13.4.	Ревматизмдегі тор кдбықтьщ әзгерістері................273
13.5.	Тор қабықтың қабыну сипатгағы зақымдаиулары.......... —
13.6.	Метастаздық региниттер...........................     274
13.7.	Орталық уйыма хориоретиниті.........................    —
13.8.	Илз перифлебиті...................................... 276
13.9.	Тор қабықтың дистрофиялық өзгерістері.................. —
13.10.	Тор қабықтың пигментті дисгрофиясы...................  —
13.11.	Тор кдбықтың жастық іігақ дистрофиялары............. 278
13.12.	Тор қабықтың КДрттық дисгрофиялары...................279
13.13.	Факоматоздар.......................................  282
13.14-	Тор кдбықтың ажыралуы..............................  283
13.15.	Тор қдбыкдың жаңа түзілімдері....................... 285
13.16.	Тор кдбықтын даму аномалиялары .................... 287'
ХІҮ-т а р а у. Квру нершсінің аурулары........................... 288
14.1,	Көру нервісінін, қабыиуы............................... —
14.2.	Неврит...............................................   —
14.3.	Ретробульбарлық неврит............................... 290
14.4.	Көру нерв дискісіндегі іркілу процесстері............. —
14.5.	Квру нернгерінің. семулері............................292
14.6.	Көру нерв дискісінің кднының аваюы (ишемңясы) ....... 294
14.7.	Көру нерв дискісінің друздары, ........................ —
14Х Көру нервісінщ ісіктері.................................295
XV-т а р а у. Квздің іпікі қыснмын ретгейтін хүненің пагологиясы .... 296
15.1.	Көздің ішкі қысымы (офтальмотонус) .................    —
15	2. Көздін; ішкі сүйықтығының айналысы.................. 297
15.3.	Көздін; ішкі қысымьш ретгеу...........................299
15.4.	Глаукоманың негізгі түрлері..........................   —
15.5.	Көру нсрвісінің глаукомалық атрофиясы (экскавациясы)... 301
15.6.	Іштен туған глаукома ..............................   302
15.7.	БірІншілік глаукома.................................310,/
15.8.	Ашық бүрышты глаукома ............................... —
452
15.9.	Жабық бүрынггы глаукома............-............   316
15.10.	БіріншілІк глаукоманын. классификациясы .....к.   320
15.11.	Екіншілік глаукома ........................  -... 322
15.12.	Глаукоманы емдеу................  .............   323
15.13.	Консервативтік ем.................................  —
15.14,	Хирургиялық жолмен	емдеу ........................   327
15.15.	Лазермен емдеу....................................331
15.16,	Глаукомамен ауырғандарды ерте анықтап табу және
оларды диспапсерлік бақылау.............................. 332
15.17.	Көздін, гипотензиясы.............................. 334
XVI-'1' а р а у. Квзді қозғап қнмы.ідатагын ашіараттын аурулары.335
16.1.	Бинокулярлы (қос көзбен) көру.....................   —
16.2.	Бірлескен (ықпалды) қылилык,.....................  340
16.3.	Бірлескен қыли кәзділіктІн. пайда болуы........... 345
16.4.	Бірлескен қыли кәзділікті емдеу принциптері......  346
16.5.	Салдық (параличтік) қыли кәзділік .................352
16.6.	Нисгагм............................................353
ХҮТІ-т а р а у. Кәз птарасының аурулары......................  354
17.1.	Көз шарасынын кдбынулары...........................355
17-2. Көз шарасынын, ісіктерІ............................358
17.3.	Кдтерсіз ісіктер.................................. 360
17.4.	Кдтерлі ісіктер....................................362
ХҮІІІ-т а р а у. Жалпы аурулардағы көру мүшесіндегі езгерістер..364
ХІХ-т а р а у. Көру мүшесішң жярақаггары....................   375
19.1.	Көз шарасының жарақаттары.......................   376
19.2.	Квддін, қосалқы мүшелерінің жаракдтгары............377
19.3.	Көз алмасының жарақатгары.........................   —
19.4.	Кәз алмасының өоіп жаралануынын. асқынулары........383
19.5.	Закңімдық катарактасы............................... —
19.6.	Жарақаттық ирңдоциклиттер..........................384
19.7.	Симпатикалық кдбыну.........................-......387
19.8.	Квру мүшесінІң, бітеу жаралары.....................389
19.9.	Көздің күйіктері..................................... 393
19.10.	Кәру мүшесінің кәсіби зақымданулары...............395
19.11.	Медициналық эвакуация этаптарындағы шуғыл —-----------
офтальмологиялық жәрдем...............................398
Х.Х -Т а р а у. Стоматология меи офтальмологияның қосы.тысқан
патологиялары...........................................   400
ХХі-т а р а у. Ждрықтандырудың гитиеналық негіздері жөне көз жүмысы. 410
ХХИ-т а р а у. Халыкқа офтальмологиялық көмек кврсету жөне ояы
үйымдастыру иегіздерІ....................................... 415
453
ХХШ-т а р а у, Көру мүиіесінің аурулары мен жаракдттарындағы
дәрігерлік еңбектік, дөрігерілік-әлеуметтік жене
әскеря-дәрігерлік сараптау. Соқырларды хұмысқа
орналастыру......................................  -........  418
23.}. Дәрігерлік және еңбектік сараптау.................419
23.2. Әскери-дәрігерлік сараптау  ..................... 425
23.3. Соқырларды жумысқа орналастыру.................... -
XXIV-т а р а у. Квз ауруларыпда қолданылатын негізгі дәрі-
дормектер жәие оларды қолдаяу төсІлдері........................427
24.1,	Ауыртпайтын және қабынуға қарсы дәрілер ......... 429
24.2.	Шеткі холинергиялық қүбылыстарга әсер ететін дәрілер .... —
24.3.	Қарашыкты тарылтатын және глаукомада кәз қысымын
' төмендететін дәрілер ................................... —
24.4.	Кдрашықты кеңейтетін жөне көз қысымын
жоғарылататын дәрілер................................   430
24.5.	Ауыргпайтын дәрілер...............................431
24.6.	Қантамырларды кеңейтетін, олардың тарылып-
түйІлулерін жоятын және гипотензиялык.	дөрілер.......432
24.7.	Витамиңдер........................................433
24.8.	Қаннын үю жүйесіне қарсы әсер ететін дәрілер..... 435
24.9.	Қавның үю жүйесіне әсер етегін дәрілер........... 436
24.10.	Гормондар........................................437
2441. Ферментгік дәрілер..........................      438
24.12.	Қуаттандыргыні дәрілер - биогендік стимуляторлар. —
24.13.	Химиялық дәрілер.................................439
24.14.	Аятисептикалық дәрілер...........................443
24.15.	Цитостатикалық дәрілер..................  .......444
24.16.	НегІзгі көз ауруларында қолданылатын дәрілердін
көрсеткіші..............................................  —
Студенттер үиаи қосымша өдебиетгер..........................  448
454