3
ÁÀÁÀ 2 ×ÎÐÒ
Æèëà ñîá3 áàáà — óäîâà ñòàðà — ñàìà ñîá3 ó
õàò3 ãîä3â äåñÿòîê ÷è é á3ëüøå. 2 ò3é áàá3 âæå ãîä3â
ñòî. ×îðò ä3çíàâñÿ, ùî âîíà æèâå ñàìà ñîá3, òàê
â3í ï3äõîäèòü äî íå¿ ä3äîì 3 êàæå:
—
Òè ñàìà ñîá3 æèâåø, ïðèéìè ìåíå äî ñåáå,
ùîá íå òàê òîñêíî áóëî, áî 3 ÿ ñàì, òàêèé, ÿê 3 òè.
—
Àáè äîáðèé ñòàðè÷îê, òàê 3 ïðèñòàâàé, 3 áó-
äåìî æèòü óäâîõ.
2 ïðèéíÿëà âîíà éîãî äî ñåáå.
Ïîæèëè ãîä ñîá3 óäâîõ, ä3æäàëèñÿ âåñíè. Áàáà
3 êàæå:
—
Íó, ä3äó, òðåáà íàì ñòàðàòüñÿ, ùîá íàì áóëî
ùî ¿ñòè.
—
Ïîäóìàé, — êàæå ä3ä, — ñâîoþ ãîëîâîþ, ùî
òîá3 êðàùå, òî é áóäåìî ñàäèòè.
—
Ó ìåíå ãîðîäó ÷èìàëåíüêî, òàê íàéìåìî ÷î-
ëîâ3êà, íåõàé âèîðå, òà ïîñàäèìî êàðòîïë3, òî íàì
3 áóäå ¿æà.
Íàéíÿëè ÷îëîâ3êà, â3í âèîðàâ. Çàõîäèëàñü áàáà
êàðòîïëþ ñàäèòü òà é êàæå:

4
—
Îñü, õî÷ ìè 3 ðàçîì æèâåìî, à ¿ìî ð3çíî,
òàê êàðòîïëÿ ÿê óðîäèòü, òàê ìîo òå, ùî ó çåìë3,
à òâîo — ùî çâåðõó.
Â3í 3 çãîäèâñÿ íà òå.
Êàðòîïëÿ ðîñòå, âîíè ïîëþòü. Óðîäèëà êàðòîï-
ëÿ, ñòàëè êîïàòè. Áàáà ñîá3 ó ÿìó êàðòîïëþ ñèïëå,
à éîìó â êóïè áàäèëëÿ ñêëàäàþòü. Ñòàëè ¿ñòè. Áàáà
êàðòîïëþ ¿ñòü, à â3í ¿ñòü áàäèëëÿ 3 êàæå íà áàáó:
—
Äàé ìåí3 òðîøêè ïîêóøòóâàòè, ÷è òâîo
äîáð3øå, ÷è ìîo?
—
Íå çâèêàé, áî òåáå «òðîøêè» íå íàãîäóo, à
òè ¿æ, ÿêå òîá3 âðîäèëî, à ÿ áóäó ¿ñòè, ÿêå ìåí3
âðîäèëî.
Ïî¿ëè ö3ëó çèìó, îï’ÿòü âåñíà ï3äõîäèòü.
—
À ùî áóäåì ñ3ÿòè? — êàæå ÷îðò. — Ìåí3 êàð-
òîïëÿ óæå óâ3ðèëàñü; ÿ êàðòîïë3 íå õî÷ó, à îñü
ÿ âèäóìàþ ùî.
—
À ùî òè âèäóìàoø?
—
Íàñ3éìî, — êàæå ÷îðò, — ìàêó. Ìåí3 òå, ùî
óãîð3, âæå óâ3ðèëîñü, òàê íåõàé ìîo áóäå òå, ùî
ó çåìë3, à ùî óãîð3 — òâîo.
—
Íåõàé ìîo áóäå òå, ùî íà ñàìèõ âåðõàõ, —
êàæå áàáà, — à òâîo óñå, ùî 3 â çåìë3 3 çâåðõó.
Óðîäèâ ìàê. Ãîëîâè òàê3, ÿê êóëàê. Ïîñï3â ìàê.
Äàâàé áàáà 3çð3çàòü ãîëîâêè çâåðõó. Ç3ðâàëà ãîëîâ-
êè, ïîäàâèëà, ìàê ïîâèòî÷óâàëà; íàòî÷èëà ìàêó
ïóä3â ñ3ì.
—
Çðèâàé òåïåð óñå, ùî òâîo, ñêëàäàé ó êó-
ïè3¿æ.
À â3í ¿ñòü öóðïàëêè 3ç ìàêó.
—
Äàé ìåí3, áàáî, ïîêóøòóâàòè, ÷è òâîo äîáð3-
øå, ÷è ìîo?
—
Íå âèäóìóé, — êàæå, — à ¿æ îò3 öóðïàëêè.
ßê ÿ òîá3 äàì, êîëè ìà÷èíà ìàëåíüêà, à ó òåáå
ðîò çäîðîâèé?

5
Ïåðåçèìóâàëè îï’ÿòü. Â3í ¿ñòü öóðïàëêè, à áà-
áà ìàê.
Íà òðåòþ âåñíó áàáà é êàæå:
—
×è ùå áóäåìî ñ3ÿòè, ÷è ãîä3 ñ3ÿòè?
—
Õàé áè òè, ïðîêëÿòà áàáà, ñêàçèëàñÿ! Òè òàê
ìåíå çàõàð÷óâàëà, ùî ÿ é íîãàìè íå ìîæó õîäèòè.
—
Òàê òè ó ìåíå âæå é íå õî÷åø æèòè?
—
Í3, íå õî÷ó.
—
À ÿê æå ìè ðîçïðîùàoìîñÿ? Âèâ÷è, — êà-
æå, — ìåíå ï3ñåíüêè õî÷ îäíî¿.
Ñòàâ â3í ñï3âàòè:
—
Áóâ ñîá3 ÷îðò, òà í3 äî ò3o¿ ñò3íè íå ïðèòó-
ëèòüñÿ, í3 äî ò3o¿, òà ïðèòóëèâñÿ äî áàáè. Òàê áàáà
éîãî ÿê íàãîäóâàëà îäíó çèìó áàäèëëÿì ç êàðòîï-
ë3, à äðóãó — ìàêîâèìè öóðïàëêàìè, òàê â3í çà-
õëÿâ, íå ìîæå é íîãàìè õîäèòè. Îòàê éîãî áàáà
âøàíóâàëà. Áóäü òè, áàáî, ïðîêëÿòà îäíèí3 3 äîâ3-
êó. Òåïåð ÿ âæå íå ïðèñòàíó äî áàáè, áî áàáà õèò-
ð3øà îä ìåíå. Ïîíÿëà òè, ùî ÿ òîá3 3 ï3ñíþ ñï3âàâ
3 òàê ðîçêàçàâ?
—
Ïîíÿëà, — êàæå.
—
Íó, çàñï3âàé æå 3 òè ìåí3 õî÷ îäí3o¿, ïîãà-
íåíüêî¿, òàê òîä3 3 ðîçïðîùàoìîñü.
—
ß, — êàæå, — òàê íå çàñï3âàþ, à ïåðåêèäàé-
ñÿ ÷îðòîì, ÿ ñÿäó íà òåáå, òè é íåñè ìåíå, êóäè
çíàoø, à ÿ áóäó ñï3âàòè, à òè ó÷èñü!
Ïåðåêèíóâñÿ â3í ÷îðòîì. Âîíà ñ3ëà íà éîãî, óçÿ-
ëàñÿ çà øåðñòü, ïîí3ñ â3í ¿¿ ó ë3ñè, êóù3, äå òåðíè,
ãëîäè... Õî÷å é êîí÷èòü, à âîíà äåðæèòüñÿ 3 óñå
ñï3âào:
—
Òðàéäà-ðàéäà, òðàéäà-ðàéäà...
ßê óçÿâ â3í íîñèòè, òàê íà éîìó óæå 3 øåðñò3
ìàëî, à áàáà ö3ëà òà óñå ñï3âào ï3ñí3.
—
×è òè, ïðîêëÿòà áàáî, ïåðåñï3âàoø ¿õ óñ3?
—
Òà, — êàæå, — ùå é ïîëîâèíè íå ïåðåñï3âàëà.

6
—
Áóäü ëàñêà, áàáî, ãîä3 ìåí3 òåáå íîñèòè. Ïó-
ñòè ìåíå!
—
Í3, — êàæå, — íîñè, ïîêè íå ïåðåñï3âàþ âñ3
ï3ñí3.
—
Òà, ïðîêëÿòà áàáî, áóäå. Îñü òîá3 ì3øîê êàð-
áîâàíö3â, ò3ëüêè, — êàæå, — ìåíå îäïóñòè. Íå õî÷ó
ÿ òâî¿õ 3 ï3ñåíü.
—
Áåðè òè îò3 ãðîø3! 2 îäâåçè ìåíå äîäîìó 3ç
ãð3øìè, òàê ÿ òîä3 òåáå îäïóùó.
Çàá3ã â3í ó ïåêëî, ó áîëîòÿíó, äå ÷îðòè ñàì3 æè-
âóòü, óçÿâ ì3øîê ãðîøåé 3 ïîòàñêàâ áàáó äîäîìó.
—
Íó, âñòàâàé, ïðîêëÿòà áàáî, îöå òâ3é ä3ì, îöå
òâî¿ ãðîø3. Ïóñòè ìåíå ò3ëüêè.
—
Íåñè ìåíå ó ìîþ õàòó...
Â3í 3 âí3ñ ¿¿ ó õàòó. ßê ñêèíóâ ãðîø3, òîä3 áàáà
3 âñòàëà ç íüîãî.
—
ß âæå íå áóäó ïðèñòàâàòè òåïåð äî áàá3â.
Ùàñëèâî, áàáî!
ÁÐÀÒ-Á2ÄÍßÊ 2 ÁÐÀÒ-ÁÀÃÀ×
Áóëî äâà áðàòè, îäèí áàãà÷, à äðóãèé á3äíèé.
Ó á3äíîãî áóëî áàãàòî ä3òåé, 3 â3í íå ìàâ ¿õ ÷èì
ãîäóâàòè. Ï3øîâ â3í äî áàãàòîãî áðàòà 3 êàæå:
—
Ïîçè÷ ìåí3 ïóä ìóêè, áî íåìà ÷èì ä3òåé ãî-
äóâàòè.
À áàãà÷ êàæå:
—
Äàé âèéìó òîá3 îêî, òî äàì ïóä ìóêè.
Íå áóëî ùî ðîáèòè á3äíîìó. Âèéíÿâ éîìó áà-
ãà÷ îêî 3 äàâ ïóä ìóêè. Íàãîäóâàâ á3äíèé áðàò ä3-
òåé. Àëå ìóêà ñêîðî ê3í÷èëàñÿ, 3 â3í ïîäóìàâ: «Ï3äó
ùå ðàç äî áðàòà. Ìîæå, ïîäîáð3o 3 äàñòü ìåí3 ùå
ìóêè».
—
Áðàòå, äàé ìåí3 ùå ìóêè. Õî÷ ïóä.

7
—
Í3, íå äàì. ß á òîá3 ïîçè÷èâ, àëå ÷èì òè
â3ääàñè? Äàâàé âèéìó òîá3 ùå é äðóãå îêî, òî äàì
ïóä ìóêè.
Â3ääàâ á3äíÿê 3 äðóãå îêî. Òà âçÿâ ïóä ìóêè, 3
ïîâ3â éîãî áàãàòèé áðàò äîäîìó. 2 á3äíèé áðàò ñòàâ
òåìíèì.
Ñêîðî é òà ìóêà ê3í÷èëàñÿ. 2 ñêàçàâ òåìíèé: «Âå-
ä3òü ìåíå ï3ä ãîðîä 3 ïîñàä3òü íà ìîñò3. ß áóäó ïðîñè-
òè. Ëþäè áóäóòü 3òè íà áàçàð 3 äàâàòè ìåí3». Æ3íêà òàê
3 çðîáèëà. Ñèäèòü â3í íà ìîñò3, ðîçêàçóo ïðî ñâîþ á3äó,
3 äàþòü éîìó ëþäè. 2 áóëî âæå ÷èì ïðîãîäóâàòè ä3òåé.
Îäíîãî âå÷îðà õîò3ëà éòè çà íèì æ3íêà, àëå òà-
êèé äîù ï3øîâ, ùî íå ìàëà ÿê 3òè. Ñèäèòü â3í íà
ìîñò3 3 ìîêíå. Êîëè ÷óo, õòîñü ¿äå. Òî áóâ ÿêèéñü
÷óæèé ÷îëîâ3ê.
—
Çàâåäè ìåíå êóäèñü, ùîá äîù íå ìî÷èâ, —
ïîïðîñèâ òåìíèé.
2 òîé ÷îëîâ3ê çàâ3â éîãî ó ñòàðèé ìëèí. Íà í3÷
ñë3ïèé çàáðàâñÿ â ê3ø, äå çåðíî ñèïëåòüñÿ. Òà ë3ã
òàì 3 ëåæèòü.
À îï3âíî÷3 çáèðàþòüñÿ ó òîìó ìëèí3 ÷îðòè.
2 ñòàðøèé ÷îðò ïèòào âñ3õ, õòî ùî áà÷èâ 3 õòî ùî
÷óâ òà ÷èì ìîæå ïîõâàëèòèñÿ. Îäèí ÷îðò êàæå:
—
ß òàêå çðîáèâ: ï3äòðîþäèâ áðàòà-áàãà÷à, ùîá
âèéíÿâ á3äíîìó áðàòîâ3 î÷3.
—
Öå ïóñòå, — êàæå ñòàðøèé ÷îðò.
—
Ó òàêî-
ìó-òî ë3ñ3 o êðèíèöÿ. ßê ñë3ïèé óìèoòüñÿ òðè ðàçè
âîäîþ ç òî¿ êðèíèö3, òî çíîâ áóäå áà÷èòè.
Äðóãèé ÷îðò êàæå:
—
À ÿ â îäíîìó ñåë3 çàòêàâ 3çâîð1, äå âîäà âèò3-
êàëà. 2 âèñîõëà êðèíèöÿ, 3 ëþäè ñòðàæäàþòü áåç âîäè.
—
Äîáðå çðîáèâ, — êàæå ñòàðøèé ÷îðò. — Àëå ÿê
õòî âèéìå òó âîâíó, ùî òè çàïõàâ, òî çíîâó ï3äå âîäà.
1
2çâîð — ÿð.

8
Òðåò3é ÷îðò êàæå:
—
a òàêèé áàãà÷, ùî íå çíào, äå ä3âàòè çîëîòî.
Â3í çàêîïàâ éîãî, à ÿ âçÿâ òå çîëîòî 3 çàêîïàâ â
3íøîìó ì3ñö3. Òîé áàãà÷ ñêîðî ïîìðå, áî íå çìîæå
ïåðåæèòè, ùî ïðîïàëî çîëîòî.
2 ðîçêàçàâ ÷îðò, äå â3í òå çîëîòî çàõîâàâ. À ñë3-
ïèé óñå ÷óo.
2 ùåçëè ÷îðòè. Íàñòàâ ðàíîê. Ñë3ïèé âèéøîâ ç
ìëèíà 3 ïîïðîñèâ ëþäåé, ùîá çàâåëè éîãî íà ì3ñò.
Ïðèéøëà æ3íêà 3 çíàéøëà éîãî òàì. Â3í 3 êàæå:
—
Âåäè ìåíå äîäîìó.
Çàâåëà éîãî æ3íêà äîäîìó, à â3í ãîâîðèòü:
—
2äè â ë3ñ äî ñêàëè. Ï3ä òîþ ñêàëîþ o 3çâîð.
Íàáåðè ç íüîãî âîäè 3 ïðèíåñè äîäîìó.
Âîíà ï3øëà 3 ïðèíåñëà âîäè ç 3çâîðó. ×îëîâ3ê
óìèâñÿ òîþ âîäîþ òðè ðàçè — 3 çíîâó ñòàâ áà÷èòè
íà î÷3. À òîä3 é êàæå æ3íö3:
—
×îðòè ãîâîðèëè, ùî áóâ ó íàñ âåëèêèé áà-
ãà÷. Â3í ñõîâàâ ñâîo çîëîòî ï3ä ãîð3õîì, à ÷îðòè
ïåðåõîâàëè â 3íøå ì3ñöå. ×îëîâ3ê ïîìåð, à çîëîòî
çîñòàëîñÿ. ß ï3äó 3 âèêîïàþ éîãî.
Âèêîïàâ á3äíÿê òå çîëîòî. 2 òàê áàãàòî éîãî áóëî, ùî
íå ãîäåí çàáðàòè. Ïðèéøîâ â3í äîäîìó 3 êàæå æ3íö3:
—
Áåðè äâà ì3øêè 3 õîä3ìî çà çîëîòîì, áî ñàì
ÿ éîãî íå äîíåñó.
2 ïðèíåñëè âîíè âñå çîëîòî äîäîìó.
Ï3øîâ ÷îëîâ3ê ó ñåëî, ïðî ÿêå ãîâîðèëè ÷îðòè,
3 êàæå ëþäÿì:
—
Íå æóð3òüñÿ, ÿ ïóùó âàì âîäó.
Ïîë3ç â3í, âèòÿãíóâ âîâíó ç 3çâîðó — 3 ïîòåêëà âîäà.
Ëþäè âðàäóâàëèñÿ, ïî÷àëè éîìó âñå äàâàòè: õòî
òåëÿ, õòî ïîðîñÿ, õòî â3âöþ.
2 ïî÷àâ òîé ÷îëîâ3ê êðàùå æèòè, í3æ éîãî áðàò-
áàãà÷. Çàçäð3ñíî ñòàëî áàãà÷åâ3, ïðèõîäèòü â3í äî
áðàòà 3 ðîçïèòóo:

9
—
ßê öå òàê çðîáèëîñÿ, ùî òè çíîâó áà÷èø 3 òàê
ðîçáàãàò3â?
À â3í 3 ðîçêàçóo, ÿê ïðîñèâ íà ìîñò3 é ùî ç íèì
áóëî ó ìëèí3. Ïîñëóõàâ áàãà÷ òà é êàæå:
—
Çíàoø, ùî? Âèéìè ìåí3 î÷3 òà é îäâåäè íà
òîé ì3ñò. À íà âå÷3ð ïðèõîäü äî ìîñòó 3 çàâåäè ìåíå
ó òîé ìëèí.
Áðàò òàê 3 çðîáèâ. Óâå÷åð3 çàâ3â â3í ñë3ïîãî
ó ìëèí, 3 òîé ñõîâàâñÿ â êîø3. À ÷îðòè ç3áðàëèñÿ
â ìëèí3 3 ãîâîðÿòü:
—
Õòî òîä3 áóâ ó ìëèí3? Õòîñü ïî÷óâ íàøó
ðîçìîâó, áî ñë3ïèé ñòàâ áà÷èòè, êåðíèöþ â3äîò-
êàëè, à áàãà÷åâå çîëîòî õòîñü âèêîïàâ 3 çàáðàâ.
Òðåáà îáøóêàòè ìëèí. Ìîæå, é òåïåð õòîñü íàñ
ï3äñëóõîâóo.
Ïîøóêàëè ÷îðòè 3 çíàéøëè áàãà÷à â êîø3. Âè-
òÿãëè âîíè éîãî òà é óáèëè.
Òàê ïðîïàâ áàãà÷. À á3äíèé áðàò æèâ ñîá3 â äîáð3
äî ñàìî¿ ñìåðò3.
Â2ÐÍÈÉ ÄÐÓÃ
Îäèí ÷îëîâ3ê ïîñ3ÿâ ïðîñî. ×åðåç ÿêèéñü ÷àñ
ïðèéøîâ ïîäèâèòèñÿ, ÿê âîíî ç3éøëî. Ãëÿíóâ —
óñå ïðîñî çàðîñëî áóð’ÿíàìè. Ìàõíóâ ÷îëîâ3ê ðó-
êîþ òà é êàæå: «Íàé éîãî ÷îðòè ïîëþòü». À ÷îðòè
ñèä3ëè ï3ä ìåæåþ 3 ÷óëè öå. ×îëîâ3ê ïî¿õàâ, à âîíè
âñ3 ç3áðàëèñÿ òà é âèïîëîëè ïðîñî.
×åðåç äåÿêèé ÷àñ ïî¿õàâ òîé ÷îëîâ3ê çíîâó íà
ñâîþ íèâó. Ïðè¿õàâ, äèâèòüñÿ, ïðîñî âèïîëåíå 3
âæå âèñîêå âèðîñëî. Ï3äõîäèòü â3í äî ïðîñà, àæ
òóò çâ3äêèñü óçÿâñÿ ÷îðò 3 ñïèíÿo éîãî. «Öå æ ìîÿ
íèâà, — êàæå ÷îëîâ3ê, — ÷îãî æ òè ìåíå íå ïóñêà-
oø?» — «Íèâà òî òâîÿ, àëå îáðîáèâ ¿¿ íå òè. ßê

10
õî÷åø, ùîá ÿ â3ääàâ òîá3 öå ïðîñî, òî ïðèâåäè
3 ïîêàæè ìåí3 ñâîãî íàéâ3ðí3øîãî äðóãà».
Ïî¿õàâ ÷îëîâ3ê äîäîìó 3 çàäóìàâñÿ. Êîãî âåñòè
äî ÷îðòà, õòî íàéâ3ðí3øèé äðóã? Ò3ëüêè âëàñíà æ3í-
êà. 2 ïîâ3ç ÷îëîâ3ê ñâîþ æ3íêó.
Ïðè¿õàëè âîíè â ïîëå, ÷åêàëè, ÷åêàëè ÷îðòà, à
éîãî íåìà. Íàñòàâ âå÷3ð. ×îëîâ3ê âèïðÿã êîí3, äàâ
¿ì ¿ñòè 3 ë3ã ç æ3íêîþ ï3ä âîçîì. Çàñíóëè âîíè, àæ
òóò ï3äõîäèòü ÷îðò 3 òèõåíüêî áóäèòü æ3íêó. Âîíà
ïðîêèíóëàñü 3 õîò3ëà êðèêíóòè, à ÷îðò ¿é: «Òèõî, íå
êðè÷è. Íà òîá3 îöå çîëîòî 3 âáèé ñâîãî ÷îëîâ3êà. À ÿê
óá’oø, òî äàì ùå á3ëüøå». Òà é äàâ ¿é í3æ. Óçÿëà
æ3íêà í3æ 3 çàìàõíóëàñÿ íà ÷îëîâ3êà. 2 â öþ ìèòü
÷îðò ðîçáóäèâ éîãî. Ïðîêèíóâñÿ ÷îëîâ3ê, âèáèâ
ó æ3íêè í3æ, çàêèíóâ éîãî 3 äàâàé ìîëîòèòè æ3íêó!
×îðò êàæå: «Áà÷èø, öå íå â3ðíèé òâ3é äðóã».
Ïî¿õàâ ÷îëîâ3ê äîäîìó 3 äóìào: «Õòî æ ì3é â3ð-
íèé äðóã?» Äóìàâ â3í, äóìàâ 3 íå ì3ã äîäóìàòèñÿ. Òà
âçÿâ Ðÿáêà, ïðèâ’ÿçàâ éîãî ççàäó äî âîçà 3 çíîâ ïî-
¿õàâ äî ñâîãî ïðîñà. 2 çíîâ ÷åêàâ àæ äî âå÷îðà, 3 çà-
ñòàëà éîãî í3÷. 2 çíîâ ë3ã ÷îëîâ3ê ñïàòè ï3ä âîçîì.
Çàñíóâ ÷îëîâ3ê, à äî âîçà ï3äõîäèòü ÷îðò. Ïðè-
ñòóïèâ ÷îðò äî ñîáàêè 3 ïðîñòÿãíóâ éîìó êàâàëîê
êîâáàñè, ùîá íå ãàâêàâ. À ñîáàêà ïî÷àâ ãàâêàòè 3
çáóäèâ õàçÿ¿íà. Òîé âñòàâ, à ÷îðò ïîêàçàâ íà ñîáà-
êó 3 êàæå: «Îöå òâ3é íàä3éíèé 3 â3ðíèé äðóã».
2 ÷îðò â3ääàâ õàçÿ¿íîâ3 ïðîñî.
ÃÀÉÃÀÉ
Æèâ ñîá3 á3äíèé ÷îëîâ3ê. Ìàâ îäíîãî ñèíà —
ñòàòå÷íîãî é ðîá3òíîãî õëîïöÿ. 2 ÷îëîâ3ê ëþáèâ
ïðàöþâàòè. Àëå á3äí3ñòü íå ìîãëè îñèëèòè 3 æèëè
ó ñêðóò3.

11
—
Ãåé, íÿíþ, äîñòà!.. Ï3äó ÿ ó ñâ3ò 3 áóäåòå âè-
ä3òè, ùî çíàéäó ë3ïøó äîëþ.
—
Äîáðå, ñèíó, éäè.
2 õëîïåöü ç3áðàâñÿ â äàëåêó äîðîãó. Áàòüêî ïðî-
â3â éîãî àæ ïîçà ãîòàð1. À òàì ïî÷èíàâñÿ âåëèêèé
ë3ñèùå. Ïîïðîùàâñÿ ÷îëîâ3ê 3ç ñèíîì 3 òÿæêî ç3-
òõíóâ:
—
Òà ÷è óâèäæó ùå òåáå? Ãàé-ãàé!
ßê âèìîâèâ öå ñëîâî, ç’ÿâèâñÿ êîëî íüîãî
ÿêèéñü ÷îëîâ3ê. ×îðíèé, ÷îðíèé 3 ñòðàøíî ïàñ-
êóäíèé! Îçâàâñÿ:
—
ß òóò!
—
À ìè íå êëèêàëè òåáå, — ñêàçàâ áàòüêî õëîïöÿ.
—
ß íå ãëóõèé, ÷óâ, ÿê òè âèãóêíóâ: Ãàéãàé!
—
Òî ç3 ñâî¿ì ñèíîì ÿ ïðîùàâñÿ, ãàé-ãàé, êàæó,
÷è óâèäæó ÿ ùå òåáå, ñèíó, çà ñâîãî æèòòÿ?
—
Ïðîáà÷, — ãîâîðèòü íà òå ÷îðíèé, — ñòàëà-
ñÿ ïîìèëêà. Àëå ùîá çíàâ: ÿ êåð3âíèê óñ3õ íå÷èñ-
òèõ ñèë 3 çâóòü ìåíå Ãàéãàé. Êîëè òè âèìîâèâ ñå
ñëîâî, ÿ ïîäóìàâ, ùî òè ìåíå êëè÷åø.
2 õî÷å 3òè ãåòü. Òà ïîâåðíóâñÿ 3 ñïèòàâ á3äíîãî:
—
À êóäè òè âèðÿäæàoø ñèíà, ùî àæ ñþäè
ïðèéøîâ ç íèì ïðîùàòèñÿ?
—
Éäå ó ñâ3ò ñëóæèòè, áî âäîìà òàêà ñêðóòà,
ùî äàë3 íå ìîæåìî äàòè ñîá3 ðàäè.
—
À ÷è ïóñòèø ñèíà ñëóæèòè äî ìåíå? Òÿæêî¿
ðîáîòè â3í ìàòè íå áóäå, àëå á3äó â3ä3ãíàòè ãîäåí:
ìîæåòå çàáàãàò3òè.
Áàòüêî íàëÿêàâñÿ: äî ïðîâîäèðÿ íå÷èñòî¿ ñèëè
â3äïóñòèòè oäèíîãî ñèíà? Àëå òóò ñàì õëîïåöü âòðó-
òèâñÿ ó áåñ3äó:
—
ß, íÿíþ, áåðóñÿ!
Ãàéãàé ïîïëåñêàâ éîãî ïî ïëå÷ó:
1
Ãîòàð — ìåæà .

12
—
Òàêîãî ìåí3 ëǻåíÿ 3 òðåáà! ß çðîáëþ ç íüîãî
öàðÿ! À òè, ñòàðèé, ùîá íå çíàâ á3äè, â3çüìè îö3
ãðîø3, — 3 äàâ á3äíÿêîâ3 ì3øîê çîëîòà.
×îðíèé 3ç õëîïöåì çà õâèëèíó ùåç. À ÷îëîâ3ê,
çàæóðåíèé, âåðíóâñÿ äîäîìó. Òà ÷îãî ñóìóâàòè:
æèòè âæå o ç ÷îãî, ç ãîëîäó íå âìðå!
À ùî ñòàëîñÿ 3ç ñèíîì? Ãàéãàé ïîí3ñ éîãî â
äàëåêèé íåçíàéîìèé êðàé. Çàâ3â õëîïöÿ äî ñâîãî
ïàëàöó 3 íàêàçóo:
—
Òóò 3 áóäåø æèòè. ß æ ãîâîðèâ, ùî â ìåíå íå
òÿæêà ðîáîòà. Áóäåø ñîá3 â ê3ìíàò3 ñèä3òè 3, ùî
çàáàãíåø, ¿ñòè é ïèòè. Àëå âèõîäèòè íå ñì3é; í3
ìèòèñÿ, í3 ñòðèãòèñÿ, í3 ãîëèòèñÿ òîá3 íå äîçâî-
ëÿþ. ßêùî âèòðèìàoø ð3ê, ïî òâî¿é çàñëóç3 òîá3
çàïëà÷ó. ×è ïðèñòàoø?
—
Ïðèñòàþ.
Ãàéãàé çàìêíóâ äâåð3, 3 õëîïåöü çîñòàâñÿ â ê3ì-
íàò3 îäèí.
Òàê ïåðåáóâ ð3ê. Çà òîé ÷àñ îáð3ñ, ñòàâ äóæå
áðóäíèì. Ç’ÿâèâñÿ Ãàéãàé.
—
Â3ðíî òè ñëóæèâ. Ìîæåìî ç òîáîþ 3 ðîçðàõó-
âàòèñÿ. Àëå ÿ ïðîñèâ áè çîñòàòèñÿ ùå íà îäèí ð3ê.
—
Òà äîáðå, çîñòàíóñÿ, — ïîãîäèâñÿ õëîïåöü.
Âèòåðï3â 3 äðóãèé ð3ê. Òîä3 Ãàéãàé óìîâèâ éîãî,
ùîá ïîáóâ 3 òðåò3é.
Òàê õëîïåöü òðè ðîêè æèâ ó íå÷èñòîò3. Çðîáèâ-
ñÿ ç íüîãî çäîðîâèé õëîï÷èùå, ò3ëüêè ñòðàøíî
öóðàâèé1 3 òàêèé íå÷èñòèé, ùî àæ ïî÷îðí3â.
—
Òàêîãî ñëóãó, — êàæå ä3äüêî, — ÿ 3ùå íå ìàâ.
Òîìó íå õî÷ó òîá3 çàïëàòèòè çâè÷àéíîþ ïëàòîþ.
Ìàþ äÿêó òåáå îæåíèòè. Äàoø ñâîþ çãîäó?
—
Òà äîáðå áè é ñå ä3ëî çðîáèòè. Ëèø õòî ï3äå
çà ìåíå — òàêîãî íåìèòîãî 3 îáðîñëîãî?
1
Öóðàâèé — îá3äðàíèé.

13
—
Òî íå òâîÿ æóðà. Òè â3çüìåø öàð3âíó 3 ñòà-
íåø áàãà÷åì. Àëå, êîëè áóäåø óæå ñàì ñîá3 ïàíîì,
äàñè ìåí3 òðè çàäà÷3, ÿê3 áè ÿ íå ì3ã âèêîíàòè.
2íàêøå ïðîïàäåòå — 3 òè 3 òâîÿ æ3íêà!
—
Íàé áóäå!
Íå÷èñòèé ç ðàäîñò3 àæ ï3äñêî÷èâ:
—
Íî, òîä3 ãîòóéñÿ. Éäåìî ñâàòàòè.
—
Íåîäÿãíåíèé, íå÷èñòèé?
—
Òàê, ñëóõàé ìåíå...
Ñ3ëè ó áðè÷êó 3 ðóøèëè â ïóòü. Ñòàëè ïåðåä
âèñîêèìè öàðñüêèìè ïàëàòàìè. Ãàéãàé ó ñð3áë3-
çëîò3 ï3øîâ äî öàðÿ. Ïðèâ3òàâñÿ é êàæå:
—
Ó ìåíå o ñèí. ß ïðèéøîâ çà íüîãî ñâàòàòè
öàð3âíó!
À â öàðÿ íà â3ääàíí3 áóëè àæ òðè äîíüêè.
—
ß äóæå ðàäèé, — ñêàçàâ ñâàòà÷åâ3. — Àëå òàêå
âæå îöå ä3ëî, íàé êîæíà ç ä3â÷àò â3äïîâ3ñòü: ëþ-
áèòü ÷è íå ëþáèòü òîãî ëǻåíÿ.
Öàð çàêëèêàâ äî÷îê 3 ðîçïîâ3â, ùî ïðèéøîâ ñâàòà÷.
—
À äå ìîëîäèé? — ïèòàþòü ä3â÷àòà.
—
Òàì, ó áðè÷ö3. Éä3òü 3 ïîäèâ3òüñÿ...
Íàïåðåä âèá3ãëà ñòàðøà. Çàãëÿíóëà ó áðè÷êó, à
òàì ñèäèòü õëîï÷èùå — ñòðàøíèé, âîëîõàòèé, îäÿã-
íåíèé ó äðàíòÿ.
Âåðíóëàñÿ äî ïàëàöó é êàæå:
—
ß éîãî íå õî÷ó.
Ïîá3ãëà ñåðåäóùà, àëå 3 ¿é íå ñïîäîáàâñÿ.
—
Íî, âèäèø, — êàæå öàð, — òâîãî ñèíà íå
õî÷óòü ä3â÷àòà.
—
À ìîæå, ùå ïîëþáèòüñÿ òðåò3é?
—
Íàé 3äå, ïîãëÿíå, áî ÿ ñâî¿õ äî÷îê ñèëîþ íå
áóäó â3ääàâàòè.
Ïîá3ãëà é íàéìîëîäøà. Õëîïåöü ñèäèòü ó áðè÷ö3
âæå ÿêèéñü çàñìó÷åíèé. Îãëÿíóëà éîãî ç îäíîãî
áîêó, ç äðóãîãî... «Õëîïåöü í3áè ïîðÿäíèé, ò3ëüêè

14
áè îá÷èñòèòè!» — ïîäóìàëà ïðî ñåáå. Âåðíóëàñÿ
äî áàòüêà 3 ñêàçàëà:
—
Äîáðèé ìîëîäèé, ìåí3 ëþáèòüñÿ.
—
Íî, âèäèø, — çàñì3ÿâñÿ äî öàðÿ Ãàéãàé, —
áóäåìî ñâàòàìè.
Ñ3ëè çà ãîñòèíó é äîìîâèëèñÿ, êîëè ïîñâàäüáó-
þòü. Ãàéãàé øâèäêî â3äêëàíÿâñÿ 3 âåðíóâñÿ ç õëîï-
öåì äî ñâîãî ïàëàöó. À âäîìà ãîâîðèòü:
—
Íàéìîëîäøà 3ç öàðåâèõ äî÷îê çàñâàòàíà çà
òåáå. Ïîäîáàoòüñÿ?
—
Òàê!..
—
Òåïåð òðè äí3 áóäåø ëèø êóïàòèñÿ.
Êîëè õëîïåöü âèéøîâ ç òðèäåííî¿ êóïåë3, ñòàâ
òàêèé êðàñèâèé ëǻ3íü, ùî ëþáî áóëî ãëÿíóòè íà
íüîãî.
À ÿê óáðàâñÿ ó ïàðàäíå ïëàòòÿ, âñ3 ïî÷àëè êàçà-
òè, ùî òàêîãî õëîïöÿ ïîøóêàòè òðåáà!
—
Òåïåð ìîæåìî ¿õàòè äî öàðÿ íà âåñ3ëëÿ.
Ïîâåëè ç ñîáîþ 3 ãóäàê3â1, ïîêëèêàëè âèñîêèõ ãî-
ñòåé. Ñëîâîì, ç’ÿâèëèñÿ â öàðÿ ç âåëèêîþ ïàðàäîþ.
À ñòàðøèì öàðåâèì äîíüêàì íå òåðïèòüñÿ ãëÿ-
íóòè ó áðè÷êó. «Àíó, ÿêèé? — äóìàþòü ñîá3 ïðî íà-
ðå÷åíîãî. — Õî÷ ïîñì3þòüñÿ óñ3 ç íüîãî!» Â3äõèëè-
ëèñü äâåðö3, é âèéøîâ òàêèé ëǻ3íü, ùî ñòàðøà àæ
çîìë3ëà. À ñåðåäóùà íàðàç ñõîïèëàñÿ çà ãîëîâó: îä
òàêîãî êðàñåíÿ â3äìîâèëàñÿ! Ï3ä âå÷3ð ç æàëþ ñêî-
÷èëà ó âîäó 3 âòîïèëàñÿ. À çà ñåðåäóùîþ 3 ñòàðøà...
—
Íî, — øåïî÷å õëîïöåâ3 íå÷èñòèé, — äâ3 äóø3
âæå ìî¿ — ñå é òâîÿ çàñëóãà! Òåïåð ñïîä3âàþñÿ, ùî
ñêîðî 3 òðåòÿ — òâîÿ íàðå÷åíà, ä3ñòàíåòüñÿ ìåí3.
Àëå õëîïåöü ò3ëüêè çàñì3ÿâñÿ. Äóìào ñîá3: «Ïðî-
ïàâ áè òè, äèÿâîëå, ÿ æ òîá3 íàéäó òàê3 çàäà÷3, ùî
ãîëîâó íà íèõ ïîëàìàoø!»
1
Ãóäàêè — ìóçèêè.

15
Ñìóòîê îñåëèâñÿ ó öàðñüêèõ ïàëàòàõ: äâ3 äîíü-
êè çàãèíóëè. Öàð õèëèòüñÿ êðàé ñòîëó, ñëüîçè òå-
÷óòü ç î÷åé. Àëå âåñ3ëëÿ òðåáà âæå ñïðàâëÿòè, êîëè
ïî÷àëîñÿ. À ÿê â3äãóëÿëè, Ãàéãàé ïîñàäèâ ìîëîäèõ
ó áðè÷êó 3 â3äâ3ç äî ñåáå.
—
Íî, — ãîâîðèòü õëîïöåâ3, — æèâè ç æ3íêîþ
â ïàëàö3 — äåðæàâà òâîÿ! À ÷åðåç òðè ðîêè ÿ ïðè-
éäó. Çà òîé ÷àñ ïðèäóìàé òàê3 òðè äîðó÷åííÿ, ÿê3 á
ÿ íå ì3ã âèêîíàòè.
2 ùåç ïðîñòî íà ì3ñö3.
Íàø õëîïåöü ïî÷àâ öàðþâàòè. Äîáðå éîìó âå-
ëîñÿ. Òà ÷àñ øâèäêî ìèíàâ. Ñê3í÷èëèñÿ òðè ðîêè,
3 Ãàéãàé — ÿêáè ç íåáà âïàâ:
—
Íî, ëǻåíþ, ÷àñ: äàâàé òàêó çàäà÷ó, àáè ìåí3
áóëà íå ï3ä ñèëó.
Õëîïåöü âèãàäàâ: çà îäíó í3÷ íå÷èñòèé ìào ïî-
ñòàâèòè ïàëàö ç ÷èñòîãî ñð3áëà-çîëîòà, à ùîá äî
ïàëàöó â3â êðèøòàëåâèé ì3ñò 3ç âèñî÷åçíèìè ñòîâ-
ïàìè 3 íà òèõ ñòîâïàõ çîëîò3 ïòàøêè ñï3âàëè.
Ãàéãàé ïðîïàâ... À õëîïåöü âåñåëèé, ùî âèãà-
äàâ íåçä3éñíèìó ð3÷. Àëå äðóæèí3 íå ñêàçàâ í3÷îãî,
ÿêó áàëàìóòó1 ìào 3ç íå÷èñòèì.
Ðàíî ïîâñòàâàëè 3 íå âï3çíàþòü, äå âîíè çíàõî-
äÿòüñÿ: çàì3ñòü ñòàðîãî ïàëàöó — çîëîòà ïàëàòà, à
â3ä íå¿ äî öàðñüêîãî äâîðó âåäå ÷óäîâèé êðèøòàëå-
âèé ì3ñò ç âèñîêèìè ñòîâïàìè, 3 íà ñòîâïàõ ïòàø-
êè çîëîò3 ñï3âàþòü.
Íå çíào õëîïåöü — ÷è ðàä3òè, ÷è æóðèòèñÿ.
À ïðîïàñíèé çíîâó ïåðåä íèì:
—
Íî, ïî÷àòîê o! Í3÷îãî òè íå âèãðàâ. Äàâàé
äðóãó ðîáîòó.
Õëîïåöü óæå ñåðäèòî:
—
Âñ3 ãîðè ó äåðæàâ3 çà îäíó í3÷ ìóñèø ðîçð3â-
íÿòè, ç íèõ çîëîòî, ñð3áëî 3 êàì3ííÿ çíîñèòè ñþäè
1
Áàëàìóòà — ñêðóòà.

16
â êóïó! À íà òîìó ì3ñö3, äå ñòîÿëè ãîðè, ìào çåëåí3-
òèñÿ çàñ3ÿíå ïîëå!
—
Öå òÿæ÷à çàäà÷à, — ñì3oòüñÿ Ãàéãàé.
—
Òà
íå á3äà, ùîñü áóäåìî ðîáèòè.
Ðàíî âñòàþòü 3 áà÷àòü: ãîðè äåñü ïðîïàëè, íà-
âêîëî ïàëàöó ëåæàòü êóïè çîëîòà, ñð3áëà 3 êàì3í-
íÿ... Íà òîìó æ ì3ñö3, äå ñòîÿëè ãîðè, çåëåí3o ïîëå.
Òåïåð õëîïåöü çëÿêàâñÿ. Íå÷èñòèé âèêîíàâ òàê3
òÿæê3 çàäà÷3! Âæå ëèø îäíà çîñòàëàñÿ.
—
Ùî òîá3 o? — ñòðèâîæèëàñÿ æ3íêà.
—
Òàêà
êðàñà ñòàëàñÿ, à òè íå ðàä3oø!
Â3í ðîçïîâ3â ïðî ñâîþ óãîäó 3ç Ãàéãàoì...
—
Çîñòàëàñÿ îñòàííÿ çàäà÷à. ßêùî 3 òó âèêî-
íào, íàì áóäå ê3íåöü!
Æ3íêà ïîäóìàëà 3 êàæå:
—
Çíàoø ùî? Ñõîâàéñÿ. À ÿê ïðèéäå ñþäè Ãàé-
ãàé, ÿ ç íèì ïîãîâîðþ!
Ç’ÿâèâñÿ íå÷èñòèé:
—
Äå ìîëîäèé öàð?
—
Â3í ÷îãîñü çàäóìàíèé, ï3øîâ íà ïðîãóëÿíêó.
Äî âå÷îðà, ìîæå, é íå ïîâåðíåòüñÿ. ßêùî âàì ùîñü
òðåáà, ñêàæ3òü, ÿ çðîáëþ.
—
Äàé íîâó ðîáîòó — ìóøó ¿¿ çðîáèòè ùå äíåñü.
—
À ìîÿ çàäà÷à áóäå ïðàâîïëàòíà?
—
Ñå îäíàêîâî...
2 ìîëîäà æ3íêà, âæå íåäîâãî äóìàþ÷è, âèðâàëà
ñâ3é êó÷åðÿâèé âîëîñ:
—
Áà÷èòå ñåé âîëîñîê? Òðåáà éîãî âèð3âíÿòè.
Ìóñèòü áóòè ïðÿìèé, ÿê ñòð3ëà!
Ãàéãàé çàñì3ÿâñÿ. Âçÿâ âîëîñ çà äâà ê3íö3 é ëå-
ãåíüêî íàòÿã:
—
Ãîòîâà ðîáîòà. Òâ3é âîëîñ ïðÿìèé!
—
Àíó ëèø ïóñò3òü éîãî!
Ïóñòèâ, à âîëîñ ùå á3ëüøå ñêðóòèâñÿ.
—
Òðåáà, ùîá ñòàâ ð3âíèé!

17
Ãàéãàé ïðîáóâàâ óñÿêî. ßê äîáðå íàìó÷èâñÿ,
âäàðèâ ñåáå ðóêîþ ïî ëîá3 3 êàæå:
—
Òà ÿ æ áà÷èâ, ÿê êîâàë3 çàë3çî íàïåðåä íà-
ãð3þòü, à òîä3 âèð3âíþþòü!
2 âñóíóâ âîëîñ ó âîãîíü. À òîé ëèø çàøêâàð÷àâ.
—
Òàêèé òè ñèëà÷?! — ñì3oòüñÿ ç íüîãî æ3í-
êà. — Òîíåíüêèé âîëîñîê — 3 òîé íå çì3ã âèð3âíÿ-
òè. Çàáèðàéñÿ ç õèæ3!
Ãàéãàé, ÿê ïîáà÷èâ, ùî óòðàòèâ ä3ëî, âäàðèâ
ñîáîþ â çåìëþ é ðîçñèïàâñÿ íà ïîðîõ. 2 â öåé ÷àñ
âîñêðåñëè îò3 ñåñòðè, ùî âòîïèëèñÿ.
—
Íî, õîäè ñþäè, — ïîêëèêàëà æ3íêà ÷îëîâ3-
êà.
—
Òðåòÿ çàäà÷à ï3øëà â íàøó êîðèñòü. 2 çàïà-
ì’ÿòàé: ïðèñë3â’ÿ ïðî æ3íîê, ùî â íèõ äîâãå âî-
ëîññÿ, à êîðîòêèé ðîçóì, — íåïðàâèëüíî âèãàäàíå.
2 â3äòîä3 äîáðå æèëè. Ñòàðø3 ñåñòðè òàêîæ â3ääà-
ëèñÿ, 3 âñ3 æèâóòü ñîá3 ùàñëèâî ùå 3 äíåñü, ÿê íå
ïîâìèðàëè.
Íà âåðá3 äçâ3í÷èê, íàø3é êàçö3 ê3í÷èê.
ÄÂÀÄÖßÒÜ Ï’ßÒÜ ÁÐÀÒ2Â
Æèâ, äå íå æèâ, òà äåñü-òàêè íà êðóãëîìó ñâ3ò3
æèâ îäèí ÷îëîâ3ê, à â òîãî ÷îëîâ3êà áóëî äâà-
äöÿòü ï’ÿòü ñèí3â. Âèäèòå, ÿê òÿæêî é âèãîâîðè-
òè — «äâàäöÿòü ï’ÿòü ñèí3â», à ïîäóìàéòå ñîá3,
ÿê òÿæêî òàê3é êóï3 äàòè ùîäíÿ ¿ñòè, ïîñòàðà-
òèñÿ, àáè òå ÷è 3íøå íå õîäèëî ãîëå, àáè íå
ëèøèëîñÿ â3÷íèì äóðíåì, àáè çíàëî ÷èòàòè é ïè-
ñàòè — äîñèòü äóìîê äëÿ îäíîãî â3òöÿ. Ñê3ëüêè
ìào áèòè ñîáîþ ÷îëîâ3ê, ó êîòðîãî òàê áàãàòî
ä3òåé! Ïðàâäà é òå, ùî ó òàê3é ðîäèí3 o íà êîãî
ïîäèâèòèñÿ, òà é ðîáîòà ñïîðèòüñÿ, äå äî íå¿
â3çüìåòüñÿ àæ äâàäöÿòü ï’ÿòü ïàð ðóê!

18
Òà äîñòà é òîãî, ùî íå íàð3êàâ í3 òîé ÷îëîâ3ê
íà ñâî¿õ ñèí3â, íå íàð3êàëè 3 ñèíè íà ñâîãî â3òöÿ.
Æèëè ñîá3 ó ìèð3 òà çëàãîä3.
Õëîïö3 ï3äðîñëè 3 äàëè ñîá3 ñëîâî, ùî âñ3 äâà-
äöÿòü ï’ÿòåðî ïîæåíÿòüñÿ ðàçîì, â3çüìóòü ä3âîê 3ç
îäíî¿ õèæ3 — ç òàêî¿, äå áóäå íå ìåíøå é íå á3ëüøå,
ÿê äâàäöÿòü ï’ÿòü ñåñòåð. 2 ùå ïî-áðàòåðñüêîìó
äîìîâèëèñÿ, ùî áóäóòü áðàòè ä3âîê ç â3äïîâ3äíèì
â3êîì — êàæ3ì òàê: íàéíèæ÷å, àáè íàéìîëîäøà
âèïàëà íàéìîëîäøîìó.
Êîëè âèð3øèëè ñå, ï3øëè äî ñâîãî íÿíüêà. Çà-
ãîâîðèâ çà áðàò3â íàéñòàðøèé:
—
Íÿíüêó ñîëîäåíüêèé, ìè õî÷åìî æåíèòèñÿ,
àëå çà îäíèì ðàçîì, íà îäí3ì âåñ3ëë3, òà é õî÷åìî
âçÿòè ñîá3 ä3âîê 3ç òàêî¿ õèæ3, äå æèâå íå ìåíøå 3
íå á3ëüøå, ÿê äâàäöÿòü ï’ÿòü ñåñòåð. Ìè ñàì3 íå
ãîäí3 ðîç3éòèñÿ ïî ö3ëîìó ñâ3òó â äâàäöÿòü ï’ÿòü
ñòîð3í, à òîìó ïðîñèëè íÿíüêà, àáè áóâ òàêèé äîá-
ðèé 3 ï3øîâ îäèí ãëÿäàòè ÷îëîâ3êà, ó êîòðîãî áóëî
áè äâàäöÿòü ï’ÿòü äî÷îê íà â3ääàíí3. Ìè çíàoìî,
ùî òî íåëåãêå ä3ëî — íàéòè äâàäöÿòü ï’ÿòü ñåñòåð
ï3ä îäíîþ ñòð3õîþ, ùî äîêè íàéäåòüñÿ äåñü òàêå
ãí3çäî, äîâåäåòüñÿ çì3ðÿòè íå îäíó äîðîãó. Òà ðà-
äèìî íÿíüêîâ3 âçÿòè ó ìàíäð3âêó ïàðó çàë3çíèõ
ïîñòîë3â 3 ïîâíó òàéñòðó ãðîøåé.
—
Äîðîãèé ì3é ñèíêó, ÿ ðàäî â÷èíþ òå, ùî â3ä
ìåíå ïðîñèòå, 3, ìîæå, é ïîùàñòèòü íàéòè âàì äâà-
äöÿòü ï’ÿòü ñåñòåð ï3ä îäíîþ ñòð3õîþ. Àëå ìóñèòå
òåðï3òè 3 ÷åêàòè, ñê3ëüêè áóäå òðåáà, áî ÷îëîâ3ê
3 ñàì íå çíào, êîëè âåðíåòüñÿ ç òàêî¿ äîðîãè.
Ñèíè çàëèøèëèñÿ, à ñòàðèé ïóñòèâñÿ ó äàëå-
êèé ñâ3ò. Çà ð3ê ñõîäèâ óñ3 êðà¿ âçäîâæ 3 âïîïåðåê,
àëå, ÷è ïîâ3ðèòå ìåí3, í3äå íå çíàéøîâ ñòð3õè, ï3ä
êîòðîþ áóëî á ÿêðàç äâàäöÿòü ï’ÿòü ä3â÷àò. Òðàï-
ëÿëîñÿ éîìó íàéòè õàòó, íàâ3òü íå îäíó, äå æèëî

19
äâàäöÿòü òðè àáî äâàäöÿòü ÷îòèðè ñåñòðè, à îò íà
äâàäöÿòü ï’ÿòü — í3äå íå ì3ã íàäèáàòè.
Ìàíäðóþ÷è ïî ñâ3òó, òîé ÷îëîâ3ê âèòðàòèâ ïî-
âíó òàéñòðó ãðîøåé 3 ñõîäèâ çàë3çí3 ïîñòîëè. Çàñìó-
÷åíèé, ðóøèâ äîäîìó. 2øîâ, 3øîâ — 3 ïî äîðîç3 ùå
çàâåðíóâ ó îäíå ñåëî. Òî áóëî â íåä3ëþ, 3 íåáîðàê
ïîäóìàâ ñîá3, ùî õî÷ ïîñèäèòü 3ç ëþäüìè. Çàéøîâ
äî êîð÷ìè é íà îñòàíí3 ãðîø3 óçÿâ ïî¿ñòè 3 âèïèòè.
Ðîçâåñåëèâøè òðîõè ò3ëî é äóøó, ï3øîâ ÷îëî-
â3ê äàë3. Éäå 3 âèäèòü: îäèí ñåëÿíèí îðå àæ äâîìà
ïëóãàìè. À ÿ âæå êàçàâ, ùî òî áóëà íåä3ëÿ. Ï3ä3-
éøîâ ÷îëîâ3ê áëèæ÷å — ́àçäà ñòàðèé, ÿê â3í.
—
×îëîâ3÷å äîáðèé, òà õòî ÷óâ òàêå — îðàòè â íå-
ä3ëþ, íà î÷àõ ó âñ3õ ëþäåé? — îçâàâñÿ ïîäîðîæí3é.
À ́àçäà â3äïîâ3â:
—
Åé, äîðîãèé áðàòå! Ó ìåíå òàêå ä3ëî, ùî ÿ
çìóøåíèé îðàòè 3 â íåä3ëþ, áî ìàþ äâàäöÿòü ï’ÿòü
äîíüîê, 3 òðåáà äîáðå ́àçäóâàòè, àáè âñ3õ ïîâ3ääà-
âàòè, íå ïóñòèòè ¿õ ïî ñâ3òó ïîâ3òðóëÿìè1.
Â÷óâøè òàê3 ñëîâà, ÷îëîâ3ê äóæå çðàä3â 3 îäðàçó
êàæå:
—
Íó, ÷îëîâ3÷êó, ñò3ëüêè áè á3äè! Çíàéòå, ùî ó
ìåíå äâàäöÿòü ï’ÿòåðî ñèí3â. ß é ìàíäðóþ óæå ö3-
ëèé ð3ê, àáè íàéòè äâàäöÿòü ï’ÿòü ñåñòåð ï3ä îä-
íîþ ñòð3õîþ, áî ìî¿ ñèíè âèð3øèëè òàê, ùî â3çü-
ìóòü ñîá3 äâàäöÿòü ï’ÿòü ñåñòåð 3ç îäíî¿ õèæ3. Òà ÿê
ñîá3 ãàäàoòå, ÷è äàëè áè äîíüîê çà ìî¿õ ñèí3â?
—
Äóæå ðàäî, — â3äïîâ3â ñòàðèé.
Äîâãî íå äîìîâëÿëèñÿ, áî îáîo ìàëè îäíàêîâó
æóðó. Ïðèçíà÷èëè äåíü, êîëè äâàäöÿòü ï’ÿòåðî
áðàò3â ìàþòü ïðèéòè ñâàòàòè äâàäöÿòü ï’ÿòü ñåñ-
òåð, à ïîò3ì ïîâ3í÷àòèñÿ 3ç íèìè. Òåïåð íàø ÷îëî-
â3ê 3øîâ ñîá3 äîäîìó ïîñâèñòóþ÷è.
1
Ïîâ3òðóëÿ — ðóñàëêà.

20
Äîìà ëǻåí3 ç âåëèêî¿ ðàäîñò3 íå çíàëè ùî é êà-
çàòè, ÿê äÿêóâàòè äîë3, ùî íÿíüêî ¿ì ïðèí3ñ òàêó ùàñ-
ëèâó çâ3ñòêó. Âñ3 ñèíè, à ç íèìè ¿õ ñòàðèé, îñ3äëàëè
êîíåé 3 ïîñêàêàëè ñâàäüáóâàòè. Óæå çà ïëå÷èìà ëè-
øèëîñÿ ÷èìàëî äîðîãè, òðåáà áóëî 3 ïåðåïî÷èòè, êîëè
çàãîâîðèâ íàéìîëîäøèé áðàò, ùî âì3â ïåðåäáà÷àòè:
—
Ñòàíüòå ëèøåíü, õëîïö3! Ìè çàáóëè äîìà îá-
ì3ðêóâàòè îäíå ä3ëî. Àäæå â íàø3é õèæ3 — âñüîãî
îäíà ê3ìíàòà, äå ìè âñ3 ðîçì3ñòèìîñÿ â í3é, ÿê ïðè-
âåäåìî ìîëîäèõ æ3íîê? Ìåí3 ñïàëî íà äóìêó, ùî
íàéë3ïøå áóäå, ÿê ÿ òåïåð âåðíóñÿ íàçàä 3 íàéìó â
ñåë3 õî÷ äåñÿòü õàò, äå óæå íàì3ñòèìî ñâî¿õ æ3íî÷îê.
À âè íå ÷åêàéòå, ùàñëèâî ¿äüòå äàë3 — ëèø ïðèâå-
ç3òü íà ìîoìó êîíèêó é ìîþ íàðå÷åíó. Òà, äîðîã3
áðàòè, ñêàæó ùå îäíå, à âè ñîá3 äîáðå çàðóáàéòå íà
íîñ3, ùî áóäó êàçàòè, áî ÿê ó÷èíèòå íå òàê — ç òîãî
áóäå âåëèêà á3äà. Äîðîãîþ äîäîìó íå ñòàâàéòå í3äå
íî÷óâàòè, ÿê áè ï3çíî íå áóëî. ̄äüòå äàë3 é äàë3, äîêè
íå çóïèíèòüñÿ ì3é ê3íü 3ç ìîoþ ñóäæåíîþ. Òàì ìî-
æåòå ñïîê3éíî ç3éòè ñîá3 ç êîíåé 3 ïåðåïî÷èòè. Íà
3íøîìó ì3ñö3 çàçíàoòå âåëèêîãî ëèõà.
Òîä3 äâàäöÿòü ÷åòâåðî áðàò3â 3 ¿õ ñòàðèé íÿíüêî
ïîñêàêàëè äàë3, à íàéìîëîäøèé áðàò âåðíóâñÿ íà-
çàä, ó ñâîo ñåëî.
Ëǻåí3 ùàñëèâî äîáðàëèñÿ äî òîãî ÷îëîâ3êà, ùî
ìàâ äâàäöÿòü ï’ÿòü äîíüîê. Ìîëîäÿòà ñêîðî ïî-
â3í÷àëèñÿ 3 ñïðàâèëè âåëèêå âåñ3ëëÿ. À ïî âñüîìó
òîìó áðàòè ïîñ3äàëè ç ìîëîäèìè æ3íêàìè íà êî-
íåé. Íà êîíèêà íàéìîëîäøîãî áðàòà ñ3ëà éîãî ñó-
äæåíà — ñàìà, 3 ïîñêàêàëà ñïåðåäó, âåäó÷è çà ñî-
áîþ âåñ3ëüíèé íàðîä.
Äîâãî âîíè íåñëèñÿ íà êîíÿõ 3 çðåøòîþ íàäè-
áàëè âåëèêó ð3âíèíó, äå áóëà äóæå êðàñíà ïàøà.
Ñåëà íå âèä3ëè í3äå — í3 áëèçüêî, í3 äàëåêî, 3 òÿæ-
êî áóëî ñïîä3âàòèñÿ, ùî äî ïîòåìê3â íàéäóòü ÿêóñü

21
ñòð3õó, àáè çàíî÷óâàòè. Çì3ðêóâàëè òàê, ùî ë3ïøå
çàëèøèòèñÿ íà í3÷ òóò, íà ëóç3, äå ðîñòå òàêà ãóñòà
òðàâà. Ïîçë3çàëè ç êîíåé, ïóñòèëè ¿õ ïàñòè, à ñàì3
ðîçêëàëè ñîá3 âàòðó1. Íà á3äó, âîíè çàáóëè, â3ä ÷îãî
¿õ çàñòåð3ãàâ íàéìîëîäøèé áðàò.
Àëå íàéìåíøà ñåñòðà íå ëèøèëàñÿ ïðè íèõ, áî
ìóäðèé ê3íü çàí3ñ ¿¿ äàë3 — íà äîáðèé ïîñòð3ë 3ç ðóø-
íèö3 — é àæ òàì çóïèíèâñÿ. Ä3âêà ç3éøëà ç êîíÿ 3
íî÷óâàëà ñàìà. Ïðàâäà, í3õòî íå çâåðíóâ óâàãè, ùî
ñåðåä íèõ íåìào íàðå÷åíî¿ íàéìîëîäøîãî áðàòà.
Íà ðàíîê ïðîáóäèëèñÿ äâàäöÿòü ÷îòèðè ìîëîä3
ïàðè, ðîçãëÿäàþòüñÿ 3 — íàé âàñ Áîã ñïàñå â3ä òà-
êîãî! — òàê ïåðåëÿêàëèñÿ, ùî íå ìîãëè âèìîâèòè
é ñëîâà: óâåñü ëóã, äå ñïàëè, áóâ îáêëàäåíèé ñòðàø-
íèì âîãíÿíèì ìóðîì, 3 âèáðàòèñÿ çâ3äòè áóëî íå-
ìîæëèâî. Ëèøå òåïåð ïðèéøîâ ¿ì íà ãàäêó íàêàç
íàéìîëîäøîãî áðàòà, áî ïîì3òèëè, ùî éîãî íàðå-
÷åíî¿ ñåðåä íèõ íåìà. Çàá3äêàëèñÿ — ùî ç íèìè
òåïåð áóäå! À òóò ç’ÿâèâñÿ, íà÷å ç-ï3ä çåìë3, ïå-
êåëüíèé Ëþöèôåð 3 ÿê çàãîéêào íà íèõ:
—
Òà õòî âàì äàâàâ äîçâ3ë ðîçêëàäàòèñÿ íà í3÷
íà ìîoìó ëóç3? Çàðàç ïîâèáèðàþ 3ç âàñ äóø3!
Ïåðåëÿêàí3 íà ñìåðòü, áðàòè é ñåñòðè ïî÷àëè ïðî-
ñèòè, àáè Ëþöèôåð ïåðåáà÷èâ, áî òåìíà í3÷ ¿õ çàñòà-
ëà â ïîë3, íå çíàëè, êóäè éòè, à âîíè â3ääÿ÷àòüñÿ
íàéñòàðøîìó ÷îðòîâ3 — 3 ñÿê 3 òàê, ùî íå ïîøêîäóo!
Ëþöèôåð âèñëóõàâ óñå òå äî ê3íöÿ, 3 äîáðå ïðèïàëî-
ñÿ éîãî ÷îðí3é äóø3, ùî á3äîëàõè òàê ìó÷àòüñÿ. À êîëè
óâèä3â, ùî âæå ç3éøëî 3ç íèõ ñ3ì ïîò3â, çàãîâîðèâ:
—
Íó, ÿ ïåðåáà÷ó, àëå ç îäíîþ óìîâîþ: ïîâåð-
íó âàì æèòòÿ, êîëè ï3äïèøåòå ÷îðíèì ïî á3ëîìó,
ùî â3ääàñòå ìåí3 ñâîãî íàéìîëîäøîãî áðàòà, êîò-
ðèé çîñòàâñÿ äîìà. Ë3ïøå ïîïëàò3òüñÿ íèì îäíèì,
1
Âàòðà — áàãàòòÿ.

22
÷èì âàì — ñîðîêà äåâ’ÿòüîì — 3òè íà òîé ñâ3ò.
À íå ïðèñòàíåòå íà ìîþ óìîâó, òî ïðîïàäåòå òóò
óñ3 — ðàçîì 3ç âàøèìè ê3íüìè!
Îé, 3ç òÿæêèì ñåðöåì áðàòè ï3äïèñàëè Ëþöè-
ôåðó ïàï3ð, ùî â3ääàþòü éîìó ñâîãî íàéìîëîäøî-
ãî áðàòèêà, êîòðèé çîñòàâñÿ äîìà. Äëÿ á3ëüøî¿ ïåâ-
íîñò3 òó öèäóëó ìóñèâ ï3äïèñàòè 3 ñòàðèé.
Óëàãîäèëè âîíè âñå ç Ëþöèôåðîì, 3 òîä3 ÷îðòèñü-
êî ïîäóâ ó á3ê âîãíÿíèõ ìóð3â. Âîíè îäðàçó çíèêëè,
é âåñ3ëëÿ ìîãëî ïðîäîâæóâàòè ñâîþ ïîäîðîæ. Íà äîá-
ðèé ïîñòð3ë 3ç ðóøíèö3 çíàéøëè é íàðå÷åíó íàéìåí-
øîãî áðàòà 3 ïî÷àëè ñîá3 äîð3êàòè: «Åé, òðåáà áóëî
íàì çàíî÷óâàòè òóò, à íå òàì!» Àëå íàéìåíø3é ñåñò-
ðèö3 íå ñêàçàëè é ñëîâà, ùî òðàïèëîñÿ ç íèìè.
Ëåäâå âñòèãëè ïðîäàòè Ëþöèôåðîâ3 íàéìîëîä-
øîãî áðàòà, ÿê òîé óæå çíàâ, ùî âîíè çðîáèëè, áî
â3í óñå â3äàâ íàïåðåä. Íåáîðàê ïîäóìàâ: «Ë3ïøå
ìåí3 ï3òè ñàìîìó ïîøóêàòè ÷îðòà, ÿê ÷îðò ìào çà-
áðàòè ìåíå». 2 îäðàçó ðóøèâ ó äîðîãó.
2øîâ äóæå øâèäêî, ùî âæå é íå ÷óâ ï3ä ñîáîþ
í3ã. 2 ðàïòîì çóñòð3âñÿ ç ð3äíèìè áðàòàìè. Íàðå÷å-
íà çäàëåêó äî íüîãî óñì3õàëàñÿ. Àëå êîëè õëîïåöü
âæå áóâ çîâñ3ì áëèçüêî, ç’ÿâèâñÿ ñòðàøíèé çì3é,
ñõîïèâ ¿¿ â ïàçóð3 é ïîí3ñ. Íàéìîëîäøèé ã3ðêî ïî-
æàë3âñÿ íà áðàò3â 3 íà ñòàðîãî íÿíüêà, ùî âîíè
ïðîäàëè éîãî Ëþöèôåðîâ3. Íàâ3òü íå â3äêëîíèâ-
øèñü, ñêî÷èâ íà êîíÿ 3 ïîí3ññÿ ãåòü.
Äîñêàêàâ äî òîãî ì3ñöÿ, äå éîãî áðàòè çóïèíÿ-
ëèñÿ íà í3÷. Òàì óæå ñòîÿëà âèñî÷åçíà ñêåëÿ. Õëî-
ïåöü âèë3ç íà ñàìèé âåðøîê, àáè ðîçäèâèòèñÿ, ùî
âèäíî íàâêîëî. Ãëèï, à íà âåðøêó ñòî¿òü ÿêàñü
êîëèñêà, à ó ò3é êîëèñö3 — ôàéíà-ïðåôàéíà ä3âêà,
ùî íå ìào 3íøî¿ ðîáîòè, ëèøå êîëèñàòèñÿ. Ï3ä3-
éøîâ ëǻ3íü áëèæ÷å, à òî — éîãî ñóäæåíà! Â3í òàê
çäèâóâàâñÿ, ùî íå ì3ã çàãîâîðèòè.

23
—
Òè ìåíå øóêàoø, ìèëèé?
—
ß øóêàþ Ëþöèôåð3â çàìîê, — ïîÿñíèâ ¿é
õëîïåöü. — Áðàòè ïðîäàëè ìåíå Ëþöèôåðîâ3, 3 ÿ ñî-
á3 ïîäóìàâ, ùî ë3ïøå ìåí3 ñàìîìó ï3òè äî ÷îðòà,
ÿê ÷îðò ìào çàáðàòè ìåíå. À òè ùî òóò ðîáèø?
Ä3â÷èíà â3äïîâ3ëà:
—
Âèäèø, ÿ òåïåð — Ëþöèôåðîâà äîíüêà. Â3í
îäðàçó íå ïîí3ñ ìåíå â ïàëàö, à íàêàçàâ, àáè ÿ ñïî-
÷àòêó âèêîëèñàëàñÿ íà êàì’ÿí3é ñêåë3. Òà âæå äåùî
çíàþ. ßêùî òåïåð ï3äåø äî Ëþöèôåðà, â3í âêîðî-
òèòü òîá3 æèòòÿ. Òîìó ñëóõàéñÿ ìåíå.
Íàéìîëîäøîìó áðàòîâ3 äóæå ïîëþáèëîñÿ, ùî
é íàéìîëîäøà 3ç ñåñòåð, ïîä3áíî äî íüîãî, âîëîä3o
÷àðàìè.
Ïîìàëó ñìåðêàëîñÿ, 3 ä3â÷èíà ñêàçàëà:
—
Òåïåð ìîæåø 3òè äî Ëþöèôåðà 3 ïîêàçàòèñÿ
éîìó. Ïðèçíàéñÿ ÷åñíî, ùî òè õëîïåöü, êîòðîãî â3í
êóïèâ â3ä äâàäöÿòè ÷îòèðüîõ áðàò3â. Íà òî ÷îðòèñüêî
ñòàíå òåáå ïðèãîùàòè, àëå òè í3÷îãî íå ¿æ 3 íå ïèé, à
ïîïðîñè ñîá3 ðîáîòó — êàæè, ùî äóæå ëþáèø ïðàöþ-
âàòè. Ñå ïðèïàäå éîìó äî äÿêè, 3 â3í òåáå íå ðóøèòü:
õòî áè âáèâàâ òàêîãî, ùî õî÷å ðîáèòè, à íå õî÷å ¿ñòè?
Ðîáîòè íå á3éñÿ, áî ÿ òîá3 áóäó â óñüîìó ïîìàãàòè.
Ñëóæèòè äîâåäåòüñÿ óñüîãî òðè íî÷3 — íà òîìó ê3íåöü.
ßê ïåðåáóäåø ñâîþ ñëóæáó, òî íå á3éñÿ, á3äè íå çàçíà-
oø. 2 ùå íå çàáóäü: çà òîé ÷àñ Ëþöèôåðà áóäå òðóñè-
òè çëîáà, õî÷ ãîâîðèòè 3ç òîáîþ â3í áóäå äóæå ìèëî.
Ä3ñòàâ ëǻ3íü ò3 äîáð3 ïîðàäè, ï3øîâ äî Ëþöèôå-
ðà 3 ÷åñíî ïðèçíàâñÿ, ùî â3í — òîé ñàìèé õëîïåöü,
êîòðîãî ïðîäàëè äâàäöÿòü ÷îòèðè áðàòè. Ïðèçíàâ-
ñÿ 3 â òîìó, ùî â3í íå õîò3â õîâàòèñÿ âäîìà 3 ïðèéøîâ
äî íüîãî ñàì, 3ç âëàñíî¿ âîë3. ßêáè íàéøëàñÿ òóò
ÿêàñü ðîáîòà, òî ðàäî âçÿâñÿ áè çà íå¿.
—
Òî âæå ìåí3 ëþáèòüñÿ, — îçâàâñÿ Ëþöè-
ôåð.
—
Îòî äóæå êðàñíî, ùî â3äðàçó ïðîñèøñÿ

24
â ðîáîòó. Âèäíî, ùî òè — ðîáîòÿùèé õëîïåöü. Òà-
êîãî ìåí3 é òðåáà. Àëå íà ðîáîòó ùå ìàoø ÷àñ.
Ñïåðøó ïî¿æ, ïîïèé!
—
Äÿêóþ çà âàøó äîáðîòó, — â3äïîâ3â ëǻ3íü, —
àëå ÿ íå ãîëîäåí òà é ïèòè ùå íå õî÷åòüñÿ, ë3ïøå
áè ùîñü ïîðîáèâ.
—
Åé, òè äîáðèé õëîïåöü! — ïî÷àâ éîãî õâà-
ëèòè Ëþöèôåð.
—
Íó, òà íå áóäó òåáå äóæå ïðè-
ïðîøóâàòè, ðàç òè íå æàäàoø í3 ¿ñòè, í3 ïèòè. À ÿê
ñâåðáëÿòü ðóêè äî ðîáîòè, òî çà îäíó í3÷ ïîñàäè â
ãóñòîìó äóáíÿêîâ3 ö3ëó âèííèöþ1 — íà äâàäöÿòü
ìèëü äîâãó, íà ï’ÿòü ìèëü øèðîêó. Äóáè ïîâèòÿ-
ãóé ðàçîì 3ç êîð3ííÿì 3 êðàñíî ïîñêëàäàé. Ðîç÷èùå-
íå ì3ñöå ïîêîïàé 3 äî çàâòðàøíüîãî ðàíêó çàñàäè ëî-
çîþ, âèðîñòè ç íå¿ âèíîãðàä 3 ïðèíåñè ìåí3 íà ñò3ë
ãðîíà òðüîõ ñîðò3â íà òðüîõ îêðåìèõ òàð3ëêàõ. Òîä3
é ïðèãîëîñèøñÿ, ùî âèííèöÿ ïîñàäæåíà, à ùå ïî-
ñåðåä íå¿ çáóäîâàíà âèíàðíÿ — òàêà âåëèêà, ÿê ïà-
ëàö. Àëå êîëè òå, ùî ÿ ïåðåïîâ3â, äî ðàíêó íå çðî-
áèø, òîä3, ñèíå ì3é, íå äóìàé äàë3 æèòè!
Íó, òà é ëǻ3íü ÿêðàç ñîá3 äóìàâ — ÿê ëèøèòèñÿ
æèâèì, áî ïðî òàêó ðîáîòó í3êîëè é íå ÷óâ. Êîëè
âèñëóõàâ ÷îðòèñüêà, òî ãàäàâ, ùî íàðàç íà ò3ì ì3ñ-
ö3 ñåðöå éîìó ïåðåñòàíå áèòèñÿ.
Âèéøîâ â3ä Ëþöèôåðà òàêèé, í3áè éîãî òîâñòîþ
́èðëè́îþ òà ùå é ñóêóâàòèì ê3íöåì ïî ãîëîâ3 âäà-
ðèëè — àæ â î÷àõ ïîòåìí3ëî, 3 íå âèä3â í3 âïåðåä, í3
âçàä. Ëèøåíü êîëè íàäâîð3 íà íüîãî ïîâ3ÿëî ñâ3æ3-
ñòþ; ïîìàëó ïðîòÿìèâñÿ 3 ïîäèáàâ äàë3. Âèáðàâñÿ ç
á3äîþ íà êàì’ÿíó ñêåëþ, äå æèëà éîãî ñóäæåíà, 3 ðîç-
ïîâ3â ¿é, ùî â3í ìóñèòü äî ðàíêó çðîáèòè.
Ä3âêà ðîçðàäæóâàëà õëîïöÿ, êàçàëà, íàé íå æó-
ðèòüñÿ, áî âîíà ïîìîæå, íàé 3äå ñîá3 ñïîê3éíî ñïà-
1
Âèííèöÿ — âèíîãðàäíèê.

25
òè — 3 âñå áóäå äîáðå. Ïîòîìó âîíà âèéíÿëà ç ïà-
çóõè ñîï3ëêó, òðè÷3 ñâèñíóëà — 3 êîëî íå¿ ç’ÿâèëî-
ñÿ ñò3ëüêè ÷îðò3â, ÿê òðàâè.
—
ßêà òâîÿ âîëÿ, ïîâåëèòåëüêî? — ñïèòàëè âîíè.
—
Ìîÿ âîëÿ òàêà, àáè íà ì3ñö3 òî¿ äóáîâî¿ õàù3
çà îäíó í3÷ âèð3ñ âèíîãðàäíèê — íà äâàäöÿòü ìèëü
äîâãèé, íà ï’ÿòü ìèëü øèðîêèé. Óñ3 äóáè ðàçîì 3ç
êîð3ííÿì ïîâèíí3 áóòè âèðâàí3 é êðàñíî ñêëàäåí3,
à ïîñåðåä âèííèö3 ìào ñòîÿòè 3 âèíàðíÿ, òà òàêà
âåëèêà, ÿê ïàëàö. Äî çàâòðàøíüîãî ðàíêó âèíî-
ãðàä ìóñèòü äîñòèãíóòè...
—
Áóäå çðîáëåíî! — â3äïîâ3ëè ÷îðòè.
Ãåé, ÿê óçÿëàñÿ äî ðîáîòè îòà òüìà ÷îðò3â!
Êèíóëèñÿ âîíè íà ãóùàâèíó, âèñìèêóâàëè äó-
áèñüêà, ÿê êîíîïë3, é êðàñíî ñêëàäàëè â êóïè.
Ïîò3ì ïåðåêîïàëè ðîç÷èùåíå ì3ñöå, øâèäêî çàñà-
äèëè âèíîãðàäíîþ ëîçîþ 3 çâåëè âèíàðíþ, òà òàêó
âåëèêó, ÿê ïàëàö... Òÿæêî é ïîâ3ðèòè, òà ïðàâäó
âàì êàæó, ùî äðóãîãî äíÿ ðàíî, íà âîñüìó ãîäèíó,
âñå áóëî ãîòîâå.
Ä3â÷èíà ðîçáóäèëà ñâîãî íàðå÷åíîãî òà é êàæå
éîìó:
—
Íó, âèíîãðàä o. Òóò ìàoø òðè òàð3ëêè, ç3ðâè
òåïåð ãðîíà òðüîõ ñîðò3â, ïîêëàäè íà òàð3ëêè 3 ïî-
íåñè Ëþöèôåðîâ3. Â3í òåáå ñïèòào, ó êîãî òè â÷è-
âñÿ òàê ðîáèòè, à òè êàæè, ùî òàêèé âðîäèâñÿ, 3 íå
¿æ, íå ïèé ó Ëþöèôåðà í3÷îãî!
Íàéìîëîäøèé áðàò óçÿâ òðè òàð3ëêè, ñïóñòèâ-
ñÿ ó âèííèöþ, íàéøîâ òàì âèíîãðàä òðüîõ ð3çíèõ
ñîðò3â, ç3ðâàâ 3ç êîæíîãî ïî ãðîíó, ïîêëàâ íà òàð3ëêè
3 çàí3ñ äî Ëþöèôåðà.
Àëå òîìó íå äóæå ïîäîáàëîñÿ, ùî ëǻ3íü ñòàðàííî
âèêîíàâ óñå, ùî éîìó íàêàçóâàâ. Ïðàâäà, íå âèêà-
çóâàâ, ùî ñåðäèòüñÿ íà õëîïöÿ, çàì3ñòü òîãî äóæå
ïðèïðîøóâàâ éîãî, àáè ¿â 3 ïèâ. Õëîïåöü â3äïîâ3â:

26
—
Äÿêóþ çà âàøó äîáðîòó, àëå ÿ íå ãîäåí í3
¿ñòè, í3 ïèòè, áî äóæå çìó÷èâñÿ âíî÷3 çà ðîáîòîþ.
—
Íó, êîëè íå ìîæåø í3 ¿ñòè, í3 ïèòè, òî áî-
äàé ñêàæè ìåí3, ëǻåíþ: ó êîãî òè â÷èâñÿ òàê äîá-
ðå ðîáèòè?
—
À ÿ òàêèì âðîäèâñÿ, — ñêàçàâ éîìó íàéìî-
ëîäøèé áðàò.
—
Äîáðå, ìîæåø 3òè ãåòü. À óâå÷åð3 áóäü òóò —
ä3ñòàíåø íîâèé íàêàç!
Ëǻ3íü ëèøèâ Ëþöèôåðà 3 âèë3ç íà ñêåëþ, äå
æèëà éîãî ä3â÷èíà.
À óâå÷åð3 ÷îðòèñüêî íàêàçàâ:
—
Äî çàâòðàøíüîãî ðàíêó òè ìàoø çáóäóâàòè 3ç
ïàòè÷îê ì3ñò íà òðèäöÿòü ìèëü äîâãèé. Ïî îáîõ
áîêàõ ìîñòó ìóñèø ïîñàäèòè âñÿêèõ ïîð3ä äåðåâà,
àáè âîíè ñòîÿëè íà ï’ÿòü ñàæí3â îäíå â3ä îäíîãî.
Êîæíå äåðåâî ìào çàöâ3ñòè, à íà êîæíîìó âåðøêó
ìào ñâèñòàòè ïîòÿ1, 3 êîæíå ïîòÿ ìào áóòè ð3çíå.
ßê ñüîãî íå áóäå, çàâòðà òîá3 íå æèòè!
Âèñëóõàâ íåáîðàêà Ëþöèôåð3â ðîçêàç 3 äóæå çà-
æóðèâñÿ — òàê çàæóðèâñÿ, ùî é íå çíàâ, ÿê âèéòè
3ç ñâ3òëèö3, íå ì3ã ïîòðàïèòè íà äâåð3. Ïîòîìó ÿêîñü
¿õ íàìàöàâ, âèéøîâ íàäâ3ð — 3 â ïëà÷. Ñëüîçè ïî-
ëèëèñÿ, ÿê äîù. Îé, òàêó ðîáîòó îäèí ÷îëîâ3ê çðî-
áèòè íå ãîäåí, õî÷ áè çàðàç òó äóøó â3ääàâ! Ïîñêàð-
æèâñÿ íåùàñíèê ñâî¿é íàðå÷åí3é, à âîíà îäðàçó
éîãî ðîçâåñåëèëà:
—
Íå æóðèñÿ, ñîëîäêèé ëǻåíèêó, ÿ òîá3 ïîìî-
æó, à òè ëÿãàé ñîá3 òà ñïè.
Âèéíÿëà 3ç ïàçóõè ñîï3ëêó, òðè÷3 ñâèñíóëà — 3 êîëî
íå¿ ç’ÿâèëîñÿ ñò3ëüêè íå÷èñòî¿ ñèëè, ÿê ó õàù3 ëèñòÿ.
—
ßêà òâîÿ âîëÿ, ïîâåëèòåëüêî? — çàçâ3äàëè
÷îðòè.
1
Ïîòÿ — ïòàøåíÿ.

27
—
Ìîÿ âîëÿ òàêà, àáè âè äî çàâòðàøíüîãî ðàí-
êó çáóäóâàëè ì3ñò íà òðèäöÿòü ìèëü äîâãèé, ïî îáîõ
áîêàõ ìîñòó íàñàäèëè âñ3ëÿêèõ äåðåâ — ð3âíî íà
ï’ÿòü ñàæí3â îäíå â3ä îäíîãî, 3 àáè ò3 äåðåâà öâ3ëè,
à íà âåðøêó êîæíîãî çàñï3âàëî ïîòÿ, àëå ïîòÿòà
ìàþòü áóòè ð3çíèìè, ÿê 3 ñàì3 äåðåâà.
—
Áóäå ñïîâíåíî! — ãàðêíóëè ÷îðòè.
Íà ðàíîê, ÿê áóëî íàêàçàíî, ì3ñò ñòîÿâ ãîòîâèé.
ßê âèéøîâ Ëþöèôåð 3ç ñâîãî ïàëàöó, ÿê óâèä3â
ì3ñò, à íà íüîìó äåðåâà â öâ3òó, òà ÿê çà÷óâ ð3çí3
ïîòÿ÷3 ãîëîñè, òî äóæå çäèâóâàâñÿ: òîé ëǻ3íü —
âåëèêèé ìàéñòåð!
—
Åé, ëǻåíþ, òà ñêàæè ìåí3, ó êîãî òè â÷èâñÿ,
ùî âñå âì3oø ðîáèòè?
—
ß òàêèé âðîäèâñÿ! — â3äðóáàâ ñëóãà.
—
Äîáðå, ìîæåø 3òè ãåòü, — äîçâîëèâ Ëþöè-
ôåð. — À óâå÷åð3 áóäü òóò — ä3ñòàíåø íîâèé íàêàç!
Óâå÷åð3 õëîïåöü çàéøîâ äî Ëþöèôåðà, à òîé
ïðèéíÿâ éîãî äóæå ìèëî, õîò3â äîãîäèòè, ïðèïðî-
øóâàâ äî ñòîëó — ¿ñòè é ïèòè. Àëå õëîïåöü íå õî-
ò3â ïðèãîùàòèñÿ. Çàì3ñòü òîãî, â3í ïî÷àâ ïðîñèòè
ðîáîòó. Ëþöèôåð çíîâó ïîõâàëèâ ëǻåíÿ çà òå, ùî
â3í òàê ïîâîäèòüñÿ, áî, ùî é êàçàòè, äîáðèé òî
ñëóãà, êîòðèé íå ¿ñòü, íå ï’o, à ïðîñèòü ðîáîòó!
2 íàéñòàðøèé ÷îðò ïðèäóìàâ íîâå ä3ëî.
—
Íó, ñëóãî ì3é, áóäåø ñå¿ íî÷3 ñòåðåãòè ó ñòàéí3
îäíó ñòàðó êîáèëó, àëå ñòîðîæè, ÿê ñâî¿ âëàñí3 î÷3,
áî êîëè õòîñü ¿¿ âêðàäå, òîá3 çàðàç ê3íåöü!
Ëǻ3íü ñüîãî ðàçó âæå íå çàæóðèâñÿ, ï3øîâ äî
íàðå÷åíî¿ 3 ñïîê3éíî ïåðåïîâ3â ¿é, ùî, çðåøòîþ,
ä3ñòàâ ëåãêó ðîáîòó — òðåáà ëèøåíü ñòåðåãòè ñòàðó
êîáèëó, àáè ¿¿ íå âêðàëè ç3 ñòàéí3.
—
Éîé, ìèëèé ì3é, íå äóæå ïîò3øàéñÿ, áî ñå¿
íî÷3 áóäå òîá3 òÿæêî, ÿê ùå í3êîëè íå áóëî: ñòàðà
êîáèëà — òî ñàìà Ëþöèôåðêà, 3 òè ëåäâå âñòèãíåø

28
ïåðåñòóïèòè ïîð3ã ñòàéí3, ÿê âîíà òåáå óá’o. Òàê
âèìóäðóâàâ òîé ñòàðèé ÷îðòèñüêî! 2íàêøå â3í íå ì3ã
òåáå ïåðåõèòðèòè — íå çíàâ, ÿê òîá3 âêîðîòèòè â3êó.
Àëå çáóäåøñÿ é ñå¿ òÿæêî¿ á3äè, ÿê áóäåø ìåíå ñëó-
õàòè. 2äè äî êîâàëÿ, íàé âèêóo òîá3 çàë3çíó ïàëèöþ,
çàë3çí3 îñòðîãè é çàë3çíó âóçäå÷êó. 2ç òèì óñ3ì âåð-
òàéñÿ íàçàä. ß çàêðó÷ó òåáå ó äâàäöÿòü áóéâîëÿ÷èõ
øêóð, ì3æ øêóðàìè ïîíàñèïàþ ïîïåëó, à ñàì3 øêó-
ðè âèòèêàþ ãëèöÿìè. Òàê òè çàéäåø ó ñòàéíþ. Êî-
áèëà çðàçó çà3ðæå, ïðèñêî÷èòü äî òåáå, çà÷íå êóñà-
òè 3 ðâàòè áóéâîëÿ÷3 øêóðè. Çà òîé ÷àñ ãàòè ¿¿, ÿê
ìîæåø, çàë3çíîþ ïàëèöåþ — ïî î÷àõ, ïî ïèñêó.
Êîëè êîáèëà ç3ðâå ç òåáå äâàäöÿòó øêóðó, íàêèíü ¿é
íà ãîëîâó çàë3çíó âóçäå÷êó, ñÿäü íà õðåáòà, à ãîñò-
ðèìè îñòðîãàìè òàê ñòèñíè â áîêè, àáè ç ïðîêëÿòî¿
äóõ âèéøîâ. Òîä3 âîíà âïàäå íà êîë3íà, à òè ç3ñêî÷è
íà çåìëþ, âèá3æè ç3 ñòàéí3 òà é — ïðîñòî ñþäè.
Òàê âîíî 3 ñòàëîñÿ. Ëǻ3íü äàâ êîâàëåâ3 âèêóâà-
òè äëÿ ñåáå çàë3çíó ïàëèöþ, çàë3çí3 îñòðîãè é çàë3ç-
íó âóçäå÷êó. Íàðå÷åíà çàøèëà éîãî ó äâàäöÿòü áóé-
âîëÿ÷èõ øêóð 3 ùå ðàç íàïîâ3ëà, ùî ìào ÷èíèòè.
Çàéøîâ ëǻ3íü ó ñòàéíþ, à ñòàðà êîáèëà çà3ðæàëà òà
ÿê ïðèñêî÷èëà, òî 3ç áóéâîëÿ÷èõ øêóð àæ øìàòòÿ
ïîëåò3ëî. Àëå õëîïåöü äîáðå ïàì’ÿòàâñÿ, â3í ç3 ñòðàõó
ðîçóìó íå âòðàòèâ. Ìèíóëî äîáðèõ ï3âãîäèíè, äîêè
âèñêî÷èâ 3ç ñòàéí3 òà é ïîëåò3â â3òðîì äî ñâîo¿ ä3â-
÷èíè, àáè ðîçïîâ3ñòè ïðî òó ñòðàøíó á3éêó.
Âèñëóõàëà ä3â÷èíà 3 êàæå:
—
Çíàoø ùî? Ìåí3 âèäèòüñÿ òàê, ùî òè çðîáèâ
íå âñå — âîíà ùå ó ñèë3 3 ëèøå ïðèêèíóëàñÿ ìåðò-
âîþ. Òà í3êîëè äîâãî ãîâîðèòè, ë3ïøå á3æ3ì çâ3ä-
ñè, áî Ëþöèôåðêà âæå çíào, ùî óñ3 ïîðàäè äàâàëà
òîá3 ÿ, 3 òåïåð íàñ áóäóòü äîãàíÿòè.
Ðàíåíüêî, ÿê çîð3ëî, ïîáèòà êîáèëà çàéøëà äî
Ëþöèôåðà é ðîçïîâ3ëà, ùî òðàïèëîñÿ.

29
—
Íå ñèäè, — êðè÷àëà âîíà ÷îëîâ3êîâ3, — á3æè
ñêîðî çà íèìè, çëîâè ¿õ îáîõ 3 ç3òðè ãåòü íà ìàê!
Ëþöèôåð îäðàçó ïîëåò3â, ÿê çì3é.
Á3æàòü íàø3 âò3êà÷3, á3æàòü — 3 âðàç ä3â÷èíà
êàæå:
—
Ãëèïíè ëèøåíü, ì3é ìèëèé, íàçàä! ×è íå
æåíåòüñÿ õòîñü çà íàìè?
—
Âèäæó, ìîÿ ìèëà, æåíåòüñÿ çà íàìè ÿêàñü
ñèíÿ õìàðà.
—
Íó, ðàç òè âèäèø ñèíþ õìàðó — çíàé, ùî òî
Ëþöèôåð. Àëå ìè éîãî ïåðåõèòðèìî! Òè îáåðíåø-
ñÿ íà ñòàðîãî ä3äà, à ÿ — íà íèâêó ïðîñà. Òè ç òî¿
íèâêè áóäåø çãàíÿòè ïîòÿò. ×îðòèñüêî ñïèòào — ÷è
íå âèä3â òè, ÿê ñþäè ïðîõîäèëè îäèí ëǻ3íü 3 îäíà
ä3âêà. Ìàoø â3äïîâ3ñòè, ùî òàê, âèä3â ¿õ, àëå ùå òîä3,
êîëè íà ñ3é íèâö3 âèîðþâàâ ïåðøó áîðîçíó. Ëþöè-
ôåð çì3ðêóo, ùî òî áóëî äàâíî — 3 âæå éîìó í3ÿê íàñ
íå äîãíàòè. Òà é ðóøèòü íàçàä, à ìè îáåðíåìîñÿ çíî-
âó íà òèõ, êèì áóëè, é ïîñï3øèìî äàë3.
Òàê 3 ñòàëîñÿ. Ëǻ3íü îáåðíóâñÿ íà ñòàðîãî ä3äà,
à íà ì3ñö3 ä3âêè ïîÿâèëàñÿ êðàñíà íèâêà ïðîñà.
Ïðèëåò3â Ëþöèôåð 3, ëåäâå äèõàþ÷è, êàæå:
—
Ãåé, ÷óoòå, ä3äó! Âè íå âèä3ëè, ÿê ñþäè ïðî-
õîäèëè îäèí ëǻ3íü 3 îäíà ä3âêà?
—
Îé âèä3òè âèä3â, àëå ùå òîä3, êîëè íà ñ3é
íèâö3 âèîðþâàâ ïåðøó áîðîçíó.
Ëþöèôåð ïîâåðíóâñÿ ëèöåì ó òîé á3ê, çâ3äêè
ïðèëåò3â, 3 ðóøèâ äîäîìó. Òàì ðîçïîâ3â Ëþöèôåð-
ö3, ÿê â3í ïîõîäèâ.
—
Åé, òè, ñòàðèé îñëå! — çàêðè÷àëà æ3íêà.
—
Òîé ä3äî é áóâ ëǻ3íü, à íèâà ïðîñà — ä3â÷èíà!
Ëþöèôåð ðîçñåðäèâñÿ:
—
ßêùî ÿ îñåë, âèõîäèòü — òè ìóäð3øà, òîä3
á3æè çà íèìè ñàìà!
Ëþöèôåðêà ñòàëà íàð3êàòè, ùî âîíà ïîáèòà é íå
ìîæå ïóñêàòèñÿ â äàëåêó äîðîãó.

30
×îðòèñüêî ïîäóìàâ, ùî ë3ïøå éîìó ÷èìñêîð3-
øå ùåçíóòè ç-ïåðåä æ3í÷èíèõ î÷åé, 3 çíîâó ïîëå-
ò3â íàçäîãàíÿòè âò3êà÷3â.
Ìîëîäèé ëǻ3íü 3 ìîëîäà ä3â÷èíà áóëè âæå ãåòü
äàëåêî, áî âîíè ùå ìàëè äîáð3 íîãè. Òà ä3â÷èíà
â3ä÷óëà, ùî á3äà, 3 êàæå:
—
Ãëèïíè ëèøåíü, ì3é ìèëèé, íàçàä! ×è íå
æåíåòüñÿ õòîñü çà íàìè?
—
Âèäæó, ìîÿ ìèëà, çíîâó æåíåòüñÿ ñèíÿ
õìàðà.
—
Òî Ëþöèôåð! Çàðàç â3í íàñ äîæåíå, òðåáà ðÿ-
òóâàòèñÿ: òè ïåðåì3íèøñÿ â ìëèíàðÿ, à ÿ — â ñòà-
ðèé-ïðåñòàðèé ìëèí, íà ÿêîìó é äðàíèö3 ïðîãíè-
ë3. Ëþöèôåð çàçâ3äào, ÷è íå âèä3â òè, ÿê ñþäè
ïðîõîäèëè îäèí ëǻ3íü 3 îäíà ä3âêà. Òè ìàoø â3ä-
ïîâ3ñòè, ùî òàê, âèä3â ¿õ, àëå ùå òîä3, êîëè ïî÷àâ
òåñàòè ïåðøèé ñâîëîê äî ñâîãî ìëèíà. ×îðòèñüêî
ïîì3ðêóo, ùî òî áóëî äàâíî — 3 âæå éîìó íå äî-
ãíàòè íàñ, òà é ðóøèòü íàçàä, à ìè îáåðíåìîñÿ
çíîâó íà òèõ, êèì áóëè, é ïîá3æèìî äàë3.
Òàê 3 ñòàëîñÿ. Ëǻ3íü ïåðåì3íèâñÿ íà ñòàðîãî
ìëèíàðÿ, à òàì, äå ñòîÿëà éîãî ä3â÷èíà, ç’ÿâèâñÿ
ñòàðèé-ïðåñòàðèé ìëèíèñüêî.
Ïðèëåò3â Ëþöèôåð òà é ïîñï3õîì çâ3äào:
—
Ãåé, ÷óoòå, ä3äó! Âè íå âèä3ëè, ÿê ñþäè ïðî-
õîäèëè îäèí ëǻ3íü 3 îäíà ä3âêà?
—
Ãå-ãåé, âèä3â, àëå ùå òîä3, êîëè ïî÷àâ òåñàòè
ïåðøèé ñâîëîê äî ñüîãî ìëèíà.
2 Ëþöèôåð ïîâåðíóâ äîäîìó. Ò3ëüêè ïîêàçàâñÿ
Ëþöèôåðö3 íà î÷3, ÿê âîíà ïîì3òèëà, ùî â3í ïî-
âåðíóâñÿ ç ïîðîæí3ìè ðóêàìè:
—
Òåïåð ñêàæó, ùî òè ùå á3ëüøèé äóðåíü! Ìó-
øó äîãàíÿòè ¿õ ñàìà!
Âîíà â3òðîì âèõîïèëàñÿ íàâçäîã3í ìîëîäÿòàì.
À ä3â÷èíà çíîâó êàæå õëîïöåâ3:

31
—
Ãëèïíè ëèøåíü, ì3é ìèëèé, íàçàä! ×è íå
âèäèø äåùî?
—
Âèäæó, ìîÿ ìèëà, ÿêóñü ÷åðâîíó õìàðó. Âîíà
â3òðîì íåñåòüñÿ çà íàìè.
—
Òî ñàìà Ëþöèôåðêà. Âîíà õèòð3øà çà ñòàðî-
ãî ÷îðòà, òà íàñ 3ç òîáîþ íå ïåðåõèòðèòü! Ïåðåì3-
íèñÿ íà êà÷óðà, à ÿ ñòàíó îçåðîì. Ëþöèôåðêà âï3-
çíào â êà÷óð3 òåáå, à â îçåð3 — ìåíå. Âîíà áóäå
êëèêàòè òåáå: «Òàé, òàé, òàé!» Òè ï3äïëèâàé äî íå¿,
òà íå äàâàéñÿ â ðóêè — 3 òàê, ïîìàëó, çàìàíè ¿¿ íà
ñåðåäèíó îçåðà. Òàì âîíà óòîïèòüñÿ.
Òàê 3 ñòàëîñÿ. Ëǻ3íü ïåðåì3íèâñÿ íà êðàñíîãî
êà÷óðà, à ä3âêà — íà îçåðî. Ç’ÿâèëàñÿ Ëþöèôåðêà
3 — íàðàç:
—
Òàé, òàé, òàé!
Êà÷óð òî ïîêàæåòüñÿ ïåðåä ¿¿ î÷èìà, òî êðóòíå
õâîñòîì 3 â3äïëèâå. À Ëþöèôåðêà ïîìàëó çà íèì
òà çà íèì 3 äîïëèâëà óæå äî ñåðåäèíè ãëèáîêîãî
îçåðà. Òîä3 çíÿëèñÿ âåëè÷åçí3 õâèë3 é ïîêðèëè Ëþ-
öèôåðêó íà â3êè â3÷í3.
Òàê óðÿòóâàëèñÿ ìîëîäèé ëǻ3íü 3 ìîëîäà ä3âêà,
ùî äóæå ëþáèëè îäíå îäíîãî. Òåïåð âîíè çíîâó
âçÿëè ëþäñüêó ïîäîáó 3 ï3øëè â ñåëî, äå õëîïåöü
íàðîäèâñÿ.
Îé, ÿêà ðàä3ñòü áóëà äîìà! 2 ñòàðåíüêèé íÿíüêî, 3
äâàäöÿòü ÷åòâåðî áðàò3â 3ç ñâî¿ìè ìîëîäèìè æîíàìè —
óñ3 îáö3ëóâàëè íàéìîëîäøîãî õëîïöÿ, ùàñëèâ3, ùî
â3í âèáðàâñÿ ç âåëèêî¿ á3äè. 2 ùå á3ëüøå çðàä3ëè òîìó,
ùî ç íèì áóëà íàéìåíøà ñåñòðèöÿ, ÿêà ïðèâîðî-
æèëà ëǻåíÿ äî ñåáå ñâî¿ìè ÷óäîä3éíèìè î÷èìà.
Íåäîâãî ÷åêàëè, à îäðàçó, íà äðóãèé æå äåíü,
ï3øëè äî â3íöÿ 3 ñïðàâèëè âåñ3ëëÿ íà ö3ëå ñåëî.
2 â3äòîä3 ùàñëèâî çàæèëè âñ3 äâàäöÿòü ï’ÿòåðî ñè-
í3â 3 äâàäöÿòü ï’ÿòü ñåñòåð, òà ùå é òåïåð æèâóòü,
êîëè íå ïîâìèðàëè.

32
ÄÂÀ ÁÐÀÒÈ
Áóëî ñîá3 äâà áðàòè — îäèí áàãàòèé, à äðóãèé
óáîãèé. Îò ïðèéøëè 3ìåíèíè áàãàòîãî. Â3í íàççè-
âàâ ïîâíó õàòó ãîñòåé, à óáîãîãî áðàòà íå ïîêëè-
êàâ. Îò óáîãèé áðàò 3 êàæå:
—
Ï3äó.
Òà é ï3øîâ äî áðàòà â ãîñò3.
—
Áðàòå, — êàæå, — ð3äíèé! Õî÷ ÿ é íå áóäó
¿ñòè é ïèòè, à ò3ëüêè íàäèâëþñü íà òâîo ùàñòÿ, òà
ïîáàæàþ òîá3 ùå á3ëüøîãî.
À áàãàòèé áðàò ÿê çàêðè÷èòü íà íüîãî:
—
Ìåí3 íå òðåáà òàêèõ âîëîöþã, ÿê òè, çàáè-
ðàéñÿ äî ÷îðòà!
—
Äàðìà, ÿ ï3äó é äî ÷îðòà, — îäêàçàâ óáîãèé
òà é ï3øîâ.
Ïðèéøîâ äî ì3ðîøíèêà òà é ïèòàoòüñÿ:
—
À ñêàæ3òü, áóäüòå ëàñêàâ3, äå òóò o ÷îðòè?
—
Òà îòóò ó êðó÷3, ïëèãàé — òàê 3 çíàéäåø! —
îäêàçàâ ì3ðîøíèê.
Îò òîä3 óáîãèé ïëèãíóâ ó âîäó é äèâèòüñÿ: êîëè
ñòî¿òü õàòà, â3í óâ3éøîâ ó òó õàòó, êîëè òàì í3êîãî
íåìà. Òàê â3í 3 çàõîâàâñÿ ï3ä ïðèï3÷îê.
Êîëè öå óâ3éøîâ ó õàòó îäèí ÷îðò, äàë3 — äðóãèé...
òðåò3é... 3 áàãàòî ¿õ íàñõîäèëîñü òà é õâàëÿòüñÿ:
—
Îò ìè òàê äîñàäèëè ì3ðîøíèêîâ3 — óñå ðîç-
ðèâàoì òà é ðîçðèâàoì éîìó ãðåáëþ, à ¿¿ ïîïðàâè-
òè íå âàæêî: ò3ëüêè òðåáà íàçëàìóâàòè äóáö3â ç óñÿ-
êîãî äåðåâà òà é çàìîñòèòü. Òîä3 âæå í3ùî íå ðîç3ðâå
ãðåáë3.
2 äîâãî ùå òàê âîíè õâàëèëèñü, à äàë3 é ïîðîç-
õîäèëèñü.
Îò òîä3 óáîãèé áðàò âèëàçèòü ç-ï3ä ïðèï3÷êà,
âèéøîâ ç õàòè òà é âèïëèâ çíîâó íàâåðõ. Ïîò3ì
ïðèéøîâ äî ì3ðîøíèêà òà é êàæå:

33
—
Ó âàñ òóò óñå ãðåáëþ ðîçðèâà ùîñü, ÷è ùî?
—
Òà åãå æ, — îäêàçóo ì3ðîøíèê.
—
À ÿ çíàþ, ÷èì ¿¿ ïîïðàâèòü.
—
Í3, ìè âæå ùî íå ðîáèëè, òàê óñå ðîçðèâà.
—
À ÿê ÿ ïîïðàâëþ, òà óæå ö3ëà áóäå.
—
Òàê âè ò3ëüêè ñêàæ3òü, ÿê ïîïðàâèòü, òàê âàì
ïàí çà öå áàãàòî ãðîøåé äàñòü.
Îò á3äíèé áðàò 3 ñêàçàâ. Ãðåáëþ ïîïðàâèëè 3 âæå
¿¿ í3õòî 3 íå ðîç3ðâå.
Ïàí çà öå äàâ á3äíîìó áðàòîâ3 ö3ëèé â3ç ÷åð-
â3íö3â.
ßê ïðè¿õàâ òîé äîäîìó, òî é ïîñëàâ ñâîãî ìà-
ëåíüêîãî õëîïöÿ äî áàãàòîãî áðàòà ïî êðóæêó, ùîá
ì3ðÿòè ãðîø3, áî ñâîo¿ ó íèõ íå áóëî.
—
Ùî âîíè áóäóòü ì3ðÿòè? — ñïèòàâ áàãàòèé
áðàò ó õëîïöÿ.
—
Òà ÿ íå çíàþ! — îäêàçàâ õëîïåöü.
Îò òîä3 áàãàòèé áðàò âèìàçàâ óñåðåäèí3 êðóæêó
ìåäîì, ùîá ïðèñòàëî òå, ùî ì3ðÿòèìóòü, òà é îä-
äàâ õëîïöåâ3.
Óáîãèé áðàò ïîì3ðÿâ ÷åðâ3íö3 òà é îääàâ êðóæ-
êó íàçàä áàãàòîìó.
Òîé ãëÿíóâ ó êðóæêó, êîëè æ òàì ïðèñòàâ îäèí
÷åðâ3íåöü. Â3í òàê 3 ñïëåñíóâ ðóêàìè.
—
Òåïåð óæå áðàò áàãàòøèé çà ìåíå!
Òà é ï3øîâ äî íüîãî.
—
Äå òè ñò3ëüêè ãðîøåé íàáðàâ?
Òîé ðîçêàçàâ áàãàòîìó óñå ÿê áóëî.
Îò òîä3 áàãàòèé áðàò ï3øîâ äî êðó÷3 òà é ïëèã-
íóâ ó âîäó. Êîëè é ïîáà÷èâ õàòó, ÿê êàçàâ á3äíèé
áðàò. Îò òîä3 óâ3éøîâ äî íå¿ òà é ñõîâàâñÿ ï3ä ïðè-
ï3÷êîì.
Êîëè öå ïîñõîäèëèñü ÷îðòè òà é áàëàêàþòü:
—
Òåïåð óæå íå ìîæíà ðîç3ðâàòü ãðåáë3 íàì —
çàìîùåíî äóáöÿìè ç óñÿêîãî äåðåâà. Òà õòî æ âîíî

34
äîâ3äàâñÿ ïðî öå? Ìîæå, òóò ó íàñ õòî ñëóõà, ùî
ìè ðîçêàçóoìî? Àíó ïîøóêàoìî!
Ó áàãàòîãî áðàòà 3 ï3øîâ ìîðîç çà ñïèíîþ. À ÷îð-
òè äóæå ÷óþòü äóõîì, òàê ñêîðî é íàéøëè áàãàòîãî.
2 ðîç3ðâàëè éîãî íà øìàòêè.
ÄÂÀÍÀÄÖßÒÜ ÑÈÍ2 2 ÎÄÍÀ ÄÎ×ÊÀ
Ïîñëóõàéòå ïðî ÷îëîâ3êà, ùî â íüîãî áóëî äâà-
íàäöÿòü ñèí3â 3 îäíà äî÷êà.
Îäíî¿ âåñíè ñèíè ï3øëè â ïîëå îðàòè, à ñåñòðà
ïîâèííà áóëà íîñèòè ¿ì ¿ñòè. À ùîá âîíà íå çàáëó-
äèëà ïî äîðîç3, òî áðàòè çðîáèëè îäíó äîâãó áîðîç-
íó, â3ä ¿õíüî¿ õàòè òà àæ äî òîãî ïîëÿ, äå âîíè îðàëè.
Íàâàðèëà ìàòè ñèíàì ¿ñòè é íàêàçàëà äî÷ö3, ùîá
âîíà éøëà áîðîçíîþ 3 ä3éäå äî òîãî ì3ñöÿ, äå áðà-
òè îðþòü. Òà ïåðåä òèì, ÿê äî÷êà ðóøèëà â äîðîãó,
ïðèéøîâ ÷îðò òà çð3âíÿâ òó áîðîçíó 3 çðîáèâ 3íøó,
ÿêà âåëà äî íüîãî. Ï3øëà ä3â÷èíà òîþ áîðîçíîþ,
êîòðó çðîáèâ ÷îðò, 3 ïðèéøëà äî íüîãî. 2 ÷îðò öþ
ä3â÷èíó òðèìàâ ó ñåáå.
Áðàòè ÷åêàþòü ãîäèíó, ÷åêàþòü äâ3, à ñåñòðà òàê
3 íå íåñå ¿ì îá3ä. Ïðîäîâæóâàëè äàë3 îðàòè, à êîëè
âæå áóëè äóæå ãîëîäí3, òî âèð3øèëè ïîâåðíóòèñü
äîäîìó é óçíàòè, äå ïîä3âñÿ ¿õí3é îá3ä. Â3ä ìàòåð3
âîíè äîâ3äàëèñÿ, ùî ñåñòðà ïîíåñëà ¿ì ¿ñòè. Äóæå
äèâíî ñòàëî áðàòàì, àäæå í3 îá3äó, í3 ñåñòðè.
—
Äå ìîãëà ä3òèñÿ íàøà ñåñòðà? — äèâóâàëèñÿ
áðàòè.
2 âèð3øèëè âîíè, ùî îäèíàäöÿòåðî ç íèõ ï3-
äóòü ó ñâ3ò øóêàòè ñåñòðó, à äâàíàäöÿòîãî, íàéìî-
ëîäøîãî, ùî çâàâñÿ 2âàíîì, çàëèøàòü âäîìà.
Âèðóøèëè áðàòè 3ç äîìó é ï3øëè òîþ ñàìîþ
áîðîçíîþ, ÿêîþ 3øëà ¿õ ñåñòðà, 3 ä3éøëè äî ÷îðòà.

35
×îðò ¿õ óñ3õ ñï3éìàâ, ïîð3çàâ 3 ñêëàâ ó áî÷êè. À ¿õ
ñåñòðó óçÿâ ñîá3 çà æ3íêó.
Çàæóðèëèñÿ áàòüêî 3 ìàòè, ùî íåìà í3 äî÷êè,
àí3 ñèí3â. 2 âèðóøèëè ¿õ øóêàòè. Âçÿëè ç ñîáîþ
íàéìåíøîãî ñèíà — 2âàíà 3 ï3øëè.
2äó÷è äîðîãîþ, ïðèéøëè íà îäíó ïîëîíèíó, äå
ïàñëîñÿ ñòàäî âîë3â. 2âàí òàêèé áóâ ñèëüíèé, ùî
âîëà çàêîëîâ îäíîþ ðóêîþ, ì’ÿñî ¿ëè áàòüêî ç ìà-
ìîþ, à 2âàí ïî¿â ðåøòó ì’ÿñà é ê3ñòêè.
Ï3øëè äàë3 ïîëîíèíàìè, ë3ñàìè òà ÿðàìè, êóäè
ùå í3õòî íå õîäèâ. 2äóòü, àæ áà÷àòü, à â ë3ñ3 ÿêàñü
âåëèêà õàòà. Ó ö3é õàò3 æèâ òîé ÷îðò, ÿêèé óçÿâ ¿õ
äî÷êó äî ñåáå çà æ3íêó. Çàéøëè âîíè é äèâëÿòü-
ñÿ — ó îäíîìó ç ïðèì3ùåíü ó áî÷êàõ îäèíàäöÿòü
ëþäñüêèõ òðóï3â ïîðóáàíèõ.
Òîä3 ñåñòðà öèõ áðàò3â, ÷îðòîâà æ3íêà, ïðîñèëà,
ùîá ìàòè 3 áàòüêî òà 2âàí 3øëè ãåòü, áî ÷îðò ¿õ óñ3õ
ïîãóáèòü.
×îðòà âäîìà íå áóëî. Â3í áóâ íà ïîëþâàíí3.
Êîëè íå÷èñòèé âåðòàâñÿ äîäîìó, òî â ðóêàõ çàâ-
æäè òðèìàâ îäíó âåëè÷åçíó çàë3çíó êóëþ, ÿêîþ
êèäàâ ïåðåä ñîáîþ, 3 âîíà ïàäàëà á3ëÿ âõîäó äî
õàòè. Öå áóâ äëÿ éîãî æ3íêè çíàê, ùî â3í ïîâåðòà-
oòüñÿ äîäîìó. Êîëè çàë3çíà êóëÿ óïàëà ïåðåä õà-
òîþ, òî äî÷êà çàõîâàëà áàòüêà, ìàìó 3 áðàòà â îäíó
ç ê3ìíàò 3 íàêàçàëà ¿ì ñèä3òè òèõî.
Ïðèéøîâ ÷îðò äîäîìó 3 çðàçó â3ä÷óâ, ùî òóò
õòîñü ÷óæèé. Æ3íêà éîìó ñêàçàëà, ùî öå ¿¿ áàòüêè
ç ¿¿ áðàòîì ïðèéøëè. Òîä3 ÷îðò âèð3øèâ çðîáèòè
âåëèêó ãîñòèíó 3 ïðèìóøóo æ3íêó íàâàðèòè îëè-
â’ÿíèõ ãàëóøîê.
ßê âîíà íàâàðèëà, òî çàïðîñèëà ¿õ ó ãîñò3.
×îðò íà¿âñÿ öèõ ãàëóøîê, à áàòüêî 3 ìàìà òà 2âàí
íå ìîãëè ¿õ ¿ñòè. Òîä3 óñ3 ãàëóøêè, ùî æ3íêà íà-
âàðèëà, ÷îðò ñàì ïî¿â 3 çàäóìàâ óñ3õ ïîãóáèòè.

36
Â3í ñêàçàâ 2âàíîâ3, ùî õî÷å ç íèì áîðîòèñÿ.
Ï3øëè ó äâ3ð 3 òàì ñòàëè ì3ðÿòè ñâî¿ ñèëè. ×îðò
êèíóâ 2âàíîì îá çåìëþ òàê, ùî 2âàí çàñòðÿâ äî
ï’ÿò. À êîëè 2âàí êèíóâ ÷îðòîì îá çåìëþ, òî òîé
çàñòðÿã ó çåìë3 ïî êîë3íà. Âèë3ç ÷îðò 3ç çåìë3, 3
âçÿëèñÿ ì3ðÿòè ñâî¿ ñèëè â òðåò3é ðàç. Òîä3 2âàí
òàê êèíóâ ÷îðòîì îá çåìëþ, ùî òîé çàñòðÿâ ïî
øèþ. ×îðò íå ì3ã 3ç çåìë3 âèë3çòè, 3 òîä3 2âàí
óáèâ éîãî.
Ïîò3ì 2âàí ï3øîâ òóäè, äå áóëè â áî÷êàõ éîãî
îäèíàäöÿòü áðàò3â. Âèéíÿâ ¿õí3 òðóïè 3ç áî÷îê, ðîç-
ëîæèâ ¿õ êîæíîãî îêðåìî é ïîëèâ ö3ëþùîþ âî-
äîþ. Òîä3 âñ3 âîíè îæèëè é ïî÷àëè õîäèòè. Ïîøó-
êàëè áàòüêà 3 ìàìó, 3 ñâîþ ñåñòðó. Ç3áðàëèñÿ 3 âñ3
ðàçîì ùàñëèâî âåðíóëè äîäîìó. 2, ìîæå, ùå é äîñ3
æèâóòü, ÿêùî íå ïîìåðëè.
ÄÈÂÎ ÊÀÌ2ÍÍÎ̄ ÃÎÐÈ
Ó ö3é êàçö3 ðîçïîâ3ì ïðî îäíîãî á3äíîãî ÷îëî-
â3êà, ùî ìàâ òðüîõ ñèí3â: Ïåòðà, Äìèòðà é äóð-
íåíüêîãî Ôåäüêà. Ñèíè ïîâèðîñòàëè, à çåìë3 ó á3-
äíÿêà — íà îäèí çàÿ÷èé ñê3ê. Á3äà òàê ìîöíî çàñ3ëà
ó õàò3, ùî é ìàêîãîíîì íå âèæåíåø. Õî÷ ñèäè òà
é ïëà÷, à õî÷ ñò3é 3 ðåâè.
Ï3øîâ á3äíÿê äî áàãà÷à é êàæå:
—
Ïîçè÷ ìåí3 âîë3â 3 ïëóãà. ß ç ñèíàìè â3äðîá-
ëþ, êîëè òîá3 ïðèïå÷å.
—
Òðè äí3 ìàoø ñàïàòè ó ïîë3.
—
Íàé áóäå.
Á3äíÿê ïðè¿õàâ ô3ðîþ äî ñâî¿õ âîð3ò 3 ïîêëèêàâ
íàéñòàðøîãî ñèíà:
—
Îòàì, çà ñåëîì, o øèðîêà Êàì3ííà ãîðà. ̄äü
äî íå¿, âèîðè ¿¿ 3 ïîñ3é ïøåíèöþ.

37
Ïåòðî ïî¿õàâ íà Êàì3ííó ãîðó. Çíÿâ ç ô3ðè ïëóã
3 ïî÷àâ îðàòè. ßê ò3ëüêè ïðîêëàâ ïåðøó áîðîçíó, 3ç
Êàì3ííî¿ ãîðè âèñóíóëàñÿ ÿêàñü ÷îðíà âîëîõàòà
ðóêà 3 ÿê âäàðèëà âîë3â, òî âîíè ðàçîì ç ïëóãîì
ïîëåò3ëè ñòð3ìãîëîâ ó ïð3ðâó.
Âåðíóâñÿ Ïåòðî äîäîìó ñóìíèé 3 ðîçêàçàâ òà-
òîâ3, ùî ñòàëîñÿ.
Á3äíÿê çàêðè÷àâ:
—
2äè ãåòü ç ìîo¿ õàòè! Ñê3ëüêè æèòèìó, íå õî÷ó
òåáå âèä3òè.
Ïåòðî íàêèíóâ íà ïëå÷3 ñàðäàê 3 ïîäàâñÿ êóäè
î÷3 âèäÿòü. Á3äíÿê ï3øîâ äî 3íøîãî áàãà÷à. Ïîçè-
÷èâ âîë3â 3 ïëóãà. Ïîêëèêàâ ñåðåäóùîãî ñèíà Äìè-
òðà é êàæå:
—
Òè o äóæå ìóäðèé. ̄äü íà Êàì3ííó ãîðó, âè-
îðè ¿¿ 3 ïîñ3é ïøåíèöþ.
Ñåðåäóùèé ñ3â íà ô3ðó, ïðè¿õàâ íà ñêàëó. Òî,
ùî çîðàâ ó÷îðà Ïåòðî, äåñü çíèêëî, é ñë3äó íå ëè-
øèëîñÿ. Äìèòðî çàñóêàâ ðóêàâè 3 âçÿâñÿ äî ðîáî-
òè. Îáîðàâ ãîðó äîâêîëà 3 ïî÷àâ äðóãó áîðîçíó. Ò3ëü-
êè ä3éøîâ äî ïð3ðâè, êîëè ÿêàñü ÷îðíà âîëîõàòà
ðóêà âèñóíóëàñÿ ç Êàì3ííî¿ ãîðè 3 ÿê ãåïíå âîë3â
ïîì3æ ðîãè, òî çà íèìè é ïëóãîì ò3ëüêè çàãóëî.
Äìèòðî íàëÿêàâñÿ. Ùî â3í ñêàæå òàòîâ3? Òîé
éîãî óá’o!
Çàêèíóâ òîðáó íà ïëå÷å é ïîá3ã Ïåòðà íàçäîãà-
íÿòè.
Á3äíÿê ÷åêàâ Äìèòðà é ðàä3â, ùî íàðåøò3 Êà-
ì3ííà ãîðà áóäå çîðàíà 3 çàñ3ÿíà.
Òà ìèíóâ äåíü, à ñèíà íå âèäíî. Æ3íêà ïëà÷å,
à ÷îëîâ3ê çàñïîêîþo:
—
Íå ïëà÷, æ3íêî, Äìèòðî õî÷å âñþ ãîðó çð3âíÿ-
òè, òîìó òàê çàòðèìàâñÿ.
Äðóãîãî äíÿ äóðíåíüêèé ñèí Ôåäüêî âèòÿãíóâ
ç ïå÷3 øèþ 3 ãîâîðèòü:

38
—
Òàòó, Äìèòðî íå âèîðàâ Êàì3ííó ãîðó. Âîëè
ïîçäèõàëè, ïëóã ïîëàìàâñÿ, à Äìèòðî ïîá3ã íàçäî-
ãàíÿòè Ïåòðà.
—
Çâ3äêè òè çíàoø, äóðíþ?
—
Í3çâ3äêè, ÿ âñå çíàþ...
Á3äíÿê ï3øîâ íà Êàì3ííó ãîðó. Ïîáà÷èâ ó ïð3ð-
â3 äâ3 ïàðè âîë3â 3 äâà ïîëàìàí3 ïëóãè. Âåðíóâñÿ äî-
äîìó, ñ3â íà ëàâó é çàòóæèâ çà ñòàðøèìè ñèíàìè.
Ö3ëó í3÷ æóðèâñÿ, ÿê áåç íèõ â3äðîáèòü áàãà÷àì.
—
Íå æóð3òüñÿ, òàòó, — ñêàçàâ Ôåäüêî ç ïå÷3. —
Çàâòðà ÿ ï3äó îðàòè, ÿê äàñòå ïàðó âîë3â. Çàñ3þ ïøå-
íèöþ, çíàéäó áðàò3â 3 ïðèâåäó äîäîìó âñþ õóäîáó.
Á3äíÿê ùå ïîçè÷èâ ïàðó âîë3â 3 ïëóãà. Ôåäüêî
ñ3â íà ô3ðó 3, ñï3âàþ÷è, ïî¿õàâ íà Êàì3ííó ãîðó. ßê
ïîäèâèâñÿ ó áåçîäíþ, òî ñîðî÷êà ñòàëà ïîëîòíîì:
òàì ëåæàëè óáèò3 âîëè 3 ïîëàìàí3 ïëóãè. Êîëè ìè-
íóâ ñòðàõ, ïàðóáîê âçÿâñÿ äî îðàíêè. Ïðîêëàâ îäíó
áîðîçíó 3 âæå ïî÷àâ äðóãó. Ðàïòîì 3ç ñêåë3 âèñóíó-
ëàñÿ ÿêàñü ÷îðíà âîëîõàòà ðóêà 3 íàì3ðÿoòüñÿ óäà-
ðèòè âîë3â ì3æ ðîãè. Ôåäüêî âèïóñòèâ ÷åï3ãè 3 —
õàï çà òó ðóêó. Ñõîïèâ, ÿê îáöåíüêàìè, 3 òàê ì3öíî
òðèìào, ùî í3ÿêà ñèëà íà ñâ3ò3 íå âèðâàëà á ¿¿. Ïîò3ì
ïî÷àâ òÿãíóòè. Òÿãíå, òÿãíå, àæ ñîïå. Ç ã3ðêèì ëè-
õîì âèòÿãíóâ ÷îðòèñüêà. Ñõîïèâ çà ÷óïðèíó, êè-
íóâ íèì íà çåìëþ 3 ïðèäóøèâ êîë3íîì.
—
Òè íàùî, ïñÿâ3ðî, áåç ñóäà 3 ïðàâà ëþäÿì
øêîäó ðîáèø? Òåïåð ÿ ç òåáå æèâîãî íå çë3çó.
—
Äàðóé æèòòÿ, Ôåäüêó, — ïðîñèâñÿ ÷îðòèùå.
—
Ó ìåíå âæå äàâíî ñâåðáëÿòü ðóêè íà òåáå...
Ôåäüêî âèéíÿâ ç ïàçóõè öèçîðèêà1, â3äð3çàâ
ó ÷îðòà ê3í÷èê ë3âîãî âóõà é çàñóíóâ çà ïîÿñ.
—
Òåïåð òè, äèÿâîëå, ìàoø çàïðÿãòèñÿ â öüîãî
ïëóãà 3 âèîðàòè Êàì3ííó ãîðó òàê, àáè íà í3é ðîäè-
ëà çîëîòà ïøåíèöÿ.
1
Öèçîðèê — ñêëàäàíèé íîæèê.

39
—
ß íå ëþáëþ, ïàðóá÷å, îðàòè. Çðîáëþ ùîñü
3íøå...
Òà Ôåäüêî é íå ñëóõàâ. Çä3éìèâ ÿðìî ç âîë3â 3
ïîâ3ñèâ ÷îðòîâ3 íà øèþ. Ïîò3ì òàê óøêâàðèâ áà-
òîãîì íå÷èñòîãî, ùî òîé àæ ï3äñêî÷èâ.
—
Ãàéäà, 3ðîä3â ñèíó!
×îðò òÿãíå-òÿãíå ïëóãà, àæ î÷3 âèë3çàþòü, à Ôåäü-
êî òðèìào çà ÷åï3ãè 3 ñîá3 ñï3âào. Äîâãî ÷è ìàëî òàê
îðàëè, — òîãî âæå íå çíàþ, àëå ð3ëëÿ íà Êàì3íí3é
ãîð3 çðîáèëàñÿ ì’ÿêåíüêà, ÿê ãóñÿ÷å ï3ð’ÿ.
Ç ÷îðòà ï3ò ëèâ äçþðêîì.
—
Íó, Ôåäüêó, á3æè çà ïøåíèöåþ, à ÿ òèì ÷à-
ñîì â3äïî÷èíó, — ñêàçàâ ä3äüêî õëîïöåâ3.
—
Àëå
áîðçî, áî â ìåíå o é 3íøà ðîáîòà.
Ïðèá3ã Ôåäüêî çàõåêàíèé äîäîìó, ñòàâ ïåðåä
âîð3òüìè é çàêðè÷àâ:
—
Òàòó, äàâàéòå áîðçåíüêî íàñ3ííÿ, áî ÷îðò íå
ìào ÷àñó!
Á3äíÿê âèí3ñ òîðáèíó çåðíà. Á3ëüøå íå õîò3â
äàòè — áîÿâñÿ, ùî Ôåäüêî âñå ò3ëüêè çìàðíóo.
×îðò çàñ3ÿâ ð3ëëþ, õâîñòîì çàâîëî÷èâ, à ïîò3ì
ñêðèâèâñÿ ïåðåä ïàðóáêîì:
—
Â3ääàé ìåí3 ê3í÷èê ë3âîãî âóõà.
—
À êîëüêè â á3ê íå õî÷åø? Ùîá ìåí3 çàðàç
Ïåòðà 3 Äìèòðà ñþäè ïðèâ3â, áî çàñâ3÷ó òîá3 ëîéî-
âó ñâ3÷êó!
—
Íå ñâ3òè ëîéîâèõ ñâ3÷îê, Ôåäüêó! Âñå áóäå
òàê, ÿê õî÷åø.
Ó òó æ õâèëèíó íåñïîä3âàíî ðîçïåðåçàëàñÿ
ñòðàøíà áóðÿ. Ëþòèé âèõîð ðîçãóëÿâñÿ, ÿê äóðåíü
íà õðåñòèíàõ. ×îðò ñ3â íà íüîãî âåðõè 3 ïîëåò3â
êóäèñü íà ïñþ-ìàìó. Íåâäîâç3 âåðíóâñÿ ç Ïåòðîì
3 Äìèòðîì.
—
Ìàoø áðàò3â, — ñêàçàâ ëǻåíåâ3.
—
Äàâàé
ê3í÷èê ë3âîãî âóõà!

40
—
À òè, äóðíèé ìàöàïóðî, íàùî ïîëàìàâ ïëó-
ãè? Ùîá âîíè ìåí3 ç âîëàìè áóëè òóò, ÿê íîâåíüê3!
×îðò áåðêèöüíóâñÿ 3 ïîëåò3â ó ïð3ðâó. Çà õâèëèíó
âèòÿãíóâ ç áåçîäí3 äâà íîâ3 ïëóãè ç æèâèìè âîëàìè.
—
Â3ääàé ìåí3 ê3í÷èê ë3âîãî âóõà, — çàñòîãíàâ
÷îðòèùå.
Ôåäüêî âèéíÿâ ç-ï3ä ïîÿñà òîé êàâàëü÷èê øê3ð-
êè, øïóðíóâ ä3äüêîâ3:
—
Ùîá 3 òâîãî ñîïóõó òóò íå áóëî ÷óòè! — êðèê-
íóâ éîìó Ôåäüêî. — Ùîá òåáå íîñèëî ò3ëüêè ïî ÿðàõ
òà ïî áîëîòàõ, áî ìàòèìåø ç3 ìíîþ ñïðàâó.
Ä3äüêî ñõîïèâ ê3í÷èê ñâîãî âóõà 3 òàê ò3êàâ, ùî
àæ ñâ3òèâ ï’ÿòàìè.
Áðàòè ñ3ëè íà ô3ðè é ïî¿õàëè äîäîìó. Á3äíÿê
äóæå âò3øèâñÿ, êîëè ¿õ ïîáà÷èâ. Ïåòðî é Äìèòðî
ñ3ëè çà ñò3ë, ðîçïîâ3äàëè ïðî ñâî¿ ïðèãîäè, à Ôåäü-
êî âèë3ç íà ï3÷ 3 ãðàâñÿ ç êîòîì.
Äðóãîãî äíÿ á3äíÿê ï3øîâ íà Êàì3ííó ãîðó ïîäè-
âèòèñÿ, ÷è âñå äîáðå çðîáëåíî. Â3í ñòàâ, ÿê óêîïàíèé,
î÷àì ñâî¿ì íå â3ðèâ: ïøåíèöÿ âæå âèðîñëà é äîñòèã-
ëà! Ñòåáåëüöÿ â íå¿ ñð3áí3, à êîëîñêè — çîëîò3.
Ïðèá3ã äîäîìó 3 ãóêào:
—
Àíó, ñèíè, ñåðïè â ðóêè 3 íà Êàì3ííó ãîðó!
Ó íàñ óæå íàñòàëè æíèâà!
Ïåòðî é Äìèòðî ç3áðàëèñÿ æàòè, à Ôåäüêî 3 äàë3
ñèä3â íà ïå÷3.
Íå çíàoìî, ùî áóëî ïîòîìó, áî ïðî öå ó êàçö3
íå ðîçïîâ3äàoòüñÿ.
Ä2ÀÌÀÍÒÎÂÈÉ ÏÀÐÊÀÍ
Öå áóëî äóæå äàâíî. Òîä3 ùå êîë3ÿ íå õîäèëà,
ä3äè÷3 ãíàëè ëþäåé íà ïàíùèíó, áèëè, ìîðäóâàëè
¿õ 3 í3êîãî íå áîÿëèñÿ — í3 Áîãà, í3 ÷îðòà. Ìàëè ñòðàõ

41
ò3ëüêè ïåðåä ÷óìîþ, ÿêà õîäèëà, ìîâ êîðîëåâà, ïî
ñâ3ò3. ßê ïðèõîäèëà, òî íàâ3òü âåëèê3 ïàíè ïîêèäà-
ëè ñâî¿ ïàëàöè 3 ò3êàëè, ìîâ çàéö3 â3ä áóáîíà.
Îäíîãî ä3äè÷à âîíà çàñòàëà âäîìà. Â3í 3 éîãî æ3-
íêà âðÿòóâàëèñÿ òèì, ùî âèë3çëè íà äåðåâî 3 òàì ïå-
ðå÷åêàëè, äîêè ÷óìà ëþòóâàëà â õàò3. Âîíà çàäóøèëà
âñ3õ ïàíñüêèõ ä3òåé. Ïàí 3 ïàí3 ïîïëàêàëè, ïîõîâàëè
ä3òåé 3 æèëè ó âåëèêîìó ñìóòêó. Ìèíàëè äí3, òèæí3,
ì3ñÿö3, à â õàò3 íå áóëî ÷óòè äèòÿ÷îãî êðèêó.
ßêîñü ïàí 3ç ïàíåþ ïîâåðòàëèñÿ ç ÿðìàðêó é ïî-
áà÷èëè â øàíö31 ÿêóñü äèòèíó.
—
×èé öå õëîï÷èê? — ñïèòàâ ïàí ëþäåé.
—
Éîãî òàòà é ìàìó çàáðàëà ÷óìà.
—
Ùî â3í ðîáèòü ó øàíö3?
—
Âìèðào ç ãîëîäó.
—
Í3, íå âìðå, — ñêàçàâ ïàí, — ÿ éîãî â3çüìó
äî ñåáå.
Çàáðàâ äèòèíó íà áðè÷êó é ïî¿õàâ äîäîìó. Ïàí3
ïîìèëà õëîï÷èêà, íàãîäóâàëà 3 îäÿãëà ó ïàíñüêå
óáðàííÿ. Â3í áóâ òàêèé ãàðíèé, ùî ñåðöå ðàä3ëî.
Àëå ìèíóëî ê3ëüêà ðîê3â 3 ñòàëàñÿ á3äà — õëîï÷èê
÷îìóñü îñë3ï. Ïàí 3 ïàí3 çíîâ çàñóìóâàëè. Îäíîãî
ðàçó ïàí3 êàæå:
—
Íàùî íàì ÷óæîãî òà ùå é ñë3ïîãî õëîïöÿ?
Ïîâåäè éîãî äî ñòàéí3 íî÷óâàòè.
Ä3äè÷ íå âèâ3â éîãî ç õàòè, àëå ñòåëèëè õëîïöå-
â3 â êóòêó, à ãîäóâàëè ç3 ñòàðî¿ ìèñêè. Õîäèâ íåìè-
òèé, ï3ðâàíèé, í3õòî ç íèì íå õîò3â 3 çàãîâîðèòè.
Ä3äè÷, ùîá ìàòè çàáàâêó, êóïèâ ñîá3 ðóøíèöþ é
õîäèâ íà ïîëþâàííÿ. 2 îäíîãî ðàçó çàéøîâ ó òåìíèé
ë3ñ. Ðàïòîì ïåðåä íèì, í3áè 3ç çåìë3, ç’ÿâèâñÿ îëåíü.
Ä3äè÷ âèñòð3ëèâ 3 íå ïîö3ëèâ. Âèñòð3ëèâ ùå ðàç — 3
äàðåìíî. Âèñòð3ëèâ óòðåòo, à îëåíü ïîâåðíóâñÿ äî
1
Øàíåöü — ð3â.

42
íüîãî 3 íàâ3òü íå ò3êào. Öå ðîçñåðäèëî ä3äè÷à. Ïðè-
ö3ëèâñÿ çíîâó, àëå âæå íå âèñòð3ëèâ, áî îäèí ÷îðò
õàïíóâ çà ðóøíèöþ, äðóãèé — çà ðóêè, à òðåò3é — çà
íîãó. Óïàâ ïàíèñüêî íà òðàâó, ÿê äåðåâî.
×îðòè éîìó íå äàëè ëåæàòè. Ïîâîëî÷èëè â ïåê-
ëî, à òàì êèíóëè â ÿìó. Ïîñèä3â ïàíèñüêî â ÿì3
äíèíó, äðóãó, à íà òðåòþ ïîêëèêàâ ÷îðò3â:
—
Ïóñò3òü ìåíå, äîáðîä3¿, äîäîìó, áî ìîÿ æ3í-
êà é ñë3ïèé õëîïåöü æóðÿòüñÿ 3 ïëà÷óòü.
Ñòàðøèé ÷îðò â3äïîâ3â:
—
ß òåáå â3äïóùó, àëå ñïî÷àòêó ï3äïèøåø ïà-
ï3ð, äå ãîâîðèòüñÿ, ùî áóäåø íàø íàçàâæäè. ×åðåç
äâà òèæí3 êîëî òâîo¿ õàòè ç÷èíèòüñÿ âåëèêèé âè-
õîð, — òî ÿ ïðèéäó çà òîáîþ.
—
Íàé áóäå òàê, äîáðîä3þ, — ïîãîäèâñÿ ïàí. —
Äàâàéòå ñþäè òîé ïàï3ð, íàé éîãî ï3äïèøó, áî õî÷ó
äîäîìó.
×îðò ïðèí3ñ ïàï3ð 3 ïëÿøêó ç ÷îðíèëîì. Ïàí
ï3äïèñàâ, íàâ3òü íå ïðî÷èòàâøè.
Âåðíóâñÿ äîäîìó. Õîäèâ ê3ëüêà äí3â ñâî¿ìè ïî-
êîÿìè, â ïîë3, â ñàäó — äèâèâñÿ íà âñå 3 íå ì3ã
íàäèâèòèñÿ. Ïîò3ì ïî÷àâ æóðèòèñÿ. Ïî÷îðí3â â3ä
ãðèçîòè, íå ¿â 3 íå ïèâ, àæ ç3ñòàð3âñÿ.
—
×îãî òè, ÷îëîâ3÷å, çàæóðèâñÿ? — ñïèòàëà éîãî
æ3íêà.
—
ßê ìåí3 íå æóðèòèñÿ, êîëè ÿ ÷îðòàì ï3äïè-
ñàâ öèäóëêó, ùî ÷åðåç äâà òèæí3 áóäó íàçàâæäè
¿õí3ì. ß â3ä ÷óìè âò3ê íà äåðåâî, à â3ä ÷îðò3â íå
âòå÷ó. Äî ïåêëà òàê íå õî÷ó âåðòàòèñÿ, ùî ïðîñòî
âìèðàþ. Âðÿòóé ìåíå, æ3íêî!
Ïàí3 ìîâ÷àëà. Âåñü ÷àñ í3÷îãî íå ðîáèëà, ò3ëü-
êè äóìàëà, ÿê ìào âðÿòóâàòè â3ä ÷îðò3â ÷îëîâ3êà.
Äâà òèæí3 ìèíóëè, í3áè â äîëîí3 ñïëåñíóâ. Íà-
ñòàëà îñòàííÿ äíèíà. Ïàí íå ëÿãàâ ñïàòè, áî çíàâ,
ùî íå çàñíå. Ñèä3â íà ñò3ëüö3 é äçâîíèâ â3ä ñòðàõó

43
çóáàìè. Ðàïòîì íàäâîð3 ùîñü çàãóä3ëî, çàâèëî, çà-
ñêèãëèëî, çàâóæêîò3ëî. Òî áóâ ñòðàøåííèé âèõîð.
Òàê êðóòèâñÿ íàâêîëî õàòè, ùî äàõ ï3ä3éìàâ.
Õòîñü ïîñòóêàâ ó øèáêó 3 êàæå:
—
Âèõîäü íàäâ3ð, áî âæå ÷àñ íàñòàâ.
Ïàí3 äî ÷îëîâ3êà:
—
Ïóñòè 2âàíêà, íàé âèéäå äî ñòàéí3 é ïîäè-
âèòüñÿ, ÷è âèõîð íå ç3ðâàâ 3ç íå¿ äàõ.
Ä3äè÷ çðîçóì3â ¿¿. Âçÿâ õëîïöÿ çà ðóêó, ïîâ3â äî
äâåðåé:
—
Ï3äè, 2âàíêó, 3 ïîìàöàé, ÷è çà÷èíåíà ñòàéíÿ.
Îòâîðèâ äâåð3 3 ïõíóâ õëîïöÿ âèõîðîâ3 ó çó-
áè. Òîé ñõîïèâ éîãî, ÿê ñîëîìèíêó, ï3äíÿâ óãîðó
é ïîëåò3â.
Äîâãî ëåò3â 2âàíêî àæ ïîï3ä ñàì3 õìàðè. Â øè-
ðîê3é äîëèí3 âèõîð îïóñòèâ éîãî íà çåìëþ, ïåðå-
êèíóâñÿ íà ÷îðòà é çàïèòóo õëîïöÿ:
—
Òè o òîé ïàí, ùî ï3äïèñàâ íàì öèäóëêó?
—
Í3, ÿ — 2âàíêî. Â ìåíå ñë3ï3 î÷3. Ïàí çíàé-
øîâ ìåíå ó øàíö3 3 ïðèâ3ç äî ñåáå, àëå ïàí3, êîëè ÿ
îñë3ï, íàâ3òü íå õîò3ëà ¿ñòè ìåí3 äàòè, ÿê ëþäèí3.
—
Õîäè ç3 ìíîþ, — ñêàçàâ ÷îðò 3 ïîâ3â õëîïöÿ äî
êðèíèö3. Çà÷åðïíóâ æìåíþ âîäè 3 áðèçíóâ éîìó â î÷3.
—
Àíó âèòð3ùèñÿ, õëîï÷å!
2âàíêî ðîçïëþùèâ î÷3 é óñì3õíóâñÿ.
—
Ìî¿ î÷3 âñå áà÷àòü! ß âæå íå ñë3ïèé?
—
Í3, àëå çà öå ìàoø íàì ñëóæèòè, — ïðîõðè-
ï3â ñòàðèé ÷îðò.
Õëîïåöü âò3øèâñÿ.
×îðò ïîâ3â éîãî äî ñòàéí3, âêàçàâ íà òðüîõ êîíåé:
—
×îðíîìó äàâàé ùîäíèíè òðè â3äðà ãðàí31
é òðè ãàðàïíèêè2. Á3ëîìó — äâà â3äðà ãðàí3 é äâà
1
Ãðàíü — æàð.
2
Ãàðàïíèê — äîâãèé áàò3ã.

44
ãàðàïíèêè. Ñèâîìó — îäíî â3äðî ãðàí3 3 á3ëüøå
í3÷îãî.
×îðò äàâ 2âàíêîâ3 äðîòÿíèé ãàðàïíèê 3 ïîâ3â
äî êðèíè÷êè, çàðîñëî¿ ç3ëëÿì. Âîäà ëåäâå ñâ3òè-
ëàñÿ â í3é.
—
Äî ö3o¿ êðèíè÷êè íå ï3äõîäü, âîäó ç íå¿
íå áåðè.
—
Íàùî ìåí3 öÿ âîäà? — â3äïîâ3äào áàéäóæå
2âàíêî.
Çâ3äòè ï3øëè äî òðüîõ êàçàí3â. ×îðò óäàðèâ ïà-
òèêîì ïî íàéá3ëüøîìó é ïðîìîâèâ:
—
Ï3ä íüîãî êëàäè áàãàòî äðîâ, àáè âåñü ÷àñ
áóëüêàëî ó íüîìó, à ï3ä öèìè äâîìà ï3äòðèìóé ëèøå
ìàëåíüêèé âîãíèê. 2 íå ñì3é äèâèòèñÿ, õòî â íèõ
âàðèòüñÿ.
—
Íå æóðèñÿ, ãîñïîäàðþ, âñå áóäå òàê, ÿê õî÷åø.
×îðò ëèøèâ éîãî ñàìîãî. Ó ïåêë3 áóëà òàêà ñïå-
êà, ùî ó ðîò3 âèñîõëî. 2âàíêî íå ïðèâèê ñìàæèòè-
ñÿ é ïàðèòèñÿ, éîãî òàê ìó÷èëà ñïðàãà, ùî íå ì3ã
âèòðèìàòè. Ï3øîâ äî êðèíè÷êè, çàñóíóâ ó âîäó
ðóêó, ùîá íàïèòèñÿ. Êîëè âèòÿãíóâ, ïîáà÷èâ, ùî
ðóêà ïîçîëîò3ëà.
«Äèâè, ÷óäàñ3ÿ!» — ïîäóìàâ 3 çàñóíóâ ó êðèíè÷-
êó ãîëîâó. Ãîëîâà òåæ ïîçîëîò3ëà. Íàòÿãíóâ êàïå-
ëþõà àæ íà âóõà 3 ï3øîâ äî êàçàí3â.
Ó íàéá3ëüøîìó êàçàí3 óæå ëåäâå áóëüêàëî. Õëî-
ïåöü ï3äêèíóâ äðîâ 3 ñ3â ñïî÷èâàòè. Àëå ñïî÷èíêó
íå ìàâ, áî óâåñü ÷àñ ñâåðá3ëà êîðòÿ÷êà ïîäèâèòèñÿ,
êîãî âàðÿòü ÷îðòè. Íàðåøò3 ñòàâ íà êóïó äðîâ, çà-
ãëÿíóâ ó êàçàí: òàì êèï3ëè ó ñìîë3 éîãî ïàí 3 ïàí3.
Âîíè âï3çíàëè õëîïöÿ 3 æàë3áíî ïî÷àëè ïðîñèòè:
—
Ïîãàñè, 2âàíêó, òîé âîãîíü, áî â íàñ óæå ê3ñò-
êè ðîçïàäàþòüñÿ.
—
Àãà, ïîãàñèòè? Í3êîëè íå ïîãàøó!
—
Çà ùî òàêà ñòðàøíà êàðà, Éâàíêó?

45
—
Çà òå, ùî âè ìåíå ÷îðòàì â3ääàëè.
—
Ñê3ëüêè ìè òóò áóäåìî êèï3òè?
—
Äîòè, ïîêè âàñ ÷îðíèé øëÿê íå òðàôèòü.
2âàíêî ùå ï3äêèíóâ äðîâ 3 ï3øîâ äî êîíåé.
Ó ñòàéí3 çíàéøîâ ãàðàïíèêà, ïî÷àâ âèìàõóâàòè
íèì 3 ëÿñêàòè â ïîâ3òð3. Ñèâèé êîíèê ñïèòàâ:
—
Çà ùî íàñ áóäåø áèòè?
—
Íå çíàþ. Òàê âåë3â íàéñòàðøèé ÷îðò.
—
Íå ñëóõàé ÷îðòà, Éâàíêó. Íå áèé íàñ, áî ìè
ìàoìî òàêó ñàìó äóøó, ÿê 3 òè. Êîëèñü ÷îðò çðî-
áèòü 3 òåáå êîíåì, áóäå ãðàííþ ãîäóâàòè é ãàðàï-
íèêîì ÷àñòóâàòè. Ë3ïøå ò3êàéìî çâ3äñè. Ñ3äàé íà
ìåíå 3 — ãàéäà...
Õëîïåöü ïîäóìàâ 3 äàâ çãîäó.
—
Àëå ñïî÷àòêó ïîâ3äâ’ÿçóé íàñ óñ3õ â3ä æîëî-
á3â, áî ìè — ÷åñí3 ëþäè.
2âàíêî ïîâ3äâ’ÿçóâàâ 3 âèïóñòèâ ç3 ñòàéí3 ö3ëèé
òàáóí êîíåé. Ñ3â íà ñèâîãî êîíèêà 3 ðâîíóâ òàê,
ùî ïåêëî çàãóä3ëî. Òàáóí, ñïóùåíèé ç ïðèïîí3â,
á3ã ñë3äîì çà íèìè. Ò3êàëè, ìîâ øàëåí3, ïîëÿìè,
ë3ñàìè, ãîðáàìè, ÿðàìè.
Íàéñòàðøèé ÷îðò ñïàâ ï3ñëÿ îá3äó. Éîãî çáó-
äèëè êðèêè, â3ä ÿêèõ äâèãò3ëî ïåêëî.
—
Ùî òàì ñòàëîñÿ? — ñïèòàâ.
—
Ïîâò3êàëè êîí3, à ðàçîì ç íèìè é ñë3ïèé õëî-
ïåöü.
×îðò ñêî÷èâ 3ç ë3æêà, ÿê îøïàðåíèé, 3 êèíóâñÿ
¿õ íàçäîãàíÿòè. Á3ã, ðâó÷è çåìëþ ï3ä ñîáîþ.
2âàíêîâ3 ïî÷àëî âæå ïëå÷3 ïåêòè. Íå ì3ã ñòåðï3-
òè áîëþ 3 ñêàçàâ:
—
Êîíèêó, ìåí3 â ïëå÷3 ïå÷å... ×îðò íàçäîãà-
íÿo. Ùî ðîáèòè?
—
Íå á3éñÿ, Éâàíêó, ïîòåðïè ùå òðîõè. Âèòÿã-
íè ç ìîãî ïðàâîãî âóõà äâà ðóøíèêè. ßê ÷îðò áóäå
áëèçüêî — êèíü îäèí ðóøíèê éîìó íà ãîëîâó.

46
2 êîëè ÷îðò íàáëèçèâñÿ, 2âàíêî ôóðíóâ íà íüî-
ãî ðóøíèêà. À òîé ðóøíèê áóâ íåçâè÷àéíèé: òàê
çàìîòàâ éîìó ãîëîâó, ùî ÷îðò ñï3òêíóâñÿ îá êà-
ì3íü 3 çàïîðîâ íîñîì. Ïî÷àâ øâèäêî ðîçìîòóâàòè
ðóøíèê. Àëå õ3áà éîãî ðîçìîòàoø, êîëè â3í çâèâà-
oòüñÿ, ÿê íàéæâàâ3øà çì3ÿ! ×îðò íàðåøò3 êèíóâ ðóø-
íèêà íà çåìëþ, àëå òîé ñïëóòàâ íîãè, çâ’ÿçàâøè ¿õ,
ÿê äîáðèé âîëîâ3ä. ×îðò óïàâ 3 ùå ðàç ðîçáèâ íîñà.
Äîêè â3í ðîçïëóòàâñÿ, 2âàíêî áóâ äàëåêî. ×îðò ãíà-
âñÿ, ÿê ñêàæåíèé. Îò-îò çíîâó íàçäîæåíå âò3êà÷3â.
2âàíêî ïðîìîâèâ:
—
Êîíèêó, ÷îðò ïå÷å ìåíå â ïëå÷3. Ùî ìàþ
ðîáèòè?
—
Êèíü íà íüîãî 3 äðóãèé ðóøíèê.
Êîëè ÷îðò áóâ óæå çîâñ3ì áëèçüêî, 2âàíêî øïóð-
íóâ ó íüîãî äðóãèì ðóøíèêîì. 2 òîé íàðîáèâ ä3äü-
êîâ3 ïîâíî êëîïîòó: òàê éîãî çàòåìíþâàâ 3 çàïëó-
òóâàâ, ùî ÷îðòèñüêî øàëåíî êà÷àâñÿ ó ïîðîõàõ, ó
ãëèí3, ó áîëîò3. Ñòàâ òàêèé, ÿê ñâèíÿ â ñïåêó. Áèâ
íîãàìè â çåìëþ, í3áè íà íüîãî íàïàëà ÿêàñü òðÿñó÷-
êà. Ïîò3ì çíîâó á3ã, àæ ÿçèêà âèâàëèâ. Ïî÷àâ ïå-
êòè ïåêåëüíèì âîãíåì 2âàíêîâ3 ïëå÷3. Ïàðóáîê çà-
êðè÷àâ:
—
Êîíèêó, òàê ïå÷å, ùî, â3äàé, çãîðþ. Ùî ìàþ
ðîáèòè?
—
Âèòÿãíè ç ìîãî ë3âîãî âóõà ãàðàïíèê.
—
Âæå âèòÿãíóâ, êîíèêó.
—
Êèäàé ÷îðòîâ3 ï3ä íîãè.
Êèíóâ. Îé, ÿê ñõîïèòüñÿ ãàðàïíèê, ÿê óïåðåæå
÷îðòà! Òîé çâèâñÿ ó÷åòâåðî. Ãàðàïíèê òàê ð3çàâ 3
êðàÿâ ÷îðòà, ùî ò3ëüêè ñâèñòàâ. Ä3äüêî ïîáà÷èâ,
ùî ãàðàïíèê íå ïóñòèòü óïåðåä, ïî÷àâ ò3êàòè ãåòü
äî ïåêëà. Ãàðàïíèê ï3äãàíÿâ.
2âàíêî äîáðàâñÿ äî ñàìî¿ ñòîëèö3. Ê3íü ñòàâ,
â3ääèõàâñÿ 3 êàæå:

47
—
Îòóò ðîçëó÷èìîñÿ, Éâàíêó. Âèðâè ç ìîo¿ ãðè-
âè òðè âîëîñêè. ßê áóäåø ó á3ä3, ïîòðè îäèí âîëî-
ñîê, 3 ÿ ïðèá3æó, àáè ñòàòè òîá3 ó ïðèãîä3.
Ê3íü ïîëåò3â, à Éâàíêî çàòèñ ó æìåí3 âîëîñî÷-
êè é ï3øîâ øóêàòè çàðîá3òêó, áî äóæå çãîëîäí3â. Òà
êóäè íå çàõîäèâ, ëþäè â3ä íüîãî áîêóâàëè:
—
Â3í íå òàêèé, ÿê óñ3. Í3áè çîëîòèé...
Äðóãîãî äíÿ ïðîõîäèâ ïîïðè âåëè÷åçíèé êîðî-
ë3âñüêèé ñàä. Ïîáà÷èâ òàì ñàä3âíèêà, âêëîíèâñÿ
íèçåíüêî 3 ñïèòàâ:
—
×è íåìà äëÿ ìåíå ÿêî¿ñü ðîáîòè?
—
À ùî âì3oø ðîáèòè?
—
Âñå, ùî ñêàæåòå.
—
Òîä3 ï3äòèíàé êâ3òè 3 äåðåâà. Àëå çíàé: êîëè
ï3ä3òíåø òàê, ùî âîíè ç3â’ÿíóòü, òî òâîÿ ãîëîâà
áóäå òàì, äå ñòîÿòü íîãè.
2âàíêî õîäèâ ç íîæèöÿìè ïî ñàäó é ï3äñòðèãàâ
êâ3òè òà äåðåâà. Òàì áóëè òðè êâ3òêè, ÿê3 äóæå ëþ-
áèëà ñàìà êîðîë3âíà. Âîíà ùîðàíêó ïðèõîäèëà äî
íèõ, ìèëóâàëàñü íèìè. Òà ñòàëîñÿ òàê, ùî 2âàíêî
ï3äòÿâ îò3 òðè êâ3òêè. Âîíè îïóñòèëè ãîëîâêè 3 ïî-
÷àëè â’ÿíóòè.
Ïàðóáîê çàæóðèâñÿ. Óâå÷åð3 íå ëÿãàâ ñïàòè, áî
ãðèçîòà éîìó íå äàâàëà ÷èñòî¿ ãîäèíè. Êîðîë3âíà
ä3çíàoòüñÿ, ùî ¿¿ êâ3òêè ç3â’ÿëè, 3 ñàä3âíèê ç3òíå
éîìó ãîëîâó. Âèéøîâ íàäâ3ð 3 ïîòåð âîëîñîê. Òî¿ æ
õâèëèíè ïðèëåò3â äî íüîãî ê3íü 3 ñïèòàâ.
—
×îãî òè õî÷åø, ïðèÿòåëþ?
—
Á3äà, êîíèêó. Õî÷ó, àáè ïàðêàí, ÿêèé îãî-
ðîäæóo êîðîë3âñüêèé ñàä, çðîáèâñÿ äî ðàíêó ä3à-
ìàíòîâèì.
—
Âñå áóäå ïî-òâîoìó. Éäè ñïàòè.
Ê3íü ïîëåò3â, à Éâàíêî íåâäîâç3 çàñíóâ. Óðàíö3
ïîáà÷èâ âèñîêèé ä3àìàíòîâèé ïàðêàí íàâêîëî êîðî-
ë3âñüêîãî ñàäó. Êîëè ñîíöå ç3éøëî, ïàðêàí òàê âè-

48
áëèñêóâàâ, ùî íå ìîæíà áóëî äèâèòèñÿ íà íüîãî. Ñà-
ä3âíèê õîäèâ ïîïðè íüîãî é î÷àì ñâî¿ì íå â3ðèâ.
Îñü 3 êîðîë3âíà. ßê ïîáà÷èëà ïàðêàí, òî çàáóëà
3 ïðî ñâî¿ êâ3òè.
—
Õòî öå çáóäóâàâ? — ñïèòàëà ñàä3âíèêà.
Ñàä3âíèê ïîêëîíèâñÿ ¿é 3 â3äïîâ3â:
—
Íå çíàþ. Ñïèòàéòå ìîãî ÷åëÿäíèêà.
Ïîêëèêàëè ÷åëÿäíèêà.
—
ßê òåáå çâóòü? — ñïèòàëà êîðîë3âíà.
—
2âàíêî.
—
Öå òè çìàéñòðóâàâ ä3àìàíòîâèé ïàðêàí?
—
Òàê.
—
Òî ÿê éîãî çðîáèâ?
—
Ó ìåíå o ñèëà, ùî ìîæå áóäóâàòè ä3àìàíòîâ3
ïàðêàíè.
—
Õîäè ç3 ìíîþ íà øïàöèð1, — çàïðîñèëà éîãî
êîðîë3âíà.
Ñåðöå ä3â÷èíè ïî÷àëî ñòóêàòè ñêîð3øå, àí3æ çàâ-
æäè. Â3ä ïåðøîãî ðàçó òàê çàêîõàëàñÿ â 2âàíêà, ùî
óæå íå áà÷èëà é ä3àìàíòîâèé ïàðêàí.
Äðóãîãî äíÿ êîðîëü ñïîâ3ñòèâ óñ3õ ëþäåé ñâ3òó, ùî
éîãî oäèíà äîíüêà õî÷å âèéòè çàì3æ. Òîé, õòî ïðè-
íåñå íàéôàéí3øèé áóêåò êâ3ò3â, ñòàíå ¿¿ ÷îëîâ3êîì.
Ç óñ3õ ê3íö3â ñâ3òó äî êîðîë3âñüêîãî ïàëàöó ïðè-
íîñèëè ÷àð3âí3 áóêåòè.
2âàíêî çàæóðèâñÿ. Â3í òåæ çàêîõàâñÿ â þíó êî-
ðîë3âíó. Áëóêàâ, ÿê ï’ÿíèé, ïî ñàäó é ÷åêàâ, àáè
âîíà âèéøëà õî÷ íà õâèëüêó. Çóñòð3ëèñÿ íàðåøò3.
Êîðîë3âíà êàæå:
—
Áåç òâî¿õ êâ3òîê íå áóäå â ìåíå âåñ3ëëÿ.
2âàíêî ùå íå âñòèã í3÷îãî â3äïîâ3ñòè, ÿê âîíà
ïîá3ãëà äî ïàëàöó.
Êîëè íàñòàâ âå÷3ð, 2âàíêî ïîòåð äðóãèé âîëî-
ñîê. Ïðèëåò3â ñèâèé ê3íü.
1
Øïàöèð — ïðîãóëÿíêà.

49
—
×îãî õî÷åø, ïðèÿòåëþ? — ñïèòàâ ïàðóáêà.
—
Õî÷ó çàâòðà óðàíö3 ìàòè òàêèé áóêåò, ÿêîãî
ùå íà ñâ3ò3 íå áóâàëî.
—
Íå ãðèçèñÿ. Âñå áóäå ïî-òâîoìó. 2äè ëÿãàé
ñïàòè.
Ê3íü ïîëåò3â, à Éâàíêî ë3ã ñïàòè. Âðàíö3, êîëè
ïðîêèíóâñÿ, íà ñòîë3 ñòîÿâ ÷àð3âíèé áóêåò. ßêèõ
ò3ëüêè êâ3òîê ó íüîìó íå áóëî! 2 á3ë3, 3 æîâò3, 3 ÷åð-
âîí3, 3 áëàêèòí3. Âñ3ëÿê3. Àëå âîíè íå áóëè òàê3, ÿê
óñ3 3íø3 êâ3òè. Â3ä íèõ ðîçëèâàëîñÿ òàêå ÿñíå ñâ3ò-
ëî, ÿê â3ä ñîíöÿ.
2âàíêî â3äí3ñ êâ3òè äî ïàëàöó 3 ïîêëàâ êîëî 3í-
øèõ áóêåò3â.
Êîðîëü äàâ íàêàç, ùîá äðóãîãî äíÿ äî ïàëàöó
ç3éøëèñÿ âñ3 ò3, õòî ïðèí3ñ áóêåòè.
2âàíêî çàæóðèâñÿ: à â ÷îìó â3í óâ3éäå ì3æ ïàí3â?
Ïîòåð òðåò3é âîëîñîê. Ïðèëåò3â ñèâèé ê3íü.
—
×îãî òîá3, ïðèÿòåëþ, òðåáà?
—
Á3äà, êîíèêó. ß ìóøó ìàòè òàêå âáðàííÿ, ÿêî-
ãî íå ìàþòü íàéáàãàòø3 ïðèíöè.
—
Íå æóðèñÿ, ëÿãàé ñîá3 ñïàòè. Çàâòðà âðàíö3
óñå áóäåø ìàòè.
Êîíèê ïîëåò3â. 2âàíêî äîáðå âèñïàâñÿ, à âðàí-
ö3 íà ëàâ3 ïîáà÷èâ òå óáðàííÿ, ÿêå ñîá3 ïðîñèâ.
Îäÿãíóâñÿ ó íüîãî ôàéíåíüêî 3 ï3øîâ äî ïàëàöó.
Òàì óæå áóëè âñ3ëÿê3 êîðîë3, êîðîëåâè÷3, ïðèíöè
3 êíÿç3...
2âàíêî ïîêëîíèâñÿ êîðîëþ, êîðîëåâ3 é êîðî-
ë3âí3. Ñòàâ êîëî ñò3íè é ÷åêào, ùî ç òîãî áóäå äàë3.
Êîðîëü âñòàâ ç ïðåñòîëó 3 ïðîìîâèâ:
—
Àíó, äîðîã3 ãîñò3, áåð3òü äî ðóê ñâî¿ áóêåòè.
Íàé ìîÿ äîíüêà âèáåðå íàðå÷åíîãî.
Âñ3 çðîáèëè òàê, ÿê ñêàçàâ êîðîëü.
Êâ3òêè êîðîëåâè÷3â, êíÿç3â 3 âñÿêèõ ïðèíö3â îä-
ðàçó ç3â’ÿëè, à áóêåò 2âàíêà áëèùàâ ñîá3, ÿê ñîíå÷-

50
êî. Òà é â3í áóâ òàêèé ôàéíèé, ùî ñëîâîì íå ðîç-
êàæåø 3 ïåðîì íå îïèøåø.
Êîðîë3âíà ï3äõîäèëà äî âñ3õ æåíèõ3â, äèâèëàñÿ
íà ¿õí3 áóêåòè, àëå í3÷îãî íå êàçàëà. Ïîò3ì ñòàëà
êîëî Éâàíêà é ìîâèëà:
—
Îöåé áóêåò ìåí3 íàéá3ëüøå ëþáèòüñÿ...
Òîãî æ òàêè äíÿ áóëî âåñ3ëëÿ.
ß ñàìå çàáëóêàâ äî êîðîë3âñüêî¿ ñòîëèö3. Ïî÷óâ
ìóçèêó, ñï3âè 3 ãîéêè â ïàëàö3 3 òåæ çàéøîâ òóäè
÷àðêó ãîð3ëêè ñïîðîæíèòè. Ìåíå çàïðîñèëè çà âå-
ñ3ëüíèé ñò3ë, äîáðå ÷àñòóâàëè, àáè ìàâ ùî ëþäÿì
ðîçïîâ3äàòè...
Ä2Â×ÈÍÀ-ÒÐÎÑÒÈÍÊÀ
Ó îäíîìó ñåë3 æèâ ñèðîòà 2âàíêî. ßê óìèðàëè
éîãî òàòî é ìàìà, òî ëèøèëè éîìó ñòàðó õàòêó
é ãîðîäó ëàòêó.
À â òîìó ñåë3 áóâ ïàí Ñòóëüìîðäà. Ëþäè éîãî
îáõîäèëè äåñÿòîþ äîðîãîþ, áî í3õòî ç íèì íå õî-
ò3â ìàòè ñïðàâè. ßêîñü ïàí ñòàâ êîëî 2âàíêîâî¿
õàòè 3 êðèêíóâ:
—
À òè õòî òàêèé?
—
ß ñîá3 2âàíêî.
—
À íàùî òîá3 õàòà, òà ùå é ãîðîä?
—
Ó õàò3 æèâó, à ç ãîðîäà ãîäóþñÿ. Ïðî öå
é äóðåíü çíào.
Ïàí ïîäóìàâ 3 ñêàçàâ:
—
2äè äî ìåíå â3çíèêîì, áî öåé ãîðîä ÿ çàáè-
ðàþ. Íà íüîìó áóäå ïàñ3êà.
—
Õ3áà ó âàñ, ïàíî÷êó, ìàëî ñâîãî ïîëÿ? Ãð3õ
áóäåòå ìàòè!
—
Ãð3õ íåõàé 3äå â ì3õ — çâåðõó ìàêîãîíîì. Íå
õî÷åø áóòè â3çíèêîì, òî çàáèðàéñÿ 3ç ñåëà.

51
2âàíêî íàï3ê ñîá3 êàðòîïëÿíèê3â, êèíóâ ó òîð-
áèíó ê3ëüêà ÿáëóê 3 ïîìàíäðóâàâ. Íà áåðåç3 Ïðóòó
ïîáà÷èâ æóðàâêó. Ï3ä3éøîâ — à ïòàõà íå ò3êào, âçÿâ
ó ðóêè — êðèëî ïåðåáèòå. Âîíà ïîïðîñèëà:
—
Äîïîìîæè, ïàðóá÷å. Óæå ï’ÿòü äí3â ñèäæó
òóò ãîëîäíà, áî ðàíè áîëÿòü.
2âàíêî ïîìèâ ðàíè, ïîðâàâ ñîðî÷êó é ïåðåâ’ÿ-
çàâ ¿õ. Â3äòàê çëîâèâ ó Ïðóò3 ðèáêó é íàãîäóâàâ
ïòèöþ. Õîò3â çðîáèòè ¿é 3 õàòêó, àëå ò3ëüêè ï3ä3-
éøîâ äî î÷åðåòó, òî ïî÷óâ:
—
Íå ðâè ìåíå, ïàðóá÷å, áî, ìîæå, ïðèéäå òîé,
ùî ÿ éîãî ÷åêàþ.
—
Àòèùîçàîäíà?
—
Ä3â÷èíà-òðîñòèíêà.
—
Êîãî ÷åêàoø?
—
Ñâîãî âèçâîëèòåëÿ.
—
Àíó, ïîêàæèñÿ.
Ãîëîñ â3äïîâ3â:
—
Äâà ðàçè ÿ âæå ïîêàçóâàëàñÿ... Òà ùî ç òîãî?
ßê ï3øëè, òàê 3 íåìà ïî ñüîãîäí3øí3é äåíü. Ùå
ìîæó ïîêàçàòèñü îäèí-oäèíèé ðàç.
—
Îñòàíí3é ðàç ìåí3 é ïîêàæèñü. Áîã ì3é, íå
îáäóðþ.
—
Íó, äîáðå, äèâèñÿ íà âåðøå÷îê î÷åðåòó.
Ðàïòîì 2âàíêî ïîáà÷èâ ïåðåä ñîáîþ ÷àð3âíó
ä3â÷èíó. Âîíà áóëà òàêà ãàðíà, ÿê ïåðøà êâ3òêà
íàâåñí3, àëå äóæå ñóìíà.
—
×îìó òè ñóìíà?
—
Ìåíå óêðàëà â3ä áàòüê3â çëà â3äüìà. Õîò3ëà, ùîá
ÿ â3ääàëàñü çà ¿¿ ñèíà-âåëåòíÿ. ß íå ñõîò3ëà 3 âòåêëà,
ñõîâàëàñÿ â ö3é òðîù31. Â3äüìà ìåíå çíàéøëà 3 îáåð-
íóëà â òðîñòèíêó. Àáè ìåíå âèçâîëèòè, òðåáà âè-
êðàñòè ì3é ïåðñòåíü 3 ïîêëàñòè éîãî íà âåðøå÷îê...
1
Òðîùà — î÷åðåò.

52
2 ä3â÷èíà çíèêëà. Âîíà äóæå ñïîäîáàëàñÿ íà-
øîìó 2âàíêîâ3. 2 âèð3øèâ â3í ¿é äîïîìîãòè. Ïîâåð-
íóâñÿ äî æóðàâêè é êàæå:
—
Íàì òðåáà ðîçëó÷èòèñÿ.
—
Êóäè ï3äåø? — ñïèòàëà æóðàâêà.
—
Ï3äó øóêàòè òå, ïðî ùî íå ìîæíà ãîâîðèòè.
—
Íåõàé òîá3 ùàñòèòü!
2âàíêî éøîâ ïîëÿìè, ë3ñàìè. ßêîñü ïðè äîðîç3
ïîáà÷èâ õàòêó. Óâ3éøîâ. Ó ñ3íÿõ áóëè òðè êîòè,
ïðèâ’ÿçàí3 äî òðüîõ ñòîâï3â. 2âàíêî ïîãëàäèâ êîæ-
íîãî êîòà é äàâ ïî øìàòêó ðèáè.
—
Íÿâ, íÿâ, íÿâ...
—
îçâàëèñÿ äî íüîãî êîòè.
Ç õàòêè ïî÷óâñÿ ÿêèéñü ãîëîñ:
—
Õòî òàì çáèòêóoòüñÿ íàä âàìè?
—
Íå çáèòêóoòüñÿ í3õòî. Ïàðóáîê äàâ íàì ¿ñòè.
—
Òîä3 çàõîäü äî õàòè, ïàðóá÷å!
Ó õàò3 2âàíêî í3êîãî íå ïîáà÷èâ, áî òàì áóëî
òåìíî. Âèêðåñàâ âîãíþ é ïîñâ3òèâ. Íà ïå÷3 ëåæàëà
ñòàðà-ñòàðåçíà áàáà.
—
Äîáðå, ñèíêó, ùî íå ìèíóâ ìîo¿ õàòêè, áî â
ìåíå ùîñü ó áîêó êîëå. Íåìà êîìó âîäèö3 ïðèíåñòè.
—
Âîäèö3? Çàðàç, áàáêî...
—
Ñàì íå ïðèíåñåø, áî çàáëóäèøñÿ. Ñïóñòè
îäíîãî êîòà, â3í î÷èìà áóäå ïðèñâ3÷óâàòè äîðîãó.
2âàíêî âèéøîâ ó ñ3íè 3 ñïèòàâ:
—
Êîòðèé 3ç âàñ ï3äå ç3 ìíîþ ïî âîäó?
—
Âñ3 ïî îäíîìó ðàçîâ3, — â3äïîâ3â íàéñòàð3øèé.
2 ï3øëè. Äîðîãîþ 2âàíêî çàö3êàâèâñÿ:
—
Ñêàæè, êîòèêó, ÷îìó öå âè ïðèâ’ÿçàí3?
—
Íå ìîæó ñêàçàòè, ñòàðà ïðîæåíå ìåíå. Ñïè-
òàé äðóãîãî.
2âàíêî çâàðèâ êóëåøó, íàãîäóâàâ áàáêó 3 êîò3â.
Ïåðåíî÷óâàâ 3 õî÷å éòè äàë3. À ñòàðà íå ïóñêào:
—
Ïîáóäü òóò ùå òðîõè, äîêè íå ïåðåñòàíå ìåí3
áîë3òè ïîïåðåê.

53
Äðóãîãî äíÿ 2âàíêî ï3øîâ ïî âîäó ç äðóãèì êîòîì.
—
Ñêàæè, êîòèêó, ÷îìó öå âè ïðèâ’ÿçàí3?
—
Íå ìîæó ñêàçàòè, ÿ áîþñü áàáè...
Íà òðåò3é äåíü 2âàíêî ï3øîâ ïî âîäó ç òðåò3ì êî-
òîì. Íàïî¿â éîãî, ïîãëàäèâ, äàâ øìàòî÷îê ðèáêè.
—
Ñêàæè, êîòèêó, ÷îìó öå âè íà ïðèâ’ÿç3?
—
Áîþñÿ ãîâîðèòè, àëå òîá3 ñêàæó. Áàáà — íàé-
ñòàðøà â3äüìà. Âíî÷3 äî íå¿ çë3òàþòüñÿ âñ3 íå÷èñò3
ñèëè é ðàäÿòüñÿ, ÿê ìàþòü ëþäÿì øêîäèòè. Ñüîãîäí3
òåæ çáåðóòüñÿ íà çá3ãîâèñüêî. À ùîá òè íå ÷óâ, áàáà
çàë3ïèòü òîá3 âóõà âîñêîì. Òî ÿ ïðî âñå òîá3 ðîçïîâ3ì.
—
Ñêàæè ìåí3, êîòèêó, âîíè í3êîëè íå ãîâîðè-
ëè ïðî ä3â÷èíó, ùî ñòàëà òðîñòèíêîþ?
—
ßê í3? Áàáà íàâ3òü êàçàëà, ùî âæå áóëè äâà ïà-
ðóáêè, ÿê3 õîò3ëè âêðàñòè â íå¿ ïåðñòåíü. Âîíà ¿õ
îáåðíóëà ó äâà êàìåí3. Òàì, ï3ä õàòîþ, é ëåæàòü. ßê
ïðèïå÷å ñîíå÷êî, áàáà íà íèõ ñ3äào é âèãð3âàoòüñÿ.
—
À ùî òðåáà ðîáèòè, ùîá ïîâåðíóòè ¿ì æèòòÿ?
—
Òðåáà ñêðîïèòè êàìåí3 âîäîþ ç îçåðöÿ, ç ÿêî-
ãî ùå í3õòî íå ïèâ.
2âàíêî çâàðèâ âå÷åðþ, íàãîäóâàâ áàáó, êîò3â 3 ë3ã
ñïàòè. Ñòàðà ñêàçàëà:
—
2âàíêó, ñå¿ íî÷3 áóäå äóæå ãðèì3òè. ß òîá3
çàë3ïëþ âóõà ñâ3æèì âîñêîì, ùîá íå îãëóõ.
Îï3âíî÷3 äî õàòè ïî÷àëè çë3òàòèñü âñ3ëÿê3 â3äü-
ìè, óïèð3 é ÷îðòè. Íàáèëîñÿ ¿õ ñò3ëüêè, ùî íå áóëî
äå í3 ñïàòè, í3 ñòàòè. 2âàíêî âèéíÿâ â3ñê ç îäíîãî
âóõà é ïî÷óâ:
—
×óëà, ùî éäå é òðåò3é ïàðóáîê âèçâîëÿòè
ä3â÷èíó ç òðîñòèíè. Àëå ÿ éîìó ïîêàæó, ïî ÷îìó
ë3êîòü êâàø3. ß ïåðñòåíü çàõîâàëà â Çàë3çí3é ãîð3.
Óðàíö3 â3äüìà ðîçáóäèëà õëîïöÿ é ñïèòàëà:
—
Òè ùîñü ÷óâ, 2âàíêó?
—
Í3, áàáêî, ÿ ñïàâ ÿê êàì3íü.
Õëîïåöü ïî÷àâ çáèðàòèñÿ â äîðîãó.

54
—
ß éäó ç òîáîþ, — ñêàçàâ òðåò3é ê3ò. — Áàáó ìè
îáäóðèìî. Òè çëîâèø êîòà é ïðèâ’ÿæåø çàì3ñòü ìå-
íå. Áàáà ñòàðà é ï3äñë3ïóâàòà, íå ñêîðî ïîì3òèòü.
2âàíêî òàê 3 çðîáèâ. Äîâãî éøëè ÷è ìàëî —
ïðèéøëè ó ÷èñòå ïîëå. Ðàïòîì ó ïîâ3òð3 çàãóä3ëî.
Êîòèê ñêàçàâ:
—
Öå áàáà âæå ëåòèòü çà íàìè. Âèäíî, óï3çíàëà
ï3äêèíóòîãî êîòà. Àëå ÿ õèòð3øèé...
Â3í âèãð3á ÿìó é ñêàçàâ:
—
Çàë3çàé ñþäè!
2âàíêî çàë3ç, ñõîâàâñÿ ðàçîì ç êîòèêîì.
Áàáà ïðîëåò3ëà é ïðîïàëà.
2âàíêî 3 êîòèê âèáðàëèñÿ ç ÿìè 3 âèðóøèëè äàë3.
2øëè äåíü, äðóãèé, òðåò3é — ïðèáóëè äî ïå÷åðè.
Êîòèê ñêàçàâ:
—
Òóò æèâå âîðîæáèò, ÿêèé äóæå ñåðäèòèé íà
â3äüìó. Òè çàéäè äî íüîãî, à ÿ äîòè ìèøåé ïîëîâëþ.
Âîðîæáèò áóâ ñòàðèé 3 ñëàáèé, ÿê ìóõà âîñåíè.
Ëåæàâ 3 ëåäâå äèõàâ. Ïîáà÷èâøè 2âàíêà, ñêàçàâ:
—
Äîáðå, ùî ïðèéøîâ, ïàðóá÷å. Ïðèíåñè âî-
äè÷êè, áî ÿ íåãîäåí âñòàòè.
2âàíêî ïðèí3ñ âîäè, çâàðèâ îá3ä, íàãîäóâàâ ñòà-
ðîãî. Âîðîæáèò ðîçïîâ3â:
—
ßê ÿ áóâ ìîëîäèé, òî âñ3 â3äüìè ìåíå øàíó-
âàëè. À êîëè ç3ñòàðèâñÿ, òî ñïàëèëè ìîþ êíèãó é
ïîêèíóëè ìåíå â ö3é ïå÷åð3. Ìåíå ÷åêào ñìåðòü.
ß òîá3, ïàðóá÷å, âèäàì íàéá3ëüøó òàoìíèöþ. Õî-
÷åø çíàéòè Çàë3çíó ãîðó? Òîä3 ñëóõàé äîáðå. Êîëî
ïå÷åðè, ç ï3âäåííîãî áîêó, çàêîïàí3 ÷àð3âí3 êàïö3.
Ðîçêîïàé ¿õ 3 â3çüìè ñîá3. ßê ïðèéäåø äî ìîðÿ,
êèíü ¿õ ó âîäó — âîíè ñòàíóòü ÷îâíèêîì 3 ïîâåçóòü
òåáå äî Çàë3çíî¿ ãîðè. Òàì o é îçåðöå, ç ÿêîãî ùå
í3õòî íå ïèâ...
Âîðîæáèò íå âñòèã á3ëüøå ñêàçàòè. Çàïëþùèâ
î÷3 é ïîìåð.

55
2âàíêî ïîõîâàâ âîðîæáèòà òàê, ÿê öå ìào áóòè.
Â3äòàê âèêîïàâ ñîá3 ÷àð3âí3 êàïö3 3 âèðóøèâ ç êî-
òèêîì â äîðîãó. Äîâãî éøëè ÷è ìàëî — àëå ä3éøëè
äî ñèíüîãî ìîðÿ.
2âàíêî êèíóâ êàïö3 ó õâèë3, 3 ïåðåä íèì âèð3ñ 3ç
âîäè ÷îâåí. Ñ3ëè é ïîïëèâëè. Çà îäíó äíèíó äî-
ïëèâëè äî ÿêîãîñü îñòðîâà. Êîëè âèéøëè íà áå-
ðåã, ÷îâåí çíîâó îáåðíóâñÿ â êàïö3.
Íà îñòðîâ3 áóâ äóæå ãóñòèé ë3ñ. Âèñî÷åçí3 äåðå-
âà ï3äí3ìàëèñÿ äî ñàìîãî íåáà.
Òîä3 êîòèê âèäðÿïàâñÿ íà âåðõ íàéâèùîãî äå-
ðåâà 3 ðîçäèâèâñÿ â óñ3 áîêè. Êðèêíóâ:
—
2âàíêó, Çàë3çíà ãîðà — áëèçüêî.
Ïîá3ãëè òóäè, êóäè ïîâ3â ê3ò. Ïåðåä ãîðîþ çà-
ë3çëè â êóù3 é ïî÷àëè äèâèòèñÿ, ç ÿêîãî áîêó â íå¿
óâ3éòè. Âîíè ìîâ÷àëè, 3 ãîðà ìîâ÷àëà.
Ðàïòîì ãîðà çàñêðåãîòàëà é â3ä÷èíèëàñÿ. Ç íå¿
âèéøëè äâàíàäöÿòü ä3â÷àò ç êîøèêàìè â ðóêàõ.
—
Äîáðèäåíü, ä3â÷àòà, — ïðèâ3òàâñÿ 2âàíêî. —
Êóäè éäåòå?
—
Ïî ÿãîäè. À òè õòî òàêèé?
—
ß ïðèéøîâ äî âàñ ó ãîñò3.
—
Ìè ãîñòåé íå ïðèéìàoìî, íàì âîíè çàêàçà-
í3. ßê íàø ãîñïîäàð-âåëåò ïîáà÷èòü òåáå, á3ëüøå
íå áóäåø í3 äî êîãî â ãîñò3 õîäèòè.
—
Àâèùîçàîäí3?
—
Ìè — ïîëîíÿíêè ãîñïîäàðÿ-âåëåòà.
—
À â3í íå áî¿òüñÿ ïóñêàòè âàñ ïî ÿãî-
äè ñàìèõ?
—
Íå áî¿òüñÿ, áî 3ç öüîãî îñòðîâà íå ìîæíà
âòåêòè. a ëèøå îäèí-oäèíèé ÷îâåí, ÿêîãî ïðèéìào
öå ìîðå.
—
À äå òîé ÷îâåí?
—
Ó âîðîæáèòà, ùî äîæèâào â3êó â ÿê3éñü ïå-
÷åð3. Òîãî ÷îâíà íå íàçäîæåíå í3ÿêà ñèëà.

56
2âàíêî çáèðàâ ç ä3â÷àòàìè ÿãîäè é ðîçïîâ3äàâ,
ÿê ãàðíî æèòè òàì, äå o áàãàòî ëþäåé 3 äå íåìà
òàêèõ äèêèõ íåòð3â.
Ïîò3ì çàïèòàâ:
—
À âè íå çíàoòå, äå õîâào ãîñïîäàð-âåëåò çî-
ëîòèé ïåðñòåíü?
—
Ó çîëîò3é ñêðèíüö3. À êëþ÷èê â3ä ñêðèíü-
êè — õîâào â ë3âå âóõî. Àëå ÿêùî òè çàáåðåø ïåð-
ñòåíü, òî çàïëàòèø çà íüîãî æèòòÿì. Ãîñïîäàð-âå-
ëåò ïðîêèíåòüñÿ 3 âá’o òåáå îäðàçó. Â3í ñèëüí3øèé
â3ä ö3o¿ ãîðè!
—
À ùî ìàþ ðîáèòè, àáè ïåðñòåíü çàáðàòè?
—
Òðåáà ñïî÷àòêó âçÿòè êëþ÷èê ç éîãî ë3âîãî
âóõà, à ïîò3ì ï3äïàëèòè êíèãó æèòòÿ ãîñïîäàðÿ-
âåëåòà, ÿêà ëåæèòü ó íüîãî íà ñòîë3.
Ä3â÷àòà íàçáèðàëè ïîâí3 êîøèêè ÿã3ä. Êîëè ïî-
âåðíóëèñÿ, áðàìà â3ä÷èíèëàñÿ, õëîïåöü ñõîâàâñÿ
ñåðåä ä3â÷àò 3 çàéøîâ ç íèìè âñåðåäèíó.
Ãîñïîäàð-âåëåò ñïàâ ó âåëè÷åçíîìó çàë3. Òàê
õðîï3â, ùî àæ ãîðà äâèãò3ëà.
2âàíêî òèõåíüêî ï3ä3éøîâ äî íüîãî. Âèòÿãíóâ
çîëîòèé êëþ÷èê ç éîãî ë3âîãî âóõà, â3äòàê óçÿâ êðå-
ñàëî é âèêðåñàâ âîãíþ. Ðîçäìóõàâ ãðóáêó é ï3äïà-
ëèâ íà ñòîë3 êíèãó æèòòÿ ãîñïîäàðÿ-âåëåòà.
×îðíèé ÿê í3÷ äèì ï3äíÿâñÿ â øèðîê3é çàë3...
Ãîñïîäàð êîð÷èâñÿ ñïî÷àòêó, à ïîò3ì ïî÷àâ êóäèñü
ïðîïàäàòè. Çíèêàëè íîãè, òóëóá, ðóêè, øèÿ... ×àñ-
òèíêà êíèãè íå äîãîð3ëà, âïàëà íà äîë3âêó é ïîãà-
ñëà. Òîä3 î÷3 âåëåòà ï3äíÿëèñÿ é ïî÷àëè áëóêàòè ïî
çàë3. 2âàíêî âèéøîâ ç òåìíîãî êóòêà, ï3ä3éøîâ äî
çîëîòî¿ ñêðèíüêè, â3ä3ìêíóâ 3 çàáðàâ ïåðñòåíü. Ãî-
ñïîäàðåâ3 î÷3 âåñü ÷àñ ïëèâëè çà íèì, àëå 2âàíêî
íå áîÿâñÿ. Â3í â3äêðèâ äâåð3 é âèãóêíóâ:
—
Åãåé, ä3â÷àòà! Ïðèíåñ3òü ÿêèéñü ãëå÷èê, àáè
íàáðàâ âîäè ç îçåðöÿ, ç ÿêîãî ùå í3õòî íå ïèâ.

57
—
Íà, ìàoø ãëå÷èê, — ñêàçàëè ä3â÷àòà.
Êîòèê ïîâ3â éîãî äî îçåðöÿ. Íàáðàëè âîäè. Òîä3
êîòèê ñêàçàâ:
—
Òðåáà ò3êàòè, äîêè áàáà íå ä3çíàëàñÿ ïðî
ñìåðòü ñâîãî ñèíà. Âîíà ìîæå á3äè íàì íàðîáèòè.
Ïðèéøëè ïåðåä ñòðàøíó çàë3çíó áðàìó.
—
Ïîñòóêàé, 2âàíêó, òðè ðàçè çîëîòèì êëþ-
÷èêîì.
2âàíêî ïîñòóêàâ. Áðàìà â3ä÷èíèëàñÿ. 2âàíêî, êî-
òèê 3 ä3â÷àòà ïîá3ãëè äî ìîðÿ. Çà íèìè ïëèâëè î÷3
ãîñïîäàðÿ-âåëåòà.
2âàíêî êèíóâ ÷àð3âí3 êàïö3 â õâèë3. Ç âîäè âèð3ñ
÷îâåí. Âñ3 ñ3ëè â íüîãî é ïîïëèâëè ìîðåì. 2âàíêî
îãëÿíóâñÿ. Íà áåðåç3 áëèùàëè î÷3 ãîñïîäàðÿ-âåëå-
òà... Ç íèõ òåêëè ñëüîçè, âåëèê3 3 êðóãë3, ÿê ÿáëóêà,
3 ïàäàëè â ìîðå.
Êîëè äîïëèâëè äî äðóãîãî áåðåãà, ä3â÷àòà ïî-
âèá3ãàëè íà çåëåíå ïîëå. Ïàðóáîê ñõîâàâ ÷àð3âí3
êàïö3 â ïàçóõó é ñêàçàâ:
—
Íó, êðàñóí3, òåïåð 3ä3òü äîäîìó, áî ó íàñ
ç êîòèêîì — ñâîÿ äîðîãà.
Ä3â÷àòà ïîäÿêóâàëè õëîïöåâ3 é ðîç3éøëèñÿ.
2âàíêî ïîäàâñÿ äî â3äüìèíî¿ õàòè. Ïîëëÿâ äâà
êàìåí3 âîäîþ ç îçåðöÿ, ç ÿêîãî ùå í3õòî íå ïèâ.
Äâà ïàðóáêè í3áè ç3 ñíó ïðîêèíóëèñÿ.
—
Ìè äîâãî ñïàëè, — ñêàçàëè.
—
Îãî, áóëè á âè ñïàëè, ïîêè ñâ3òó é ñîíöÿ,
ÿêáè ÿ âàñ íå ðîçáóäèâ âîäè÷êîþ ç öüîãî ãëå÷èêà.
2ä3òü, õëîïö3, äîäîìó. Â3äüìà, ÿê áà÷ó, âæå íå ìào
í3ÿêî¿ ñèëè.
Ïàðóáêè ï3øëè. À 2âàíêî ç êîòèêîì ïîäàëèñÿ
äî î÷åðåòó íà áåðåç3 ð3êè. 2âàíêî âèéíÿâ ïåðñòåíü
3 ïîêëàâ éîãî íà âåðøîê òðîñòèíè. Òðîñòèíà çàõè-
òàëàñÿ, 3 íà ¿¿ ì3ñö3 ðàïòîì ïîñòàëà ä3â÷èíà — ãàð-
íà, ÿê ïåðøà âåñíÿíà êâ3òêà.

58
2âàíêî ñêàçàâ:
—
ß íå çìîæó í3 îäíîãî äíÿ ïðîæèòè áåç òåáå.
Áóäü ìîoþ...
Ä3â÷èíà äàëà éîìó çîëîòèé ïåðñòåíü, 3 âîíè
ï3øëè äî ¿¿ òàòà 3 ìàìè. Òî áóëè ÷åñí3 ãóöóëè, ÿê3
âèïëàêàëè î÷3 çà ñâîoþ oäèíîþ äîíüêîþ.
Âîíè çðîáèëè âåñ3ëëÿ. 2 êîòèê âñå æèòòÿ áóâ ç
íèìè — ïðÿâ çîëîòå ïðÿäèâî é êàçêè ðîçïîâ3äàâ.
Ä2ÄÎÂÀ ÄÎÍÜÊÀ 2 ÁÀÁÈÍÀ ÄÎÍÜÊÀ
Ïðî ä3äîâó äîíüêó 3 áàáèíó äîíüêó o áàãàòî êà-
çîê, àëå öå íå òàêà. Äàâíî-äàâíî îäíà áàáà, ÿê ùå
ä3âêîþ áóëà, íàæèëà ñîá3 äèòèíó. Ä3ä òîä3 ïàðóá-
êóâàâ 3 ö3o¿ áàáè íå çíàâ, à ÿê îæåíèâñÿ, òî ùàñëè-
âî ́àçäóâàâ ç ã3äíîþ æ3íêîþ. Òà ñòàëîñÿ òàê, ùî
æ3íêà éîãî âìåðëà, 3 ëþäè ï3äìîâèëè, àáè ñâàòàâ
ç äðóãîãî ñåëà áàáó ç äîíüêîþ.
Âäîâåöü òåæ ìàâ äîíüêó 3 âèð3øèâ îæåíèòèñÿ.
Æèëè âîíè, æèëè, àëå áàáà ñòðàøíî íåíàâèä3ëà ä3-
äîâó äîíüêó, áî òà áóëà äóæå ãàðíîþ, 3 ëèøå ïî÷àëà
â3ääàíè÷èòè1 — â3äáîþ â3ä æåíèõ3â íå áóëî. Ä3äîâà
äîíüêà ãàðíà òà ùå é ïðàöüîâèòà, à áàáèíà íåãàðíà
òà ùå é ëåæåáîêà. Á3äêàoòüñÿ áàáà ñàìà ñîá3:
—
Òà ÿê òàê ìîæå áóòè — ä3äîâó äîíüêó ñâàòà-
þòü, à ç ìîoþ í3õòî é ðîçìîâëÿòè íå õî÷å.
2 íàäóìàëà ïîçáóòèñÿ ä3äîâî¿ äîíüêè. À ÿê? Êàæå
¿é îäíîãî ðàçó:
—
Íàáåðè â ì3øêè ïîïåëó 3 â3äâåçè äî òîãî ìëè-
íà, äå äâàíàäöÿòü ÷îðò3â ìåëþòü, à çâ3äòè ìàoø
ïðèâåçòè äâàíàäöÿòü ì3øê3â ïèòëüîâàíî¿2 ìóêè.
1
Ñòàëà íà ïîð3.
2
Áîðîøíî îñîáëèâîãî, äð3áíîãî ïîìîëó.

59
Íàáðàëà ïîïåëó ä3äîâà äîíüêà, ñ3ëà íà âîçà 3
ïîâåçëà. Äî òîãî ìëèíà áóëî äàëåêî, 3 äî¿õàëà âîíà
àæ íà âå÷3ð. Ðîçïðÿãëà êîíåé, çàéøëà äî ìëèíà
3 ñòàëà ÷åêàòè.
Äåñü êîëî äâàíàäöÿòî¿ ãîäèíè ìëèí ñàì ïî÷àâ
ìîëîòè, 3 ç’ÿâèëîñÿ äâàíàäöÿòü ÷îðò3â.
Ï3äõîäèòü íàéñòàðøèé ÷îðò 3 êàæå:
—
Õîäè, ä3âêî, òàíöþâàòè.
—
Òà ÿê ÿ ï3äó òàíöþâàòè, êîëè ñòð3÷êè íå
ìàþ? — êàæå ä3äîâà äîíüêà.
Ïðèíåñëè ÷îðòè ñòð3÷êó. Âîíà çàïëåëà êîñó, àëå
òàíöþâàòè çíîâó íå õî÷å.
—
ßê ÿ ï3äó òàíöþâàòè ó ñòàð3é ñîðî÷ö3?
Ïðèíåñëè ÷îðòè é ñîðî÷êó.
—
Õîäè, ä3âêî, òàíöþâàòè! — ñåðäèòüñÿ íàé-
ñòàðøèé ÷îðò.
—
Òà ÿê òàíöþâàòè, êîëè ñòàðà ñï3äíèöÿ?
Ï3øëè ÷îðòè, ïðèíåñëè ñï3äíèöþ. Îäÿãëàñÿ
ä3â÷èíà, à òàíöþâàòè íå éäå.
—
Òà ùå ÷îá3òîê íå ìàþ, — êàæå.
Á3ãàëè êóäèñü ÷îðòè, á3ãàëè, à ïðèíåñëè é ÷î-
á3òêè.
—
Õîäè, ä3âêî, òàíöþâàòè, — ëþòóo ÷îðò.
—
Òà ùå ñåðåæîê íå ìàþ, — îçèâàoòüñÿ ä3â÷èíà.
Ìåòíóëèñÿ ÷îðòè ïî ñåðåæêè, òàê óñå íîñèëè,
ïîêè ä3â÷èíó íå îäÿãëè ç í3ã äî ãîëîâè. À òîä3 âîíà
ùå é ñêðèí3 ç îäÿãîì òà çîëîòèìè ðå÷àìè çàáàãëà.
Íåñóòü ÷îðòè ñêðèíþ, àëå äîíåñëè ëèøå äî ïîðî-
ãà — áî êîãóò çàï3ÿâ, 3 âñ3 âòåêëè äî ïåêëà.
Ä3â÷èíà â ìëèí3 íàáðàëà ì3øê3â 3ç áîðîøíîì,
âèñàäèëà ¿õ íà â3ç, çâåðõó âèñàäèëà ñêðèíþ 3 ïðè-
¿õàëà äîäîìó, ÿê ö3ñàðåâà äî÷êà.
—
Äå òè âñå ä3ñòàëà? — ïèòào áàáà.
—
Ó ìëèí3, — â3äïîâ3ëà ä3â÷èíà.
2 ðîçêàçàëà, ÿê ÷îðòè ïðîñèëè ¿¿ äî òàíöþ.

60
Íà äðóãèé äåíü áàáà ñâîþ äîíüêó â3äïðàâëÿo
ïîï3ë ìîëîòè.
Ïðè¿õàëà ä3â÷èíà äî ìëèíà, ÷åêào ï3âíî÷3. Äî-
÷åêàëàñÿ, ïðèéøëè ÷îðòè, 3 íàéñòàðøèé êëè÷å ¿¿
äî òàíöþ.
—
Ïðèíåñ3òü ìåí3 òå 3 òå, — êàæå áàáèíà äîíü-
êà, — òî ï3äó.
×îðòè êèíóëèñÿ â ð3çí3 áîêè, ïîçíîñèëè âñå,
÷îãî çàáàæàëà, îäÿãëàñÿ ä3â÷èíà, âçóëàñÿ — 3 ãàéäà
ç íàéñòàðøèì ÷îðòîì ó òàíåöü. ßê îáêðóòèâ íåþ
÷îðò, òî ö3ëî¿ ê3ñòî÷êè íå çàëèøèëîñÿ.
À ä3äîâà äîíüêà æèâå é äîñ3.
ÄÎÍÜÊÀ Â2ÒÐÓ
Á3äíîìó ïàðóáêó Òèìîô3þ çàõîò3ëîñÿ îæåíè-
òèñÿ. Â3í êèíóâ î÷èìà ïîì3æ ä3â÷àòàìè, ïîçàëè-
öÿâñÿ, àëå í3 îäíà íå ñõîò3ëà ñòàòè éîãî æ3íêîþ,
áî â3í íå ìàâ í3 õàòè, í3 õë3áà, àí3 ñòàéí3, ùîá
õóäîáó çàãíàòè, êîòðî¿ òåæ íå ìàâ.
Íà êðàþ ñåëà áóâ ïóñòèð, ÿêîãî í3õòî í3êîëè íå
çàéìàâ. Âèð3øèâ Òèìîô3é çáóäóâàòè òàì õàòèíó.
Íàçáèðàâ ó ïîë3 êóïó ñîíÿøíè÷èííÿ, 3 çà òèæäåíü
õàòèíà áóëà ãîòîâà. Ïðèáðàâ ¿¿ êâ3òàìè, îáãîðîäèâ
3 äóìào, äî êîòðî¿ ä3â÷èíè ïîñèëàòè ñâàò3â. Ö3ëó
í3÷ íå ñïàâ, âñå äóìàâ. Òà íà ñâ3òàíêó çä3éíÿâñÿ
ñêàæåíèé â3òåð 3 çàâàëèâ õàòèíó, ðîçêèäàâøè ñî-
íÿøíè÷èííÿ õòîçíà-êóäè. Ðîçñåðäèâñÿ Òèìîô3é
3 ïîãðîçèâ ïðîêëÿòîìó â3òðîâ3:
—
Òåïåð ÿ ï3äó òâîþ äîíüêó ñâàòàòè!..
É ïî÷óëàñÿ éîìó â3òðîâà â3äïîâ3äü:
—
Ó-ó-õó-õó, ïðèõî-î-äü!.. À -à -õà-õà, ïðè-õî-
î-îäü!
Ï3øîâ äî ñóñ3ä3â 3 ñêàçàâ:

61
—
ß õî÷ó ïîáðàòèñÿ ç Â3òðîâîþ äîíüêîþ. Õî-
ä3òü ç3 ìíîþ 3 áóäåòå ìî¿ìè ñòàðîñòàìè.
Ñóñ3äè âèòð3ùèëè î÷3 — äóìàëè, ùî Òèìîô3é
çäóð3â.
—
Ùî, õî÷åø øóêàòè â3òðó â ïîë3? — êàæóòü. —
Îé, áóäåø, íåáîæå, òîíêî ñâèñò3òè. Áóäü ïàðóá-
êîì, à íå ïóñòèì ç3ëëÿì.
Í3õòî íå ï3øîâ ç íèì.
Òèìîô3é ñêëàâ ñâî¿ íåõèòð3 ïîæèòêè, ïðèâ’ÿçàâ
òîðáèíó äî ïàëèö3 3, çàêèíóâøè íà ïëå÷3, ïîäàâñÿ
òóäè, çâ3äêè â3ÿâ â3òåð. 2øîâ íå ãîäèíó 3 íå äâ3, êîëè
ðàïòîì ïîáà÷èâ, ÿê ÿñòðóá ç íåáà øóãíóâ íà ìàëåíü-
êîãî çàé÷èêà 3 ñõîïèâ éîãî ñâî¿ìè ïàçóðàìè. Ïàðó-
áîê çàêðè÷àâ, çàñâèñòàâ, øïóðíóâ êàïåëþõîì ó ÿñ-
òðóáà, 3 òîé âèïóñòèâ á3äíå çàé÷åíÿ.
—
ßê â3ääÿ÷èòè òîá3 çà òå, ùî òè âðÿòóâàâ æèò-
òÿ ìî¿é äèòèí3? — ñïèòàëà çàé÷èõà ç-çà êîð÷à.
—
×èì âè ìåí3 äîïîìîæåòå, ìàë3 òà áåçñèë3 çàé-
÷èêè? ßêùî çíàoòå, òî ñêàæ3òü, äå æèâå Â3òåð ç3
ñâîoþ äîíüêîþ, áî ÿ õî÷ó ¿¿ çàñâàòàòè.
—
Íå ò3ëüêè ñêàæåìî, à é ïîêàæåìî äîðîãó.
Ì3é ñèí, ÿêîãî òè âðÿòóâàâ â3ä ñìåðò3, ïîâåäå òåáå
äî ñàìîãî Áàòüêà â3òð3â, — â3äïîâ3ëà çàé÷èõà.
Ïîñêàêàâ çàé÷èê âïåðåä, à Òèìîô3é ï3øîâ çà
íèì. Âèéøëè ç ë3ñó, 3äóòü ïîëÿìè. Êîëè ïðè äîðîç3
áà÷àòü ÷îëîâ3êà, âèñî÷åííîãî, ÿê ñòàðà ÿëèíà. Çà-
ì3ñòü âîëîññÿ íà ãîëîâ3 â íüîãî ëèñòÿ 3 ÿáëóíåâèé
öâ3ò. Â3í áóâ çàêëîïîòàíèé ðîáîòîþ — çä3éìàâ 3
âèïðÿìëÿâ óñîõë3 é ïîëàìàí3 â3òðîì äåðåâöÿ, ïîò3ì
íàáèðàâ ïîâíèé ðîò âîäè 3ç çåëåíîãî ãîðùèêà, çðîá-
ëåíîãî 3ç ñòîâáóðà ãðóø3, íàõèëÿâñÿ 3 ïîðñêàâ íà íèõ.
Ðîáèâ öå òàê êóìåäíî, í3áè ÷õàâ.
Òèìîô3é ðîçðåãîòàâñÿ.
—
Ùî òè ä3oø, ÷îëîâ3÷å? — ñïèòàâ äèâàêà.
—
Çö3ëÿþ 3 îæèâëþþ äåðåâà.

62
—
À õòî òè áóäåø?
—
ß — Áàòüêî äåðåâ. À òè õòî 3 êóäè ìàíäðóoø
3ç çàé÷åíÿì?
—
ß — Òèìîô3é. 2äó ñâàòàòè Â3òðîâó äîíüêó.
—
2 ÿ ï3äó ç òîáîþ. Ïîïðîõàþ Áàòüêà â3òð3â,
àáè éîãî øèáåíèêè íå ëàìàëè ìî¿õ äåðåâ.
—
Õîä3ìî.
2äóòü óäâîõ, ðîçìîâëÿþòü, à çàé÷èê ñêà÷å ïîïå-
ðåäó. Ïðèéøëè äî ïàëàöó ñòàðîãî â3òðèñüêà. Òîé
çà÷èíèâñÿ ó âåëè÷åçí3é çàë3 3 á3ãàâ òàì, íåìîâ ñêà-
æåíèé. Òàê ñâèñò3â 3 ðåâ3â, ùî àæ ïàëàö õèòàâñÿ 3
äàõ çä3éìàâñÿ. Ñòàëè âîíè ïåðåä äâåðèìà 3 ñòîÿòü.
Áîÿçêî çàõîäèòè.
—
Òè â3ä÷èíÿé, — ïðîìîâèâ Òèìîô3é.
—
Òà í3, ÿ çíàþ ñèëó 3 ëþòü Áàòüêà â3òð3â. Íåìà
äóðíèõ, — â3äïîâ3â Áàòüêî äåðåâ. Ëèñòÿ, ùî éîãî
ïðèêðàøàëî, àæ çàëîïîò3ëî â3ä ñòðàõó.
Äîâãî á ùå ñòîÿëè, ÿêáè Òèìîô3é íå ïîäóìàâ,
ùî ë3ïøå âìåðòè, í3æ ñâ3é â3ê íåîäðóæåíèì çâ3êó-
âàòè. Â3í çàïëþùèâ î÷3 3 â3ä÷èíèâ äâåð3.
Áîæå ì3é! Â3òðèñüêî ÿê äìóõíóâ íà íèõ, òî âîíè,
çàäåðøè íîãè, ïîëåò3ëè, ìîâ â3õò3 ñîëîìè, çà÷åïè-
ëèñÿ çà ÿê3ñü äåðåâà é ïîâèñíóëè.
—
×îãî âàì, ëþäè, òðåáà? — ñïèòàâ Áàòüêî â3ò-
ð3â, êîëè ï3ä3éøîâ 3 çíÿâ ¿õ 3ç ã3ëëÿê.
Áàòüêî äåðåâ ïåðøèì çàãîâîðèâ, áî Òèìîô3é,
êîëè ëåò3â, òî äåñü çàãóáèâ ñâîãî ÿçèêà.
—
ß ïðèéøîâ ïðîñèòè, àáè òè íå äîçâîëÿâ ñâî¿ì
ñèíàì ëàìàòè ï3ä ÷àñ ãóëÿííÿ ìî¿ äåðåâà.
—
Äîáðå, íåõàé áóäå òàê. À òîá3 ÷îãî òðåáà? —
ñïèòàâ Òèìîô3ÿ.
Òèìîô3é çíàéøîâ íàðåøò3 ÿçèêà, ïðàâäà, òðî-
õè çà¿êóâàòîãî, 3 â3äïîâ3â:
—
Æå-æå-æåíèòèñÿ õî-õî÷ó. Òâî¿ ñè-ñèíè çà-
âàëèëè ìå-ìåí3 õà-õà-õàòó 3 òåïåð í3-í3-í3 îäíà ä3â-

63
÷èíà íå õî÷å âè-âèéòè çà ìå-ìå-ìåíå. ß ïðèéøîâ
ñâàòàòè òâîþ äî-äî-äîíüêó.
Áàòüêî â3òð3â ìàõíóâ áàéäóæå ðóêîþ.
—
ß íå çàéìàþñü áàáñüêèìè ñïðàâàìè. 2äè äî
ìîo¿ æ3íêè.
Ï3øëè âîíè ðàçîì äî Ìàòåð3 â3òð3â. Âîíà âàðè-
ëà îá3ä.
—
Òàê 3 òàê, — çàãîâîðèâ Òèìîô3é, — ÿ ïðè-
éøîâ ñâàòàòè âàøó äîíüêó.
—
Õà-õà-õà! — ðîçðåãîòàëàñÿ â3òðèõà, àæ âîãîíü
ó ïå÷3 çàáóðêîò3â.
—
Êîëè íà ö3é êî÷åðç3 âèðîñòå
çåëåíå ëèñòÿ 3 âðîäÿòü ðóì’ÿí3 ÿáëóêà, 3 êîëè öåé
â3íèê ñòàíå âèíîãðàäíîþ ëîçîþ, ïîêðèòîþ ãðîíà-
ìè, òîä3 3 íàøà äîíüêà ñòàíå òâîoþ æ3íêîþ.
Òèìîô3é íå çíàâ, ùî éîìó ðîáèòè. À Áàòüêî
äåðåâ çàáèâ ïîñåðåä õàòè êî÷åðãó 3 â3íèê, ïîò3ì
íàáðàâ 3ç ãîðùå÷êà ïîâåí ðîò æèâëþùî¿ âîäè, íàäóâ-
ñÿ 3 í3áè ÷õíóâ. ßáëóíÿ çàçåëåí3ëà, çàöâ3ëà, îïóñ-
òèëà äîäîëó ã3ëî÷êè ç ðóì’ÿíèìè ÿáëóêàìè, à â3-
íèê ñòàâ âèíîãðàäíîþ ëîçèíîþ, ùî ïîòÿãíóëàñü
äî ñòåë3 3 çàáëèùàëà ãðîíàìè.
Ìàòè â3òð3â àæ çàñè÷àëà â3ä çëîñò3. Àëå äîíü-
êó âñå-òàêè ïðèâåëà. Òèìîô3é âêëîíèâñÿ ¿é, à
âîíà — Òèìîô3oâ3. Ä3â÷èíà ìàëà ñèí3, íà÷å íåáî,
î÷3, á3ëå, íà÷å ë3òíÿ õìàðèíêà, îáëè÷÷ÿ. Áóëà âîíà
âáðàíà â ñîðî÷êó, âèøèòó áëàêèòíèìè öÿòî÷êà-
ìè, 3 ñï3äíèöþ, ùî ïåðåëèâàëàñÿ êîëüîðàìè, ÿê
âåñåëêà.
Áàòüêî â3òð3â 3 Ìàòè â3òð3â ñïðàâèëè ìîëîäÿòàì
ãàðíå, ÿê ó êàçö3, âåñ3ëëÿ, îáäàðóâàëè ¿õ 3 âèðÿäèëè
ó Òèìîô3oâå ñåëî. Òàì ìîëîä3 ðàçîì íàçáèðàëè ñî-
íÿøíè÷èííÿ 3 çáóäóâàëè ñîá3 õàòêó. Áàòüêî äåðåâ
ïîíàñàäæàâ íàâêðóã íå¿ áàãàòî âèøåíü, ÷åðåøåíü,
ãðóø 3 ÿáëóíü. À äî ðàíêó õàòà ñòàëà òàêîþ ãàð-
íîþ, ÿêî¿ íå ìàâ í3 ï3ï, í3 êîð÷ìàð, í3 æàíäàðì.

64
Âò3øàëèñÿ ìîëîä3, æèëè â ëþáîâ3 3 çëàãîä3. Àëå
ñ3ëüñüêîìó êîð÷ìàðþ âîíè ïðèéøëèñÿ äóæå íå äî
âïîäîáè.
—
Ñëóõàé, — ïðîìîâèâ â3í äî æàíäàðìà, — Òè-
ìîô3é ñïðàâèâ âåñ3ëëÿ äåñü íà ñòîðîí3, àáè íå áðà-
òè ãîð3ëêè â ìî¿é êîð÷ì3. Í3áè â ìåíå íå òàêà äîá-
ðà, ÿê ó 3íøèõ êîð÷ìàð3â.
—
Ïðàâäó êàæåø, — â3äïîâ3â æàíäàðì. — Â3í 3
íå äóìàâ ïî÷àñòóâàòè ìåíå ÷àðêîþ ãîð3ëêè 3 øìàò-
êîì âåñ3ëüíîãî êàëà÷à. Õ3áà ëþäè íå çíàþòü, ùî
â3í çáóäóâàâ ñâîþ õàòó íà çåìë3 ñòàðîñòè? Õîä3ìî,
ñêàæåìî ïðî öå ñòàðîñò3.
2 ï3øëè.
—
Ïàíå, — ïðîøåïîò3â êîð÷ìàð ñòàðîñò3, — Òè-
ìîô3é çáóäóâàâ õàòó íà âàø3é çåìë3.
—
Ïàíå, — äîäàâ æàíäàðì, — ó Òèìîô3ÿ òàêà
ãàðíà æ3íêà, ùî àæ ó î÷àõ òåìíî. Â3í êóäêóäàêào
êîëî íå¿ ö3ëèìè äíÿìè, ÿê êîëî ïèñàíîãî ÿéöÿ.
Âàøîìó ñèíîâ3 òàêó á... Òî áóëà á ïàðà, ÿê ïèð3ã
3 ñìåòàíà...
À ó ñòàðîñòè ñèí áóâ òàêèé, ùî ÿê âèãëÿíå ó
â3êíî, òî ñîáàêè òðè äí3 áðåøóòü, à ÿê ïîäèâèòüñÿ
íà êîãî, òîé ìîæå ñêèñíóòè. Í3 îäíà ä3â÷èíà íà
ñâ3ò3 íå õîò3ëà é áà÷èòè éîãî.
Ñòàðîñòà ãóêíóâ, àáè ïðèâåëè Òèìîô3ÿ.
—
Çâ3äêè öå òè çíîâó ïðèáëóäèâñÿ? — ñïèòàâ,
ò3ëüêè-íî Òèìîô3é ïåðåñòóïèâ ïîð3ã.
—
Ç øèðîêîãî ñâ3òó.
—
Ç òîãî ñâ3òó? — íåäî÷óâ ñòàðîñòà, ùî áóâ òðî-
õè ãëóõóâàòèé 3 äóðíóâàòèé.
—
Àãà, ç òîãî, — êåïêóâàâ Òèìîô3é.
—
À ìîãî òàòà íå áà÷èâ òàì?
—
À òî í3! Â3í, ïàíå, âåñü ÷àñ ó ïåêë3 äðîâà
íà ïëå÷àõ íîñèòü. Ñîðî÷êà íà íüîìó ðîçë3çëàñÿ,
íå ìào ùî ¿ñòè. ßê îñòàíí3é çëèäåíü. Ìåíå ïó-

65
ñòèëè ç ïåêëà ïðèíåñòè õë3áà, ñîëîíèíè, à ÿ îæå-
íèâñÿ â äîðîç3.
—
ß ïåðåäàì òàòîâ3 âáðàííÿ, ¿æó 3 ïàðó êîíåé,
àáè ìàâ ÷èì äðîâà âîçèòè, à òè ìóñèø ìåí3 ïðèíå-
ñòè ïåðñíÿ ç ïàëüöÿ éîãî ë3âî¿ ðóêè. ßê íå ïðèíå-
ñåø, òî çíàé: çàáåðó òâîþ æ3íêó, à õàòó, ÿêó òè
çáóäóâàâ íà ìî¿é çåìë3, çàâàëþ.
Ñòàðîñòèõà íàñìàæèëà êóðîê, âèíåñëà âáðàí-
íÿ, à ñòàðîñòà äàâ äâîõ âîðîíèõ, 3 Òèìîô3é ïî¿õàâ.
̄äå 3 æóðèòüñÿ. Òÿæêî áóëî éîìó ðîçëó÷àòèñÿ ç
Â3òðîâîþ äîíüêîþ 3 íîâîþ õàòîþ, äå â3í çàçíàâ
òðîõè ùàñòÿ. Òà ùî ðîáèòè? Ðîçäàâ ëþäÿì âáðàí-
íÿ, ñìàæåíèõ êóðîê 3 êîíåé, à ñàì ïîäàâñÿ äî Áàòüêà
â3òð3â çà ïîðàäîþ.
—
Òàê 3 òàê, — ñêàçàâ, — ñòàðîñòà õî÷å, àáè ÿ
ïðèí3ñ éîìó ïåðñíÿ ç ïàëüöÿ ë3âî¿ ðóêè éîãî ïî-
ê3éíîãî áàòüêà, à ÿêùî íå ïðèíåñó, òî çàáåðå ìîþ
æ3íêó 3 çàâàëèòü õàòó. À ÿ íàâ3òü íå çíàþ, äå òå
ïåêëî.
—
Íå æóðèñÿ, çÿòþ, — çàñïîêî¿â éîãî Áàòüêî
â3òð3â. — ß ïîøëþ ç òîáîþ ñâîãî íàéìåíøîãî ñèíà,
â3í çíào òóäè äîðîãó.
Áàòüêî â3òð3â òóïíóâ íîãîþ, 3 ç’ÿâèâñÿ Âèõî-
ðåöü, ÿêèé ïðèòàíöüîâóâàâ 3 âåëüìè ò3øèâñÿ, ùî
âæå 3 éîìó äàäóòü ÿêóñü ðîáîòó.
—
Ïîâåäåø Òèìîô3ÿ äî ñàìî¿ áðàìè ïåêëà, —
ïðîìîâèâ Áàòüêî â3òð3â äî íàéìåíøîãî.
Âèõîðåöü ïîäàâñÿ âóëèöåþ. Òàì, äå â3í ïðîõî-
äèâ, çä3éìàëàñÿ õìàðêà ïîðîõó, à ÿê á3ã ïî ïîëþ,
òî òðàâà í3áè òàíöþâàëà. Òèìîô3é 3øîâ ñë3äîì çà
íèì 3 íåçàáàðîì ä3éøîâ äî òåìíî¿ ïå÷åðè. Òàì
Âèõîðåöü ïî÷àâ êðóæëÿòè íà îäíîìó ì3ñö3.
—
Ãå-ãå-ãå-å-åé! — êðèêíóâ Òèìîô3é.
Ó òåìðÿâ3 ïå÷åðè äçåíüêíóâ çàìîê 3 ïîêàçàâ-
ñÿ ÷îðò.

66
—
×îãî òè õî÷åø, Òèìîô3þ?
—
Âèòÿãíè ñþäè íà õâèëèíó áàòüêà íàøîãî ñòà-
ðîñòè.
×îðò çíèê, òà ÷åðåç ÿêóñü ìèòü çíîâó ç’ÿâèâñÿ,
òðèìàþ÷è áàòüêà ñòàðîñòè çà ÷óïðèíó. Òîé áóâ ó
âîâ÷3é øêóð3. Òèìîô3é êèíóâñÿ äî íüîãî 3 çíÿâ
ç éîãî ïàëüöÿ çîëîòîãî ïåðñíÿ.
Ïîâåðíóâñÿ äî ñòàðîñòè 3 ïðîñòÿãíóâ éîìó çî-
ëîòèé ïåðñòåíü.
Ñòàðîñòà ðîçãëÿíóâ ïåðñíÿ 3 ñïèòàâ:
—
À ùî ðîáèâ ì3é áàòüêî?
—
Ùî ìàâ á3äíèé ðîáèòè? Ëåæàâ ó ñîëîì3 3
áëîõè çóáàìè ëîâèâ. Ïðîñèâ, àáè ïðèéøëè äî íüîãî
â ãîñò3 ðàçîì ç îíóêàìè.
Ñòàðîñòà äóæå çðàä3â, ùî ïîáà÷èòü òàòà, ÿêèé
çàëèøèâ éîìó ïîâíó áî÷êó çîëîòà. Â3í ïîêëèêàâ
ñèíà 3 ñêàçàâ:
—
Ãîòóéñÿ, ïî¿äåìî äî òâîãî ä3äóñÿ â ãîñò3.
Âîíè íàòîâêëè ó ê3ëüêà ì3øê3â âñ3ëÿêîãî äîá-
ðà, îäÿãíóëè ñâÿòêîâå âáðàííÿ 3 çàïðÿãëè äî áðè÷-
êè ÷åòâåðî êîíåé.
—
Áåðè â3æêè â ñâî¿ ðóêè, áî òè çíàoø äîðî-
ãó, — ïðîìîâèâ ñòàðîñòà äî Òèìîô3ÿ.
Êîí3 òàê ðâîíóëè, ùî çà íèìè ò3ëüêè çàêóðèëî-
ñÿ. Çà ê3ëüêà äí3â Òèìîô3é îïèíèâñÿ ïåðåä âõîäîì
äî ïåêëà.
—
Ãå-ãå-ãå-ãåé! — êðèêíóâ.
Ó òåìðÿâ3 ïå÷åðè äçåíüêíóâ êëþ÷, 3 â òó æ ìèòü
ç’ÿâèëîñÿ ê3ëüêà ÷îðò3â.
—
×îãî òîá3 òðåáà, Òèìîô3þ? — ñïèòàëè.
—
Ïàíè ïðîñÿòüñÿ äî âàñ, ïðèéì3òü ìîëîäèõ
äî ñòàðèõ.
×îðòè àæ ï3äñêî÷èëè â3ä ðàäîù3â. Íàêèíóëè
íà ñòàðîñòó 3 éîãî ñèíà âîâ÷3 øêóðè 3 çàòÿãëè ¿õ
ó ïåêëî.

67
Êîëè çíîâó äçåíüêíóâ êëþ÷, Òèìîô3é ñ3â ó áðè÷-
êó, ëÿñíóâ áàòîãîì 3 ïîí3ññÿ, ÿê â3òåð, äî ñâîo¿ æ3í-
êè, çà ÿêîþ âåñü ÷àñ òóæèâ.
Àëå êîð÷ìàð 3 æàíäàðì íå äàâàëè éîìó í3 îäíî¿
ñâ3òëî¿ äíèíè — ëàäí3 áóëè âòîïèòè éîãî â ëîæö3
âîäè.
ßêîñü âîíè ïðèéøëè 3 ñêàçàëè:
—
Òè ïîâ3ç ïàíà ñòàðîñòó íà òîé ñâ3ò ó ãîñò3,
à òåïåð ìóñèø 3 íàñ ïîâåçòè.
—
Äîáðå, ïî¿äåìî, — çãîäèâñÿ Òèìîô3é.
Êîð÷ìàðåâèìè ê3íüìè ïîâ3ç ¿õ ó äóáîâèé ë3ñ,
âèáðàâ íàéâèùå äåðåâî 3 ïðîìîâèâ:
—
Ë3çüòå... ßê ïðèëåòÿòü àíãåëè, ÿ çàêðè÷ó:
«Ïëèãàéòå!»
Êîð÷ìàð 3 æàíäàðì ðîççóëèñÿ 3 ïî÷àëè äðÿïà-
òèñü îäèí çà îäíèì íà ñòîâáóð âèñîêîãî äóáà. Êîëè
ñõîïèëèñÿ çà ã3ëëÿêè, êîð÷ìàð ñïèòàâ:
—
Ïëèãàòè?
—
Í3, ë3çüòå âèùå! Çâ3äñè àíãåëè íå ñõîï-
ëÿòü âàñ.
Êîëè âîíè äîáðàëèñÿ äî ñåðåäèíè äóáà, æàí-
äàðì çëÿêàâñÿ é ñïèòàâ:
—
Ïëèãàòè?
—
Í3, ë3çüòå ùå âèùå! Çâ3äòè àíãåëè âàñ ùå íå
ñõîïëÿòü.
Íàðåøò3 ä3ñòàëèñÿ ç ã3ðêîþ á3äîþ íà ñàìó âåð-
õ3âêó äóáà.
Òèìîô3é êðèêíóâ:
—
Àíãåëè âæå ïðèëåò3ëè! Â3çüì3òüñÿ çà ðóêè
3 ïëèãàéòå.
Êîð÷ìàð ñêî÷èâ ïåðøèì 3 ïîòÿãíóâ çà ñîáîþ
æàíäàðìà. Àíãåëè âçÿëè ¿õ íà êðèëà 3 ïîíåñëè äî
Áîãà â3âö3 ïàñòè, à Òèìîô3é ëÿñíóâ áàòîãîì 3 âåð-
íóâñÿ äî Â3òðîâî¿ äîíüêè. Ïðîæèâ ç íåþ áàãàòî
ðîê3â, ä3òî÷îê ãîäóâàâ 3 í3êîëè ¿õ íå ïîêèäàâ.

68
ÄÓÐÍ2 ×ÎÐÒÈ ÒÀ ÕÈÒÐÈÉ ÍÀÉÌÈÒ
Ó ïîïà áóâ íàéìèò 3 ãîíèâ òîâàð1 ïàñòè. Âèãíàâ
òîâàð ïàñòè, ñ3â, ïëåòå ñîá3 ïîñòîëè, âèõîäèòü äî
éîãî ÷îðòèê 3 ïèòào:
—
Ùî òè, 2âàíå, ðîáèø?
Êàæå:
—
Ïëåòó ñ3òêè, ùîá âèëîâèòè óñ3õ ÷îðò3â.
—
Åõ, — êàæå, — çðîáè ìèë3ñòü, óñ3õ ëîâè, ò3ëü-
êè ìåíå íå ëîâè.
—
Åãå, — êàæå, — òåáå íà ñàìèé ïåðåä çëîâëþ.
—
Åãå, — êàæå, — çðîáè ìèë3ñòü, íå ëîâè. ß òî-
á3, ùî õî÷, òå é äàì.
—
Ùî æ òè ìåí3 äàñè?
—
ß òîá3 äàì ì3øîê ãðîøåé.
—
Íó, — êàæå, — äîáðå, 3äè, — êàæå, — ïðèíåñè.
Ïðèõîäèòü â3í äî áàòüêà 3 êàæå:
—
Òàì 2âàí ñèäèòü, ïëåòå ñ3òêè, ùîá âèëîâèòü
óñ3õ ÷îðò3â, òî ÿ éîìó îá3öÿâñÿ ì3øîê ãðîøåé, ùîá
â3í ìåíå íå ëîâèâ.
—
2äè, — êàæå òîé, — ó ïîëå, òàì ñòî¿òü îçåðî,
3 êîëî îçåðà ñòî¿òü êîáèëà. Õòî òóþ êîáèëó íå îá-
íåñå êðóãîì îçåðà, òîé òîìó äàñòü ì3øîê ãðîøåé.
Ïðèõîäèòü ÷îðòèê äî 2âàíà òà é êàæå:
—
Õîä3ìî, Éâàíå, òàì êîëî îçåðà ñòî¿òü êîáè-
ëà. Õòî íå îáíåñå êðóãîì îçåðà òóþ êîáèëó, òîé
òîìó äàñòü ì3øîê ãðîøåé.
Ïðèéøëè. ×îðòèê óçÿâ òó êîáèëó, îáí3ñ êðóãîì
îçåðà é ïîñòàâèâ êîëî Éâàíà. 2âàí 3 êàæå:
—
Å, äóðíþ, äóðíþ! ß, — êàæå, — ì3æ íîãè
â3çüìó òà é îáíåñó.
Ñ3â 2âàí íà òó êîáèëó, îá’¿õàâ êðóãîì îçåðà.
Ïðèõîäèòü ÷îðòèê äî áàòüêà òà é êàæå:
1
Òîâàð — õóäîáà.

69
—
ß âçÿâ êîáèëó íà ðóêè òà íàñèëó îáí3ñ, à â3í
óçÿâ ì3æ íîãè 3 äóõîì îáí3ñ ¿¿ êðóãîì.
—
2äè, — êàæå, — äî éîãî: êîòðèé êîòðîãî ïî-
áîðå, òî òîé òîìó äàñòü ì3øîê ãðîøåé.
Òîé ïðèéøîâ äà é êàæå:
—
Íó, äàâàé áóäåìî áîðîòüñÿ.
—
Åõ, — êàæå, — äóðíþ, äóðíþ! Ùî ìåí3 ç
òîáîþ áîðîòüñÿ! Â ìåíå, — êàæå, — áàòüêî ñòàðèé
oñòü, 3 òî â3í òåáå ïîáîðå.
—
À äå â3í? — êàæå, — ïîêàæè éîãî.
À ç íèì áóâ âåäì3äü.
—
Áåðè, — êàæå 2âàí, — çà÷èíàé, áî â3í òåáå
íå â3çüìå, à òðåáà, ùîá òè ðîçäðàæíèâ éîãî.
Â3í ÿê ïî÷àâ äðàæíèòü, à âåäì3äü ÿê ñõâàòèòü-
ñÿ äà ÿê ïî÷íå äàâèòü! Äà ò3ëüêè ùî éîãî æèâîãî
ïóñòèâ.
Ïðèõîäèòü ÷îðòèê äî áàòüêà äà é ðîçêàçóo âñå,
ÿê áóëî.
—
Íó, — êàæå áàòüêî, — 3äè. Êîòðèé êîòðîãî
ïåðåñì3o, òî òîé òîìó îääàñòü ãðîø3.
Ïðèéøîâ ÷îðòèê äî 2âàíà äà é êàæå:
—
Äàâàé áóäåì ñì3ÿòüñÿ — õòî êîãî ïåðåñì3o.
—
Å, — êàæå, — äóðíþ, äóðíþ! Â ìåíå, —
êàæå, — ìàòè ñòàðàÿ 3 òî òåáå ïåðåñì3o.
Íàéøîâ êîáèëÿ÷ó ãîëîâó, ïðèâ3â äî íå¿ ÷îðòè-
êà òà é êàæå:
—
Ñì3éñÿ!
Ñê3ëüêè íå ñì3ÿâñÿ òîé, à íå ì3ã ïåðåñì3ÿòè êî-
áèëÿ÷ó ãîëîâó. Ïðèéøîâ ÷îðòèê äî áàòüêà òà é êàæå:
—
Éîãî ìàòè ñòàðà, òà é òî ÿ íå ì3ã ïåðåñì3ÿòè.
—
Íà æ, — êàæå, — ñþþ áóëàâó, êîòðèé âèùå
ï3äêèíå.
Ïðèí3ñ ÷îðòèê òóþ áóëàâó òà ÿê êèíóâ, òî é íå
âèäíî. À äàë3 êàæå äî 2âàíà:
—
Íà, — êàæå, — êèäàé!

70
Òîé óçÿâ ó ðóêè 3 íàñèëó ç ì3ñöÿ çâîðóõíå òà
é äèâèòüñÿ íà íåáî, à ÷îðò éîãî ïèòào:
—
×îãî òè äèâèøñÿ íà íåáî? Êèäàé óæå!
—
Å, ÿ, — êàæå, — äèâëþñÿ íà íåáî, òàì íà íåá3
ì3é áðàò, ÿ, — êàæå, — äèâëþñÿ, ùîá â3í ¿¿ âëîâèâ.
—
Åé, — êàæå, — íå êèäàé, à òî ìåí3 øêîäà
áóäå. Íà, — êàæå, — òîá3 äóäî÷êó.
(Ó íüîãî òàêà äóäî÷êà áóëà...)
Òîé óçÿâ äóäî÷êó, à îääàâ áóëàâó.
Ïðèõîäèòü ÷îðòèê çíîâó äîäîìó, à áàòüêî éîãî
é ïèòào:
—
À ùî, — êàæå, — õòî âèùå ï3äêèíóâ?
Â3í êàæå:
—
ß êèíóâ, òî âîíà çàðàç æå óïàëà, à â3í õîò3â
êèíóòü íà íåáî äî ñâîãî áðàòà, äà ÿ íå äàâ, à îääàâ
éîìó ñâîþ äóäî÷êó.
—
Íà æ, — êàæå, — íåñè éîìó ì3øîê ãðîøåé
òà õàé ò3ëüêè íå ëîâèòü íàñ.
Òîé ïðèí3ñ ò3¿ ãðîø3 òà é êàæå:
—
Íà ãðîø3 äà ò3ëüêè íàñ íå ëîâè.
—
ßê òåáå íå ëîâèòè? Êîëè çàíåñåø ì3øîê äî
ìîãî äîìó, òî òîä3 íå áóäó ëîâèòü.
Êàæå:
—
Çàíåñó, ò3ëüêè íå ëîâè âæå.
Çàí3ñ â3í éîìó ò3¿ ãðîø3, ïîñòàâèâ, à òîé êàæå:
—
Òåïåð íå áóäó âæå òåáå ëîâèòè, 3äè.
Òîé ï3øîâ, à 2âàí íà äðóãèé äåíü ãîíèòü ñîá3
òîâàð ïàñòè 3 áåðå ç ñîáîþ äóäêó òóþ, ùî ÷îðòèê
éîìó äàâ.
Ïîíà¿äàâñÿ òîâàð, ïîëÿãàâ îääèõàòü, à 2âàí ÿê
çàãðàâ íà òóþ äóäêó, òàê óâåñü òîâàð ïî÷àâ ãóëÿòè.
Â3í ðàäóoòüñÿ, ùî òîâàð òàê ãóëÿo.
Òîâàð òàê ïîâèãóëþâàâñÿ, ÿê íà÷å óñþ íåä3ëþ
ñòîÿâ ãîëîäíèé — òàê ïîâèòðóõóâàâñÿ.
Ïðèãîíèòü óâå÷åð3 òîâàð äîäîìó, ï3ï âèéøîâ
ïîäèâèòüñÿ, ÷è ïîíà¿äàâñÿ òîâàð. Êàæå:

71
—
Äå òè éîãî ïàñ òàê, ùî â3í òàêèé ãîëîäíèé,
íà÷å óâåñü äåíü í3÷îãî íå ¿â.
—
ß íå çíàþ, ÷îãî â3í òàêèé, ÿ éîãî ïàñ óâåñü äåíü.
Íà äðóãèé äåíü çíîâ áåðå òîâàð, ãîíèòü ïàñòè.
Òîâàð ïîíà¿äàâñÿ 3 ò3ëüêè õîò3â ëÿãàòü, à â3í çíîâ
äàâàé ãðàòü íà äóäêó.
Óâå÷åð3 ïðèãîíèòü äîäîìó, à òîâàð ùå ã3ðøèé,
ÿê áóâ ïåðøîãî äíÿ.
Ï3ï âèéøîâ, ãëÿíóâ íà òîâàð 3 í3÷îãî âæå íå
ñêàçàâ éîìó.
Íà òðåò3é äåíü ãîíèòü òîé ïàñòè, à ï3ï êàæå:
—
Ï3äó ïîäèâëþñü, ùî â3í éîìó ðîáèòü, ùî òî-
âàð òàêèé õóäèé.
Òîâàð ïàñåòüñÿ, à ï3ï ñ3â ó òåðí3. Ò3ëüêè òîâàð
ïîíà¿äàâñÿ äà õîò3â ëÿãàòü, à òîé ÿê çàãðàâ!
À òîâàð äàâàé ï3äñêàêóâàòü, à ï3ï ó òåðí3 äàâàé
3 ñîá3 òàíöþâàòü òà âèãóêóâàòü: «Ãó, ãó!»
2âàí ïîáà÷èâ, ÿê ï3ï ïîë3ç ó òåðåí òà íàâìèñíî
ãðàâ, ãðàâ 3 íå ïåðåñòàâàâ äî ñàìîãî âå÷îðà. Ó ïîïà
îá3äðàâñÿ óâåñü îäÿã, 3 â3í ñàì îáäåðñÿ îá òåðåí,
óâå÷åð3 ïðèõîäèòü äîäîìó, à éîãî ïîïàäÿ ïîáà÷èëà
äà é ïèòào:
—
Ùî öå, — êàæå, — òîá3 çðîáèëîñÿ?
—
À ñå, — êàæå, — äóøêî, ó íàøîãî 2âàíà o òàêà
õîðîøà äóäêà. ß çàñ3â éîãî ï3äãëÿä3òü, ÿê â3í òîâàð
ïàñå, à â3í ÿê çàãðào íà òó äóäêó, òî óâåñü òîâàð 3 ÿ
ãóëÿëè äî ñàìîãî âå÷îðà. Îò, — êàæå, — ñêàæè éîìó,
íåõàé â3í òîá3 çàãðào, òî òè ïîñëóõàoø.
Óâ3éøîâ 2âàí ó õàòó, à ï3ï êàæå:
—
Àíó, 2âàíå, çàãðàé-íî ïîïàä3, íåõàé ïîñëóõào,
ÿê òè ãðàoø. À ÿ âèë3çó íà ãîðó, à òè íàêðèoø ìåíå
ñîëîì’ÿíèêîì, ùîá ÿ íå ÷óâ, ÿê òè ãðàòèìåø.
Âèë3ç ï3ï íà ãîðó, â3í íàêðèâ òàì éîãî ñîëîì’ÿ-
íèêîì. Óâ3éøîâ 2âàí ó õàòó, — ïîïàäÿ ä3æó ì3ñè-
ëà, — ÿê çàãðàâ! À ïîïàäÿ ÿê óõâàòèòü ä3æó äà

72
é ï3øëà ç ä3æåþ ãóëÿòü, à ï3ï ÿê ñõâàòèòüñÿ äà äà-
âàé 3 ñîá3 ãóëÿòü!
Ãóëÿâ, ãóëÿâ, à äàë3 ÿê ïîëåòèòü ç ãîðè ðàçîì 3ç
ñîëîì’ÿíèêîì.
—
Íåõàé, — êàæå, — òåáå ÷îðò â3çüìå ç òâîoþ
äóäêîþ! Òðîõè, — êàæå, — íå âáèâñÿ!
ÆÎÍÀ ÍÀÄ ×ÎÐÒÀ
2øëè äâà õëîïö3 ãëÿäàòè ðîáîòó. 2 êîëè áóëè
â ñòîëè÷íîìó ì3ñò3, óâèä3ëè öàðñüêó äîíüêó.
—
ßêáè óçÿâ ¿¿ çà æîíó, òî àæ áè ìåíå ÷îðò
ïîòîìó âçÿâ.
Íà ò3 ñëîâà ï3ä3éøîâ äî íèõ ïàíîê 3 êàæå:
—
Ùî, õëîïö3, ðîáîòó ãëÿäàoòå?
—
Àòîæ!
—
Òî éä3òü ìåí3 â êîòåë âîäè íàíîñèòè.
Â3ä3éøëè òðîõè âá3ê — òàì íà íèõ ÷åêàëà êî÷3ÿ1.
Ñ3ëè íà êî÷3þ é ïî¿õàëè, ¿õàëè äîâãî ë3ñàìè, à äàë3 —
ì3æ ñêåëÿìè, äîêè äîðîãà íå ñòàëà òóíåëåì. Ó òîìó
òóíåë3 çóïèíèëèñÿ. Òàì ñòîÿâ âåëè÷åçíèé êîòåë.
—
Íàíîñ3òü ó ñåé êîòåë âîäè! — êàæå ïàí.
—
À÷åé êóï3ëü? — çàçâ3äàâ îäèí.
—
Êóï3ëü, — êàæå ïàíîê.
—
Òî âåëèê3 ïàíè ìàþòü òóò êóïàòèñÿ? — çàçâ3-
äàâ äðóãèé.
—
Âåëèê3. Ñàì öàð.
Êðèíèöÿ áóëà â òîìó æ òóíåë3, íåäàëåêî. Àëå
äîáðå íàðîáèëèñÿ, äîêè íàïîâíèëè êîòåë. Ïàíîê
äàâ ¿ì ïî çîëîòîìó é êàæå:
—
Ñ3äàéòå â êî÷3þ, òà â3äâåçó âàñ íàçàä. ×àñ
3 ìåí3 íà ðîáîòó.
1
Êî÷3ÿ — êàðåòà.

73
Âè¿õàëè 3ç òóíåëÿ, à òî âæå í3÷. À â òóíåë3 áóëî
ñâ3òëî åëåêòðè÷íå, òî âîíè é íå äóìàëè, ùî âæå òàê
ï3çíî. Ïðèâ3ç ¿õ ïàíîê íà îäíå ðîçäîð3ææÿ é êàæå:
—
Çë3çàéòå! Çâ3äñè íåäàëåêî äî ì3ñòà, ä3éäåòå.
Çë3çëè âîíè, áî ïî÷àëè äîãàäóâàòèñÿ, ùî íåëàä-
íî ïîõîäèëè. Ïàí ïî¿õàâ, à âîíè äîðàäèëèñÿ íà-
êëàñòè òàì âàòðó 3 ïåðåíî÷óâàòè, âðàíö3 óâèäÿòü,
ùî ðîáèòè.
Ïðèãð3ëèñÿ êîëî âàòðè 3 ïîñíóëè. 2 òîìó, ùî
õîò3â öàðñüêó äîíüêó âçÿòè, ñíèòüñÿ ñîí, í3áè äî
íüîãî ï3ä3éøîâ ïàíîê, ÿêîìó âîäó íîñèëè, é ñêà-
çàâ: «2äè ó ì3ñòî 3 äóæå ðåâè êîëî ãðîáà öàðñüêîãî.
Ñÿê âæåíèøñÿ íà öàðñüê3é äîíüö3 é ïðîæèâåø 3ç
íåþ òðèäöÿòü ðîê3â. ×åðåç òðèäöÿòü ðîê3â ÿ çà òî-
áîþ ïðèéäó».
Ïðîñíóâñÿ ëǻ3íü, àëå í3÷îãî íå ðîçêàçóo ïðî
ñâ3é ñîí. Äóìào: «Ïðîâ3ðþ ÷è çáóäåòüñÿ». 2 êàæå
òîâàðèùó:
—
Òóò ðîçïóòòÿ — òóò 3 íàø3 äîðîãè ðîçõîäÿòü-
ñÿ. Òè ñîá3, à ÿ ñîá3.
Ïðèéøëè îáà ó ì3ñòî, í3áè é íå áóëè òîâàðèøà-
ìè. À òàì óñå â ÷îðíîìó: öàð óíî÷3 âìåð. Ïåðøèé
ïîá3ã äî ãðîáà ïëàêàòè, à äðóãèé ï3øîâ ñâ3÷êó ãëÿ-
äàòè. Çà òîé çîëîòèé, ùî çàðîáèâ, êóïèâ ñâ3÷êó 3
çàïàëèâ êîëî öàðñüêîãî ãðîáà. Ïåðøèé òî óâèä3â —
3 òåæ êóïèâ ñâ3÷êó çà ñâ3é çîëîòèé òà é äàë3 ðåâå êîëî
ãðîáà. Öàðñüêà äîíüêà óâèä3ëà, ùî ëǻ3íü äóæå ïëà÷å
çà ¿¿ â3òöåì, ï3ä3éøëà äî íüîãî, âçÿëà çà ðóêó é êàæå:
—
Áóäåø ìî¿ì ìóæåì.
Òàê ïðîñòàê ñòàâ öàðåì. Æèâå ñîá3, íå æóðèòü-
ñÿ. Ïðîéøëî äåñÿòü ðîê3â, 3 òîé ïàíîê, ÿêîìó â3í
êîëèñü âîäó íîñèâ, âíî÷3 ïîêëèêàâ:
—
×àñ ó äîðîãó!
—
Òà òè æ îá3öÿâ ìåí3 òðèäöÿòü ðîê3â! —
êàæå öàð.

74
—
Îá3öÿòè îá3öÿâ, áî â òîìó êîòë3, ùî âè ç òî-
âàðèøåì âîäîþ íàïîâíèëè, ñòàðèé öàð ìàâ âàðè-
òèñÿ òðèäöÿòü ðîê3â, à ïîòîìó ì3ã ñîá3 âèáðàòè ó
ïåêë3 ì3ñöå, ÿêå çàõî÷å. Àëå âè ç ö3ìáîðîþ çàïàëè-
ëè ìåðòâîìó äâ3 ñâ3÷êè, êóïëåí3 çà ìî¿ ãðîø3, 3 òèì
ñêîðîòèëè éîìó ìóêè íà äâàäöÿòü ðîê3â. À êîòåë
íå ìîæå áóòè ïîðîæí3ì.
—
Íå ìîæíà íàðóøàòè äîãîâ3ð! — ðîçñåðäèâ-
ñÿ öàð.
—
Çíàoø ùî? Äàé ìåí3 òðè çàâäàííÿ. Êîëè ¿õ
çðîáëþ — éäåø ç3 ìíîþ â êîòåë. À êîëè õî÷ îäíå
íå âèêîíàþ — òè â3ëüíèé.
—
Íàé áóäå! — ïðèñòàâ öàð 3 ïî÷àâ äóìàòè, ÿêå
ïåðøå çàâäàííÿ äàòè ÷îðòîâ3. À ïåðåä ñàäîì áóëà
âåëèêà ãîðà.
—
Ñþþ ãîðó çð3âíÿé, àáè çàâòðà íà òîìó ì3ñö3
ð3ñ ñàä 3 â íüîìó àáè ñï3âàëè ðàéñüê3 ïòàõè.
Âñòào âðàíö3 — âñå çðîáëåíî, ÿê â3í ðîçïîðÿ-
äèâñÿ. Öàðèöÿ ÷óäóoòüñÿ, âåñåëî á3ãào äîð3æêàìè
ñàäó. À ¿¿ ÷îëîâ3êîâ3 íå äî ñì3õó.
Äðóãî¿ íî÷3 ÷îðò çíîâó ç’ÿâèâñÿ. Âîíè, îñèêà
áè ¿ì, ìàþòü ñèëó â3ä îäèíàäöÿòî¿ äî ïåðøî¿ ãîäè-
íè ïî ï3âíî÷3.
—
Äàâàé äðóãå çàâäàííÿ!
—
Àáè çà ñàäîì áóëî âåëè÷åçíå îçåðî, íàïîëî-
âèíó âêðèòå ëüîäîì, à â äðóã3é ïîëîâèí3 âîäà àáè
áóëà òåïëîþ.
Âðàíö3 âñòàâ öàð 3 âèäèòü ÷óäî: íà îäí3é ïî-
ëîâèí3 îçåðà êðèãà, à íà äðóã3é — ëåáåä3 ïëàâà-
þòü. Çàæóðèâñÿ â3í, àæ ïî÷îðí3â. Æîíà ñå ïîì3-
òèëà é êàæå:
—
×è íå ç ÷îðòîì òè çâ’ÿçàâñÿ?
—
Ç ÷îðòîì. Êîëè íå äàì éîìó òàêå çàâ-
äàííÿ, ÿêå â3í íå çðîáèòü, òî çàâòðà ìåíå âæå
íå áóäå.

75
—
Íå æóðèñÿ. ß âæå ïðèäóìàëà, — 3 âîíà âè-
ðâàëà âîëîñîê ç ãîëîâè. — Íàé ÷îðòÿêà çðîáèòü 3ç
íüîãî ñòîìåòðîâèé.
Ïðèéøîâ ÷îðò îï3âíî÷3 — à íà íüîãî âæå ÷åêào
çàâäàííÿ. Óçÿâ âîëîñîê 3 ïîí3ñ ó ïåêëî. Ïî÷àëè
÷îðòè ìóäðóâàòè, ÿê áè òîé âîëîñîê âèòÿãíóòè ó
ñòîìåòðîâèé. Íàãð3âàþòü — âîëîñîê êîð÷èòüñÿ,
íàòÿãàþòü — ðâåòüñÿ. Ïðèá3ã ÷îðò äî öàðÿ, äîêè
êîãóòè íå çàï3ëè, é êàæå:
—
Íà ñâ3é âîëîñîê, òà æèâè ñîá3 ñê3ëüêè õî÷åø
3 çìîæåø. Ïðîïàâ òè â3ä íàñ.
Ùî òî æîíà ìîæå!
ÇÀË2ÇÍÎÍÎÑÀ ÁÀÁÀ
Äåñü çà òåìíèìè ë3ñàìè, çà ãëèáîêèìè ìîðÿ-
ìè, â3ä íàñ íà ñ3ìäåñÿò ñ3ì äåðæàâ, à ùå äàë3 — íà
äåñÿòü ãîðîáèíèõ êðîê3â 3 íà äâàäöÿòü áëîøèíèõ
ñêîê3â æèâ-áóâ îäèí ÷îëîâ3ê, ÿêèé ìàâ ñò3ëüêè ä3-
òî÷îê, ÿê íà ðåøåò3 ä3ðî÷îê, 3 ùå îäíèì á3ëüøå.
Ä3òè òàê3, í3áè õòî ç ëàíòóõà êàðòîïë3 íàñèïàâ: ìàë3,
á3ëüø3, ùå á3ëüø3.
Æóðèâñÿ ÷îëîâ3ê, ùî éîìó ðîáèòè ç ä3òî÷êàìè,
áî áóâ òàêèé á3äíèé, ÿê öåðêîâíà ìèøà. Êîëè äè-
âèâñÿ íà ä3òåé, òî ñåðöå éîãî ðîçðèâàëîñÿ: áë3ä3,
ãîëîäí3 é òàê3 ñëàáåíüê3, ùî õèëÿòüñÿ â3ä â3òðó. Äó-
ìàâ, äóìàâ ÷îëîâ3ê, ÿê çàðàäèòè á3ä3, àëå í3ÿê íå çì3ã
ùîñü íàäóìàòè. Ùå äîêè æèëà æ3íêà, ñÿê-òàê òÿã-
íóëè ç äíÿ íà äåíü, à ÿê ïîìåðëà, òî âñ3 á3äè ïîñè-
ïàëèñÿ íà éîãî á3äíó ãîëîâó. Êðóòèâ, âåðò3â íà âñ3
áîêè, ÿê æèòè äàë3, àëå ò3ëüêè ã3ðøå âèõîäèëî.
Êàæå ñîá3 ÷îëîâ3ê: «Ãåé, òà öüîãî âæå íå ìîæíà
òåðï3òè! Ï3äó ñâ3òîì, ùàñòÿ ïîøóêàþ, áî ÿê óäîìà
ñèä3òèìó, óñ3 çãèíåìî».

76
Òàê 3 çðîáèâ. Íàãîäóâàâ ä3òåé, ÷èì áóëî, âçÿâ
íà ïëå÷å ñîêèðó 3 ï3øîâ øèðîêèì øëÿõîì.
2äå, éäå, éäå. 2 çàéøîâ äî ãëèáîêîãî ë3ñó. Çà-
ñòàëà éîãî òàêà í3÷, ùî â òåìðÿâó ìîæíà áóëî
ñîêèðîþ âñòðÿòè. Àëå ÷îëîâ3ê íå çóïèíÿoòüñÿ, à
âñå äàë3 éäå. Êîëî ï3âíî÷3 âæå é ñèëè íå ìào
3òè, àëå áî¿òüñÿ ëÿãòè â3äïî÷èòè, ùîá çâ3ð éîãî
íå ðîç3ðâàâ.
Ðàïòîì äàëåêî ïåðåä íèì ùîñü áëèñíóëî. ×î-
ëîâ3ê — çà ñâ3òëîì, çà ñâ3òëîì 3 ä3éøîâ: ñâ3òëî ëè-
ëîñÿ ç ìàëåíüêî¿ õèæêè, ùî áóëà ñåðåä ë3ñó.
×îëîâ3ê çàãëÿíóâ ó â3êíî: ëàìïà ñâ3òèòü, 3 âî-
ãîíü ó ï3÷ö3 ãîðèòü, àæ 3ñêðè ðîçë3òàþòüñÿ, íà÷åá-
òî ÿêàñü íåâèäèìà ñèëà ãðåáå òàì æàð.
×îëîâ3ê ïîäóìàâ: «Îòî á äîáðå ç3ãð3òèñÿ é ïðî-
ñóøèòèñÿ». Áî ïàäàâ äîù, 3 îäÿã ïîäîðîæíüîãî ãåòü-
÷èñòî ïðîìîê. Òóò 3 ãð3ì òàê âäàðèâ, ùî äóøà 3ç
÷îëîâ3êà ìàëî íå âèñêî÷èëà.
—
Íåõàé áóäå, ùî áóäå, à çàéäó ÿ äî õèæ3. Ìîæå-
òàêè, ìåíå íå âá’þòü, à ÿê áóäóòü áèòè, òî 3 ÿ ìàþ
ñîêèðó!
Ïîãðþêàâ ó äâåð3. Í3õòî — í3÷îãî. Ïîãðþêàâ
óäðóãå. Òèøà. Íàòèñíóâ íà äâåð3 — âîíè â3ä÷è-
íèëèñÿ. Ïåðåñòóïèâ ïîð3ã, à â õèæ3 òåïëî-òåïëî,
3 ÷èìîñü ïðèoìíî ïàõíå. Àëå õèæà ïîðîæíÿ. Ðîç-
ãëÿäào, õîäèòü ÷îëîâ3ê ïî õàò3, àëå í3äå æèâî¿
äóø3!
Ñòàâ êîëî âîãíþ, ñóøèòü îäÿã. Ïîò3ì ñ3â íà ëà-
âèöþ 3 ãð3oòüñÿ. Òóò òàê äîáðå, à íàäâîð3 òåìíà í3÷,
äîù ëëo, ãð3ì áóõào! ×îëîâ3ê äóìào ñîá3: «Õòî òóò
æèâå é ÷èì òàê ãàðíî ïàõíå?..» Ïîäèâèâñÿ íà ñò3ë,
à òàì óñÿêà ¿æà é ïèòòÿ: ì’ÿñî ïå÷åíå, êóðêà, êàëà-
÷3 — ùî ëèøå çàãàäàòè!
«Îò, — êàæå ñîá3 ÷îëîâ3ê, — âæå íàãð3âñÿ, à òå-
ïåð íà¿ìñÿ...»

77
Ñ3â äî ñòîëó é ïî÷àâ óïë3òàòè, ¿ñòü òî îäíå,
òî äðóãå, é ïîïèâào. ̄â 3 ïèâ äîòè, äîêè â íüîãî
ë3çëî. À ïîò3ì íàáèâ ëþëüêó, çàïàëèâ ¿¿ òà é ïà-
ëèòü...
Ðàïòîì äèâèòüñÿ, à ïîðÿä íà ëàâö3 ïàñêóäíà ÷îð-
íà ê3øêà íà íüîãî î÷3 âèòð3ùèëà. Õîò3â â3ä3ãíàòè,
à âîíà ò3o¿ æ õâèëèíè ùåçëà.
«Ãì! — äóìào ÷îëîâ3ê, — íå áà÷èâ, êîëè ç’ÿâè-
ëàñÿ, íå áà÷èâ, êóäè é çíèêëà. Çäàoòüñÿ, íà ñâîo
íåùàñòÿ ïîòðàïèâ ÿ ó ÷îðòîâó õèæó».
—
Òàê 3 o...
—
îçâàâñÿ ãîëîñ.
Á3äîëàøíèé ÷îëîâ3ê ãëÿíóâ ó òîé á3ê, çâ3äêè
ïî÷óâ ãîëîñ, à òàì òàêå ñîá3 áàáèùå ñèäèòü, ùî íà
íå¿ é äèâèòèñÿ ñòðàøíî: ñò3ëüêè íà í3é çìîðùîê,
ÿê ó öèãàíêè íà ñï3äíèö3 çáîðîê, íîñèùå òàêèé
äîâãèé, ùî êîëè ãîëîâó ñõèëÿo, òî â çåìëþ âïè-
íào. À òîé í3ñ 3ç çàë3çà: êîëè ïî íüîìó óäàðèòè, òî
ãóäå, ÿê äçâ3í... Áàáà ãîâîðèòü:
—
Òàê, òàê, ÷îëîâ3÷å, ïîòðàïèâ òè äî ÷îðòîâî¿
õèæ3. ß ÷îðòîâà ìàòè. Çàðàç ïðèéäå 3ç ïåêëà ì3é
ñèí 3 â3çüìå òåáå â ðóêè. À êîëè ÿ éîìó ñêàæó, ùî
òè éîãî îá3ä ç’¿â, òî í3õòî òîá3 íå ïîçàçäðèòü!..
Ïî÷óâ îöå ÷îëîâ3ê, 3 àæ ìîðîç ï3øîâ ïî íüîìó.
Çóáàìè öîêîòèòü. À áàáà ïðîäîâæóo:
—
Òóò ïîìî÷3 í3õòî òîá3 íå íàäàñòü! Í3ÿêî¿. Òè
ïðîïàâ íàâ3êè. Ó ïåêë3 ÷îðòè âèëàìè áóäóòü òåáå
øòðèêàòè, ãàðÿ÷îþ ñìîëîþ ïî¿òè, ó áî÷ö3 3ç ñ3ð-
êîþ êîæíîãî äíÿ êóïàòè. Äîáðå òîá3 áóäå?
—
Á3äíèé ÿ á3äíèé! — áëàãào ÷îëîâ3ê. — Äîïî-
ìîæè ìåí3. Ó ìåíå êóïà ä3òåé. Ùî áóäå ç íèìè?
Óñ3 çàãèíóòü áåç áàòüêà, áåç ìàòåð3!
À áàáà ñâîo áåëüêî÷å:
—
Ï3äåø äî ïåêëà! Òàì òîá3 o ì3ñöå. ß, ìîæå,
òîá3 á äîïîìîãëà, àëå çà ïðîñòî òàê öüîãî ðîáèòè
íå áóäó.

78
—
Êðàñóíå÷êî, äîïîìîæè ìåí3! Ùî õî÷åø òîá3
çðîáëþ, ëèøå õàé ìåíå òâ3é ñèí äî ïåêëà íå íåñå!
—
Äîáðå. Äîïîìîæó, ÿêùî â÷èíèø òå, ùî íà-
êàæó. Ä3ëî íå âàæêå.
—
ß íà âñå çãîäåí!
—
Òîä3 òåáå âðÿòóþ â3ä ïåêëà, çðîáëþ ùàñëè-
âèì òà áàãàòèì, êîëè òè ç3 ìíîþ îäðóæèøñÿ.
×îëîâ3ê, ÿê öå ïî÷óâ, òî ìàëî ç í3ã íå âïàâ. Îöå
òàêå! Ùîá â3í óçÿâ ñîá3 çà æ3íêó ñòàðó áàáó 3ç çà-
ë3çíèì íîñîì?! Ùî ëþäè ñêàæóòü, êîëè ïîáà÷àòü
â ñåë3, ÿêó â3äüìó â3í ïðèâ3â äî õàòè?
À áàáà ñâîo:
—
Òàê, òàê, ÷îëîâ3÷å! Òè á3äíèé. Ó òåáå ä3òè, à
æ3íêè íåìào. Â3çüìåø ìåíå é ïîáà÷èø, ÿê äîáðå òîá3
áóäå. Òà é òâî¿ì ä3òî÷êàì. ß ¿õ áóäó â ìàñë3-ìîëîö3
êóïàòè, à ïàëèöåþ ïî õðåáòó ìàñòèòè... Òî çãîäåí?
Ùî ðîáèòè? 2 çàë3çíîíîñó íå õî÷åòüñÿ áðàòè,
àëå é ó ïåêëî éòè íåìào ñåíñó.
—
Äîáðå, — ïîãîäèâñÿ.
—
Â3çüìó òåáå çà æ3í-
êó, ò3ëüêè âðÿòóé â3ä ïåêëà!
—
Äîìîâèëèñÿ! À òåïåð çáèðàéìîñÿ äî òåáå,
ùîá ìè äî ðàíêó áóëè âæå íà ì3ñö3.
Òà é â3äðàçó âèá3ãëà ç õàòè, íà÷å ìîëîäèöÿ. Çà
ÿêóñü õâèëèíó ïðèâåëà â3ñëþêà. Ïîò3ì ïðèíåñëà
ì3øêè é ïîâåëà ÷îëîâ3êà äî ï3äçåìíî¿ êîìîðè.
À òàì ÷îãî ò3ëüêè íåìà! Âñ3ëÿêèé îäÿã äîðîãèé —
÷îëîâ3÷èé 3 æ3íî÷èé, ¿æà òà ïèòòÿ, ÿêå ëèøå çàãà-
äàòè... Ãðîø3 çîëîò3 é ñð3áí3, äîðîãîö3ííå êàì3ííÿ
ð3çíèõ êîëüîð3â...
Áàáà êàæå:
—
Äîðîãèé ì3é ÷îëîâ3÷å, âñå öå òâîo é ìîo. Ïà-
êóé ó ì3øêè, ùî â íèõ ò3ëüêè âë3çå, ïîâåçåìî äî
òâîo¿ õàòè.
Íàñèïàëè çîëîòà, ñð3áëà, ä3àìàíò3â, íàïàêó-
âàëè äîðîãîãî îäÿãó, à çâåðõó ïîêëàëè ¿æó

79
3 íàïî¿. Ì3øêè çâàëèëè íà â3çîê, ùî íàïîãîòî-
â3 ñòîÿâ á3ëÿ õàòè. Âïðÿã ÷îëîâ3ê â3ñëþêà, 3 ðó-
øèëè â äîðîãó.
̄õàëè ö3ëó í3÷, äð3ìàþ÷è íà âîç3. Êîëè ðîçâèä-
íÿëîñÿ, âæå áóëè íà êðàþ ë3ñó.
Áàáà ãîâîðèòü:
—
Íå ïîñï3øàé, ñïî÷èíüìî òóò íà òðàâè÷ö3 çå-
ëåí3é.
×îëîâ3ê ñïèíèâ â3ñëþêà; ïîçë3çàëè âîíè ç âî-
çèêà, ðîçâ’ÿçàëè ì3øêè é ïî÷àëè ïðèãîùàòèñÿ. Ñè-
ëóo áàáà ÷îëîâ3êà:
—
̄æ, äîðîãèé ì3é, ¿æ! — 3 âèáèðào éîìó íàé-
ñìà÷í3øå.
Àëå ÷îëîâ3êîâ3 òåïåð íå äî ¿æ3 3 íå äî ïèòòÿ.
Óñå äóìào, ÿê áè ïîçáóòèñÿ òàêî¿ á3äè!
À áàáà íà¿ëàñÿ, âèïèëà ïëÿøêó ì3öíîãî âèíà,
âèïèëà äðóãó, ñï’ÿí3ëà 3 çàñíóëà.
×îëîâ3êîâ3 íå òðåáà í3÷îãî á3ëüøå. Ïîïëþâàâ ó
ðóêè, âçÿâ ñîêèðó òà òàê ãóïíóâ îáóõîì ïî áàáèíî-
ìó çàë3çíîìó íîñ3, ùî òîé ïåðåëîìèâñÿ. Áàáà çà-
êðè÷àëà íåñàìîâèòèì ãîëîñîì, à äàë3 ïðîñòåðëàñÿ
äîë3ëèöü, ðàç3â äâ3÷3 òð3ïíóëàñÿ é ïîìåðëà. Àëå êîëè
÷îëîâ3ê âäàðèâ ïî ¿¿ íîñ3, òîé òàê çàãóä3â, ùî ïî÷ó-
ëè â ïåêë3.
—
Ãî-ãî! — çàêðè÷àâ ÷îðò.
—
Ìî¿é ìàì3 õòîñü
í3ñ ïåðåëîìèâ... Äî íüîãî! Òðåáà ñõîïèòè!
2 çðàçó âèñêî÷èâ 3ç ïåêëà.
À ÷îëîâ3ê, ãàäàoòå, ñèä3â íà ì3ñö3? Íå ÷åêàâ í3
õâèëèíè. Ñêî÷èâ íà âîçà é ëîìàêîþ ãàòèòü â3ñëþ-
êà. Îñåë-íåáîðàêà íå çðîçóì3â, ó ÷îìó ð3÷, 3 ïåðå-
ëÿêàíî ïîì÷àâ ùî áóëî ñèëè. Ó âîçèêà ò3ëüêè çà-
äîê çàïëèãàâ òî â îäèí, òî â äðóãèé á3ê.
Óæå íåäàëåêî áóëî äî ñåëà, êîëè ÷îðò âèñêî÷èâ
3ç ë3ñó 3 çíàéøîâ ñâîþ ìàò3ð ç ïåðåëîìëåíèì íî-
ñîì. Îçèðíóâñÿ, ïîáà÷èâ âîçèêà 3 ïîá3ã çà íèì.

80
Äîãíàâ ÷îëîâ3êà ñàìå â òó õâèëèíó, êîëè òîé âæå
ïîâåðòàâ äî ñåáå ó äâ3ð.
—
Çëîä3é, âáèâöÿ! — âèãóêóo ÷îðò. — Äàë3 òîá3
íå æèòè!
—
Ïóñòè! — êðè÷èòü ÷îëîâ3ê. — Òóò óæå ÿ ïàí!
×îðò òàêè òÿãíå ÷îëîâ3êà, à òîé íå äàoòüñÿ —
â÷åïèâñÿ çà ñòîâïà.
Íà êðèê âèá3ãëè ä3òè: êîñòðóáàò3, çàìàùåí3,
ó äðàíò3. Ïî÷àëè ãàëàñóâàòè:
—
Îé, áàòüêî ïðèâ3â íàì ÷îðòà! Îáäåðåìî éîãî
é ç3 øêóðè ïîøèoìî ÷åðåâèêè!
—
Áóäåìî ìàòè é ì’ÿñî!
—
À ç ÷îðòîâèõ ðîã3â áóäóòü íàì äóäêè!
×îðò ïåðåëÿêàâñÿ 3 ïî÷àâ ïðîñèòè ÷îëîâ3êà:
—
Ïóñòè ìåíå, í3êîëè íå áóäó á3ëüøå òîá3 øêî-
äèòè.
À ÷îëîâ3ê êàæå:
—
Íå ïóùó, áî ìî¿ ä3òè áóäóòü ãîëîäí3.
Òà ÷îðò òàêè âèðâàâñÿ. Îçèðíóâñÿ âæå àæ êîëî
ë3ñó. Âõîïèâ ñâîþ ìàò3ð 3 ñêî÷èâ ïðîñòî â ïåêëî.
À ÷îëîâ3ê çàâ3â ó äâ3ð â3ñëþêà 3ç âîçèêîì 3 â3ä
òîãî äíÿ òàê çàáàãàò3â, ùî íå áóëî òàêîãî áàãà÷à
â ö3ë3é îêðóç3.
ÇÂ2ÄÊÈ ÂÇßÂÑß ÕÐÎÌÈÉ ×ÎÐÒ
Êàæóòü, ùî o îäèí ÷îðò õðîìèé. À ÷îìó? Áî
ç âîÿêîì ñèëó ì3ðÿâ.
Ñëóæèâ ó öàðÿ âîÿê. ßê â3äñëóæèâ äâàíàäöÿòü
ðîê3â, ïðèéøîâ çà ïëàòíåþ.
—
ßêó òîá3 ïëàòíþ äàòè? — çâ3äóo öàð.
—
Äàâ
áè òîá3 ãðîøåé — ìîæóòü òåáå ðîçá3éíèêè âáè-
òè çà ò3 ãðîø3, äàâ áè òîá3 äîêóìåíò ç ìî¿ì ï3ä-
ïèñîì, àáè òåáå âñþäè íà í3÷ë3ã ïðèéíÿëè 3 íà-

81
ãîäóâàëè, — àëå íå ïîâ3ðÿòü, ùî òè ìîæåø ìàòè
òàêèé äîêóìåíò, 3 çàïðóòü òåáå â òåìíèöþ. ×è
ñÿê, ÷è òàê — êîðèñò3 íå áóäåø ìàòè. À o ó ìåíå
çàìîê, òà ÷îðò ó íüîìó ïîðÿäêóo. Êîëè á òè âè-
ãíàâ çâ3äòè ÷îðòà, ÿ òîé çàìîê ïåðåäàâ áè òîá3 3
äîíüêó ñâîþ äàâ áè çà òåáå.
Òàê öàð ãîâîðèâ óñ3ì âîÿêàì, êîòð3 äî íüîãî
ïðèõîäèëè çà ïëàòíåþ. Òà í3õòî ç íèõ 3ç òîãî çàìêó
íå âåðòàâñÿ. Äóìàâ öàð, ùî 3 ç ñèì òàê áóäå.
—
Äàéòå ìåí3 ëèøå ãóñë3, êîð÷àãó1 âèíà 3 êîð-
÷àãó îöòó, êîøèê ãîð3õ3â 3 êîøèê øðîò3â2, òàêèõ ÿê
ãîð3õè, òà ùå êàðòè, ñâåðäåë, áóêîâó êîëîäó 3 ìà-
æîâå ÿäðî.
—
Äîáðå, — êàæå öàð.
Ïðèãîòóâàëè âñå, ùî âîÿê ïðîñèâ, 3 ïîâåçëè â
çàìîê (÷îðò óäåíü íå âîþâàâ — ëèøå âíî÷3 ìàâ
ñèëó). Ëèøèëè âîÿêà â çàìêó, à ñàì3 ïî¿õàëè.
Âîÿê âèòåñàâ ùå äåñÿòü ïë3øîê 3 ïîêëàâ äî ñâî-
¿õ 3íñòðóìåíò3â, ùî éîìó ïðèâåçëè é ñêëàëè â êóò
ñâ3òëèö3. Ëèøå ïîïðîñèâ, àáè ìàæîâå ÿäðî âèñà-
äèëè íà ñò3ë, ÿêèé ïåðåä òèì îáêóâàëè çàë3çîì,
àáè íå ïðîëîìèâñÿ.
Ïðèéøîâ âå÷3ð. Çàïàëèâ âîÿê ñâ3òëî, ñ3â çà ñò3ë,
ïîêëàâ ïåðåä ñåáå êàðòè 3 ïåðåáèðào. ×óo: ùîñü
ãðèìèòü. À òî ÷îðò ñïóñêàâñÿ êîìèíîì.
—
Ùî òóò ãëÿäàoø? — çàçâ3äàâ ÷îðò.
—
×åêàþ, ç êèì áè â êàðòè ç3ãðàòè.
À êàðòè — òî ÷îðòîâå aâàíãåë3o. ×îðò ñîá3 äó-
ìào: «Òðîõè ïîáàâëþñÿ, à òîä3 âæå â3äêðó÷ó òîá3
ãîëîâó». Ñ3â ÷îðò — ãðàþòü ó êàðòè. Àëå ÷îðò òàê
çíào ãðàòè, ùî íåìà êðàùîãî çà íüîãî. Âèãðàâ ðàç,
âèãðàâ äðóãèé — ðàä3o, àæ ï3äñêàêóo. À âîÿê êàæå:
1
Êîð÷àãà — ãëèíÿíà ïîñóäèíà ç âóçüêîþ øèéêîþ.
2
Øð3ò — äð3á.

82
—
Çà ñÿêå ä3ëî ìîæíà é âèïèòè! — íàëèâ ñîá3
âèíà, à ÷îðòîâ3 îöòó.
Ï’o âîÿê — í3÷îãî, à ÷îðò ï’o — êðèâèòüñÿ, áî
ïå÷å éîãî 3 â ðîò3, 3 â ÷åðåâ3.
—
2ç çàêóñêîþ áóäå ë3ïøå, — êàæå âîÿê 3 âèé-
ìào ñîá3 æìåíþ ãîð3õ3â, à ÷îðòîâ3 — æìåíþ øðîò3â.
Ðîçêóñèòü âîÿê ãîð3õ, âèéìå çåðíÿ, ç’¿ñòü. À ÷îðò
çóáè ïîêðèøèâ, à íå ðîçêóñèâ 3 îäíîãî øðîòà. Íå
ëþáèòüñÿ éîìó ñÿêå ä3ëî.
—
À 3íøî¿ ãðè ó òåáå íåìà? — çâ3äóo âîÿêà.
—
a! Âèäèø íà òîìó ñòîë3 ÿäðî — áóäåìî éîãî
êà÷óëüêàòè îäèí äðóãîìó. Òîé ïðîãðào, õòî éîãî
íå âäåðæèòü íà ñòîë3.
×îðò íà âñå çãîäíèé, ëèø áè íå ïèòè òà íå çà-
êóñóâàòè.
—
Ïî÷èíàé òè! — êàæå âîÿê.
×îðò ïðèêîòèâ ÿäðî íà ñâ3é êðàé 3 ïðèãîòóâàâñÿ
êà÷óëüíóòè. À âîÿê ï3äíÿâ ïëàõó, çàñóíóâ ïë3øêè,
àáè ñò3ë íàõèëèâñÿ ó ÷îðò3â á3ê. ×îðò òðóòèòü ÿäðî —
à âîíî íàçàä âåðòàoòüñÿ. ×èì âèùå òðóòèòü, òèì
ñèëüí3øå íàçàä êà÷óëüêàoòüñÿ. À âîÿê, àáè ÷îðò íå
çäîãàäàâñÿ, ùî ñò3ë íàõèëåíèé, äóo íà ÿäðî.
—
Àëå òè äóoø! — ðîçñåðäèâñÿ ÷îðò.
—
À òîá3 õòî çàáîðîíÿo äóòè? — êàæå âîÿê.
×îðò äóâ — 3 ëåäâå âèêà÷óëüêàâ ÿäðî äî âîÿêà.
—
Äåðæè! — çàãîéêàâ âîÿê 3 ïóñòèâ ÿäðî.
Òà ÷îðò íå âäåðæàâ — ÿäðî óïàëî éîìó íà íîãó
3 çëàìàëî.
—
Íó, ùî ç òåáå òåïåð? — íàñì3õàoòüñÿ âîÿê. —
ßê áóäåø æèòè, õðîìèé? Íà õë3á ñîá3 íå çàðîáèø.
Ùàñòÿ ìàoø, ùî ç3 ìíîþ çóñòð3âñÿ. ß òåáå íàâ÷ó
íà ãóñëÿõ ãðàòè. Áóäåø ïî ñâàäüáàõ õîäèòè òà êó-
ñåíü õë3áà âñå çàðîáèø.
Íàëàäèâ âîÿê ãóñë3, çàãðàâ òðîïîòÿíêó — íà ÷îð-
òîâ3 àæ øê3ðà ïî÷àëà õîäèòè. Çàáóâ ÷îðò, ùî íîãà
áîëèòü, çàäóáîò3â.

83
—
ßê ôàéíî ãðàoø!
—
2 òè òàê áóäåø ãðàòè, — êàæå âîÿê. — ß òåáå
íàâ÷ó.
Äàâ ÷îðòó ãóñë3, àëå ñòðóíè ïîñëàáèâ. Ïî÷àâ ÷îðò
ãðàòè — à ãóñë3 ëèø ðèïëÿòü.
—
Îé, íåáîðà÷å, òîá3 òðåáà ïàëüö3 ïîïðàâèòè, —
êàæå âîÿê.
—
Òî ïîïðàâ, — ïðîñèòü ÷îðò.
Óçÿâ âîÿê ñâåðäåë, íàâåðò3â ó áóêîâ3é êîëîä3
äåñÿòü ÿìîê.
—
Êëàäè ñþäè ïàëüö3!
×îðò ïîêëàâ. Âîÿê çëåãêà ïîïë3øèâ, àáè íå áî-
ë3ëî. Ï3äòÿãíóâ íà ãóñëÿõ ñòðóíè:
—
Àíó, òåïåð çàãðàé!
Ïî÷àâ ÷îðò ãðàòè — ãóñë3 íå ðèïëÿòü. Àëå ÷îðò
òàê íå ìîæå çàãðàòè, ÿê âîÿê.
—
Ïîïë3øè ìåí3 ùå ðàç, òà ë3ïøå áóäó ãðàòè, —
ïðîñèòü ÷îðò âîÿêà.
Ïî÷àâ âîÿê ïë3øèòè. Á’o ïë3øêè ì3öíî. ×îðò çó-
áàìè ñêðèïèòü, àëå òåðïèòü, áî äóæå õî÷å ñòàòè ãóäà-
êîì. Êîëè çàïë3øèâ òàê, ùî ÷îðò íå âèðâåòüñÿ, êàæå:
—
Òåïåð òè ì3é!
Â3äïåð âîÿê â3êíî, ÷îðòà âåðã çà â3êíî, à êîëîäó
çàêð3ïèâ ó ïàëàö3.
—
Âèñè òèõî é äóìàé, ëèøèø çàìîê ÷è í3.
À ÿ áóäó ñïàòè.
Íà äðóãèé äåíü ïîñëàâ öàð â3éñüêî ó çàìîê, àáè
çàáðàëè ò3ëî âîÿêà 3 ïîõîâàëè. Â3éñüêî éäå, ñï3âào.
À ÷îðò ïî÷àâ íà íèõ ãîéêàòè:
—
Òèõî áóäüòå, áî ïàí ñïèòü!
Â3éñüêî çà÷óäóâàëîñÿ, ùî ÷îðò 3 â äíèíó íå ëè-
øèâ çàìîê. Áîÿòüñÿ éòè äàë3, ñòàëè é ÷åêàþòü.
À âîÿê ïðîñíóâñÿ 3 çâ3äào ÷îðòà:
—
Ùî òè íàäóìàâ?
—
Â3äïóñòè ìåíå, — ïðîñèòüñÿ ÷îðò, — á3ëüøå
ñþäè íå ïðèéäó.

84
—
Ï3äïèøè êîíòðàêò! — êàæå âîÿê. Âèâ3ëüíèâ
÷îðòó îäíó ðóêó 3 òîé íàïèñàâ äîãîâ3ð, ùî á3ëüøå
íå ïðèéäå äî çàìêó.
Â3äïóñòèâ âîÿê ÷îðòà — ëèø âèõîð çàâ3ÿâ. Âè-
ãëÿíóâ âîÿê ó â3êíî 3 çàãîéêàâ:
—
Çàæåí3òü ïîñëà äî öàðÿ, íàé â3äïðàâëÿo ñþäè
ñâîþ äîíüêó. ×îðò äî çàìêó á3ëüøå íå ïðèéäå.
ßê ó÷óâ öàð, ùî âîÿê çâ3ëüíèâ çàìîê, â3äïðàâèâ
äîíüêó êàðåòîþ â çàìîê. 2 ñàì ïðè¿õàâ íà ñâàäüáó.
Íå ëþáèâñÿ éîìó òàêèé á3äíèé çÿòü, àëå íå ñì3â
ïåðå÷èòè, áîÿâñÿ: õòî îñèëèâ ÷îðòà, ìîæå é öàðåâ3
ÿêóñü á3äó íàéòè.
ÇÂ2ÄÊÈ ÒÞÒÞÍ Ï2ØÎÂ
Äàâíî-äàâíî áóëè òàê3 ìóõè, ùî â3ä íèõ ëþäè
âìèðàëè. 2 ÷îðò âèäóìàâ òþòþí. ßê çàïàëèø éîãî,
òî ìóõà äî ëþäèíè íå íàáëèæàoòüñÿ.
Çàñ3ÿâ ÷îðò òþòþíîì ö3ëå ïîëå. ̄äå òèì ïîëåì
÷îëîâ3ê, à ÷îðò êðè÷èòü:
—
Åé, ÷îëîâ3÷å äîáðèé, ÷îãî òóò ¿äåø? Òóò ì3é
ïîñ3â.
Òà ï3äõîäèòü äî ÷îëîâ3êà é êàæå:
—
Âãàäàé, ùî öå çà áóð’ÿí ÿ ïîñ3ÿâ.
À ÷îëîâ3ê çðîäó íå áà÷èâ òþòþíó 3 íå çíào, ùî
öå. ×îðò êàæå:
—
Äàþ òîá3 ñòðîê äî çàâòðà. ßê çàâòðà íå ñêà-
æåø, ùî öå çà áóð’ÿí, òî âá’þ òåáå.
Ïðè¿õàâ ÷îëîâ3ê äîäîìó 3 çàæóðèâñÿ. Çàâòðà ìào
éîãî ÷îðò óáèòè, áî â3í íå çíào, ùî òî çà áóð’ÿí.
2äå 2âàí äîðîãîþ 3 æóðèòüñÿ. À íàçóñòð3÷ éîìó áàáà.
—
×îãî òè, 2âàíêó, çàæóðèâñÿ?
—
Á3äà, áàáóñþ. ̄õàâ ÿ ñüîãîäí3 ïîëåì 3 çà¿õàâ ó
ÿêèéñü ÷îðò3âñüêèé ïîñ3â. Íå çíàþ, ùî òàì ÷îðò

85
ïîñ3ÿâ, à â3í ñêàçàâ, ùî ÿê 3 çàâòðà íå áóäó çíàòè,
òî âá’o ìåíå.
Áàáà êàæå:
—
2âàíå, äàé ñòî êàðáîâàíö3â çîëîòîì, òî ñêà-
æó òîá3 çàâòðà, ùî òî çà áóð’ÿí.
—
Äîáðå, äàì.
2äå áàáà íà äðóãèé äåíü íà òå ïîëå 3 ïî÷èíào
âèðèâàòè ïîñ3ÿíèé ÷îðòîì áóð’ÿí. À ÷îðò á3æèòü
òà é êðè÷èòü:
—
Áàáî, ùî æ òè ðîáèø?! Öå æ ÿ ïîñ3ÿâ òþòþí.
—
Ùî çà òþòþí, — ïèòào áàáà, — ùî ðîáèòè
ç íèì?
À ÷îðò ¿é êàæå:
—
Òè æ çíàoø, ùî o òàê3 ìóõè, â3ä ÿêèõ ëþäè
âìèðàþòü. À ÿê ïóñòèø äèì â3ä öüîãî òþòþíó, òî
âñ3 ìóõè ò3êàþòü.
Ïðèõîäèòü áàáà äîäîìó 3 êàæå 2âàíîâ3:
—
ßê ï3äåø ó ïîëå, òî êàæè ÷îðòîâ3, ùî òî òþ-
òþí. Ùî äèì ç íüîãî â3äãàíÿo ìóõ.
Ï3øîâ 2âàí ó ïîëå, à ÷îðò ïèòào:
—
Íó, 2âàíå, ùî öå çà áóð’ÿí?
—
Öå òþòþí, — êàæå 2âàí.
—
Íàùî öåé òþòþí? — ïèòào ÷îðò.
—
À â3ä òèõ ìóõ, ùî êóñàþòü ëþäåé.
—
Äîáðå, — êàæå ÷îðò, — ÿê óãàäàâ, òî éäè
äîäîìó.
2âàí ïðèéøîâ äîäîìó 3 çàïëàòèâ áàá3 ñòî êàð-
áîâàíö3â.
2 â3äòîä3 ëþäè çíàþòü òþòþí.
ÇÎËÎÒÈÉ ÂÅÄÌ2ÄÜ
Áóâ, äå íå áóâ, áóâ ðàç îäèí öàð. Ñåé öàð ìàâ
òðüîõ ñèí3â òà é òàêèé ãîðîä, ùî â îäèí äåíü ç3éøëà
çîëîòà ìîðêâà, âíî÷3 âèñòèãëà, à íà äðóãèé äåíü âñå

86
áóëî óêðàäåíî. Í3êîëè íå ãîäåí áóâ óçíàòè öàð, õòî
òî ì3ã çâ3äòè óêðàñòè? Äàðåìíî äàâàâ òóäè ñîëäàò,
àáè âàðòóâàëè, — í3êîëè íå ãîäí3 áóëè óâàðòóâàòè.
Îñü ïðèéøëà äî öàðÿ îäíà öèãàíêà 3 êàæå:
—
Ïðåñâ3òëèé öàðþ, ÿ âàì óñþ ïðàâäó ñêàæó.
2 öèãàíêà éîìó ñòàëà êàçàòè, ùî òó çîëîòó ìîð-
êâó, ùî ó éîãî ãîðîä3 o, í3õòî íå ãîäåí óâàðòóâàòè,
3 òîãî çëîä3ÿ, ùî ¿¿ êðàäå, ëèø îäèí 3ç éîãî òðüîõ
ñèí3â — õîòü êîòðèé.
Öàð çàïëàòèâ öèãàíö3 äîáðå, à öèãàíêà îäêëà-
íÿëàñÿ 3 ï3øëà.
Òóò öàð çàêëèêàâ ñâîãî íàéñòàðøîãî ñèíà 3 êà-
æå éîìó:
—
Ñèíå, 3äè òè ó ãîðîä ìîðêâó âàðòóâàòè.
2çîáðàâñÿ íàéñòàðøèé ñèí 3 ï3øîâ. Íàáðàâ ñîá3
ñîëîíèíè, âèíà 3 âñüîãî, ùî ëèø éîìó áóëî òðåáà
íà îäíó í3÷, 3 ïóøêó1 óçÿâ 3ç ñîáîþ.
Ïðèéøîâ ó ãîðîä, ñ3â ñîá3, âèéíÿâ ñîëîíèíó,
õë3á 3 âèíî, òà ¿ñòü, òà é ï’o. Îñü ïðèéøëà äî íüîãî
ìèøêà 3 êàæå:
—
Äàé ìåí3 òðîõè ¿ñòè 3ç òîãî, ùî òè ¿ñè.
Â3í óñòàâ òà êîïíóâ ìèøêó òàê, ùî òà äàëåêî
ôèðêíóëà, 3 ìèøêà óòåêëà îä íüîãî, ï3øëà ñîá3,
ïëà÷ó÷è.
Êîëî ï3âíî÷3 çàäóâ íà íüîãî äóæå òåïëåíüêèé
â3òåð, îä êîòðîãî â3í çàñíóâ äóæå ãëèáîêèì ñíîì.
Ïðîáóäèâñÿ íà çîð3 3 âèäèòü, ùî çîëîòà ìîðêâà óñÿ
ïî¿äåíà. Ç òèì ç3áðàâñÿ çâ3äòè 3 ï3øîâ äîäîìó.
Íà äðóãó í3÷ ï3øîâ ñåðåäóùèé. 2 äî òîãî ïðè-
éøëà ìèøêà, ïðîñèëà ¿ñòè ó íüîãî, à â3í ¿¿ êîïíóâ
òàê, ùî äàëåêî ôèðêíóëà. Çàñíóâ 3 â3í êîëî ï3âíî÷3
3 òàê íå óâàðòóâàâ ìîðêâè.
Êàæå íà òðåòþ í3÷ íàéìåíøèé öàðþ:
1
Ïóøêà — òóò: ðóøíèöÿ.

87
—
Ï3äó 3 ÿ âàðòóâàòè, à÷åé óâàðòóþ.
—
2äè òè, ñèíå! Ñòàðø3 íå ãîäí3 áóëè âàðòóâà-
òè, à òè áè ãîäåí? Ëÿæ òà ñïè!
—
Âñå æ ÿ ï3äó, íÿíüêó, à÷åé óâàðòóþ.
—
Íó, êîëè òàêó îõîòó ìàoø, òî éäè. ß 3 òàê
äîáðå çíàþ, ùî çàäàðìà áóäåø 3òè.
Óçÿâ ïóøêó, ñîëîíèíè, õë3áà 3 âèíà ç ñîáîþ òà
ï3øîâ íà ãîðîä. Ñ3â ñîá3 òàì íà îäíå ì3ñöå, ìåæè
ìîðêâîþ, âèéíÿâ ñîëîíèíó, õë3á 3 âèíî òà ïî÷àâ
¿ñòè 3 ïîìàëó ïèòè. Îñü ïðèéøëà äî íüîãî ìèøêà
òà ïðîñèòü ó íüîãî, àáè ¿é äàâ òðîõè ¿ñòè. Îäðàçó
äàâ ¿é ñîëîíèíè, õë3áà. Âîíà ÿê ïî¿ëà, òî êàæå éîìó:
—
Íó, òåïåð ìîæåø ëÿãòè ñïàòè. Ñþäè õîäèòü
îäèí çîëîòèé âåäì3äü, òî òîé óñþ òó çîëîòó ìîðêâó
ïî¿ñòü. ßê â3í ïðèéäå, ÿ óêóøó òåáå çà óõî, òè òîä3
ñõâàòèñÿ òà â3äðàçó ñòð3ëü — íå äèâèñü í3÷îãî, äå â3í
o, ëèø ÿê óñòàíåø, òî é ñòð3ëü, òè éîãî ïîòðàïèø.
2 ç òèì ìèøêà óòåêëà. Ë3ã ñîá3 öàð3â ñèí ñïàòè
3 âðàç çàñíóâ. Êîëî ï3âíî÷3 ïðèéøëà ìèøêà, âêó-
ñèëà éîãî çà âóõî, â3í ïðîáóäèâñÿ 3 âðàç âèñòð3ëèâ.
ßê âèñòð3ëèâ, òî ïîïàâ ó çîëîòîãî âåäìåäÿ, àëå íå
çàáèâ éîãî çîâñ3ì, ëèø ïîñòð3ëèâ. ßê ðîçâèäí3ëî-
ñÿ, äèâèòüñÿ â3í — òàì, êóäè óò3êàâ çîëîòèé âåä-
ì3äü, óñþäè êðîâ áóëà.
Âðàç ïðèéøëè éîãî äðóã3 äâà áðàòè, ïî÷àëè ðà-
äèòèñÿ, ùî 3òè áè ñë3äèòè — çà ñë3äîì 3òè áè, —
êóäè ï3øîâ òîé çîëîòèé âåäì3äü. Ï3øëè óñ3 òðè, çà
ñë3äîì ñë3äÿ÷è. 2äóòü, 3 îñü ïðèéøëè äî îäíî¿ ÿìè,
ò3é ÿì3 ê3íåöü íà äðóãîìó ñâ3ò3 áóâ, òà òóäè é ï3øîâ
çîëîòèé âåäì3äü.
Ïîðàäèëèñÿ âîíè òðîo, ùî éòè áè îäíîìó íà
òîé ñâ3ò óçíàòè, äå o òîé çîëîòèé âåäì3äü. Äàëè
çðîáèòè îäèí äóæå äîâãèé çàë3çíèé ëàíöþã. Îá3-
çâàâñÿ íà öå íàéñòàðøèé, ùî â3í ï3äå. Ñïóñòèëè
éîãî êð3çü òó ÿìó íà òîé ñâ3ò.

88
×åêàþòü, ÷åêàþòü, à íàéñòàðøèé áðàò ¿ì íå âåð-
íóâñÿ 3ç òîãî ñâ3òó. Ï3øîâ ñåðåäóùèé — 3 òîé íå
âåðíóâñÿ.
Ç3áðàâñÿ íàéìåíøèé, 3 òîé ñïóñòèâñÿ íà òîé
ñâ3ò. ßê 3ç3éøîâ äîíèçó, 3äå îäíèì ïîëåì, äå îñü
óâèä3â îäíó õèæêó. Çàéøîâ äî õèæêè 3 âèäèòü, ùî
òàì äóæå ñòàðà áàáà íà ïå÷3 ñèäèòü. Ïîêëîíèâñÿ
êðàñíî. Êàæå éîìó áàáà:
—
Ìàoø ùàñòÿ, ñèíêó, ùî òàê êðàñíî ïîêëî-
íèâñÿ, áî ÿê áè áóâ íå ïîêëîíèâñÿ, òî áóëà áè
3ç’¿ëà òåáå. Òà é êàæè, ùî øóêàoø?
—
ß, áàáêî, øóêàþ çîëîòîãî âåäìåäÿ, ÷è íå ÷óëè
âè äåùî ïðî íüîãî?
—
ß, ñèíêó, óæå ãåòü áàãàòî ðîê3â ïðîæèëà, àëå
ïðî íüîãî í3êîëè íå ÷óëà, ëèø òåïåð ïåðøèé ðàç
îä òåáå. Íà öþ ïëÿøå÷êó, ó ö3é ïëÿøå÷ö3 ñèëà o,
êîëè ¿¿ âèï’oø, òî äóæå âåëèêó ñèëó áóäåø ìàòè.
Òà é íà öåé çîëîòèé ïåðñòåíü; êîëè ñâèñíåø ó öåé
ïåðñòåíü, òî íà òå äâàíàäöÿòü ÷îðò3â ïðèéäå, 3 ùî
¿ì íàêàæåø, òî âñå çðîáëÿòü.
Â3í äóæå êðàñíî ïîäÿêóâàâ áàá3 çà ¿¿ ïîäàðóíîê
3 ç òèì ï3øîâ ñîá3.
2äå, îñü çíîâó ïðèõîäèòü äî îäíî¿ õèæêè.
Ïðèéøîâ äî õèæêè, à òàì ùå ñòàð3øà áàáà ñè-
ä3ëà íà ïå÷3. Çàéøîâ äî õèæ3 3 êðàñíî ïîêëîíèâñÿ.
—
Ñèíêó! Êîëè áè áóâ òè òàê êðàñíî ìåí3 íå
ïîêëîíèâñÿ, òî 3ç’¿ëà á áóëà òåáå. Êàæè, ùî øóêà-
oø â íàø3ì êðà¿?
—
ß, áàáêî, øóêàþ çîëîòîãî âåäìåäÿ, ÷è íå ÷óëè
âè ïðî íüîãî äå?
—
ß, ñèíêó, — êàæå éîìó áàáà, — í3êîëè ïðî
íüîãî íå ÷óëà, ëèø òåïåð ïåðøèé ðàç îä òåáå.
—
2äè òåïåð òà çíîâó ïðèéäåø äî îäíî¿ ñòàðî¿ áàáè,
äî ìîo¿ ñåñòðè, ïîêëîíèñÿ ¿é êðàñíî, áî ÿê íå ïî-
êëîíèøñÿ, òî òåáå ç’¿ñòü.

89
Äàëà éîìó îäíó ñêëÿíî÷êó — òàêó, ùî ñèëà â í3é
áóëà, òà é îäèí ïåðñòåíü — òàêèé, ùî êîëè â íüîãî
ñâèñíåø, òî äâàäöÿòü 3 ÷îòèðè ÷îðòè ïðèéäóòü.
Îäêëîíèâñÿ áàá3 3 ï3øîâ.
2äå, 3äå, îñü ïðèéøîâ çíîâó äî ò3o¿ áàáè, ùî éîìó
òà ïðî íå¿ êàçàëà. Çàéøîâ äî õèæ3, äóæå êðàñíî ïî-
êëîíèâñÿ. À öÿ áàáà òàêà ñòàðà áóëà, ùî êë3ïêè ¿é
3ç ïîâ3êàìè áóëè ï3äïåðò3. Êàæå éîìó áàáà:
—
Êîëè á áóâ òè, ñèíå, òàê êðàñíî íå ïîêëî-
íèâñÿ ìåí3, òî ç’¿ëà áóëà á òåáå. Àëå òåïåð êàæè,
ùî òè øóêàoø òóò?
—
ß, áàáêî, øóêàþ çîëîòîãî âåäìåäÿ, ÷è íå ÷óëè
âè ïðî íüîãî äå?
—
ß, ñèíêó, ÷óëà äåñü ïðî íüîãî, àëå òåïåð íå
çíàþ, äå o. Íà öþ ñêëÿíî÷êó, ó í3é ñèëà o; êîëè ç
íå¿ âèï’oø òå, ùî òàì o, òî áàãàòî ñèëüí3øèé áó-
äåø. Òà é öåé ïåðñòåíü íà.
Óçÿâ â3í òå âñå îä áàáè. Áàá3 ïîäÿêóâàâ, à ñàì
ç3áðàâñÿ òà éäå. 2äå é îñü ïðèéøîâ äî îäíîãî ìîñ-
òó. Ñåé ì3ñò áóâ 3ç ñàìèõ ê3ñ çðîáëåíèé, 3 íà íüîìó
äâàíàäöÿòü ÷îðò3â áèëîñÿ. Äóìào ñîá3: ÿê áè ïåðå-
éòè ÷åðåç ì3ñò? Êîëè ñòóïèòü íà íüîãî, ÷îðòè éîãî
ïîðóáàþòü. Îñü âèäèòü, ùî ¿äå îäíà ïàíÿíêà íà
îäí3ì âîçèêó — öåé âîçèê äâà ïñè òÿãëè, — çà -
éøëè ïåñèêè ó áîëîòî òàì, òà çâ3äòè íå ãîäí3 âè-
òÿãíóòè. Ïðîñèòü òà ïàíÿíêà éîãî, àáè áóâ òàêèé
äîáðèé ¿¿ âîçèê 3ç òîãî áîëîòà ÿêîñü âèòÿãíóòè. Ïðè-
éøîâ â3í, óõîïèâ âîçèê 3 âèòÿãíóâ 3ç áîëîòà. Òà
ïàíÿíêà çà òå äàëà éîìó îäíó ëîäêó 3 ñêàçàëà éîìó,
àáè ñ3â ó íå¿, òî ïåðåéäå ÷åðåç òîé ì3ñò. Òàê â3í 3
çðîáèâ. Ñ3â ó ëîäêó, 3 ëîäêà éîãî ñàìà ïåðåíåñëà
÷åðåç òîé ì3ñò. Òàì â3í âèë3ç 3ç òî¿ ëîäêè, à ëîäêà
çíîâó ñàìà âåðíóëàñÿ ñîá3 äî òî¿ ïàíÿíêè.
Îñü 3äå äàë3, ïðèõîäèòü äî îäíîãî áðèòâëÿíîãî
ìîñòó, à íà ò3ì ìîñò3 äâàäöÿòü ÷îòèðè ÷îðòè áèëè-

90
ñÿ. Äóìào â3í ñîá3 3 òóò, ÿê áè ïåðåéòè ÷åðåç ì3ñò?
Ñòàíå íà íüîãî — ÷îðòè áðèòâàìè ïîðóáàþòü éîãî íà
øìàòêè. Îñü âèäèòü, àæ ¿äå îäèí âîçèê; ñåé âîçèê äâà
ïñè òÿãíóëè, à ó âîçèêó îäíà ùå êðàùà ïàíÿíêà ñè-
ä3ëà. Çàéøëè ïñè 3ç òèì âîçèêîì ó áîëîòî òà íå ãîä-
í3 áóëè âèòÿãíóòèñÿ. Ïðîñèòü éîãî ïàíÿíêà, àáè 3øîâ
¿¿ ÿêîñü âèòÿãíóòè 3ç áîëîòà. Ï3øîâ, óçÿâ 3 âèòÿãíóâ.
Ïàíÿíêà äàëà éîìó çíîâó 3 öÿ òàêó ëàäó, ùî éîãî ïå-
ðåíåñëà ÷åðåç ì3ñò. Âèáðàâñÿ çâ3äòè 3 éäå äàë3.
Îñü ïðèõîäèòü äî îäíî¿ õèæ3, à ó ò3é õèæ3 øàð-
êàíü1 ïåðåáóâàëà. Çàéøîâ äî õèæ3, à òàì îäíà ïðå-
êðàñíà ïàíÿíêà ¿ñòè âàðèëà. À öÿ ïàíÿíêà — ò3o¿
òðåòüî¿ áàáè ä3âêà áóëà. (À ò3 äâ3 ïåðø3 — òèõ ïåð-
øèõ äâîõ áàáîê ä3âêè áóëè.) ßê â3í ïîêëîíèâñÿ,
êàæå éîìó òà ïàíÿíêà:
—
Óò3êàéòå çâ3äñè ãåòü, áî ïðèéäå øàðêàíü òà
âàñ çàãóáèòü. Íå îäíîãî óæå âîíà òóò çàãóáèëà.
Öÿ ïàíÿíêà øàðêàí3 çà ñëóæàíêó áóëà.
—
Õàé 3äå, íå áîþñÿ ¿¿! (À íà òîé ÷àñ øàðêàí3
íå áóëî äîìà.)
Íàðàç ïðèá3ãào øàðêàíü. ßê ïåðåñòóïèëà ïîð3ã
òà é êàæå:
—
Òóò äåñü ãð3øíà äóøà âîíÿo.
Â3í ï3äõîïèòüñÿ 3 êàæå:
—
ß òóò! — àëå âæå âèïèâ îäíó ñêëÿíî÷êó ñèëè.
Âçÿëèñÿ áîðîòèñÿ. Áîðþòüñÿ, òà öàðñüêèé ñèí
ïåðåì3ã ¿¿. Âçÿëà éîãî øàðêàíü ïðîñèòè, àáè ïîäà-
ðóâàâ ¿é æèòòÿ, òî ðîçïîâ3ñòü éîìó âñå, ùî ëèø
ó ñâ3ò3 o.
—
Íó, — êàæå öàðñüêèé ñèí, — ñêàæè ìåí3, äå
o çîëîòèé âåäì3äü.
—
Òà çîëîòèé âåäì3äü, — êàæå éîìó øàðêàíü, —
òåïåð äîìà o. Óñå õîäèòü â îäèí ãîðîä çîëîòó ìîð-
1
Øàðêàíü — çì3ÿ.

91
êâó ¿ñòè, íå çíàþ, ÿê òàì éîãî ïîñòð3ëÿëè, òî òåïåð
äîìà, õâîðèé 3 í3êîãî íå äîïóñêào äî ñåáå.
—
À áðàòòÿ ìî¿ äå?
—
Òâî¿ áðàòòÿ ó ìåíå, ó êîìèí3 âíèç ãîëîâîþ
ïîâ3øåí3, íî ëèø äàé ìåí3 ñïîê3é, òî ¿õ îæèâëþ.
—
Íó, îæèâè ¿õ, òî äàì òîá3 ñïîê3é.
Òàê øàðêàíü ïîìàñòèëà éîãî áðàò3â æèâîþ ìà-
ñòþ, îä êîòðî¿ âîíè îæèëè.
Òîä3 â3í ç3áðàâñÿ 3 ï3øîâ äî çîëîòîãî âåäìåäÿ.
2äå, òà îñü âèäèòü, ùî çîëîòèé âåäì3äü 3äå 3ç ìîëî-
äèìè âåäìåäÿìè. ßê öàðñüêîãî ñèíà óâèä3â, äóæå
ñåðäèòèé ñòàâ òà êàæå éîìó:
—
Õîäè áîðîòèñÿ!
Â3í òîä3 âèïèâ äðóãó ñêëÿíî÷êó ñèëè. 2 ïî÷àâ 3ç
âåäìåäåì áîðîòèñÿ. Áîðþòüñÿ, áîðþòüñÿ, íî çîëî-
òèé âåäì3äü òðîõè çáîðþâàâ éîãî. Òîä3 â3í ñâèñíóâ
ó òîé ïåðñòåíü, ùî éîìó ïåðøà áàáà äàëà, ïðè-
éøëî äâàíàäöÿòü ÷îðò3â 3 çáîðîëè âåäìåäÿ. ßê éîãî
ñòÿãëè, â3í âçÿâ îá3äðàâ 3ç íüîãî êîæó ç çîëîòîþ
âîâíîþ.
Çâ3äòè âåðíóâñÿ, óâèä3ëà éîãî øàðêàíü, ùî âæå
âåðíóâñÿ, ïîêëèêàëà éîãî çíîâó, àáè 3øîâ ç íåþ áî-
ðîòèñÿ. Â3í ïåðåä áîð3ííÿì âèïèâ òðåòþ ñêëÿíî÷-
êó ñèëè. Áîðþòüñÿ âîíè, áîðþòüñÿ, àëå øàðêàíü çáî-
ðþo éîãî; ñâèñíóâ â3í çíîâó ó òîé ïåðøèé ïåðñòåíü,
ïðèá3ãëî äâàíàäöÿòü ÷îðò3â 3 ïîìîãëè éîìó øàðêàíü
çàáèòè. Çàáèâøè øàðêàíü, âçÿâ ñîá3 3 òó ïàíÿíêó, ùî
ó øàðêàí3 áóëà. Íàéøîâ 3 äðóã3 äâ3 ïàíÿíêè, ò3, ùî
éîìó äîïîìîãëè ÷åðåç ì3ñò ïåðåéòè, 3 òàê â3í ç3áðàâ-
ñÿ ç ïàíÿíêàìè òà é 3ç áðàòòÿìè ñâî¿ìè 3 ï3øëè äî
ò3o¿ ä3ðè, ùî íà äðóãèé ñâ3ò âåëà.
Ïðèéøëè òóäè — ñïåðøó äàâ âèòÿãíóòè óñ3 òðè
ïàíÿíêè, äàë3 ï3øîâ ñòàðøèé 3 ñåðåäóùèé éîãî
áðàòè, à â3í ñàì àæ íàïîñë3äîê çîñòàâñÿ. ßê ïóñòè-
ëè çà íèì óíèç ìîòóçêó, â3í íå ñ3â, à ïðèâ’ÿçàâ

92
îäíîãî âåëèêîãî êàìåíÿ. Òà é ùàñòÿ, ùî ñàì íå
ñ3â, áî áðàòòÿ éîìó çðàäèëè, áî ìàþòü âîíè îäíîãî
ðîäè÷à íåæîíàòîãî, òî äîáðà áóäå éîìó òðåòÿ ïà-
íÿíêà, à öüîãî áðàòà ¿ì ÿêîñü áè çàãóáèòè.
Òàê âîíè òÿãíóòü, òÿãíóòü, êîëè äî ñåðåäèíè äåñü
äîòÿãíóëè, òî çâ3äòè ïóñòèëè ìîòóçêó 3ç êàìåíåì.
Óïàëà íà çåìëþ ìîòóçêà 3ç êàìåíåì òà íà äð3áíèé
ìàê ðîçñèïàëàñÿ. «Íó, — äóìào ñîá3, — òàê áè áóâ ÿ
òåïåð ïðîïàâ». Ç3áðàâñÿ çâ3äòè òà éäå, 3 îñü, 3äó÷è,
ïðèõîäèòü éîìó íà ãàäêó äðóãèé ïåðñòåíü. Ñâèñíóâ,
ïðèéøëî äî íüîãî äâàäöÿòü ÷îòèðè ÷îðòè 3 êàæóòü:
—
Ùî íàêàçóoø, ïàíå íàø?
—
Òà íàêàçóþ âàì, — êàæå, — àáè ìåí3 ñïðà-
âèëè òàêó øàïêó, ùî êîëè íà ñåáå âîçüìó, òî àáè
ìåíå íå âèäíî, à îäèí ÷îá3ò òàêèé, ùî äå õî÷ó, òàì
àáè ìåíå ïîí3ñ, à îäíó øàáëþ òàêó, ùî ñê3ëüêè
õî÷ó, àáè ðóáàëà.
×îðòè çàðàç éîìó òå âñå ïåðåäàëè.
Íàòÿã ÷îá3ò íà íîãó, øàïêó íà ãîëîâó, à øàáëþ
äî ñåáå ïðèïàñóâàâ òà êàæå:
—
×îáîòå, íåñè ìåíå äî ìîãî íÿíÿ!
×îá3ò çàðàç éîãî ïîí3ñ. Ïðèéøîâ òóäè, òàì óæå
ñâàäüáà ñòîÿëà. Ï3øîâ äî õèæ3 òà âïåðåä óñå îáäè-
âèâñÿ, äå ùî ñòî¿òü. Âèäèòü, ùî éîãî áðàòòÿ çà ñòî-
ëîì 3ç ïàíÿíêàìè ñèäÿòü òà ïðèãîùàþòüñÿ. Àëå
éîãî í3õòî íå âèä3â, áî éîãî øàïêà çàêðèëà.
ßê óñå îáäèâèâñÿ, âèéøîâ, øàïêó çíÿâ 3ç ñåáå
òà ï3øîâ 3 ïðèïðîñèâñÿ òàì çà 3íîøà1. Ïðèñëóãî-
âóo â3í òàì. Îñü íåñå ïàíÿíêàì ¿ñòè 3 ïóñòèâ óñ3
òðè ïåðñí3 ó òàð3ë3. ßê ¿ëè, òà îñü âèäÿòü, ùî ¿õ
ìàòåð3â ïåðñí3 ó òàð3ëÿõ. Ñòàëè çâ3äóâàòè, õòî òî
òàð3ë3 ñïåðåä íèõ êëàâ. Óâ3éøîâ íàéìåíøèé öàð-
ñüêèé ñèí 3 êàæå:
1
2íîø — òóò: ñëóãà.

93
—
Òî ÿ êëàâ.
2 ðîçêàçàâ ñòàðîìó öàðþ, ÿê õîäèâ, ÿê áðàò3â
ñâî¿õ îñâîáîäèâ 3 ÿê âåäìåäÿ çàáèâ, òà é ÿê éîãî
áðàòòÿ õîò3ëè çàãóáèòè.
Öàð ñêàçàâ, ùî õàé ðîáèòü 3ç ñâî¿ìè áðàòòÿìè
ùî õî÷å. Òîä3 â3í ñâî¿õ áðàò3â ãåòü íà äîâãèé ÷àñ
çàïåð ó òåìíèöþ. À ñàì ç ò3oþ íàéêðàùîþ ïàíÿí-
êîþ ïîâ3í÷àâñÿ, ùî ó øàðêàí3 áóëà. Ïîò3ì 3 áðàò3â
ñâî¿õ âèïóñòèâ 3ç àðåøòó.
2, ìîæå, 3ùå äåñü æèâóòü, ÿê íå ïîìåðëè.
2ÂÀÍÊÎ 2 ÖÀÐÅÂÀ ÄÎ×ÊÀ
 îäíîãî ïàíà ñëóæèëè íàéìèòè, ÷îëîâ3ê ç æ3í-
êîþ. Ò3 íàéìèòè áóëè áåçä3òí3 3 ìàëè âæå ïî ø3ñòäå-
ñÿò ðîê3â. Ïàí ïîñèëàâ íàéìèòà ëîâèòè ðèáó 3 ñê3-
ëüêè ñêàæå, ñò3ëüêè íàéìèò çëîâèòü. Ùàñòÿ âåëèêå
ìàâ òîé ÷îëîâ3ê íà ðèáó. Îäíîãî ðàçó ïîç’¿æäæà-
ëèñÿ äî ïàíà ãîñò3, 3 â3í ïîõâàëèâñÿ:
—
Ó ìåíå òàêèé íàéìèò, ùî ñê3ëüêè ñêàæó,
ñò3ëüêè ðèáè çëîâèòü.
Òîä3 âèõîäèòü îäèí ïàí 3 êàæå:
—
Äàâàé ïîá’oìîñÿ îá çàêëàä. ßê òâ3é íàéìèò çëî-
âèòü ñò3ëüêè ðèáè, ñê3ëüêè ÿ ñêàæó, òî äàþ òîá3 õóò3ð
3 äâ3ð, à ÿê íå çëîâèòü, òî òè ìåí3 òàêå ñàìå â3ääàñè.
—
Äîáðå.
2 ïîñèëào ïàí ñòàðîãî íàéìèòà ëîâèòè ðèáó.
—
ßê íå çëîâèø ñò3ëüêè ðèáè, ÿê ñêàçàâ öåé
ïàí, òî é íå âåðòàéñÿ äîäîìó.
Ïðèéøîâ íàéìèò äî ñòàâó, çàêèäào íåâ3ä, âè-
òÿãào... àáè õî÷ îäíà ðèáêà çëîâèëàñÿ! Çàêèäào äðó-
ãèé ðàç, 3 òðåò3é — íåìà ðèáè. Ñ3â íàéìèò òà é
ïëà÷å. Óæå é í3÷, à â3í äîäîìó íå éäå. Êîëè ÷óo,
çàáóëüêîò3ëî ùîñü, 3 âèõîäèòü ç âîäè íå÷èñòèé.

94
—
×îãî òè ïëà÷åø? — ïèòào â3í.
—
Ïîñëàâ ìåíå ïàí ëîâèòè ðèáó, à ÿ íå ìîæó
æîäíî¿ ñï3éìàòè.
—
ß äîïîìîæó òîá3, — êàæå íå÷èñòèé.
—
Àëå
òè çà öå äàñè ìåí3 òå, ùî â òåáå âäîìà, àëå òè ùå
íå çíàoø ïðî íüîãî.
Ïîäóìàâ ÷îëîâ3ê: «Ùî æ ó ìåíå ìîæå áóòè òà-
êîãî äîðîãîãî? Ìè âæå ç æ3íêîþ ñòàð3». Òà é ðîç-
ïèñàâñÿ â3í êðîâ’þ, ùî ÷åðåç â3ñ3ìíàäöÿòü ðîê3â
íà ò3ì ñàì3ì ì3ñö3 äàñòü íå÷èñòîìó, ùî òîé çàïðî-
ñèâ. Íå÷èñòèé ñêî÷èâ ó âîäó, à íàéìèò çàêèíóâ
íåâ3ä òà é íå ìîæå âèòÿãíóòè. Ñò3ëüêè ðèáè íàëî-
âèâ, ùî âæå àæ çàáàãàòî.
Âèãðàâ éîãî ïàí õóò3ð 3 äâ3ð. Âèãðàâ 3 êàæå
íàéìèòó:
—
Öåé äâ3ð 3 ïîëîâèíà âèãðàíî¿ çåìë3 — òâî¿.
Çðîáèâñÿ íàéìèò áàãàòèì. À òóò éîãî æ3íêà
êàæå, ùî áóäå ìàòè äèòèíó. 2 çàæóðèâñÿ ÷îëîâ3ê,
áî íå çàáóâ, ùî ï3äïèñàâ íå÷èñòîìó. Æ3íêà ðàä3o,
ùî áóäå ìàòè äèòèíó, à â3í æóðèòüñÿ.
Âðîäèâñÿ ó íèõ õëîïåöü. 2 òàêèé ãàðíèé! Òà
ÿê ç âîäè ðîñòå. Ùî äðóãèé âèðîñòå çà ð3ê, òî
â3í çà ì3ñÿöü ó äâà ðàçè á3ëüøå. Äî ðîêó õëî-
ïåöü òàêèé çðîáèâñÿ, ÿê äðóãèé ó ï’ÿòü-ø3ñòü
ðîê3â. Â3ääàëè âîíè éîãî äî øêîëè. Õëîïåöü
â÷èòüñÿ, 3 òàê äîáðå â÷èòüñÿ, ùî êðàùå é íå
ìîæíà. À áàòüêî âñå ñóìóo.
Ïðèõîäèòü îäíîãî ðàçó ñèí äîäîìó òà é êàæå:
—
Òàòó, íå ñóìóéòå. ß çíàþ, ùî âè ìåíå ïðî-
äàëè. Àëå íå æóð3òüñÿ, âñå áóäå äîáðå.
Ï3äð3ñ õëîïåöü òà é êàæå òàòîâ3 êóïèòè ïàðó
ëîøàò. Ï3øëè âîíè íà ÿðìàðîê 3 õîäèëè, ïîêè íå
íàäèáàâ ñèí îäíå ïàðøèâå ëîøàòêî. Áàòüêî õîò3â
êðàùå ëîøà êóïèòè, àëå ñèí óïåðñÿ, ùîá ò3ëüêè òå
ïàðøèâå. 2 êóïèëè, àëå ïàðè äî íüîãî íå áóëî.

95
Ïðèéøëè âîíè íà äðóãèé ÿðìàðîê, 3 õëîïåöü
çíîâó çíàéøîâ áëàãåíüêå, ñëàáåíüêå ëîøàòêî.
—
Îöå êóï3òü, — êàæå.
Ñîðîìíî áàòüêîâ3 òàêå ëîøà âåñòè, àëå êóïèâ.
Çàïåðëè âîíè îáîõ ëîøàò ó çàãîí3, 3 ñêàçàâ ñèí,
ùîá ðîñëè âîíè òàì çàïåðò3 òðè ðîêè. 2 ùå ñêàçàâ
áàòüêîâ3 çðîáèòè â3çîê, ùîá óñå â íüîìó áóëî çà-
ë3çîì îêîâàíå, à óïðÿæ ùîá áóëà ðåì3ííà.
Ìèíóëè ðîêè, 3 íàñòàâ äåíü, êîëè ÷îëîâ3ê ìàâ
â3ääàòè íå÷èñòîìó ñèíà. Õëîïåöü ïî÷àâ ãîòóâàòè-
ñÿ. Ï3øîâ â3í äî ïîïà òà âçÿâ ó íüîãî oïèòðàõèëü 3
ñâÿ÷åíó âîäó. Ïîêëàâ öå â ñêðèíüêó 3 ñêàçàâ áàòü-
êîâ3, ùîá â3äâ3ç éîãî äî ñòàâó, äå ìàâ â3ääàòè íå-
÷èñòîìó.
—
À çàâòðà ðàíî ïðèéäåòå ñþäè 3 çàáåðåòå ìå-
íå, — êàæå ñèí.
«À ÷è æ áóäå êîãî çàáèðàòè?» — ïîäóìàâ áàòüêî.
Ï3ä’¿õàëè äî ñòàâó. Ñèí êàæå áàòüêîâ3:
—
Ëèøàéòå ìåíå òóò 3 çðàçó âò3êàéòå. Íåõàé êîí3
á3æàòü, ÿê ò3ëüêè ìîæóòü.
Ëèøå çñàäèâ áàòüêî ñèíà êîëî ñòàâó, ÿê íå÷èñ-
ò3 ç âîäè ïî÷àëè ó ñòàðîãî êàì3ííÿì êèäàòè. ßêáè
ìàâ ã3ðø3 êîí3, òî ïðîïàâ áè. Àëå êîí3 ïîíåñëè, ÿê
â3òåð, 3 âèíåñëè ñòàðîãî ç á3äè.
À ñèí ñ3â êîëî ñòàâó, ïîñòàâèâ êîëî ñåáå ñâÿ÷å-
íó âîäó, òðèìào â ðóêàõ ïàòðàõ3ëü 3 æäå. À íå÷èñò3
äóìàþòü: «ßê äî íüîãî ï3äñòóïèòè? Â3í æå ìîæå
çëîâèòè íàñ ó ïàòðàõ3ëü». Âèéøëè òðè-÷îòèðè íå-
÷èñòèõ 3 ï3äñòóïàþòü ç óñ3õ áîê3â, ùîá éîãî ñõîïè-
òè. À õëîïåöü êðîïèòü ¿õ âîäîþ. Íå÷èñò3 áîÿòüñÿ
ñâÿ÷åíî¿ âîäè 3 íå ï3äñòóïàþòü áëèçüêî. À ÿê òðî-
õè ï3ä3éøëè, â3í êèíóâ ïàòðàõ3ëü 3 çëîâèâ ñàìîãî
ñòàðøîãî, òîãî, ùî ìàâ áàòüêîâó ðîçïèñêó.
—
Äàðóé ìåí3 æèòòÿ, — ïðîñèòü íå÷èñòèé.
À õëîïåöü êàæå:

96
—
Â3ääàé ðîçïèñêó áàòüêà, òî ïîäàðóþ.
Òîä3 ñòàðøèé íå÷èñòèé ïîñèëào äðóãîãî äî ïåêëà:
—
Ï3äè 3 ïðèíåñè òó ðîçïèñêó. Âîíà òàì ï3ä
êàìåíåì ëåæèòü.
Ïîá3ã íå÷èñòèé çà ðîçïèñêîþ, à õëîïåöü óñå
êðîïèòü ¿õíüîãî ñòàðøîãî. Òîé àæ êîð÷èòüñÿ.
Ïðèíåñëè íå÷èñò3 ðîçïèñêó, ïîäàþòü, à õëîïåöü
ãëÿíóâ òà é êàæå:
—
Öå íå òà ðîçïèñêà.
Òà é êðîïèòü íå÷èñòîãî.
—
Ïðèíåñ3òü 3íøó! — êðè÷èòü íå÷èñòèé.
Ï3øëè, ïðèíåñëè — çíîâ íå òà.
Ñòàðøèé íå÷èñòèé âòðåòo ïîñèëào ¿õ:
—
Ïðèíåñ3òü ñïðàâæíþ ðîçïèñêó, áî â3í ìåí3
äí3 ê3í÷ào.
Ïðèíåñëè íå÷èñò3 òðåòþ ðîçïèñêó. Ïîäèâèâñÿ
õëîïåöü — òà, ùî òðåáà. Ïóñòèâ íå÷èñòîãî ç ïàòðà-
õ3ëÿ òà ÿê îêðîïèòü éîãî ñâÿ÷åíîþ âîäîþ íàâçäîã3í!
Óò3ê íå÷èñòèé, à õëîïåöü ñèäèòü 3 ÷åêào áàòü-
êà. Äèâèòüñÿ, àæ òóò ë3òàê ëåòèòü. Ïîáà÷èëè éîãî
ç ë3òàêà òà é ïî÷àëè ñïóñêàòèñÿ.
Âèõîäèòü ç ë3òàêà öàðñüêà äî÷êà, ãëÿíóëà íà
õëîïöÿ 3 ñïîäîáàâñÿ â3í ¿é.
Êàæå:
—
ß øóêàþ ñîá3 ÷îëîâ3êà, ÿêðàç òàêîãî, ÿê òè.
Ñ3äàé ó ë3òàê.
—
ß ÷åêàþ íà òàòà, — êàæå â3í.
—
Òè íåâäîâç3 éîãî ïîáà÷èø, — ïîîá3öÿëà öàð-
ñüêà äî÷êà.
Ñ3â â3í ó ë3òàê 3 ïðèëåò3ëè âîíè äî öàðÿ. Õëî-
ïåöü íàïèñàâ ëèñòà äî áàòüêà, ùîá íå æóðèâñÿ
3 ïðè¿æäæàâ íà âåñ3ëëÿ.
Ïîáðàëèñÿ âîíè 3 ïî¿õàëè â ãîñò3 äî éîãî áàòü-
ê3â. Öàðñüêà äî÷êà âçÿëà ç ñîáîþ ñîëäàò3â, à ÿê
ïðè¿õàëè, ïîñòàâèëà ¿õ á3ëÿ âîð3ò íà âàðòó.

97
Ïîãîñòþâàëè âîíè òà é ïîëÿãàëè. À âíî÷3 ïðî-
áóäèëàñÿ öàðñüêà äî÷êà, çíÿëà ïîñòè 3 íàïèñàëà íà
äâåðÿõ:
«ß ¿äó â Ðîæåâó çåìëþ. ßê çíàéäåø ìåíå òàì, òî
áóäó æèòè ç òîáîþ, à ÿê íå çíàéäåø, òî âòðàòèø».
Ïðîáóäèâñÿ 2âàí — í3 æ3íêè, í3 êàðåòè, í3 âàð-
òîâèõ. Ãëÿíóâ íà äâåð3, à òàì íàïèñàíî: «ß 3äó
â Ðîæåâó çåìëþ...»
Ðîçêàçàâ â3í óñå áàòüêàì 3 ï3øîâ øóêàòè Ðîæå-
âó çåìëþ.
2äå â3í, äèâèòüñÿ, à êðàé äîðîãè òðè õëîïö3
á’þòüñÿ.
—
×îãî âè á’oòåñÿ? — ïèòào.
—
Áàòüêè íàø3 âìåðëè òà é çàëèøèëè âåëèêå
äîáðî. À ìè íå ìîæåìî ïîä3ëèòèñÿ.
—
Àùîæòîçàäîáðî?
—
À òàêå äîáðî. Ïåðøå — öå øàïêà-íåâèäèì-
êà. ßê îäÿãíåø ¿¿, òåáå í3õòî íå áà÷èòü. Äðóãå — öå
÷åðåâè÷êè. ßê óçóoø ¿õ, òî ñòóïíåø ñòî ê3ëîìåòð3â
çà ðàç. À òðåòo — ïàëè÷êà. Ïðèéäåø äî ìîðÿ, ìàõ-
íåø, 3 íà ìîð3 äîðîãà çðîáèòüñÿ.
Ïîäóìàâ 2âàíêî òà é êàæå:
—
Ëèø3òü óñå êîëî ìåíå, à ñàì3 â3ä3éä3òü. 2 êîò-
ðèé õóò÷3ø äî ìåíå äîá3æèòü, òîé óñå çàáåðå.
Âîíè ëèøå â3ä3éøëè â3ä íüîãî, à â3í íàòÿã øàïêó
íà ãîëîâó, ÷åðåâè÷êè íà íîãè, óçÿâ ïàëè÷êó â ðóêè
òà é íåìà éîãî. Ïðèá3ãëè áðàòè — í3÷îãî íåìà. Òà
é çàïëàêàëè.
Ïðèõîäèòü 2âàí ï3ä ë3ñ. Ó ë3ñ3 õàòêà, à â í3é
æèâå áàáêà.
Ïðèâ3òàâñÿ â3í äî íå¿ òà é ïèòào:
—
×è íå çíàoòå, äå Ðîæåâà çåìëÿ?
—
Íå çíàþ. Àëå, ìîæå, ì3é ñèí çíào, áî â3í —
Ñîíöå. Â3í ñâ3òèòü ïî âñ3ì ñâ3ò3 3 âñå áà÷èòü. Ò3ëüêè
òè çàõîâàéñÿ, ùîá â3í íå ñïàëèâ òåáå, ÿê ïðèéäå.

98
Êîëè öå çàøóì3ëî-çàãóä3ëî, ë3ñ ëàìàòèñÿ ïî÷àâ.
Ëåòèòü Ñîíöå. Ï3äëåò3ëî 3 ç íüîãî çðîáèâñÿ ñòîâï,
à ç3 ñòîâïà — ÷îëîâ3ê.
Çàõîäèòü òîé ÷îëîâ3ê äî õàòè. Çìîðùèâñÿ 3 êàæå:
—
Ìàìî, ÿ ÷óþ, ùî òóò äåñü ëþäèíà îá’ÿâèëàñÿ.
—
Äå á âîíà òóò óçÿëàñÿ, ñèíêó? Ñþäè é âîðîí
ê3ñòêè íå çàíåñå. Òà é ÿêáè âîíà òóò áóëà, òî ùî?
—
Òà í3÷îãî, — êàæå Ñîíöå.
—
×è íå çíàoø, ñèíêó, äå Ðîæåâà çåìëÿ? —
ïèòào ìàòè â Ñîíöÿ.
—
Í3, íå çíàþ.
Ï3øîâ 2âàíêî äàë3. Ïðèõîäèòü äî äðóãîãî ë3ñó.
Äèâèòüñÿ, õàòêà, à â õàòö3 — áàáêà.
—
×è íå çíàoòå âè, áàáî, äå Ðîæåâà çåìëÿ?
—
Íå çíàþ. ßê ïðèéäå ì3é ñèí, Ì3ñÿöü, òî
ÿ ñïèòàþ éîãî, à òåáå ñõîâàþ, ùîá íå íàëÿêàâñÿ.
×óo 2âàíêî, øóìèòü-ãóäèòü, Ì3ñÿöü ëåòèòü.
Ç Ì3ñÿöÿ çðîáèâñÿ ñòîâï, à ç3 ñòîâïà — ÷îëîâ3ê.
Óâ3éøîâ äî õàòè.
—
Îõ, ÷óòè òóò ëþäèíó.
—
Äå æ òóò ¿é âçÿòèñÿ? — êàæå Ì3ñÿöåâà ìà-
ò3ð.
—
Ñþäè é âîðîí ê3ñòêè íå çàíåñå. Òà é ÿêáè
âîíà òóò áóëà, òî ùî?
—
Í3÷îãî, — êàæå Ì3ñÿöü.
—
À ÷è òè íå çíàoø, ñèíêó, äå Ðîæåâà çåìëÿ?
—
Í3, íå çíàþ.
Ï3øîâ 2âàíêî äàë3. Ïðèõîäèòü â3í ï3ä òðåò3é ë3ñ.
Çíîâó õàòêà, à â õàòö3 — áàáêà.
—
×è íå çíàoòå, áàáî, äå Ðîæåâà çåìëÿ?
—
Íå çíàþ. Àëå ì3é ñèí — Â3òåð. Ìîæå, â3í
çíào. ß òåáå ñõîâàþ, ùîá òè íå íàëÿêàâñÿ, ÿê â3í
áóäå ëåò3òè.
Çàõîâàëà áàáêà 2âàíêà. Êîëè öå øóìèòü-ãóäèòü,
Â3òåð ëåòèòü. Òð3ùàòü ó ë3ñ3 äåðåâà, ëîìëÿòüñÿ é
ïàäàþòü íà çåìëþ. Ï3äëåò3â Â3òåð, 3 ç íüîãî çðîáèâ-

99
ñÿ ñòîâï, à ç3 ñòîâïà — ÷îëîâ3ê. Óâ3éøîâ òîé ÷îëî-
â3ê äî õàòè.
—
Îõ, ÷óþ ëþäèíó.
—
Òà äå á âîíà, ñèíêó, òóò óçÿëàñÿ? Ñþäè âî-
ðîí ê3ñòêè íå çàíåñå. À ÷è íå çíàoø òè, äå Ðîæåâà
çåìëÿ? — ïèòào ìàòè.
—
Çíàþ. Òàì çàâòðà öàðñüêó äî÷êó çàì3æ â3ääà-
þòü, òî ÿ ìàþ çåìëþ ï3äñóøèòè, áî äîù ïðîéøîâ,
3 ìîêðî äóæå.
Òîä3 ïîïðîõàëà áàáêà, ùîá çàâ3â òóäè Â3òåð
2âàíêà.
2âàíêî âèéøîâ ïåðåä î÷3 Â3òðó, à òîé êàæå:
—
×è âñï3oø 3òè çà ìíîþ? ß áóäó ñèëüíî â3ÿòè.
Íà äðóãèé äåíü ï3øëè âîíè. Â3òåð â3o, à 2âàíêî ÿê
óçóâ ñâî¿ ÷åðåâèêè òà ÿê ñòóïíóâ, òî çðàçó íà ñòî
ê3ëîìåòð3â.
—
Äîáðå éäåø, — êàæå Â3òåð, — ÿ øâèäêèé,
à òè ùå øâèäøèé.
À â Ðîæåâ3é çåìë3 óæå âåñ3ëëÿ ïî÷àëîñÿ. Öàð-
ñüêà äî÷êà çàì3æ çà 3íøîãî éäå. Íàòÿãíóâ 2âàíêî
íà ãîëîâó øàïêó-íåâèäèìêó òà é çàõîäèòü ó õàòó.
2 í3õòî éîãî íå áà÷èòü.
Ï3ä3éøîâ 2âàíêî òà é óäàðèâ â3í÷àëüíîãî áàòü-
êà â ëèöå. À òîé äóìàâ, ùî ìîëîäèé óäàðèâ, òà
é êàæå:
—
Ìîëîäèé, ÷îãî âè á’oòåñÿ?
À 2âàíêî é ìîëîäîãî ó âóõî âäàðèâ.
—
Çà ùî âè ìåíå, áàòüêó, âäàðèëè? — êðèêíóâ
ìîëîäèé, òà é ç÷åïèëèñÿ âîíè áèòèñÿ. À 2âàíêî òî
òîãî, òî 3íøîãî ó âóõî. Ãîñò3 íå áà÷àòü, õòî ¿õ á’o,
òà é ñòàëè áèòèñÿ ì3æ ñîáîþ óñ3. 2 ïîâèá3ãàëè ç
õàòè. Âèéøëà é ìîëîäà. À 2âàíêî ñ3â, ¿ñòü, í3áè
í3÷îãî é íå ñòàëîñÿ.
Àëå ìîëîäà áóëà õèòðà. Âîíà ãëÿíóëà ó â3êíî 3
ïîáà÷èëà, ùî ¿æà ñàìà ï3ä3éìàoòüñÿ íàä ñòîëîì.

100
«Ùîñü òóò o», — ïîäóìàëà âîíà òà é ïîñèëào ãîñ-
òåé ïîäèâèòèñÿ. Ãîñò3 äî õàòè, à 2âàíêî îäíîãî —
ó âóõî, äðóãîãî — ó âóõî. Ïîâò3êàëè âîíè.
Òîä3 ìîëîäà ñàìà çàéøëà. 2âàíêî ï3äñòóïèâ äî íå¿
òà ðàç óùèïíóâ, äðóãèé ðàç óùèïíóâ. À òîä3 ñêèíóâ
øàïêó-íåâèäèìêó òà é âèäíî éîãî ñòàëî.
Öàð3âíà çðàä3ëà, ïî÷àëà éîãî ö3ëóâàòè òà é êàæå:
—
Êîëè òè ìåíå òóò çíàéøîâ, òî âæå áóäåìî
æèòè, ÿê æèëè ñïî÷àòêó.
Ï3øîâ 2âàíêî äî òðüîõ áðàò3â 3 ïîâåðíóâ ¿ì ¿õío
äîáðî: øàïêó-íåâèäèìêó, ÷åðåâèêè é ïàëè÷êó.
Ïîò3ì ïîâåðíóëèñÿ 2âàíêî ç æ3íêîþ ó ñâîo öàð-
ñòâî 3 òàì âîíè æèëè, ïîêè íå ïîðâàëèñÿ â íèõ
æèëè.
2ÂÀÍ ÌÓÇÈÊÀ
Áóëè ñîá3 äâà áðàòè. Îäèí á3äíèé, à äðóãèé áà-
ãàòèé. Á3äíèé âñå ñëóæèâ ó áàãàòîãî. Îäíîãî ðàçó
ï3øîâ á3äíèé íà ïîëå, à òàì ÷îðò ñèäèòü. Âèðèâào
÷îðò íà ïîë3 á3äíîãî áðàòà ïøåíèöþ 3 íàñàäæóo
áàãàòîìó.
—
Òè ùî ðîáèø?! — êðèêíóâ á3äíèé áðàò.
—
ß ñàäæó ïøåíèöþ òâîoìó áðàòó, áî ÿ éîãî
ùàñòÿ.
Âõîïèâ á3äíÿê ÷îðòà 3 ïî÷àâ éîãî ëóïöþâàòè.
×îðò êðè÷èòü, ïðîñèòüñÿ.
—
Òè ñêàæè ìåí3, äå æ ìîo ùàñòÿ, — êàæå á3ä-
íèé áðàò, — òîä3 â3äïóùó òåáå.
—
Äîáðå, ñêàæó.
2 ïîâ3â éîãî ÷îðò ó ë3ñ. Ïðèâ3â äî âåëèêîãî äóï-
ëà, à â ò3ì äóïë3 ñèäèòü ìóçèêà 3 ãðào íà ñêðèïö3.
—
Îöå òâîo ùàñòÿ, — êàæå ÷îðò.
Óõîïèâ á3äíÿê ñâîo ùàñòÿ 3 íó éîãî ëóïöþâàòè!

101
—
Òî ÿê æå òàê! Òè ìîo ùàñòÿ, à ÿ òàê á3äóþ?!
Ìóçèêà ïî÷àâ ïðîñèòèñÿ.
—
Íà òîá3, — êàæå, — öþ ñêðèïêó. 2 öå áóäå
òâîo ùàñòÿ.
Óçÿâ á3äíÿê ñêðèïêó, ïðèéøîâ äîäîìó, çàáðàâ
æ3íêó é ä3òåé òà é ï3øîâ ó ñâ3ò. Îãëÿäàoòüñÿ íàçàä,
à çà íèì á3æàòü éîãî çëèäí3.
Â3í 3 êàæå çëèäíÿì:
—
ßê æå âè îöå òàê, ó øìàòòÿõ, çà ìíîþ éäåòå?
Ìåí3 ñîðîìíî çà âàñ. Òðåáà âàñ ó ùîñü çàõîâàòè,
ùîá ëþäè íå áà÷èëè.
—
Äîáðå, — êàæóòü çëèäí3.
Âèéíÿâ á3äíÿê âåëèêó ñêëÿíó áàíêó òà é êàæå:
—
Òî çàëàçüòå â öþ áàíêó.
Çëèäí3 çàë3çëè â áàíêó, à á3äíÿê çàêðèâ ¿õ òàì
òà é çàêîïàâ ó çåìëþ ï3ä ìîñòîì. 2 ï3øîâ ñîá3
ç ñ3ì’oþ äàë3.
Ïðèéøîâ â3í äî îäíîãî ïàíà. Ïàí ïèòào:
—
Õòî òè?
—
2âàí Ìóçèêà.
—
Òî äîáðå. Ó ìåíå ÿêðàç ìóçèêàíò3â íåìà, òî
áóäåø çà ìóçèêó.
ßê ïî÷àâ 2âàí Ìóçèêà ãðàòè — âñ3 òàíöþþòü
3 íå ìîæóòü çóïèíèòèñÿ.
—
Çàïëàò3òü, òî íå áóäó ãðàòè, — êàæå 2âàí
Ìóçèêà.
Ïëàòÿòü 2âàíîâ3, 3 â3í ïåðåñòào ãðàòè. 2 äîáðå
çàðîáëÿo 2âàí. À ïàí ïîäèâèâñÿ íà öå ä3ëî 3 âèð3-
øèâ 2âàíà ïîçáóòèñÿ.
Êàæå éîìó ïàí:
—
ß äàþ òîá3 õàòó. 2äè òóäè é æèâè.
—
Äîáðå.
Ïðèéøîâ 2âàí Ìóçèêà äî ò3o¿ õàòè, à òàì ñòà-
ðèé ÷îðò æèâå. Ñòàðèé òà ùå é äî òîãî êðèâèé.
Êàæå éîìó ÷îðò:

102
—
Ìîæåø ç3 ìíîþ æèòè. Àëå çíàé, ùî òóò
o îäíå ì3ñöå, íà ÿêå òè íå ìàoø ñòóïàòè.
2 ïîêàçàâ éîìó ÷îðò êóòîê á3ëÿ ïå÷3, äå áóëî òå
ì3ñöå.
—
Äîáðå, — ïîãîäèâñÿ 2âàí Ìóçèêà. À ÷åðåç
ÿêèéñü ÷àñ êàæå éîìó ÷îðò:
—
Ïî÷àëàñÿ â3éíà. Õî÷ ÿ ñòàðèé 3 êðèâèé, àëå
íà â3éí3 ìåí3 áóòè òðåáà. 2äó íà â3éíó. ßê íå ïîâåð-
íóñÿ çà òðè ðîêè, òî ðîçêîïàé ì3ñöå á3ëÿ ïå÷3, äå ÿ
ñèä3â, 3 òå, ùî çíàéäåø, áóäå òâîo.
×åêàâ Ìóçèêà ÷îðòà ð3ê, ÷åêàâ äâà. Ìèíóëî
é òðè ðîêè, à ÷îðòà íåìà. Ðîçêîïàâ 2âàí ì3ñöå
á3ëÿ ïå÷3, à òàì ïîâíèé ÷àâóí çîëîòà. Çà òå çî-
ëîòî êóïèâ 2âàí ïàíñüêèé ìàoòîê 3 âñ3 çåìë3
òîãî ïàíà.
Òåïåð ó 2âàíà áóëè âåëèê3 ïîëÿ. Õòî íå ¿äå,
ïèòào:
—
×èo öå ïîëå?
—
2âàíà Ìóçèêè.
2 áàãàòèé áðàò 2âàíà íå ðàç ÷óâ ïðî 2âàíà Ìóçè-
êó, àëå í3êîëè íå äóìàâ, ùî òî éîãî áðàò.
Òà îñü îäíîãî ðàçó æ3íêà áàãàòîãî áðàòà êàæå:
—
Äàâàé ïî¿äåìî äî òîãî á3äîëàõè, áðàòà òâîãî.
Â3í ó íàñ ñò3ëüêè ðîáèâ, ñò3ëüêè ìó÷èâñÿ. Êàæóòü
ëþäè, ùî áà÷èëè éîãî â òàêîìó-òî ñåë3.
—
×îãî ìè òóäè ïî¿äåìî? — êàæå áàãàò3é.
—
Â3í æå ãîëèé 3 áîñèé. Â3í íå ìào íàñ ÷èì ïðè-
ãîñòèòè.
—
Òî â3çüìåìî ÿêîãîñü áîðîøíà òðîõè òà ùå
÷îãîñü, òà çàâåçåìî éîìó. Ó íüîãî òàêà âåëèêà
ñ3ì’ÿ.
—
Íó, äîáðå, — ñêàçàâ ÷îëîâ3ê, 3 ïî¿õàëè âîíè
äî 2âàíà.
Ïðè¿õàëè â òå ñåëî òà é ïèòàþòü:
—
Äå òóò 2âàí æèâå?

103
—
ßêèé 2âàí?
—
2âàí-á3äíÿê.
—
Íåìà â íàñ òàêîãî. Ó íàñ ëèø îäèí 2âàí —
2âàí Ìóçèêà.
À æ3íêà é êàæå:
—
ßêùî ëèøå îäèí 2âàí ó ñåë3, òî öå 3 o òâ3é
áðàò, ¿äüìî äî íüîãî.
Ïðè¿æäæàþòü âîíè äî ïîäâ3ð’ÿ 2âàíà Ìóçèêè.
Áàãàò3é ÿê ãëÿíóâ íà òå ïîäâ3ð’ÿ, òî é çëÿêàâñÿ.
—
Áàáî, òè çäóð3ëà, ÷è ùî? Òà öå æ ïàí-
ñüêèé ä3ì! Õ3áà æ á3äîëàõà ìîæå â òàêîìó äîì3
æèòè?
—
À ìîæå, â3í òóò çà ñëóãó? — êàæå æ3íêà.
Ðîç÷èíèëàñÿ áðàìà, 3 âîíè â’¿õàëè íà ïîäâ3ð’ÿ.
Âèá3ãëè ñëóãè, âèïðÿãëè êîíåé 3 çàáðàëè ¿õ êó-
äèñü. Çàáðàëè é âîçà.
À áàãàò3é êàæå æ3íö3:
—
Îò áà÷èø, óæå é êîíåé íàøèõ íåìà, óæå é
âîçà íåìà. À ùî ç íàìè ñàìèìè áóäå? Òóò æå ïàí
æèâå. Â3í íàì çàäàñòü!
Çàâîäÿòü ¿õ ó òîé ïàëàö. Âèõîäèòü äî íèõ ãîñ-
ïîäàð. Ãëÿíóëè — òàê 3 o, áðàò! Çäèâóâàëèñÿ âîíè,
àëå í3÷îãî íå êàæóòü.
Ïîñàäèâ ¿õ 2âàí çà ñò3ë, à íà ñòîë3 3ç ñòðàâ o âñå,
÷îãî äóøà çàáàæào. Ñèäèòü áàãàò3é, ïðèãîùàoòüñÿ
òà âñå äóìào: «2 äå á3äíÿê òàêîãî áàãàòñòâà íàáðàâ?»
É òàêè íå âèòðèìàâ òà é ïèòào:
—
2âàíå, çâ3äêè òè òàêîãî áàãàòñòâà íàáðàâ?
—
Ï3çí3øå ñêàæó.
—
Í3, òè çàðàç ñêàæè.
2âàí íå õîò3â, à òîä3 âçÿâ òà é ñêàçàâ:
—
ß ñâî¿ çëèäí3 ó áàíö3 ï3ä ìîñòîì çàêîïàâ.
Òàì âîíè é òåïåð ñèäÿòü.
ßê ïî÷óâ öå áàãàò3é, òî âæå íå ì3ã óñèä3òè íà
ì3ñö3. «Íå ìào â3í áóòè òàêèì ïàíîì. ß çàâæäè áóâ

104
áàãàòèé, à â3í á3äíèé. Òî íåõàé òàê 3 äàë3 áóäå», —
ïîäóìàâ áàãàò3é òà é êàæå:
—
̄äüìî, æ3íêî, äîäîìó.
Æ3íêà õîò3ëà ùå òðîõè ïîãîñòþâàòè, àëå ÷îëî-
â3ê íàïîëÿãào: «¿äüìî» òà é «¿äüìî».
Ïî¿õàëè âîíè. Ïðè¿æäæàþòü äî òîãî ìîñòó, äå
çëèäí3 çàêîïàí3. Ðîçêîïàâ áàãàò3é òå ì3ñöå, âèòÿã
áàíêó 3 âèïóñòèâ óñ3 çëèäí3. À çëèäí3 çðàçó ïî÷3ï-
ëÿëèñÿ äî íüîãî.
Áàãàò3é 3 êàæå:
—
Ùî âè, äóðí3, ÷è ùî? Âè éä3òü äî ìîãî áðà-
òà. Â3í æå âàñ çàêîïàâ, à ÿ âàñ âèïóñòèâ. Â3í áàãà-
òèé, ó íüîãî o ùî âçÿòè.
À çëèäí3 éîìó:
—
Â3í á3äíèé áóâ, òà é òî çàêîïàâ íàñ. À òåïåð
â3í áàãàòèé, òî ÿê äî íüîãî ï3äñòóïèø?
Òà é ï3øëè çëèäí3 çà áàãàò3oì 3 ïðèéøëè àæ äî
éîãî õàçÿéñòâà. 2 íåçàáàðîì âñå òå õàçÿéñòâî ïðî-
ïàëî: òî ê3íü çãèíå, òî êîðîâà, òî çëîä3¿ ùîñü óêðà-
äóòü. Òàê 3 çðîáèâñÿ áàãàò3é á3äíÿêîì. Çà òå, ùî
õîò3â áðàòîâ3 çëî çðîáèòè.
2ÂÀÍ ÒÎÐÁÈÍÀ
Æèâ êîëèñü íà ñâ3ò3 âåñåëèé ïàðóáîê. Çàâæäè
õîäèâ ç ïîðîæíüîþ òîðáèíîþ. Ëþäè éîãî é íàçâà-
òè 2âàíîì Òîðáèíîþ.
Éäå â3í äîðîãîþ 3 áà÷èòü, íàä øàíöåì ñèäÿòü äâà
æåáðàêè. Øêîäà ñòàëî 2âàíîâ3 ñòàðö3â. Äàâ ¿ì ñâî¿
äâà ëå¿1 3 õî÷å éòè äàë3. À îäèí 3ç æåáðàê3â êàæå:
—
Äàâ òè íàì, á3äíèì, âñå, ùî ìàâ. Ïîïðîñè
òåïåð ÷îãîñü ó íàñ.
1
Ë å é — ðóìóíñüêà ãðîøîâà îäèíèöÿ.

105
2âàí ïîäóìàâ 3 â3äïîâ3â:
—
Ïîáëàãîñëîâ3òü ìåí3 öþ òîðáó, àáè ÿ ì3ã çà-
ãíàòè â íå¿ óñå, ùî çàõî÷ó, 3 àáè í3÷îãî íå âèë3çàëî
ç íå¿ áåç ìîãî ñëîâà.
Ä3äè ùîñü ïîøåïòàëè íàä òîðáèíîþ 3 ùåçëè,
í3áè ¿õ í3êîëè é íå áóëî. 2âàí ïðîòåð î÷3 — äóæå
çäèâóâàâñÿ, ùî ä3ä3â íå âèäíî. 2 ïî÷âàëàâ äàë3. ßê
ñòåìí3ëî, çàéøîâ ó ñåëî 3 ïîïðîñèâñÿ ïåðåíî÷óâà-
òè â îäíîãî áàãà÷à. À òîé êàæå:
—
Äî ìîo¿ õàòè ùîíî÷3 ïðèõîäÿòü ÷îðòè íà ãó-
ëÿííÿ. ßêùî òè ¿õ âèæåíåø, äàì òîá3 òîðáó ãðîøåé.
—
ßê òðåáà, òî âèæåíó, — â3äïîâ3â 2âàí.
Çàéøîâ äî õàòè é ë3ã íà ë3æêî.
Îï3âíî÷3 ÷îðòè ïîçëàçèëèñÿ 3 òàêèé ãàðìèäåð ó÷è-
íèëè, àæ õàòà çàòðÿñëàñÿ. 2âàí ïðîêèíóâñÿ é ãóêíóâ:
—
Ñèä3òü, ðîãàò3, òèõî, áî ÿ ñïàòè õî÷ó.
À ä3äüêè öå é çà âóõîì íå ìàëè. Ãåéêàëè, ñâèñ-
òàëè, âèòðîïóâàëè1, ÿê ï’ÿí3. 2âàí äóæå ðîçñåðäèâ-
ñÿ. Â3í ï3äâ3âñÿ é êðèêíóâ:
—
Àíó, ìåðù3é äî òîðáè!
×îðòè îäèí çà îäíèì, ÿê êîòÿòà, ïîë3çëè äî òîð-
áè. Â3í óçÿâ ¿¿, âèéøîâ íà ïîäâ3ð’ÿ 3 ñêàçàâ áàãà÷åâ3:
—
Äàâàé ñþäè ö3ïà.
Ìîëîòèâ ïî òîðá3 òà ïðèïîâ3äàâ:
—
Íàòå, àáè-ñüòå çíàëè, ÿê òî äîáðèì ëþäÿì
ñîí ïåðåáèâàòè. Êîëè ùå ðàç ïðèïëåíòàoòåñÿ, áóäå
âàì òóò àì3íü.
—
Ñê3ëüêè æèòèìåì, 2âàíå, ñâîãî íîñà ñþäè
íå ïîêàæåìî.
Âèñèïàâ â3í ÷îðò3â 3ç òîðáèíè, 3 çà íèìè ò3ëüêè
çàãóëî.
2âàí êàæå áàãà÷åâ3:
—
Äàâàé ñþäè ãðîø3, áî òðåáà éòè ó ñâ3ò...
1
Òðîïàòè — òóïîò3òè.

106
—
Í3ö íå äàì, áî òî âñå äóæå ëåãêî áóëî çðîá-
ëåíî! — íàäóâñÿ áàãà÷.
—
À òîá3 ãðîø3 òÿæêî ä3ñòàþòüñÿ? Àíó, áàãà÷è-
êó, çàëàçü 3 òè äî òîðáè!
Áàãà÷ ìóñèâ çàëàçèòè, à 2âàí óçÿâ ó ðó-
êè ö3ïà:
—
Íó, òåïåð ïîñèïëÿòüñÿ 3ç òåáå ãðîøåíÿòà?
—
Âñå äàì, ò3ëüêè âèïóñòè ìåíå.
2âàí âèïóñòèâ ́àçäó. Íàïîâíèâ òîðáó ãð3øìè
3 ïîìàíäðóâàâ äàë3. ßêîãî á3äíîãî çäèáàâ ó äî-
ðîç3 — äàâàâ æìåíþ ëåé. Êîëè âñå ïîðîçäàâàâ,
òî 3 ñàì ñòàâ á3äíèì, ÿê òóðåöüêèé ñâÿòèé. À êóäè
éòè ñâÿòîìó? Äî íåáà. 2 ëǻ3íü ï3øîâ. Ñòóêào
â áðàìó ðàþ.
—
Õòî òàì o? — ñïèòàâ ñâÿòèé Ïåòðî.
—
Öå ÿ — 2âàí Òîðáèíà. Ó âàñ o ìóçèêè?
—
Íåìà.
—
À ä3â÷àòà?
—
Íåìà.
—
À ãóëÿoòå?
—
Í3.
—
Òî ÿêîãî ä3äüêà âè æèâåòå?
Ñâÿòèé Ïåòðî âèñóíóâ êð3çü â3êîíöå ãîëîâó
3 ïðîáóð÷àâ:
—
2äè ãåòü, âîëîöþãî!
2âàí ñòóêào äî äðóãî¿ áðàìè.
—
×îãî ãðèìàoø? — ñïèòàâ ñâÿòèé Ìèêîëàé.
—
Ó âàñ ìóçèêè o?
—
ß òîá3 äàì òàêèõ ìóçèê3â, ùî íàðàç îãëóõ-
íåø! — ïîãðîçèâ ñòàðèé.
—
À ä3â÷àòà ó âàñ ôàéí3?
—
Ìàé òè, äðàíòþõó, ùî ãîâîðèø!
—
Ãîð3ëêà ó âàñ ìîöíà?
—
Ðàé — öå íå ÿêàñü ñàäàãóðñüêà êîð÷ìà.

107
—
Ïóñòå âñå òå, ùî Àáðàìêî ïèøå, — â3äïîâ3â
2âàí 3 ïîñòóêàâ ó òðåòþ áðàìó. Éîìó í3õòî íå â3ä-
ïîâ3â, áî çà áðàìîþ ñòîÿâ ñòðàøíèé ãàðìèäåð.
—
Ãåé, ÷óoòå? Ó âàñ o ìóçèêè?
Õòîñü â3äïîâ3â:
—
Àÿêæå! Âñå â íàñ o!
Áðàìà ñòâîðèëàñÿ, 2âàí óâ3éøîâ 3 àæ çà ãîëî-
âó ñõîïèâñÿ: òàì ÷îðòè 3 âñ3ëÿê3 ãð3øíèêè òàê
âåðåùàëè 3 ñêàêàëè, ùî òÿæêî áóëî äèâèòèñÿ.
2 Òîðáèíà êðèêíóâ:
—
Òóò ìào áóòè ïîðÿäîê, ÿê ó â3éñüêó ö3ñàðÿ!
Àíó, ÷îðòè!..
×îðòè ç3áðàëèñÿ âñ3 äîêóïè é âèòðóòèëè 2âàíà
çà áðàìó. Ñêàçàëè éîìó ó øïàðèíêó:
—
2äè çèöèðóé1 ñâîãî ö3ñàðÿ, íå íàñ. Ìè íå
äóðí3.
—
Íåìào, ìîé, ïðàâäè äëÿ á3äíîãî! — êàæå ñîá3
ëǻ3íü.
—
Ï3äó ÿ äî Áîãà, ìîæå, õî÷ â3í ïîðÿäíèé
÷îëîâ3ê.
Ñòàâ ïåðåä Ãîñïîäîì 3 ïðîñèòü:
—
Äàé ìåí3, Áîæå, òàêó ñëóæáó, àáè äåñü ïî-
ðÿäêè ðîáèòè...
Ãîñïîäü â3äïîâ3â:
—
Çàì3òàòè â ðàþ o êîìó. Òè ë3ïøå éäè íà çåì-
ëþ, çíàéäè ñìåðòü 3 ñêàæè ¿é, àáè îäíîãî òèæíÿ
ãðèçëà ñòàðèõ ëþäåé, äðóãîãî — ìîëîäøèõ, à òðå-
òüîãî — ö3ëêîì ìîëîäèõ.
«È÷, ëþäåé ãðèçòè! — ðîçñåðäèâñÿ Òîðáèíà. —
Ñòàð3 ëþäè ùå íà ñâ3ò äîñèòü íå íàäèâèëèñÿ, ìî-
ëîäø3 ùå íå íàòàíöþâàëèñÿ, à ö3ëêîì ìîëîä3 —
é íå íàæèëèñÿ!»
Çíàéøîâ 2âàí êîñòîìàõó é êàæå:
1
Çèöèðóâàòè — ìóøòðóâàòè.

108
—
Ãîñïîäü õî÷å, àáè-ñü 3øëà â õàùó é ÷îòèðè
ðîêè ãðèçëà ñòàð3 äóáè, ÷îòèðè ðîêè — ìîëîäø3,
à ÷îòèðè ðîêè — ö3ëêîì ìîëîä3...
Ñìåðòü ï3øëà â ë3ñè. Äâàíàäöÿòü ðîê3â ëþäè íå
âìèðàëè. ̄õ ñòàëî òàê áàãàòî, ùî íà çåìë3 íå áóëî
äå íîãîþ ñòàòè. Ãîñïîäü ðîçëþòèâñÿ, ùî àæ 3ñêðè
ç íüîãî ñêàêàëè. Ïîêëèêàâ ñìåðòü 3 êðè÷èòü:
—
Òè í3ö-í3÷îãî íå âàðòà! Ëþäåé íàïëîäèëîñÿ,
ÿê òðàâè 3 ëèñòÿ, à òè õîäèø 3 ãðèçåø äåðåâà.
—
Òà ìåí3 êàçàâ 2âàí...
—
2âàí? Çíàéäè òîãî ãóöóëüñüêîãî ðîçáèøàêó
3 ÷âàõíè êîñîþ!
Ï3øëà ñìåðòü íà çåìëþ 3 øóêào õëîïöÿ. À òîé
ñàì äî íå¿ âèéøîâ:
—
Äîáðèäåíü, êóìî! Äîáðå, ùî òè ïðèéøëà. Ïî-
íåñè ìåíå äî ðàþ.
—
Ïîíåñó, áî ñàì Ãîñïîäü êàçàâ, àáè òåáå ÷âàõ-
íóòè êîñîþ. Ðîáè äåðåâèùå.
2âàí Òîðáèíà âçÿâ ñîêèðó é ìàéñòðóo òðóíó.
Âîíà â íüîãî âèéøëà âåëèêà 3 ìîöíà.
—
Âæå ãîòîâà! — êðèêíóâ.
Ñìåðòü ïîäèâèëàñÿ 3 êàæå:
—
Ëÿãàé ó íå¿ ãîð3ëèöü.
—
ß íå çíàþ, ÿê òðåáà ëÿãàòè, áî ùå í3êîëè íå
âìèðàâ. Ïîêàæè ìåí3.
Ñìåðòü ëÿãëà, ñêëàëà ðóêè íà ãðóäÿõ 3 ïðî-
ìîâèëà:
—
Îòàê.
2âàí òðàõíóâ â3êî òðóíè. Çàìêíóâ òðóíó íà òðè
êîëîäêè 3 çàêèíóâ ¿¿ â ×åðåìîø.
—
ßê íå õîò3ëà ïîíåñòè ìåíå æèâîãî äî ðàþ,
íå ïîíåñåø 3 ìåðòâîãî.
2âàí õîäèòü ãîðàìè, ãóëÿo 3 ñï3âào. Îäíîãî ðàçó
ãëèï — à ñìåðòü ñòî¿òü ïåðåä íèì 3 çóáèñüêà øê3-
ðèòü. Ïî÷àëà êàçàòè:

109
—
Ñï3âàé òà ãóëÿé, äîêè ñâ3òó é ñîíöÿ, ÿ òåáå
íå çà÷åïëþ. Àáè-ñü çíàâ!
2 íå çà÷3ïào. 2âàí Òîðáèíà é äîñ3 õîäèòü ãîðàìè
3 í3÷èì íå æóðèòüñÿ. Òàêèé, ÿê áóâ, âåñåëèé!
2ÂÀÍ-Â2ÒÅÐ
Áóâ ñîá3 êîðîëü 3 ìàâ îäíó äî÷êó. Äóæå áåð3ã ¿¿,
ùîá âîíà íå çíåñëàâèëà ñåáå, 3 çàìóðóâàâ ¿¿ â ìóð.
Äàâ ¿é ñëóæíèöþ, ùîá âîíà òàì æèëà, 3 êàðàóë
ïîñòàâèâ äîâêîëà. Îò ñòàëà òà êîðîë3âíà ðàç á3ëÿ
ñò3íè, à â ò3ì ìóð3 áóëà ä3ðêà, 3 â3òåð ïîâ3ÿâ. 2 âîíà
â3ä òîãî â3òðó ïðèâåëà õëîïöÿ. Ðîñòå â3í íå ïî ðî-
êàõ, à ïî õâèëèíàõ, 3 çà ï’ÿòü ì3ñÿö3â çðîáèâñÿ âå-
ëèêèì.
À îäèí ç êàðàóëó äîí3ñ öàðåâ3, ùî «âàøà äî÷êà
ìào ñèíà».
Öàð íàêàçàâ ðîçáèòè òîé ìóð 3 ïèòào ¿¿:
—
Äå òè éîãî âçÿëà?
À òîé õëîï÷èê êàæå:
—
ß ç â3òðó.
2 äàâ ï3ï éîìó 3ì’ÿ 2âàí-Â3òåð.
Â3ääàâ éîãî öàð äî øêîëè. Øêîëÿð3 ÷èòàëè ïî
êíèæêàõ, à â3í âñå íàïàì’ÿòü. Â÷èòåëü ðîçñåðäèâ-
ñÿ ÷îãîñü 3 âäàðèâ éîãî. À â3í ÿê äìóõíóâ â3òðîì,
òî é äàõè êóïöÿì ïîïåðåâåðòàâ.
Äàëè çíàòè öàðåâ3, ùî «âàø îíóê óñå ì3ñòî ïî-
ïåðåâåðòàâ».
Öàð ïðè¿æäæào äî íüîãî 3 êàæå:
—
Ùî òè ðîáèø?
—
À ÿ áàâëþñÿ.
—
Ïîêèíü òî 3 õîä3ì äîäîìó.
Çàáðàëè éîãî äîäîìó.
Ïîñèëàþòü éîãî â ë3ñ ïî äðîâà. 2âàí-Â3òåð êàæå:

110
—
Çðîá3òü ìåí3 ëàíöþã ñîðîê òèñÿ÷ ñàæåíåé.
Çðîáèëè. Â3í óçÿâ îáêèíóâ òèì ëàíöþãîì ë3ñ 3
íåñå âåñü äîäîìó. Äèâëÿòüñÿ ç ì3ñòà, ùîñü 3äå òàêå,
ÿê õìàðà, 3 äàþòü çíàòè öàðåâ3, ùî «âàø îíóê íåñå
ö3ëèé ë3ñ».
Öàð âè¿õàâ äî íüîãî 3 êàæå:
—
Ïîêèíü òå.
Òîé ïîêèíóâ, âçÿâ ëàíöþã 3 ï3øîâ.
Ïðèõîäèòü öàð ç íèì äîäîìó 3 ïîñèëào éîãî äî
ìîðÿ ïî âîäó. Àëå â3í êàæå:
—
Çðîá3òü ìåí3 ç òîãî óñüîãî ë3ñó äâà â3äðà.
Çðîáèëè ç òîãî ö3ëîãî ë3ñó äâà â3äðà, 3 â3í íàêàçàâ
ñîá3 çðîáèòè êîðîìèñëî ç äâàäöÿòè òèñÿ÷ ïóä3â çà-
ë3çà. 2 ï3øîâ äî ìîðÿ. Íàáðàâ ó ò3 â3äðà âîäè, à çà íèì
óñÿ âîäà éäå. Öàð âè¿õàâ íàïåðåä äî íüîãî 3 ïðîñèòü:
—
Ïîêèíü òå.
Òîé ÿê âäàðèâ â3äðàìè â çåìëþ, 3 çðîáèâñÿ ñòàâ.
Îò òîé öàð ïëàâào ç êîíåì 3 ïðîñèòü éîãî:
—
2âàí-Â3òåð, ðÿòóé!
—
Òðèìàéñÿ.
Â3í éîãî âðÿòóâàâ, 3 ïðè¿õàëè äîäîìó.
Òîé öàð óæå áî¿òüñÿ õëîïöÿ, ùîá â3í éîãî êîëè
íå âáèâ. 2 ïîñèëào õëîïöÿ äî ïåêëà çà ãð3øìè, ùî
í3áè éîìó áóëè âèíí3 ÷îðòè ø3ñòü ì3ëüéîí3â. Õëî-
ïåöü 3äå, àëå êàæå:
—
Çðîá3òü ìåí3 äâà êàïøóêè 3ç øêóð: äâ3ñò3 âî-
ë3â çàáèéòå.
2 âîíè çðîáèëè ò3 êàïøóêè 3 ùå áóëàâó, ÿêà
â3ñ3ìäåñÿò ïóä3â âàæèëà. 2 ï3øîâ 2âàí-Â3òåð ó ïåê-
ëî. Ïðèéøîâ òóäè 3 êàæå:
—
Â3ääàéòå ìåí3 ø3ñòü ì3ëüéîí3â ãðîøåé ìîãî ä3äà.
À ñòàðøèé ÷îðò íå äàâ. Îò 2âàí-Â3òåð ïîçàõî-
äèâñÿ áèòè ÷îðò3â, òî ÷îðòè éîìó íàñèïàëè òèõ äâà
êàïøóêè ïîâíî. Â3í ï3øîâ äîäîìó, â3ääào ãðîø3
öàðåâ3 3 ìàòåð3. 2 êàæå ñâî¿é ìàì3:

111
—
2äè ó òîé äâ3ð, äå òè ìåíå ðîñòèëà, 3 ïî-
ñòàâ íà ñòîë3 ïîðîæíþ øêëÿíêó, à íà ñò3í3 íà-
ãàéêó ïîâ3ñü.
2 äào ¿é ö3ëþùó 3 æèâëþùó âîäó. 2 ùå ¿é äàâ
êîíÿ, â3çîê 3 ñêàçàâ:
—
ßê ò3ëüêè áóäå öåé â3çîê òðÿñòèñü, à ê3íü ïî÷-
íå 3ðæàòè 3 ñòàíå íà ñòîë3 øêëÿíêà êðîâ’þ íàïîâ-
íÿòèñü, à íàãàéêà ïî÷íå âîðóøèòèñü, òî áåðè ç
ñîáîþ òó æèâëþùó òà ö3ëþùó âîäó, ñ3äàé íà òîé
â3ç 3 ¿äü äî ìåíå.
À ñàì ï3øîâ ó ñâ3ò 3 çàéøîâ ó ïóùó. Íàäèáàâ
ïàëàö. Çàéøîâ ó òîé ïàëàö, à â ò3ì ïàëàö3 çì3é
áåçñìåðòíèé Êîçüîëîê æèâ. Â ò3ì ïàëàö3 áóëà äóæå
ëàäíà ïàí3. 2 êàæå òà ïàí3 äî íüîãî:
—
Äå òè òóò óçÿâñÿ, 2âàí-Â3òåð? Ñòåðåæèñü, áî
ÿê ïðèëåòèòü çì3é, òî òåáå ç’¿ñòü.
Âîíà éîìó äóæå ñïîäîáàëàñü.
Ïðèë3òào òîé áåçñìåðòíèé Êîçüîëîê 3 êàæå:
—
Ôå, ôå! Ëþäñüêèì äóõîì ïàõíå! Õòî òóò o?
—
À òî ì3é áðàò ïðèéøîâ.
2 êàæå Êîçüîëîê:
—
Âèë3çàé, äå òè òàì?
Òîé âèë3ç. Íà¿ëèñÿ, íàïèëèñÿ. 2 Êîçüîëîê êàæå:
—
Íà òîá3 òðîõè ãðîøåé, òà 3äè äîäîìó.
Àëå 2âàí-Â3òåð â3äïîâ3äào:
—
Õîä3ì íà ì3äíèé ò3ê ïîáîðåìîñü.
Äào éîìó òîé Êîçüîëîê ðóêó 3 êàæå:
—
Íà! Ïîòèñíè!
2âàí-Â3òåð ÿê ïîòèñíóâ éîãî, òî Êîçüîëêîâ3 ò3ëü-
êè ïîçà ïàçóðàìè ïîñèí3ëî. 2 ÿê êèíóâ éîãî 2âàí-
Â3òåð äî çåìë3, òî Êîçüîëîê ëåäâå âñòàâ. Òåïåð áåðå
òèñíå 2âàíà-Â3òðà Êîçüîëîê çà ðóêó. 2 ÿê ïîòèñíóâ
éîãî, àæ 2âàíó-Â3òðîâ3 êðîâ ïîòåêëà ïîçà í3ãòÿìè.
ßê êèíóâ éîãî, òî òàê ê3ñòî÷êè 3 ïîðîçë3òàëèñÿ.
Êîçüîëîê óçÿâ ê3ñòêè òà çàõîâàâ ï3ä äåðåâîì.

112
À òàì äîìà ó ìàìè òîé ê3íü 3ðæå, êðîâ’þ øêëÿí-
êà íàïîâíÿoòüñÿ, íàãàéêà á’oòüñÿ ïî ñò3í3. Îò ìàòè
ñ3ëà íà â3çîê, 3 òîé ê3íü ïðèâ3ç ¿¿ íà òå ñàìå ì3ñöå,
äå ëåæàâ óáèòèé ¿¿ ñèí. Âçÿëà ìàìà ïîêðîïèëà éîãî
ö3ëþùîþ âîäîþ, â3í 3 îæèâ. Ïîêðîïèëà æèâëþ-
ùîþ — â3í çö3ëèâñÿ. 2 êàæå ìàòåð3:
—
̄äü, ìàìî, äîäîìó, à ÿ ùå ï3äó â ñâ3ò.
2 â3í çíîâ ïðèéøîâ äî òîãî ïàëàöó, äî ò3o¿ ïàí3
3 êàæå:
—
Ñïèòàé çì3ÿ, íåõàé â3í òîá3 ñêàæå, äå éîãî
ñèëà.
À ñàì ñõîâàâñÿ â ë3ñ3.
Âîíà êàæå çì3þ:
—
Ñê3ëüêè ðîê3â òè ç3 ìíîþ æèâåø, à í3êîëè
ìåí3 ïðàâäè íå ñêàæåø.
Â3í êàæå:
—
ßêî¿ æ òè ïðàâäè õî÷åø?
—
Ñêàæè ìåí3, äå òâîÿ ñèëà?
—
Ìîÿ ñèëà â êîìèí3.
Òà ïàí3 âçÿëà êîìèí 3 ò3øèòüñÿ, à Êîçüîëîê êàæå:
—
ßêà òè äóðíà! Äå á ÿ òðèìàâ ñâîþ ñèëó â êî-
ìèí3!
Âîíà çíîâ ïèòào:
—
Äå æ òâîÿ ñèëà?
À â3í êàæå:
—
Ìîÿ ñèëà â êîöþá3.
Âîíà ò3øèòüñÿ òîþ êîöþáîþ, à çì3é ñì3oòüñÿ
ç íå¿ 3 êàæå:
—
Íó äå á ÿ ñâîþ ñèëó òðèìàâ ó êîöþá3! Ìîÿ
ñèëà â ïîë3, òàì ñòî¿òü ðîòà ñîëäàò3â, âñåðåäèí3
ëåæèòü êàì3íü âåëèêèé, ï3ä òèì êàìåíåì ñêðèíÿ,
â ò3é ñêðèí3 çàoöü, â ò3ì çàéö3 êà÷êà, à â ò3é êà÷ö3
ÿéöå, 3 òàì ìîÿ ñèëà.
Íà äðóãèé äåíü Êîçüîëîê ïî¿õàâ íà ïîëþâàí-
íÿ, à 2âàí-Â3òåð ïðèõîäèòü äî íå¿, 3 âîíà éîìó âñå

113
ðîçïîâ3ëà. Â3í òóäè ¿äå ç ðóøíèöåþ. Äèâèòüñÿ, ëå-
æèòü õîðò. Â3í òîãî õîðòà õîò3â çàáèòè, à õîðò ïðî-
ñèòüñÿ ó íüîãî:
—
Åé, 2âàí-Â3òåð! Íå ñòð3ëÿé â ìåíå, ÿ òîá3 êî-
ëèñü ó ïðèãîä3 ñòàíó.
Äèâèòüñÿ, ëåòèòü øóë3êà. 2âàí-Â3òåð õîò3â éîãî
çàáèòè, àëå â3í êàæå:
—
Íå ñòð3ëÿé â ìåíå, ÿ òîá3 êîëèñü ó ïðèãîä3
ñòàíó.
Îò ïðèõîäèòü â3í äî òèõ ñîëäàò3â 3 êàæå:
—
Çäðàñòóéòå, õëîïö3!
—
Çäðàñòóé, 2âàí-Â3òåð!
—
Ï3äí3ì3òü òîé êàì3íü.
Âçÿëèñÿ ñîëäàòè 3 íå ìîæóòü éîãî çðóøèòè ç
ì3ñöÿ. 2âàí óçÿâñÿ 3 ïåðåêèíóâ éîãî. Äîáóâ çâ3äòè
ñêðèíþ. Çàoöü âèñêî÷èâ 3ç ñêðèí3 òà é ïîá3ã. 2âàí-
Â3òåð äèâèòüñÿ, à âæå õîðò íåñå òîãî çàéöÿ. Ðîçïî-
ðîâ â3í çàéöÿ, êà÷êà — óð-ð -ð -ð! — 3 ïîëåò3ëà. Äè-
âèòüñÿ — íåñå øóë3êà êà÷êó. 2âàí êà÷êó ðîçïîðîâ,
âèéíÿâ ÿéöå. 2 òîé áåçñìåðòíèé Êîçüîëîê âæå çî-
âñ3ì ç ñèëè ñïàâ. Ïðèõîäèòü 2âàí-Â3òåð äî ïàëàöó
3 ñèäèòü ç ïàíåþ. Êîëè ïðèõîäèòü áåçñìåðòíèé
Êîçüîëîê òà é êàæå:
—
Åé, 2âàí-Â3òåð, ïî÷åêàé ùå õî÷ çî äâ3 ãîäèíè.
—
À, í3! Íå ïî÷åêàþ!
2 âçÿâ òå ÿéöå, ðîçáèâ ñîá3 íà ãîëîâ3, 3 âñÿ ñèëà
ï3øëà ïî í3ì. À òîé Êîçüîëîê â3äðàçó âìåð. Òîä3
2âàí-Â3òåð âçÿâ éîãî ïîðóáàâ 3 âèêèíóâ ñîáàêàì.
Çàáðàâ òó ïàí3 3 ¿äå äî ñâîo¿ ìàìè. Ïðè¿æäæào —
ñïðàâëÿo âåñ3ëëÿ.
2 ÿ òàì áóâ, ïèâî ïèâ: ïî áîðîä3 òåêëî, à â ãîðë3
ñóõî áóëî. 2 ÿ íèòêîþ ï3äïåðñÿ, à ñîëîìîþ ï3äïå-
ðåçàâñÿ, 3 ÿê íàïèâñÿ, â çåìëþ çàðèâñÿ. À âîíè
íàáèëè ò3oþ çåìëåþ ãàðìàòè 3 ÿê âèñòðåëèëè, òî
ÿ àæ ñþäè çàëåò3â 3 âàì îöå ðîçïîâ3â.

114
ÊÀÇÊÀ ÏÐÎ ÊÎÐÎËÅÂÓ ÊÀÒÅÐÈÍÓ
Áóâ ñîá3 êîðîëü. Ìàâ â3í îäíîãî ñèíà: òîé ñèí
áóâ òàêèé ñèëà÷, ùî ïîä3áíîãî éîìó í3äå íå ìîæ-
íà áóëî íàéòè. Êîðîëü ïîìåð. Â3í çðîáèâñÿ êîðî-
ëåì 3 ñêàçàâ îá’ÿâèòè ïî ö3ëîìó êîðîë3âñòâó, ùî
âñÿêèé ÷îëîâ3ê ìîæå ïðèõîäèòè ç íèì áîðîòèñÿ.
Ê3ëüêî íå ïðèõîäèëî ëþäåé, êàæäîãî çàáèâàâ â3í
ðóêàìè. Îäíîãî ðàçó ïðèéøëà äî íüîãî áàáà ç ñè-
íîì 3 ñêàçàëà, ùî çíào, äå oñòü ÷îëîâ3ê âåëüìè ñèëü-
íèé. Êîðîëü îá3öÿâ ¿é çà òåo äàòè áàãàöüêî ãðîøåé
3 ïðîñèâ, ùîá âîíà ïðèâåëà òîãî ÷îëîâ3êà. Òîä3
áàáà ñêàçàëà:
—
Â3í íå ñõî÷å äî âàñ ïðèéòè. Òðåáà, ùîá âè ïî-
¿õàëè äî íüîãî. Â3í æèâå íà áèòîìó ïîë3, ¿çäèòü íà
ñèâîìó êîí3, íàçèâàoòüñÿ Ïîëàíèíîì. Ê3ëüêî íå ïðè-
õîäèëî ðèöàð3â ç íèì áèòèñÿ, òî êîæíîãî çàáèâàâ.
—
ß áè ïî¿õàâ äî íüîãî, — êàæå êîðîëü, — íî ó
ìåíå íåìà í3 îäíîãî êîíÿ, íà êîòð3ì ÿ ì3ã áè ¿çäè-
òè, — ùî ñÿäó íà êîòðîãî, òî çëîìèòüñÿ, ÿê ã3ë-
ëÿ÷êà; 3 í3 îäíîãî ìå÷à, êîòðèì ìîæíà áóëî áèòè-
ñÿ, — ùî âäàðþ íèì îá çåìëþ, òî ðîçñèïëåòüñÿ,
ÿê ïîðîõ.
—
ß âàì 3 íà òåo ïîðàäæó, — êàçàëà áàáà, —
êàæ3òü ïîãíàòè êîíåé äî âîäè, 3 íàä êîòðèì áóäóòü
ë3òàòè îðëè, íà ò3ì âè é çìîæåòå ¿çäèòè; à ï3ä3òü äî
Êðàñíîãî Ìàãàçèíà é îä3ðâ3òü ï3äëîãó, òàì çíàé-
äåòå íå ò3ëüêè îäèí ìå÷, íî 3 ö3ëóþ çáðóþ, êîòðàÿ
í3êîëè íå ïåðåëîìèòüñÿ.
Êîðîëü, çàïëàòèâøè áàá3, êàçàâ ïîãíàòè êîí3
äî âîäè 3 ñàì ï3øîâ çà íèìè. Çëîâèâ êîíÿ, îäêî-
ïàâ çáðóþ, ñ3â íà êîíÿ 3 ïî¿õàâ äîðîãîþ, êîòðó éîìó
áàáà ïîêàçàëà.
̄õàâ â3í îäèí ì3ñÿöü, äðóãèé, íàê3íåöü íà òðå-
ò3é ì3ñÿöü ïðè¿õàâ íà á3ëå ïîëå. Àæ ãëÿäèòü, ùîñü

115
ìèãîòèòü ïî ïîëþ. Ö3êàâ3ñòü éîãî âçÿëà çîáà÷èòè,
ùî òî òàêå. Âèïóñòèâ êîíÿ 3 ÿê áëèçüêî ï3ä’¿õàâ äî
íüîãî, òî ï3çíàâ, ùî òî ¿äå ÷îëîâ3ê íà êîíåâ3, à êîëè
ç’¿õàëèñÿ, òî êîðîëü ñêàçàâ:
—
ßê ñëèõîì ñëèõàòè, ÿê âèäîì âèäàòè — Ïî-
ëàíèí?
À òîé ñêàçàâ:
—
ßê ñëèõîì ñëèõàòè, ÿê âèäîì âèäàòè — êî-
ðîëü 2âàí? ×è áóäåì áèòèñÿ, ÷è áóäåì ìèðèòèñÿ?
—
Áóäåì áèòèñÿ, — ñêàçàâ êîðîëü.
2 ÿê çà÷àëè áèòèñÿ, òî àæ òðè äí3 áèëèñÿ, íà-
ê3íåöü Ïîëàíèí îõëÿâ 3 êàæå:
—
Äîâãî ìè áèëèñÿ, íó, òåïåðå÷êè ïîãîä3ì.
—
Äîáðå, — ñêàçàâ êîðîëü, — àëå ç òàêîþ óìî-
âîþ, ùî òè ïî¿äåø ç3 ìíîþ ó ñâ3ò.
—
Äîáðå, — ñêàçàâ Ïîëàíèí.
Âñ3ëèñü íà êîí3 3 ïî¿õàëè.
̄äóòü 3 ¿äóòü — 3 ïðè¿õàëè äî îäí3o¿ êîð÷ìè.
Áóëà òàì ãàðíà øèíêàðî÷êà. Ïîëàíèí ¿¿ ïîëþ-
áèâ 3 ïðîñèâ êîðîëÿ, ùîá ïîáàâèòèñÿ â ò3é êîð÷ì3
çî äâ3 íåä3ë3. Êîðîëü ðîçñåðäèâñÿ íà òåo.
Ðàçó îäíîãî êîðîëü âèéøîâ íàäâ3ð 3 ãëÿäèòü,
ùî âåëüìè âåëèêà õìàðà éäå. Êîðîëü âåðíóâñÿ äî
õàòè 3 êàæå äî Ïîëàíèíà:
—
Íå çíàþ, ÷è áóäå òî äîù, ÷è ãðàä, áî âåëüìè
âåëèêà õìàðà éäå.
Ïîëàíèí âèéøîâ íàäâ3ð, ïîãëÿä3â, êëèêíóâ êî-
ðîëÿ 3 ñêàçàâ éîìó:
—
Òðåáà ìåí3 ¿õàòè, áî Êàòåðèíà âèñëàëà ïðî-
òè ìåíå â3éñüêî, à òî íå õìàðà, ò3ëüêè ïèë îä í3ã
ê3íñüêèõ. Âæå ø3ñòü ðàç âîíà âèñèëàëà ïðîòè ìåíå
â3éñüêî, à ÿ ñàì-îäèí éîãî çàâñ3ãäè çàáèâàâ.
Êîðîëü ñòàâ éîãî ïðîñèòè, ùîá äîçâîëèâ éîìó
ïî¿õàòè çáèòè òåo â3éñüêî. Ïåðøå Ïîëàíèí íå äîç-
âîëÿâ òîãî, à ïîò3ì çãîäèâñÿ 3 òàêó äàâ éîìó ïåðå-

116
ñòîðîãó, ùî ÿê ïðèéäå â3í äî â3éñüêà, òî ùîáè ïå-
ðåõðåñòèâ éîãî ìå÷åì, à òîä3 âîíî ñàìî éîìó ï3ä-
äàñòüñÿ. À ÿê ïîá’o óñå â3éñüêî, ùîáè íå á3ã çà
çàéöåì, êîòðèé âèñêî÷èòü ç îñòàííüîãî çàáèòîãî.
Êîðîëü ñ3â íà êîíÿ 3 ïî¿õàâ. Íà äîðîç3 ñòð3âñÿ ç
â3éñüêîì, çðîáèâ òàê, ÿê éîìó Ïîëàíèí êàçàâ: çáèâ
éîãî 3 æäàâ äî ò3o¿ ïîðè, ïîêè íå âèñêî÷èòü ùî-
íåáóäü 3ç çàáèòîãî.
Íàê3íåöü âèá3ã çàoöü, à â3í — çà íèì, 3 á3ã ÷åðåç
ïîëå 3 ë3ñ, àæ ïðèá3ã äî ÿêîãîñü ïàëàöó. Áðàìà ñàìà
îä÷èíèëàñü, çàoöü âá3ã, áðàìà õóòêî çà÷èíèëàñü, 3
â3í îñòàâñÿ ïåðåä áðàìîþ. ̄çäèâ êîëî ñò3í 3 íå ì3ã
í3äå âë3çòè, ï3øîâ ñâîoþ äîðîãîþ 3 âåðíóâñÿ äî
êîð÷ìè. Ïîëàíèí ñïèòàâ éîãî, ÷è ãíàâñÿ â3í çà
çàéöåì. Â3í ñêàçàâ, ùî í3, 3 çîñòàëèñü ùå íà äâ3
íåä3ë3 â êîð÷ì3, ùîáè îääèõíóòè.
Çíîâó êîðîëü ïîáà÷èâ õìàðó 3 ïèòàâñÿ:
—
×è òî áóäå äîù, ÷è Êàòåðèíà ïðîòè òåáå â3é-
ñüêî øëå?
Ïîëàíèí ïîãëÿä3â 3 ñêàçàâ, ùî òî Êàòåðèíà â3é-
ñüêî øëå. Êîðîëü çíîâó ïî¿õàâ, çáèâ â3éñüêî 3 ïî-
ãíàâñÿ âæå çà ëèñîì, êîòðèé âèñêî÷èâ 3ç âîÿêà. Íå
äîãíàâ éîãî 3 ïîâåðíóâñÿ íàçàä. Òàêèì ñïîñîáîì
çðîáèëîñÿ 3 òðåò3é ðàç, òà ç âîÿêà âèñêî÷èâ ê3ò.
Áðàìà îä÷èíèëàñÿ, — ó áðàìó âëåò3â â3í 3 ê3ò. Ïî-
ñòàâèâ êîíÿ, à ñàì ï3øîâ ó ïàëàö çà êîòîì. Ïåðå-
éøîâ îäíå, äðóãå, òðåòo — 3 íàê3íåöü âèéøîâ íà
äâàíàäöÿòå, é ïî÷óâ ãîëîñ:
—
Àõ, ìîÿ íåùàñíàÿ äîëå! Çãèíóëî âñå â3éñüêî!
Êàòåðèíà ñõîïèëà ìå÷, îä÷èíèëà äâåð3 3 êèíó-
ëàñü íà êîðîëÿ é ïî÷àëà ç íèì áèòèñÿ.
Òà êîðîëü âèáèâ ìå÷ ç ðóê, à ïîáà÷èâøè, ùî
âîíà äóæå õîðîøà, ïîëþáèâ ¿¿ 3 ïðîñèâ, ùîá âîíà
çà íüîãî ï3øëà. Âîíà çãîäèëàñÿ, òà ïðîñèëà éîãî,
ùîá â3í äîçâîëèâ ïî¿õàòè äî ñâåêðóõè. Îääàëà éîìó

117
êëþ÷3 3 ïðîñèëà éîãî, ùîá â3í íå õîäèâ äî òîãî
ïîêîþ, ùî çàâ’ÿçàíèé ëèêîì. Ñ3ëà äî êàðåòè 3 ïî-
¿õàëà.
Êîðîëü, çîñòàâøèñü ñàì-îäèí íà ö3ëèé äâ3ð, ñòàâ
îáõîäèòè óñ3 ïîêî¿, àæ ïðèéøîâ äî òîãî, ùî çàâ’ÿ-
çàíèé ëè÷êîì. Îõîòà éîãî âçÿëà çîáà÷èòè, ùî òàì
o. Îäâ’ÿçàâ ëè÷êî 3 ââ3éøîâ äî îäíîãî ïîêîþ — àæ
òàì ñèäèòü áàáà ç âåðñòàòîì 3 ðîáèòü ëþäåé: ùî
êèíå øïóëåì, òî âèñêî÷èòü ñîëäàò, ÿê ì3öí3é êèíå,
òî âèñêî÷èòü óíòåð-îô3öåð, 3ùå ì3öí3é êèíå, òî
âèñêî÷èòü îô3öåð.
Êîðîëü çîáà÷èâ òåo, óáèâ áàáó, ñàì ñ3â çà âåð-
ñòàòîì ðîáèòè, òà éîìó òåo æîäíèì ñïîñîáîì íå
âäàëîñÿ. Òîä3 â3í ï3øîâ äî äðóãîãî ïîêîþ, àæ ãëÿ-
äèòü — óñÿ õàòà çàâàëåíà ëþäüìè, ï3øîâ äî òðå-
òüîãî ïîêîþ — àæ áà÷èòü, ùî ÷îëîâ3ê âèñèòü íà
êðóêàõ, ïåðåä íèì ëåæèòü â’ÿçî÷êà ñ3íà 3 ÷àøêà
ç âîäîþ.
—
Âèïóñòè ìåíå ç òèõ êðóê3â, — îá3çâàâñÿ ÷î-
ëîâ3ê, — à ÿ òîá3 çà òåo òðè ðàçè æèòòÿ ïîäàðóþ.
—
À ÿê ìåí3 òåáå âèïóñòèòè? — ñêàçàâ êîðîëü.
—
Äàé ìåí3 â’ÿçî÷êó ñ3íà ç’¿ñòè 3 ÷àøêó âîäè
âèïèòè, à ÿ òîä3 ñàì ç3ðâóñÿ.
Êîðîëü ïîäàâ éîìó ñ3íà — â3í ç’¿â, ïîäàâ âîäè —
â3í âèïèâ, ñòðåïåíóâñÿ, çëåò3â ç ãàê3â 3 ïîëåò3â, íå
ïîäÿêóâàâøè êîðîëåâ3. Êîðîëü çàäóìàâñÿ, ùî òî
áóâ çà ÷îëîâ3ê, àæ òóò ê3ò ïðèá3ãào:
—
Íàùî òè âèïóñòèâ ÷îðòà ç ãàê3â? Â3í ñõîïèâ
òâîþ æ3íêó 3 ïîëåò3â íà Ëèñóþ ãîðó.
Êîðîëü çàïëàêàâ 3 ñòàâ ïðîñèòè êîòà, ùîá â3í
éîãî âèïóñòèâ ç òîãî çàìêó. Ê3ò ïîêàçàâ, äå â3í
ìîæå ç3éòè íà ä3ë. Â3í âçÿâ ðóøíèöþ 3 ï3øîâ.
2äå â3í îäèí ì3ñÿöü, àæ ïðèõîäèòü íàä ÿêåñü
îçåðî. Ñõîò3ëîñü éîìó ¿ñòè, ñòàâ ãëÿä3òè, ÷è íåìà
ùî çàñòðåëèòè. Ï3ä3éøîâ áëèæ÷å 3 ïîáà÷èâ êà÷êó

118
ç êà÷åíÿòàìè 3 âæå õîò3â äî íå¿ ñòð3ëÿòè, òà êà÷êà
ñòàëà â íüîãî ïðîñèòèñÿ, ùîá â3í íå ðîáèâ ¿¿ ä3òåé
ñèðîòàìè, é îá3öÿëà éîìó çà òåo, ùî â3í çàõî÷å.
Â3í ñòàâ ¿¿ ïðîñèòè, ùîá âîíà ïîêàçàëà éîìó
äîðîãó íà Ëèñó ãîðó.
Âîíà éîìó ïîêàçàëà 3 äàëà òðè ï3ðöÿ, ùîá â3í ¿õ
ïðèñìàëèâ, ÿê òðåáà áóäå éîìó ÷îãî äî íå¿.
Â3í ï3øîâ. Ïðèõîäèòü íà Ëèñó ãîðó, àæ ó áðàì3
ñòî¿òü ê3íü íà òðüîõ íîãàõ. Â3í ïîãëÿä3â íà íüîãî —
íå äóìàâ, ùî òîé ê3íü ìîæå éîìó çàøêîäèòè.
Âèéøëà äî íüîãî Êàòåðèíà 3 ïî÷àëà éîãî ëàÿòè
çà òåo, ùî â3í âèïóñòèâ ÷îðòà ç ãàê3â, 3 êàçàëà, ùîá
â3í ç íåþ óò3êàâ. Ñ3ëè íà êîíÿ 3 ïî¿õàëè.
×îðò âåðíóâñÿ âíî÷3 äîäîìó 3, íå çàñòàâøè Êà-
òåðèíè, ñòàâ ïèòàòèñÿ â êîíÿ, äå âîíà ïîä3ëàñÿ.
—
Ïðèéøîâ òîé ÷îëîâ3ê, — ñêàçàâ ê3íü, — êîò-
ðèé òåáå âèïóñòèâ ç ãàê3â, âçÿâ ¿¿ 3 ïî¿õàâ.
×îðò ñêðóòèâñÿ. 2 ñïèòàâ êîíÿ:
—
×è ìè ¿õ äîæåíåìî?
—
Íàñ3oìî æèòà, çìåëåìî, ç’¿ìî 3 ùå ¿õ äîæå-
íåì, — ñêàçàâ ê3íü.
Íàñ3ÿëè æèòà, çðîáèëè õë3á 3 ïî¿õàëè, íà äîðîç3
íàãíàëè ¿õ. ×îðò ñõâàòèâ éîãî çà ëîá 3 ñêàçàâ:
—
Îòî òîá3 îäèí ðàç äàðóþ æèòòÿ.
Îä3áðàâ Êàòåðèíó, à éîãî ïîêèíóâ.
Êîðîëü ï3øîâ äðóãèé ðàç ïî Êàòåðèíó, òà ÷îðò
éîãî äîãíàâ 3 çíîâ éîãî æèòòÿì ïîäàðóâàâ.
Ï3øîâ òðåò3é ðàç — òàê ñàìî çðîáèâ ç íèì ÷îðò,
à çà ÷åòâåðòèì — âçÿâ éîãî çà ëîá, òðóõíóâ, ùî àæ
ê3ñòî÷êè îñòàëèñü.
Êà÷êà çàñêó÷àëà çà íèì, ùî òàê äîâãî éîãî íå
áà÷èëà, ïðèëåò3ëà, çîáà÷èëà, ùî â3í çàáèòèé ëå-
æèòü. Âçÿëà ãðóäêó çîëîòà, ï3ä îäíå êðèëî îäíó
ïëÿøêó, ï3ä äðóãå — äðóãó 3 ïîëåò3ëà òàì, äå á3ñè
ñòåðåæóòü âîäó æèâëþùóþ 3 ö3ëþùóþ.

119
Êèíóëà çîëîòà. ×îðòè ïîá3ãëè çà íèì, ñòàëè áè-
òèñÿ, à âîíà íàáðàëà âîäè: â îäíó ïëÿøêó æèâëþ-
ùî¿, ó äðóãó — ö3ëþùî¿ — 3 ïîëåò3ëà äî êîðîëåâè-
÷à. Îáëèëà éîãî, â3í çðîáèâñÿ ö3ëèì, äðóãèé ðàç
îáëèëà — â3í îæèâ 3 êàæå:
—
Àõ, ÿê ÿ äîâãî ñïàâ!
—
Çàñíóâ áè òè íàâ3êè, êîëè á íå ÿ!
Âîíà éîìó ðîçêàçàëà, ùî éîìó ÷îðò çðîáèâ 3 ÿêèì
ñïîñîáîì âîíà éîãî îæèâèëà. Â3í ¿é ïîäÿêóâàâ 3 ïðî-
ñèâ, ùîá âîíà éîìó ïîêàçàëà äîðîãó íà Ëèñó ãîðó.
Âîíà éîìó ïîêàçàëà äðóãó, òàêó, ùî ê3íü íå ì3ã çîáà-
÷èòè, ÿê â3í âèéäå íà Ëèñó ãîðó. 2 òàê éîãî íàâ÷èëà:
—
2äè òè äî ñâîo¿ æ3íêè 3 ïðîñè ¿¿, ùîá âîíà
äîâ3äàëàñÿ, çâ3äêè â3í âçÿâ òîãî êîíÿ. À ÿê áóäåø
çíàòè, òî ïðèïàëè ï3ðöå, à ÿ ïðèëå÷ó 3 òîá3 ïîðà-
äæó, ÿêèì ñïîñîáîì éîãî ä3ñòàòè.
Â3í ï3øîâ. Ïðèéøîâ íà Ëèñó ãîðó, Êàòåðèíà
ñòàëà ïèòàòèñÿ éîãî, ÿêèì â3í ñïîñîáîì îæèâ. Â3í
¿é ðîçêàçàâ 3 ïðîñèâ, ùîá âîíà äîâ3äàëàñÿ, ÿêèì
ñïîñîáîì ÷îðò ä3ñòàâ òîãî êîíÿ. Âîíà éîãî ïåðåâåð-
íóëà â ãîëêó 3 çàòêíóëà â ïîäóøêó.
—
Ïðå!.. Äóøà ñìåðäèòü! — êàæå ÷îðò.
—
Õòî á òóò îñì3ëèâñÿ ïðèéòè? Ìîãî ÷îëîâ3êà
òè çàáèâ. ß á3ëüøå í3÷îãî íå çíàþ.
×îðò äóìàâ, ùî ïðàâäà.
Óíî÷3 ñòàëà âîíà éîãî ïèòàòèñÿ:
—
Çâ3äêè òè âçÿâ òàêîãî êîíÿ?
—
Íàùî òîá3 òåo çíàòè?
—
Òàê, ÿ õî÷ó çíàòè, äå òàê3¿ êîí3 âîäÿòüñÿ.
—
Íó, êîëè õî÷åø, òî ÿ òîá3 ñêàæó. Îòî ó ìåíå
o îäíà êîáèëà, 3 ÿê âîíà ìào ðîäèòè ëîøà, òî çà
íåþ 12 âîâê3â õîäÿòü 3 ñòåðåæóòü ò3o¿ ìèò3, ÿê ëîøà
áóäå ðîäèòèñÿ, 3 ÿê âîíî óðîäèòüñÿ, òî âîíè çàðàç
éîãî é ðîçðèâàþòü. ß ðàç äîáðå ðîçãëåä3â, íå äàâ
¿ì ç’¿ñòè, ò3ëüêè îäíó íîãó îä3ðâàëè éîìó.

120
Ïî÷óâøè òåo, êîðîëåâè÷ íà äðóãèé äåíü ïîïðî-
ùàâñÿ ç Êàòåðèíîþ, ïðèñìàëèâ ï3ðöå. Ïðèëåò3ëà
äî íüîãî êà÷êà. Â3í ¿é òåo ðîçêàçàâ, 3 âîíà éîìó
ïîðàäèëà, ùîá â3í ïîçàáèâàâ ò3¿ áàðàíè é îääàâ
âîâêàì, òî âîíè ïîêèíóòü êîáèëó 3 ïîá3æàòü ó ë3ñ,
à ëîøàòêî óðîäèòüñÿ, ïîññå 3 òîä3 ¿ì íå äàñòüñÿ.
Â3í òàê 3 çðîáèâ: êîëè êîáèëà óðîäèëà ëîøàòêî
3 ñòàëà éîãî ïðîñèòè, ùîá â3í ëîøàòêîâ3 äîçâîëèâ
ïîáóòè êîëî íå¿ ö3ëèé ì3ñÿöü, òî âîíî íàáåðå ñèëè
3 çðîáèòüñÿ ãàðíèì êîíåì.
Â3í ï3øîâ ó ë3ñ, ñòàâ ñòð3ëÿòè çâ3ð3â 3 íèìè ÷åðåç
ö3ëèé ì3ñÿöü æèâèâñÿ. Ïîò3ì ï3øîâ, ùîá çîáà÷èòè,
÷è éîãî ëîøàòêî ðîñòå, 3 âåëüìè äèâóâàâñÿ, ùî ç íüî-
ãî çðîáèâñÿ òàêèé ê3íü, ùî íà í3ì ìîæíà ¿çäèòè.
Ñ3â, ïîëåò3â íà Ëèñó ãîðó, îä3áðàâ Êàòåðèíó 3
ïî¿õàâ. ×îðò, ä3çíàâøèñÿ ïðî òå, ñ3â íà ñâîãî êîíÿ
3 ñòàâ éîãî äîãàíÿòè 3 âæå íà ïîëîâèí3 äîðîãè äî-
ãíàâ. Òà ê3íü éîãî (÷îðòà) êîïèòîì òð3ñíóâ, ùî àæ
ñìîëà ïîòåêëà.
Ïî¿õàëè äî ïàëàöó, ñïðàâèëè âåñ3ëëÿ.
2 ÿ òàì áóâ, ìåä-âèíî ïèâ, ïî áîðîä3 òåêëî, à â ãóá3
í3÷îãî íå áóëî. ß ï3øîâ äî êóõàðÿ, à â3í ÿê ìåíå òð3ñ-
íóâ — ïîìîãëî, òî ÿ ïîá3ã íà ãí3é, ùîá îõîëîäèòèñÿ.
Çà÷àëè íà «â3âàò» ç ãàðìàò ñòð3ëÿòè, íå ñòàëî ¿ì êóëü.
Âîíè ñòàëè íàáèâàòè ãíîoì 3 ðàçîì ìåíå â ãàðìàòó
âñàäèëè. ßê âèñòðåëèëè, òî ÿ ç ãàðìàòè ÿê âèëåò3â, òî
ëåò3â, ëåò3â, àæ ñþäè ïðèëåò3â 3 öþ êàçî÷êó ñêàçàâ.
ÊÀÌ2ÍÅÖÜ-ÑÂÈÑÒÓÍÅÖÜ
ÒÀ ËÈÕÀ ÖÀÐ2ÂÍÀ
 îäíîìó ñåë3 ï3ä òåìíèì ë3ñîì æèâ ñîá3 áîä-
íàð. Âñå æèòòÿ ðîáèâ ëþäÿì áî÷êè, ä3éíèö3, êî-
íîâêè, öåáðà 3 òàê ãîäóâàâ ñâîþ íåâåëè÷êó ðîäèíó.

121
Â3í áóâ òèõèé, ñóìèðíèé, ïîíàä óñå ëþáèâ çâ3ðè-
íó 3 ïòàõ3â.
Îäíîãî ðàçó áîäíàð ï3øîâ ó ë3ñ çà äåðåâîì íà
îáðó÷3 äî êîíîâîê. Ðàïòîì äî íüîãî äîëèíóâ ðîç-
ïà÷ëèâèé êðèê. ßêàñü çâ3ðèíà áëàãàëà ïîðÿòóíêó.
Áîäíàð ïîá3ã êóùàìè, âèá3ã íà ãàëÿâèíó, äå ñ3ëü-
ñüê3 õëîïö3 áèëè ãàäèíó.
—
Ãåé, õëîïö3, íå áèéòå, — ïîïðîñèâ.
Ñõîïèâ ãàäèíó 3 ïîâ3ñèâ ñîá3 íà ïëå÷å. Ãàäèíà
îáâèëàñÿ íàâêîëî áîäíàðÿ, 3 â3í ïîí3ñ ¿¿ ç ñîáîþ.
Ïåðåëÿêàí3 õëîïö3 ðîçá3ãëèñÿ õòî êóäè.
Âäîìà áîäíàð ïóñòèâ ãàäèíó íà äîë3âêó. Ïåðå-
ñòðàøèëàñÿ éîãî æ3íêà, íå çíàëà, êóäè ò3êàòè.
—
Íå á3éñÿ, æ3íêî, öå äîáðà çâ3ðèíà, — çà -
ñïîêîþâàâ áîäíàð.
—
Ëþäè äóðíî-ïóñòî ¿¿ êðè-
âäÿòü.
Â3äãîðîäèâ íà ïå÷3 êóòî÷îê, ïóñòèâ òóäè ãàäèíó
3 ïî÷àâ ¿¿ ãîäóâàòè ìîëîêîì. Âîíà áóëà äóæå ñëàáà,
ïîáèòà. Ëåäâå ðóõàëàñü.
Ìèíóâ ì3ñÿöü, äðóãèé, 3 ãàäèíà âèäóæàëà. Âîíà
ïîñóíóëàñÿ ç ïå÷3, ïîäÿêóâàëà áîäíàðåâ3.
—
Õîä3ì äî ìîãî òàòà, â3í â3ääÿ÷èòü òîá3 çà äîá-
ðå ñåðöå, — ïîïðîñèëà ãîñïîäàðÿ.
Ñïåêëà æ3íêà õë3á, íàêëàëà ¿äè â òîðáó. Áîäíàð
ñ3â íà ãàäèíó 3 âèðóøèâ ó äàëåêó äîðîãó. Ïðîáèðà-
ëèñÿ äð3ìó÷èìè ë3ñàìè, ãëèáîêèìè ÿðàìè, ÷åðåç
áåçäîíí3 ìî÷àðè 3 ñòðàøí3 óðâèùà. Íàðåøò3 ä3ñòà-
ëèñÿ äî âåëè÷åçíî¿ ïå÷åðè.
Ãàäèíà ñêàçàëà:
—
Âèðóáàé, ïðèÿòåëþ ì3é, äîáðèé äðþ÷îê 3
áèé íèì ç óñ3õ ñèë ïî çåìë3, à ÿ áóäó êðè÷àòè-
ãîëîñèòè. ßê âèéäå ì3é òàòî 3 áóäå òîá3 äàâàòè
ñð3áëà-çîëîòà, àáè òè ìåíå íå áèâ, — íå áåðè.
Êàæè, àáè äàâ òîé êàì3í÷èê, ùî â3í òðèìào ï3ä
ÿçèêîì.

122
Áîäíàð çíàéøîâ äðþ÷êà 3 ïî÷àâ íèì ãàðàòàòè1
ïî çåìë3, àæ çàãóëî äîâêîëà. À ãàäèíà â÷èíèëà òà-
êèé ëåìåíò, ùî äåðåâà çàøóì3ëè, ïòàõè ïîðîçë3òà-
ëèñÿ, çâ3ð3 ïîõîâàëèñÿ â íîðè.
—
Îé, òàòóíå÷êó ì3é ëþáèé, á’o ìåíå ÷îëîâ3ê,
äîáèâào. Âèéäè ç ï3äçåìíîãî öàðñòâà 3 âðÿòóé ñâîþ
äîíüêó, — ïðèïîâ3äàëà.
Ñêåëÿ ïîâîðóõíóëàñü. Â3ä ïå÷åðè â3äñóíóâñÿ
êàì3íü, 3 íà ãàëÿâèíó âèïîâç ñòàðèé, çàðîñëèé ãó-
ñòîþ òðàâîþ òàòî ãàäèíè. Ç éîãî î÷åé ñèïàëèñÿ
çåëåí3 3ñêðè, à íà ïëå÷àõ â3í ìàâ ì3øîê 3ç çîëîòîì.
—
Íà òîá3 ö3 ãðîø3, — ñêàçàâ, — ò3ëüêè íå áèé
ìîþ äèòèíó.
—
Í3, äàé ìåí3 òîé êàì3í÷èê, ùî â òåáå ï3ä
ÿçèêîì.
—
Íå äàì, — 3 ñòàðèé çàïîâç ó ïå÷åðó.
Áîäíàð çíîâó çàãàðàòàâ äðþ÷êîì ïî çåìë3. Äî
ñàìîãî âå÷îðà áèâ, í3áè ìîëîòèâ. À ãàäèíà ãîëî-
ñèëà íà âåñü ë3ñ:
—
Îé, òàòó ì3é ëþáèé, á’o ìåíå ÷îëîâ3ê, äî-
áèâào. Âèéäè ç ï3äçåìíîãî öàðñòâà 3 âðÿòóé ñâîþ
äîíüêó.
Çíîâó ñêåëÿ ïîâîðóõíóëàñü. Íà ãàëÿâèíó âèïîâç
ñòàðèé, çàðîñëèé ãóñòîþ òðàâîþ òàòî ãàäèíè. Ç éîãî
î÷åé ñèïàëèñÿ çåëåí3 3ñêðè, à íà ïëå÷àõ â3í ìàâ
ì3øîê ç ä3àìàíòàìè.
—
Íà òîá3 öåé ì3øîê, — ñêàçàâ, — ò3ëüêè íå
áèé ìîþ äèòèíó.
—
Í3, äàé ìåí3 òîé êàì3í÷èê, ùî o â òåáå ï3ä
ÿçèêîì, — íå çãîäèâñÿ áîäíàð.
Ïîïîâç ñòàðèé íàçàä ó ïå÷åðó, à áîäíàð ùå äóæ-
÷å ïî÷àâ áèòè äðþ÷êîì îá çåìëþ. Çàêðè÷àëà ãàäè-
íà, çàãîëîñèëà:
1
Ãàðàòàòè — áèòè (ä3àë.).

123
—
Îé, òàòó ì3é ëþáèé, íå øêîäóéòå òîãî êàì3í-
÷èêà, äîáèâào ìåíå ÷îëîâ3ê!
Âòðåòo ïîâîðóõíóëàñÿ ñêåëÿ, ïîêàçàâñÿ òàòî ãà-
äèíè, âèïëþíóâ 3ç ðîòà çåëåíèé êàì3í÷èê 3 çíîâó
çíèê ó ïå÷åð3, à âõ3ä çàòóëèâ êàìåíþêîþ.
Ï3äíÿâ áîäíàð êàì3í÷èê, ïîêëàâ ñîá3 íà äîëî-
íþ 3 ñïèòàâ ãàäèíó:
—
Ùî ç íèì ðîáèòè?
—
Ïîêëàäè ï3ä ÿçèêà — 3 áóäåø ðîçóì3òè ìîâó
âñ3õ çâ3ð3â. À êîëè òîá3 ÷îãîñü òðåáà, çíàéäåø ó íüî-
ìó ä3ðî÷êó 3 ñâèñíåø.
Ïîäÿêóâàâ áîäíàð ãàäèí3, ïîïðîùàâñÿ ç íåþ
3 ïîäàâñÿ äîäîìó. Ïðèéøîâ 3 çíîâó ðîáèâ îä-
íîñåëüöÿì áî÷êè, öåáðà, ä3éíèö3, êîíîâêè. À êî-
ëè ñòîìëþâàâñÿ, õîäèâ ó ë3ñ ñëóõàòè, ïðî ùî
ðîçìîâëÿþòü çâ3ð3 3 ïòàõè. Öå äàâàëî éîìó ðà-
ä3ñòü.
Ó òîãî áîäíàðÿ áóâ ñèí Ïåòðî. Ïåðåä ñìåðòþ
áîäíàð âèêëèêàâ éîãî äî ñåáå.
—
Ïðèéøîâ ÷àñ ìåí3 âìèðàòè, — ñêàçàâ.
—
ß òîá3 çàëèøó ïîäàðóíîê òàòà ãàäèíè — çåëå-
íèé êàì3í÷èê. Íîñè éîãî ï3ä ÿçèêîì, 3 áóäåø
ðîçóì3òè ìîâó óñ3õ çâ3ð3â. À êîëè òîá3 ÷îãîñü
òðåáà áóäå, âèéìåø, çíàéäåø ó íüîìó ä3ðî÷êó
3 ñâèñíåø.
Óìåð áîäíàð. Ìèíóâ ÷àñ. Îäíîãî ðàçó Ïåòðî
ïîðàâñÿ íà ïîäâ3ð’¿ 3 ïî÷óâ:
—
Ñèí ïîê3éíîãî áîäíàðÿ áóäå âåëèêèì ïà-
íîì, — ñêàçàëà êóðêà.
—
Ì3í3ñòðîì, — ïðîìîâèâ 3íäèê.
—
Í3, öàðåì, — ïîïðàâèâ éîãî êà÷óð.
—
Òàê, òàê, òàê...
—
ïîãîäèëàñü êà÷êà.
Êîãóò âèëåò3â íà ïàðêàí, ñïëåñíóâ êðèëüìè
3 çàðåïåòóâàâ:
—
2äè, Ïåòðèêó, ñâàòàòè öàðåâó äîíüêó!

124
Öå ñïîäîáàëîñü ïàðóáêîâ3. Â3í çãàäàâ ïðî êà-
ì3í÷èê, âèéíÿâ éîãî ç ðîòà, ñâèñíóâ ó ä3ðî÷êó. Íå-
ñïîä3âàíî âñå ïîäâ3ð’ÿ íàïîâíèëîñü ä3äüêàìè.
—
×îãî òîá3 òðåáà, ãîñïîäàðþ?
—
Í3÷îãî. ß ò3ëüêè õîò3â âèä3òè, ÷è âè íå ë3íèâ3.
Çíèêëè ä3äüêè.
Ï3øîâ Ïåòðî äî ìàòåð3.
—
Õî÷ó æåíèòèñÿ. Ï3ä3òü äî öàðÿ 3 âèñâàòàéòå
ìåí3 éîãî ä3âêó.
Ìàòè çäèâóâàëàñÿ, àëå âñå-òàêè ï3øëà.
Âèñëóõàâ ¿¿ öàð, à òîä3 ñêàçàâ:
—
Íàé òâ3é ñèí çáóäóo ñîá3 ïàëàöè ë3ïø3, ÿê
ó ìåíå. 2íàêøå íå âèä3òè éîìó ìîo¿ äîíüêè.
Ïðèéøëà ìàòè äîäîìó 3 ðîçïîâ3ëà ïðî âñå ñè-
íîâ3. Âèéøîâ õëîïåöü íàäâ3ð, ñâèñíóâ ó êàì3í÷èê.
Ïîçá3ãàëèñÿ ä3äüêè:
—
×îãî õî÷åø, ãîñïîäàðþ?
—
Àáè ìåí3 áóëè çàâòðà ï3ä îòèì ë3ñîì ïàëàöè,
êðàù3, í3æ ó öàðÿ.
Äî ðàíêó ÷îðòè âèêîíàëè íàêàç.
Ïåòðî ñêàçàâ ìàòåð3:
—
2ä3òü, ìàìî, äî öàðÿ 3 ñêàæ3òü, íàé äào ñâîþ
ä3âêó çà ìåíå.
Ïðèéøëà ìàòè äî öàðÿ, ñêàçàëà, ùî âñå ãîòîâå.
Öàð ïîäèâèâñÿ ó â3êíî 3 ïîáà÷èâ, ùî Ïåòðîâ3 ïà-
ëàöè ë3ïø3, í3æ éîãî, çà÷óäóâàâñÿ.
—
ßê òâ3é ñèí õî÷å ìîo¿ äîíüêè, òî íàé çðî-
áèòü â3ä ñâî¿õ ïàëàö3â äî ìî¿õ äîðîãó, ÿê äçåðêàëî.
Ïî ¿¿ áîêàõ ìàþòü öâ3ñòè äåðåâà 3 äçþðêîò3òè êðèø-
òàëåâ3 ð3êè.
Ðîçêàçàëà ìàòè ñèíîâ3, ÷îãî çàæàäàâ öàð, à õëî-
ïåöü 3 íå äóìào æóðèòèñÿ. Âèéøîâ íàäâ3ð, ñâèñíóâ
ó êàì3í÷èê, çá3ãëèñÿ ä3äüêè.
—
Àáè äî çàâòðà ì3æ ìî¿ì 3 öàðåâèì ïàëàöàìè
áóëà òàêà äîðîãà, ÿê öàð õî÷å, — íàêàçàâ Ïåòðî.

125
Ä3äüêè âæå çíàëè, ÿêîþ ìào áóòè òà äîðîãà, áî
âîíè âåðõîâîäèëè â öàðåâ3é ãîëîâ3. Âðàíö3 âîíà
âèáëèñêóâàëà, ÿê ëþñòåðêî, à ïî áîêàõ öâ3ëè äåðå-
âà 3 äçþðêîò3ëè ð3êè.
—
2ä3òü, ìàìî, äî öàðÿ, íàé äào ñâîþ ä3âêó çà
ìåíå, — ïîïðîñèâ Ïåòðî.
Ïîøêàíäèáàëà ìàòè çíîâó äî öàðÿ. Âêëîíèëà-
ñÿ 3 ïðîìîâèëà:
—
Äîðîãà, ïðåñâ3òëèé öàðþ, âæå o. Äàâàé öà-
ð3âíó çà ìîãî ñèíà.
—
ß äàì öàð3âíó, àëå íàé ñèí ïðè¿äå íà âåñ3ëëÿ
â çîëîò3é êàðåò3, à êîí3 àáè ìàëè ä3àìàíòîâ3 êîïè-
òà, — â3äïîâ3â öàð.
Ìàìà ðîçïîâ3ëà Ïåòðîâ3 3 öþ çàáàãàíêó öàðÿ.
—
Âñå áóäå òàê, ÿê öàð õî÷å, — â3äêàçàâ Ïåòðî.
Ñâèñíóâ ó êàì3í÷èê 3 íàêàçàâ ÷îðòàì äî äðóãîãî
äíÿ âñå ïðèãîòóâàòè. À âðàíö3 ïåðåä Ïåòðîâèì ïà-
ëàöîì ÷åêàëà çîëîòà êàðåòà 3 êîí3 ç ä3àìàíòîâèìè
êîïèòàìè.
Ñ3â õëîïåöü ó êàðåòó 3 ðóøèâ äî öàðñüêîãî ïà-
ëàöó. Íàçóñòð3÷ âèéøëà öàð3âíà. Ïî¿õàëè äî öåðê-
âè, ïîâ3í÷àëèñÿ 3 ñïðàâèëè âåñ3ëëÿ.
Àëå öàð3âíà íå ëþáèëà áîäíàðåâîãî ñèíà. Âîíà
çíàëàñÿ ç Ïîãàíèì öàðåì, ç ÿêèì âæå äàâíî õîò3ëà
ç3éòèñÿ. Îäíî¿ íî÷3 ïðèãîëóáèëà Ïåòðà 3 ñïèòàëà:
—
Ñêàæè, ëþáèé, çâ3äêè â òåáå ïàëàöè, çîëîòà
êàðåòà 3 âñå òå, ùî ìè ìàoìî?
Ïåòðî ïîõâàëèâñÿ:
—
Ó ìåíå ï3ä ÿçèêîì o êàì3í÷èê. Êîëè ñâèñíó â
íüîãî, òî ïðèõîäÿòü ä3äüêè 3 ðîáëÿòü âñå, ùî òðåáà.
—
Àíó äàé, íàé ÿ ïîäèâëþñÿ, — ïîïðîñèëà öà-
ð3âíà.
Ïåòðî âèéíÿâ êàì3í÷èê ç ðîòà, ïîäàâ æ3íö3.
Âîíà ãðàëàñÿ, ïîêè ÷îëîâ3ê íå çàñíóâ, à òîä3 ñâèñ-
íóëà â êàì3í÷èê, 3 ïàëàö íàïîâíèâñÿ ÷îðòàìè.

126
—
×îãî õî÷åø, ãîñïîäèíå? — ñïèòàëè.
—
Â3äíåñ3òü ìåíå äî Ïîãàíîãî öàðÿ, à ìîãî ÷î-
ëîâ3êà çàìóðóéòå â òåìíó âåæó. Çàëèøòå ò3ëüêè
ä3ðî÷êó, àáè ìàâ ÷èì äèõàòè.
 òîé ñàìèé ìåíò ÷îðòè ñõîïèëè öàð3âíó é ïî-
íåñëè çà ìîðå.
ßê ïðîêèíóâñÿ áîäíàð3â ñèí, ïî÷àâ ìàöàòè
ðóêàìè õîëîäí3 ñò3íè. Ïîáà÷èâ ìàëåñåíüêå â3-
êîíöå, âèçèðíóâ. Ï3ä âåæåþ ãðàëèñÿ ïåñèê 3ç ê3-
òî÷êîþ.
—
Ñêàæ3òü ìåí3, çâ3ðÿòêà, ÷è âè íå çíàoòå, äå
ïîä3ëàñÿ ìîÿ æ3íêà? — ïîïðîñèâ Ïåòðî.
—
Âîíà ç òâî¿ì êàì3í÷èêîì óòåêëà äî Ïîãàíî-
ãî öàðÿ, — â3äïîâ3ëè çâ3ðÿòêà.
—
Ïðèíåñ3òü ìåí3 êàì3í÷èê, ÿ â3ääÿ÷óñÿ âàì.
Âèð3øèëè ïåñèê ç ê3òî÷êîþ âèðó÷èòè ñâîãî ãîñ-
ïîäàðÿ 3 ðóøèëè äî Ïîãàíîãî öàðÿ. Éøëè âîíè
ê3ëüêà äí3â 3 íî÷åé, íàðåøò3 ïðèéøëè äî øèðîêî-
ãî ìîðÿ. Íà áåðåç3 ê3òî÷êà çàïëàêàëà — âîíà íå
âì3ëà ïëàâàòè.
—
Íå ïëà÷, — âò3øàâ ¿¿ ïåñèê. — Ñ3äàé íà ìåíå.
Ñ3ëà ê3òî÷êà ïåñèêîâ3 íà ñïèíó, 3 â3í ïåðåïëèâ
ç íåþ ìîðå. Âèéøëè íà áåðåã 3 ï3øëè äàë3. Äîâãî
éøëè ñòåæêàìè-äîð3æêàìè. Ðàïòîì ïî÷óëè ìóçè-
êó, ïèñêíÿâó 3 øåëåñò. Ê3òî÷êà àæ çàòðóñèëàñÿ.
Øòîâõíóëà ïåñèêà ëàïêîþ 3 ïðîøåïîò3ëà:
—
Ñõîâàéñÿ â êîð÷3. Öå — ìèøà÷å âåñ3ëëÿ.
ß çëîâëþ ìîëîäó.
Ïåñèê ñõîâàâñÿ, à ê3òêà âèòÿãíóëà ëàïêè 3 ïðè-
òà¿ëàñÿ çà êàìåíåì. Êîëè ìèøà÷å âåñ3ëëÿ íàáëè-
çèëîñü, ñòðèáíóëà 3 ñõîïèëà ìèøà÷ó ìîëîäó.
Ìèø3 â÷èíèëè òàêèé ïèñê 3 ïëà÷, ùî òÿæêî
áóëî ñëóõàòè.
—
Ê3òî÷êî, — ïðîñèëè âîíè, — ïóñò3òü íà-
øó ìîëîäó.

127
—
ßê âè õî÷åòå, àáè ÿ ¿¿ ïóñòèëà, òî ïðèíåñ3òü
ìåí3 â3ä Ïîãàíîãî öàðÿ ÷àð3âíèé êàì3í÷èê, — â3ä-
ïîâ3ëà ê3òêà.
Ìîëîäèé ïîá3ã äî Ïîãàíîãî öàðÿ. Íîðàìè-äó÷-
êàìè çàë3ç äî éîãî ïàëàöó, çíàéøîâ ñâ3òëèöþ, äå
ñïàâ öàð. Ëèõà öàð3âíà ïîäàðóâàëà êàì3í÷èê êîõàí-
öåâ3, 3 òîé òðèìàâ éîãî âäåíü 3 âíî÷3 ï3ä ÿçèêîì.
Ïîãàíèé öàð äóæå ëþáèâ íþõàòè òàáàêó. ßê ëÿ-
ãàâ ñïàòè, òî çàâæäè êëàâ òàáàêåðêó íà í3÷íèé ñòî-
ëèê, à ï3ä ñòîëèê — í3÷íèé ãîðùèê. Ìèøà÷èé
ìîëîäèé çàñóíóâ õâîñòèê ó í3÷íèé ãîðùèê, à ïî-
ò3ì îáâàëÿâ éîãî â òàáàö3. Âèë3ç íà ë3æêî 3 ïîâ3â
õâîñòèêîì Ïîãàíîìó öàðåâ3 ïîï3ä í3ñ. Öàð òàê
÷õíóâ, ùî êàì3í÷èê âèñêî÷èâ ç ðîòà 3 ïîêîòèâñÿ
ïî ï3äëîç3. Ìèøà÷èé ìîëîäèé õàï êàì3í÷èê —
3 â í3ðêó. Òîä3 ïîá3ã äî ê3òêè, ïîïðîñèâ:
—
Ïóñò3òü ìîþ ìîëîäó, ê3òî÷êî, ÿ âàì êàì3í-
÷èê ïðèí3ñ.
Âçÿëà ê3òêà êàì3í÷èê, ïîêëàëà â ðîò, ìèøà÷ó
ìîëîäó âèïóñòèëà íà âîëþ. Òîä3 ïîêëèêàëà ïåñè-
êà, 3 âîíè âèðóøèëè â äîðîãó.
Êîëî ìîðÿ ê3òêà ñ3ëà íà ñïèíó ïåñèêîâ3, 3 òàê
ïîïëèâëè äî äðóãîãî áåðåãà. Ïëèâëè âîíè äåíü,
ïëèâëè í3÷. Ïåñèê äóæå áîÿâñÿ, àáè ê3òî÷êà íå âè-
ïóñòèëà êàì3í÷èê.
—
Ê3òî÷êî, òè ùå ìàoø êàì3í÷èê ó ðîò3? —
ñïèòàâ.
—
Ìàþ, ìàþ, ìàþ, — â3äïîâ3ëà.
Ïëèâëè äàë3. ×åðåç ÿêèéñü ÷àñ ïåñèê çíîâó
ñïèòàâ:
—
Ê3òî÷êî, òè ùå ìàoø êàì3í÷èê ó ðîò3?
—
Ìàþ, ìàþ, ìàþ, — â3äêàçàëà ê3òêà.
ßê íàáëèæàëèñü äî áåðåãà, ïåñèê ùå ðàç
ñïèòàâ:
—
Òðèìàoø äîáðå êàì3í÷èê ó ðîò3?

128
—
Òðèìàþ, ïåñèêó, — ñêàçàëà ê3òêà 3 âèïóñòè-
ëà êàì3í÷èê ó ìîðå. Çàæóðèëàñÿ, àëå çìîâ÷àëà, áî
ïåñèê ì3ã ðîçñåðäèòèñÿ, êèíóòè ¿¿ â ìîðå 3 âòîïèòè.
Êîëè ñòóïèëè íà çåìëþ, ïåñèê ïîïðîñèâ ïîêà-
çàòè êàì3í÷èê.
—
Íå ìàþ...
—
çàïëàêàëà ê3òî÷êà.
—
ß éîãî
âïóñòèëà â ìîðå òîä3, êîëè òðåò3é ðàç â3äïîâ3äàëà.
Ïåñèê òàê ðîçëþòèâñÿ, ùî õîò3â ïîðâàòè ê3òêó
íà êàâàëêè. Àëå âîíà øâèäêî âèäðÿïàëàñü íà äå-
ðåâî. Ö3ëèé äåíü ïåñèê ãàâêàâ ï3ä òèì äåðåâîì,
à êîëè çìó÷èâñÿ, ë3ã íà òåïëèé ï3ñîê 3 çàñíóâ.
Ê3òî÷êà äîâãî æóðèëàñÿ íà ã3ëëÿö3, òàê æóðèëà-
ñÿ, ùî âæå ¿é 3 æèòè íå õîò3ëîñÿ. Çë3çëà ç äåðåâà 3
ï3øëà äî ìîðÿ òîïèòèñÿ. Ðàïòîì õâèë3 çàêîëîòè-
ëèñÿ, çàâèðóâàëè. Òî ïî÷àëîñÿ ðèá’ÿ÷å âåñ3ëëÿ. Ðèáà
àæ âèñêàêóâàëà â ïîâ3òðÿ, òàê âåñåëèëàñÿ, òàíöþ-
âàëà. Ï’ÿíèé ùóïàê ñõîïèâ ïëîòèöþ-ìîëîäó 3 òàê
çàêðóæëÿâ ç íåþ, ùî ÿê âîíà âèðâàëàñÿ ç éîãî ñëèçü-
êèõ ðóê, òî ïîëåò3ëà àæ íà áåðåã. À ê3òî÷ö3 ò3ëüêè
öüîãî é òðåáà áóëî. Âîíà ñê3ê — 3 õàï ðèá’ÿ÷ó
ìîëîäó.
Âñÿ ðèáà ïðèïëèâëà äî áåðåãà 3 ñòàëà ïðîñèòè:
—
Ê3òî÷êî, ïóñò3òü íàøó ìîëîäó, áî ìè õî÷åìî
äîãóëÿòè âåñ3ëëÿ.
—
Íå ïóùó ¿¿ äîòè, ïîêè íå ïðèíåñåòå ìåí3 êà-
ì3í÷èê, ÿêîãî ÿ âïóñòèëà â ìîðå.
—
Ïî÷åêàéòå, — ñêàçàëà íàéìåíøà ðèáêà.
—
Â÷îðà ìî¿é áàáö3 âïàâ ÿêèéñü êàì3í÷èê â îêî.
2 ðèáêà çíèêëà. Ìèíóëî íåáàãàòî ÷àñó, 3 âîíà
ïðèíåñëà êàì3í÷èê.
Ê3òî÷êà ïóñòèëà ðèá’ÿ÷ó ìîëîäó â ìîðå 3 âäà-
ðèëà ïåñèêà ëàïêîþ ïî õðåáò3:
—
Âñòàâàé!
Ïåñèê ïðîáóäèâñÿ, çíîâó êèíóâñÿ äî ê3òêè, àáè
ïîøìàòóâàòè, àëå âîíà âèäðÿïàëàñü íà äåðåâî.

129
—
Àã3é íà òåáå, äóðíèé! — êðèêíóëà. — Êàì3í-
÷èê o.
Çíîâó ðóøèëè â äîðîãó. Ö3ëó äîðîãó ìîâ÷àëè, àáè
íå ñòðàòèòè êàì3í÷èê. Ïðèéøëè äî âåæ3, äå ¿õ ÷å-
êàâ Ïåòðî. Ïåñèê íàíîñèâ êóïó ñîëîìè ï3ä ñò3íó, â
ÿê3é áóëà ä3ðî÷êà. Ñòàâ íà ñîëîìó, à ê3òî÷êà âè-
ë3çëà éîìó íà ïëå÷3 3 ïîäàëà êàì3í÷èê ãîñïîäàðåâ3.
Ïîäÿêóâàâ Ïåòðî çâ3ðÿòêàì, ñâèñíóâ ó êàì3í-
÷èê, 3 êîëî âåæ3 ç’ÿâèëèñÿ ä3äüêè.
—
×îãî òîá3 òðåáà, âîëîäàðþ? — ñïèòàëè.
—
Ðîçâàë3òü öþ âåæó!
Âåæó í3áè â3òåð çäóâ.
—
Äàéòå ìåí3 ìîþ æ3íêó 3 Ïîãàíîãî öàðÿ.
×åðåç îäíó õâèëèíó ä3äüêè ¿õ ïðèíåñëè.
—
Çðîá3òü 3 äëÿ íèõ òàêó ñàìó âåæó, ÿê âîíè
çðîáèëè äëÿ ìåíå. Çàìóðóéòå ¿õ, àáè òàì ñèä3ëè,
ñê3ëüêè áóäå ñâ3òó òà ñîíöÿ.
Ä3äüêè çðîáèëè òàê, ÿê áóëî íàêàçàíî.
Áîäíàð3â ñèí âåðíóâñÿ äî òàòîâî¿ õàòè. Ðîáèâ
ëþäÿì áî÷êè, öåáðà, ä3éíèö3 3 êîíîâêè. Æèâ ó
ùàñò3 3 çäîðîâ’¿, ÷åñòóâàâ ñâî¿õ çâ3ðÿò. Ïåñèê á3ãàâ
íà ïîäâ3ð’¿, ïîãàâêóâàâ íà ïåðåõîæèõ, à ê3òî÷êà ñè-
ä3ëà ï3ä ïðèï3÷êîì 3 êàçêè ðîçïîâ3äàëà. ß â íå¿
áóâ, öþ êàçêó ÷óâ, óñþ ïåðåéíÿâ 3 âàì ðîçêàçàâ.
ÊÈÐÈÊ
Æèâ Êèðèê-ìóæè÷îê. Ñòàëàñÿ Êèðèêîâ3 âåëè-
êà ïðè÷èíà: óìåðëà ñàìå â æíèâà äèòèíà. Òåïåð
á3äíèé Êèðèê õîäèòü, øóêào, íåìà êîìó ÿìêè êî-
ïàòè, íåìà êîìó òðóíó ðîáèòè, í3õòî íå õî÷å —
í3êîëè. Ï3øîâ Êèðèê äî ïîïà.
—
Ïðèéøîâ äî âàøî¿ ìèëîñò3, ùîá 3øëè äèòÿ
õîðîíèòè.

130
—
À o ó òåáå, Êèðèêó, êàðáîâàíåöü?
—
Íåìà, — êàæå.
Íå õî÷å ï3ï äèòèíó õîâàòè. 2äå äîäîìó Êèðèê,
ïëà÷å — í3õòî éîãî íå ñëóõào. Ï3øîâ â3í ñàì ÿìó
êîïàòè. Êîïào Êèðèê ÿìó, äèâèòüñÿ — éäå ä3äîê.
—
Çäîðîâ áóäü, Êèðèêó! Ùî òî òè òóò ðîáèø?
—
Ñòàëàñü ìåí3 âåëèêà ïðè÷èíà: óìåðëà ó æíèâà
äèòèíà, í3õòî íå õî÷å ÿìó êîïàòè, òî ñàì êîïàþ.
—
Ï3äîæäè, Êèðèêó, íå êîïàé, 3äè ç3 ìíîþ.
Ïðèéøëè âîíè íà äîëèíêó.
—
Âèêîïàé òóò, Êèðèêó, ÿìêó íà äèòèíêó.
Ñòàâ êîïàòè Êèðèê ÿìêó íà äèòèíó, âèêîïàâ 3ç
ñð3áíèìè êàðáîâàíöÿìè êîòåëü÷èê. Êèðèê çðàä3â,
ïðèéøîâ äîäîìó, âçÿâ êîíÿ 3 ïî¿õàâ ó ãîðîä; êóïèâ
êóëü ìóêè ïøåíè÷íî¿, ïøîíà, ñàëà. Âåðòàoòüñÿ,
êîëè ó íüîãî ïîâåí äâ3ð ëþäåé: òîé äîìîâèíó ðî-
áèòü, ò3 ï3øëè ÿìó êîïàòü (ä3çíàëèñü, ùî ó Êèðèêà
ãðîø3 o). Ïðèéøîâ Êèðèê äî ïîïà, âèéíÿâ ãðî-
øåé ñîðîê êàðáîâàíö3â.
—
Ïðîøó, áàòþøêî, äèòèíó õîâàòè ç ñîáîðîì.
—
Çàðàç, Êèðèêó, 3äè äîäîìó, ÿ çàðàç áóäó.
Íå ä3éøîâ Êèðèê äîäîìó, ÿê óæå éäå äâàíàä-
öÿòü ïîï3â ç äâàíàäöÿòè öåðêîâ. 2 öåé ï3ï ç ïîïà-
äåþ éäå. Ïî÷àëè äèòèíó ç ñîáîðîì õîâàòè, ÿê êó-
ïåöüêîãî ñèíà.
Ïîõîâàëè, ñ3ëè òðàïåçóâàòè. Ï3ï õî÷å ñïèòàòè â
Êèðèêà, äå òî â3í ãðîøåé ä3ñòàâ. À ïîïàäÿ 3 êàæå:
—
Íå äîïèòóéñÿ òåïåð, áî áóäåø 3ç õàòè ñòîð÷
ìàõàòè. Ä3æäåø ïîñòó. Êèðèê í3äå íå ä3íåòüñÿ. Ñòà-
íå â3í ãîâ3òè, ñïèòàoø éîãî íà äóõó, äå â3í ãðîø3
âçÿâ. Íå ïðèçíàoòüñÿ — íå ñòàíåø éîãî ñïîâ3äàòè.
Ï3ï äîæèäào ïîñòó. Ñòàâ Êèðèê ãîâ3òè, ñòàâ ï3ï
éîãî äîïèòóâàòè, äå â3í äîáóâ ãðîøèêè.
—
ßê3 òè ãð3õè ìàoø?
—
Áàòþøêî, ÷îëîâ3ê ùî ñòóïèâ, òî é ñîãð3øèâ.

131
—
Í3, ÿ ÷óâ, ùî â òåáå o ÿê3ñü ãðîøèêè íåïåâ-
í3, ùî òè ¿õ ï3ä÷åïèâ...
—
Í3, áàòþøêî!
—
Íó, íå ïðèçíàoøñÿ, ñòóïàé ãåòü ç-ïåðåä ìî¿õ
î÷åé.
Ïðèñòóïào çíîâ Êèðèê, ï3ï 3 ïèòào çíîâ.
—
Òàê, — êàæå, — áàòþøêî, çíàéøîâ ÿ êîòåëü÷èê.
—
ß öå çíàþ, — êàæå áàòþøêà, — àëå ò3 ãðîø3
íåïåâí3. Ïðèíåñè ¿õ ñþäè. ß îäñëóæó ìîëåáåíü, òî
ìåí3 áóäå ÷àñòî÷êà, òîá3 ÷àñòî÷êà 3 íà öåðêâó ÷àñ-
òî÷êà.
—
Äîáðå, — êàæå, — íåõàé 3 òàê áóäå.
Îäïðàâèâ ï3ï âå÷åðíþ, ïðèõîäèòü äîäîìó.
—
À ùî? — êàæå ïîïàäÿ.
—
Çíàþ âæå, äå Êèðèê ãðîøåé íàáðàâ.
2 ðîçïîâ3â ¿é óñå.
—
Ïî÷åêàé, — êàæå âîíà, — íå éäè äî íüîãî.
ß òàê çðîáëþ, ùî âñ3 ãðîø3 áóäóòü òâî¿.
Ïîá3ãëà ïîïàäÿ äî øåâöÿ 3 âèïðîñèëà ó íüîãî
øèëüöå 3 äðàòâè.
Ïðèá3ãào äîäîìó, çíÿëà ç ãîðèùà âîëîâó øêóðó.
Âçÿëà òó øêóðó, íàä3ëà íà ïîïà: ïåðåäí3 íîãè — íà
ðóêè, çàäí3 íîãè — íà ïîïîâ3 íîãè, ðîãè — íà ãîëî-
âó. Îáøèëà âîíà øêóðîþ, çðîáèëà ç íüîãî ÷îðòà.
—
2äè òåïåð äî Êèðèêà, òà ïîñòóêàé ó â3êíî —
â3í ùå ñïèòü, — òà é ñêàæè: «Àãà! Çàáðàâ ìî¿ ãðîø3
òà é õî÷åø äàòè ïîïîâ3 íà öåðêâó! Îääàé ¿õ çàðàç,
à òî óâåñü ä3ì ðîçíåñó 3 âñ3 äóø3 çàáåðó!» Òî â3í
òåáå çëÿêàoòüñÿ 3 â3ääàñòü ãðîø3.
Ïðèéøîâ ï3ï ï3ä â3êíî òà é çàòîðîõò3â ðîãàìè.
Êèðèê ïîäèâèâñÿ, — à ì3ñÿ÷íî, — äóìào, ùî äèÿâîë.
—
×îãî òîá3, íå÷èñòà ñèëî, òðåáà?
—
Àãà! — ãîâîðèòü ï3ï.
—
Óçÿâ ìî¿ ãðîø3, à
äóø3 íå â3ääàâ? Îääàé ìåí3 ãðîø3, à òî ÿ òîá3 öåé
ä3ì ðîçíåñó 3 âñ3 äóø3 çàáåðó!

132
—
Ïî÷åêàé, — êàæå Êèðèê, — ÿ òåáå áîþñÿ.
ß òîá3 îääàì ãðîø3 ÷åðåç äâåð3...
Ïîäàâ éîìó ÷åðåç äâåð3 êîòåëü÷èê. Ïðèéøîâ
ï3ï äîäîìó. Ïîïàäÿ õîò3ëà âçÿòè òîé êîòåëü÷èê, à
â3í ïîïîâ3 äî ðóê ïðèð3ñ. Ñòàëà âîíà îääèðàòè
ç ïîïà âîëîâó øêóðó — ñòàëà ç ïîïà êðîâ òåêòè.
Øêóðà ïðèðîñëà, 3 ñòàâ ç ïîïà ÷îðò.
ÊÎÂÀËÜ 2 ×ÎÐÒ
Áóâ ñîá3 êîâàëü, òà òàêèé á3äíèé, ùî íà êîâàäë3
ñïàâ 3 îáöåíüêàìè ïîêðèâàâñÿ. Îò 3 âèð3øèâ â3í
çàïèñàòü ñâîþ äóøó íå÷èñòîìó. Íå÷èñòèé 3 êàæå:
—
Äîáðå, ùî æ òè õî÷åø çà ñâîþ äóøó?
—
ß õî÷ó, ùîá ó ìåíå áóâ ïîâåí ãëå÷èê ãðîøåé 3
ùîá ö3ëèé ð3ê âîíè íå óáóâàëè, ñê3ëüêè á ÿ ¿õ íå áðàâ.
Ëóêàâèé 3 êàæå:
—
Äîáðå, áóäåø ìàòè ãðîø3, à ÷åðåç ð3ê ÿ ïðè-
éäó ïî òâîþ äóøó.
Îò ïðèí3ñ êîâàëü ïîâåí ãëå÷èê ãðîøåé, çàõîâàâ
ó áîäíþ, à òðîõè âçÿâ ó êèøåíþ òà é ïî÷èì÷èêó-
âàâ ãóëÿòè. Ãóëÿâ äåíü, í3÷, àæ íå çîãëÿä3âñÿ, êîëè
é ð3ê ïðîéøîâ.
2äå ÿêîñü â3í, à ëóêàâèé ñê3ê äî íüîãî íà ïëå÷3
òà é êàæå:
—
À! Òåïåð òè ì3é.
À êîâàëü éîìó:
—
Òâ3é, àëå ïîæäè äî õàòè, ÿ äåùî æ3íö3 ñêàæó.
—
Äîáðå, — ïîãîäèâñÿ ÷îðò.
Êîâàëü ââ3éøîâ ó õàòó, ïîñàäèâ ëóêàâîãî íà ëàâ3,
òà í3õòî éîãî íå áà÷èòü, àí3 â3í ñàì, 3 âèéøîâ ç õàòè
òà íó çíîâó ãóëÿòè.
Ëóêàâèé æäàâ-æäàâ, à äàë3 õîò3â âñòàòè ç ëàâè
òà éòè çà íèì. Êîëè ñìèêíåòüñÿ — àæ íå ìîæíà

133
âñòàòè. Äàâàé â3í ðâàòèñÿ îä ëàâè, òåðìîñóo, àæ
ãëèíà ëåòèòü, ìàëî õàòà íå ðîçâàëèòüñÿ. À æ3íêà
çëÿêàëàñü, êèíóëàñÿ ç õàòè òà äî ÷îëîâ3êà:
—
Ùî òè òàêå ïîñàäèâ íà ëàâ3, ùî ìàëî õàòè
íå ðîçâåðíå? 2äè òà ïðèéìè éîãî çâ3äòè.
Êîâàëü ïðèéøîâ 3 êàæå:
—
À ùî, áóäóòü çíîâ ö3ëèé ð3ê ãðîø3 â ãëå÷è-
êó — òî ïóùó.
Ëóêàâèé 3 êàæå:
—
Áóäóòü.
Â3í âçÿâ òà é ïóñòèâ. Îò çíîâ ãðîøåé äîâîë3.
Çíîâ êîâàëü ãóëÿo, âåñåëèòüñÿ, àæ íåç÷óâñÿ, êîëè
é ð3ê ìèíóâ. 2äå â3í ñîá3 äîðîãîþ, à ëóêàâèé ñê3ê
éîìó íà ïëå÷3 òà é êàæå:
—
Òåïåð òè ì3é.
—
À òâ3é, — êàæå êîâàëü, — àëå ïîæäè, ïîñèäü
îòóò ó ìî¿ì ãîðîä3 íà ãðóø3, à ÿ íà ÷àñ ââ3éäó â õàòó
òà ç æ3íêîþ ïîïðîùàþñü.
—
Íó, éäè, òà íå áàðèñü.
Îò êîâàëü ïîñàäèâ ëóêàâîãî íà ãðóø3, à ñàì çíîâ
ï3øîâ ãóëÿòü-âåñåëèòüñÿ. Êîëè á3æèòü æ3íêà:
—
Ùî öå òè ïîñàäèâ íà ãðóø3? Îäíà áóëà
òàêà ñëàâíà ãðóøêà, à òåïåð çîâñ3ì ïðîïàäå, òàê
ùîñü ¿¿ òðóñèòü. Âæå ãðóøêè îáñèïàëèñü, ëèñòÿ
îáëåò3ëî 3 ã3ëëÿ ïîëàìàëîñü, âæå àæ êîð3ííÿ âè-
âåðòào.
Ïðèéøîâ êîâàëü òà é êàæå:
—
À ùî, áóäóòü çíîâ ö3ëèé ð3ê ãðîø3 — òî ïóùó.
—
Áóäóòü, áóäóòü, ò3ëüêè ïóñòè.
Îò â3í âçÿâ òà é ïóñòèâ. Çíîâ o ãðîø3 — çíîâ
ãóëÿo êîâàëü, àæ ïîêè ð3ê íå âèõîäèòü. Ëóêàâèé
çíîâ ÿâèâñÿ òà é êàæå:
—
Òåïåð òè ì3é.
—
À òâ3é, — êàæå êîâàëü. — Íó, õîä3ì ó äîðîãó.
—
Õîä3ì.

134
2äóòü âîíè íà ãðåáëþ, à áóâ óæå âå÷3ð, òà òàê
ì3ñÿ÷íî. Îò â3ä êîâàëÿ ò3íü 3 âèäíî íà çåìë3, à á3ñ
ïèòào:
—
Õòî öå ç òîáîþ éäå?
—
À öå ì3é áðàò, — êàæå êîâàëü.
—
Òî â3í â3çüìå ìåíå?
—
À â3çüìå, — îäêàçóo.
—
Íó, çìèëóéñÿ, ñõîâàé ìåíå.
—
À êóäè ÿ òåáå ñõîâàþ?
—
Íó, õî÷ ó êàëèòêó.
—
Äîáðå, ë3çü â êàëèòêó.
Îò á3ñ 3 ñõîâàâñÿ â êàëèòêó. À êîâàëü ì3öíî çà-
â’ÿçàâ ¿¿ òà é êèíóâ ó âîäó. ×îðò óòîïèâñÿ, à êîâàëü
âåðíóâñÿ òà æèâå é äîñ3.
ÊÐ2ÏÀÊ 2 ×ÎÐÒ
Êîëèñü, ÿê ùå áóëà êð3ïà÷÷èíà, â îäíîãî ïàíà
ñëóæèâ ÷îëîâ3ê. Îò ïàí éîìó êàæå:
—
Äàé ìåí3 äâ3 æìåí3 ñð3áëà àáî âèæåíè îí
ç òîãî áîëîòà ÷îðò3â, òî ÿ òåáå íà âîëþ âèïóùó.
×îëîâ3ê äóìà ñîá3: ñð3áëà òðóäíî ä3ñòàòè, à ÷îð-
ò3â ìîæíà âèãíàòü.
Ï3øîâ â3í äî êîâàëÿ, ùîá òîé éîìó çðîáèâ äðî-
òÿíó íàãàéêó. Êîâàëü çðîáèâ. Óçÿâ â3í íàãàéêó òà äî
òîãî îçåðà. Ïðèéøîâ 3 ïî÷àâ ç ãðÿç3 ñòîâï÷èêè ë3ïèòü.
Êîëè öå ÷îðò âèõîäèòü ç îçåðà òà é ïèòào:
—
Ùî öå òè, ÷îëîâ3÷å, ðîáèø?
×îëîâ3ê éîìó êàæå:
—
Îöå äóìàþ ñòàâèòü íà îçåð3 ìîíàñòèð. Îòî,
áà÷, 3 ñòîâïè ïîëîæèâ. — Ïîêàçóo íà ò3 ñòîâï÷èêè,
ùî ç ãðÿç3 ë3ïèâ. ×îðò éîìó êàæå:
—
Íå ïîñòàâèø òè òóò ìîíàñòèðÿ, áî ìè
òåáå çàäóøèìî.

135
Ñêàçàâ òà çàðàç 3 ïîá3ã â îçåðî 3 ïîõâàëèâñÿ ñà-
ìîìó íàéñòàðøîìó ÷îðòó. À öåé ïîñèëào äî òîãî
÷îëîâ3êà âèñîêîãî ÷îðòà òà é íàêàçóo:
—
Ñêàæè òàê òîìó ÷îëîâ3êîâ3, ùî äóìào òóò ìî-
íàñòèð ñòàâèòü: ÿêùî ïîäóæào òåáå, òî ìè âèñòó-
ïèì â3äñè, à ÿêùî òè éîãî ïîäóæàoø, òî â3í ïîâè-
íåí îäñòóïèòèñü îä öüîãî îçåðà.
Âèõîäèòü âèñîêèé ÷îðò ç îçåðà òà é êàæå ÷îëî-
â3êîâ3:
—
Êàçàâ òàê íàø íà÷àëüíèê: õòî êîãî ç íàñ ïî-
áîðå, òîé òîìó îöå îçåðî óñòóïèòü.
×îëîâ3ê êàæå:
—
Äå òîá3 ìåíå ïîäóæàòè! Êðàùå ïîáîðèñü ç
ìî¿ì ä3äîì. Â3í òàêèé óæå ñòàðèé, ùî óâåñü îáð3ñ
ìîõîì, â3í òóò ó ë3ñ3 ëåæèòü.
À êîëî òîãî îçåðà áóâ áëèçüêî ë3ñ. Îò ÷îðò 3
ïîñëóõàâ. Ïðèõîäèòü ó ë3ñ, àæ òàì ï3ä êóùåì ëå-
æèòü ìåäâ3äü. ×îëîâ3ê éîìó êàæå:
—
Îöå òîé ä3ä, 3äè ç íèì ïîáîðèñü. ßêùî éîãî
ïîáîðåø, òîä3 3 ç3 ìíîþ áóäåø áîðîòèñü.
×îðò ïðèõîäèòü òà é òîðêào ìåäâåäÿ ëàïîþ.
—
×óoø, óñòàâàé, áóäåì áîðîòèñÿ.
Òóò ìåäâ3äü ÿê ñõâàòèòüñÿ, ÿê â3çüìå éîãî â
ëàïè òà äàâàé êóñàòü òà ì’ÿòü — íàñèëó ÷îðò
âèðâàâñÿ. Ïðèá3ãào â îçåðî òà é êàæå íàéñòàð-
øîìó ÷îðòîâ3:
—
Øêîäà. Íå ìîæíà éîãî ïîáèòü. Êîëè ÿ ç éîãî
ä3äîì áîðîâñÿ, òà íå ïîáîðîâ, — à ä3ä éîãî òàêèé
ñòàðèé, ùî àæ ìîõîì îáð3ñ óâåñü, — òî ÿêáè ç íèì
áîðîâñü, â3í áè ìåíå é æèâîãî íå ïóñòèâ.
Îò öåé ïîñèëào äðóãîãî ÷îðòà, óæå ãîðáàòîãî,
äî òîãî ÷îëîâ3êà. Âèõîäèòü öåé ãîðáàòèé òà é êà-
æå éîìó:
—
Àíó, õòî äóæ÷å ñâèñíå, òî òîãî áóäå îçåðî.
×îëîâ3ê êàæå:

136
—
Äîáðå, ò3ëüêè ñâèñíè òè âïåðåä, à ïîò3ì
ÿ ñâèñíó.
×îðò ÿê ñâèñíóâ, òî é ëèñòÿ íà äåðåâ3 ïîïàäàëî.
Òîä3 ÷îëîâ3ê êàæå:
—
Àíó, ÿ ñâèñíó. Ò3ëüêè òè î÷3 çàâ’ÿæè ïëàò-
êîì, áî ÿê ñâèñíó, òî é ïîâèñêàêóþòü.
×îðò 3 çàâ’ÿçàâ ïëàòêîì î÷3. Öåé ÿê ñâèñíóâ éîãî
íàãàéêîþ ïî øè¿, òàê â3í 3 ïîêîòèâñü ó îçåðî. Ïðè-
éøîâ òà é êàæå íàéñòàðøîìó ÷îðòîâ3:
—
Í3÷îãî ìè íå çðîáèìî ç íèì, áî ÿ ÿê ñâèñ-
íóâ, òî éîìó í3÷îãî íå ñòàëîñü, à ÿê â3í ñâèñíóâ, òî
ëåäâå ìåí3 î÷3 íå ïîâèëàçèëè.
Îò â3í ïîñèëào òðåòüîãî ÷îðòà, òàêîãî ãëàäêîãî,
ÿê ãîäîâàíèé êàáàí, 3 äào éîìó ñâîþ ïàòåðèöþ, òàêó,
ùî, ìîæå, ïóä ï’ÿòíàäöÿòü, 3 ãîâîðèòü éîìó:
—
Íåõàé õòî âèùå âèêèíå.
Âèíîñèòü òó áóëàâó äî òîãî ÷îëîâ3êà 3 êàæå:
—
Îòî òàê êàçàâ íàø íà÷àëüíèê: õòî âèùå ï3ä-
êèíå îöþ áóëàâó, òî òîãî áóäå îçåðî.
×îðò æå òîé íàéñòàðøèé, ÿê äàâàâ ïàòåðèöþ,
òî ïîïåðåäæàâ:
—
Ãëÿäè, ùîá òè ¿¿ í3äå íå ä3â, áî ò3ëüêè òè ¿¿
äå-íåáóäü ä3íåø, óñ3 ìè òîä3 ïðîïàù3.
Îò ÷îðò ÿê ï3äêèíóâ ¿¿ óãîðó ùå çðàíêó, òî àæ
óâå÷åð3 âïàëà äîäîëó, à öåé ÷îëîâ3ê ò3ëüêè ç îäíî-
ãî áîêó ¿¿ ï3äí3ìå, à ùîá óñþ ¿¿ ï3äíÿòè, òî öüîãî
íå ì3ã. Òîæ â3í óçÿâ çà îäèí ê3íåöü òà é äèâèòüñÿ
íà íåáî, à ÷îðò éîãî ïèòào:
—
×îãî òè äèâèøñÿ âãîðó?
×îëîâ3ê êàæå:
—
Äîæèäàþ, ïîêè õìàðêà íàá3æèòü, áî õî÷ó ¿¿
çàêèíóòè, ùîá òè í3êîëè ¿¿ íå áà÷èâ.
Òîä3 ÷îðò çà òó ïàòåðèöþ òà â îçåðî. Ïðèá3ã
3 êàæå ÷îðòîâ3 ñàìîìó íàéñòàðøîìó:
—
Õîò3â çàêèíóòè ïàòåðèöþ íà íåáî, à ÿ 3 íå äàâ.

137
Íàéñòàðøèé ïîñèëào çíîâ îäíîãî ÷îðòà äî òîãî
÷îëîâ3êà, ùîá ñïèòàâñü éîãî, ÷è íå õî÷å â3í ãðî-
øåé áàãàòî âçÿòü, àáè ò3ëüêè ¿õ ç îçåðà íå âèãàíÿâ.
×îðò ïðèõîäèòü äî íüîãî òà é êàæå:
—
Ùî òîá3 äàòè, ùîá òè ò3ëüêè íå âèãîíèâ íàñ
ç öüîãî îçåðà, áî öå îçåðî ùå íàøèõ ïðàä3ä3â?
×îëîâ3ê éîìó êàæå:
—
ß ç òåáå áàãàòî íå õî÷ó, ò3ëüêè äàé ìåí3 îöåé
áðèëü ïîâåí ñð3áëà.
×îðò éîãî ïèòào:
—
Çàðàç òîá3 äàòü ãðîø3?
—
Í3, ïðèíåñåø ìåí3 óíî÷3 â êëóíþ.
—
Îò äîáðå, ïðèíåñó, ò3ëüêè íå ÷3ïàé íàñ.
Ïðèéøîâ ÷îëîâ3ê äîäîìó, âèêîïàâ ó êëóí3 âå-
ëèêó ÿìó 3 çâåðõó ïðîïóñòèâ òàêó ä3ðêó, àáè áðèëü
ïîì3ñòèâñÿ â ÿìó, à ïîò3ì ïðîð3çàâ äíî ó áðèë3 òà é
ïîñòàâèâ éîãî íà ò3é ä3ðö3. Êîëè öå óíî÷3 ÷îðò íåñå
éîìó ì3øîê ñð3áëà. Ïðèí3ñ, âèñèïàâ ó áðèëü, äè-
âèòüñÿ — àæ â3í ïîðîæí3é. Ïðèí3ñ â3í ùå òðè ì3ø-
êè ñð3áëà — òà òàêè ùå íå ïîâíèé áðèëü.
À ÷îðò 3 íå îãëÿäàoòüñÿ, ùî ïîï3ä áðèëåì ÿìà,
òà é íîñèòü ãðîø3, ïîêè íå íàíîñèâ ïîâíèé áðèëü.
Òîä3 ÷îëîâ3ê çàáðàâ ò3 ãðîø3, äàâ äâ3 æìåí3 ïàíîâ3
ñð3áëà òà é âèêóïèâñÿ îä ïàíùèíè.
ÌÎÑÊÀËÜ Ó ÏÅÊË2
Áóâ ñîá3 îäñòàâíèé ìîñêàëü, 3 ï3øîâ â3í íà òîé
ñâ3ò. Õîäèòü-õîäèòü — í3äå éîìó íåìà ïðèñòàííÿ.
Àæ ïðèõîäèòü â3í äî ïåêëà, — àæ òàì ÷îðò3â òàêî-
ãî áàãàöüêî.
Â3í çàðàç ïî-ìîñêîâñüêè é êðè÷èòü:
—
Òüõó, ïðîïàñòü! Íå÷èñòèé äóõ êàê ñìåðäèòü!
×îðòè íà éîãî êðè÷àòü:

138
—
2äè ñîá3... ×îãî òè õî÷åø? Òóò íå ìîæíà
áóòè òîá3!
Ìîñêàëü êàæå:
—
Ïîæä3òü, äàéòå ìåí3 òóò ó âàñ ïîðîçêëàäàòèñü.
Çàáèâào â3í ê3ëî÷êè ïî ñò3íàõ òà é êàæå:
—
Öå íà ðàíåöü, öå íà ìóí3ö3þ, à öå — íà øè-
íåëü, à öå — íà ðóææî!
Íó, ïîâ3øàâ â3í óñå òà é ïèòàoòüñÿ:
—
Ùî öå òàêå?
À ÷îðòè êàæóòü:
—
Ïåêëî.
—
Íó, õîðîøî, ùî òåïëî. À ùî òî, — ãîâî-
ðèòü, — êèïèòü?
—
Äóø3.
—
Íó, ñëàâà Áîãó, ùî o ãàëóø3. Äàéòå ëîæêó.
Äàëè éîìó ëîæêó, à â3í ÿê ïî÷àâ ¿õ òðîùèòè.
×îðòè ðîçñåðäèëèñü, òà äàâàé íà éîãî êðè÷àòü:
—
Ùî òè ðîáèø? 2äè ñîá3 çâ3äñè!
À â3í êàæå:
—
Íó, õîä3ì íà äâ3ð, ïåðø ïîêàæåòå ìåí3, â ÿêó
äîðîãó éòè.
×îðòè ïîâèõîäèëè âñ3 ç ïåêëà, à â3í óçÿâ òà
é çà÷èíèâñÿ òà é íå ïóñêà ¿õ.
×îðòè çàìåðçëè òà òàê êðè÷àòü-ïëà÷óòü, à 3äå
áàáà òà ïèòàoòüñÿ:
—
×îãî âè ïëà÷åòå?
—
Ìîñêàëü ïðèéøîâ ó ïåêëî, çà÷èíèâñÿ òà
é íàñ íå ïóñêào.
—
À, äóðí3. Íå çíàoòå, ùî çðîáèòè. Îñü äå
o ñîáàêà, â3çüì3òü, çäåð3òü øêóðó, çðîá3òü áàðàáàí
òà çàáàðàáàíüòå, òî â3í âèéäå!
×îðòè çðàä3ëè òà çà ñîáàêó.
Îáëóïèëè éîãî, çðîáèëè áàðàáàí — òð-ð -ð!
Ìîñêàëü êðè÷èòü:
—
Îõ, ó ïîõîä ïîðà!

139
Âçÿâ óáðàâñÿ òà é ï3øîâ, ÷îðòè óá3ãëè òà é çà-
÷èíèëèñü.
Ìîñêàëü âèéøîâ íàäâ3ð, äèâèòüñÿ — íåìà í3÷îãî.
—
Î, ï3ääóðèëè, á3ñîâ3 ñèíè!
Òà é ï3øîâ ñîá3 äàëüøå, ëó÷÷å øóêàòè.
ÎÐÈÑß
Öþ êàçêó ðîçïîâ3ëà áàáà ä3äîâ3, à ä3ä — ñóñ3äî-
â3, ñóñ3ä — êóì3 íà òîëîö3, êóìà — âîðîí3 3 ñîðîö3.
Ñîðîêà æèòè íå ìîãëà, äîêè âñ3ì íå ðîçíåñëà. Â3ä
íå¿ 3 ÿ çíàþ 3 âàì ðîçïîâ3äàþ.
Æèâ íà ñâ3ò3 ïàðóáîê, âèñîêèé 3 ñòðóíêèé, ÿê
ìîëîäèé äóáîê, à ãàðíèé, ÿê ïðèíö. ×åðåç íüîãî
óñ3 ä3â÷àòà ñîõíóëè, ÿê áàäèëèíè, ìàòåð3 õîò3ëè ïðè-
âåðíóòè õëîïöåâå ñåðöå äî ñâî¿õ äîíüîê.
Êîëè íàñòàâ íà òå ÷àñ, ïàðóáîê îæåíèâñÿ íà
Îðèñ3, íàéá3äí3ø3é ä3â÷èí3 ñåëà.
Áàãàò3¿ ñïî÷àòêó îéêàëè â3ä çäèâóâàííÿ, à ïîò3ì
ñòàëè çíóùàòèñÿ:
—
Â3í íå ì3ã ïîêèíóòè íåäîëþ, áî òî éîãî ð3ä-
íà ìàòè!
—
×îãî íàì çà íèì øêîäóâàòè? Êîëî éîãî
õàòè í3 ê3ëêà, í3 õâîñòà, à â ìàê3òð3 ãîðîáö3 öâ3-
ð3íüêàþòü.
Ï3ñëÿ âåñ3ëëÿ íåáîðàêà ðàïòîâî äóæå çàõâîð3â.
Ë3ã íà ï3÷ 3 á3ëüøå íå âñòàâàâ. Äî õàòè ïðèéøëè
ëþäè, áëèçüê3 é äàëåê3 ðîäè÷3.
Â3í ïðîìîâèâ äî íèõ:
—
Ìåí3 ïðèñíèâñÿ ÷óäåðíàöüêèé ñîí. Ìàâêà
íàøîãî ë3ñó ïðîñóíóëà ãîëîâó ó â3êíî 3 ñêàçàëà, ùî
ÿ âèäóæàþ ò3ëüêè òîä3, êîëè íàéâðîäëèâ3øà ìîëî-
äè÷êà ñòàíöþo ïåðåä3 ìíîþ â òàê3ì óáðàíí3, ÿêîãî
ùå ñâ3ò íå áà÷èâ.

140
Áàãàò3¿ çíîâó ïîðîçâ’ÿçóâàëè ñâî¿ ÿçèêè 3 ïî÷à-
ëè ëÿñêàòè íèìè, í3áè ì3òëàìè ìåñòè:
—
Íåõàé Îðèñÿ òàíöþo ïåðåä íèì. Ïîáà÷èìî,
äå âîíà â3çüìå âáðàííÿ, ÿêîãî ùå ñâ3ò íå áà÷èâ!
—
Âîíà ìào ëèøå îäíó êîíîïëÿíó ñîðî÷êó, ùî
íà í3é...
—
Íå õîò3â áàãàòî¿ — íåõàé òåïåð çàãèíàoòüñÿ!
—
×åðåç òó ãîëîäðàíêó ÷åêào íà á3äîëàõó ÷îð-
íèé õðåñò!
—
Íåõàé 3äå ïîñì3òþõà ñâ3ò çà î÷3 3 íå âåðòà-
oòüñÿ áåç òîãî âáðàííÿ!
Îðèñÿ ÷óëà ö3 íàð3êàííÿ, áà÷èëà, ÿê ìó÷èòüñÿ
÷îëîâ3ê, àëå íå ìîãëà éîìó í3÷èì äîïîìîãòè. Îä-
íîãî äíÿ âîíà âèéøëà çà âîðîòà 3 ñêàçàëà:
—
Íå âåðíóñÿ äîäîìó, äîêè íå çíàéäó òàêîãî
âáðàííÿ, ÿêîãî ùå ñâ3ò íå áà÷èâ!
Äîâãî éøëà Îðèñÿ. ßêîñü óíî÷3 äîáðàëàñÿ äî
òåìíîãî, íåïðîëàçíîãî ë3ñó. Áëóêàëà íåòðÿìè, ñëüî-
çè âèòèðàëà, äîëþ ïðîêëèíàëà. Ç ã3ðêîþ á3äîþ
âèéøëà íà íåâåëè÷êó ãàëÿâèíó, äå áóëà õàòêà. Ïî-
ñòóêàëà â øèáêó. Òà í3õòî íå â3äïîâ3â. Íàáðàëàñÿ
Îðèñÿ ñì3ëèâîñò3, ââ3éøëà äî õàòè. Àëå òàì íå áóëî
í3 äóø3. Çàñâ3òèëà êàãàíåöü, çâàðèëà ñîá3 âå÷åðþ
3 ëÿãëà íà ï3÷ ñïàòè.
Äåñü îï3âíî÷3 çàòðóñèëàñÿ çåìëÿ, çàäçâåí3ëè â3ê-
íà, äâåð3 â3ä÷èíèëèñÿ íàâñò3æ. ×åðåç ïîð3ã ïåðå-
ñòóïèâ ÷îðò. Âèøê3ðèâ çóáè 3 ïîêëèêàâ:
—
Ìîëîäè÷êî, éäè òàíöþâàòè!
Ïåðåëÿêàíà Îðèñÿ â3äïîâ3ëà ç ïå÷3:
—
ß á ï3øëà òàíöþâàòè, òà íå ìàþ òàêî¿ ãàðíî¿
ñîðî÷êè, ÿêî¿ ùå ñâ3ò íå áà÷èâ.
×îðò âèéøîâ íàäâ3ð 3 çà ÿêóñü õâèëèíó ïðèí3ñ
íîâó ñîðî÷êó, âèøèòó ð3çíîêîëüîðîâèìè öÿòî÷êà-
ìè, ÿê3 âèáëèñêóâàëè, íà÷å ç3ðêè íà íåá3. Â3ä íå¿
éøëî òàêå ñÿéâî, ùî àæ î÷3 ñë3ïíóëè.

141
×îðò êèíóâ ñîðî÷êó íà ï3÷ 3 ïðîõðèï3â:
—
Òàíöþé, ìîëîäè÷êî!
—
ß á ï3øëà òàíöþâàòè, òà íå ìàþ ñï3äíèö3
òàêî¿ ãàðíî¿, ùî ñâ3ò ùå íå áà÷èâ.
×îðò âèéøîâ íàäâ3ð 3 çà ÿêóñü õâèëèíó ïðèí3ñ
íîâó ñï3äíèöþ, íà ÿê3é öâ3ëè 3 ïåðåëèâàëèñü, ìîâ
íà ë3ñîâ3é ãàëÿâèí3 ó òðàâí3, ð3çí3 êâ3òè. Êèíóâ òó
ñï3äíèöþ íà ï3÷ 3 ïðîøèï3â:
—
Òàíöþé, ìîëîäè÷êî!
—
ß á ï3øëà òàíöþâàòè, òà íå ìàþ òàêèõ ãàð-
íèõ ÷åðåâè÷ê3â, ÿêèõ ùå ñâ3ò íå áà÷èâ.
×îðò êèíóâñÿ äî ñ3íåé, çàãóïàâ, çàãðþêàâ, à çà
õâèëèíó ïîâåðíóâñÿ ç ÷óäîâèìè ÷åðåâè÷êàìè â ðó-
êàõ. Âîíè áóëè çîëîò3, êàáëóêè ó íèõ ñð3áí3, à êðóã-
ë3 ïðÿæêè âèáëèñêóâàëè, ÿê ì3ñÿöü. Øïóðíóâ ÷å-
ðåâè÷êè íà ï3÷ 3 êðèêíóâ:
—
Òàíöþé, ìîëîäè÷êî!
—
ß á ï3øëà òàíöþâàòè, òà íå ìàþ òàêèõ ïàí-
÷3õ, ÿêèõ ùå ñâ3ò íå áà÷èâ.
×îðò âèñêî÷èâ çà äâåð3, äåñü òàì íèøïîðèâ ïî
çàêóòêàõ, áóáîí3â ùîñü ñîá3 ï3ä í3ñ. Âëåò3â çíîâó
äî õàòè 3 êèíóâ íà ï3÷ ïàí÷îõè, òîíê3, øîâêîâ3,
âèòêàí3 3ç ñîíÿ÷íîãî ïðîì3ííÿ. Òîä3 çàêðè÷àâ:
—
Òàíöþé!
—
ß á ï3øëà òàíöþâàòè, òà íå ìàþ ãàðíèõ ñòð3-
÷îê 3 òàêèõ ñåðåæîê, ùî ñâ3ò íå áà÷èâ.
×îðò çàñêðåãîòàâ çóáàìè, ïîãðîçèâ Îðèñ3 êóëà-
êàìè 3 ñòð3ìãîëîâ êèíóâñÿ ç õàòè. Äåñü òàì äðÿïàâ-
ñÿ ïî ñò3íàõ, øåëåñò3â ñòàðèì ëèñòÿì íà ãîðèù3,
ëàÿâñÿ, ïîò3ì ïîâåðíóâñÿ, êèíóâ íà ï3÷ êîðîáî÷êó
3ç ñòð3÷êàìè, ÿê äîâã3 ñìóãè âåñåëêè, ñåðåæêàìè,
ÿê çàòâåðäë3 ä3âî÷3 ñëüîçè, 3 çàðåâ3â:
—
Çàäðèïàíêî, òàíöþé!
—
ß á ï3øëà òàíöþâàòè, òà íå ìàþ ãàðíîãî
íàìèñòà.

142
—
Çâ3äêè òè âçÿëàñÿ íà ìîþ ãîëîâó! — çàðåâ3â
÷îðò. Ñõîïèâ ëþòî õâîñòà â çóáè, âäàðèâ íîãîþ ó
äâåð3 3 øóãíóâ äî ñ3íåé. Òàì ñòóêàâ ðàòèöåþ îá
äîë3âêó, âîâòóçèâñÿ, ç êèìîñü áèâñÿ. Ïîò3ì òàê
ðâîíóâ ÷åðåç ïîð3ã, ùî àæ ïðîñòÿãíóâñÿ ïîñåðåä
õàòè. Ëþòî æáóðíóâ Îðèñ3 íàìèñòî, òà òàêå ãàðíå,
í3áè õòîñü íàíèçàâ íà çîëîòèé ïðîì3íü âå÷3ðí3 ç3ð-
êè 3 êðàïåëüêè ðîñè.
—
Â3äüìî, òàíöþé!
Îðèñÿ âæå ìàëà âñå äëÿ òàíöþ. Òåïåð íå çíàëà,
ùî êàçàòè, òîìó ïî÷àëà ìèìðèòè 3 ðîçòÿãóâàòè ñëîâà:
—
ß áè ï3-øëà òàí-öþ-âà-òè, òà íå ìà-þ òà-
êîãî â3íî÷-êà, ùî ñâ3ò íå áà-÷èâ.
—
À ùîá òîá3! — îñêàæåí3â ÷îðò. — ×è ìåí3 äî
øëþáó ç òîáîþ 3òè?
Çàáèâ õâîñòîì ïî çåìë3, àæ êóðÿâà ï3äíÿëàñÿ â
õàò3. Óæå õîò3â 3òè çà â3íî÷êîì, àëå äåñü çàêóêóð3-
êàâ ï3âåíü, 3 ÷îðò ìîâ êð3çü çåìëþ ïðîâàëèâñÿ.
Âðàíö3 Îðèñÿ çàáðàëà òå âáðàííÿ 3 ïîá3ãëà ó
ñâîo ñåëî. Îäÿãëàñÿ, ÿê íà ñâÿòî, 3 ïî÷àëà òàíöþ-
âàòè ïåðåä ñâî¿ì ÷îëîâ3êîì. Â3í òàê âò3øèâñÿ, òàê
çâåñåë3â, ùî ñêî÷èâ ç ïå÷3 3 ñîá3 ï3øîâ òàíöþâàòè.
Òàê Îðèñÿ âðÿòóâàëà ÷îëîâ3êà, à çë3 ëþäè ïî-
ïðèêóøóâàëè ÿçèêè.
ÏÀÐÓÁÎÊ 2 ×ÎÐÒ
Ïàñ ïàðóáîê óíî÷3 ñêîò íåäàëåêî îä ñòàâó. Êîëî
ñòàâó ëåæàâ ÷îëîâ3ê, à âîíî íå ÷îëîâ3ê, à ëóêàâèé
ïåðåêèíóâñü ÷îëîâ3êîì. À âîâê êðàäåòüñÿ, õî÷å éîãî
ñîííîãî ç’¿ñòè. Òîé ïàðóáîê äóìào, ùî òî ÷îëî-
â3ê — 3 êðèêíóâ:
—
Îòî, äÿäüêó, âîâê 3ç’¿ñòü!
Â3í ÿê ñõîïèòüñÿ — òà â âîäó. À òîé êàæå:

143
—
Êîëèáÿçíàâ,ÿá3íåêàçàâ;ÿäóìàâ,ùî
÷îëîâ3ê.
Âîâê ïîá3ã. Êîëè ÷îðò âèõîäèòü 3 êàæå:
—
Íó, ñïàñèá3, äÿäüêó, ùî òè ìåíå îä ñìåðò3 îä-
áîðîíèâ. Îäáîðîíþ 3 ÿ òåáå. Çàáåðóòü òåáå â ñîëäà-
òè, ï3éìàþòü òåáå ëþäî¿äè, áóäóòü ãîäóâàòü íà ñàëî...
Çàáðàëè éîãî â ñîëäàòè, ï3éìàëè éîãî ïåñèãî-
ëîâö3 (ò3¿, ùî ëþäåé ¿äÿòü), ãîäóþòü íà ñàëî. Óæå
âãîäóâàëè, óæå é ïó÷êè âð3çàëè — õîò3ëè ð3çàòü.
Â3í 3 çäóìàâ ïðî òîãî. Êîëè òîé óíî÷3 é á3æèòü.
Òàì çàìêè òàê3 çäîðîâ3 — ëóêàâèé ÿê äîá3ã, òî òàê
3 îä÷èíÿþòüñÿ. Â3í ïðèéøîâ äî éîãî:
—
À ùî òè, äÿäüêó, æèâåø òóò?
Êàæå:
—
Æèâó.
—
Ïîâåäè ìåíå, äå òóò ãðîø3 o.
Êàæå:
—
Áîþñü, õîòÿ ìåíå îäñ3ëü ÿê Áîã âèí3ñ!
Â3í êàæå:
—
Ïîñò3é, íå êàæè òàê, ùî Áîã âèí3ñ. Áîã òåáå
íå íåñòèìå, à ùå ÿ áóäó íåñòè.
Â3í ï3øîâ, äå o ãðîø3, òðè ì3øêè íàáðàâ, âèí3ñ
íàäâ3ð, ïîñêëàäàâ íà ñåáå. Òîé ïàðóáîê ñ3â — íå
âãàäàâ, êîëè é äîäîìó îäâ3ç.
Ïðèâ3ç äî ñòàâó, òà òóäè, äå ÷îðòè æèâóòü.
Òàê ÷îðò:
—
Íó, êîòðèé îäâåçå ÷îëîâ3êà äîäîìó? ß âæå
â3äêè â3ç?
Òàê âñ3 íå õî÷óòü. Îäèí êðèâèé êàæå:
—
ß äîâåçó.
Ïîêëàëè íà êðèâîãî ãðîø3.
—
Ãëÿäè æ, — êàæå ÷îðò, — ò3ëüêè çàì3òèø ñâîþ
ñòîðîíó, òàê 3 êàæè: «Òïðó!»
Âîíè á3æàòü, êóðàæêà ñïàëà — ïàðóáîê êàæå:
«Òïðó!»

144
Äàê â3í:
—
×îãî òè?
Êàæå:
—
Êóðàæêà ñïàëà!
—
Äàëåêî, — êàæå, — âåðòàòüñÿ, ï’ÿòñîò âåðñò
óá3ãëè, ÿê ñêàçàâ «òïðó»...
×îðò ïðèâ3ç éîãî äîäîìó, ï3ä õàòîþ ïîëîæèâ
3 ãðîø3 ò3¿.
—
Ãëÿäè æ, — êàæå, — æèâè . Ìè äî òåáå ïðè-
¿äåì ÿêðàç ó ãîä, äîâ3äàoìîñü, ÿê òè æèâåø.
Òàê â3í æèâ ãîä. Âîíè â ãîä ÿêðàç 3 ïðèéøëè
äîâ3äàòüñÿ. Ïîõîäèëè, òà é ï3øëè, òà á3ëüøå âæå ¿õ
íå áà÷èâ òîé ïàðóáîê.
Ïðàâäà êîëèñü áóëà, òà äàâíî, ìàáóòü!
ÏÐÎ Â2Í×ÀËÜÍÈÉ ÏÅÐÑÒÅÍÜ,
ÙÀÑÒß 2 ÍÅÙÀÑÒß
Áóëà îäíà æ3íêà 3 çàíåäóæàëà. Êîëè âìèðàëà,
äàëà ñèíîâ3 ñâ3é â3í÷àëüíèé ïåðñòåíü:
—
Í3êîìó íå â3ääàé, äèòèíî, ñå áóäå òâîo ùàñ-
òÿ 3 íåùàñòÿ.
Îòåöü ïðèâ3â ìà÷óõó. Âîíè ëþáèëèñÿ, à äèòèíà
ðîñëà, ìîâ áèëèíà.
ßêîñü õëîï÷èê ãðàâñÿ ìàòåðèíèì ïîäàðóíêîì,
îáçèðàâ éîãî, ÷óäóâàâñÿ, ÿê áëèùèòü. Áî ïåðñòåíü áóâ
çîëîòèé. Ìà÷óõà ï3ääèâèëàñü 3 âíî÷3 âêðàëà ïåðñòåíü,
õî÷ õëîï÷èê íîñèâ éîãî íà øè¿ íà ìîòóçêîâ3.
Õëîï÷èê äóæå øêîäóâàâ çà ïåðñíåì, íóäèâñÿ,
ãëÿäàâ. 2 ÿêîñü çíàéøîâ ìà÷óøèí ñõîâîê. Êîëè âîíà
óâèä3ëà, ùî ïåðñòåíü çíîâ ó õëîïöÿ, çíåíàâèä3ëà
éîãî 3 ïðîãíàëà ç äîìó.
Ï3øîâ â3í ñâ3òîì. Íàéíÿâñÿ ñëóæèòè äî îäíîãî
́àçäè. Ðîáèâ, ÿê â3ë. Àëå ÿêîñü ́àçäà óâèä3â ó íüîãî

145
íà øè¿ ïåðñòåíü 3 ïîäóìàâ: «Ñå íå ïðîñòèé ñëóãà».
2 ïðîãíàâ õëîïöÿ.
À éîìó ïðèéøëà ïîðà éòè äî â3éñüêà. Òàì óâè-
ä3â ó íüîãî ïåðñòåíü îäèí îô3öåð 3 ïî÷àâ ïðîñèòè:
—
Äàé ìåí3!
—
Íå ìîæó, áî ñå ìàìèí ïîäàðóíîê.
2 òîé îô3öåð çàâäàâñÿ òàê íà âîÿêà, ùî ãîðå.
Íàïàñòóâàâ íà íüîãî, äå ëèøå ì3ã. Òÿæêî áóëî âî-
ÿêó. Äóìào: «Íå âèäåðæó». Õîò3â çàñòð3ëèòèñÿ. À äàë3
íàäóìàâ, ùî ë3ïøå âòåêòè ç â3éñüêà.
Ïåðåîäÿãíóâñÿ â öèâ3ëüíå, ãëÿäào ñîá3 ðîáîòó.
Îäèí ́àçäà, êîëè óâèä3â çäîðîâîãî õëîïà, ÿêîìó
òðåáà äàòè äîáðå ¿ñòè, ñêàçàâ:
—
Òè õ3áà áè â ÷îðòà çíàéøîâ ñîá3 ñëóæáó.
Çàéøîâ ëǻ3íü ó âåëèê3 çâîðè. Ñ3â, çàæóðèâ-
ñÿ. Äèâèòüñÿ: 3äå ïàíîê ç ïàëè÷êîþ. Ðîçãîâîðè-
ëèñÿ. Ëǻ3íü ïîñêàðæèâñÿ, ùî íå ìîæå íàéòè ñîá3
ñëóæáó:
—
Êàæóòü, ùî õ3áà â ÷îðòà ì3ã áè íàéíÿòèñÿ çà
ñëóãó...
—
À ÿ òîé! — êàæå ïàíîê.
—
2äåø äî ìåíå?
—
2äó.
Çàáðàâ éîãî ÷îðòÿêà ç ñîáîþ â ï3äçåìíå öàðñòâî.
—
Áóäåø ñëóæèòè ó ìåíå òðè ðîêè, — êàæå. —
Äàì òîá3 çàêîí. Âèäåðæèø éîãî — äîáðå çàïëà÷ó.
Âêàçàâ ÷îðò íà òðè êîòëè é êàæå:
—
Ï3ä öåé áóäåø ï3äêëàäàòè îäíî äðèâî, ï3ä
öåé — äâà, à ï3ä öåé òðè. Êîòëè çàêðèò3 — 3 íå
ñì3oø çàãëÿíóòè äî íèõ.
Ó êîòëàõ ùîñü ïèùàëî, ïðîñèëîñÿ. Òà õëîïåöü
íå íàðóøèâ çàêîí.
Îò â3äñëóæèâ â3í ñâ3é ñòðîê, ïðèõîäèòü ïàíîê
3 çâ3äóo:
—
Òà ÷è çíàoø, õòî â êîòëàõ?
—
Í3.

146
—
Òî äèâèñÿ! — â3äêðèâ ÷îðòÿêà êîòëè. À òàì
áóëà õëîïöåâà ìà÷óõà, òîé ́àçäà, ó êîòðîãî ñëóæèâ,
òîé îô3öåð, ùî íàä íèì çáèòêóâàâñÿ. Ó âîãîíü ï3ä
ìà÷óõîþ ñëóãà ï3äêëàäàâ òðè äðèâ÷àòà, ï3ä êîòåë ç
́àçäîþ — äâà, à ï3ä îô3öåðà — îäíî.
Äàâ ïàíîê ì3øå÷îê çîëîòà õëîïöåâ3 é âèí3ñ éîãî
íà çåìëþ. Ò3ëüêè íå ñêàçàâ, ùî çà ÷àñ ñëóæáè ó
ï3äçåìíîìó öàðñòâ3 3ç ôàéíîãî ëǻåíÿ òîé ñòàâ ñòðà-
õîâèñüêîì. À äçåðêàëà òîä3 íå áóëî. Ïåðøå äçåð-
êàëî çðîáèâ Ñîëîìîí, àáè â íüîãî ïîäèâèëàñÿ éîãî
ìàòè 3 óâèä3ëà, ÿêà âîíà ñòàðà.
2äå õëîïåöü 3 âèäèòü: íà äîðîç3 ñòî¿òü êàðåòà,
à êîëî íå¿ îô3öåð çáèòêóo ñâîãî ñëóãó.
—
Íå çáèòêóé âîÿêà! — êàæå õëîïåöü îô3öå-
ðó. —
Òî ãð3õ.
—
Òà áî â3í øêîäóâàâ êîíåé ï3äãàíÿòè...
Îô3öåð íå äîãîâîðèâ, áî óâèä3â ñòðàõîâèñüêî.
Ñêî÷èâ ó êàðåòó, ãîéêíóâ íà êîíåé — òà çâ3äòè.
—
×îãî îô3öåð òàê çáîÿâñÿ? — çâ3äóo õëîïåöü
âîÿêà.
—
Áî òè äóæå ñòðàøíèé íà ëèöå.
Çàìîòàâ õëîïåöü ãîëîâó, ùî ëèøå î÷3 âèä-
íî, 3 òàê ïðèéøîâ ïðîñèòèñÿ â îäíîìó ì3ñò3 íà
í3÷ë3ã. Çàí3ñ éîìó ñëóãà ¿ñòè, òà ÿê óâèä3â ñòðà-
õîâèñüêî, âñå éîìó ç ðóê âèïàëî. Çàá3ã ́àçäà
3 êðè÷èòü:
—
Çàáèðàéñÿ ãåòü! Ìåí3 íå òðåáà òàêîãî íåâì3-
ëîãî ñëóãè!
—
×îëîâ3÷å, ñëóãà íå âèíåí! Òî éîãî íàñòðà-
øèâ ì3é âèä, — êàæå õëîïåöü. — Ïðîãàíÿòè ñëóãó
ñåðåä çèìè — âåëèêèé ãð3õ. À çà âåñü ïîáèòèé ïî-
ñóä ÿ çàïëà÷ó, — 3 âèéíÿâ çîëîòèé.
Íà¿âñÿ, ïåðåíî÷óâàâ 3 éäå äàë3. ×óo — áóáíó-
þòü: «Õòî îïëàòèòü öàðñüê3 äîâãè, òîìó öàð äàñòü
ï3âöàðñòâà 3 ñâîþ äîíüêó çà æîíó». Ïîäóìàâ õëî-

147
ïåöü: «Ìîæå, òóò ìîo ùàñòÿ?». Ïðèéøîâ äî öàðÿ,
âèñèïàâ ì3øå÷îê çîëîòà.
—
×è äîñèòü?
—
Äîñèòü.
À öàð ìàâ òðüîõ äîíüîê. Çàêëèêàâ ñòàðøó.
—
Íå ï3äó ÿ çà ñÿêå ñòðàõîâèñüêî! — â3äìîâè-
ëàñÿ âîíà.
Çàêëèêàâ äðóãó, 3 òà â3äìîâèëàñÿ. Ìà÷óõà, áî
öàð áóâ æîíàòèé äðóãèé ðàç, ïî÷àëà êðè÷àòè:
—
Íå ñì3é òàê ÷èíèòè — â3òöüîâå ñëîâî ëàìàòè!
À õëîïåöü êàæå ìà÷óñ3:
—
Íå çáèòêóéòå ñèðîòó, áî òî âåëèêèé ãð3õ.
Çàêëèêàëè ìåíøó. À òà áóëà òàêà ôàéíà, ÿê ñîí-
öå. Ïîäèâèëàñü íà ñòðàõîâèñüêî é êàæå:
—
Ï3äó çà íüîãî íå ç3 ñâîo¿, à ç âàøî¿, íÿíüêó,
âîë3, àáè âè íå âòðàòèëè ñâîþ ñëàâó 3 äåðæàâó.
Ïîñâàäüáóâàëè. Íàä3â õëîïåöü ñâ3é ïåðñòåíü íà
ïàëåöü öàð3âí3, âîíà ñâ3é íàä3ëà éîìó. Ïîö3ëóâà-
ëèñÿ — 3 ñòàâ â3í çíîâó ôàéíèì ëǻåíåì. 2 æèëè
äîâãî ó ùàñò3 òà çäîðîâ’¿.
Ñå êàçêà ïðî òå, ÿê íåëåãêî ùàñòÿ çíàéòè.
ÏÐÎ ËÅ¥ÅÍß, ÙÎ ÏÎÂÅÐÍÓ ËÞÄßÌ
ÑÎÍÖÅ, Ì2ÑßÖÜ 2 ÇÎÐ2
À îòî êîëèñü æèâ âåëèêèé ïàí, ùî ìàâ âå-
ëèêó ïàíþ. Áóëè äóæå áàãàò3, àëå ÿê ç3ñòàð3ëèñÿ,
òî çàñóìóâàëè, áî íå áóëî êîìó ìàoòêè ëèøèòè.
Ïàí3 ï3øëà äî çíàõàðêè, àáè ¿é ïîðàäèëà, ùî ìào
÷èíèòè.
—
Ó ìîð3 o ÷àð3âíà ðèáêà, — ñêàçàëà ¿é çíàõàð-
êà.
—
Æ3íêà, ùî ¿¿ ç’¿ñòü, íàðîäèòü õëîï÷èêà.
Ïàí3 ïðèéøëà äîäîìó, ðîçïîâ3ëà ïàíîâ3 é ïðîñèòü:
—
Êóïè ìåí3 òó ðèáêó.

148
Ïðè¿õàâ ïàíèñüêî íà áåðåã ìîðÿ 3 ñïèòàâ ðè-
áàëîê:
—
×è íå çëîâèëè á âè ìåí3 òó ðèáêó, â3ä ÿêî¿
ìîÿ ïàí3 íàðîäèòü äèòèíó?
—
À ÷îãî í3? Àëå òðåáà íàì äàòè áî÷êó ãîð3ë-
êè, àáè õëîï÷èíà âåñåëèé áóâ, áî÷êó ìåäó, àáè ä3â-
÷àòàì ïîäîáàâñÿ, 3 áî÷êó ãðîøåé, àáè ó íüîãî áà-
ãàòñòâî âîäèëîñÿ.
—
Âñå òîòî âàì äàì. Êîëè ïðèéòè çà ðèáêîþ?
Òðåáà ÿêíàéñêîð3øå...
—
Ñêîðî áàéêà ìîâèòüñÿ, àëå íå ñêîðî ðèáêà
ëîâèòüñÿ. Ïðèéä3òü ÷åðåç òèæäåíü.
Ìèíóâ òèæäåíü. Ïàí ïðèâ3ç óñå, ùî õîò3ëè ðè-
áàëêè. Äàëè éîìó ðèáêó.
Ó ïàíà áóëà çà êóõàðêó âæå ñòàðøà ãóöóëêà. Íà
ïàòåëüí3 òàê ôàéíî çàïàõëî, ùî â ãóöóëêè ñëèíà
ïîòåêëà. Áóëî ãð3øíî íå ïîêóøòóâàòè õî÷ êàâàëü-
÷èê ðèáêè. Òà 3 ÿêà êóõàðêà ãîòóo é íå êóøòóo.
Â3äëàìàëà òðîøå÷êè 3 ç’¿ëà, ðåøòó ïîíåñëà ïàí3.
Ìèíóëè ì3ñÿö3. Êóõàðêà íàðîäèëà ñèíà, à ÷å-
ðåç ê3ëüêà äí3â 3 ïàí3 ìàëà ñèíà.
ßê ïàíñüêèé ñèí ï3äð3ñ, éîãî â3ääàëè äî øêî-
ëè, à ãóöóëüñüêèé — ïàñ ãóñè íà òîëîö3. Éîãî íå
âïóñêàëè íàâ3òü äî ïîêîþ, äå ãðàâñÿ ïàíè÷.
Òàê ìèíóëî áàãàòî ðîê3â. Ãóöóëü÷èí ñèí ñòàâ
òàêèì ëǻåíåì, ÿê ñîíå÷êî. Ãóöóëêà íå ìîãëà íà-
ò3øèòèñÿ íèì.
Îäíîãî ðàçó ñòàëîñÿ òàê, ùî íà íåá3 ñîíöå íå
ç3éøëî, à ââå÷åð3 ì3ñÿöü äåñü ïðîïàâ 3 ç3ðêè íå
ñâ3òèëè. Ëþäè õîäèëè ñóìí3, ÿê ïåðåä ê3íöåì ñâ3-
òó. Êàçàëè, ùî ñîíöå, ì3ñÿöü 3 ç3ðêè óêðàëè ÷îðòè.
Ö3ñàð ðîç3ñëàâ ïî âñ3é äåðæàâ3 òàêèé ðîçêàç:
«Õòî çíàéäå ñîíöå, ì3ñÿöü 3 ç3ðêè, çà òîãî â3í â3ä-
äàñòü ñâîþ öàð3âíó».
Ãóöóëü÷èí ëǻ3íü êàæå ñâî¿é ìàì3:

149
—
Ï3äó äî ö3ñàðÿ é ïîäèâëþñÿ, ÿêà òîòà öà-
ð3âíà, áî íå çíàþ, ÷è âàðòî ÷åðåç íå¿ çà÷3ïàòèñÿ
ç ÷îðòàìè.
Ïðèéøîâ äî ñòîëèö3. Ñòàâ ïåðåä ïðåñòîëîì 3 êàæå:
—
ß âðÿòóþ, âåëüìîæíèé ö3ñàðþ, ñîíöå, ì3ñÿöü
3 çîð3, àëå ïðèâåäè ñþäè öàð3âíó, àáè âèä3â, ùî
âîíà çà îäíà. Ïðèâåëè öàð3âíó. Ëǻ3íü âèêðåñàâ
âîãíþ, çàïàëèâ ÿêóñü òð3ñêó, îáäèâèâñÿ öàð3âíó
é ñêàçàâ:
—
Ùî æ, ôàéíà ä3âêà, ìîæå áóòè... Ìîæíà çà
íå¿ 3 â ïåêëî ñêî÷èòè.
Îï3âíî÷3 ãóöóë ïîñêàêàâ íà êîí3 äî âåëèêîãî
ìîñòó, ùî áóâ çà òåìíèì ë3ñîì. Ïðèâ’ÿçàâ êîíÿ äî
âåðáè, à ñàì âèðâàâ äîøêó ç ìîñòó 3 êèíóâ ó ð3êó.
Ïðèñ3â çà êîð÷åì 3 ÷åêào.
Ðàïòîì ÷óo ãóïàííÿ êîïèò. Õòîñü ñòàâ êîëî
ìîñòó 3 ïî÷àâ êðè÷àòè:
—
Õòî ðîçáèðào ìåí3 ì3ñò? Àíó, äå òîé ïñóé-
ìàéñòåð!
—
ß ïñóþ òâ3é ì3ñò, — â3äïîâ3â ëǻ3íü ç-çà êîð÷à.
—
Òî ùî, áóäåìî áèòèñÿ?
—
Òè, ÷îðòå, íå ïóæàé ìåíå ñâî¿ì êîïèòîì, à
â3ääàé ëþäÿì ñîíöå, ì3ñÿöü 3 ç3ðêè, áî çàðàç 3ç òåáå
ïîðîõè ïîñèïëÿòüñÿ.
—
Íå â3ääàì. Ìóñèìî áèòèñÿ!
—
Íàùî êðîâ ïðîëèâàòè? — â3â ñâîo ëǻ3íü. —
Ë3ïøå áóäå, ÿê òè ñòàíåø âîãíåì, à ÿ äîùåì. Ïî-
áà÷èìî, õòî êîãî ïåðåìîæå.
—
Çãîäà! — êðèêíóâ íå÷èñòèé.
Ðàïòîì çàãîð3âñÿ âåëèêèé âîãîíü 3 ï3øëà ãóñòà
çëèâà. Âîãîíü ãîðèòü, à äîù éîãî ãàñèòü. Äîù òå÷å,
âîãîíü ïå÷å. Äîù öåáåíèòü, à âîãîíü øèïèòü. Äî
çíàêó, ÿê ó ïåêë3!
Ïîò3ì âîãîíü ïî÷àâ çãàñàòè, à äîù ëëÿâ ùå äóæ-
÷å, í3áè äåñÿòü õìàð óðâàëîñÿ. Íàðåøò3 âîãîíü ïî-

150
ãàñ, ïàðà ðîçâ3ÿëàñÿ ãåòü 3 çàëèøèëàñÿ íà ì3ñö3 ëèøå
êóïà ïîïåëó. Ëǻ3íü ðîçêèäàâ ïîï3ë 3 ïîáà÷èâ, ÿê
ï3ä íèì çàáëèùàëî ñîíå÷êî. Ñõîïèâ ñîíöå ï3ä ïàõ-
âó, ñ3â íà êîíÿ 3 á3ãîì äî ö3ñàðÿ.
Êîëî äîðîãè â3í ïîáà÷èâ õàòêó 3 çàõîò3â çíàòè,
õòî ó í3é æèâå. Äèâèòüñÿ ó â3êíî, à òàì îäí3 â3äü-
ìè: äð3ò ïðÿäóòü, îëîâî çëèâàþòü, íà áîáàõ âîðî-
æàòü. À îäíà ç íèõ ñë3ïào íàä êàðòàìè.
Ëǻ3íü ïåðåêèíóâñÿ â ìóõó, çàëåò3â ó õàòêó 3 ñ3â
íà ñò3íó. Â3äüìà, ùî ñë3ïàëà íàä êàðòàìè, øåïîò3-
ëà ñîá3 ï3ä í3ñ:
—
Êàðòà ïîêàçóo, ùî ÿêèéñü ëǻ3íü óáèâ ìîãî
÷îëîâ3êà 3 çàáðàâ ñîíöå. ß òîìó ëǻåíåâ3 â3êó âêî-
ðîòàþ! Ñòàíó ãðóøåþ ñåðåä ïîëÿ. ßê â3í áóäå ¿õàòè
3 ç’¿ñòü îäíó ãðóøêó, òî ïîäàâèòüñÿ.
Ìóõà âèëåò3ëà ç õàòè 3 çíîâó ñòàëàñÿ ãóöóëîì.
Õëîïåöü ïîá3ã äî ö3ñàðÿ. Ïîâå÷åðÿâ 3 ë3ã ñïàòè.
Ò3ëüêè íàêàçàâ:
—
Íàé ìåíå í3õòî íå áóäèòü. Ñîíå÷êî ìào ðîç-
áóäèòè...
Óðàíö3 ëþäè ïðîêèíóëèñÿ â3ä ãàðÿ÷îãî âåñåëî-
ãî ñîíå÷êà! Ïî÷óëîñÿ ãîéêàííÿ, çàùåáåòàëè ïòàõè.
Íà äðóãó í3÷ ëǻ3íü ñ3â íà êîíÿ é ïî¿õàâ äî
ìîñòó.
Ïðèâ’ÿçàâ êîíÿ äî âåðáè, âèðâàâ äðóãó äîøêó ç
ìîñòó 3 øïóðíóâ ¿¿ â ð3êó. Ïðèñ3â çà êîð÷åì 3 ÷åêào.
×åðåç ÿêèéñü ÷àñ çíîâó ïî÷óâñÿ ñòóê3ò êîïèò.
Òî áóâ äðóãèé ÷îðò. Â3í ï3ä3éøîâ äî ìîñòó, îãëÿ-
íóâ éîãî 3 çàâåðåùàâ:
—
Àã3é, õòî âêðàâ äîøêó? Àíó ïîêàæèñÿ!
—
Öå ÿ! — ëǻ3íü âèéøîâ ç-çà êîð÷à.
—
Íàùî øóêàoø ñîá3 çóñòð3÷3 ç íàìè?
—
Â3ääàéòå ëþäÿì ì3ñÿöü.
—
Áåç á3éêè íå â3ääàì!
Ëǻ3íü ïîäóìàâ 3 â3äïîâ3â:

151
—
Íàùî êðîâ ïðîëèâàòè? Ðàäøå òè ñòàíü êà-
ìåíåì, à ÿ ñòàíó ñëóïîì1. Ïîêîòèøñÿ ç ãîðè 3 âäà-
ðèøñÿ äî ñëóïà. ßê â3í ðîçëåòèòüñÿ íà òð3ñêè — òè
ïåðåì3ã, à ÿê í3 — òî äàâàé ì3ñÿöü.
Òàê 3 çðîáèëè. Âåëè÷åçíèé ÷îðíèé êàìåíèùå
ðîç3ãíàâñÿ ç ãîðè 3 òàê ãðèìíóâñÿ äî ñëóïà, ùî ðîç-
ñèïàâñÿ îäðàçó íà äð3áíèé ï3ñîê. Ëǻ3íü ðîçãð3á
ï3ñîê 3 çíàéøîâ òàì ì3ñÿöü, ùî àæ çàñì3ÿâñÿ â3ä
ðàäîñò3. Ãóöóë éîãî íå ïîí3ñ ó ö3ñàðñüêèé ïàëàö, à
øïóðíóâ íà íåáî. Âñþäè ñòàëî âåñåëî. Çàòüîõêàâ
ñîëîâåé, çàãàâêàëè ïñè é çàêâàêàëè æàáè ó áîëîò3.
Ëǻ3íü ñ3â íà êîíÿ, ïîäàâñÿ äî ïàëàöó. Êîëî â3äüìè-
íî¿ õàòè ñòàâ 3 ïîäèâèâñÿ ó â3êíî. Òàì ïðÿëè äð3ò, â3ä-
ëèâàëè îëîâî, âîðîæèëè, à íàéñòàðøà â3äüìà âãàäó-
âàëà íà êàðòàõ. Ãóöóë ïåðåêèíóâñÿ â áëîõó, ïîñêà-
êàâ ó õàòó 3 ñê3ê ò3é â3äüì3 íà ãîëîâó. À òà áóðìîò3ëà:
—
Ö3o¿ íî÷3 ÿêèéñü ëàïàéäóõ ðîçáèâ äðóãîãî
÷îðòà. ß â3ääÿ÷óñÿ éîìó! Ñêàæó ñîíöåâ3, àáè âîíî
ñêàçèëîñÿ, à ñàìà ñòàíó êðèíè÷êîþ â ïîë3. ßê â3í
íàï’oòüñÿ ç íå¿, òî ìào ëóñíóòè íà øòèðè êàâàëêè.
Áëîõà âèñêî÷èëà ç õàòêè 3 çíîâó ñòàëà ëǻåíåì.
Â3í ñ3â íà êîíÿ — 3 ãàéäà ïðîñòî äî ïàëàöó.
À íà òðåòþ í3÷ çíîâó áóâ íà ìîñò3. Âèðâàâ îñ-
òàííþ äîøêó 3 øïóðíóâ ¿¿ â ð3êó.
×îðò íå çàáàðèâñÿ. Ïðèñêàêàâ, ïî÷àâ êðè÷àòè.
—
Õòî òóò ìåí3 ́àçäóo?
—
ß, — 3 ëǻ3íü âèéøîâ ç-çà êîð÷à.
—
×îãî òè ïðè÷åïèâñÿ äî íàøîãî ìîñòà?
—
Õî÷ó, àáè-ñü ïîâåðíóâ íà íåáî ç3ðêè.
—
Í3. Ñïî÷àòêó ìóøó ïîáîðîòèñÿ ç òîáîþ!
—
Ìàé ðîçóì, ä3äüêó, — ñêàçàâ ãóöóë. — ß âæå
äâîì òàêèì, ÿê òè, ñêðóòèâ â’ÿçè. Á3ãìå, ñêðó÷ó
é òîá3. Â3ääàé çîð3 ïî-äîáðîìó.
1
Ñëóï — ñòîâï.

152
—
Ìóñèìî ïîáîðîòèñÿ!
—
Êîëè òàê, òî çâ’ÿæè ìåíå ìîöíî íàéãðóá-
øèìè âîëîâîäàìè. Ïîáà÷èø, ùî ÿ ï3ðâó ¿õ, ÿê ïà-
âóòèíó.
×îðò îáìîòàâ éîãî ãðóáåçíèìè ìîòóçêàìè 3 òàê
çàãóäçóâàâ, ùî ñòî ä3äüê3â òî íå ðîçâ’ÿçàëè á.
—
ßê íå ï3ðâåø ¿õ, êèíó òåáå â ð3êó, — ïðèãðîçèâ.
—
Äîáðå. Òà â3äâåðíèñÿ...
×îðò ïîâåðíóâñÿ äî íüîãî ïëå÷èìà. À ëǻ3íü ìàâ
ó æìåí3 íîæèê-÷åï3ëèê. Óìë3â3÷ ïåðåð3çàâ íà ñîá3
ìîòóççÿ, âèïðîñòàâñÿ 3 ñêàçàâ:
—
Äèâèñü, ÿ âæå!
Ä3äüêî òðîõè íå çîìë3â ç3 ñòðàõó. Ïîáë3ä 3 ïî÷àâ
òðÿñòèñü, ÿê ó ïðîïàñíèö3.
—
Òåïåð â’ÿæè ìåíå, — ïðîáåëüêîò3â.
Ãóöóë ïîîáñîòóâàâ ÷îðòà ìîòóçêàìè, ÿê ãîðøêî-
äðàé äðàíòèâèé ãîðíåöü. Â3äâåðíóâñÿ é êðèêíóâ:
—
Ðâè!
Ä3äüêî òàê íàòóæèâñÿ, ùî ìàëî î÷3 íå ïîâèëà-
çèëè. Äóâñÿ, êèäàâñÿ äî çåìë3, òåðñÿ äî êàì3ííÿ,
ñêàâóë3â â3ä ëþò3, ÿê ñêàæåíèé ïåñ. Àëå í3÷îãî íå
äîïîìîãëî.
—
Òîá3 òðåáà ùå îäíó êóëåøó ç’¿ñòè, àáè ðîç-
â’ÿçàòèñÿ, — êåïêóâàâ ëǻ3íü. — Äàâàé ç3ðêè, ÿê íå
õî÷åø, àáè æàáà äàëà òîá3 öèöüêè.
—
Ìîæåø çàáðàòè, — ïîãîäèâñÿ ÷îðò.
—
Äå âîíè o?
—
Íà êîí3, ï3ä ñ3äëîì.
Ëǻ3íü âèòÿãíóâ çîð3 é ïî÷àâ ðàõóâàòè. Äîâãî ¿õ ïå-
ðåêëàäàâ 3ç êóïè íà êóïó. Ñê3ëüêè ¿õ òàì áóëî — ãîä3
âæå ñêàçàòè, àëå îäí3o¿ ãóöóë òàêè íå äîðàõóâàâñÿ.
—
Äå âîíà? — ãðèìíóâ íà ÷îðòà.
—
Òàì o âñ3.
—
Áðåøåø, îäí3o¿ áðàêóo! ßê íå ñêàæåø, òî
øïóðíó òåáå òóäè, äå ðàêè çèìóþòü.

153
×îðò çðîçóì3â, ùî â íüîãî êåïñüê3 ñïðàâè, áî
ãóöóë çíào, ùî äî ÷îãî. Âçÿâ òà é ç3çíàâñÿ:
—
ß ïîäàðóâàâ îäíó ç3ðêó ñâî¿é ëþáàñö3 — â3äüì3.
Ëǻ3íü äîâãî íå äóìàâ. Âèñàäèâ çâ’ÿçàíîãî ÷îð-
òà êîíåâ3 íà ñïèíó, ñ3â ó ñ3äëî 3 — âéî! — äî â3äü-
ìè. Ñòàëè ï3ä â3êíîì 3 ñëóõàþòü, ÿê â3äüìà ìóäðóo
íàä ðîçêëàäåíèìè êàðòàìè:
—
Ïåê ñåìó ëèõó! Äåñü ïðîïàâ 3 òðåò3é ÷îðò.
Â3äàé, éîãî çàïðîïàñòèâ ãóöóë.
—
ß òóòå÷êè, — êðèêíóâ ÷îðò.
—
Îé, Àíòèïêó ì3é êîõàíèé, õîäè-íî äî õàòè.
—
Íå ìîæó, ëþáîíüêî, áî çâ’ÿçàíèé. Â3ääàé ëå-
́åíåâ3 òó ç3ðêó, ùî ÿ òîá3 ïîäàðóâàâ, 3 ïîïðîñè, àáè
ìåíå â3äïóñòèâ.
Ãóöóë óâ3éøîâ äî õàòè. Â3äüìà äàëà éîìó ç3ðêó.
—
Ðîçâ’ÿæè ìîãî êîõàíîãî, — ïîïðîñèëà.
—
Â3í ìåí3 ùå ïîòð3áíèé.
Ëǻ3íü ö3ëó í3÷ øïóðëÿâ ç3ðêè íà íåáî. Õîò3â,
àáè êîæíà áóëà íà ñâî¿ì ì3ñö3. ßê çàê3í÷èâ ðîáî-
òó, íàäâîð3 ðîçâèäí3ëîñÿ. Â3í ä3äüêà — â îïàëêó1
é ïî¿õàâ äî ñòîëèö3.
Ëþäè éîìó äÿêóâàëè çà ñîíöå, ì3ñÿöü 3 ç3ðêè.
Ò3ëüêè êîð÷ìàð3, ö3ñàðñüê3 ì3í3ñòðè òà çëîä3¿ íå äÿ-
êóâàëè, áî êîëè òåìíî, ëåãøå øàõðàþâàòè.
Ëǻ3íü ðîçâ’ÿçàâ ä3äüêà 3 ñêàçàâ:
—
Àíó, Àíòèïêó, çáåðè êîð÷ìàð3â, ì3í3ñòð3â 3
çëîä3¿â. Îáìàñòè ¿õ ñìîëîþ, îáêà÷àé ó ï3ð’¿ 3 âîäè
òðè äí3 3 òðè íî÷3 ïî ÿðìàðêàõ.
×îðò âèñêî÷èâ ç îïàëêè 3 ïîá3ã âèêîíóâàòè ðîç-
êàç. Ëǻ3íü ï3øîâ äî ïàëàöó. Ñòàâ ïåðåä ïðåñòîëîì
3 ñêàçàâ!
—
Âåëüìîæíèé ö3ñàðþ, ÿ âñå âæå çðîáèâ. Ñîí-
öå, ì3ñÿöü 3 ç3ðêè — íà ñâîoìó ì3ñö3. Òåïåð ïî¿äó
1
Îïàëêà — ì3øîê àáî òîðáà äëÿ ãîä3âë3 êîíåé ó äîðîç3.

154
çà ñâîoþ ìàìîþ, àáè âîíà ïîäèâèëàñÿ é ñêàçàëà,
÷è õî÷å òàêî¿ íåâ3ñòêè, ÿê òâîÿ öàð3âíà.
—
Ãàé, íàé áóäå, — ïîãîäèâñÿ ö3ñàð.
Ãóöóë ïóñòèâñÿ â äîðîãó äî Êîëîìè¿. Ñîíöå ïðà-
æèëî1, ÿê ñêàæåíå. Ïîáà÷èâ ãðóøó ç äîñï3ëèìè ãðóø-
êàìè, àëå íàâ3òü íå ï3ä3éøîâ äî íå¿. Ñïðàãà íå äàâàëà
éîìó æèòè. Àëå äàðìà ïîáà÷èâ êðèíèöþ ç ÷èñòåíü-
êîþ, ÿê êðèøòàëü, âîäîþ, — ïðîéøîâ ìèìî íå¿.
Çàáðàâ ñâîþ ìàìó é âåðíóâñÿ äî ö3ñàðÿ. Öàð3â-
íà ¿é ñïîäîáàëàñÿ.
Áóëî òàêå âåñ3ëëÿ, ÿêîãî ñâ3ò íå áà÷èâ. Àÿêæå!
ÏÐÎ ÏÐÀÂÄÓ 2 ÊÐÈÂÄÓ
Æèëè êîëèñü-òî äâà áðàòè: îäèí áàãàòèé, à äðó-
ãèé á3äíèé, ùî é íå ñêàçàòè. Öåé á3äíèé áðàò óìåð.
Çîñòàâñÿ ó íüîãî ñèí, 3 â3í æèâ òåæ á3äíî. 2 ñïèòàâñÿ
ðàç â3í ó ñâîãî äÿäüêà:
—
À ùî, äÿäüêó, ÿê ëó÷÷å òåïåð æèòè — ÷è ïðàâ-
äîþ, ÷è íåïðàâäîþ?
—
Å-å -å!... Äå òè òåïåð íàéøîâ ïðàâäó? Íåìà
òåïåð ïðàâäè íà ñâ3ò3! Òåïåð ñêð3çü îäíà êðèâäà.
—
Í3, äÿäå÷êó! a ïðàâäà — ïðàâäîþ ëó÷÷å æèòè.
—
Õîä3ì íà ñóä.
—
Òà ÷îãî ìè-òàêè ï3äåìî íà ñóä? Ëó÷÷å äà-
âàéòå ï3äåìî ïî äîðîç3 3 ñïèòàoìî ÷îëîâ3êà, ÿêîãî
çóñòð3íåìî; ÿê ñêàæå, òàê 3 áóäå. Âàøà ïðàâäà —
óñÿ ìîÿ õóäîáà áóäå âàì; ìîÿ ïðàâäà — âàøà õóäî-
áà áóäå ìåí3. Òàê ñïèòàoìî äî òðüîõ ðàç.
—
Íó, äîáðå.
2 ï3øëè âîíè äîðîãîþ. 2äóòü-3äóòü, çóñòð3÷àoòü-
ñÿ ¿ì ÷îëîâ3ê — ç çàðîá3òê3â, ÷è ùî, éøîâ.
1
Ïðàæèòè — äóæå ïàëèòè, îáïàëþâàòè ïðîìåíÿìè.

155
—
Çäîðîâ, ÷îëîâ3÷å äîáðèé!
—
Çäîðîâ3!
—
Ñêàæè, áóäü ëàñêàâ, ÷îëîâ3÷å, ÿê òåïåð ëó÷-
÷å æèòè: ÷è ïðàâäîþ, ÷è íåïðàâäîþ?
—
Å-å-å!.. Äîáð3 ëþäè! Äå òåïåð âè ïðàâäó íàé-
øëè? Íåìà òåïåð ¿¿ í3äå íà ñâ3ò3. Ëó÷÷å æèòè êðèâ-
äîþ, àí3æ ïðàâäîþ.
—
Íó, îöå ðàç ìîÿ ïðàâäà! — êàæå äÿäüêî.
À íåá3æ 3 çàæóðèâñÿ, ùî éîìó ïðèéäåòüñÿ â3ääà-
âàòè âñþ ñâîþ õóäîáó äÿäüêîâ3. 2äóòü, 3äóòü — çó-
ñòð3÷àoòüñÿ ¿ì ïàí. À íåá3æ 3 êàæå:
—
Íó, çàïèòàoìî æ öüîãî ïàíà: öåé óæå âñþ
ïðàâäó ðîçêàæå: â3í ãðàìîòíèé 3 âñå çíào.
—
Íó, äîáðå.
Îò ïîð3âíÿëèñÿ ç ïàíîì 3 ïèòàþòü éîãî:
—
Ñêàæ3òü, áóäüòå ëàñêàâ3, ïàíî÷êó, ÿê òåïå-
ðåíüêè ëó÷÷å æèòè: ÷è ïðàâäîþ, ÷è êðèâäîþ?
—
Å-å-å!.. Äîáð3 ëþäè! Äå âè òåïåð çíàéøëè
ïðàâäó? Íåìà ¿¿ í3äå â ñâ3ò3; ëó÷÷å æèòè êðèâäîþ,
àí3æ ïðàâäîþ.
—
Îöå âæå 3 âäðóãå ìîÿ ïðàâäà! — ñêàçàâ ðàä3-
ñíî äÿäüêî. Íåá3æ ùå äóæ÷å çàæóðèâñÿ. 2äóòü,
3äóòü — çóñòð3÷àoòüñÿ ¿ì ï3ï. Íåá3æ 3 êàæå:
—
Íó, ïîñïèòàéìîñÿ ïîïà, öåé óæå ïðàâäó ñêà-
æå — íà òå â3í 3 äóõîâíèé. Öåé ÿê óæå ñêàæå, òî
òàê 3 áóäå.
—
Íó, äîáðå!
ßê ïîð3âíÿëèñÿ ç ïîïîì, ïèòàþòü éîãî:
—
Ñêàæ3òü, ïàíîò÷å, ÿê òåïåð ëó÷÷å æèòè: ÷è
ïðàâäîþ, ÷è íåïðàâäîþ?
—
Å-å-å!.. Äîáð3 ëþäè. Äå âè òåïåðå÷êè çíàé-
øëè ïðàâäó? ̄¿ òåïåð 3 â ñâ3ò3 íåìà: ëó÷÷å æèòè
êðèâäîþ, àí3æ ïðàâäîþ.
—
Îöå âæå 3 âòðåòo ìîÿ ïðàâäà! — ñêàçàâ ðàä3-
ñíî äÿäüêî.

156
Í3÷îãî ðîáèòè íåáîæåâ3: â3ääàâ äÿäüêîâ3 áàãàòî-
ìó âñþ ñâîþ õóäîáó, à ñàì çîñòàâñÿ ãîëèé, áîñèé 3
ãîëîäíèé. Òÿæêî ïðèéøëîñü éîìó æèòè. Áèâñÿ,
áèâñÿ, ñåðäåøíèé, òà é çàäóìàâ ïîâ3ñèòèñü — óçÿâ
â3í îáðèâîê òà é ï3øîâ ó ë3ñ. Ï3øîâ òà é äèâèòüñÿ
íà äåðåâî — âèáèðào ã3ëêó, íà ÿê3é áè ïîâ3ñèòèñü.
«Îòî, — äóìào ñîá3, — äîáðà ã3ëêà, êð3ïêà, à íà îòó
ñ3ñòè òà, çà÷åïèâøèñü, 3 ïîâèñíóòè á».
Â3í òàê çàäèâèâñÿ íà äåðåâî, ùî é íå ïîì3òèâ,
ÿê âîâê ïðèá3ã. ßê óçäð3â éîãî ÷îëîâ3ê, êèíóâñÿ
ìåðù3é íà äåðåâî, à îáðèâî÷êà é çàáóâ. Çë3ç íà
äåðåâî òà é ñèäèòü. Êîëè ïðèá3ãàþòü òðè ÷îðòè, à
òðîõè çãîäîì 3 ÷åòâåðòèé, ¿õ âàòàã. 2 ïèòào â3í ñâî-
¿õ ñëóã:
—
Òè ùî ñüîãîäí3 íàðîáèâ?
—
Å... ß òàêîãî íàðîáèâ, ùî òàì õî÷ ùî õàé
íå ðîáëÿòü — íå ñïðàâëÿòü. Ó òàê3ì-òî ñåë3, ó
ïàíà, ÿ ïîðîáèâ òàê, ùî çðîäó-â3êó íå âãàòÿòü
ãðåáë3. À ïàí ëóïèòü ñâî¿õ ëþäåé, ÿê ñêàæåíèé:
áàãàòî ¿õ áóäå ó íàñ.
—
Äîáðå æ òè çðîáèâ, òà ùå íå òàê.
—
Àÿêæå?
—
Òàì ïîñåðåä ÿðó, â ë3ñ3, ðîñòå òðè äåðåâà.
Õòî ò3 òðè äåðåâà çðóáào òà ïîëîæèòü íàâõðåñò íà
ãðåáëþ — âãàòèòü.
—
Î!..Õòîæòî÷óâ,õòîæòîéçíàâ,ùîöåòàê
òðåáà çðîáèòè!
—
Íó, à òè æ ùî çðîáèâ? — ïèòào â3í äðóãîãî.
—
Å... ß òàêîãî íàðîáèâ, ùî áàãàòî áóäå ëþäåé
ó íàøèõ ðóêàõ. Ó òàêîìó-òî ãîðîä3 âñþ âîäó ïîâè-
ñóøóâàâ, òàê ùî òåïåð òàì í3 êðàïë3 âîäè, à íîñÿòü
¿¿ çà òðèäöÿòü òà çà ñîðîê âåðñò. Áàãàòî òàì ïðîïà-
äå ëþäåé!
—
Äîáðå òè çðîáèâ, à íå òàê, — êàæå âàòàã.
—
Àÿêæå?

157
—
ßê õòî âèêîïào òîé êóù ìàëèíè, ùî ðîñòå
ïîñåðåä ãîðîäà, áóäå âîäà íà âåñü ãîðîä.
—
Î!..Õòîæòîé÷óâ,õòîæòîéçíàâ,ùîòðåáà
öå ðîáèòè!
—
Íó, à òè æ ùî çðîáèâ? — ïèòào â3í òðåòüîãî.
—
Å... ß òàêîãî íàðîáèâ, ùî õàé òàì õî÷ ùî
íå ðîáëÿòü, í3÷îãî íå ïîä3þòü! Ó òàê3ì-òî êîðî-
ë3âñòâ3 ó êîðîëÿ îäíà äî÷êà, òà ÿ ¿é ïîðîáèâ òàê,
ùî õàé õî÷ ÿê ë3êóþòü, í3÷îãî íå ïîä3þòü, áóäå
íàøà.
—
Äîáðå òè çðîáèâ, òà ùå íå òàê.
—
Àÿêæå?
—
Õòî â3äðóáào ãëóõîãî óãëà òà ï3äêóðèòü — òàêà
áóäå, ÿê 3 ïåðøå.
—
Õòîæòî÷óâ,õòîæòîéçíàâ,ùîöåòðåáà
çðîáèòè!
À ÷îëîâ3ê ñèäèòü ñîá3 íà äåðåâ3 òà é ÷óo óñå, ùî
÷îðòÿêè áàëàêàþòü. ßê óæå ðîçëåò3ëèñü ÷îðòÿêè,
÷îëîâ3ê òîé 3 äóìào: «Ìîæå, öå é ïðàâäà, ùî âîíè
êàçàëè? Ï3äó äî ïàíà, ìîæå, é ñïðàâä3 óãà÷ó ãðåá-
ëþ». Ï3øîâ. Ïðèõîäèòü äî ãðåáë3, à òàì ïàí á’o òà
ìó÷èòü ëþäåé, ùîá ìåðù3é óãà÷óâàëè. Âîíè, á3äí3,
àæ ï3ò ç íèõ ëëoòüñÿ, ðîáëÿòü, à âîíî âñå í3÷îãî íå
ïîìàãào. À ïàí çíàé ëþòóo. Ïðèõîäèòü äî íüîãî
öåé ïðàâäèâèé ÷îëîâ3ê òà é êàæå:
—
Å-å, ïàíå! Á’oòå âè ëþäåé, òà í3ÿêîãî ç öüîãî
ä3ëà íå áóäå. À ùî äàñòå ìåí3 — ÿ âãà÷ó.
—
Äàì ÿ òîá3 ñòî êàðáîâàíö3â 3 ùå é íà äîäà÷ó
öèõ ïàðó êîíåé ç êîëÿñêîþ 3 ç êó÷åðîì (à òàì 3 êîí3
ïàíîâ3 ñòîÿëè).
—
Äàéòå æ ìåí3 ëþäåé ø3ñòü ÷îëîâ3ê òà òðè
ï3äâîäè.
—
Â3çüìè.
Ïî¿õàëè âîíè â ë3ñ, çðóáàëè ò3 òðè äåðåâà òà é
ïîêëàëè ¿õ íàâõðåñò íà ãðåáë3 — òàê çàðàç 3 âãàòè-

158
ëè. Ïàí â3ääàâ éîìó ñòî êàðáîâàíö3â 3 ïàðó êîíåé
ç êîëÿñêîþ òà ç êó÷åðîì.
Òîä3 òîé ÷îëîâ3ê 3 äóìào: «Äàé ïî¿äó ùå äî òîãî
ãîðîäà, äå âîäè íåìà. Ìîæå, é òî ïðàâäà; ìîæå,
äàì ÿ ¿ì âîäè». Ñ3â òà é ïî¿õàâ äî òîãî ãîðîäà. Íå
äî¿æäæàþ÷è äî ãîðîäà ê3ëüêà âåðñò, çóñòð3â â3í áà-
áóñþ, ùî íåñëà ïàðó â3äåð âîäè íà êîðîìèñë3.
—
Ùî öå òè, áàáóñþ, íåñåø?
—
Âîäó, ñèíî÷êó.
—
Äàé æå é ìåí3 íàïèòèñü.
—
Å-å -å, ñèíî÷êó! ß æ ¿¿ íåñó çà òðèäöÿòü âåð-
ñòîâ; à ïîêè ùå ä3éäó äîäîìó, ïîëîâèíó ðîçõëþ-
ïàþ: à ñ3ì’ÿ ó ìåíå âåëèêà, ïðîïàäå áåç âîäè.
—
ß îò ïðè¿äó ó âàø ãîðîä, íàä3ëþ âîäîþ âñ3õ,
3 áóäå ò3o¿ âîäè ó âàñ äîâ3êó.
Âîíà éîìó äàëà íàïèòèñü, à ñàìà òàêà ðàä3ñíà
ñòàëà, òà ìåðù3é ó ãîðîäîê òðþøêîì 3 ðîçêàçàëà âñ3ì
ãîðîæàíàì, ùî ¿äå òàêèé ÷îëîâ3ê, ùî âîäó ¿ì äàñòü.
Ãîðîæàíè âñ3 âèéøëè çà ãîðîä, íàçóñòð3÷ òîìó ÷î-
ëîâ3êîâ3, ç õë3áîì-ñ3ëëþ 3 âñÿêèìè ïîäàðóíêàìè. ßê
ïðèéøîâ öåé ÷îëîâ3ê ó ãîðîä, çíàéøîâ òîé êóù ìà-
ëèíè, ùî ð3ñ ïîñåðåä ãîðîäà, âèêîïàâ éîãî — ïî-
òåêëà âîäà â3äò3ëü ïî âñüîìó ãîðîäó. Ãîðîæàíè íà-
ãîðîäèëè éîãî 3 ãð3øìè, 3 óñÿêèì äîáðîì, òàê ùî â3í
ñòàâ òåïåð áàãàòøèé â3ä ñâîãî äÿäüêà. Äàë3 é äóìào:
—
Ïî¿äó ùå â òå êîðîë3âñòâî, äå êîðîëåâà äî÷-
êà íåçäîðîâà, ìîæå, âèë3êóþ ¿¿.
ßê çàäóìàâ, òàê 3 çðîáèâ. Ïðè¿õàâ òóäè, ïðè-
éøîâ äî êîðîëåâèõ õîðîì3â, à ëþäè ò3 òàê3 ñìóòí3,
á3ãàþòü òà îõàþòü! Â3í 3 ïèòào ¿õ:
—
ß ÷óâ, ùî ó âàøîãî êîðîëÿ äî÷êà äóæå íå-
çäîðîâà. Õàé ÿê ¿¿ íå ë3êóþòü, í3÷îãî íå ïîä3þòü:
ò3ëüêè ÿ á ¿¿ âèë3êóâàâ.
—
Å, ÷îëîâ3÷å, êóäè òîá3! Çàìîðñüê3 ë3êàð3 í3-
÷îãî íå ïîä3þòü, à òè é ïîãîò3â!

159
—
Îòæå, ñêàæ3òü êîðîëþ.
Âîíè ñêàçàëè êîðîëþ. Êîðîëü âèéøîâ äî íüî-
ãî òà é êàæå:
—
ßêùî âèë3êóoø, íàãîðîäæó òåáå òàê, ùî íå
áóäå áàãàòøîãî îä òåáå ó ñâ3ò3, ùå é äî÷êó ñâîþ
â3ääàì çà òåáå.
Ï3øîâ òîé ÷îëîâ3ê, ïîäèâèâñÿ íà íå¿, à âîíà
âæå é ê3í÷àoòüñÿ. Â3í óçÿâ íàñòðóãàâ ãëóõîãî óãëà,
ï3äêóðèâ ¿¿ — 3 âîíà îäðàçó ïîäóæ÷àëà òàê, ùî äí3â
çà òðè 3 çîâñ3ì îäóæàëà, çíîâ ñòàëà òàêîþ, ÿê 3 ïåðø.
Êîðîëü 3 âñ3 ëþäè òàê3 ñòàëè ðàä3, ùî é íå ñêà-
çàòè! Êîðîëü íà ðàäîùàõ 3 êàæå öüîìó ÷îëîâ3êîâ3:
—
Çà òå, ùî âèë3êóâàâ òè ìîþ äî÷êó, ÿ ¿¿ â3ääàì
çà òåáå, òà ùå, ÿê óìðó ÿ, òè áóäåø êîðîëåì íà
ìî¿ì ì3ñö3.
Ñêîðî é ñïðàâä3 êîðîëü ïîìåð, à íà éîãî ì3ñö3
ñòàâ öåé ïðàâäèâèé ÷îëîâ3ê. Ïðîêîðîëþâàâ â3í óæå
ê3ëüêà òàì ë3ò, êîëè ïðè¿æäæào ó éîãî êîðîë3âñòâî
ÿêèéñü-òî áàãàòèé êóïåöü 3 ïîñèëào ñïèòàòè êîðî-
ëÿ, ÷è äîçâîëèòü â3í éîìó ïîòîðãóâàòè ó éîãî êîðî-
ë3âñòâ3? Êîðîëü çâåë3â éîìó ïðèéòè äî íüîãî. Ïðè-
õîäèòü êóïåöü. Êîðîëü îäðàçó ï3çíàâ ñâîãî äÿäüêà,
àëå íå ïîêàçàâ éîìó é âèäó: ïîáàëàêàâ òà é îäïóñ-
òèâ éîãî òîðãóâàòè. À ñâî¿ì ëþäÿì çàêàçàâ, ùîá íå
â3äïóñêàëè éîãî äîäîìó, à ùîá, ÿê áóäå çáèðàòèñü
¿õàòè, ïðîñèëè éîãî äî íüîãî. Òàê 3 ñòàëîñü. Ïðèâî-
äÿòü öüîãî êóïöÿ äî êîðîëÿ, êîðîëü 3 ïèòào éîãî:
—
Ç ÿêîãî òè êîðîë3âñòâà?
—
Ç òàêîãî-òî.
—
2ç ÿêîãî ãîðîäà?
—
Ç òàêîãî-òî.
—
ßê ïðîçèâàoøñÿ?
—
Òàê-òî.
Òóò êîðîëü 3 ïðèçíàâñÿ, ùî â3í éîãî íåá3æ —
òîé, ùî áåçâ3ñòè ïðîïàâ.

160
—
Íó, ùî, äÿäüêó: òè êàçàâ, ùî êðèâäîþ ëó÷÷å
æèòè, í3æ ïðàâäîþ. Îòæå, í3! Òè ò3ëüêè êóïåöü,
à ÿ êîðîëü — ïðàâäà êðèâäó ïåðåâàæèëà!
—
ßê æå öå ñòàëîñü?
Òîé 3 ðîçêàçàâ éîìó âñå, ùî ç íèì ä3ÿëîñü: ÿê â3í
õîò3â ïîâ3ñèòèñü, ÿê ñëóõàâ, ùî ÷îðòÿêè ãîâîðèëè,
âñå-âñå... À íàïîñë3äîê íàâàëèâ â3í óñÿêîãî äîáðà
äâà êîðàáë3 òà é ïîäàðóâàâ äÿäüêîâ3, ñêàçàâøè:
—
ß çàáóâàþ âñå òå, ùî òè ìåí3 ðîáèâ. Áåðè
ñîá3 îö3 äâà êîðàáë3 ç óñ3ì äîáðîì. À ÿê ïðè¿äåø ó
ñâ3é ãîðîä, ðîçêàçóé óñ3ì, ùî ëó÷÷å æèòè ïðàâäîþ,
àí3æ êðèâäîþ.
Óçÿâ äÿäüêî ò3 äâà êîðàáë3 ç óñ3ì äîáðîì 3 ïî-
¿õàâ äîäîìó. ßê ïðè¿õàâ óæå, ñòàëà éîãî çàçäð3ñòü
ìó÷èòè: ÷îãî é â3í íå êîðîëü. Ñóìóâàâ, ñóìóâàâ
â3í, à äàë3 é äóìào:
—
Ï3äó é ÿ â3øàòèñü, ìîæå, é ìåí3 òàê ïðèëó-
÷èòüñÿ, ÿê ìîoìó íåáîæåâ3.
Óçÿâøè ìîòóçîê, ï3øîâ ó ë3ñ íà òå ñàìå ì3ñöå,
äå õîò3â â3øàòèñü éîãî íåá3æ. Àëå öüîìó íå òàê
ïðèëó÷èëîñÿ — äå íå âçÿëèñü ÷îðòÿêè, ñõîïèëè
éîãî òà é ïî÷åïèëè íà íàéâèù3é ã3ëëÿö3.
ÏÐÎ ÖÀÐÅÍÊÀ 2ÂÀÍÀ
2 ×ÎÐÒÎÂÓ ÄÎ×ÊÓ
Áóëè ñîá3 öàð 3 öàðèöÿ, òà íå áóëî â íèõ çðîäó
ä3òåé. Âîíè âæå 3 Áîãà ïðîñèëè, ùîá õîòü, ìîâëÿâ,
îäíà äèòèíà, — íå äào Áîã.
Îò 3 ïî¿õàâ ðàç êóäèñü öàð â ãîñò3 ÷è, ìîæå, ïî
ä3ëó, 3 çàãðóçëè éîãî êîí3 â áîëîò3. Âæå â3í 3 òàê, 3
ñÿê ç íèìè òÿãàâñÿ — í3÷îãî íå çðîáèòü, íå âèðÿ-
òóoòüñÿ. Êîëè 3äå ÷îðò 3 êàæå:
—
À ÷è äàñè, — êàæå, — ùî â òåáå o íàéëþá3-
øîãî 3 íàéìèë3øîãî, òî âèðÿòóþ.

161
—
Ùî æ, — êàæå öàð, — â ìåíå o íàéëþá3øîãî
3 íàéìèë3øîãî — æ3íêà?
—
Í3, — êàæå, — íå æ3íêà. ß æ3íêó íå õî÷ó!
—
Òàê, ìîæå, õàòó òîá3 ïîäàðóâàòü?
—
Í3, 3 õàòè íå õî÷ó! Òè ìåí3 ïîäàðóé, ùî â
òåáå íàéìèë3øå. Òè, — êàæå, — éîãî íå çíàoø, ùî
âîíî â òåáå o.
—
Íó,— êàæåöàð,—êîëè3ÿíåçíàþéîãî—áåðè.
—
Òà ùå, — êàæå ÷îðò, — ìåí3 íå çàðàç éîãî
â3ääàé, à ò3ëüêè ÷åðåç äåñÿòü ðîê3â.
—
Òà, äîáðå âæå, äîáðå — ÷îì!
À òîãî íå çíào, ùî Áîã éîìó ñèíà äàâ.
—
Òàê çàïèøè æ, — êàæå ÷îðò, — ñâîoþ êðî-
â’þ, ùî òè ìåí3 äàoø.
—
ßê æå ÿ, — êàæå öàð, — çàïèøó òîá3?
—
À îò ÿê! — êàæå. — Â3çüìè òà âð3æ ì3çèííîãî
ïàëüöÿ, òî é çàïèøåø!
Îò öàð çðîáèâ, ÿê ÷îðò êàçàâ, 3 çàïèñàâ, à ÷îðò
3 âèòÿã éîãî...
—
̄äü æå, — êàæå, — òåïåð äîäîìó!
Òîä3 öàð 3 ïî¿õàâ ñîá3 äîäîìó 3 ïðè¿õàâ áëàãîïî-
ëó÷íî. Êîëè âñòóïào â õàòó, éîìó íàçóñòð3÷ âñ3:
ç ñèíîì ïîçäîðîâëÿþòü. Â3í òàê 3 âïàâ íà ïîðîç3:
—
Ñèíó ì3é, — êàæå, — îðëå ì3é, íå ì3é æå
òåïåð òè!
—
×îì æå â3í íå òâ3é ñèí? — ïèòào öàðèöÿ. —
Õâàëèòè Áîãà, — êàæå, — ùî ä3æäàëè! ßê ì3é ñèí,
òàê 3 òâ3é!
—
Í3,íåì3éâ3í3íåòâ3é, — êàæåöàð. — ßâæå
éîãî ÷îðòîâ3 â3ääàâ 3 çàïèñàâ.
Îò òîä3 öàðèöÿ â ïëà÷, â êðèê, à çà íåþ 3 öàð.
Áîæå, ÿê ïî÷àëè âáèâàòüñÿ! À äàë3 ïëàêàëè-ïëàêà-
ëè, âáèâàëèñü-âáèâàëèñü òà öàðèöÿ é êàæå:
—
ß ùå, — êàæå, — áóäó ïðîñèòü 3 ìîëèòü Áîãà,
Ìîæå, ùå 3 îäìîëþ éîãî.

162
—
Í3, — êàæå öàð, — íå îäìîëèø âæå, áî ÿ
ñâîoþ êðîâ’þ çàïèñàâ, ùî ÷åðåç äåñÿòü ðîê3â éîãî
÷îðò â3çüìå.
Îò òîä3 öàðèöÿ áà÷èòü, ùî îòàêå, ìîâëÿâ, çðî-
áèëè! Í3÷îãî íå ñêàçàëà, à ò3ëüêè äóæå-äóæå ïî÷à-
ëà æóðèòüñÿ.
À ñèí òèì ÷àñîì ðîñòå, ÿê íà òîé æàëü. Ðîñòå
íå ïî ë3òàõ, à ïî ÷àñàõ, ÿê ç âîäè éäå. Çà ï’ÿòü
ðîê3â òàê âèð3ñ — çîâñ3ì âåëèêèé. 2 ñòàâ óñüîãî
â÷èòüñÿ, 3 çà ð3ê âñüîãî íàâ÷èâñÿ.
2 êàæå òîä3 ñâîoìó áàòüêîâ3 öàðåâ3:
—
Ïîñòàâòå, — êàæå, — ìåí3 õàòó îñîáëèâå1.
ß áóäó òàì æèòü 3 Áîãîâ3 ìîëèòüñÿ, ùîá çâ3ëüíèâ
ìåíåÁîã,áîÿâæå,—êàæå,—3ñàìçíàþ,ùî
ÿ íå âàø.
Öàð 3 öàðèöÿ ïëà÷óòü:
—
Áîæå íàø, — êàæóòü, — Áîæå, ùî ìè íàðî-
áèëè! Àëå õî÷ íå éäè â3ä íàñ, ñèíó, õî÷ ìè áóäåìî
íà òåáå äèâèòüñÿ — íàäèâèìîñü çà ÷îòèðè ðîêè.
—
Í3, — êàæå, àæ ðîçñåðäèâñÿ, — êîëè âæå âè
òàê íàðîáèëè, òàê çáóäóéòå ìåí3 õàòó!
Òàê ùî öàð ìóñèâ çáóäóâàòè. 2 âæå ÿê çáóäóâàâ —
óñå â3í, ñèí òîé, òàì, óñå òàì: óñå ÷èòào 3 Áîãó ìî-
ëèòüñÿ, à äî áàòüêà 3 äî ìàòåð3 3 íå çäóìào ï3òè.
Ïðèéäóòü 3íîä3 ò3, ïëà÷ó÷è:
—
Òè á, — êàæóòü, — õî÷ áè êîëè-íåáóäü äî
íàñ íàâ3äàâñÿ.
—
Í3, — êàæå, — çàðàçîì, — êàæå, — ïðèéäó!
Îò â3í òàì æèâå, ÷èòào 3 Áîãó ìîëèòüñÿ, à òèì
÷àñîì 3 ë3òà âèéøëè...
×îðò âîðîíîì ïåðåêèíóâñÿ 3 ïðèëåò3â äî öàðÿ.
—
À äå òè, — êàæå, — ñâîãî ñèíà ä3â? Â3ääàé,
ùî ïîäàðóâàâ!
1
Îñîáëèâå — îñ3áíî, îêðåìî.

163
2 ñòð3õó éîìó äåðå.
—
Òà îä÷åïèñü, — êàæå, — ÷îðòå, ó ìåíå íåìà
ñèíà!
×îðò ðîçñåðäèâñÿ, íàë3òào 3 õàòó âàëÿo:
—
Â3ääàé, — êðè÷èòü, — ùî ïîäàðóâàâ!
À äî ñèíà íå éäå.
Îò öàð áà÷èòü òîä3, ùî òðåáà, ìîâëÿâ, — 3äå äî
ñèíà 3 ã3ðêî ïëà÷å:
—
2äè âæå, — êàæå, — ñèíó, áî ÷îðò 3 õàòó ìå-
í3 âàëÿ.
—
Äîáðå, — êàæå ñèí, — ï3äó. Ñïèòàéòå ò3ëü-
êè, êóäè æ 3òè — ñàì ïðèéäó.
2 ïî÷àâ îäÿãàòèñÿ. À òóò ÷îðò 3 ïðèëåò3â.
—
Àùîæ, — êàæå, — ÷èáóäåâ3í3òè,÷èí3?
—
Êóäè æ éîìó 3òè? — ïèòào öàð 3 ã3ðêî ïëà-
֌.
—
Â3í ñàì, — êàæå, — ïðèéäå.
—
À ïðîñòî â ïåêëî íåõàé 3äå, — êàæå ÷îðò.
Îò ñèí óáðàâñÿ, ï3øîâ ïîïðîùàâñÿ ç óñ3ìà
3 ï3øîâ ñîá3.
—
Êîëè æ, ì3é ñèíó, òè âåðíåøñÿ? — ïèòào
öàðèöÿ, âáèâàoòüñÿ.
—
Íå ïèòàéòå.
—
Ò3ëüêè 3 ñêàçàâ.
—
Êðàùå á, — êàæå òà, — áóëî ìåí3 òåáå çà-
êîïàòè!
Îò 3 ï3øîâ òîé ñèí, ï3øîâ, óñå éäå 3 ââ3éøîâ ó
ë3ñ, à òàì ñòî¿òü õàòêà. Ââ3éøîâ ó õàòêó, à òàì ñè-
äèòü áàáêà.
—
Äîáðèäåíü âàì, — êàæå, — áàáóíþ!
—
Çäîðîâ, — êàæå, — ñèíó! Êóäè òåáå Áîã íåñå?
—
À êóäè, — êàæå, — ìåíå Áîã íåñå? Â ëèõó
ãîäèíó!
—
Í3, ñèíó, òî íå â ëèõó ãîäèíó.
—
À êóäè æ? Ïîðàäüòå ìåí3, áàáóíþ, ùîá íå
â ëèõó ãîäèíó.
—
Ïîðàäæó, ñèíó! ß öå âæå äàâíî çíàþ, ùî
òîá3 áóäå. 2äè, — êàæå, — ñèíó, îò ö3oþ äîðîãîþ,

164
òàì áóäå ñòîÿòü êóù ðîêèòíèêà íàä âîäîþ. Òà ñëó-
õàé æå, ùîá òè òàê çðîáèâ, ÿê ÿ òîá3 áóäó êàçàòü.
—
Ïîñëóõàþ, — êàæå, — áàáóíþ, ïîñëóõàþ.
Ò3ëüêè, áóäüòå ëàñêàâ3, ïîðàäüòå!
—
Îò òè â3çüìåø, — êàæå äàëüøå òà áàáóñÿ, —
òà 3 ñÿäåø ï3ä òèì êóùåì 3 ñèä3òèìåø, ïîêè ùî íå
ïðèëåòèòü. Òàì, — êàæå, — ïðèëåòÿòü ïîïåðåäó
äâ3 ä3âèö3 êóïàòüñÿ, à îï3ñëÿ 3 òðåòÿ. Îò ò3 ïîêóïà-
þòüñÿ 3 áóäóòü óáèðàòüñÿ, òî òè ¿ì í3÷îãî íå ðîáè,
à òðåòþ ïîêèíóòü. Òàê òè â3çüìåø ó ò3o¿ òðåòüî¿ 3
óêðàäåø îäåæó, çàõîâàoø 3 ñàì çàõîâàoøñÿ. Ïîáà-
÷èø, ùî âîíà òîá3 áóäå êàçàòè òà òîá3 ðàäèòè! Òà
ò3ëüêè, ñèíó, òè ¿¿ ñëóõàé, ùî âîíà òîá3 íå ñêà-
æå, — òî, ìîæå, âîíà òåáå âèçâîëèòü.
—
Äîáðå, áàáóñþ, — êàæå òîé, — óñå çðîáëþ,
ÿê êàæåòå. —
2 ïðîùàoòüñÿ ç íåþ.
Îò òîä3 3 ï3øîâ â3í ë3ñîì, ò3oþ äîðîãîþ, 3 âñå
éäå òà é 3äå, àæ òîé êóù ðîêèòíèêà íàä âîäîþ, ÿê
áàáóñÿ êàçàëà.
—
Öå æ â3í, — êàæå, — òîé êóù, ùî âîíà êàçà-
ëà. Öå æ â3í!
2 âçÿâ 3 ñ3â òà é ñèäèòü.
Êîëè ïðèë3òàþòü äâ3 ä3âèö3, à îï3ñëÿ 3 òðåòÿ.
2 ñòàëè âñ3 òðè êóïàòèñÿ. 2 ÿê âèë3çëè ñòàðø3, êëè-
÷óòü 3 òðåòþ:
—
Õîä3ìî, — êàæóòü, — ñåñòðî, ðàçîì!
—
Íå ç âàìè, — êàæå, — ïðèéøëà, íå ç âàìè
3 ï3äó!
Îò ò3 âçÿëè òà é ïîëåò3ëè ñîá3, à òîé 3 äóìào: «Êî-
ëè á æå ìåí3 âêðàñòè îòó îäåæó 3 ò3 êðèëüöÿ». (À â ¿õ
3 êðèëüöÿ, ùîá, çâ3ñíî, ë3òàòè.) À äàë3 3 äóìào: «Ùî á
òî ÿ 3 çà ìîëîäåöü áóâ, ùîá íå âêðàâ!» 2 ÿê çàäèâè-
ëàñü òà, âçÿâ òà é âêðàâ, òà é ñèäèòü ìîâ÷êè.
Âèêóïàëàñü 3 âîíà, âèëàçèòü ç âîäè. Êîëè äè-
âèòüñÿ — àæ í3 îäåæ3, í3 êðèëåöü... ßê ñêî÷èòü âîíà
çíîâó â âîäó.

165
À äàë3 é ãîâîðèòü:
—
Õòî âçÿâ îäåæó — îá3çâèñü! ßêùî ñòàðèé, —
êàæå, — òî áóäåø çà áàòüêà. ßê íå äóæå ñòàðèé áóäåø
çà áðàòà, à ÿê ìîëîäèé — áóäåø çà ð3äíîãî ÷îëîâ3êà!
—
ß, — êàæå, — âçÿâ!
—
Òà êèíü æå! — êàæå.
—
À òè æ ìåí3 ñëîâî ñïðàâäèø?
—
À ñïðàâäæó, ò3ëüêè õòî æ òè òàêèé — ÷è òè
õî÷ çà áàòüêà, ÷è òè õî÷ çà áðàòà, ÷è çà ð3äíîãî
÷îëîâ3êà?
—
ß õî÷ó ò3ëüêè çà ÷îëîâ3êà! — îäêàçóo â3í.
(Ñïîäîáàëàñü, áî äóæå ãàðíà áóëà).
—
Íó, áóäü æå ìåí3 çà ÷îëîâ3êà.
2 â3í êèíóâ ¿¿ îäåæó, à êðèëüöÿ ñîá3 çàëèøèâ.
—
×îì æå òè, — êàæå, — êðèëåöü ìåí3 íå êèíóâ?
—
Î, ÿêà æ áî òè ðîçóìíà! — ñì3oòüñÿ â3í.
—
Òè õî÷åø ìåíå îáäóðèòè.
—
Í3, ÿ òåáå íå îáäóðþ!
—
Íó, òàê íåõàé æå ïîïåðåäó ïîáàëàêàoìî 3 ðîç-
ïèòàoìîñü, ÷è îáäóðèø, ÷è í3, à òîä3 3 êðèëüöÿ
â3ääàì.
Îò âîíà âèë3çëà ç âîäè, ðîçïèòàëàñü, áàëàêàëè
ñîá3... À äàë3 âîíà 3 êàæå:
—
Êóäè æ òè, — êàæå, — 3äåø?
—
Òà 3äó! Õòî éîãî çíà, — êàæå, — êóäè, õòî
éîãî çíà é ÷îãî.
—
Òà ìîæå-òàêè, — ïèòào, — çíàoø êóäè?
—
Òà òàê 3 òàê. Äî ÷îðòà, — êàæå, — 3äó â ïåêëî.
—
Î, — êàæå, — çíàþ æ, äî ÿêîãî ÷îðòà òè
éäåø! Òî æ òè éäåø äî ìîãî áàòüêà.
—
Òà ïîðàäü æå ìåí3, êóäè ìåí3 3òè.
—
Äîáðå, äàé æå ìåí3 ïîïåðåäó êðèëüöÿ!
Âñå ùå íå õîò3ëîñü, ùîá áóâ â3í ¿é ÷îëîâ3êîì.
—
Í3, — êàæå, — ïîïåðåäó çàáîæèñü, ùî áó-
äåø ìåí3 æ3íêîþ, òî òîä3 â3ääàì.

166
Áà÷èòü òîä3 âîíà, ùî í3÷îãî ðîáèòü, çàáîæè-
ëàñü 3 êàæå:
—
Ñëóõàé æå, — êàæå, — òåïåð. ß òîá3 áóäó çà
æ3íêó, òî ñëóõàéñÿ ìåíå, òî, ìîæå, îä áàòüêà óðÿòóoø-
ñÿ. À íå áóäåø ñëóõàòèñü, òî í3÷îãî íå ïîìîæå, áî
ì3é áàòüêî äóæå ñåðäèòèé. Òàì ó ìîãî áàòüêà, —
êàæå, — òðè õàòè â äâîð3 — ìîÿ êðàéíÿ. Òî òè 3 éäè
òóäè ïðîñòî, òà òàê, ùîá ñåñòðè íå áà÷èëè.
2 ðîçêàçàëà éîìó âñå, ÿê 3 ùî, êóäè éòè, ÿêà
äîðîãà.
—
À ìåí3, — êàæå, — äàé êðèëüöÿ, òî ÿ ïîëå÷ó,
áóäó òåáå âèãëÿäàòè.
Â3í â3ääàâ òîä3 êðèëüöÿ, âîíà ïîëåò3ëà, à â3í
ï3øîâ.
Íó ï3øîâ â3í òà é 3äå. Äîâãî â3í òàê éøîâ ÷è íåäî-
âãî, à äàë3 é äî äâîðó ïðèõîäèòü 3 çàðàç ó êðàéíþ õàòó.
À âîíà âæå éîãî 3 âèãëÿäà.
—
Íó, — êàæå, — äîáðå æ òè çðîáèâ, ùî ïðè-
éøîâ, áî áàòüêî äàâíî âæå òåáå æäå. 2äè æ òè äî
éîãî 3 ñëóõàé, ÿêó áóäå òîá3 çàãàäóâàòü ðîáîòó ðî-
áèòü. Ò3ëüêè, — êàæå, — ï3äõîäü äî íüîãî ç ïðàâî-
ãî áîêó, ùîá â3í òåáå íå çàðóáàâ.
Îò â3í 3 ï3øîâ 3, ÿê êàçàëà, ç ïðàâîãî áîêó çàõî-
äèòü.
—
Çäîðîâ, — êàæå, — áóâ!
—
Çäîðîâ, çäîðîâ! À ÷îãî òè, — êàæå, — òàê
äîâãî äî ìåíå íå ïðèõîäèâ?
2, ïîáà÷èâøè, ùî òîé ç ïðàâîãî áîêó çàõîäèòü:
—
Áà÷, — êàæå, — ÿ õèòðèé, à òè ùå õèòð3øèé
÷îðòà... Íó, ãëÿäè æ ìåí3, ÷è çðîáèø òî ä3ëî, ùî ÿ
òîá3 çàãàäàþ! Ùîá òè ìåí3 çà öþ í3÷ ñåðåä äâîðó
âèêîïàâ êðèíèöþ, çðóá çðîáèâ 3 âðàíö3 ïðèí3ñ ç
íå¿ ìåí3 óìèòèñÿ. ßêùî çðîáèø, òî ùå ïîæèâåø,
à íå çðîáèø, òî ìîÿ í3÷, à òâîÿ ãîëîâà ç ïë3÷!
ßê ñêàçàâ, òîé òàê 3 çàïëàêàâ, îäâåðíóâøèñü.
«ßê æå, — äóìào, — ìåí3 çà îäíó í3÷ òà òàêó êðè-

167
íèöþ çðîáèòü!» 2 ï3øîâ äî íå¿, ïëà÷ó÷è, õìóðèé òà
íåâåñåëèé. À âîíà éîìó íàçóñòð3÷:
—
2âàíå, — êàæå, — ñåðöå ìîo êîõàíå! (2âàíîì
éîãî çâàëè). — ×îì òè òàêèé ñìóòíèé, íåâåñåëèé?
—
ßê æå, — êàæå, — ìåí3 íå áóòè ñìóòíèì òà íå-
âåñåëèì, êîëè òâ3é áàòüêî òàêó ìåí3 ðîáîòó çàãàäàâ!
—
ßêó æ â3í òîá3 ðîáîòó çàãàäàâ?
—
Îòàê 3 òàê: ùîá çà îäíó í3÷ êðèíèöþ âè-
êîïàâ, çðóá çðîáèâ 3 çàâòðà âðàíö3 âîäè ïðèí3ñ
óìèòèñÿ.
—
2ò, íå çíàòü ÷îãî òè òóðáóoøñÿ! ß öþ çàãàäêó
çíàëà, äî òåáå ãîëóáêîþ ïðèëåò3ëà, ÿê áóâ ó áàòü-
êà, áîÿëàñü, ùî íå óñå ïîéìåø, ÿê ñêàæå. Ëÿãàé
ëèøåíü, — êàæå, — òà ñïè. Óñå äîáðå áóäå.
—
2 âñå, — êàæå, — íå áóäå ìåí3 ñïàòèñÿ, áî
çíàþ, öå íå çðîáèòüñÿ.
—
Òà çðîáèòüñÿ. Òè âæå íå æóðèñÿ. ß ïîñòà-
ðàþñü.
Îò â3í 3 ë3ã òîä3 ñïàòü, 3 ÷è ñïèòü â3í, ÷è íå
ñïèòü, à òàì 3 ïîãëÿäà: ÷è òî æ âîíî ñïðàâä3 áóäå,
ÿê êàçàëà. Ïîãëÿäà â3í, òàê àæ îò çàéøîâ âå÷3ð,
âèéøëè çîð3... âèéøëà âîíà íàäâ3ð. Âèéøëà 3 ÿê
ñâèñíå — òàê 3 íàëåò3ëè äî íå¿ óñ3 ñ3ìñîò ÷îðò3â!
Âîíà 3 çàãàäóo ¿ì öþ çàãàäêó:
—
Ãëÿä3òü æå, — êàæå, — ìåí3, ùîá îòóò ñåðåä
äâîðó êðèíèöþ çà öþ í3÷ âèêîïàëè 3 çðóá çðîáèëè
3 ùîá òàêà áóëà êðèíèöÿ, ÿêî¿ é íà ñâ3ò3 íåìào!
2 ùîá âðàíö3 ïðèíåñëè ìåí3 óìèòüñÿ!
—
Äîáðå-äîáðå, — êàæóòü ÷îðòè.
2 çàðàç çàõîäèëèñü: òîé êîïào, òîé ðóáào, òîé
çðóá ñêëàäào, â êðèíèöþ âïóñêào. Ïîêè ï3âí3 çà-
ñï3âàëè, âæå âðîäèëàñü êðèíèöÿ, íàáðàëè âîäè
é ïðèíåñëè.
—
Îò äîáðå, — êàæå, âçÿëà ó íèõ âîäó. — Ïðè-
éäåòå, — êàæå, — äî ìåíå ââå÷åð3.

168
À äî éîãî:
—
2âàíå, — êàæå, — ñåðöå ìîo êîõàíå. Â3çüìè
ñîêèðó òà õî÷ ïîõîäè êîëî êðèíèö3, áî, ìîæå, áàòü-
êî ó â3êíî âèãëÿíå.
—
Òà äå òàì òà êðèíèöÿ, êîëî ÷îãî ÿ ïîõîäæó? —
êàæå òîé, ëåæà÷è.
—
Òà îò, — êàæå, — 3 âîäèöÿ 3 ùå ïîïåðåä áàòüêà
âìèoøñÿ.
Âñòàâ 2âàí, âèãëÿíóâ ó â3êíî — ñïðàâä3 êðèíè-
öÿ, óìèâñÿ, âçÿâ ñîêèðó 3 õîäèòü êîëî êðèíèö3 —
ïîñòóêóo.
Àæ 3 òîé áàòüêî âèãëÿíóâ ó êâàòèðêó.
—
2äè âæå, 2âàíå, ñåðöå ìîo êîõàíå, — êàæå æ3í-
êà, ïîáà÷èâøè áàòüêà, — íåñè âîäó — áàòüêî âñòàâ.
Òîé âçÿâ âîäó, ïîí3ñ, à ñàìà ãîëóáêîþ ïåðåêè-
íóëàñü, ñë3äîì çà íèì.
Ïðèéøîâ 2âàí äî áàòüêà.
—
Äîáðèäåíü, — êàæå, — âàì!
—
À ùî, ÷è ñïðàâèâñÿ?
—
Àâæåæ, ñïðàâèâñÿ. Îò 3 âîäà.
—
Íó, äîáðå æ, — êàæå, — ëÿãàé æå íà äåíü,
à íà í3÷, ùîá ãîòîâ áóâ. Çíîâó ðîáîòà áóäå.
Âåðòàoòüñÿ 2âàí, à òà âæå 3 äîìà. Çíîâó ïèòào:
—
2âàíå, — êàæå, — ñåðöå ìîo êîõàíå, à ùî
áàòüêî êàçàâ?
—
À ùî æ êàçàâ? Îòàê 3 îòàê êàçàâ...
—
Íó, äîáðå æ, — êàæå, — ëÿãàé, à óâå÷åð3 çíîâó
ï3äåø.
2 ÿê ñòàëî âå÷îð3òü — «3äè!» — êàæå. Ï3øîâ çíîâó
2âàí. Ïðèéøîâ.
—
Çäîðîâ3, — êàæå, — áóëè.
À òîé:
—
Çäîðîâ, çäîðîâ, — êàæå. — ×îì òè òàê äîâãî
íå ïðèõîäèâ?! Îòæå ñëóõàé: ãëÿäè çðîáè, ùî ÿ òîá3
ñêàæó. Îí ïîäèâèñü — ë3ñ.

169
Òîé äèâèòüñÿ â â3êíî — ë3ñ. Ìîæå, òîé, ùî â3í
÷åðåç íüîãî éøîâ.
—
Îòæå, — êàæå, — ãëÿäè, ùîá òè ìåí3 âèðó-
áàâ, âèêîð÷óâàâ, çîðàâ, ïøåíèö3 íàñ3ÿâ, ùîá âîíà
çà í3÷ ïîðîñëà, íàæàâ, íàìîëîòèâ, íàìîëîâ, ñï3ê
3 ùîá íà ñí3äàííÿ ìåí3 áóëêó ïðèí3ñ!
Íàêàçàâ, àæ çàæóðèâ òîãî 2âàíà.
—
ßê æå, — êàæå, — íå çðîáèø, òî ìîÿ í3÷,
à òâîÿ ãîëîâà ç ïë3÷.
Ïðèõîäèòü 2âàí äî æ3íêè, òÿæêî ç3òõào.
—
2âàíå, — êàæå, — ñåðöå ìîo êîõàíå, ÷îãî òè
òàê ç3òõàoø?
—
ßê æå, — êàæå, — ìåí3 íå ç3òõàòü, êîëè òâ3é
áàòüêî çíîâó ìåí3 çàãàäêó çàãàäàâ, òà ùå òàêó, ùî
õòî éîãî çíà, ÿê ¿¿ çðîáèòü!
—
Òà ÿ öþ çàãàäêó äàâíî âæå çíàëà, ÿ äî òåáå
ãîëóáêîþ ïðèë3òàëà! Íå æóðèñü, òà ëÿãàé ñïàòü, òà
ñïè, à ÿ âæå óñå çðîáëþ!
2 ÿê ë3ã òîé ñïàòü, âå÷3ð çàéøîâ, âèéøëè çîð3,
âèéøëà íàäâ3ð 3 ÿê ñâèñíå! ×îðò3â ñò3ëüêè íàëåò3-
ëî, ùî 3 íå ïåðåë3÷èòè.
—
Ãëÿä3òü æå, — êàæå, — ùîá âè ìåí3 çðîáèëè,
ùî ÿ ñêàæó. Îòî ë3ñ — ùîá æå âè ìåí3 âèðóáàëè
éîãî, âèêîð÷óâàëè, çîðàëè, ïøåíèö3 íàñ3ÿëè, íà-
ìîëîòèëè 3 áóëêó äî ñâ3òó ïðèíåñëè!
—
Äîáðå! — êàæóòü.
—
Ãëÿä3òü æå ìåí3!
2 ï3øëà ó õàòó.
À ò3, ÿê óõîïëÿòüñÿ: òîé ðóáào, òîé äåðåâî âèâî-
çèòü, òîé êîð÷óo, òîé îðå... 2 ïîêè ï3âí3 çàñï3âàëè,
óñå çðîáèëè 3 áóëêó ïðèíåñëè.
—
2âàíå, ñåðöå ìîo êîõàíå, âñòàâàé, — êàæå, —
òà áóëêó íåñè!
—
Òà÷èâæåæâîíào?—ïèòàoòîé.
—
Àâæåæ o! Îí, ïîäèâèñü, äå áóâ ë3ñ...

170
Âñòàâ òîé, ïîäèâèâñü — ñê3ëüêè ãëÿíå: ïøåíè-
öÿ. «Îöå!» — äóìào.
2 ï3øîâ äî áàòüêà ç áóëêîþ.
—
Àùî, — êàæå, — à÷îìòèòàêäîâãîíåïðè-
õîäèâ?
—
ßêæå, — êàæå, — ñêîðî áóëî 3 ïðèéòè? Âè
3 ñàì3 çíàoòå, ùî òàêîãî ä3ëà ñêîðî íå çðîáèø.
—
Òà öå ùî ïðàâäà, òî ïðàâäà... Íó, à çðîáèâ
æå, o áóëêà?
—
Àâæåæ çðîáèâ! Îò 3 âîíà.
«Íó, — äóìào ÷îðò, — 3 öå æ íåàáèÿêèé!» 2 âå-
ë3â éîìó ñïàòü äåíü, 3 í3÷, 3 çíîâó äåíü.
—
Áî òè, — êàæå, — ïåâíî, íàòîìèâñÿ — öå
âåëèêå ä3ëî!
À âåëèòü ïðèéòè íà äðóãèé äåíü óâå÷åð3.
—
Äîáðå, — êàæå 2âàí, — ïðèéäó.
«Ïåâíî, — äóìào, — òàêå âæå çàãàäà, ùî 3 çðî-
áèòü íå ìîæíà!»
—
2âàíå, ñåðöå ìîo êîõàíå, — çóñòð3÷à æ3íêà, —
÷îãî òè òàêèé ñóìíèé?
—
ßê æå, — êàæå, — ìåí3 íå áóòè ñóìíèì, êîëè,
îòàê 3 òàê áàòüêî, ïåâíî, âæå òàêà çàãàäêà áóäå, ùî
3 çðîáèòü íå ìîæíà.
—
Íå ñóìóé, — êàæå, — ÿ öå âæå äàâíî çíàëà,
äî òåáå ãîëóáêîþ ïðèë3òàëà. Îò ïðèéäå í3÷, òî ïî-
ðàäèìîñü.
—
Ò3ëüêè, — êàæå 2âàíîâ3, — òðè÷3 ïëþíüìî
â îö3é õàò3, òî ñëèíà ¿ì îäãîâîðèòü.
(Êîëè áàòüêî ñïèòào: «×îì òè, 2âàíå, äî ìåíå
íå éäåø?», òî ñëèíà ñêàæå: «Çàðàç!» Òîé áóäå æäàòü,
à ïîò3ì — çíîâó. Ïîêè-òî äîâ3äàþòüñÿ!)
Òàê âîíè ïîðàäèëèñü 3 âòåêëè.
À áàòüêî æäàâ-æäàâ íà äðóãèé äåíü ââå÷åð3 —
íå éäå.
—
À ÷îì òè, 2âàíå, — ãóêào, — íå éäåø äî ìåíå?

171
À ñëèíà éîìó:
—
Çàðàç! — êàæå.
Òîé ï3äîæäàâ, ìîæå, äî ï3âíî÷3, çíîâó ãóêào.
—
Çàðàç! — çíîâó éîìó ñëèíà.
2 òàê éîãî ïîïîâîäèëà, àæ ðîçñåðäèâñÿ.
—
Ï3ä3òü, — ãóêào íà äðóãèõ äî÷îê, — òà âáèé-
òå éîãî, ñÿêîãî-òàêîãî, 3 ïðèíåñ3òü, òî ÿ éîãî ç’¿ì!
—
2 âæå, — êàæóòü ò3, çá3ãàâøè, — íåìà éîãî,
íåìà é ¿¿.
«Íó, — äóìào ÷îðò, àæ çäèâóâàâñÿ, — ÿ, —
êàæå, — õèòðèé, à öå ùå õèòð3øèé îä ÷îðòà!»
—
Ï3ä3òü æå, — êàæå, — äîæåí3òü ¿õ, òî ÿ îáîõ
ç’¿ì!
Îò ò3 äî÷êè 3 ïîá3ãëè. Ò3 çà ñóòêè Áîã çíà äå
ñòàëè, à âîíè òàêè ïî÷àëè äîãàíÿòü. Îò ò3 îãëÿ-
íóòüñÿ — êîëè æåíóòüñÿ.
—
Îé ëèøåíüêî æ, — êàæå æ3íêà, — æåíóòüñÿ,
ùî æ íàì ðîáèòü?
—
À õòî éîãî çíào, — êàæå, — ùî ðîáèòü!
—
Íó, ñëóõàé æå, — êàæå, — ÿ ñòàíó öåðêâîþ,
à òè ïîïîì, 3 õîäè ïî öåðêâ3, ò3ëüêè íå ïîâåðòàéñÿ
äî ¿õ ïåðåäîì, ùîá íå ï3çíàëè.
Îò âîíà ñòàëà öåðêâîþ — òàêà ñòàëà öåðêâà, àæ
ïîðîõíÿ ç íå¿ ñèïëåòüñÿ, à â3í — ïîïîì, 3 õîäèòü
ïî öåðêâ3.
Îò ò3 ïðèá3ãëè äî ò3o¿ öåðêâè, òàê ¿ì íå ìîæíà
â öåðêâó ââ3éòè, ñòàëè êîëî ïîðîãà.
—
×è ÷óoø òè, — ïèòàþòü, — ïîïå, ÷è òè íå
áà÷èâ îòàêèõ 3 òàêèõ, ìîëîä3 îáîo?
À òîé 3 îáçèâàoòüñÿ, à äî ¿õ íå îãëÿäàoòüñÿ:
—
Áà÷èâ, — êàæå, — ÿê îöÿ öåðêâà áóäóâàëàñü,
à ìåíå ïîïîì íàñòàâëÿëè, òî á3ãëè.
—
Åãå-ãå, — êàæóòü, — êîëè-òî âæå öÿ öåðêâà
ñòðî¿ëàñü! Óæå 3 ïîðîõíÿ ç íå¿ ñèïëåòüñÿ! Âåðí3-
ìîñü, áî íå äîæåíåìî!

172
Îò ïîâåðíóëèñü âîíè, à ò3 çíîâó ñòàëè ëþäüìè
3 ïîá3ãëè. Âåðíóëèñü âîíè, à áàòüêî ïèòào:
—
À í3êîãî æ, — ïèòào, — íå áà÷èëè?
—
×îì íå áà÷èëè? Áà÷èëè, — êàæóòü, — ñåðåä
ñòåïó öåðêâó — òàêà ñòàðà, àæ ïîðîõíÿ ñèïëåòüñÿ.
À â ò3é öåðêâ3 ï3ï. Ìè 3 ïèòàëèñü, òàê, òàê 3 òàê, — êàæå.
—
Å, — êàæå áàòüêî, — òàê òî æ ñàì3 âîíè, ÷îì
æå âè ¿õ íå âáèëè? Á3æ3òü æå, — êàæå, — çíîâó.
Ìîæå, öåðêâè íå ïîáà÷èòå, òî õîòü øìàòî÷îê ïðè-
íåñ3òü, õîòü ïîðîõí3.
Îò ò3 ïîá3ãëè 3 ïðèá3ãàþòü íà ì3ñöå — êîëè íåìà
í3 öåðêâè, í3 ïîïà — ÷èñòî, ìîâ òàì í3÷îãî 3 íå áóëî.
—
Ìàáóòü æå, òî âîíè! — êàæóòü.
2 ïîá3ãëè äàëüøå äîãàíÿòü. À ò3 âæå Áîã çíào äå
ñòàëè! Êîëè îãëÿíóòüñÿ — çíîâó æåíóòüñÿ.
—
Îõ, ëèøåíüêî æ, — êàæå, — ùî éîãî
ðîáèòü?
—
Íó, ñëóõàé æå, — êàæå, — ÿ ñòàíó ïøåíè-
öåþ, à òè ñòîðîæåì. Õîäè êîëî ìåíå, òà ò3ëüêè
ïåðåäîì íå ïîâåðòàéñÿ.
Îò 3 ñòàëà âîíà ïøåíèöåþ — òàêîþ-áî õîðî-
øîþ, ùî, ÿê â3òåð ïîâ3o, àæ ïîëÿãào... À â3í ä3äîì
ñòàðèì, õîäèòü ç êèéêîì.
Êîëè âîíè 3 ïðèá3ãàþòü.
—
Ä3äóñþ, ãîëóáå, — êàæóòü. — ×è íå áà÷èâ òè
òóò ìîëîä3 ëþäè á3ãëè?
—
×îìó íå áà÷èâ, — êàæå, — áà÷èâ! ßê íà îöþ
ïøåíèöþ îðàëè 3 ìåíå ñòîðîæåì íàñòàâëÿëè.
—
Åãå-ãå æ! — êàæóòü.
—
Êîëè-òî âîíî îðà-
ëîñü, ñ3ÿëè ïøåíèöþ, ïîðîñëà — 3 ÿêà æ òî õîðî-
øà! Ïîðà 3 æàòè, à âîíè òîä3 á3ãëè! Íå äîæåíåìî,
âåðí3ìîñü!
2 âåðíóëèñü.
À òîé âæå ñèäèòü 3 ðîò ðîççÿâèâ, ùîá çàðàç
3 ç’¿ñòè, ÿê ïðèíåñóòü.

173
—
À ùî æ, — ïèòào, — äîãíàëè?
—
Í3, — êàæóòü, — íå äîãíàëè.
—
À í3êîãî æ íå áà÷èëè?
—
Í3, áà÷èëè. Ñåðåä ñòåïó ïøåíèöÿ — 3 òàêà æ
òî õîðîøà-õîðîøà! 2 ñòîðîæ.
—
À íå ïèòàëè æ ó éîãî? — êàæå áàòüêî.
—
×îì íå ïèòàëè? Ïèòàëè. Òàê 3 òàê, — êàæå.
—
Àòîæ, — êàæå, — â3í3oñòü,àòîâîíà,ñó÷à
äî÷êà. Õîòü áè áóëî ìåí3 îäèí êîëîñîê ïðèíåñòè!..
Íó, — êàæå äî æ3íêè, — ñòàðà, áóäåìî æ ìè ñàì3
á3ãòè, òî äàìî ¿ì ãàðòó, à òî ö3 í3÷îãî íå çðîáëÿòü.
—
ßê á3ãòè, — êàæå ñòàðà, — òî é á3ãòè.
2 ïîá3ãëè.
Ïîá3ãëè âîíè 3 á3æàòü òà é á3æàòü. Êîëè îãëÿ-
íóòüñÿ ò3:
—
Îé, — êàæå, — ìàáóòü, òåïåð âæå ïðîïàäå-
ìî — áàòüêî 3 ìàòè æåíóòüñÿ. Ùî íàì ðîáèòü?
—
À ùî íàì ðîáèòü, õòî éîãî çíào ùî!
—
Íó, ñëóõàé æå, — êàæå, — ÿ ñòàíó âîäîþ, à
òè ñåëåõîì1. 2 ïëàâàé, ò3ëüêè íå ïîâåðòàéñÿ äî ¿õ
ïåðåäîì, à òî ï3çíàþòü!
2 ñòàëà ð3÷êîþ — 3 òàêîþ ùå, ùî íå ìîæíà í3êó-
äè îá3éòè, à â3í — ñåëåõîì, 3 ïëàâà... 2 ò3ëüêè: «Êàõ,
êàõ, êàõ!»
Îò ò3 ïðèá3ãëè äî ð3÷êè 3 äèâëÿòüñÿ, ùî í3 ïåðå-
éòè, í3 îá3éòè — í3êóäè äàë3 á3ãòè... Òîé ðîçñåðäè-
âñÿ íà äî÷êó: «Áóäü æå òè íåëàäíà! Êîëè æ òè òàêà, —
êàæå, — çàëÿæ íà òðè ðîêè êàìåíåì!» — Ïðîêëÿâ
3 âåðíóâñÿ, à ò3 çíîâó ñòàëè ëþäüìè 3 ï3øëè.
Ï3øëè âîíè 3 äîõîäÿòü äî òîãî ì3ñòà, äå áàòüêî
3 ìàòè 2âàíîâà, 3 êàæå âîíà éîìó:
—
Íó, ãëÿäè æ òè ìåí3, — êàæå, — ç êèì õî÷åø
ö3ëóéñÿ, ò3ëüêè í3äå íå ö3ëóéñÿ ç ìåíøîþ ñåñòðîþ,
1
Ñåëåõ — êà÷óð.

174
äå âîíà o, áî çàáóäåø ìåíå. À ÿ, — êàæå, — áàòüê3â
3 ìàòåðèí ãð3õ ñïîêóòóþ — íà òðè ðîêè êàìåíåì
çàëÿæó. 2 îöå íà, â3çüìè îöþ ïîäóøå÷êó òà ãëÿäè,
íå ðîçïîðþé ¿¿, ïîêè ÿ íå ïðèéäó. Îöå, — êàæå, —
áóäå òîá3 çà ïàì’ÿòêó: ÿê ïîäèâèøñÿ íà íå¿, òî é
ìåíå çãàäàoø. À ùîá á3ëüøå í3õòî íå áà÷èâ ¿¿ — íà
õàòó çàêèíü, íà ãîðèùå.
Îò òàê ïîïðîùàëèñü âîíè, 3 â3í ï3øîâ äîäîìó.
Ï3øîâ, ïðèõîäèòü — 3, Ãîñïîäè, ÿê ïîðàä3ëè âñ3.
Áàòüêî, ìàòè, ð3äíÿ âñÿ êèíóëàñü ö3ëóâàòèñÿ — òàê
â3í í3 ç êèì, áî¿òüñÿ, ùîá ç ìåíøîþ ñåñòðîþ íå
ïîö3ëóâàòèñÿ. À äàë3 3 ïîö3ëóâàâñÿ-òàêè, áî âñ3 ïëà-
êàòü ñòàëè.
—
Òè, — êàæóòü, — ãîðäèé ñòàâ!
À ìåíøà, äÿäüêîâà, ñåñòðà:
—
×îì æå òè, — êàæå, — çî ìíîþ íå õî÷åø
ö3ëóâàòüñÿ? — Ïëà÷å.
—
Õ3áà, — êàæå, — òè ìåí3
íå áðàò, àáî ÿ íå òàêà, ÿê äðóã3?
Òàê â3í íåíà÷å òîãî 3 íå ÷óo.
Îò âîíà âçÿëà òà íèùå÷êîì òîä3 ççàäó ï3äêðà-
ëàñü 3 ïîö3ëóâàëà...
ßê ïîö3ëóâàëà, òî â3í ãîâîðèâ, à òî é çàáóâ íå
ò3ëüêè îá ñâî¿é æ3íö3 — 3 äå áóâ, 3 ÿê óò3êàâ, à îá
÷3ì 3 ðîçêàçóâàâ.
Îò òîä3, ÿê çàáóâ â3í, áàòüêî 3 êàæå éîìó (âæå
ð3ê ïðîéøîâ, äâà àáî á3ëüøå).
—
Ñèíó, — êàæå, — òî é ïîðà âæå òîá3 æåíè-
òèñÿ.
—
ßêùî ïîðà, — êàæå, — òî é ïîðà. Øóêàéòå,
çàáóâ...
Áàòüêî é íàéøîâ éîìó òàêó ãàðíó! (Äå, ïàê, ùîá
çà öàðåíêà òà íåãàðíó!)
Ñòàëîñÿ âåñ3ëëÿ.
À òà âæå îäëåæàëà ñâîo, çðîáèëàñü ÷åðíèöåþ 3
ïðèéøëà äî ì3ñòà òà 3 çàë3çëà íà âåðáó íàä êðèíè-

175
öåþ — ìîæå, ùîá ïîäèâèòüñÿ: à äå, ìîâ?.. 2 ¿¿ âèä-
íî â êðèíèö3 — òàêà õîðîøà-õîðîøà!
Êîëè 3 ïðèõîäèòü øèíêàðñüêà íàéìè÷êà ïî
âîäó, 3 ãóëüê â êðèíèöþ, — à òàì õîðîøà-õîðîøà!
Äóìàëà, ùî ñàìà, òà é êàæå:
—
Òüõó, — êàæå, — á3ñ éîãî áàòüêîâ3, îòàêà õî-
ðîøà, òà øèíêàðÿì âîäó íîñèëà! Í3, á3ëüøå íå áóäó,
íåõàé íå ä3æäóòü!
2 òîðîõ â3äðà îá çåìëþ, àæ êëåïêè çàáðÿæ÷àëè!
Òàê, ùî òà àæ çàñì3ÿëàñü. «Íó, — äóìào, — òóò íå
ä3æäóñü». 2 çë3çëà, ùîá ï3òè ðîçïèòàòüñÿ.
Ï3øëà, êîëè 3 ñòð3÷àoòüñÿ ç ä3â÷àòàìè.
—
À ùî òóò, — ïèòào, — ä3â÷àòà, ÷óòè?
—
Òà ùî, — êàæóòü, — ó íàñ ÷óòè? Öàðåíêî
äåñü áóâ äàëåêî, ìàáóòü, àæ ó ñàìîãî ÷îðòà, à òåïåð
æåíèòüñÿ, âåñ3ëëÿ.
—
Æåíèòüñÿ, âåñ3ëëÿ?
—
Åãå!
—
À äå æ âîíè æèâóòü, ò3 âàø3 öàð3?
—
À îòàì, — êàæóòü, — 3 òàì...
—
Ñïàñèá3 æ âàì, — êàæå, — ïðîùàâàéòå, áî
ìåí3 í3êîëè.
2 õóòåíüêî òóäè.
Ïðèá3ãëà — âåñ3ëüí3 ãîñò3. Öàðåíêî õîäèòü ïî
õàò3 — ¿¿ íå ï3çíàâ. Âîíà 3 ñòàëà â ñòîðîíö3 ï3äæè-
äàòè, ïîêè ìîëîäèõ çàâåäóòü çà ñò3ë. À ÿê çàâåëè:
—
×è íå ìîæíà á, áóäüòå ëàñêàâ3, — ïèòào ó
öàðèö3, — çðîáèòü ïàðó ãîëóáê3â 3 ïóñòèòü ó õàòó?
—
×îì íå ìîæíà? — êàæóòü.
—
Ìîæíà.
Îò âîíà âçÿëà òà é çðîáèëà ¿õ, à âîíè ñ3ëè íàä
ãîëîâîþ ó ìîëîäèõ, íà îáðàçàõ, 3 ãîâîðÿòü. Êàæå
ãîëóáêà:
—
Àãó! À òó çàáóâ, à äðóãó çäóìàâ! Àãó! À òó
çàáóâ, à äðóãó çäóìàâ! À çíàoø, ãîëóáå, ÿê ìè âäâîõ
ò3êàëè îä áàòüêà?

176
—
Çíàþ, — êàæå ãîëóá.
—
À çíàoø òè, ãîëóáå, ÿê ÿ ñòàëà öåðêâîþ, à òè
ïîïîì?
—
Çíàþ!
—
À çíàoø òè, ÿê ÿ ñòàëà ïøåíèöåþ, à òè ñòî-
ðîæåì? ßê ÿ áóëà âîäèöåþ, à òè ñåëåõîì? ßê ìåíå
áàòüêî ïðîêëÿâ, à ÿ ëÿãëà íà òðè ðîêè êàìåíåì?
2 òàê òà ãîëóáêà âñå ïèòào ãîëóáà, 3 ÿê ä3éøëà:
«À çíàoø òè, — êàæå, — ùî ÿ òîá3 êàçàëà, ùîá òè
íå ö3ëóâàâñÿ ç ìåíøîþ ñåñòðîþ, áî çàáóäåø ìå-
íå?» — ÿê ïî÷óo òîä3 ìîëîäèé 3 ÿê âèñêî÷èòü ç-çà
ñòîëó òà äî ò3o¿ ÷åðíèö3 — óñå çãàäàâ, ï3çíàâ —
îá3éìào ¿¿, ö3ëóo...
—
Öå æ, — êàæå, — ìîÿ æ3íêà! Öå æ îòàêà
3 òàêà!
Âñ3 òàê çðàä3ëè, à òó ìîëîäó äî áàòüêà âèïðîâà-
äèëè... À ïîäóøå÷êó ðîçïîðîëè — â3äò3ëÿ âñÿêîãî
äîáðà, ñêîòó... Æèâóòü 3 ïîñòîëîì äîáðî âîçÿòü.
ÏÐÎ ×ÎËÎÂ2ÊÀ, ÙÎ ÌÀ ÇËÓ Æ2ÍÊÓ
Êîõàëèñÿ õëîïåöü 3 ä3â÷èíà. Ïîêè ïîáðàëèñÿ,
ïðîéøëî ÷îòèðè ðîêè. À ÿê óæå ñòàëè æèòè ðàçîì,
òî íàðîäèëîñÿ ó íèõ äâîo ä3òåé.
Ñïî÷àòêó âñå éøëî äîáðå, à ïîò3ì æ3íêà äóæå
çíåíàâèä3ëà ÷îëîâ3êà. Ùî á íå ðîáèâ — íå ì3ã ¿é
í3êîëè äîãîäèòè.
Íå ðàç óæå êàçàâ:
—
Æ3íêî, ñïàì’ÿòàéñÿ!
Àëå ÿê ùîñü óêóñèòü æ3íêó, òî ðàõóé, ùî ïðî-
ïàëî. Îäíîãî ðàçó êàæå âîíà éîìó:
—
̄äü ó ë3ñ 3 ïðèâåçè äðîâ.
Ïî¿õàâ â3í 3 øóêào ñóõèõ äðîâ, àáè æ3íêà íå
ñâàðèëàñÿ. Òàê â3í 3øîâ, 3øîâ 3 íàäèáàâ ãëèáî-

177
÷åçíó ÿìó, ùî äíà ¿¿ íå âèäíî. Ïîñòîÿâ íàä íåþ
3 ïîäóìàâ:
—
ßê ÿ òîá3 íå âãîäæó äðîâàìè, òî áóäåø
ó ö3é ÿì3.
Íàáðàâ ïîâíó ô3ðó äðîâ 3 ïðèâîçèòü äîäîìó,
à æ3íêà â3äðàçó â ñâàðêó.
—
Æ3íêî, ìàé ðîçóì, — óìîâëÿo ÷îëîâ3ê.
—
ßêùî ö3 äðîâà ïîãàí3, òî çàâòðà ïî¿äåø ç3 ìíîþ,
íàðóáàþ, ÿêèõ ñàìà çàõî÷åø.
Íà äðóãèé äåíü îá3éøëè õóäîáó, íàãîäóâàëè ä3-
òåé, âïðÿãëè êîíåé, 3 îáîo ¿äóòü çà äðîâàìè. Ïðè-
¿õàëè äî ë3ñó. Æ3íêà ñêî÷èëà ç âîçà 3 á3ãào, äðîâ
øóêào. À â3í ï3øîâ äî ò3o¿ ÿìè, ñòàâ, ïîäóìàâ,
à ÷åðåç ÿêèéñü ÷àñ êëè÷å æ3íêó:
—
Õîäè-íî ñþäè, ùîñü ïîêàæó!
Ïðèéøëà æ3íêà, ñòàëà íàä ÿìîþ 3 äèâèòüñÿ. Â3í
¿¿ ççàäó øòîâõíóâ, 3 æ3íêà ò3ëüêè çîéêíóòè âñòèãëà,
ÿê ïîëåò3ëà âíèç.
Íàáðàâ äðîâ áóäü-ÿêèõ 3 ïðè¿æäæào äîäîìó. Òóò
êîðîâè ðåâóòü, à ä3òè ïëà÷óòü:
—
Òàòó, äå ìàìà?
—
Íå ïëà÷òå, ä3òî÷êè. Âîíà ùå ãðèáè çáèðào.
Ïðèéäå.
Ñêèäàâ äðîâà, âèïðÿã êîíåé 3 ïðèõîäèòü äî õàòè.
Òà ä3òè äàë3 ïëà÷óòü. Ïåðåíî÷óâàëè — âðàíö3 çíî-
âó ïëà÷óòü.
—
Á3äà, — äóìào ñîá3.
—
Ïîãàíî ÿ çðîáèâ.
Íàãîäóâàâ êîð3â, çâàðèâ ä3òÿì ¿ñòè, à ñàì ç3áðàâ äå
ÿê3 áóëè âóæèñüêà, ëàíöþãè, øíóðêè 3 ¿äå ïî æ3íêó.
Ïðè¿õàâ ó ë3ñ, íà òå ì3ñöå, çâ’ÿçàâ óñå äîêóïè,
íà ê3íåöü êàì3íü ïðèâ’ÿçàâ 3 îïóñêào â ÿìó. Çàêî-
ðîòêå. Çíÿâ 3ç êîíåé â3æêè. Ìàëî. Íàêðóòèâ â3æîê
3ç ñ3íà òà áåðåçè, çíîâó îïóñòèâ — ÷óo, â÷åïèëàñÿ
æ3íêà. Òÿãíå â3í, òÿãíå äîãîðè, à òî ÷îðò. Îïóñêào
÷îëîâ3ê éîãî íàçàä, à ÷îðò êðè÷èòü:

178
—
Òÿãíè, çîëîòèé ÷îëîâ3÷å, ÿ òåáå íàãîðîäæó
çà öå. Îäíó í3÷ 3ç áàáîþ ïåðåíî÷óâàâ 3 ïîñèâ3â íà-
ïîëîâèíó.
Çìèëîñåðäèâñÿ ÷îëîâ3ê, âèòÿã ÷îðòà.
—
ß ï3äó äî öàðÿ, — êàæå ÷îðò, — áóäó ìó÷èòè
éîãî äîíüêó. Í3ÿê3 ë3êàð3 íå çìîæóòü âèë3êóâàòè ¿¿.
Öàð òîä3 øóêàòèìå íàðîäíèõ çíàõàð3â, 3 ïðèéäóòü
öàðñüê3 ïîñëàíö3 àæ ó òâîo ñåëî. Ñêàæè ¿ì, ùî çíà-
oø òàêå ç3ëëÿ, ÿêå ¿¿ âèë3êóo. ßê ïðèâåçóòü òåáå äî
öàðñüêîãî ïàëàöó, òî ñêàæè, àáè çàëèøèëè ç íåþ íà-
îäèíö3. Ââ3éäåø 3 ñêàæåø: «Òè, ÷îðíèé, òóò?» ß ñêà-
æó: «Òóò». Ñêàæè: «Âèõîäü, áî ÿ ïðèéøîâ». ß òîä3
êð3çü â3êíî âèñêî÷ó, à öàð3âíà îäóæào. Àëå çàïàì’ÿ-
òàé, äâ3÷3 íå ñì3oø êîðèñòóâàòèñÿ öèì ñïîñîáîì.
Ïðè¿õàâ ÷îëîâ3ê äîäîìó. Ä3òè âæå íå ïëà÷óòü —
ïîòðîõó çàáóâàþòü ìàìó. Òàê ïðîéøëî òðè äí3. Íà
÷åòâåðòèé äåíü ñêëèêàþòü óñ3õ ëþäåé äî óïðàâè —
öàðñüê3 ïîñëàíö3 ïðè¿õàëè íàðîäíèõ çíàõàð3â øó-
êàòè.
Âçÿâ ́àçäà â òîðáó æìåíþ ç3ëëÿ 3 ï3øîâ äî óïðà-
âè. Ïîë3ö3ÿ á3ãào, íàðîä ñõîäèòüñÿ. ßê óñ3õ ç3ãíà-
ëè, ïèòàþòü:
—
Õòî ìîæå âèë3êóâàòè öàðñüêó äî÷êó?!
Í3õòî íå çãîëîøóoòüñÿ — ìîâ÷àòü.
À ÷îëîâ3ê òîé ñòî¿òü ççàäó 3 êàæå:
—
ß çíàþ òàêå ç3ëëÿ, ùî ¿¿ âèë3êóo!
Çàëèøèâ ÷îëîâ3ê ä3òåé ï3ä â3éòîâó îï3êó, à ñàì
3ç ïîë3ö3oþ ¿äå äî öàðñüêîãî ïàëàöó.
Ïðè¿õàëè òóäè, çâàðèâ ÷îëîâ3ê ÿêåñü ç3ëëÿ, çà-
õîäèòü äî õâîðî¿ 3 ïèòào:
—
Òè, ÷îðíèé, òóò?
—
Òóò.
—
Âèõîäü, áî ÿ ïðèéøîâ.
×îðò óò3ê, à öàð3âíà ïðèéøëà äî ïàì’ÿò3 é ïî-
÷àëà õîäèòè.

179
Öàð äóæå çðàä3â, ùî ïðîñòèé õëîï òàê øâèäêî
¿¿ âèë3êóâàâ.
Òîä3 öàð êàæå:
—
Çà öå äàþ òîá3 ô3ëüâàðîê 3 ãðîøåé, àáè òîá3
äîáðå æèëîñÿ.
Ïðè¿õàâ ÷îëîâ3ê äîäîìó 3 ðàçîì 3ç ä3òüìè ïå-
ðåéøîâ æèòè ó ô3ëüâàðîê. Ãðîø3 ìào, òî é ä3òåé
ïîñëàâ ó øêîëó.
Ïðîæèâ â3í ð3ê, à íà äðóãèé çíîâó ïðè¿æäæà-
þòü ïîñëàíö3 â3ä öàðÿ 3 êàæóòü:
—
Òðåáà ¿õàòè ó äðóãèé êðàé, áî 3íøîãî öàðÿ
æ3íêà õâîð3o íà òàêó õâîðîáó, ÿê êîëèñü õâîð3ëà
äî÷êà íàøîãî öàðÿ.
Ïåðåëÿêàâñÿ ́àçäà, áî ÷îðò éîìó çàáîðîíèâ óäðó-
ãå òàêèì ñïîñîáîì ë3êóâàòè:
—
Íå ïî¿äó! — â3äïîâ3äào.
—
ßê íå ïî¿äåø, òî öàð ñìåðòþ òåáå ïîêàðào.
Áåðå ÷îëîâ3ê çíîâó æìåíþ ÿêîãîñü ç3ëëÿ 3 ¿äå.
Ïðè¿õàâ, çâàðèâ ç3ëëÿ.
Çàõîäèòü â3í äî õâîðî¿ 3 ïèòào:
—
Òè, ÷îðíèé, òóò?
—
Òóò. À ÷îãî òè ïðèéøîâ?
—
Ïðèéøîâ, áî òà æ3íêà, ç ÿêîþ òè ñïàâ ó ÿì3,
âæå ï3ä äâåðèìà, çà òîáîþ ïðèéøëà.
×îðò âèñêî÷èâ ç ãîëîâè 3 êàæå:
—
Ðîáè ñîá3 òóò, ùî çíàoø, à ÿ ò3êàþ.
Öåé öàð ùå íàãîðîäèâ ÷îëîâ3êà, 3 ñòàâ ́àçäà
æèòè 3 ïîæèâàòè. ßê íå âìåð, òî äîñ3 æèâå.
ÏÐÎ ×ÎÐÒÀ 2 ÁÀÃÀÖÜÊÓ ÒÎÐÁÓ
Æèëè êîëèñü íà ñâ3ò3 áàãà÷ ç3 áàãà÷êîþ. Âîíè
çàâæäè õîäèëè ñåðäèò3, íåâäîâîëåí3, à áóëè òàê3
ñêóï3, ùî ¿ëè ö3ëèé ð3ê êàëèíó ç êóëåøåþ 3 êèñëè-

180
ö3. Íàéìèòà, ùî ðîáèâ íà íèõ â3ä ñâ3òàíêó äî ï3â-
íî÷3, ãîäóâàëè ï3ñíîþ ìàíäåáóðêîþ1. Ä3òåé ó íèõ
íå áóëî, çàòå â ïèâíèö3 çà òðüîìà çàìêàìè âèñ3ëà
òîðáà, ïîâíà çîëîòà.
Ìèíóëè ðîêè, 3 áàãà÷èñüêî ç3ñòàð3âñÿ. Ëåæàâ äí3
3 íî÷3 íà ãîëèõ äîøêàõ 3 äóìàâ ïðî ñìåðòü. Áîÿâñÿ
¿¿, ÿê çàoöü áóáíà, áî çíàâ, ùî òàêèì ñêóïåðäÿãàì
ðàäóþòüñÿ ÷îðòè â ïåêë3. Àëå íàéá3ëüøå éîãî ëÿ-
êàëà äóìêà ïðî òå, ùî â3í çàëèøèòü ñâîo çîëîòî
3 õòîñü éîãî ðîçòðèíüêào.
«Ùî æ ðîáèòè?» — á3äêàâñÿ ñòàðèãàí. Äîâãî
â3í äóìàâ 3 íàðåøò3 òàêè ïðèäóìàâ.
«ß ïåðåäàì éîãî ÷îðòîâ3, — ñêàçàâ ñàì äî ñåáå. —
Öå áóäå õàáàð — íàé íå ÷3ïëÿoòüñÿ äî ìåíå â ïåêë3.
Ïîò3ì ÿêîñü âèäóðþ íàçàä...»
Îäí3o¿ òåìíî¿ íî÷3, êîëè íàäâîð3 áëèñêàëî 3 ãðè-
ì3ëî, áàãà÷ âçÿâ òîðáó 3ç çîëîòîì 3 ïîäàâñÿ äî ãëè-
áîêîãî ÿðó. Çà íèì ï3øîâ êðàäüêîìà 3 íàéìèò, ÿêèé
çíàâ, ùî ãîñïîäàð ìào äåñü çàïðîïàñòèòè ãðîø3.
Ñòàâ áàãà÷ íà âèñîêèé ãíèëèé ïåíü, à êîëè
áëèñíóëî, ï3äíÿâ òîðáó âãîðó 3 êðèêíóâ:
—
Öå òîá3, ÷îðòå!
Çàãðèì3ëî, à íàéìèò òèì ÷àñîì ïðîãîâîðèâ:
—
Òîá3, ä3äüêó, òîðáà, à ìåí3 — çîëîòî!
Ìèíóëî ùå ê3ëüêà õâèëèí. Çíîâó çàáëèñêàëî,
3 çíîâó áàãàò3é êðèêíóâ:
—
Íà òîá3, ÷îðòå, çîëîòî! Ïàì’ÿòàé ïðî ìåíå.
Çíîâó çàãðèì3ëî, 3 çíîâó íàéìèò ñêàçàâ:
—
Íå ðóø, ÷îðòå! Òîðáà òâîÿ, à çîëîòî — ìîo!
Êîëè áëèñíóëî ùå ðàç, ñêóïåðäÿãà øïóðíóâ òîð-
áó â ÿð 3 çàãîðëàâ íà âåñü ë3ñ:
—
Áåðè ñîá3, ÷îðòå! Êîëèñü ïîðàõóoìîñü.
Çàãðèì3ëî, à íàéìèò çàêðè÷àâ:
1
Ìàíäåáóðêà — ñòðàâà ç êàðòîïë3.

181
—
Íå ðóø, ä3äüêó! Òîðáà òâîÿ, à çîëîòî — ìîo!
Ñòàðèé âåðíóâñÿ, ñîïó÷è, äîäîìó. Ë3ã íà äîø-
êè, òðè äí3 ùå ïîëåæàâ 3 çàäóá3â. Éîãî ïîõîâàëè.
Áàãà÷êà íå ñõîò3ëà á3ëüøå òðèìàòè íàéìèòà, 3 â3í
ñòàâ æèòè â ñâî¿é á3äí3é õàòèí3.
Ïåðøî¿ íî÷3 ï3ñëÿ ïîõîðîíó áàãàò3ÿ, êîëè íàé-
ìèò ò3ëüêè ïî÷àâ çàñèíàòè, õòîñü ïîñòóêàâ ó øèá-
êó, 3 ïî÷óâñÿ ãîëîñ:
—
Çàáåðè ñâîo çîëîòî, áî ìåí3 ïîòð3áíà òîðáà.
Ó íàéìèòà âîëîññÿ äèáîì ñòàëî. Â3í çàñóíóâ
ãîëîâó ï3ä ðÿäíî 3 ëåäâå äèõàâ â3ä ñòðàõó.
Äðóãî¿ íî÷3 õòîñü çíîâó ïîñòóêàâ ó øèáêó 3 ïðî-
õðèï3â:
—
Ãåé, òè, âîëîöþãî, çàáåðè ñâîo çîëîòî, áî
ìîÿ òîðáà ïî÷àëà âæå ãíèòè...
Íàéìèò ö3ëó í3÷ õðåñòèâñÿ, ÿêîñü äî÷åêàâñÿ ðàí-
êó 3 ïîò3ì ö3ëèé äåíü ñòîÿâ íà êîë3íàõ ïåðåä îáðà-
çàìè. Àëå öå íå äîïîìîãëî, áî òðåòüî¿ íî÷3 õòîñü
ñåðäèòî óäàðèâ êóëàêîì ó øèáó, ñåðåä õàòè ïîñè-
ïàëîñÿ çîëîòî.
Á3ëüøå ä3äüêî íå ïðèõîäèâ. Íàéìèò ç3áðàâ ãðî-
ø3, êóïèâ ñîá3 íîâåíüêó òîðáó, ïîñòîëè 3 òîï3ðåöü...
Íà öüîìó êàçî÷ö3 ê3íåöü.
ÑÅÑÒÐÀ 2 ÇÀÊËßÒ2 ÁÐÀÒÈ
Áóâ îäèí öàð, êîòðèé ìàâ ä3âêó 3 òðè õëîïö3. Òó
ä3âêó ñâàòàâ ÷îðò. Õîäèâ, äîêó÷àâ. Âîíà éîãî íå
õîò3ëà, àëå íå÷èñòèé ¿¿ âçÿâ ñèëîþ 3 ïîñòàâèâ ¿é
ó õèæó çîëîòó êîëèñêó, àáè êîëèñàëàñÿ.
À ¿¿ áðàò3â çàêëÿâ: îäíîãî — âåäìåäåì, äðóãî-
ãî — ðèáîþ, à òðåòüîãî — îðëîì.
Ñàì îáåðíóâñÿ áèêîì, òàêèì ãðóáèì, ÿê õèæà,
3 ïðèâ’ÿçàâñÿ íà ñ3ì ëàíöþã3â äî áóêà. À êëþ÷ îä
õèæ3, äå çàìêíóâ öàð3âíó, ñõîâàâ ó ñâ3é ìîçîê.

182
À çàêëÿò3 áðàòè ï3øëè äî îäíîãî oãåðÿ. Ñïî÷àò-
êó ïðèéøîâ ñòàðøèé, Âåäì3äü, 3 ïðèí3ñ ì3øîê çî-
ëîòà. Ïîêëàâ ï3ä õèæó, à ðàíî oãåð çíàéøîâ ì3øîê
3 ñõîâàâ. Íà äðóãèé âå÷3ð 3 ñåðåäóëüøèé áðàò, Ðèáà,
ïðèí3ñ ì3øîê çîëîòà. À íà òðåò3é âå÷3ð 3 ìîëîäøèé
áðàò — Îðåë.
aãåð çîëîòî ñõîâàâ 3 íå çíàâ, çà ùî éîìó ïðè-
íåñëè çîëîòî. À áóëè â íüîãî òðè äîíüêè. 2 òå çî-
ëîòî áðàòè ïðèíåñëè çà íèõ.
×åòâåðòîãî âå÷îðà âñ3 òðè äîíüêè ïðîïàëè. Âñòàâ
ðàíî oãåð, à ä3âîê íåìà — ïðîïàëè áåç çíàêó. 2 äóæå
â3í çàñóìóâàâ.
Ìàòè íà ïîòîö3 ïåðå ¿õ ñâèòè é ïëà÷å. 2 ïðè-
ïëèâ îäèí ðà÷îê 3 íàäîêó÷ào æ3íö3.
—
2äè ãåòü, áî òåáå ç’¿ì, — ñêàçàëà æ3íêà.
Âõîïèëà ðà÷êà é ïðîêîâòíóëà. 2 ÷åðåç ð3ê íà-
ðîäèâñÿ ó íå¿ õëîïåöü. Ëèø íàðîäèâñÿ, ïðîãî-
âîðèâ, àáè ìàòè éîìó äàëà ññàòè. À äàë3 âõî-
ïèâ ìîòóç íà õèæ3 é ï3äíÿâ õèæó. Ïèòào ñâîþ
ìàò3ð:
—
Ìàìî, ÷è áóëè â ìåíå ñåñòðè àáî áðàòè?
—
Áóëè, ñèíêó, ó òåáå òðè ñåñòðè, àëå ïðîïàëè
áåç çíàêó.
Õëîï÷èê çàéøîâ äî õèæ3, ò3ëüêè ñêàçàâ:
—
Êóï3òü ìåí3 îäåæó, áî ÿ éäó â äîðîãó øóêàòè
ñåñòåð.
Â3äêëàíÿâñÿ ðîäè÷àì 3 ï3øîâ. Áàãàòî ðîê3â â3í
áëóäèâ ïî ë3ñó.
Ðàç íà îäí3é ïîëÿí3 áà÷èòü: êóðèòü ç çåìë3 äèì.
Ïðèõîäèòü òóäè 3 äèâèòüñÿ — ãëèáîêà ÿìà, äíà íå
âèäíî.
Ñïóñòèâñÿ õëîïåöü ï3ä çåìëþ 3 çíàéøîâ òàì
ñâîþ ñòàðøó ñåñòðó. Ñïèòàëà éîãî ñåñòðà:
—
Ùî òè çà îäèí?
—
ß òîãî é òîãî ÷îëîâ3êà ñèí.

183
Âîíà ñêî÷èëà äî íüîãî, îáö3ëóâàëà.
—
Òà òè ì3é áðàò!
Äîáðå ïðèãîñòèëà éîãî, à ïîò3ì ñõîâàëà ï3ä
ïîñò3ëü.
—
Íå äèâóéñÿ, ùî òåáå êëàäó ï3ä ïîñò3ëü. Ì3é
÷îëîâ3ê — Âåäì3äü 3 ìîæå òåáå âáèòè.
Çà ìàëèé ÷àñ ïðèõîäèòü Âåäì3äü, ñóoòíèé, ñåð-
äèòèé. Çíÿâ ç ñåáå øê3ðó 3 íàðàç ïîäîáð3øàâ. Æîíà
ñêàçàëà:
—
Òóò o ì3é áðàò.
—
Òà äå ì3é øâàãåð, ïîêàæè éîãî øâèäêî!
Õëîïåöü âèéøîâ ç-ï3ä ïîñòåë3. Âåäì3äü äó-
æå éîìó çðàä3â. Ïðèãîñòèâ 3 ðîçêàçàâ éîìó
ñâîþ á3äó:
—
Áóëà â ìåíå ñåñòðà, ñâàòàâ ¿¿ íå÷èñòèé, à âîíà
çà íüîãî íå çàõîò3ëà éòè. Çàòî â3í ¿¿ âêðàâ, à íàñ
òðüîõ áðàò3â çàêëÿâ. Ñåñòðó íàøó âçÿâ ñèëîþ. Çà-
ìêíóâ ¿¿ ó õèæó, à êëþ÷ ïîêëàâ ñîá3 â ìîçîê òà
îáåðíóâñÿ áèêîì. Òà ÿêáè çíàéøîâñÿ òàêèé ëå-
́3íü, àáè ç-ï3ä õèæ3 âçÿâ ñåìèìåòðîâó ñîêèðó 3 òîþ
ñîêèðîþ ðîçòÿâ ãîëîâó áèêîâ3, êîëè íà ïîëóäío
ñïèòü, 3 âçÿâ êëþ÷ òà â3ä3ìêíóâ íàøó ñåñòðó — ìè
ñòàëè á òàêèìè ëþäüìè, ÿê áóëè.
Ïîäîðîæóo äàë3 õëîïåöü 3 áà÷èòü íà ïîëÿí3
äèì ç çåìë3. Ïðèõîäèòü òóäè, à òóò ÿìà ãëèáîêà.
Ñïóñòèâñÿ â ÿìó, à òàì éîãî ñåðåäóëüøà ñåñòðà.
Ñïèòàëà:
—
Ùî òè çà îäèí?
—
ß òîãî é òîãî ÷îëîâ3êà ñèí.
Âîíà ñêî÷èëà äî íüîãî, îáö3ëóâàëà:
—
Òà òè ì3é áðàò!
Ó÷èíèëà éîìó ãîñòèíó, à ïîò3ì ñõîâàëà ï3ä
ïîñò3ëü.
—
Íå äèâóéñÿ, ùî òåáå êëàäó ï3ä ïîñò3ëü, —
êàæå.
—
Ì3é ÷îëîâ3ê — Ðèáà 3 ìîæå òåáå âáèòè.

184
Çà ìàëèé ÷àñ çàõîäèòü Ðèáà, ñóoòíèé, ñåðäè-
òèé. Çíÿâ ç ñåáå øê3ðó 3 íàðàç ïîäîáð3øàâ. À æîíà
ñêàçàëà éîìó:
—
Òóò o ì3é áðàò.
—
Òà äå ì3é øâàãåð, ïîêàæè éîãî!
Õëîïåöü âèéøîâ ç-ï3ä ïîñòåë3, 3 Ðèáà äóæå éîìó
çðàä3â. Ïðèãîñòèâ 3 ðîçêàçàâ éîìó ñâîþ á3äó.
Íà äðóãèé äåíü õëîïåöü â3äêëàíÿâñÿ ñåðåäóëü-
ø3é ñåñòð3. Éäå äàë3 é çíîâó ïðèõîäèòü íà îäíó
ïîëÿíó 3 áà÷èòü — êóðèòüñÿ ç çåìë3 äèì.
Ïðèõîäèòü, à òàì ÿìà ãëèáîêà. Ñïóñòèâñÿ, à òàì
éîãî ìîëîäøà ñåñòðà. Ñïèòàëà:
—
Ùî òè çà îäèí?
—
ß òîãî é òîãî ÷îëîâ3êà ñèí.
Òàê â3í ïîáóâ ó ìîëîäøî¿ ñåñòðè 3 ¿¿ ÷îëîâ3êà
Îðëà, 3 òîé ïðèãîñòèâ éîãî 3 ðîçêàçàâ ñâîþ á3äó.
Îòàê ïîïðîùàâñÿ õëîïåöü ç ñâî¿ìè ñåñòðàìè
3 ðóøèâ ó äîðîãó.
Íà ñàìå ïîëóäío, êîëè áèê ñïàâ, õëîïåöü óçÿâ
ñåìèìåòðîâó ñîêèðó, êîòðà ñòîÿëà ï3ä õèæåþ, é
óäàðèâ éîãî ìåæè ðîãè òàê ñèëüíî, ùî ìîçîê éîìó
âèñêî÷èâ. 2 ó ìîçêîâ3 çíàéøîâ êëþ÷èê.
Ëèø äîòîðêíóâñÿ êëþ÷èêîì äî çàìêà, 3 äâåð3
â3äêðèëèñÿ.
À ä3âêà çàïëàêàëà:
—
Ïðîïàâ áè òè, íå ìàâ áè òè ñèëè ñâîo¿. ×è
íå êàçàëà òîá3, ùî òåáå íå õî÷ó?
Âîíà äóìàëà, ùî òî íå÷èñòèé.
—
ß íå íå÷èñòèé, ÿ — ÷èñòà äóøà.
À ä3âêà áóëà òîíêà, ÿê ïàëåöü. Óçÿâ ¿¿ íà ðóêè 3
ïîí3ñ äî ñâîãî çàìêó, äå â3í íàðîäèâñÿ. À ÷åðåç
òðè äí3 ïðè¿çäÿòü éîãî çÿò3.
Äóæå éîìó äÿêóþòü, ùî ¿õ âèçâîëèâ ç á3äè, ùî
çàáèâ íå÷èñòîãî, ÿêèé ¿õ çàêëÿâ. Ñïðàâèëè âåñ3ëëÿ
òà é æèâóòü 3 íèí3, ÿê íå ïîâìèðàëè.

185
ÑÈÍ Ë2ÑÍÈÊÀ
Áóâ îäèí ë3ñíèê 3 â íüîãî — òðè ñèíè. ×îëîâ3ê
äóæå ïîñòàð3â, ñêëèêàâ ñâî¿õ ñèí3â 3 ïåðåäàâ ¿ì
ñëóæáó. Ðîçêàçàâ, êîòð3 ë3ñè àáè äîãëÿäàëè, à â îäèí,
ë3ñ, Ìåðòâèé, ùîá âîíè íå çàõîäèëè.
—
ß ïîñòàð3â, à â ë3ñ3 ò3ì íå áóâ. 2 âàì ãð3çíî
çàêàçóþ! — íàïîâ3â ñòàðèé.
Ñèíè ïîêëÿëèñÿ, ùî òóäè í3êîëè íå ï3äóòü.
2 âñþäè õîäèëè, à â Ìåðòâèé ë3ñ íå éøëè äîâãèé
÷àñ. Îäíîãî äíÿ ç3áðàëèñÿ âñ3 òðîo 3 ï3äõîäÿòü äî
ò3o¿ õàù3. Ìîëîäøèé áðàò ïî÷àâ ãîâîðèòè:
—
Òà ùî áè áóëî ç òîãî, ÿêáè ìè çàéøëè ó Ìåðò-
âèé ë3ñ?
Ñòàðø3 â3äïîâ3ëè:
—
Áðàòå, õ3áà òè âæå çàáóâ íÿíüêà, ùî êàçàâ
ïåðåä ñìåðòþ? Â3í ãîâîðèâ, ùîá ìè òóäè íå éøëè.
Íà òå ìîëîäøèé íå ñêàçàâ í3÷îãî, 3 ïîâåðíóëè-
ñÿ äîäîìó. Âåäóòü âîíè ó õèæ3 äðóãó áåñ3äó, à ìî-
ëîäøèé çíîâó ïî÷àâ ïðî Ìåðòâèé ë3ñ — âèãàäóo,
ÿê òóäè çàéòè. 2 íàäóìàâ, ùî â3í äàñòü íàïðÿñòè
ê3ëüêà êëóáê3â íèòîê: êîëè áóäå çàõîäèòè â ë3ñ, òî
çà ñîáîþ ëèøèòü íèòêó, àáè, éäó÷è çà íåþ, âåðíó-
òèñÿ äîäîìó. Â3í óñå ïðèñïîñîáèâ 3 êëè÷å áðàò3â:
—
Íå á3éòåñÿ í3÷îãî! ß çàâåäó 3 âèâåäó âàñ
Ç3áðàëèñÿ âñ3 òðîo 3 éäóòü. Àëå êîëè çàéøëè â ë3ñ
íà ï’ÿòñîò ìåòð3â, ïîáà÷èëè áàãàòî¿, óñÿêî¿ çâ3ðêè,
ÿêà ëèøå íà ñâ3ò3 áóëà. Ïî÷àëè ñòð3ëÿòè, çâ3ðèíà ðîç-
á3ãëàñÿ 3 ïîðâàëà ¿ì íèòêè. À áðàòè òàê ãëèáîêî çà-
éøëè, ùî âæå íå ðîçóì3þòüñÿ, ÿê âèéòè.
Ìîëîäøèé çàñïîêîþo:
—
Çíàéäåìî äåñü äîðîãó 3 âèðâåìîñÿ ç ë3ñó.
Áëóäèëè ïî õàù3, àëå âåñü ÷àñ ïðèõîäèëè íà
îäíå ì3ñöå. Çàñòàëà ¿õ í3÷. Ðîçêëàëè âîãîíü, ïîâå-
÷åðÿëè, 3 ìîëîäøèé áðàò ãîâîðèòü ñòàðøîìó:

186
—
Áðàòå, ñå¿ íî÷3 òè áóäåø âàðòóâàòè, à ìè áó-
äåìî ñïàòè. Íå ñì3oìî ñïàòè óñ3 òðîo, áî ìîæå
ñòàòèñÿ íåùàñòÿ.
2 äâîo áðàò3â ñïàëè, à ñòàðøèé âàðòóâàâ ç íàáè-
òîþ ðóøíèöåþ. Êîëè ïðèéøëî äî ï3âíî÷3, ïî÷óâ-
ñÿ ñèëüíèé â3òåð, êîòðèé ïî÷àâ ãàíÿòè õàùó. Âàð-
òàð äèâèòüñÿ 3 áà÷èòü: ïîâåðõ áó÷÷ÿ1 á3æèòü íà íüîãî
ãðóáèé, ÷îðíèé, ÿê ñàæà, ÷îëîâ3ê. Õëîïåöü ïåðå-
ëÿêàâñÿ, à ÷îëîâ3ê éîìó êðè÷èòü:
—
Ñèðîõìàíå, éäè ìåí3 ç äîðîãè, áî ñòðà÷ó òåáå!
Ñòàðøèé áðàò íàö3ëèâñÿ â íå÷èñòîãî:
—
Ñò3é! Ñþäè íå éäè!
Òîé ïîñëóõàâ, ñòàâ. Ïî÷àâ 3ç õëîïöåì ãîâîðèòè
ì’ÿêøå.
—
Äàé ìåí3 äîðîãó. Ä3ñòàíåø â3ä ìåíå òàêèé
ïîäàðóíîê, ùî áóäå òîá3 äîáðå.
Ë3ñíèê çàïèòàâ:
—
ßêèé ïîäàðóíîê?
—
ß äàì òîá3 ÷àð3âíèé êîâïàê: êîëè éîãî íà
ñåáå íàòÿãíåø, íå áóäå òåáå âèäíî.
2 õëîïåöü ïóñòèâ âåëåòà äîðîãîþ. Ðàíî â3í í3-
÷îãî íå ñêàçàâ áðàòàì.
Ç3áðàëèñÿ é øóêàþòü äîðîãó, êîòðîþ ïðèéø-
ëè. Õîäèëè, õîäèëè äî òåìíî¿ íî÷3, òà çíîâó ïî-
âåðíóëèñÿ äî òîãî ñòàíó, äå âæå ñïàëè. Ïîñòàâè-
ëè íà âàðòó ñåðåäóùîãî, à ñòàðøèé 3ç ìîëîäøèì
ëÿãëè ñïàòè. À ó äâàíàäöÿòü ãîäèí íî÷3 ñåðåäó-
ùèé ÷óo — ñèëüíèé â3òåð â3o, àæ õàùó íàãèíào.
Òî 3äå íå÷èñòèé:
—
Ïîñòóïèñÿ ìåí3, ñèðîõìàíå, áî ÿ òåáå ñòðà÷ó!
Âàðòàð ï3äíÿâ ðóøíèöþ:
—
Ñþäè íå ïðîéäåø!
2 ïðèìóñèâ íå÷èñòîãî ñòàòè. Òîé ïðîãîâîðèâ:
1
Áó÷÷ÿ — çá3ðíå â3ä áóê.

187
—
Ïóñòè ìåíå, ä3ñòàíåø ïîäàðóíîê. ß äàì òîá3
÷àð3âíó ïèùàëêó: ç íå¿ âèéäå ñò3ëüêè ïîëê3â â3é-
ñüêà, ñê3ëüêè ðàç3â ñîá3 çàïèùàëèø.
Ñåðåäóùèé áðàò ïèùàëêó âçÿâ 3 íå÷èñòîãî ïóñ-
òèâ. À ðàíî í3÷îãî íå ñêàçàâ áðàòàì. Ç3áðàëèñÿ 3
çíîâó øóêàþòü äîðîãó. Õîäèëè, õîäèëè, à âèõîäó
ç ë3ñó íå çíàéøëè, âèéøëè äî òîãî ñòàíó, äå âæå
íî÷óâàëè. Ìîëîäøèé ñêàçàâ:
—
Íó, áðàòòÿ, âè ëÿãàéòå. Ñå¿ íî÷3 ÿ áóäó äåð-
æàòè íàä âàìè âàðòó.
Â3í ìàâ äîñèòü ñòðàõó. Ç3áðàâ óñ3 êóë3 3 ñêëàâ
ï3ä áóêà â êóïó, ùîá ì3ã äàòè âåëèêèé âîãîíü, ÿêáè
ñòàëàñÿ á3äà. Êîëè ïðèéøëî äî ï3âíî÷3, ÷óo, ïî÷àâñÿ
ñèëüíèé â3òåð. À òî éøîâ íå÷èñòèé. Â3í ãóêíóâ
ñåðäèòî:
—
Ïîñòóïèñÿ ìåí3, ñèðîõìàíå, áî ÿ òåáå ñòðà÷ó!
Òà õëîïåöü íå ñëóõàâ. Íàö3ëèâ ðóøíèöþ 3 òåæ
çàêðè÷àâ:
—
Äàë3 í3 êðîêó! Çàñòð3ëþ!
Òîä3 íå÷èñòèé ïîïðîñèâ:
—
Íå ñòð3ëÿé ìåíå, ä3ñòàíåø ïîäàðóíîê. ß äàì
òîá3 ÷àð3âíó òîðáèíêó, â ÿê3é âåñü ÷àñ áóäóòü êðà-
ñí3 ãðîø3.
Õëîïåöü â3äïîâ3â:
—
Êèäàé ¿¿ ñþäè.
Íå÷èñòèé êèíóâ 3 ïèòào:
—
Òåïåð ìåíå ïðîïóñòèø?
—
Í3, íå ïðîïóùó, äîêè ìåí3 íå ñêàæåø äîðî-
ãó, êîòðîþ çâ3äñè âèéòè.
—
Áåðè ñîêèðó é òåøè áóêà ç ïðàâî¿ ñòîðîíè.
À íà ðàíîê, êîëè áóäå âèäíî, ï3äåø ó òîé á3ê, â3ä
êîòðîãî ïðîòåñàíî, 3 âèéäåø íà äîðîãó.
Ðàíî âñòàëè. Ìîëîäøèé ñêàçàâ:
—
Áðàòòÿ, éäåìî äîäîìó!
2 îçèðàoòüñÿ íà áóêà, äå éîãî îáòåñàâ. À â ò3é õàù3
ñîíöå í3êîëè íå ñâ3òèëî, óñå áóëî õìàðíî. Äîñèòü

188
äîâãî éøëè ó ñóò3í3. Íàðàç áà÷àòü: çàñâ3òèëî ñîíå÷-
êî! 2 âîíè âæå íà ñâî¿é äîðîç3. Âèéøëè íà êðàñíå
ïîëå, áóëè äóæå âåñåë3. Îäèí îäíîìó êàæå:
—
Ñ3äàéìî â3äïî÷èòè!
Ñ3ëè, â3äïî÷èëè. 2 ìîëîäøèé çàïèòàâ:
—
Àíó, ÿê3 äàðóíêè ä3ñòàëè âè ó ë3ñ3?
Ñòàðøèé ç3çíàoòüñÿ:
—
Ìåí3 äàâ êîâïàê. Êàçàâ, ùî ÿê îäÿãíó íà
ñåáå, ìåíå íå áóäå âèäíî.
Ìîëîäøèé áðàò ïîïðîñèâ êîâïàê, àáè ïåðåâ3ðè-
òè. Íàòÿã íà ãîëîâó é êðè÷èòü:
—
×è âèäèòå ìåíå?
—
Íå âèäèìî, ëèøå ÷óoìî ãîëîñ.
À ñåðåäóùèé õâàëèòüñÿ, ùî éîìó íå÷èñòèé ïî-
äàðóâàâ ïèùàëêó: ñê3ëüêè ðàç3â ñîá3 çàïèùàëèòü,
ñò3ëüêè ïîëê3â â3éñüêà ç íå¿ âèéäå. Ìîëîäøèé ïî-
÷àâ ïðîáóâàòè. Çàïèùàëèâ, 3 ç ïèùàëêè âèéøîâ
ö3ëåíüêèé ïîëê â3éñüêà.
—
Ùî ïîòðåáóoø, öàðþ íàø? — çàïèòàâ ïîë-
êîâíèê.
—
Í3÷îãî íå ïîòðåáóþ, ëèøå ïðîáóþ, â ÿêîìó
âè ïîðÿäêó.
Ïîëê â3äðàçó çíèê.
Õëîïåöü âåðíóâ áðàòàì ïîäàðóíêè 3 õî÷å ïðî-
áóâàòè ñâ3é. Â3äêðèâ òîðáèíó, âèáðàâ óñ3 ãðîø3 3
ïîëîæèâ ¿õ ó êèøåíþ. Â3äêðèâ òîðáèíó äðóãèé
ðàç — òàì çíîâó ïîâíî ãðîøåé.
Ç3áðàëèñÿ õëîïö3, ïðèéøëè ó ñåëî. Ïîñòàâèëè
âåëèêèé ìàoòîê. Ñòàðøèé 3 ñåðåäóùèé îæåíèëèñÿ
3 ñòàëè ́àçäóâàòè, à ìîëîäøèé ç3áðàâñÿ â ìàíäð3â-
êó. Ò3ëüêè âçÿâ òîðáèíó, êîâïàê 3 ïèùàëêó.
Ïðèéøîâ â îäíó äåðæàâó. Ðàç áà÷èòü â3í âåëè-
êèé ðåñòîðàí, à ó íüîìó ï’o âåëèêå ïàíñòâî, ñàì3
ãåíåðàëè. Ñ3â ìåæè íèõ 3 ãîñòèòüñÿ. Êîëè äîáðå
ï3äãîñòèâñÿ — òàê, ùî ÷óâ ó ãîëîâ3, — ï3øîâ ó ì3-

189
ñòî é êóïèâ ñîá3 êðàñíó ãåíåðàëüñüêó ôîðìó. Óáðàâ-
ñÿ 3 õîäèòü: ðîçäèâëÿoòüñÿ, ïðèñëóõàoòüñÿ. ×óo â3í,
ùî o â öàðÿ äî÷êà — âåëèêà êàðòÿðêà. 2 ïîäóìàâ
ñîá3 òàê: «Ï3äó ÿ äî íå¿ áàâèòèñÿ â êàðòè!»
Ïðèõîäèòü â3í äî öàðñüêèõ âîð3ò, íàòÿã íà ãîëî-
âó êîâïàê, 3 âæå éîãî íå âèäíî. Çàéøîâ ó äâîðèùå, ó
öàðñüê3 ïàëàòè. À òàì çíÿâ 3ç ñåáå ÷àð3âíèé êîâïàê 3
ñòóïèâ äî ñâ3òëèö3, äå öàðñüêà äîíüêà ãðàëà â êàðòè.
Õëîïåöü áóâ ïîñòàâíèé, êðàñíî âáðàíèé, 3 öàð3â-
íà ðàä3ñíî éîìó ïîäàëà ñò3ëåöü. Âçÿëà êàðòè 3 ïî-
÷àëè ãðàòè. Õëîïåöü îäðàçó çàëîæèâ äîñèòü âåëèê3
ãðîø3. À ä3â÷èíà âèãðàëà — ðàç, ó äðóãèé ðàç, òðå-
ò3é ðàç. Â3í êèäào ãðîø3 íà ñò3ë, ÿê ñì3òòÿ, àëå âñå
âòðà÷ào. Òàê áàâèëèñÿ â êàðòè ÷îòèðíàäöÿòü ä3á, 3
ä3â÷èíà âèãðàëà âæå ñò3ëüêè, ùî íå çíàëà, äå ä3âà-
òè ãðîø3. Äóæå äèâóâàëàñÿ — çâ3äêè ó õëîïöÿ ñò3-
ëüêè ãðîøåé. 2 çàõîò3ëà ä3çíàòèñÿ. Äàëà éîìó ñèëü-
íîãî íàïîþ, à êîëè íàïèâñÿ 3 òâåðäî çàñíóâ, ïî÷àëà
øóêàòè ïî éîãî êèøåíÿõ. Çíàéøëà òàì òîðáèíêó 3
ïîòðÿñëà íåþ, à çâ3äòè íàðàç ïî÷àëî ãð3øìè ñóíó-
òè, ÿê áè ç ì3øêà ãîð3õè ñèïàâ.
Õëîïåöü óñòàâ 3 çíîâó õî÷å ãðàòè. Àëå ïîêëàâ
ðóêó äî êèøåí3, à ïëàòèòè í3÷èì. Òîä3 òèõî ç3áðàâ-
ñÿ é ï3øîâ. Äîðîãîþ çãàäàâ ïðî ïèùàëêó. Ïðè-
éøîâ íà ãðàíèöþ 3 äàâ öàðåâ3 çíàòè, ùî îãîëîøóo
â3éíó, à ÿê öàð íå õî÷å âîþâàòè, ìóñèòü éîìó ïå-
ðåäàòè âëàäó. À öàð áóâ áàòüêîì ä3â÷èíè, 3ç êîò-
ðîþ â3í áàâèâñÿ ó êàðòè.
Ç3áðàâñÿ öàð 3ç â3éñüêîì 3 éäå íà ãðàíèöþ.
À ë3ñíèê3â ìîëîäøèé ñèí, Ìèêîëà, âæå éîãî ÷å-
êào ç ÷àð3âíîþ ïèùàëêîþ. Êîëè ïîáà÷èâ, ùî éäå
ñèëà â3éñüêà, íàðàç çàïèùàëèâ, 3 ç ïèùàëêè ïî÷à-
ëè âèõîäèòè íîâåíüê3 ïîëêè. Ìèêîëèíå â3éñüêî
ïîáèâào öàðñüêå, áî Ìèêîëà, ñê3ëüêè òðåáà â3é-
ñüêà, ñò3ëüêè äîäào: ìào éîãî äîñèòü.

190
Òîä3 öàðñüêà ä3â÷èíà óáðàëàñÿ â îô3öåðñüêèé
îäÿã 3 ï3øëà âîþâàòè. Äóæå áóëà õèòðà: ï3äñòóïèëà
äî Ìèêîëè ççàäó 3 äèâèòüñÿ, ùî â3í âîðîæèòü íà
ïèùàëö3. Òà é áà÷èòü, ùî Ìèêîëà í3÷îãî íå ðî-
áèòü, ëèø äóo ó ïèùàëêó. Âèðâàëà â3ä íüîãî òó
ïèùàëêó, 3 éîãî â3éñüêî çíèêëî. Íàðàç â3éíà ñê3í-
÷èëàñÿ. Ìèêîëó âçÿëè é ñóäÿòü — ùî ç íèì òåïåð
ðîáèòè.. Ïðèñóäèëè âáèòè, òà öàð3âíà éîãî ïîæà-
ë3ëà. Âîíà ïðèñóäèëà 3íàêøó ïîêóòó. Çàâ’ÿçàëè éîìó
î÷3, çâ’ÿçàëè ççàäó ðóêè, ïîêëàëè íà â3ç 3 ïîâåçëè ó
Ìåðòâèé ë3ñ. À òàì éîãî ëèøèëè. Íàé õîäèòü, êó-
äè õî÷å.
Õîäèòü â3í 3 äóæå çãîëîäí3â. Çàïàõëè éîìó ÿá-
ëóêà. Ìèêîëà éäå òóäè, çâ3äêè íà íüîãî ïàõíå. Òàê
ïðèéøîâ ï3ä ÿáëóíþ 3 â3ä÷óâ, ùî ï3ä íîãàìè —
ÿáëóêà. Äóæå áóëè âåëèê3. Ñ3â ñîá3 ï3ä ÿáëóíþ, íà-
ãèíàoòüñÿ 3 ¿ñòü.
ßê äîáðå íà¿âñÿ, ïðèë3ã òà ëåæèòü. Óâå÷åð3 ÷óo,
ãîëîâà äóæå ñâåðáèòü. Ïî÷óõàâ ó ñòîâáóð, à ó íüîãî
íà ãîëîâ3 ðîãè — òàê3, ÿê ó âîëà. Ìèêîëà çëÿêàâñÿ:
ùî òåïåð ÷èíèòè?
Éäå äàë3 ñóìíèé. Çàïàõëè éîìó ãðóø3. Ï3øîâ
çà òèì äóõîì. 2 ï3ä äåðåâîì çíàéøîâ äóæå âåëèê3
ãðóø3. Ñ3â ñîá3 òà ¿ñòü. Çíîâó ïî÷èíào ñâåðá3òè ãî-
ëîâà. Ïî÷óõàâñÿ îá ñòîâáóð — ðîãè çàõèòàëèñÿ.
À óâå÷åð3 â3äïàëè.
Õîäèòü óæå ðàä3ñíèé. 2 íàðàç ÷óo øóì — 3äå
ÿêèéñü íå÷èñòèé. À òîé õîò3â áà÷èòè, ùî çà ÷îëî-
â3ê áëóêào ïî õàù3. Ç3ðâàâ éîìó 3ç î÷åé ïîâ’ÿçêó
3 âï3çíàâ, ùî òî — ñèí ë3ñíèêà.
—
×îãî òè, ñèðîõìàíå, çíîâó â Ìåðòâ3ì ë3ñ3?
Ìèêîëà ðîçïîâ3â: à òàê 3 òàê, íå ìào â3í ùàñòÿ
3ç òèõ ïîäàðóíê3â, ùî äàâ ¿ì íå÷èñòèé. Óñå ñîá3
çàáðàëà öàð3âíà, à éîãî â3äâåçëè ïðîïàäàòè ó Ìåðò-
âîìó ë3ñ3. Íå÷èñòèé ðîçâ’ÿçàâ éîìó 3 ðóêè.

191
—
Òåïåð 3äè — øóêàé ñâîo ùàñòÿ.
Ìèêîëà âçÿâ ç-ï3ä ÿáëóí3 òðè íàéìåíø3 ÿáëó-
êà, à ç-ï3ä ãðóø3 — òðè ãðóøêè.
Ïðèéøîâ ó ì3ñòî, äå æèëà öàð3âíà. 2 ñòàâ ïðî-
äàâàòè ÿáëóêà é ãðóøêè. Ïàíè éäóòü êóïóâàòè, àëå
í3õòî íå ìîæå êóïèòè, áî Ìèêîëà ïðîñèòü òðèäöÿòü
òèñÿ÷. Òîä3 â3í ïîí3ñ ÿáëóêà äî êðàìíèö3 é äàâ ¿õ
ïîêëàñòè íà âàãó, ó â3êíî. Êðàìàðåâ3 íàêàçàâ:
—
Ò3 ÿáëóêà íå ñì3oòå í3êîìó ïðîäàòè, ëèøå
öàðñüê3é äîíüö3, áî ó íå¿ íàéá3ëüøå ãðîøåé. À ãðîø3
áóäóòü âàø3.
Êðàìàð ïîñëóõàâñÿ Ìèêîëè. Ðàç öàð3âíà 3äå
õ3äíèêîì ïîï3ä ñàìå â3êíî, äå íà âàç3 ëåæàëè òðè
ÿáëóêà 3 äóæå êðàñíî ïàõëè. Çàéøëà âîíà äî êðà-
ìàðÿ 3 ïî÷àëà òîðãóâàòè ÿáëóêà. Çàïëàòèëà éîìó
òðèäöÿòü òèñÿ÷, ïîêëàëà ÿáëóêà ó êîøèê 3 âåðíó-
ëàñÿ äîäîìó. À âäîìà êîæíå ÿáëóêî ïîêëàëà ó ÷àø-
êó íà òðüîõ ê3íöÿõ ñòîëà. 2 ñêàçàëà öàðåâ3 é öàðè-
ö3, ùî ò3 ÿáëóêà ç’¿äÿòü àæ ó íåä3ëþ, áî äóæå êðàñíî
ïàõíóòü.
Íàñòàëà íåä3ëÿ, ïîïîëóäåíêóâàëè, à ïîòîìó êîæ-
íèé óçÿâ ñîá3 ïî ÿáëóêó: öàð, öàðèöÿ 3 ¿õíÿ äîíüêà.
À óâå÷åð3 âñ3ì òðüîì ïî÷àëà ñâåðá3òè ãîëîâà. Ïî-
âèðîñòàëè ó íèõ ðîãè, ÿê ó ñòàðèõ âîë3â.
Öàð äóæå çëÿêàâñÿ. Íàêàçàâ ñêëèêàòè ë3êàð3â,
àáè 3øëè éîãî ë3êóâàòè. Ë3êàð3â íàñõîäèëîñÿ äî-
ñèòü, àëå íå áðàëèñÿ çãî¿òè 3ç ãîëîâè ðîãè. 2 â ö3-
ë3é äåðæàâ3 íå çíàéøëîñÿ ë3êàðÿ, àáè ì3ã ùîñü
ïîðàäèòè.
À Ìèêîëà ÷óâ, ùî ñòàëîñÿ ç öàðåì.
Ïðèõîäèòü â3í äî îäíîãî ë3êàðÿ 3 êàæå:
—
ß öàðåâ3 ðîãè ìîæó çíÿòè. Éä3òü äî íüîãî 3
êàæ3òü, ùî âè çíàéøëè òàêîãî ÷îëîâ3êà, êîòðèé äî-
ïîìîæå. Ïðîñ3òü, ñê3ëüêè õî÷åòå, ïëàòíÿ áóäå âàøà.
Ë3êàð ïðèñòàâ íà éîãî ïîðàäó. Ìèêîëà êàæå äàë3:

192
—
Öàðÿ çàìêíåòå â ê3ìíàò3, à êëþ÷à äàñòå ìåí3:
ÿ áóäó çàõîäèòè 3 ë3êóâàòè öàðÿ òàê, àáè í3õòî íå
áà÷èâ.
Öàð íå äîâãî äóìàâ — äàâ çàìêíóòèñÿ. À ë3êàð
êëþ÷ ïðèí3ñ äî Ìèêîëè. Õëîïåöü ìàâ çà ïîÿñîì
êîâïàê, ÿêèé öàð3âíà íå âçÿëà. Íàòÿã éîãî íà ãî-
ëîâó, ñòàâ íåâèäèìèì. Òàê ïðîõîäèòü ç êëþ÷åì äî
öàðÿ, â3äìèêào äâåð3. À â öàðñüê3é ê3ìíàò3 çí3ìào
êîâïàê, ñòào ë3êàðåì. Êëåïà÷åì ëåãêî ñòóêào ïî
ðîãàõ öàðÿ:
—
Ïðîáóþ, ÷è âèòðèìàoòå, áî âè óæå ñòàðèé
÷îëîâ3ê. Ñëóõàéòå, ùî áóäó ãîâîðèòè. ß âàñ âèãîþ,
òà áóäåòå çà äåâ’ÿòü äí3â ïîñòèòè é ä3ñòàâàòè ïî
äâàäöÿòü ï’ÿòü ïàëèöü.
Öàð ïðèñòào:
—
Ùî áóäå, òî áóäå! Õî÷à á ÿ 3 âìåð, àáè áåç
ðîã3â. Óñå âèòåðïëþ!
Àëå Ìèêîëà ç3 ñòàðîãî íå äóæå íàñì3õàâñÿ. Äâ3-
÷3 íà äåíü äàâàâ éîìó ÷àþ 3 äâ3 ñêèáêè õë3áà. À ïà-
ëèöþ íå äàâ í3 îäíó. Ïðîñòî ëÿêàâ öàðÿ. Ëèøå
ñò3ëüêè ïîêóòè ïðèñóäèâ íà íüîãî, ùî çà äåâ’ÿòü
äí3â íå ñì3â âèõîäèòè ç ê3ìíàòè. Äåâ’ÿòî¿ äíèíè
Ìèêîëà óçÿâ ãðóøó, îáëóïèâ ¿¿ 3 ïîäàâ öàðåâ3 â
ðîò. Çà ÿêèéñü ÷àñ ó öàðÿ ïî÷àëà ñâåðá3òè ãîëîâà.
Â3í ïîìàöàâñÿ é ïèòào:
—
Îé, ÷îãî ó ìåíå òàê ãîëîâà ñâåðáèòü?
—
Ãîÿòüñÿ âàì ðîãè.
Çà ø3ñòü ãîäèí âîíè ç ãîëîâè âïàëè.
—
Íó, öàðþ ïðåñâ3òëèé, çàïëàò3òü ìåí3, áî ÿ éäó
äîäîìó.
Öàð æàë3ñíî çàéîéêàâ:
—
Éîé, ïàíå äîõòîðå, ó ìåíå ùå öàðèöÿ ç ðîãà-
ìè! Ñê3ëüêè áóäåòå õîò3òè — çàïëà÷ó, çí3ì3òü 3 ¿é ðîãè.
Äóæå äîâåëîñÿ ïðîñèòè Ìèêîëó, äîêè â3í ïðèñòàâ.
—
2ä3òü, ïðèâåä3òü öàðèöþ.

193
Ïðèõîäÿòü öàðèöÿ ç òàêèìè ðîãàìè, ùî ëåäâå
âëàçèëè ó äâåð3. Ìèêîëà çàìêíóâ çà ñîáîþ äâåð3
3 ïîêëåïàâ ïî ðîãàõ:
—
×è çãîäí3 ä3ñòàâàòè êîæíèé äåíü ïî äâàäöÿòü
ï’ÿòü ïàëèöü 3 äåâ’ÿòü äí3â ïîñòèòè?
Íà ï3ñò öàðèöÿ äàëà çãîäó, à ïàëèö3 ¿é äóæå íå ëþ-
áèëèñÿ. Òà ìóñèëà ïîãîäèòèñÿ. Òîä3 Ìèêîëà ïðèïè-
ñàâ öàðèö3 ò3ëüêè õë3á 3 âîäó, à ïàëèö3 â3äì3íèâ. Íà
äåâ’ÿòèé äåíü ïðèõîäèòü 3 äào ¿é ãðóøó. Öàðèöÿ ç’¿ëà,
3 çà ø3ñòü ãîäèí ¿¿ ðîãè âïàëè. Çíîâó ñêàçàâ Ìèêîëà:
—
Íó, ïëàò3òü ìåí3, áî ÿ âæå éäó ãåòü!
À âîíà çàïëàêàëà:
—
Íå éä3òü, áî â ìåíå ùå äî÷êà ç ðîãàìè.
Ìèêîëà äàâ ñåáå ïðîñèòè, àæ ïîò3ì ñêàçàâ:
—
Íó, éä3òü çà äî÷êîþ.
Êîëè öàðñüêà äîíüêà â3ä÷èíèëà äâåð3, Ìèêîëà
ñêîðî ¿õ çàìêíóâ 3 êàæå:
—
Ïðèéøëà ó ìî¿ ðóêè? Äàì ÿ òîá3 òåïåð!
Äóæå çëÿêàâ ä3â÷èíó. 2 òàê ïîäçâîíèâ ïî ðîãàõ,
àæ ó ãîëîâ3 ¿é êîëèñàëîñÿ. Ïîòîìó ñêàçàâ:
—
Çà äåâ’ÿòü äí3â íå ä3ñòàíåø ¿ñòè, 3 êîæíèé
äåíü òîá3 â3äðàõóþ ïî äâàäöÿòü 3 ï’ÿòü ïàëèöü. 2íàê-
øå ä3ëà â íàñ íå âèéäå.
2 ïî÷àâ 3ç ïàëèöü. Âîíà äóæå éîéêào:
—
Ìèêîëî, Ìèêîëî, âåðíó òîá3 ïèùàëêó 3 òîð-
áèíêó, ëèøå íå áèé ìåíå òàê ñèëüíî.
Òà Ìèêîëà í3÷îãî íå ÷óâ. ßê ñêàçàâ — òàê 3
ðîáèâ. Äåâ’ÿòî¿ äíèíè äàâ ¿é ç’¿ñòè ãðóøó. Çà ø3ñòü
ãîäèí ðîãè 3ç ãîëîâè â3äïàëè. Öàð3âíà ç ðàäîñò3
çàáóëà ïðî âñ3 êðèâäè 3 êàæå Ìèêîë3:
—
Ïîáåð3ìîñÿ ìè äâîo íà íàø â3ê. Áà÷ó, ùî ÿ
ìóäðà, àëå òè â3ä ìåíå ó äâà ðàçè ìóäð3øèé. 2 íàì
áóëî áè äîáðå.
Õëîïåöü íåäîâãî äóìàâ 3 ïîãîäèâñÿ. Âçÿâ ñîá3
öàð3âíó, òà é êàçö3 ê3íåöü.

194
ÑÈÍ ÏÎÁÅÐÅÆÍÈÊÀ
Ñëóæèâ ó ïàíà îäèí ïîáåðåæíèê. Ðàç ëèø ï3-
øîâ â3í ó ë3ñ 3 çàáëóäèâñÿ. Áëóäèâ, áëóäèâ 3 çíàé-
øîâ ìëàêó1. «Äåñü òóò âîäà ìào áóòè», — äóìào.
Äèâèòüñÿ — òàê 3 o: âèñîêèé, òîâñòèé äóá, à ï3ä
äóáîì êðèíèöÿ, ùî çàïàëà ëèñòîì.
Âêëÿê â3í íà êîë3íà é âèãð3áào ëèñòÿ. Êîëè âîäà
î÷èñòèëàñÿ 3 â3í íàõèëèâñÿ, àáè íàïèòèñÿ, ïî÷óâ-
ñÿ ãîëîñ 3ç-çà äóáà:
—
Íå ïèé!
Çëÿêàâñÿ ïîáåðåæíèê, àëå ñêàçàâ:
—
Íà òå âîíà òóò 3 o, àáè ïèòè.
À ç-çà äóáà òîé æå ãîëîñ:
—
Ïðîäàé ìåí3 òå, ùî â òåáå âäîìà o, à òè íå çíà-
oø. Äàì ñò3ëüêè ãðîøåé, ñê3ëüêè õî÷åø, íå òðåáà áó-
äå â ïàíà ñëóæèòè í3 òîá3, í3 òâî¿ì ä3òÿì, í3 âíóêàì.
Ïîäóìàâ ñîá3 ÷îëîâ3ê 3 ïîãîäèâñÿ.
Ð3âíî ÷åðåç äåâ’ÿòíàäöÿòü ðîê3â òå, ùî â3í ïðî-
äàâ, ìàëî áóòè íà öüîìó ì3ñö3.
Ïîáåðåæíèê íàïèâñÿ âîäè, çàéøîâ çà äóáà ïî-
äèâèòèñÿ, õòî ç íèì ðîçìîâëÿo, 3 ïîáà÷èâ ñòàðîãî
ä3äà, ïî øèþ çàêóòîãî â çàë3çî — ëèøå ãîëîâó âèä-
íî. Ñòàðèé ñêàçàâ, äå ãðîø3, ïîáåðåæíèê íàáðàâ ¿õ,
ñê3ëüêè õîò3â, òà é ï3øîâ. Ä3ä ùå é äîðîãó ïîêàçàâ.
Ïðèéøîâ ïîáåðåæíèê äîäîìó, ãðîø3 çàõîâàâ ó
ñòîäîë3 â ñîëîìó, à ñàì óâ3éøîâ äî õàòè, ñ3â á3ëÿ
ñòîëó 3 äóìào.
Æ3íêà éîãî ïèòào:
—
×îãî òè òàêèé ñóìíèé?
Òîä3 â3í êàæå:
—
ß ùîñü íèí3 ïðîäàâ, à íå çíàþ, ùî.
—
ßê òî — ïðîäàâ, à íå çíàoø, ùî?
1
Ìëàêà — áîëîòî, òðÿñîâèíà.

195
—
À òàê, ïðîäàâ òå, ùî o âäîìà, à ÿ íå çíàþ.
—
Òè ïðîäàâ ó ìåí3 äèòèíó, — çëÿêàëàñü æ3í-
êà.
—
Òîãî 3 òîãî ì3ñÿöÿ ÿ çàéøëà ó òÿãîòó.
Ñóìóâàëè îáîo, ïëàêàëè, àëå çàðàäèòè ãîðþ íå
ìîãëè.
Óðîäèâñÿ ó íèõ õëîï÷èê, ãàðíèé-ïðåãàðíèé. Ïå-
ðåáóâ ðîê3â ñ3ì 3 ï3øîâ äî øêîëè. Ïîíàä óñ3õ ä3òåé
â3í íàéêðàùå â÷èâñÿ.
ßê ìèíóëî éîìó â3ñ3ìíàäöÿòü, íàñòàëà ïîðà âå-
ñòè äî ä3äà.
Æ3íêà ïëà÷å, ÷îëîâ3ê ïëà÷å, 3 õëîïåöü ïëà÷å, áî
áàòüêè ïëà÷óòü, àëå ùî ðîáèòè? Âçÿâ áàòüêî ñèíà çà
ðóêó 3 ïîâ3â äî òîãî äóáà. ßê â3ääàâ éîãî ä3äîâ3, òî
òàê çàðèäàâ 3ç æàëþ, ùî àæ çåìëÿ çàòðåìò3ëà.
Êàæå ä3äî:
—
Íå ïëà÷. ß éîãî êóïèâ íå íà â3÷íî, à ëèøå
íà äåâ’ÿòü ä3á. 2äè ùå íàáåðè ñîá3 ãðîøåé 3 âäîìà
ãîñïîäàðþé.
À áóâ òîé ä3äî öàðåì 3 íàçèâàâñÿ Ëþ÷3oì.
Êîëè çàëèøèâñÿ ñàì 3ç ïîáåðåæíèêîâèì ñèíîì,
ñêàçàâ:
—
Â3çüìè, ñèíó, ç äóïëà öüîãî äóáà êëþ÷3, çà-
éäè â ïå÷åðó, òàì â3äêðèoòüñÿ òîá3 âåëèêèé ïàëàö.
Â3ä3ìêíè éîãî, îáìèíè îäèíàäöÿòü ê3ìíàò, à äâà-
íàäöÿòà òâîoþ áóäå, â í3é 3 æèâè.
Òàê õëîïåöü 3 çðîáèâ. Óâ3éøîâ ó ãàðíó-ïðåãàð-
íó ñâ3òëèöþ, ñ3â íà ì’ÿêå êð3ñëî é ÷åêào, ùî áóäå.
Íàñòàâ 3 âå÷3ð, õëîïåöü ðîçäÿãñÿ, ë3ã íà ïóõîâå ë3æ-
êî. À çàñíóòè íå ìîæå. Äåñü êîëî ï3âíî÷3 ïî÷àâ çà-
ñèíàòè, êîëè õòîñü óâ3éøîâ äî ñâ3òëèö3 é ë3ã ïîðó÷.
Òàê 3 íå ïîáà÷èâ — õòî, áî âðàíö3 çàëèøèâñÿ ñàì.
Òàê áóëî ùå äâ3 íî÷3, à òîä3 õëîïåöü íàâàæèâñÿ
ï3òè äî ä3äà.
—
Ùî ñêàæåø, ñèíó? 2 ¿æó ìàoø, 3 æèòëî ìàoø,
÷îãî ùå òðåáà? — ïèòào ä3ä.

196
—
Âñå o â ìåíå, àëå â3äïóñò3òü äî òàòà çà êíèæ-
êàìè. ß â øêîë3 â÷èâñÿ íàéêðàùå, áî äóæå ëþáèâ
êíèæêè. Ñþäè íå âçÿâ æîäíî¿, áî áóëî íå äî íèõ:
ïëàêàâ áàòüêî, ïëàêàëà ìàòè, 3 ÿ ïëàêàâ. Òà áåç
êíèæîê íå ìîæó òóò æèòè.
Ïîäóìàâ ñòàðèé 3 â3äïóñòèâ, àëå íàêàçàâ â3äðà-
çó âåðíóòèñÿ.
Ïðèéøîâ äîäîìó õëîïåöü, çðàä3ëè áàòüêè.
—
Ìîæå, ïîãàíî òîá3 íà ñëóæá3? Ìîæå, íå ìàoø
ùî ¿ñòè? — òóðáóoòüñÿ ìàòè.
—
ßæèâóâòàê3ìïàëàö3éòàêå¿ì,ùîâàì3íå
ñíèëîñÿ, — â3äïîâ3äào õëîïåöü.
—
Ëèøå êîæíî¿
íî÷3 õòîñü êîëî ìåíå ëÿãào ñïàòè, à õòî — íå çíàþ.
Äàëà ìàòè ñèíîâ3 ñ3ðíèêè, ñâ3÷êó, ãîðíåöü
3 ñêàçàëà:
—
Ïðèéäåø äî ïàëàöó, çàñâ3òè çà äíÿ ñâ3÷êó,
ïðèêðèé ãîðíöåì, à ÿê âíî÷3 õòîñü ïðèéäå, òî çí3-
ìè ãîðíåöü 3 ïîáà÷èø. Ëèøå ä3äîâ3 íå ïîêàçóé,
ùî íåñåø.
Çàáðàâ â3í óñå, ùî ìàòè äàëà, íå çàáóâ 3 êíèæêè
âçÿòè.
Íåäàëåêî â3ä äóáà çàõîâàâ ãîðíåöü, ñâ3÷êó 3
ñ3ðíèêè. Ä3äîâ3 ïîêàçàâ, ùî ïðèí3ñ, à éîìó âæå
é ðóêè âèäêî — 3ç çàë3çà ïî÷àâ âèâ3ëüíÿòèñÿ. Íà-
â3òü ïîãîðòàâ äåÿê3 êíèæêè.
«Äèâî äèâíå», — ïîäóìàâ õëîïåöü 3 ï3øîâ í3áè
ïî êëþ÷3, à ñàì âñ3 ñâî¿ ïðè÷àíäàëëÿ ï3ä ïëàù 3 —
äî ïàëàöó. Òóò âñå çðîáèâ, ÿê ïîðàäèëà ìàòè, 3 ñòàâ
÷åêàòè.
Ïðèéøëà ï3çíÿ ãîäèíà, 3 çíîâó õòîñü êîëî íüî-
ãî ë3ã. Ï3äíÿâ ãîðíåöü 3 ïîáà÷èâ ïðåêðàñíó æ3íêó.
Íå çíàâ, íå äóìàâ, ùî òî¿ æ ìèò3 ä3äî çíîâó âë3ç
ó çàë3çî ïî øèþ.
Ïðèõîäèòü þíàê âðàíö3 äî ñòàðîãî, à òîé ïëà÷å.
—
×îãî òè ïëà÷åø?

197
2 ðîçïîâ3â éîìó ä3äî, ùî áóâ â3í êîëèñü öàðåì 3
ìàâ òðè äîíüêè. Ñåðåäóùà áóëà äóæå ãàðíà, 3 ÷îðò
õîò3â ¿¿ âçÿòè çà æ3íêó. Òà í3 ñàì öàð, í3 öàðèöÿ, í3
ñòàðøà ñåñòðà íå õîò3ëè òàêîãî çÿòÿ, 3 çà öå âñ3
òðîo ìóñÿòü òåðï3òè ñòðàøíó á3äó.
—
Êîëè òåáå ùå íå áóëî íà ñâ3ò3, — êàçàâ ä3äî, —
ìåí3 ïðèñíèëîñÿ, ùî êîëè òîá3 ìèíå â3ñ3ìíàäöÿòü
ðîê3â, ïåðåíî÷óoø 3ç ìîoþ íàéìîëîäøîþ äîíüêîþ
äåâ’ÿòü ä3á, 3 ÿêùî íå ïîáà÷èø ¿¿ îáëè÷÷ÿ, à âîíà
òâîãî, òîä3 âèéäó ç öüîãî çàë3çà öàðåì, ÿê 3 áóâ êî-
ëèñü. Íå äîïîì3ã òè ìåí3, òî â3äïóñêàþ òåáå ó ñâ3ò.
Áóäåø õîäèòè, íå çíàþ÷è ê3íöÿ-êðàþ äîðîç3. ßê íà-
äîêó÷èòü áóòè ÷îëîâ3êîì — ñòàíåø îëåíåì, íàäî-
êó÷èòü îëåíåì — á3ãòèìåø çàéöåì, à ÿê íå çàõî÷åø
óæå õîäèòè ïî çåìë3 — áóäåø ãîëóáîì. Ëèøå çàïà-
ì’ÿòàé, ùî äâ3÷3 íå áóäåø 3òè ïî îäí3é äîðîç3.
Ïîïðîùàâñÿ, á3äîëàõà, ç ä3äîì 3 ï3øîâ. ßê íà-
äîêó÷èòü áóòè ÷îëîâ3êîì, òî ñòào îëåíåì. ßê íå
á3æèòü îëåíåì, òî ñêà÷å çàéöåì. À êîëè âæå íå
ìîæå éòè, òî ëåòèòü ãîëóáîì.
Äîáðàâñÿ â3í äî òàêî¿ ãîðè, ùî âæå íå ìîæå é
ãîëóá ïåðåëåò3òè, ñ3â íà êàì3íü òà é íàð3êào íà áàòü-
êà: «Ïðîäàâ ìåíå, ñàì ïàíóo, à ÿ ìóøó ÷åðåç íüîãî
á3äóâàòè».
Ïëàêàâ ñê3ëüêè õîò3â, áî í3õòî éîãî íå ðîçðà-
äèâ. Âèòåð ñëüîçè 3 ïîì3òèâ äàëåêî ï3ä ãîðîþ í3áè
ñàä, à â íüîìó — íà÷å áóäîâà ÿêàñü.
Ïîëåò3â ãîëóáîì ïîï3ä ãîðó — 3 ñïðàâä3: ñàä,
à â ñàäó ÷àð3âíèé ïàëàö.
Ñ3â íà äåðåâî êîëî ïàëàöó 3 ïî÷àâ ñï3âàòè.
Ïî÷óâøè ñï3â, ç ïàëàöó âèéøîâ ÷îðò 3ç öàðå-
âîþ äî÷êîþ.
—
Ñê3ëüêè òî ðîê3â, ÿê ÿ òóò, — äèâóâàâñÿ ÷îðò, —
ñê3ëüêè òî ðîê3â, ÿê òè òóò, 3 ùå ì3é áàòüêî æèâ,
àëå í3ÿêà ïòèöÿ íå çàë3òàëà ñþäè. ßêáè ÿ öüîãî

198
ãîëóáà çëîâèâ, çìàéñòðóâàâ áè äëÿ íüîãî çîëîòó êë3ò-
êó, 3 â3í áè íàì ñï3âàâ.
Ãîëóá äàâñÿ éîìó ï3éìàòè 3 ñòàâ æèòè â çîëîò3é
êë3òö3. Éîãî ãîäóþòü, à â3í ïîñï3âóo.
×åðåç ê3ëüêà äí3â ÷îðò ï3øîâ íà ïîëþâàííÿ.
Öàð3âí3 ñòàëî ñóìíî, âîíà ïîçà÷èíÿëà äâåð3 é â3ê-
íà, âèïóñòèëà ãîëóáà ç êë3òêè 3 ïî÷àëà éîãî ö3ëóâà-
òè òà ïåñòèòè, áî çãàäàëà, ñê3ëüêè âäîìà áà÷èëà
âñ3ëÿêèõ ïòàõ3â.
Ñòàâ òîä3 ç ãîëóáà ÷îëîâ3ê. Íàëÿêàëàñÿ öàð3âíà,
à â3í êàæå:
—
Íåìà ÷îãî ìåíå áîÿòèñÿ, à ñêàæè ìåí3, õòî
òè 3 çâ3äêè?
—
ß öàðÿ Ëþ÷3ÿ äîíüêà, — â3äïîâ3ëà öàð3âíà. —
Ì3é òàòî â çàë3çî çàêîâàíèé ìó÷èòüñÿ, ìàòè 3ç ñåñ-
òðîþ â äð3ìó÷îìó ë3ñ3 êàðàþòüñÿ, à ìåíå ÷îðò çàí3ñ
àæ ñþäè. 2 ìóøó âæå òóò ïîìèðàòè.
Ïðèçíàâñÿ òîä3 õëîïåöü, õòî â3í òàêèé, 3 ïèòào,
ñê3ëüêè òàòî ¿¿ áóäå ìó÷èòèñÿ.
—
Äîòè, ïîêè ÷îðò æèòèìå.
Òîä3 â3í êàæå:
—
ßê ïðèéäå ÷îðò, òî çàïèòàé, ÷è o ùî òàêå íà
ñâ3ò3, àáè â3í çäîõ â3ä òîãî.
Ïðèì÷àâ óâå÷åð3 ÷îðò, ïîñòàâèëà ïåðåä íèì âå-
÷åðþ öàð3âíà 3 í3æíèì ãîëîñîì êàæå:
—
Ëþáèé ì3é, òè íàéäóæ÷èé é íàéìóäð3øèé ó
ñâ3ò3. Àëå ñíèëîñÿ ìåí3, ùî é íà òåáå o ñìåðòü, òà
ÿ âñå áîþñÿ, çâ3äêè âîíà ïðèéäå.
Çàñì3ÿâñÿ ÷îðò íà ò3 ñëîâà.
—
a íà ö3ì ñâ3ò3 äåðæàâà, à â ò3é äåðæàâ3 ãîðà
Âèñàíÿ, — ïî÷àâ îïîâ3äàòè.
—
Íà ò3é ãîð3 æèâå
ìîÿ ò3òêà Ïàçÿ. Âîíà ìào äâàíàäöÿòü ãîë3â íà òó-
ëóá3. ßêáè çíàéøîâñÿ ñèëà÷, ùî â3äòÿâ áè ¿é âñ3
ãîëîâè, òî òóëóá ïî÷àâ áè óò3êàòè. ßêáè éîãî ðîç-
ïîðîâ õòî, òî ç íüîãî âèñêî÷èòü ìåòêèé îëåíü. ßêáè

199
òîãî îëåíÿ íàçäîãíàòè 3 ðîçïîðîòè, ç íüîãî âèñêî-
÷èâ áè çàoöü. Íàçäîãíàòè 3 ðîç3ðâàòè öüîãî çàéöÿ
ìîæå ëèøå ëǻ3íü, ÿêèé ïåðåêèíåòüñÿ â çàéöÿ. Àëå
3ç òîãî çàéöÿ âèëåòèòü ãîëóá. ßêáè òîãî ãîëóáà âï3é-
ìàòè 3 æèâîãî ðîç3ðâàòè, òî ç íüîãî âèïàëî á ÿéöå.
Òî ÿéöå 3 o ìîÿ ñìåðòü. Òà öüîãî í3õòî íå çðîáèòü,
3 òîìó ÿ íå áîþñÿ ðîçêðèâàòè òàoìíèöþ.
Ãîëóá ó çîëîò3é êë3òö3 âèñëóõàâ óñå, äîáðå çàïà-
ì’ÿòàâ, à ÷åðåç ê3ëüêà äí3â, êîëè ÷îðò ï3øîâ íà
ïîëþâàííÿ, ïîïðîñèâ öàð3âíó âèïóñòèòè éîãî ç êë3ò-
êè 3 ïîëåò3â.
Äîâãî ÷è íåäîâãî ëåò3â, à äîëåò3â äî ò3o¿ äåðæà-
âè, äå ïðàâèòü Ïàçÿ. Îáåðíóâñÿ õëîïöåì, ðîçïè-
òàâ, äå ãîðà Âèñàíÿ, 3 çíîâó ãîëóáîì ïîëåò3â òóäè.
Äèâèòüñÿ — àæ ïåðåä íèì âåëèêèé ïàëàö, îá-
ãîðîäæåíèé çàë3çíèì ïàðêàíîì, íà êîæí3ì ñòîâï3
÷îëîâ3÷à ãîëîâà, 3 íà áðàì3 òåæ ãîëîâè, ëèøå íà
îäíîìó ñòîâï3 ùå íåìào.
 öåé ÷àñ âèéøëà ç ïàëàöó Ïàçÿ. Çðîáèâñÿ ãî-
ëóá õëîïöåì, ïðèâ3òàâñÿ.
—
×îãî òè çàéøîâ ñþäè, ëǻåíþ? — ïèòào Ïà-
çÿ. — ×è íå òîìó, ùî íà îäíîìó ñòîâï3 ùå ãîëîâè
ëþäñüêî¿ íå âèñòà÷ào?
—
Õî÷ó íà ñëóæáó íàéíÿòèñÿ, — â3äïîâ3â íà òå
õëîïåöü.
—
Äîáðå, — êàæå äâàíàäöÿòèãîëîâà Ïàçÿ, —
áóäåø ïàñòè â ìåíå îâåöü. Ïëàòèòèìó ñò3ëüêè, ñê3ëü-
êè õî÷åø.
Ïåðåíî÷óâàâ ëǻ3íü, à òèì ÷àñîì Ïàçÿ ïîðîáèëà
â3âöÿìè ÷îðò3â. Âðàíö3 ðîçáóäèëà õëîïöÿ, çâåë3ëà
ïîãíàòè îâåöü ó ïîëå. Ï3øëà ðàçîì 3ç íèì, ïîêàçàëà
ìàëåíüêó ëàòêó ïîëÿ, ðîçä3ëèëà ¿¿ íàâï3ë 3 íàêàçàëà:
—
Ìàoø ïàñòè ¿õ íà îäí3é ïîëîâèí3. ßêùî
õî÷ îäíà â3âöÿ ïåðåéäå ìåæó, òâîÿ ãîëîâà áóäå
íà òîìó ñòîâï3.

200
Äåñü çà ãîäèíó äîáðå ïàñëèñÿ â3âö3, à ïîò3ì âñ3
ïîâò3êàëè çà ìåæó. Á3ãàâ-á3ãàâ õëîïåöü çà íèìè,
íàðåøò3 òàê ñòîìèâñÿ, ùî âïàâ íà çåìëþ 3 çàñíóâ.
Ïîêè ñïàâ, íàëåò3â áåðêóò 3 ïîëîæèâ á3ëÿ íüîãî
çîëîòèé ìå÷.
Ïåðåä îá3äîì ïðîêèíóâñÿ õëîïåöü, à äî íüîãî
âæå á3æèòü, âèñóíóâøè äâàíàäöÿòü æàë, Ïàçÿ. Òà â
î÷3 áëèñíóâ ìå÷, õëîïåöü ñõîïèâ éîãî, ìàõíóâ íà-
ïðàâî, íàë3âî, 3 çëåò3ëè âñ3 äâàíàäöÿòü ãîë3â. Ïî÷àâ
óò3êàòè òóëóá, àëå ïàðóáîê íàçäîãíàâ éîãî 3 ðîçïî-
ðîâ æèâîòèùå. Ç æèâîòà âèñêî÷èâ îëåíü, õëîïåöü
3 ñàì çðîáèâñÿ îëåíåì, íàçäîãíàâ 3 ðîçäåð éîãî.
Ç îëåíÿ âèñêî÷èâ çàoöü. Äîâåëîñü 3 ëǻåíåâ3 çàéöåì
ñòàâàòè. Çëîâèâ 3 çàéöÿ, ðîçïîðîâ. Çíàâ, ùî ç çàé-
öÿ âèëåòèòü ãîëóá, çðàçó æ ïåðåòâîðèâñÿ íà ãîëóáà,
ïî÷àâ ãíàòè-íàçäîãàíÿòè âò3êà÷à, ïðèãíóâ äî çåì-
ë3, ðîçäåð, à ÿéöå, ùî âèïàëî ç íüîãî, âçÿâ ó äçüîá
3 ïîëåò3â äî ò3o¿ äåðæàâè, äå áóâ ÷îðò3â ïàëàö.
×îðò ÿêðàç áóâ ó ñàäó 3 ðîçäèâëÿâñÿ, ÷è íå ñè-
äèòü äåñü íà äåðåâ3 ãîëóá, ùî âò3ê 3ç çîëîòî¿ êë3ò-
êè. Ïîáà÷èâ éîãî â íåá3, õîò3â áóëî ïðèìàíèòè, òà
ãîëóá îïóñòèâ íà íüîãî ÿéöå 3ç äçüîáà, 3 ÷îðò ðîç-
ñèïàâñÿ íà ïîðîõ 3 ìàê.
 òó ìèòü öàð Ëþ÷3é, öàðèöÿ 3 éîãî íàéñòàðøà
äî÷êà âèçâîëèëèñÿ ç íåâîë3.
À íàø ëǻ3íü âçÿâ ïàðó ÷îðòîâèõ êîíåé, ïîñà-
äèâ íà îäíîãî öàðåâó äî÷êó, à íà äðóãîãî ñàì ñ3â, 3
ðóøèëè âîíè äîäîìó. Ñ3ì ðîê3â áëóêàëè, ïîêè ä3-
ñòàëèñÿ äî ñâîo¿ äåðæàâè.
ßê ïîáà÷èâ ¿õ ñòàðèé öàð, ïîö3ëóâàâ ó ðóêè-
íîãè, â3ääàâ éîìó êîðîíó 3 îæåíèâ íà ò3é äîíüö3,
ùî ìàâ 3ç íåþ õëîïåöü äåâ’ÿòü íî÷åé íî÷óâàòè,
à îáëè÷÷ÿ íå áà÷èòè.
Ðîçêàçàâ ÿ òå, ùî çíàþ, à ìîæå, âè çíàoòå, ùî
áóëî äàë3, òî ìåí3 ðîçêàæåòå.

201
ÑÎËÄÀÒ 2 ÑÌÅÐÒÜ
Ïðîñëóæèâ ñîëäàò ó öàðÿ òðèäöÿòü òðè ðîêè, 3
âèéøëà éîìó îäñòàâêà. Äàâ éîìó öàð òðè êîï3éêè,
â3í 3 ï3øîâ ñîá3. Éøîâ, éøîâ, àæ ïåðåñòð3âàþòü
éîãî òðè ñòàðö3.
—
Ñîòâîðè, ñëóæèâèé, ìèëîñòèíêó!
—
Íàòå.
Âèéíÿâ êîï3éêó 3 îääàâ. Òðîõè çãîäîì ïåðå-
ñòð3âàþòü éîãî ùå òðè ñòàðö3.
—
Ñîòâîðè, ñëóæèâèé, ìèëîñòèíêó!
—
Íàòå.
Îääàâ 3 äðóãó êîï3éêó. Ï3ä âå÷3ð âæå ùå òðè
ñòàðö3 ïðîñÿòü.
—
Ñîòâîðè, ñëóæèâèé, ìèëîñòèíêó!
—
Íàòå.
Îääàâ 3 òðåòþ êîï3éêó. 2äå òà é äóìào, ùî öå
âîíî áóäå, ùî ðîçäàâ îñòàíí3 òðè êîï3éêè. Àæ îñü
ùå éäóòü òðè ñòàðö3.
—
Ñòâîðè, ñëóæèâèé, ìèëîñòèíêó!
—
Íàòå.
Ñêèíóâ øèíåëþ é îääàâ.
—
Íó, — êàæóòü ñòàðö3, — ÷èì òåáå, ñëóæèâèé,
íàãîðîäèòè, ùî òè ç îñòàííüîãî ìèëîñòèíþ ñîòâî-
ðèâ? Ïðîñè ó íàñ òðè ïðîñüáè.
—
Àùîæÿ, — êàæå, — áóäóïðîñèòü?ßê
çàäóìàþ, ùîá ãðîø3 â êàðìàí3 áóëè; ùîá ëþëü-
êó íå íàêëàäàòü 3 íå çàêóðþâàòü, à ÿê çàãàäàþ,
ùîá ñàìà ãîòîâà áóëà; òà ùîá áóëà òîðáèíêà
òàêà, ùî ÿ ïðî ùî íå ïîäóìàþ, çàðàç ùîá òàì
3 áóëî.
—
Äîáðå, ñëóæèâèé, 3äè ñîá3 ç Áîãîì.
Îòî ñêàçàëè òà é çíèêëè, íà÷å ¿õ òóò 3 íå áóëî.
Îò ñîëäàò ïðîéøîâ òðîõè: «Äàé, — äóìà, — ïîäèâ-
ëþñü, ÷è íå çáðåõàëè». Çàñóíóâ ó êèøåíþ ðóêó —

202
òàê 3 âèòÿã æìåíþ ãðîøåé. Ñ3â îòî ñïî÷èâàòè, âè-
òÿã ëþëüêó, àæ âîíà âæå é êóðèòüñÿ.
—
Å, — êàæå,— 3öåäîáðå!
Ïîêóðèâ, ïîêóðèâ òà òàê, íå ãàñÿ÷è, ó êèøåíþ
çàñóíóâ, âîíà ñàìà 3 ïîãàñëà. Äèâèòüñÿ, ëåòèòü ïàðà
êà÷îê; â3í ðîçøìîðãíóâ òîðáèíó òà:
—
À â òîðáèíêó!
Òàê ò3 êà÷êè òóäè 3 çàãóëè. Îò ïðèõîäèòü â3í ó
ì3ñòî, à ó òîìó ì3ñò3 òà â áàãàòîãî êóïöÿ áóâ ä3ì
òàêèé, ùî ó íüîìó í3õòî íå æèâ, áî òàì çàâåëèñü
÷îðòè. Â3í äî òîãî êóïöÿ:
—
Ùî äàñè? ß, — êàæå, — ìîæó âèãíàòü ÷îðò3â.
—
ßê, — êàæå, — âèæåíåø, ÿ òåáå äî ñìåðò3
äîãîäóþ.
Îòî íàãîäóâàëè éîãî, íàïî¿ëè, ï3øîâ â3í íà í3÷
ó òîé ä3ì. Ò3ëüêè îï3âíî÷3 ÷óo, ùîñü ñòóêîòèòü-
ãðèìèòü, ïîì3ñò ëîïíóâ, âèëàçèòü ÷îðò.
—
×îãî òè? — ïèòào ñîëäàò.
—
ß òåáå ç’¿ì!
Ñîëäàò òîðáèíêó ðîçøìîðãíóâ òà:
—
À â òîðáèíêó!
ßê êðèêíå, òàê òîé ÷îðò òóäè 3 çàãóâ. Çàøìîðã-
íóâ éîãî òàì ñîëäàò òà âæå áèâ-áèâ! Äàâàé òîé ÷îðò
ïðîñèòèñü:
—
Ïóñòè!.. Âíóêàì, — êàæå, — 3 ïðàâíóêàì çà-
êàæó ñþäè õîäèòè!..
Ïóñòèâ éîãî ñîëäàò. Îò óðàíö3 ïîâ3â â3í òîãî
êóïöÿ â òîé ä3ì, 3 ñòàëè òàì æèòü. À ïðèéøëîñÿ
òîìó ñîëäàòîâ3 âìèðàòè, â3í 3 íàêàçóo:
—
Ïîëîæ3òü ç3 ìíîþ áåçïðåì3ííî îöþ ëþëüêó
3 òîðáèíêó.
Îòî ïîêëàëè éîìó òå âñå, ïîõîâàëè éîãî, ïðè-
õîäèòü â3í íà òîé ñâ3ò. Äèâèòüñÿ — ïåêëî, â3í 3
óáðàâñü òóäè. Çàðàç ê3ëî÷êè çàáèâào, àìóí3ö3þ
ñâîþ ðîçâ3øóo:

203
—
Ùî, — ïèòào, — ãîð3ëêà o?
—a
.
—
Òþòþí o?
—a
.
—
Îãîíü o?
—
Îò ðàé, òàê ðàé.
Õîäèòü ïî ïåêë3, ìóøòðóoòüñÿ.
Àæ îñü ïðèõîäèòü òîé ñàìèé ÷îðò, ùî â3í éîãî
íà ö3ì ñâ3ò3 áèâ, òà ÿê ïîáà÷èâ éîãî, ÿê çàãîëîñèòü:
—
Öå æ òîé ñàìèé, ùî ìåíå êîëèñü áèâ!.. Â3í
íàì 3 òóò æèòòÿ íå äàñòü: òðåáà éîãî ÿêîñü âèæèòè!
Òàê ÷îðòè âæå é çëÿêàëèñÿ. Ïîâèõîäèëè ç ïåê-
ëà, à éîãî òàì ñàìîãî çà÷èíèëè.
—
Ùî æ, áðàòö3, äàâàéòå ì3ðÿòèñÿ; êîìó âèïà-
äào — îáëóïèì òîãî òà øêóðó íà áî÷êó íàòÿãíåì,
ÿê íà áàðàáàí, óäàðèìî, òî, ìîæå, â3í 3 âèñêî÷èòü.
Îò âèì3ðÿëèñü, îáëóïèòè ÿêîãî âèïàëî, íàòÿã-
ëè øêóðó, ÿê óäàðÿòü, à ñîëäàò:
—
Àõ, ó ïîõîä, ó ïîõîä!
Çà àìóí3ö3þ òà ç ïåêëà, à ÷îðòè âñêî÷èëè òà
é çàïåðëèñü òàì.
Îò õîäèòü â3í ïî òîìó ñâ3òó, í3äå íåìà éîìó
ïðèñòàíîâèùà, àæ ñòð3÷ào éîãî ñâÿòèé Ïåòðî.
—
2äè, — êàæå, — â ðàé, òàì òåáå äàâíî æäóòü.
Ï3øîâ ñîëäàò, äå-òî òàì òîé ðàé ó Áîãà; Áîã 3
ïîñòàâèâ éîãî êîëî ñâîãî ïàëàöó íà âàðò3. Õîäèòü
â3í, àæ 3äå ñìåðòü. Ñîëäàò äî íå¿:
—
Áàáóñþ, ÷óoø? Òè öå êóäè?
—
Äî Áîãà, ñëóæèâèé.
—
Çà ÷èì?
—
Òà ñïèòàòè, ùî ìåí3 íà çåìë3 ðîáèòè.
—
Ïî÷åêàé òóò, ÿ ï3äó ñïèòàþ.
Ïðèõîäèòü ïåðåä Áîãà.
—
Ïðèéøëà, — êàæå, — Áîæå, ñìåðòü, ïèòào,
ùî ¿é íà çåìë3 ðîáèòè.

204
—
Õàé, — êàæå Áîã, — ìîðèòü ñàìèõ ñòàðèõ
ëþäåé òðè ðîêè.
Îò â3í âåðòàoòüñÿ òà é çãàäàâ: «À òàì æå o ó ìåíå
áðàòè, âîíà 3 ¿õ óìåðòâèòü». Âèõîäèòü òà é êàæå:
—
Âåë3â Áîã, ùîá òè òðè ðîêè ñàì3 ñòàð3 äóáêè
ãðèçëà.
Îò ÷åðåç òðè ðîêè çíîâ ñìåðòü 3äå, ïèòàoòüñÿ:
—
Ïîæäè òóò, ÿ ï3äó ñïèòàþ, — êàæå ñîëäàò.
Ïðèõîäèòü äî Áîãà.
—
Ïðèéøëà, Áîæå, ñìåðòü, ïèòào, ùî ¿é ðîáèòü.
—
Ñêàæè, ùîá òðè ðîêè ìåðòâèëà ñàìèõ ñå-
ðåäí3õ ëþäåé.
Â3í 3 ðîçäóìàâñü: «Àäæå ó ìåíå òàì, ìîæå, ïëå-
ì3ííèêè o». Âèéøîâ òà é êàæå:
—
Ñêàçàâ Áîã, ùîá òè òðè ðîêè ãðèçëà ñàì3 ñå-
ðåäí3 äóáêè.
—
Ñïàñèá3, ñëóæèâèé.
—
Òà é ï3øëà.
Îòî ÷åðåç òðè ðîêè çíîâó ñìåðòü ïðèéøëà, òà
òàêà õóäà!
—
Ñïèòàé, ñëóæèâèé, ùî ìåí3 ùå ðîáèòè?
Â3í ï3øîâ.
—
Ïðèéøëà, Áîæå, ñìåðòü, ïèòào, ùî ¿é ðîáèòü.
—
Õàé, — êàæå Áîã, — ìåðòâèòü ñàìèõ ìàëåíü-
êèõ ä3òåé.
Â3í 3 çãàäàâ, ùî ó íüîãî o îíóêè, âèõîäèòü òà
é êàæå:
—
Ñêàçàâ Áîã, ùîá òè ùå òðè ðîêè ãðèçëà ñàì3
ìîëîä3 äóáêè.
Ïîäÿêóâàëà ñìåðòü 3 ï3øëà. ×åðåç òðè ðîêè ïðè-
õîäèòü, à ñîëäàò 3 íå óãëÿä3â ¿¿, âîíà é ïðîñêî÷èëà
ñàìà äî Áîãà. ßê ïðèéøëà — òî é ðîçæàë3ëàñü, çà
ùî ¿¿ Áîã ãîëîäîì êàðào.
—
Öå â3í òîá3 âñå áðåõàâ! Ï3äè éîãî ñàìîãî ùå
ðàç óìåðòâè.
Îò âèéøëà âîíà äî ñîëäàòà òà é êàæå:

205
—
Ïîäàâàé äóøó!
À ñîëäàò ðîçøìîðãíóâ òîðáèíêó òà:
—
À â òîðáèíêó!
Âîíà ó íå¿ 3 âñêî÷èëà. Â3í çàøìîðãíóâ ¿¿ òàì òà
é çàêèíóâ ó áîëîòî.
ÑÎËÄÀÒ-Ë2ÊÀÐ
Îäíîãî ðàçó çàõâîð3ëà öàðåâà äî÷êà: òàíå, ñîõ-
íå äåíü â3ä äíÿ, ñë3âöÿ âèìîâèòè íå ìîæå.
Ïîêëèêàâ öàð çàìîðñüêèõ ë3êàð3â. Íà¿õàëè ë3-
êàð3 ç óñ3õ ê3íö3â, íàâåçëè òðè âîçè ë3ê3â. Òà íå
äîïîìîãëè öàð3âí3 í3 çàìîðñüê3 ë3êàð3, í3 ¿õí3 ë3êè.
Òîä3 ä3äîê-âîäîâîç, ÿêèé âîçèâ íà öàðñüêó êóõ-
íþ âîäó ç ð3÷êè, ïîðàäèâ öàðåâ3:
—
Òðåáà ñîëäàò3â ïîïèòàòè, âîíè ëþäè áóâà-
ë3, ìîæå, õòîñü 3ç íèõ â3çüìåòüñÿ âèë3êóâàòè òâîþ
äî÷êó.
Ç3áðàâ öàð íà ìàéäàí3 óñå â3éñüêî 3 ïèòào:
—
Ãåé, ñîëäàòè, õòî ç âàñ â3çüìåòüñÿ âèë3êóâà-
òè ìîþ äî÷êó? Õòî âèë3êóo, òîãî äîáðå íàãîðîäæó.
Âèñòóïèâ ç ðÿä3â îäèí ñîëäàò òà é êàæå:
—
Âàøà öàðñüêà âåëè÷í3ñòü, äîçâîëüòå ÿ ñïðîáóþ.
—
À ÷è çóì3oø? — ïèòào öàð.
—
Çóì3þ ÷è í3 — íå çíàþ, à ñïðîáóâàòè òðåáà,
íå ïðîïàäàòè æ ä3âö3, — êàæå ñîëäàò.
Ïîâåëè ñîëäàòà ó ïàëàö. Ïîãëÿíóâ â3í íà öàð3â-
íó 3 â3äðàçó çðîçóì3â, ùî õâîðîáà ¿¿ íå ïðîñòà, ùî
òóò áåç íå÷èñòî¿ ñèëè íå îá3éøëîñü.
—
Ùîá âèë3êóâàòè òâîþ äî÷êó, — êàæå ñîëäàò
öàðåâ3, — òðåáà ìåí3 äåñÿòü êàðáîâàíö3â ãðîøåé.
—
2 ñòà êàðáîâàíö3â íå øêîäà, ò3ëüêè âèë3-
êóé, — â3äïîâ3äào öàð 3 íàêàçàâ âèäàòè ç êàçíè
äåñÿòü êàðáîâàíö3â.

206
Óçÿâ ñîëäàò ãðîø3, ï3øîâ íà áàçàð, êóïèâ êè-
øåíþ ãîð3õ3â, òîä3 çàéøîâ äî íàéêðàùîãî ó ì3ñò3
êîâàëÿ.
—
Çìàéñòðóé ìåí3, — êàæå ñîëäàò êîâàëåâ3, —
çàë3çíîãî ÷îëîâ3êà ç ïðóæèíîþ, ùîá â3í ì3ã ðóõàòè
ðóêàìè. À ùå â3äëèé ï3âñîòí3 ÷àâóííèõ ãîð3õ3â.
Âèêóâàâ éîìó êîâàëü çàë3çíîãî ÷îëîâ3êà, âèëèâ
ï3âñîòí3 ÷àâóííèõ ãîð3õ3â. Íàñèïàâ ñîëäàò â îäíó
êèøåíþ ïðîñòèõ ãîð3õ3â, â 3íøó — ÷àâóííèõ, ïî-
êëàâ çàë3çíîãî ÷îëîâ3êà íà âîçà 3 ïðèâ3ç ó öàðñüêèé
ïàëàö.
Çàë3çíîãî ÷îëîâ3êà â3í ïîñòàâèâ ó ê3ìíàò3, ÷å-
ðåç ÿêó áóâ ïðîõ3ä äî õâîðî¿ öàð3âíè, à ñàì çàâàëèâ-
ñÿ íà ë3æêó, ëåæèòü 3 ãîð3õè ëóñêào.
Íàñòóïèëà í3÷. Ðàïòîì ÷óo: õòîñü ñòóêào ó äâåð3.
Ñîëäàò ïèòào:
—
Õòî òàì?
Ãîëîñ ç-çà äâåðåé â3äïîâ3äào:
—
Ãîñò3 ïðèéøëè.
—
Ãîñòÿì çàâæäè ðàäèé, — ñêàçàâ ñîëäàò 3 â3ä-
÷èíèâ äâåð3.
Çàéøîâ äî ê3ìíàòè ÷îðò, ðîãàòèé, ç õâîñòîì.
Öåé ÷îðò êîæíî¿ íî÷3 öàð3âíó ëÿêàâ, â3ä òàêîãî
ñòðàõó öàð3âíà é çàíåìîãëà.
—
Òè, ñîëäàòå, ÷îãî ñþäè ïðèéøîâ? — ïèòào
÷îðò.
—
À òè ñàì ÷îãî ïðèéøîâ? — çàêðè÷àâ ñîë-
äàò. —
Ùî òîá3 òóò òðåáà? Îñü ÿ òîá3 ïîêàæó!
Çàñóêàâ ðóêàâà ñîëäàò.
Ñòîðîï3â ÷îðò 3 êàæå:
—
Òèõ3øå, òèõ3øå, ñîëäàòå.
—
Íå ìîæó òèõ3øå! — êðè÷èòü ñîëäàò. — Êîëè
ÿ ñåðäèòèé, ìåí3 äî âñüîãî áàéäóæå, òà ÿ é ñàì íå
çíàþ, ùî ÿ çàðàç ç òîáîþ çðîáëþ!
Çîâñ3ì çëÿêàâñÿ ÷îðò.

207
—
Íó, çàñïîêîéñÿ, çàñïîêîéñÿ! — ïðîñèòü ñîë-
äàòà.
—
Íå ìîæó çàñïîêî¿òèñÿ, — â3äïîâ3äào ñîëäàò. —
Äàâàé ó øàøêè ç3ãðàoìî, òîä3, ìîæå, çàñïîêîþñü.
Äîìîâèëèñü ãðàòè òàê: õòî ïðîãðào — òîìó ùèã-
ëÿ â ëîáà.
Ïî÷àëè ãðó. Ñîëäàò ãðào, à ñàì ä3ñòào ç êèøåí3
ïî ãîð3øêó 3 ãðèçå.
—
Äàé, ñîëäàòå, é ìåí3 ãîð3õ3â ïîãðèçòè, — ïðî-
ñèòü ÷îðò.
—
Ïîãðèçè, — êàæå ñîëäàò 3 â3äñèïàâ ÷îðòó ïðè-
ãîðùó ÷àâóííèõ ãîð3õ3â. Ïîêëàâ ÷îðò ÷àâóííèé ãî-
ð3øîê äî ðîòà, à ðîçãðèçòè íå ìîæå.
À ñîëäàò çíàé ñîá3 ëóñêào òà íàä ÷îðòîì ï3ä-
ñì3þoòüñÿ:
—
Îõ òè, çäóìàâ ç3 ìíîþ â øàøêè ãðàòè, à ñàì
ãîð3õà íå ðîçãðèçåø!
Ãðàëè, ãðàëè, íàðåøò3 ñîëäàò âèãðàâ.
—
Íó, òåïåð òðèìàéñÿ! — êàæå ñîëäàò ÷îðòî-
â3.
—
Ðîç3á’þ òîá3 ëîáà.
—
Çàñóêàâ ñîëäàò ðóêàâè.
Çàòðåìò3â ÷îðò — çãàäàâ, ÿê ñîëäàò ç ãîð3õàìè ñïðà-
âèâñÿ, — òà é ïðîñèòü:
—
Ñîëäàòèêó, òè îáåðåæí3øå, ëåãåíüêî.
—
Íå ìîæó ëåãåíüêî. Äóæå âæå ÿ ðîç3éøîâñÿ.
—
Íó, õî÷ òð3øå÷êè ëåãøå.
—
2 òð3øå÷êè íå ìîæó. Îñü ì3é êðèâèé áðàò,
êîòðèé ó êóòêó ñòî¿òü, òîé ìîæå ëåãøå âäàðèòè.
Õ3áà éîãî ïîïðîñèòè?
—
Áóäü ëàñêàâèé, ñîëäàòèêó, õàé òâ3é áðàò ùèã-
ëÿ äào, — ïðîñèòü ÷îðò.
Ï3äâ3â ñîëäàò ÷îðòà äî çàë3çíîãî ÷îëîâ3êà, íà-
òèñíóâ ïðóæèíó.
Ñòóêíóâ çàë3çíèé ÷îëîâ3ê ñâî¿ì çàë3çíèì êóëà-
êîì ÷îðòà ïî ëîá3 — ïåðåëåò3â ÷îðò ÷åðåç óñþ ê3ì-
íàòó, âèñêî÷èâ çà äâåð3 3 âò3ê.

208
Ïðèá3ã ÷îðò äîäîìó òà é ñêàðæèòüñÿ:
—
Ï3øîâ ÿ ñüîãîäí3 ó öàðñüêèé ïàëàö öàð3âíó
ëÿêàòè, à òàì ñîëäàò! Òà òàêèé çëèé, ëåäâå ÿ óò3ê
â3ä íüîãî æèâèì.
Òîä3 íàéñòàðøèé ÷îðò — êðèâ3 ðîãè — íàêàçóo
ìîëîäèì:
—
Çàâòðà ï3äåòå ó öàðñüêèé ïàëàö âòðüîõ.
Íàñòóïíî¿ íî÷3 ç’ÿâèëîñü ó öàðñüêèé ïàëàö òðîo
÷îðò3â.
—
Ùî òè òóò ðîáèø, ñîëäàòå? — ïèòàþòü.
—
À âàì ÷îãî òóò òðåáà? — çàêðè÷àâ íà íèõ
ñîëäàò.
—
Çàðàç ÿ âàì ïîêàæó!
—
Òà òèõ3øå, òèõ3øå! — çàñïîêîþþòü éîãî ÷îðòè.
—
Íå ìîæó òèõ3øå, — â3äïîâ3äào ñîëäàò, — ÿêùî
õî÷åòå, ùîá ÿ çàñïîêî¿âñÿ, äàâàéòå ãðàòè â øàøêè.
Ïî÷àëè ÷îðòè ãðàòè 3ç ñîëäàòîì. Çíîâó äîìî-
âèëèñü ãðàòè íà ùèãë3.
Ñîëäàò ãðào òà ãîð3õè ãðèçå, à ÷îðòè íà íüîãî
î÷èìà ëóïàþòü. Çàâèäêè ¿õ óçÿëè, ïðîñÿòü ñîëäàòà:
—
Äàé íàì ãîð3õ3â!
—
Íàòå, — êàæå ñîëäàò, — ãðèç3òü! — 2 â3äñè-
ïàâ êîæíîìó ïî ïîâí3é æìåí3 ÷àâóííèõ ãîð3õ3â.
Ñîëäàò îäèí çà îäíèì ãîð3õè ëóñêào, à ÷îðòè
é îäíîãî ðîçãðèçòè íå ìîæóòü.
Ãðàëè-ãðàëè, 3 ñîëäàò âèãðàâ.
—
Íó, ï3äñòàâëÿéòå ëîáè! — êàæå ñîëäàò.
×îðòè ïîëÿêàëèñÿ, à â÷îðàøí3é áèòèé ÷îðò
ï3äñêàêóo:
—
Ïðîñ3òü, ùîá ñàì íå áèâ, à áðàòà çàñòàâèâ.
—
Ñîëäàòå, áóäü ëàñêàâ, íå áèé ñàì, çàñòàâ áðàòà
ùèãë3 äàâàòè! — ïðîñÿòü ÷îðòè.
—
Äîáðå, õàé áóäå ïî-âàøîìó.
Ï3äâ3â â3í ÷îðò3â äî çàë3çíîãî ÷îëîâ3êà, íàòèñ-
íóâ ïðóæèíó. Âäàðèâ çàë3çíèé ÷îëîâ3ê çàë3çíèì
êóëàêîì îäíîãî, äðóãîãî, òðåòüîãî, ÷îðòè ïîâàëè-

209
ëèñü, à ÿê îïàì’ÿòàëèñÿ òðîõè, äàâàé á3ãòè íå îãëÿ-
äàþ÷èñü!
Ïîâåðíóëèñÿ âîíè äîäîìó, ðîçïîâ3ëè ñòàðîìó
÷îðòîâ3 óñå, ÿê áóëî, òîä3 ÷îðò 3 êàæå:
—
Çàâòðà óñ3 ðàçîì ï3äåìî.
Íàñòàëà òðåòÿ í3÷, çíîâó ç’ÿâèëèñÿ ãîñò3 ó öàð-
ñüê3 ïîêî¿. Ïîïåðåäó ñòàðøèé ÷îðò — êðèâ3 ðîãè,
çà íèì óñ3 3íø3 òîâïëÿòüñÿ.
—
Ùî òè òóò ðîáèø, ñîëäàòå? — ïèòào ñòàðøèé
÷îðò. — ßê òè ïîñì3â ìî¿õ ìîëîäøèõ áðàò3â áèòè?
—
ß é òåáå çàðàç âèá’þ! — çàêðè÷àâ ñîëäàò.
—
Òèõ3øå, òèõ3øå! — êàæå ñòàðøèé ÷îðò.
—
ß òèõ3øå íå ìîæó, — â3äïîâ3äào ñîëäàò. — ßê-
ùî õî÷åø, àáè ÿ çàñïîêî¿âñÿ, äàâàé â øàøêè ãðàòè.
Äîìîâèëèñü ãðàòè íà òðè ùèãë3.
Ñîëäàò ãðào òà ãîð3õè ãðèçå, à ÷îðòàì çíîâó äàâ
÷àâóííèõ ãîð3õ3â 3 ñòàðîìó òàêîæ äàâ. Ïîêëàâ ñòà-
ðèé ÷îðò ÷àâóííèé ãîð3øîê â ðîòà, òà íå ðîçãðèç,
ò3ëüêè çóáà çëàìàâ.
—
Îõ òè, — êàæå ñîëäàò, — ãîð3õà ðîçêóñèòè íå
ìîæåø, à ùå ç3 ìíîþ ãðàòè ñ3â.
Ãðàëè-ãðàëè, 3 ñîëäàò îá3ãðàâ ñòàðîãî ÷îðòà.
Îá3ãðàâ 3 äàâàé ÷îðò3â ëÿêàòè:
—
Îò çàðàç ÿ âàì ëîáè ïîðîçáèâàþ!
Ñòàðøèé ÷îðò çëÿêàâñÿ 3 ïðîñèòü:
—
Áèé, ñîëäàòå, òèõ3øå!
—
Íå ìîæó, — â3äïîâ3äào ñîëäàò.
Ïîáèò3 ÷îðòè ï3äøòîâõóþòü ñòàðøîãî:
—
Ïðîñè, ùîá â3í çàñòàâèâ äàâàòè ùèãë3 ñâîãî
áðàòà.
—
Ñîëäàòå, íå áèé ñàì, — ïðîñèòü ñòàðøèé
÷îðò, — çàñòàâ áðàòà ùèãë3 äàâàòè!
Ïîãîäèâñÿ ñîëäàò.
Âäàðèâ çàë3çíèé ÷îëîâ3ê ñâî¿ì çàë3çíèì êóëà-
êîì ñòàðøîãî ÷îðòà ïî ëîá3 ïåðøèé ðàç — ó ÷îðòà

210
ð3ã çëàìàâñÿ; çà äðóãèì ùèãëåì — ÷îðò íà íîãàõ íå
âòðèìàâñÿ, à çà òðåò3ì âèëåò3â çà äâåð3 3 ïîá3ã áåç
îãëÿäêè. À çà íèì ïîá3ãëà é ðåøòà ÷îðò3â.
Çà÷èíèâ ñîëäàò çà íèìè äâåð3, ë3ã 3 çàñíóâ.
Âðàíö3 ïðèõîäèòü öàð.
—
ßê ñïðàâè, ñîëäàòå?
—
Í3÷îãî, ñïàñèá3.
Ïðèéøîâ öàð äî äî÷êè, òà âæå çîâñ3ì â3ä ñòðà-
õó îïàì’ÿòàëàñÿ 3 ãîâîðèòè ïî÷àëà.
Äàâ öàð ñîëäàòîâ3 äâàäöÿòü ï’ÿòü êàðáîâàíö3â
3 êàæå:
—
Çà òàêó òâîþ ïîñëóãó â3äïóñêàþ ÿ òåáå 3ç
ñëóæáè, ãóëÿé, ñîëäàòå, ñê3ëüêè õî÷åø...
ÒÎÐÁÀ Ç Ö2ÑÀÐÅÌ
Öå áóëî äóæå äàâíî, ùå çà ïåðøîãî ö3ñàðÿ. Æèâ-
áóâ æîâí3ð 2âàí. Â3äâîþâàâ ñâîo íà â3éí3, â3äñëóæèâ ó
â3éñüêó. Êàïðàë ïîïëåñêàâ éîãî ïî ïëå÷ó, óòêíóâ òðè
êðåéöàðè ó æìåíþ 3 âèãíàâ ãåòü çà áðàìó êàçàðìè.
2âàí ïëþíóâ 3 ðîçòåð íîãîþ. Ïî÷âàëàâ äî Êî-
ëîìè¿ øóêàòè ãàðàçä3â ì3æ ñâî¿õ ëþäåé, áî íà ÷ó-
æèí3, õî÷ 3 áîðîäàòèé, òà âñå îäíî — ñèðîòà. Ë3ï-
øà ñâîÿ ñîëîìà, í3æ ÷óæà ïåðèíà.
2äå ñîá3 é íà ñîï3ëö3 ãðào. Êîëî øàíöÿ ïîáà÷èâ
ä3äà, ùî ïðîñòÿãàâ ðóêó 3 ïðîñèâ:
—
Äàéòå, íå ìèíàéòå! Ñïîìîæ3òü, ÷åñí3 ëþäè,
á3äíîãî ÷îëîâ3êà.
Îäí3 äàþòü, à 3íø3 ìèíàþòü. Õòî äîáðå ñëîâî
ñêàæå, à õòî é êàìåíåì øïóðíå. Ä3ä óñå ïðèéìào.
2âàí ä3ñòàâ 3ç êèøåí3 êðåéöàðà1 3 ïîêëàâ ñòàðî-
ìó íà äîëîíþ. Ä3ä íà òå ñêàçàâ:
1
Êðåéöàð — äð3áíà ìîíåòà.

211
—
Õòî â á3ä3 äào, òîé äâà ðàçè äào...
Æîâí3ð ìàõíóâ ðóêîþ, ïðèêëàâ äî âóñò ñîï3ëêó
é ï3øîâ ñîá3 äàë3.
×åðåç ÿêèéñü ÷àñ çíîâó çäèáàâ ä3äà ç ïðîñòÿã-
íóòîþ ðóêîþ. ×è öå òîé ñàìèé, ÷è âæå 3íøèé —
íàâ3òü íå ïîäóìàâ. Ä3ñòàâ ç êèøåí3 3 äðóãîãî êðåé-
öàðà é ïîêëàâ ñòàðîìó íà äîëîíþ. Ä3ä ïðîìîâèâ:
—
Â3ä äîáðîãî ÷îëîâ3êà 3 êðåéöàð — ìàoòîê...
2âàí ï3øîâ äàë3.
Äîâãî éøîâ ÷è ìàëî, ÿ íå çíàþ, àëå íà êðàþ
ÿêîãîñü ñåëà òîé ñàìèé ä3ä ùå ðàç ïðîñòÿãíóâ äî
íüîãî ðóêó:
—
Äàéòå, íå ìèíàéòå...
2âàí ä3ñòàâ îñòàííüîãî êðåéöàðà 3 äàâ æåáðàêîâ3.
Ä3ä éîìó ñêàçàâ:
—
Õòî ñàì í3÷îãî íå ìào, à 3íøîìó îñòàíío äào,
ó òîãî äîáðå ñåðöå. ß òîá3 â3ääÿ÷ó çà äîáðîòó 3 ùåä-
ð3ñòü. Ñêàæè, ÷îãî òè õî÷åø?
Æîâí3ð ïîäóìàâ 3 â3äïîâ3äào:
—
Í3÷îãî ìåí3 íå òðåáà, áî ÿêáè ùîñü ìàâ, òî
íå áóëî á ó ÷3ì íîñèòè. Õ3áà ùî äàéòå ÿêóñü òîðáó,
àáè ïîêëàâ ó äîðîç3 êàâàëîê õë3áà.
—
Íàé áóäå òàê, — ïîãîäèâñÿ ñòàðèé.
—
ßê
ñõî÷åø ùîñü ñõîâàòè, òî ò3ëüêè ñêàæè: «Ô3òü äî
òîðáè!» Âñå ïîëåòèòü òóäè, 3 í3ÿêà ñèëà íå çìîæå
éîãî âèïóñòèòè. Áóäåø ãîñïîäàðåì óñüîãî, ùî ïî-
òðàïèòü äî òâîo¿ òîðáè.
Äîêè æîâí3ð ñëóõàâ òîãî ä3äà, íà ïëå÷3 ïîâèñëà
òîðáà — ôàéíà, ðîçìàëüîâàíà. Ñòàâ ¿¿ ðîçãëÿäàòè,
à òèì ÷àñîì ä3äî êóäèñü çíèê. Âñå í3áè ïðîÿñíèëîñÿ.
Ï3øîâ 2âàí äàë3, äóìàþ÷è, ÿê ñïðîáóâàòè, ÷îãî
âàðòèé öåé äàðóíîê ä3äà. Ïîáà÷èâ äâîõ ìóæèê3â,
ùî áèëè îäèí îäíîãî, àæ ïñè ãàâêàëè â ñåë3. Ï3ä3-
éøîâ äî íèõ:
—
×îãî íå ïîä3ëèëè?

212
—
Òà, ãëÿäè, ìåæó ïåðåîðàâ. Ó ìåíå êóïà ä3òåé...
—
Í3, òî â3í, ïåðåîðàâ. Ó ìåíå òåæ êóïà ä3òåé!
Ñõîïèëè îäèí îäíîãî 3 ëóïöþþòü äàë3.
2âàí ðîçñåðäèâñÿ.
—
Àíó, ëàéäàêè, ô3òü äî òîðáè!
Ìóæèêè, ÿê çàéö3, øìèãíóëè â òîðáó 3 çàìîâê-
ëè. 2âàí âèëàìàâ áóêà, òð3ñü ¿õ ê3ëüêà ðàç3â 3 ïîäè-
áàâ äàë3.
Ìóæèêè ïî÷àëè ïðîñèòèñÿ:
—
Âèïóñòè íàñ, äîáðèé ÷îëîâ3÷å, á3ãìå, á3ëüøå
íå áóäåìî ïåðåîðþâàòè ìåæ3. Íàì òðåáà çàñ3âàòè
ïîëå. ßê òà ëàòêà íå âðîäèòü, òî âèçäèõàoìî, ÿê
ðóä3 ìèø3.
Æîâí3ð âèñèïàâ ¿õ ç òîðáè.
—
Ó âàøîìó ñåë3 o ä3äè÷? — ñïèòàâ.
—
a, áîäàé íà íüîãî ñîíöå íå äèâèëîñÿ!
—
Â3í áàãàòèé?
—
Ãî-ãî, âñ3 îö3 ëàíè éîìó íàëåæàòü.
—
Âåä3òü ìåíå äî íüîãî.
Êîëè ïðèéøëè äî ä3äè÷à, 2âàí éîìó ñêàçàâ:
—
Ïàíå, ó âàñ ëàíè âåëèê3, à ö3 ìóæèêè
ìàþòü ïî á3äí3é ãðÿäö3. Â3äð3æòå ¿ì ïî äå-
ñÿòü ìîðã3â.
Ïàí âèçâ3ðèâñÿ íà 2âàíà.
—
Òè çáàëàìóòèâñÿ, æîâí3ðå? 2äè, áî ÿê ïîêëè÷ó
ãàéäóê3â, òî íà òîá3 øê3ðà ñïóõíå.
—
À-à, ïàíî÷êó, âïèðàoøñÿ, ÿê áèê íà ëüîäó?
Àíó, ô3òü äî òîðáè!
Ïàí îïèíèâñÿ â òîðá3. 2âàí óçÿâ 3ç êëèíêà ãà-
ðàïíèê 3 ïî÷àâ øìàãàòè. Ïàí ñêàâóë3â íå ñâî¿ì
ãîëîñîì. Ïîò3ì ïî÷àâ ïðîñèòè:
—
Íå áèé, íå áèé, æîâí3ðå, äàþ îáîì ïî äå-
ñÿòü ìîðã3â.
—
Äèâèñü, ÿ äîáðå çíàþ, ùî ïàíñüêå ñëîâî ò3ëü-
êè äî ïîðîãà. ßêùî çáðåøåø, òî ÿ ùå âåðíóñü.

213
2âàí ï3øîâ äàë3. Â îäíîìó ñåë3 çàéøîâ äî á3ä-
íî¿ õàòèíè, àáè ïóñòèëè ïåðåíî÷óâàòè.
—
Ìè òîá3 äàìî ïåðåíî÷óâàòè, àëå íå ìàoìî
÷èì ïî÷àñòóâàòè, áî ñàì3 ãîëîäí3.
2âàí ãëÿíóâ, à õàòà ïîâíà ä3òåé, õóäèõ òà îá3-
ðâàíèõ, ùî òÿæêî äèâèòèñÿ.
Âðàíö3 ï3øîâ íà ä3äè÷åâå ïîëå, äå âèïàñàëàñÿ
õóäîáà. Íàáëèçèâñÿ äî êîðîâè é ìîâèâ:
—
Àíó, ô3òü äî òîðáè!
2âàí âèïóñòèâ êîðîâó ïåðåä õàòîþ á3äíîãî ÷î-
ëîâ3êà.
—
Ãîäóéòå ñâî¿õ ä3òåé, — ñêàçàâ ñåëÿíèíîâ3
é ïîìàíäðóâàâ äàë3.
Îòàê â3í õîäèâ â3ä ñåëà äî ñåëà é ðîáèâ äîáðî
ëþäÿì. Íàðåøò3 ïðèäèáàâ äî ì3ñòà.
Õîäèòü ïî ðèíêó ãîëîäíèé, àæ ñâ3òèòüñÿ, à äîâ-
êîëà íüîãî êðàìíèö3 ïîâí3 õë3áà. Çàéøîâ äî íàé-
áàãàòøî¿, ïîäèâèâñÿ íà ïîëèö3 é ìîâèâ:
—
Ô3òü äî òîðáè!
Áóõàíö3, áóëî÷êè é êàëà÷3 ïîñêàêàëè â òîðáó.
2âàí ï3øîâ òóäè, çâ3äêè ïàõëî êîâáàñîþ.
—
Ô3òü äî òîðáè! — êðèêíóâ.
Êîâáàñà çà êîâáàñîþ, ÿê äîâæåëåçíèé âîëîâ3ä,
ïîòÿãëàñÿ â òîðáó.
Õîäèòü ïî ì3ñòó, ïðèâ’ÿçóo ñâîþ äóøó é ÷à-
ñòóo ëþäåé. Êîëè íà¿âñÿ é ïîðîçäàâàâ ëþäÿì
óñå, ùî ìàâ, âèòÿãíóâ ñîï3ëêó. Òà ðàïòîì íà
ïîäâ3ð’¿ óçäð3â ä3â÷èíêó, ùî ëåäâå íåñëà âå-
ëè÷åçíèé öåáåð. Ðó÷êè â íå¿, ÿê ïàëè÷êè, í3æ-
êè, ÿê ñê3ïî÷êè, à ñàìà âîíà í3áè ìóõàìè ãî-
äîâàíà.
Æîâí3ð ñïèòàâ:
—
Õòî òîá3 äàâ íåñòè òàêèé òÿæêèé öåáåð?
—
Ìà÷óõà.
—
×îìó òàêà õóäà?

214
—
Ìà÷óõà õë3áà íå äào, âñå æåíå äî ðîáîòè.
Êàæå, àáè ÿ çäîõëà.
2âàí ïîêðóòèâ ãîëîâîþ 3 çàéøîâ äî õàòè. Çà
ñòîëîì ïîëóäíóâàëà òîâñòåëåçíà, ÿê áîäíÿ1, ́à-
çäèíÿ.
—
×îìó ä3â÷èíö3 õë3áà íå äàoòå?
Ìà÷óõà â3äïîâ3ëà:
—
Áî âîíà òàêà, ÿê êóð÷à, à ¿ñòü, ÿê ñàðàí÷à.
—
Íàùî äèòèíó ñèëóoòå íà òÿæêó ðîáîòó?
—
Áî ïå÷åí3 ïåðåïåëèö3 çàäóðíî ç íåáà íå ïà-
äàþòü.
Æîâí3ð äóæå ðîçñåðäèâñÿ.
—
Äèâèñü, ÿê3 ðîçóìí3! Àëå âàø ðîçóì äîáðèé
õ3áà ùî ïñîâ3 íà ï3äîøâè. Íå çáèòêóéòåñÿ ç ñèðî-
òè, áî áóäå âàì çëå.
Ìà÷óõà çàðåïåòóâàëà:
—
×îãî ïðè÷åïèâñÿ, ÿê ï’ÿíèé äî ïëîòà? 2äè
íà çëàìàíó ãîëîâó, áî... — 2 ñõîïèëà ìàêîã3í, ùîá
ïî÷àñòóâàòè íåïðîøåíîãî ãîñòÿ.
Àëå òîé âñòèã êðèêíóòè:
—
Àíó, ô3òü äî òîðáè!
ßê îêîì êë3ïíóòè, ìà÷óõà — øóñòü ó òîðáó.
Æîâí3ð äàâ ñèðîò3 ãðîøåé, çàêèíóâ òîðáó íà ïëå÷3
é ïîäàâñÿ íà äîðîãó.
—
ß òåáå âèòðóøó ç ìîñòà ó âîäó, ÷óoø? — ãðî-
çèâ ìà÷óñ3.
Òà ïî÷àëà ïðîñèòè, áëàãàòè:
—
Íå ãóáè, æîâí3ðå, äóøó. Ñê3ëüêè áóäó æèòè,
òî é ìóõè íå ñêðèâäæó, à ä3â÷èíêó ëþáèòèìó, ÿê
ð3äíó äèòèíó. Ãîë3âêó ¿é ïîìèþ, äàì ÷èñòó ñîðî-
÷å÷êó, á3ëèì õë3áöåì íàãîäóþ.
Ñõîïèëà 2âàíà ìàñíèìè ñëîâàìè. Ïîäóìàâ òðîõè
é âèïóñòèâ ¿¿.
1
Áîäíÿ — ä3æêà.

215
—
Ùîá áóëî òàê, ÿê êàæåø, áî ÷åðåç ð3ê ïðè-
éäó íà òâîþ ãîëîâó!
Ìà÷óõà ïîòåë3ïàëàñÿ íàçàä, à æîâí3ð âèòÿãíóâ
ñîï3ëêó é çàãðàâ êîëîìèéêó. Ïî÷âàëàâ íàðåøò3 äî
âåëèêîãî ì3ñòà.
Íà øèðîêîìó ìàéäàí3 ñòîÿâ ö3ñàð3â ÷îëîâ3ê, ùî
ðåâ3â íà âñþ ãîðëÿíêó:
—
Ãåé, ëþäèñüêà, â ö3ñàðñüêîìó çàìêó ÷îðòè
çâèëè ñîá3 ãí3çäî. Òîé, õòî âèæåíå ÷îðò3â, îäðó-
æèòüñÿ ç ö3ñàðåâîþ äîíüêîþ. Äå â3äâàãà, òàì 3 ïå-
ðåìîãà. Çâàæòåñÿ — ñìåðòü àáî öàð3âíà â çîëîò3.
2âàí äóæå õîò3â îäðóæèòèñü. Äóìàâ òî çðîáèòè
â Êîëîìè¿. À òóò íà òîá3 — öàð3âíà!
—
ßêà âîíà íà îêî?
—
ßê òâîÿ òîðáà íàâèâîð3ò, — ñêàçàëè ëþäè,
ïîñì3õàþ÷èñü.
«Ùî æ, — ïîäóìàâ 2âàí, — îæåíþñü — íå îæå-
íþñü, à ÷îðòàì íàòðó â í3ñ ïåðöþ 3 ä3çíàþñÿ, ùî
òî çà êèöÿ òà öàð3âíà, àáè áóëî ùî ðîçïîâ3äàòè
ä3â÷àòàì â Êîëîìè¿».
2 æîâí3ð ñêàçàâ ö3ñàðñüêîìó êðèêóíîâ3:
—
Àíó çàìîâêíè 3 âåäè ìåíå òóäè, êóäè òðåáà.
ß âèæåíó ÷îðò3â.
Òîé ï3äâ3â éîãî äî ÷óäîâîãî ïàëàöó, ùî ï3äïè-
ðàâ íåáî. 2âàí ä3çíàâñÿ, ùî ö3ñàð3â ïðåäîê áóâ êî-
ëèñü äóæå á3äíèì. Íå ìàâ í3 õàòè, í3 äî ñòàéí3 ùî
çàãíàòè. Õîäèâ, ëàòêà, ïî ñâ3òó 3 íà ëþäåé ïóñêàâ
óñ3ëÿêó ìàíó. Â3äòàê ïðîäàâ ÷îðòîâ3 äóøó. Ëþöè-
ïåð çáóäóâàâ éîìó îòîé çàìîê 3 çðîáèâ éîãî ö3ñà-
ðåì. Â3í äîâãî öàðþâàâ. À ïåðåä ñìåðòþ ï3äïèñàâ
öàðåãðàô ïðî òå, ùî çàìîê ìào íàëåæàòè ÷îðòàì.
Íå÷èñò3 çàìåøêàëè â ö3ñàðñüêîìó ïàëàö3, à íîâ3
ö3ñàð3 ìóñèëè æèòè 3íäå. Õòî íàâàæóâàâñÿ çàéòè â
çàìîê, òîìó ï3çíî áóëî êàÿòèñÿ: ãèíóâ, ÿê ìóõà.
Ñòàâ 2âàí ïåðåä ö3ñàðåì 3 ìîâèâ:

216
—
ß âèìåòó ÷îðò3â, à òè ãîòóé äîíüö3 âåñ3ëëÿ.
—
Íàé áóäå, — êàæå ö3ñàð.
—
Äèâèñü, ÿê çáðåøåø, òî ìàòèìåø ñïðàâó ç3
ìíîþ.
Æîâí3ð óçÿâ õë3áà, ñîëîíèíè é ì3öíîãî òþòþ-
íó. Ñ3â ó êóòî÷îê çàìêà, ïîêóðþo, ïîïëüîâóo é ÷å-
êào. ×àñ òÿãíåòüñÿ ïîâîë3, ÿê ãîëîäíå ë3òî, — í3áè
÷îðòè ñòî÷èëè äîêóïè äâ3 íî÷3.
Ðàïòîì çàäâèãò3â çàìîê, çàòðÿñëèñÿ ñò3íè. Äî
çàëè óâ3éøëà äîáðà ñîòíÿ ÷îðò3â ç äåðåâèùåì ñòà-
ðîãî ö3ñàðÿ íà ïëå÷àõ. Ïîñòàâèëè éîãî íà ï3äëîãó
3 ïî÷àëè ùîñü ́åë́îòàòè. Ìàõàþòü âèëàìè, êðèâ-
ëÿòüñÿ îäèí îäíîìó, ãàëàñóþòü. 2âàí òàê íàïóäèâ-
ñÿ, ùî ñîðî÷êà íà íüîìó çàòâåðä3ëà, àëå îòÿìèâñÿ.
Êîëè íàáðèäëî ñëóõàòè, âñòàâ 3 ãóêíóâ:
—
Àíó, ïåðåñòàíüòå ôàíàáåð3¿1 ïîêàçóâàòè!..
Äî íüîãî íàðàç êèíóâñÿ ÷îðòèùå, âæå çìîðùå-
íèé, ÿê ñóøåíèé ãðèá.
—
Ìè éîãî ï3äñìàæèìî, — çðàä3â. — Áåð3òü éîãî!
2âàí ïîñì3õíóâñÿ:
—
Àíó, âñ3 ÷îðòè, ô3òü äî òîðáè!
Ä3äüêè îäèí çà îäíèì çàë3çëè äî òîðáè. Æîâí3ð
¿¿ çàâ’ÿçàâ 3 ïî÷àâ ùîñèëè óäàðÿòè òîðáîþ â îäâ3ðîê.
—
Îé-éîé-éîé! — ñòîãíàëè â í3é íå÷èñò3.
—
Äàðóé, 2âàíå. Çðîáèìî âñå, ùî õî÷åø, ò3ëüêè íå
ëàìàé ñòàðèõ ê3ñòîê.
—
Âèïóùó, ÿêùî âàì çâ3äñè ïñè ìàðøà óòíóòü.
—
Éîé, á3ãòèìåì ñêîð3øå â3ä çàéö3â!
—
Ìåí3 öüîãî çàìàëî. Â3ääàéòå öàðåãðàô ñòà-
ðîãî ö3ñàðÿ, — 3 ãóïíóâ íèìè ùå ðàç îá îäâ3ðîê.
—
Éîé, â3ääàìî, òà âèïóñòè.
—
À ÿ âàì íå â3ðþ. Âèïóùó íàéìîëîäøîãî, íàé-
æâàâ3øîãî. ßê ïðèíåñå ïàï3ð, òîä3 ï3äåòå âñ3 äî
ä3äü÷î¿ ìàòåð3. À ÿê í3, òî í3.
1
Ôàíàáåð3¿ — òóò: äèâàöòâà.

217
2âàí ïðîêîëîâ ãîëêîþ ä3ðêó â òîðá3 é âèïóñòèâ íàé-
ìåíøîãî ÷îðòèêà. Ðåøòà á3ñ3â êèíóëèñÿ äî ä3ðêè, àëå
2âàí çàòêàâ ¿¿ ãîëêîþ: âîíè âêîëîëèñÿ é ïðèòèõëè.
Ïðèá3ã ÷îðòèê äî ïåêëà 3 ðîçïîâ3â Ëþöèïåðîâ3
ïðî òå, ùî ñòàëîñÿ ó çàìêó. Òîé ïî÷óõàâñÿ. Òðåáà æ
ðÿòóâàòè äîáðó ñîòíþ ÷îðò3â, áî îò-îò çàï3þòü òðå-
ò3 ï3âí3. Ëþöèïåð â3ääàâ öàðåãðàô. Çà îäíó ìèòü
ïàï3ð óæå áóâ ó 2âàíîâèõ ðóêàõ. Òîé ïðî÷èòàâ íà-
ïèñàíå, îòâîðèâ â3êíî é ïîâèòðÿñàâ 3ç òîðáè âñ3õ
÷îðò3â. Ò3 âïàëè íà êàì3ííÿ é ïîòîâêëèñÿ.
Äåðåâèùå ç ñòàðèì ö3ñàðåì í3áè ïðîâàëèëîñÿ
êð3çü çåìëþ.
2âàí ï3øîâ äî ö3ñàðÿ.
—
ß âèãíàâ ÷îðò3â 3ç çàìêà! — ñêàçàâ, ïîêëî-
íèâøèñü.
—
Òåïåð äàâàé ñâîþ äîíüêó çà ìåíå.
—
Äóæå äîáðå, ùî âèãíàâ ÷îðò3â, àëå äîíüêè çà
òåáå íå â3ääàì, áî òè äðàíòèâèé æîâí3ð, à âîíà —
öàð3âíà.
—
Å-å, íå ôàéíî, ö3ñàðþ! Íå ðîáè ç ëèöÿ õàëÿ-
âó! — îáðàçèâñÿ 2âàí.
—
Òè ÿê ç3 ìíîþ ãîâîðèø! — ïî÷åðâîí3â ö3-
ñàð.
—
Àíó, âàðòàð3, çàìêí3òü éîãî â òåìíèöþ.
—
Òàêà òâîÿ äÿêà, âåëüìîæíèé ö3ñàðþ? Àíó,
ô3òü äî òîðáè!
Ö3ñàð øìèãíóâ, ÿê ùóð, ó òîðáó. 2âàí âèñïîâ3-
äàâ éîãî íà âñ3 áîêè, çàêèíóâ òîðáó íà ïëå÷3 é
ïîäàâñÿ â äîðîãó. Éäå ïîëåì, ë3ñîì, íà ñîï3ëö3 ãðào,
àæ äåðåâà ðîçëÿãàþòüñÿ. À ö3ñàð ñîïå 3 ñòîãíå, ÿê
âåäì3äü â áàðëîç3.
Êîëè ñîíöå âæå áóëî íà äâ3 êî÷åðãè â3ä çàõîäó,
ïî÷àâ ïðîñèòè Éâàíà:
—
Ïóñòè ìåíå, äîáðèé ÷îëîâ3÷å. ß â3ääàþ çà
òåáå öàð3âíó.
—
À ìåí3 íå òðåáà òâîo¿ öàð3âíè! Êàæóòü, ùî
âîíà êðèâîáîêà 3 ñóõà, ÿê òåðëèöÿ. Â Êîëîìè¿

218
çíàéäó ôàéíó ä3â÷èíó. Ïîíåñó òåáå äî Ïàöèêî-
âà 3 ïðîäàì íà ÿðìàðêó, àáè á3ëüøå íå îáäóðþ-
âàâ ëþäåé.
—
2âàíå, âñå æèòòÿ áóäó ò3ëüêè ïî ïðàâä3 ðîáè-
òè. Á3ãìå, íå áðåøó...
—
çàáîæèâñÿ ö3ñàð.
Æîâí3ð ùå äàâ éîìó ê3ëüêà øòîâõàíö3â 3 âèïóñ-
òèâ ç òîðáè. Ö3ñàð òàê ò3êàâ, àæ áîëîòî çà íèì ðîç-
ë3òàëîñÿ. À Éâàí ãðàâ íà ñîï3ëö3 3 éøîâ äî Êîëî-
ìè¿. Òàì âèñâàòàâ ñîá3 ä3â÷èíó, ÿê ÷3÷êó, 3 çðîáèâ
òàêå âåñ3ëëÿ, ùî ùå ñâ3ò íå âèä3â!
Áóëè íà ò3ì âåñ3ëë3 é ì3é ä3äî ç áàáîþ. Òàê âè-
ãîéêóâàëè é òàíöþâàëè, ùî òðè ïàðè ïîñòîë3â ïî-
ðâàëè.
ÒÐÅÒ2É ÑÈÍ 2ÂÀÍ
Ìàâ ́àçäà òðüîõ ñèí3â. Ïîçàê3í÷óâàëè øêîëó,
3 áàòüêî ñêëèêào ¿õ íà ðàäó. Äîâãî íå ðàäèâñÿ ç
íèìè, ëèøå äàâ ãðîøåé 3 ñêàçàâ, àáè éøëè â ñâ3ò
ðåìåñëî øóêàòè. Õòî ùî ñîá3 âèáåðå, òå é áóäå
ìàòè.
Ï3øëè âîíè òðüîìà äîðîãàìè àëå íàéìîëîäøèé
ÿê 3øîâ, òî ñâî¿ ãðîø3 çàãóáèâ. Ïîäóìàâ ñîá3, ùî
âæå í3õòî éîãî çà òàê íå íàâ÷èòü ðåìåñëà, 3 ï3øîâ
øóêàòè ðîáîòè.
Éøîâ 3 çàõîò3â äóæå ¿ñòè. Ñîðîìíî ïðîñèòè, çëå
é óìèðàòè ç ãîëîäó íå áóäå. Çàéøîâ ó ÿêåñü ñåëî, à
òàì æèâ äóæå áàãàòèé ïîãàíèé êñüîíäç. Ïîâåðíóâ
äî íüîãî 3 ïðîñèòüñÿ íà ñëóæáó.
Êñüîíäç ïîäèâèâñÿ, ïîäóìàâ 3 êàæå:
—
Áóäåø ìåí3 â ïîëîíèí3 â3âö3 ïàñòè.
—
Äîáðå. Áóäó ïàñòè.
Äàâ êñüîíäç ïîâå÷åðÿòè, ïåðåíî÷óâàâ 2âàí, à
âðàíö3 ï3ñëÿ ñí3äàíêó â3äâåëè éîãî íà ïîëîíèíó.

219
Ìèíóâ äåíü, äðóãèé — ñóìíî. Òà ùå é âîâêè âíî÷3
âèþòü ïî çâîðàõ.
Çìàéñòðóâàâ ñîá3 õëîïåöü ï3ñòîëÿ 3 âæå ìào
çàõèñò â3ä çâ3ðà. Àëå îäíîãî ðàçó äóæå çàõìàðè-
ëîñÿ 3 ïî÷àâ ãð3ì ó ñêåëþ áèòè. Ïðèäèâëÿoòüñÿ
2âàí, à òî Àíòèïêî1 âò3êào â3ä õìàðè. Õìàðà áëèñ-
êàâêàìè á’o, à âáèòè Àíòèïêà íå ìîæå. Íàëàäó-
âàâ 2âàí ñâîãî ï3ñòîëÿ 3 ÿê ñòð3ëèâ — Àíòèïêî
ëèøå ëàïêàìè ïîìàõàâ.
Ï3øîâ 2âàí äî îâåöü, à òàì íà íüîãî ñòàðåçíèé
ä3äî ÷åêào. Êàæå õëîïöåâ3:
—
Âåëèêå òè ä3ëî çðîáèâ, ëåãåíþ. Ùî çà òå
õî÷åø?
—
ß í3÷îãî íå õî÷ó, — êàæå 2âàí, — ëèøå òàêó
ïàëÿíèöþ, àáè ¿â, à âîíà ö3ëîþ áóëà. 2 ùå õî÷ó
òàêó ñîï3ëêó, àáè ÿ ãðàâ íà í3é, à âñå æèâå òàíöþ-
âàëî, áî äóæå ñóìíî ìåí3.
Äàâ éîìó ä3äî 3 ïàëÿíèöþ, 3 ñîï3ëêó. Çàãðàâ
2âàí — 3 âñ3 â3âö3 ïî÷àëè òàíöþâàòè. 2 òàê áóëî
â3äòîä3 êîæíîãî äíÿ: â3í ãðào, à â3âö3 òàíöþþòü.
Äî÷óâñÿ êñüîíäç, ùî â3âö3 éîãî íå ëèøå íå
â3äïàñëèñÿ, à õóäíóòü íà î÷àõ, 3 âèð3øèâ ï3òè íà
ïîëîíèíó é ïîäèâèòèñÿ. Ñõîâàâñÿ ó òåðíÿ 3 áà-
÷èòü — âñå ãàðàçä, â3âö3 ïàñóòüñÿ, ÷àáàí ñí3äào.
Àëå çà ÿêèéñü ÷àñ âèéìào 2âàí ñîï3ëêó 3 ïî÷èíào
ãðàòè. Â3âö3 âñ3 ÿê îäíà — â òàíåöü. 2 êñüîíäçà â
òåðí3 ÿêàñü ñèëà ï3ä3éìào, òàêîæ äî òàíöþ êèäào.
Òàê â3í ñêàêàâ, ùî âåñü îäÿã ïîðâàâ 3 ëèøèâñÿ,
â ÷îìó éîãî ìàòè íà ñâ3ò ðîäèëà.
Íå ï3äå ãîëèì äîäîìó òà é 2âàíîâ3 òàê íå ïîêàæåòü-
ñÿ, ÷åêào âå÷îðà. À ÿê ñìåðêàëîñÿ, òî ïî÷èì÷èêóâàâ
äî ñâîãî ñåëà. Ó êðàéí3é õàò3 æèâ äÿê, äî íüîãî é çà-
éøîâ êñüîíäç. Íàëÿêàâ óñ3õ, ëåäâå éîãî âï3çíàëè.
1
Àíòèïêî — ÷îðò.

220
—
Äàé ìåí3 ùîñü íà ñåáå íàòÿãíóòè, ùîá äîäî-
ìó ä3éòè, — ïðîñèòü äÿêà.
—
À ùî, îò÷å, ç âàìè ñòàëîñÿ?
—
Òà íå ïèòàé. Ì3é íàéìèò òàêèé ìóçèêà, ùî
ÿê çàãðào, òî íå ëèøå ëþäè — â3âö3 òàíöþþòü.
2 ðîçïîâ3â ïðî âñå.
—
Ïåðåíî÷óéòå â ìåíå, — êàæå äÿê, — à âðàíö3
ï3äåìî òóäè îáèäâà. Ðàä áè ÿ íà òàêå ïîäèâèòèñÿ.
Ïåðåíî÷óâàâ êñüîíäç ó äÿêà, à âðàíö3 óäâîõ ï3-
øëè íà ïîëîíèíó. Äèâëÿòüñÿ — 2âàí ñîá3 ïàñå
îâåöü, ïîñï3âóo.
—
Ñõîâàéìîñÿ, îò÷å, â êóù3, — êàæå äÿê.
—
Å í3. ß âæå â÷îðà áóâ ó êóùàõ, òî âè áà÷èëè,
ÿêèì ÿ äî âàñ ïðèéøîâ. Øóêàéìî äåñü ïîëÿíó, áî
äîâåäåòüñÿ íàì òàíöþâàòè.
Çíàéøëè ð3âíå ì3ñöå, ïîñ3äàëè òàì 3 ÷åêàþòü.
Íàðåøò3 íàéìèò çàãðàâ. Â3âö3 óñ3 — â òàíåöü, 3 ï3ï
ç äÿêîì òàê ð3æóòü, ùî àæ ïîðîõ çíÿâñÿ. Äÿê ùå
ìóçèêó ïåðøó ï3äõâàëþâàâ, à äàë3 âæå é ãîâîðèòè
ïåðåñòàâ. Òàíöþâàëè, ïîêè íå ñòåìí3ëî. Ëèøå êîëè
2âàí ïî÷àâ îâåöü â êîøàðó çàãàíÿòè, çìîãëè ïðè-
ïî÷èòè. Àëå òðåáà éòè äîäîìó. À òàê òåìíî, ùî çà
êðîê í3÷îãî íå âèäíî. Äîâãî áëóêàëè, äîêè ä3ñòà-
ëèñÿ äî ÿêîãîñü íåçíàéîìîãî ñåëà. À êîëè âæå
ïîòðàïèëè äîäîìó, êñüîíäç áóâ òàêèé çìó÷åíèé,
ùî çàð3êñÿ õîäèòè íà ïîëîíèíó.
Â3ä êñüîíäçà í3 ÷óòêè, í3 ïëàòí3, 3 Éâàí äóìào:
«Äîêè ÿ ìàþ ïàñòè êñüîíäçîâ3 â3âö3 òà é çà ùî?
Â3í ñþäè íå ïðèõîäèòü, ¿ñòè í3õòî íå âèíîñèòü, í3
âèâîçèòü». Ïîêèíóâ îâåöü, òà éäå äîäîìó.
Ëèøå ïðèéøîâ äî ñåëà, à íà íüîãî ÷åêàþòü —
ïîðà äî â3éñüêà éòè.
Ñëóæèâ ñê3ëüêè — íå ñëóæèâ, à ïðîéøîâ ðåê-
ðóòñüêó øêîëó, âæå ðàõóoòüñÿ ñòàðøèì ñîëäàòîì.
À öàð òîä3 ïî ÷åðç3 âèêëèêàâ ñîëäàò3â ó ñòîëèöþ

221
êîëèñàòè ñòàðó öàðèöþ. Áóëî ¿é óæå ñòî ï’ÿòäåñÿò
ë3ò, 3 ñïàëà âîíà â êîëèñö3. À áóâ òàêèé öàðñüêèé
íàêàç: ÿêùî öàðèöÿ çàïëà÷å, ñîëäàòîâ3 ãîëîâà ç
ïëå÷åé. À ùî öàðèöÿ áóëà äóæå ïëàêñèâà, òî áàãà-
òî ñîëäàò3â öàð â3äïðàâèâ íà òîé ñâ3ò.
Ïðèéøëà 2âàíîâà ÷åðãà êîëèñàòè öàðèöþ. À â3í
í3êîëè íå ðîçëó÷àâñÿ ç ò3oþ ñîï3ëêîþ, ùî éîìó
ä3äóíüî ïîäàðóâàâ.
Ëèøå ñòàâ â3í íà ïîñò — öàðèöÿ êðèâèòü ãóáè,
õî÷å ïëàêàòè. Âèòÿã â3í ñâîþ ñîï3ëêó 3 çàãðàâ. ßê çà-
òàíöþâàëà öàðèöÿ — àæ êîëèñêà ñêðèïèòü. Ãðàâ äî-
òè, äîêè ñòàðà íå íàòàíöþâàëàñÿ òàê, ùî ñïàëà ö3ëó
äîáó. Âæå é çì3íÿòè éîãî ïðèéøëè, à âîíà ñïàëà.
Àëå êîëè ïðîêèíóëàñÿ öàðèöÿ, ïî÷àëà âèìàãà-
òè, ùîá ïðèñëàëè â÷îðàøíüîãî ñîëäàòà. Äàþòü ¿é
¿ñòè, ïèòè, êîëèøóòü, à âîíà êðè÷èòü, ùî õî÷å â÷î-
ðàøíüîãî áà÷èòè.
Ïðèêëèêàâ öàð 2âàíà 3 ïèòào:
—
Ùî òè ìî¿é ìàòåð3 òàêå äàâ? Âîíà ñïàëà äîáó,
à ñüîãîäí3 íå õî÷å í3 ïèòè, í3 ¿ñòè, ëèøå òåáå õî÷å
áà÷èòè.
—
Í3÷îãî ¿é íå äàâàâ, êîëèñàâ òà íà ñîï3ëö3
ãðàâ, — â3äïîâ3äào 2âàí.
Êàæå öàð:
—
Òè âì3oø äîáðå êîëèñàòè, òî ïîñëóæè, ïîêè
âîíà áóäå æèòè, à çà öå äàì òîá3 ï3âäåðæàâè.
Çãîäèâñÿ 2âàí. ßê ïî÷àâ ñòàð3é ïðèãðàâàòè, ñòàðà
òàê ñòàíöþâàëàñÿ, ùî ïðîæèëà ì3ñÿöü 3 âìåðëà.
Ïîõîâàëè ñòàðó, 3 öàð äàâ 2âàíîâ3 ï3âäåðæàâè.
2äå â3í äî ñâîãî áàòüêà, 3 äîðîãîþ éîãî çàõîïèëà
í3÷. Ïîáà÷èâ ïîïåðåäó âîãíèê. Ï3ä’¿õàâ áëèæ÷å —
õàòà ÿêàñü.
Çðàä3â 2âàí 3 õî÷å ïîïðîñèòèñÿ íà í3÷. Çàéøîâ,
à â õàò3 ëèøå ìîëîäà æ3íêà ñèäèòü 3 äâà âåëèê3 ïñè
äî ëàâè ïðèïíóò3.

222
Ïðîñèòüñÿ 2âàí íà í3÷, à æ3íêà é êàæå:
—
Íî÷óé, àëå áîþñÿ, ùî é òåáå ïðèïíó, ÿê
öèõ ïñ3â.
Íåñå âîíà ëàíöþã, à Éâàí ÿê âèéíÿâ ñîï3ëêó,
ÿê çàãðàâ, òî òàê òàíöþâàëà æ3íêà, ùî õàòà é çåìëÿ
íàâêîëî äðèæàëè. Êîëè íàòàíöþâàëàñü äî òîãî, ùî
âïàëà é íå âîðóøèëàñü, ïî÷àâ 2âàí âå÷åðÿòè.
—
Ïðèïíåø ìåíå, — â3äïîâ3äào 2âàí, — àëå íà-
ïåðåä ÿ õî÷ó ïîâå÷åðÿòè.
—
Âèéìào ïàëÿíèöþ, à
æ3íêà ÿê ïîäèâèëàñÿ íà òîé õë3á, òî é ñêðèêíóëà:
—
Òè ä3ñòàâ öþ ïàëÿíèöþ çà òå, ùî âáèâ ìîãî
áðàòà!
Âèéìào â3í ï3ñòîëÿ 3 êàæå:
—
Âáèâ ÿ òâîãî áðàòà 3 çàðàç òåáå, ÷îðòèöå, óá’þ!
—
Íå âáèâàé ìåíå. ß ïîñïóñêàþ öèõ äâîõ ïñ3â,
òî áðàòè òâî¿, — çàáëàãàëà ÷îðòèöÿ.
Ïîçí3ìàëà âîíà ç íèõ ëàíöþãè, 3 ñòàëè âîíè
ëþäüìè. Ï3äá3ãëè äî 2âàíà, îáí3ìàþòü, ö3ëóþòü.
Ðîçïîâ3ëè áðàòè, ÿê ÷îðòèöÿ ïóñòèëà ¿õ ïåðå-
íî÷óâàòè, ïðèï’ÿëà 3 ïîðîáèëà ïñàìè, 3 íå õî÷å
2âàí æèâîþ ÷îðòèöþ íà ñâ3ò3 ëèøàòè. Õî÷å ¿¿ âáè-
òè. À âîíà ïîáà÷èëà, ùî êóë3 â 2âàíà íåìào, òà
é ñì3oòüñÿ:
—
Íå âá’oø, áî íå ìàoø ÷èì.
—
Ìîÿ êóëÿ — îöåé õë3á, — êàæå 2âàí.
—
Çà-
ðÿäæó íèì ï3ñòîëÿ — 3 ñìåðòü òîá3!
Çíîâó ïðîñèòüñÿ ÷îðòèöÿ, òà Éâàí 3 ñëóõàòè íå
õî÷å.
—
Äîñèòü, ùî âæå ñò3ëüêè ë3ò áðàòè ìî¿ ìó÷è-
ëèñÿ! — Çàðÿäèâ ï3ñòîëÿ, âèñòð3ëèâ, — 3 ç ÷îðòèö3
ëèøå äüîãîòü çðîáèâñÿ.
Ïðèéøëè âñ3 òðè áðàòè äîäîìó. Òàòî 3 ìàòè âæå
ñòàðåíüê3, ùî ëåäâå-ëåäâå âï3çíàëè ¿õ. Çðàä3â áàòüêî:
—
Äîâãî áëóêàëè âè ïî ñâ3òó, ñèíè ìî¿ äîðîã3,
à ÿ íà ñòàð3ñòü ìóñèâ ìèëîñòèí3 ïðîñèòè.

223
Êàæå 2âàí:
—
Òàòó, ÿ òàêîæ á3äóâàâ, à òåïåð çàáèðàþ âñ3õ,
áî ìàþ ï3â öàðñüêîãî ìàoòêó, 3 áóäåìî â äîáð3-
ãàðàçä3 æèòè.
ÕÈÒÐÈÉ ÕËÎÏÅÖÜ
Æèâ ñîá3 õëîïåöü. Â3í çãîäèâñÿ ïàíîâ3 ñëóæèòè
äîòè, äîêè òîé íå ïðîæåíå éîãî. Òà ñêóïèé ïàí íå
â3äïóñêàâ õëîïöÿ 3 íå ïðîãàíÿâ.
—
Òîä3 òåáå â3äïóùó, — ñêàçàâ, — ÿêùî âè-
æåíåø ÷îðò3â 3ç áîëîòà àáî ïðèíåñåø òîðáèíêó
çîëîòà.
Ïîäóìàâ õëîïåöü, ùî çîëîòà íå ä3ñòàíå í3äå, à
÷îðò3â, ìîæå, ÿê-íåáóäü âèæåíå. Ï3øîâ ó áîëîòî
3 ñ3â òàì, ãðàoòüñÿ.
Àæ ïðèá3ãào ÷îðò äî íüîãî 3 ïèòào, ùî â3í äó-
ìào ðîáèòè â áîëîò3.
—
Å-å, — ãîâîðèòü õëîïåöü, — äóìàþ ìîíàñ-
òèð áóäóâàòè.
×îðò çëÿêàâñÿ 3 ïîá3ã äî ñòàðøîãî ÷îðòà 3ç ñêàð-
ãîþ. Ñòàðøèé ãîâîðèòü äî ÷îðòà:
—
ßêùî òè õëîïöÿ ïîáîðåø, òî âèæåíåø ç áî-
ëîòà, à êîëè â3í òåáå, òî áóäå áóäóâàòè ìîíàñòèð.
Ïðèõîäèòü ÷îðò äî õëîïöÿ, à òîé ñòîâïè ìóðóo.
×îðò 3 ãîâîðèòü:
—
Äàâàé áîðîòèñÿ. ßêùî òè ìåíå ïîáîðåø, òî
áóäåø ðîáèòè, à ÿêùî ÿ òåáå — òî âèæåíó ç áîëîòà.
—
Å-å, — ãîâîðèòü õëîïåöü, — õîäè ñïî÷àòêó
ç ä3äîì ìî¿ì ïîáîðèñÿ, à ïîò3ì ç3 ìíîþ.
Õëîïåöü óçÿâ ÷îðòà çà ðóêó 3 âîäèòü ïî ë3ñ3. Íà-
òêíóëèñü íà âåäìåäÿ.
—
Îò äèâèñÿ, — êàæå õëîïåöü, — ì3é ä3ä ìî-
õîì ïîð3ñ, à ñïðîáóé éîãî ïîáîðîòè!

224
×îðò íàêèíóâñÿ áîðîòè âåäìåäÿ, à òîé ñïðîñîí-
íÿ ÿê ãàõíå, òî ÷îðò àæ ó ñâîãî ñòàðøîãî îïèíèâñÿ
òà ãîâîðèòü, ùî êîëè ä3äà íå ì3ã ïîáîðîòè, òî òîãî 3
çîâñ3ì íå çìîæå. Òîä3 ñòàðøèé ÷îðò ïîñèëào ÷îðòà ç
áóëàâîþ: õòî âèùå ï3äêèíå. ßê õëîïåöü âèùå, òî áóäå
ðîáèòè, ÿê ÷îðò — òî ïðèæåíóòü õëîïöÿ ç áîëîòà.
×îðò ÿê ï3äêèíóâ áóëàâó óãîðó, òî âîíà ãîäèíó
ëåò3ëà, à ÿê óïàëà, òî âãðóçëà â çåìëþ. Òîä3 õëî-
ïåöü âçÿâ çà ê3íåöü áóëàâó, òî â íüîãî àæ â î÷àõ
ïî÷îðí3ëî, áî âîíà áóëà äóæå òÿæêà. Òîä3 â3í ïî-
÷àâ äèâèòèñÿ â íåáî. À ÷îðò ïèòào éîãî:
—
×îãî òè òàê äîâãî òóäè äèâèøñÿ?
—
À äèâëþñÿ, ùîá õìàðà ï3ä3éøëà, à òîä3 ÿê
øïóðíó áóëàâó, òî áóäåø ò3ëüêè é áà÷èòè!
×îðò çà áóëàâó — òà é óò3ê äî ñòàðøîãî.
—
Äîáðå, ùî íå äàâ çàêèíóòè, à òî áóëè á ìè
ïðîïàëè áåç áóëàâè.
Òîä3 ñòàðøèé ÷îðò ïîñèëào ðîãàòîãî ÷îðòà, ùî
âì3o êð3ïêî ñâèñòàòè.
—
Éäè, — êàæå, — ÿê òè äóæ÷å ñâèñíåø, òî
âèæåíåø éîãî ç áîëîòà, à ÿê â3í — òî îñòàíåòüñÿ
ðîáèòè.
Ïðèõîäèòü ðîãàòèé äî õëîïöÿ, à òîé ñòîâïè âæå
ïîñòàâèâ. Òî ÷îðò ïèòào, ùî â3í áóäå ðîáèòè.
—
Òà, — êàæå, — áóäó âæå âåðõà çâîäèòè.
Îò ÷îðò 3 ãîâîðèòü:
—
Äàâàé, õòî äóæ÷å ñâèñíå: ÿê òè, òî áóäåø
ðîáèòè, à ÿê ÿ, òîä3 òåáå âèæåíåì.
Òîä3 ÿê âïåð ÷îðò äåñÿòü ïàëüö3â ó ðîò, ÿê ñâèñ-
íóâ, òî íà äåðåâ3 ëèñòÿ îáëåò3ëî. À õëîïåöü ãîâîðèòü:
—
À ÿê ÿ ñâèñíó, òî ãåòü ã3ëëÿ îáëîìèòüñÿ, ò3ëü-
êè çàïëþù î÷3.
Êîëè ÷îðò çàïëþùèâ î÷3, õëîïåöü âèéíÿâ íà-
ãàéêó 3 ÿê ñâèñíóâ ïî î÷àõ, òî ðîãàòèé îïèíèâñÿ
àæ ó ñòàðøîãî ÷îðòà.

225
Òîä3 ñòàðøèé ïèòào:
—
ßê òàì?
×îðò ãîâîðèòü, ùî â3í óæå ñòîâïè ë3ïèòü:
—
ßê ÿ ñâèñíóâ, òî ëèñòÿ îáëåò3ëî, à ÿê â3í
ñâèñíóâ, òî áóëè á î÷3 â ìåíå ïîâèëàçèëè.
Áà÷èòü ñòàðøèé, ùî íåìà ðÿòóíêó, ïðèõîäèòü
äî õëîïöÿ ñàì.
—
Çäîðîâ, ìàéñòåð! Òè ìî¿õ ïîñë3â ïåðåì3ã, 3 ÿ
ïðèéøîâ ç ïðîõàííÿì. Ñê3ëüêè òè õî÷åø ãðîøåé,
ùîá ïåðåñòàòè ë3ïèòè öåé ìîíàñòèð?
Õëîïåöü ãîâîðèòü:
—
Íåáàãàòî, îöåé êàïåëþõ çîëîòà.
—
ß ïðèíåñó á3ëüøå, í3æ êàïåëþõ.
Õëîïåöü çäîãàäàâñÿ, â ÷îìó ñïðàâà, âçÿâ 3 ïðî-
äîâáàâ ÿìêó, âñòðîìèâ òóäè êàïåëþõ, â ÿêîìó çðî-
áèâ ä3ðêó.
Ïðèíîñèòü ÷îðò çîëîòà òîðáèíêó. ßê âñèïàâ,
òî áà÷èòü, ùî íåìà òîãî çîëîòà é íà äí3. Ïðèíî-
ñèòü äðóãèé ðàç óæå äâ3 òîðáèíêè 3 âñèïào â êàïå-
ëþõ. Íàñèïàâ ïîâíîãî êàïåëþõà.
Õëîïåöü òå çîëîòî âçÿâ ó ì3øîê òà é ï3øîâ äî
ñêóïîãî ïàíà íà ðîçðàõóíîê. Ðîç3éøîâñÿ ç ïàíîì
3 á3ëüøå â ïàí3â íå ñëóæèâ.
ÖÀÐ2ÂÍÀ ÎËÅÍÊÀ
É ÊÐÀÑÓÍß ÏÎËÎÍßÍÊÀ
Ó äàâí3-ïðåäàâí3 ÷àñè îäèí âåëèêèé öàð óçÿâ ñîá3
çà æ3íêó ðàáèíþ. Ó íèõ íàðîäèëîñÿ äâîo ä3òî÷îê:
õëîï÷èê 2âàíêî é ä3â÷èíêà Îëåíêà. Ä3òè ïîâäàâà-
ëèñÿ ó ìàò3ð. Ó Îëåíêè â çîëîòîìó âîëîññ3 ñÿÿâ ì3-
ñÿöü, à â 2âàíêîâèõ ÷îðíèõ êó÷åðÿõ — ñîíöå.
Ìèíóëè ðîêè, 3 âèðîñëè ä3òè. Òðåáà áóëî ¿õ îäðó-
æóâàòè. Öàð õîò3â, àáè â éîãî íåâ3ñòêè òàêîæ ñÿÿâ

226
íà ãîëîâ3 ì3ñÿöü, 3 ðîç3ñëàâ ñâî¿õ ã3íö3â ó âñ3 ê3íö3
ñâ3òó — çíàéòè òàêó ä3â÷èíó. Ã3íö3 äîâãî áëóêàëè ïî
ð3çíèõ êðàÿõ, àëå ïîâåðíóëèñÿ áåç äîáðî¿ íîâèíè.
Òîä3 öàð ïîêëèêàâ íàéìóäð3øèõ ñòàðö3â 3 ñïè-
òàâ ïîðàäè.
—
Î ñâ3òëèé âîëîäàðþ! — ñêàçàâ ìóäðåöü, ùî
ìàâ íàéäîâøó áîðîäó.
—
Çà äàâíèíè áóâ òàêèé
çàêîí, ùî ñåñòðà ìîãëà âèõîäèòè çàì3æ çà ð3äíîãî
áðàòà. Îäðóæè ñèíà ç äîíüêîþ — 3 ñïîê3é ãîëîâ3.
Öàð ïîãîäèâñÿ.
À á3äíà Îëåíêà ïðîñòî ñîá3 ì3ñöÿ íå çíàõîäè-
ëà. Òà ùî, êîëè â íåä3ëþ — âåñ3ëëÿ!
Òîä3 âîíà çàìêíóëàñÿ 3 çàãîëîñèëà:
Âè, äçâîíè, çàäçâîí3òü,
Âè, ëÿëüêè, çàñï3âàéòå,
Òè, çåìëå, ðîçñòóïèñÿ, —
Íàé ÿ ââ3éäó â òåáå...
Äçâîíè ñóìíî çàäçâîíèëè, ëÿëüêè æàë3áíî çà-
ñï3âàëè, çåìëÿ ðîçñòóïèëàñÿ, 3 Îëåíêà óâ3éøëà â íå¿
äî êîë3í. Ä3â÷èíà çàãîëîñèëà ùå ðàç:
Âè, äçâîíè, çàäçâîí3òü,
Âè, ëÿëüêè, çàñï3âàéòå,
Òè, çåìëå, ðîçñòóïèñÿ, —
Íàé óâ3éäó ïî ïîÿñ.
2 äðóãèé ðàç ñóìíî çàäçâîíèëè äçâîíè, æàë3áíî
çàñï3âàëè ëÿëüêè, à Îëåíêà óâ3éøëà äî ïîÿñà â çåì-
ëþ. Ùå ðåâí3øå çàïëàêàëà ä3â÷èíà:
Âè, äçâîíè, çàäçâîí3òü,
Âè, ëÿëüêè, çàñï3âàéòå,
Òè, çåìëå, ðîçñòóïèñÿ, —
Íàé ìåíå íå áóäå!
2 âîíà ïðîïàëà ï3ä çåìëåþ. Òàì ï3øëà äîðî-
ãîþ, ÿêà âåëà äî ÷îðíîãî ë3ñó. Äåðåâà ñòîãíàëè

227
ñòà ãîëîñàìè, ñîâè ñêèãëèëè, ëèñèö3 áðåõàëè.
Ñòðàøíî ñòàëî ä3â÷èí3. Ðàïòîì âîíà íàòðàïèëà íà
ïîõìóðèé çàìîê, ùî âèñî÷3â ñåðåä ãóñòèõ äåðåâ.
Õîò3ëà ïîñòóêàòè, àëå äâåð3 ñàì3 îòâîðèëèñÿ, é
íàçóñòð3÷ âèéøëà ä3â÷èíà — òàêà ñõîæà íà íå¿,
ÿê âèêàïàíà! Ó çîëîò3ì âîëîññ3 ñÿÿâ ñð3áíèé
ì3ñÿöü.
—
Äîáðå, ùî òè ïðèéøëà, áî ÿ ñàìà äóæå òóò
çíóäèëàñÿ, — ñêàçàëà íåçíàéîìà.
—
ß ïðèéøëà ïî òåáå, — ïðîìîâèëà Îëåíêà. —
Òè ïîêëàäè ðóêó íà ìîo ïëå÷å, 3 ï3äåìî òóäè, äå
ñÿþòü ç3ðêè, äå ãðàþòü õâèë3 ñèíüî¿ ð3êè.
Íåçíàéîìà é äóìàòè ïðî òàêå áîÿëàñÿ. Âîíà ðîç-
ïîâ3ëà:
—
Ìåíå ñòåðåæå âäåíü 3 âíî÷3 ê3ò, ÿêèé ìào
äâàíàäöÿòü ãîë3â, äâàíàäöÿòü ðîò3â 3 äâàäöÿòü ÷î-
òèðè ñòàëåâèõ î÷èñüêà. ß ìóøó æèòè òóò ñàì3òíî
äîòè, ïîêè íå äàì çãîäó â3ääàòèñÿ çà çì3ÿ.
—
Òà íàñ òåïåð äâîo... Ìè ç òîáîþ ïåðåõèòðè-
ìî çëîãî êîòà-ïîòâîðó, — ïîò3øàëà Îëåíêà.
Ùîá íå âòðà÷àòè ÷àñó, âîíè ïðèíåñëè ãëèíè 3
çàì3ñèëè ç ïîëîâîþ. Ïîò3ì ñòàëè ãðàòèñÿ ç êîòîì:
ãëàäèòè éîãî, òÿãàëè çà õâ3ñò, äîêè íå âòîìèâñÿ 3
çàñíóâ. Òîä3 ïîòâîð3 êîæíå ãîðëî ïîçàáèâàëè ãëè-
íîþ. Ïîçàáèâàëè òàê, ùî çîâñ3ì íå ì3ã íÿâêíóòè.
Ñàì3 âçÿëè ù3òêó, çãðåáëî, ðóøíèê — 3 â3äðàçó ïî-
êèíóëè çàìîê.
Êîòó-ïîòâîð3 âñå-òàêè âäàëîñÿ ç ã3ðêîþ á3äîþ
âèðèãíóòè ç îäíîãî ãîðëà ãëèíó. À çì3é ó ÷îðòà
ãðàâ ó êàðòè. Â3í ïî÷óâ, ùî ê3ò ëåãåíüêî íÿâêíóâ,
òà ïîäóìàâ, ùî òî ïîëîíÿíêà éîãî ñìèêíóëà çà
õâ3ñò, 3 ïðîäîâæóâàâ áàâèòèñÿ ç ÷îðòîì.
×åðåç ÿêèéñü ÷àñ êîòþç3-ïîòâîð3 óäàëîñÿ âè-
ðèãíóòè ãëèíó ùå ç ï’ÿòè ðîò3â. Â3í çàíÿâêàâ òàê,
ùî àæ ó âóõàõ çàëÿùàëî.

228
Çì3oâ3, ÿêîìó íåòåðï3ëîñÿ âèãðàòè â3ä ÷îðòà äâà-
íàäöÿòü ëþäñüêèõ äóø, ùàñòèëî ó ãð3. Â3í òàê çà-
õîïèâñÿ, ùî íå õîò3â êèäàòè ãåòü êàðòè. Òà êîëè
çàñóíóâ ó êèøåíþ îäèíàäöÿòó äóøó, êîòþãà âæå
çàðåâ3â òàê ãîëîñíî, ùî â ÷îðòîâ3é õàò3 ïîâèë3òàëè
óñ3 øèáè.
—
Òðåáà á3ãòè, ÷îðòå, áî õòîñü êðàäå ìîþ ïî-
ëîíÿíêó, — ñêàçàâ çì3é ñåðäèòî.
Ìåòíóâñÿ íàäâ3ð 3 íàðàç ïîãíàâñÿ çà âò3êà÷-
êàìè.
Êðàñóíÿ ïîëîíÿíêà çàòðåìò3ëà âñ3ì ò3ëîì 3 êàæå:
Îé ñåñòðè÷êî, çåìëÿ äóäíèòü —
Öå çà íàìè çì3é ëåòèòü.
Ó ìåíå ïðàâå âóøêî ïàëào —
Â3í óæå íàñ çäîãàíÿo.
Îëåíêà øïóðíóëà ïîçà ñåáå ù3òêó, 3 òî¿ æ ìèò3
âèð3ñ ïåðåä çì3oì íåïðîëàçíèé ë3ñ — í3 ïðîéòè, í3
îá3éòè, í3 ïåðåëåò3òè.
—
Ïðîãðèçó öåé ë3ñ, à âñå îäíî íàçäîæåíó ¿õ! —
çàðåâ3â çì3¿ñüêî.
Õî÷ çóáè ëàìàëèñÿ 3 êðèøèëèñÿ, çà ê3ëüêà õâè-
ëèí ïðîãðèç ñîá3 äîðîãó 3 êèíóâñÿ âäîã3í çà ä3â-
÷àòàìè.
Ä3â÷èíà-ïîëîíÿíêà çíîâó ïðîãîâîðèëà:
Îé ñåñòðè÷êî, çåìëÿ äóäíèòü —
Öå çà íàìè çì3é ëåòèòü.
Ó ìåíå ïðàâå âóøêî ïàëào —
Â3í óæå íàñ çäîãàíÿo.
Îëåíêà øïóðíóëà çà ñîáîþ çãðåáëî, 3 òàì ï3äíÿ-
ëèñÿ ñòðàøí3 çàë3çí3 ñêåë3.
Çì3é äóæå ðîçëþòèâñÿ:
—
Ðîçëàìàþ ëàïàìè ö3 ñêåë3, 3 âñå îäíî íàçäî-
æåíó ¿õ!

229
Ê3ãò3 â íüîãî êðèøèëèñÿ 3 âèïàäàëè ç ëàï, àëå
òàêè ïðîëàìàâ ò3 ñêåë3 òà é âèáðàâñÿ íà ð3âíó äîðî-
ãó. Ùå ç á3ëüøîþ ëþòòþ ïîãíàâñÿ çà âò3êà÷êàìè.
Ä3â÷àòà çàäèõàëèñÿ, âæå íå ìîãëè á3ãòè.
Êðàñóíÿ ïîëîíÿíêà çíîâó ïðîêàçàëà:
Îé ñåñòðè÷êî, çåìëÿ äóäíèòü —
Öå çà íàìè çì3é ëåòèòü.
Ó ìåíå ïðàâå âóøêî ïàëào —
Â3í óæå íàñ çäîãàíÿo.
Îëåíêà øïóðíóëà ïîçàäó ðóøíèê, 3 òàì, äå â3í
óïàâ, ðîçëèëîñÿ ìîðå — í3 ïåðåéòè, í3 îá3éòè, í3
ïåðåëåò3òè.
Çì3é ñåðäèòî óäàðèâ õâîñòîì, àæ çåìëÿ çàõèòàëà-
ñÿ, 3 îïóñòèâ ïàùåêó â ìîðå. Òðåáà áóëî âèïèòè âñþ
âîäó, áî ÿêáè çàëèøèëàñÿ õî÷ îäíà êðàïëèíà, íå ì3ã
áè ïåðåéòè — òàêó ñèëó ìàâ ÷àð3âíèé ðóøíèê.
Ñêàæåíèé çì3é õëåáòàâ ñîëîíó âîäó 3 òàê íà-
õëåáòàâñÿ, ùî ðîçáóõ, ÿê ãîðà. Çàëèøèëàñÿ íà äí3
ùå îäíà êðàïëèíà. Íàñèëó ñüîðáíóâ 3 ¿¿ — é òð3ñ-
íóâ íà äåñÿòü êàâàëê3â.
À Îëåíêà âï3çíàëà òå ì3ñöå, äå óâ3éøëà ï3ä çåì-
ëþ. Âîíà ïîïðîñèëà:
Âè, äçâîíè, çàäçâîí3òü,
Âè, ëÿëüêè, çàñï3âàéòå,
Òè, çåìëå, ðîçñòóïèñÿ
2 âèïóñòè íà á3ëèé ñâ3ò.
Äçâîíè ãîëîñíî çàäçâîíèëè, ëÿëüêè âåñåëî
çàñï3âàëè, 3 îáèäâ3 ä3â÷èíè âèáðàëèñÿ ç-ï3ä çåì-
ë3 äî øè¿.
Îëåíêà ùå äâ3÷3 ïîïðîñèëà, 3 çåìëÿ ¿õ âèïóñòè-
ëà çîâñ3ì.
À 2âàíêî ïîáà÷èâ ä3â÷àò, ñõîæèõ îäíà íà îäíó,
ÿê äâ3 ëàñò3âêè, 3 äóæå çäèâóâàâñÿ:

230
—
Òà êîòðà ç âàñ ìîÿ ñåñòðè÷êà?
Ä3â÷àòà çàñì3ÿëèñÿ:
—
Òè ñàì óï3çíàé!
2âàíêî ïîäóìàâ 3 ï3øîâ íà ïîëîíèíó. Òàì ïî-
ïðîñèâ, àáè ïîìàñòèëè éîãî ñîðî÷êó êðîâ’þ çàð3-
çàíîãî áàðàíà. Êîëè öå çðîáèëè, â3â÷àð äàâ çíàòè
ó ïàëàö, ùî öàðåâè÷ òÿæêî ïîðàíåíèé.
Îëåíêà, ÿê ïî÷óëà, ùî ç áðàòîì ñòàëàñÿ á3äà, òî
ïåðøîþ ïðèá3ãëà â ïîëîíèíó. Òàì ïðèïàëà äî éîãî
ãðóäåé 3 ã3ðêî çàðèäàëà:
—
Áðàò÷èêó ì3é ëþáèé, ÿê ÿ áóäó áåç òåáå?
2âàíêî çðîáèâ çíàê íà ¿¿ ãðóäÿõ. Êîëè ïðèéøëà
òà ä3â÷èíà, ÿêà áóëà ó çì3ÿ ïîëîíÿíêîþ, à ç íåþ
3 öàð, 2âàíêî âñòàâ, çäîðîâèé, 3 ñêàçàâ:
—
Îöå ìîÿ ñåñòðè÷êà, à öå — íàðå÷åíà.
Ñïðàâèëè âåñ3ëëÿ. Ïîêëèêàëè é ìåíå. ß òàê
ñï3âàâ, ùî àæ îõðèï, 3 òàê òàíöþâàâ, ùî àæ â3õò3
ç ïîñòîë3â ëåò3ëè.
×ÀÐ2ÂÍÈÉ Ë2ÕÒÀÐÈÊ
Íå çíàþ, êîëè 3 äå òî áóëî, ëèøå ÷óâ ÿ â3ä ñâîãî
ä3äà, ùî æèâ íà ñâ3ò3 öàð ×îðíîêíèæíèê. Íå áóëî
òàêî¿ êíèæêè, àáè â3í íå ïðî÷èòàâ, íå áóëî òàêî-
ãî, àáè â3í íå çíàâ.
Îäíîãî ðàçó ñòàâ ÷èòàòè íîâó êíèæêó 3 äî÷è-
òàâñÿ, ùî â öàðÿ ç íåáëèçüêî¿ çåìë3 o äóæå ãàðíà
äî÷êà, àëå íå ìîæå âîíà í3 çà êîãî çàì3æ âèéòè.
À â äðóã3é êíèç3 ïðî÷èòàâ, í3áè äåñü o òàêà ãîðà,
ùî â ò3é ãîð3 o äâåð3, à çà òèìè äâåðèìà — öàðñòâî,
à â ò3ì öàðñòâ3 ñõîâàíî ë3õòàðèê, à â ë3õòàðèêó äâà-
íàäöÿòü ä3â÷àò ï3ñåíü ÷àð3âíèõ ñï3âàþòü.
Ñòàâ öàð äàë3 ÷èòàòè. 2 ç òðåòüî¿ êíèãè äîâ3äàâñÿ,
ùî â îäí3o¿ âäîâè o äóæå ñèëüíèé ñèí. Ïðèòóëèòü â3í

231
äî òèõ äâåðåé ñâîþ ðóêó, 3 ãîðà â3ä÷èíèòüñÿ. Öàð áóâ
õèòðèì 3 ñàì ï3øîâ íàéìàòè òîãî õëîïöÿ äî ñåáå íà
ñëóæáó. Äîâãî éøîâ ÷è íåäîâãî, à ïîáà÷èâ íà ïàñî-
âèñüêó, ÿê äåñÿòü õëîïö3â á’þòü îäíîãî, ìåíøîãî,
3 í3÷îãî íå ìîæóòü 3ç íèì çðîáèòè.
Êðèêíóâ öàð, 3 âñ3 äåñÿòü, ÿê ãîðîáö3, ðîçëåò3-
ëèñÿ. Çàëèøèâñÿ òîé, ùî éîãî áèëè.
Ñòàâ öàð 3ç íèì äî ðîçìîâè é ä3çíàâñÿ, ùî çó-
ñòð3âñÿ 3ç âäîâèíèì ñèíîì, ïðî ÿêîãî ÷èòàâ ó êíèç3.
—
À çà ùî áèëè òåáå? — ïèòào öàð.
—
Òà ÿ ñêàçàâ ¿ì, ùî êîëèñü öàðåì áóäó.
×îðíîêíèæíèê íà ò3 ñëîâà íå çâåðíóâ óâàãè, à ï3-
øîâ äî éîãî ìàòåð3, ïîêëîíèâñÿ é ïî÷àâ ïðîñèòè, àáè
â3äïóñòèëà ñâîãî ñèíà íà ð3ê äî íüîãî íà ñëóæáó.
Ðîçïëàêàëàñÿ á3äíà æ3íêà:
—
Òà çìèëóéòåñÿ, öàðþ, ÿêáè íå â3í, òî ÿ á
äàâíî íå æèëà íà öüîìó ñâ3ò3. Â3í ìåíå, ñëàáó, ãî-
äóo é äîãëÿäào.
—
Íå ïëà÷, æ3íêî. ß òîá3 çà íüîãî ñò3ëüêè ãðî-
øåé äàì, ùî áóäåø òè ãàðíî æèòè, 3 òâî¿ îíóêè,
3 ùå ïðàâíóêàì çàëèøèø.
Öàðåâ3 ïåðå÷èòè íå áóäåø. 2 õîò3ëà ÷è íå õîò3ëà
ìàòè, àëå ìóñèâ ñèí çáèðàòèñÿ ç öàðåì ó äîðîãó.
Ï3øëè âîíè ïðÿìî äî ò3o¿ ãîðè, ùî â í3é o äâå-
ð3, à çà òèìè äâåðèìà — öàðñòâî, à â ò3ì öàðñòâ3
ñõîâàíî ë3õòàðèê, à â ë3õòàðèêó äâàíàäöÿòü ä3â÷àò
ï3ñåíü ÷àð3âíèõ ñï3âàþòü.
Êàæå ×îðíîêíèæíèê.
—
Àíó, ïðèêëàäè ðóêó äî öèõ äâåðåé.
Ëèøå òîðêíóâ õëîïåöü äâåð3, ÿê âîíè â3ä÷èíè-
ëèñÿ.
—
Òåïåð 3äè òóäè, — êàæå öàð, — 3 âèíåñè ìåí3
ë3õòàðèê.
Ïåðåñòóïèâ õëîïåöü ïîð3ã 3 ñòåæêîþ ï3øîâ äî
òàêîãî öàðñòâà, ÿêîãî ùå í3êîëè íå áà÷èâ.

232
Éäå â3í, 3äå òà é áà÷èòü, ùî íà òðàâ3 ñèäèòü
ñèâèé ä3ä 3 ÷èòào êíèæêó. Òî áóâ ÷àð3âíèê.
Âêëîíèâñÿ éîìó õëîïåöü:
—
Äîáðèé äåíü!
Ï3äâ3â çäèâîâàíî ñâî¿ î÷3 ä3ä:
—
Çäîðîâ áóâ! Ñê3ëüêè ÿ òóò, òî ùå æèâî¿ äóø3
ç òîãî ñâ3òó íå áóëî. ×îãî òè ñþäè çàâ3òàâ?
Õëîïåöü òîä3 ðîçïîâ3äào:
—
Öàð ×îðíîêíèæíèê íàéíÿâ ìåíå â ìàòåð3
é ïîñëàâ ñþäè, àáè ÿ ïðèí3ñ éîìó ë3õòàðèê.
Ïîäóìàâ ä3ä 3 êàæå:
—
Éäè ö3oþ ñòåæêîþ äàë3 é ïîáà÷èø ñòîëèê, à
íà òîìó ñòîëèêó ñòîÿòèìå ë3õòàðèê. Òðè ðàçè îá3-
éäåø éîãî é òîä3 áåðè. Äàë3 íå ñì3é 3òè, áî ùå íå
÷àñ òîá3. Êîëè ïîâåðíåøñÿ äî äâåðåé, òî ïîêè íå
ïåðåñòóïèø ïîð3ã, ×îðíîêíèæíèêîâ3 ë3õòàðèêà íå
â3ääàâàé, áî ëèõî áóäå.
Ïîäÿêóâàâ õëîïåöü 3 ï3øîâ. Ñêîðî ïîáà÷èâ ñòî-
ëèê, îá3éøîâ éîãî, âçÿâ ë3õòàðèê 3 ïîâåðòàoòüñÿ
íàçàä ò3oþ æ ñòåæêîþ. Ä3ä ÷èòào é óâàãè íà íüîãî
íå çâåðòào.
Ä3éøîâ äî äâåðåé, äîòîðêíóâñÿ äî êëÿìêè, 3 äâå-
ð3 â3ä÷èíèëèñÿ.
×îðíîêíèæíèê ñêî÷èâ íà íîãè é êàæå:
—
Äàâàé ë3õòàðèê!
—
Êîëè ÿ òîá3 â3ääàì éîãî, òî âæå çâ3äñè íå
ïàðóáîê.
Ïî÷àâ ×îðíîêíèæíèê êðè÷àòè, à òèì ÷àñîì
äâåð3 çà÷èíèëèñÿ, 3 õëîïåöü çàëèøèâñÿ ç ë3õòà-
ðèêîì íà òîìó ñâ3ò3. Ñê3ëüêè íå òèñíóâ íà äâå-
ð3, ñê3ëüêè íå áèâ êóëàêàìè, àëå âîíè íàâ3òü íå
ñêðèïíóëè.
Çàòðåìò3ëè ðóêè é íîãè ç3 ñòðàõó, áî íå çíào
ëåã3íü, ùî éîìó ðîáèòè. Ðàïòîì ÷óo êîëî ñåáå
ÿêèéñü ñï3â. À õòî ñï3âào — íå áà÷èòü.

233
Øóêàâ, øóêàâ, àëå í3êîãî íå çíàéøîâ 3 çíîâó
ïîâåðíóâñÿ äî ë3õòàðèêà. Ïîáà÷èâ óñåðåäèí3 äâà-
íàäöÿòü ìàëåñåíüêèõ ä3â÷àòîê. Íàéêðàñèâ3øà ñå-
ðåä òèõ êðàñóíü ïèòào:
—
×îãî õî÷åø, âîëîäàðþ?
—
Í3÷îãî íå õî÷ó, ëèøå ïîáà÷èòè ñâîþ ìàìó
é õàòó, äå ÿ íàðîäèâñÿ é âèð3ñ.
Ëèøå ïðîìîâèâ ö3 ñëîâà, ÿê çâ3ÿâñÿ â3òåð, äâåð3
â3ä÷èíèëèñÿ, 3 ïðîòÿãîì âèíåñëî éîãî ðàçîì 3ç
ë3õòàðèêîì äî ð3äíîãî äîìó.
Çðàä3ëà ìàòè. À â3í ïîäèâèâñÿ íà íå¿ é î÷àì
ñâî¿ì íå ïîâ3ðèâ — àæ ïî÷îðí3ëà ç æóðè. ×îðíî-
êíèæíèê îáìàíóâ ¿¿ — íå äàâ ãðîøåé. Òîä3 ïàðó-
áîê â3ä ë3õòàðèêà çàæàäàâ ãðîøåé.
Æèâóòü ñîá3 ùàñëèâî ñèí 3ç ìàò3ð’þ ó ð3äíîìó ñåë3,
çà á3äó é íå ÷óþòü. Àæ ÿêîñü ïàðóáîê äîâ3äàâñÿ ïðî
öàðñüêó äî÷êó, ùî íå ìîæå âèéòè çàì3æ, õî÷ äóæå-
äóæå ãàðíà. Õòî ¿¿ õî÷å, òîãî âîíà íå õî÷å, à êîãî âîíà
õî÷å, òîé ¿¿ íå õî÷å. 2ç íåþ õîò3â îäðóæèòèñÿ öàð ×îð-
íîêíèæíèê, àëå çíàâ, ùî âîíà éîãî íå ñõî÷å, 3 âèð3-
øèâ ä3ñòàòè ÷àð3âíèé ë3õòàðèê, çà÷àðóâàòè ä3â÷èíó.
Õëîïåöü äîâãî íå äóìàâ, âèð3øèâ 3 ñîá3 ñïðîáó-
âàòè ùàñòÿ. Ïîïðîñèâ â3ä ë3õòàðèêà:
—
Äîïîìîæè ìåí3 ïîñâàòàòè öàðåâó äî÷êó, äî
êîòðî¿ ñâàòàâñÿ ×îðíîêíèæíèê.
—
Äîáðå. ×åêàé.
Ìèíào äåíü, äðóãèé, à ìîæå, ì3ñÿöü, 3 ïðèõî-
äèòü õëîïöåâ3 ïîâ3ñòêà äî â3éñüêà.
Âçÿâ 3ç ñîáîþ ëèøå ë3õòàðèê 3 ï3øîâ ñëóæèòè.
Çà ì3ñÿöü ñòàâ êàïðàëîì, çà ï3âðîêó — ñåðæàíòîì,
à çà ð3ê áóâ óæå îô3öåðîì. 2 òàê éîìó äîáðå ñëóæáà
éøëà, ùî íà äðóãèé ð3ê ãåíåðàëüñüêó ñèëó ìàâ, à
íà òðåò3é — ñòàâ öàðñüêèì ìàðøàëîì. À ÿê óæå â3í
ìàðøàë, òî íå ñîðîìíî öàðåâ3 çà íüîãî ñâîþ oäèíó
äîíüêó â3ääàòè.

234
Ïîæåíèëèñÿ ìîëîä3, 3 öàð ¿ì ïîáóäóâàâ îêðå-
ìèé ïàëàö.
À ×îðíîêíèæíèê ïðî âñå âè÷èòàâ, 3 äóæå éîãî
ìó÷èëà çàçäð3ñòü, ùî òàêå âåëèêå öàðñòâî ïîïà-
äåòüñÿ íå éîìó, à ïðîñòîìó âäîâèíîìó ñèíîâ3. Äó-
ìàâ, äóìàâ òà é ïðèäóìàâ. Ï3øîâ äî ìàéñòðà é çà-
ìîâèâ áàãàòî ë3õòàðèê3â. Ñàì ïåðåîäÿãñÿ çà ì3íÿéëà.
2 ç òèìè ë3õòàðèêàìè ïî¿õàâ äî ì3ñòà, äå æèâå öàð.
Äîïèòàâñÿ, äå ìàðøàëüñüêèé ïàëàö, îõîðîí3 ïîêà-
çàâ öàðñüêèé ìàíäàò, 3 éîãî ïðîïóñòèëè ç ë3õòàðè-
êàìè: êàçàâ, ùî öå ïîäàðóíîê ìàðøàëó.
À ìàðøàë ñïàâ. Éîãî æ3íêà ÷èòàëà êíèæêó
3 äóæå çäèâóâàëàñÿ, ÿê ïîáà÷èëà â ñåáå ì3íÿéëà.
—
Çà íåâåëèêó äîïëàòó ì3íÿþ ë3õòàðèêè.
Îäèí ë3õòàðèê äóæå ñïîäîáàëàñÿ æ3íö3 ìàðøà-
ëà, 3 çàõîò3ëîñü ¿é ïðèoìíå çðîáèòè ÷îëîâ3êîâ3. Äàëà
×îðíîêíèæíèêîâ3 ñòàðèé; à íà òå ì3ñöå ïîâ3ñèëà
íîâèé.
Ñïèòü ñîá3 ìàðøàë 3 ãàäêè íå ìào, ùî ñòàëîñÿ.
Òèì ÷àñîì, ×îðíîêíèæíèê âèéøîâ çà ì3ñòî é íà-
êàçàâ ë3õòàðèêó:
—
Õî÷ó, àáè ìàðøàëüñüêèé ïàëàö ï3øîâ ï3ä
çåìëþ, à íà òîìó ì3ñö3 çðîáèëîñÿ îçåðî. Õàé ìàð-
øàë ç ë3æêîì ïëàâào ïîñåðåä îçåðà, à ÿ ç éîãî æ3í-
êîþ õî÷ó æèòè àæ çà Ñèí3ì ìîðåì ó ùå êðàùîìó
ïàëàö3.
Ëèøå ñêàçàâ öå ×îðíîêíèæíèê, ÿê ïàëàöó íå
ñòàëî. Ìàðøàëà ðàçîì 3ç ë3æêîì âèíåñëî íà ñåðå-
äèíó îçåðà, ùî òóò æå çðîáèëîñÿ, à öàðÿ ×îðíî-
êíèæíèêà ðàçîì 3ç ìàðøàëüñüêîþ æîíîþ ïîíåñëî
ïîï3ä õìàðè àæ çà òðåòo Ñèío ìîðå, äå âæå áóâ
íåçâè÷àéíî¿ êðàñè ïàëàö.
2äå âðàíö3 öàð ä3òåé ñâî¿õ ïðîâ3äàòè, à òàì óæå
í3 ïàëàöó, í3 ñëóã — ëèøå îçåðî, à ïîñåðåäèí3 íà
ë3æêó ñîííèé çÿòü ïëàâào.

235
Íàêàçàâ öàð ñâî¿ì ñëóãàì ïðèòÿãíóòè ìàðøàëà
äî áåðåãà.
Ðîçáóäèëè éîãî. Ïèòào öàð, ùî ñòàëîñÿ, à ìàð-
øàë 3 ñëîâà ñêàçàòè íå ìîæå. Ñòî¿òü ÿê êàì3íü.
Ïî÷àëè ò3ëî öàð3âíè øóêàòè, àëå í3äå íå çíàé-
øëè. Ðîçñåðäèâñÿ öàð 3 êàæå:
—
Ãîâîðè, ÿêîþ ñìåðòþ õî÷åø çàãèíóòè? ×è
ê3íüìè ðîç3ðâàòè òåáå, ÷è ïîâ3ñèòè?
Ïîäóìàâ ìàðøàë 3 êàæå:
—
Òà âàì îäíàêîâî, ïðåñâ3òëèé öàðþ, ÷è ÿ áóäó
æèòè, ÷è ÿ áóäó ãíèòè. Â3äïóñò3òü ìåíå ë3ïøå ó
ñâ3ò øèðîêèé, ï3äó ÿ øóêàòè ñâîþ æ3íêó, à âàøó
äî÷êó.
—
Äîáðå, — â3äïîâ3â öàð.
—
Àáèÿíå÷óâ,ùî
òè â ìî¿é äåðæàâ3! À ÿê ïî÷óþ, òî ìî¿ ñëóãè ðîçâå-
äóòü 3ç òåðíÿ âîãíèùå 3 ñïàëÿòü òåáå æèâöåì.
Ïîïðîùàâñÿ ìàðøàë — õî÷ óæå é íå ìàðøàë 3
ï3øîâ ó ñâ3ò øèðîêèé. Äîâãî õîäèâ, àæ ïîêè ó íå-
çíàéîìîìó öàðñòâ3 íå çíàéøîâ âèñîêî¿ ãîðè. Äè-
âèòüñÿ â3í íàâåðõ, à òàì òðè ÷îðòè á’þòüñÿ, àæ
øåðñòü 3ç íèõ ëåòèòü.
Âèëàçèòü â3í òóäè é ïèòào:
—
Ùî âè òóò íå ïîä3ëèëè?
Ïåðåñòàëè ÷îðòè áèòèñÿ é äèâëÿòüñÿ íà íüîãî,
áî äèâíî ¿ì, ÿê â3í ñþäè ïîòðàïèâ 3 íå áî¿òüñÿ ¿õ...
Íàðåøò3 îäèí 3ç íèõ êàæå:
—
ßê íàø áàòüêî ïîìèðàâ, òî çàëèøèâ íàì ó
ñïàäùèíó òðè ðå÷3: øàïêó-íåâèäèìêó, ÷åðåâèêè-
ñêîðîõîäè 3 ëþòó øàáëþ, ç ÿêîþ ìîæíà âñå çàâîþ-
âàòè, ùî áà÷èòü îêî. Íå âñòèã ëèøå ñêàçàòè, ùî
êîìó íàëåæèòü.
—
Íå áèéòåñÿ, — êàæå ìàðøàë.
—
ß âàñ ðîç-
ñóäæó.
—
Ìè âæå òðè ðîêè á’oìîñÿ é í3ÿê íå ìîæåìî
ðîçñóäèòèñÿ, à ÿê òè íàñ ðîçñóäèø?

236
—
Áà÷èòå îí íà ò3é ãîð3 ãðàí3òíó áðèëó?
—
Áà÷èìî, — â3äïîâ3äàþòü ÷îðòè.
—
Õòî ç âàñ ïåðøèì äîá3æèòü òóäè, âèðèo ç
çåìë3 òîé êàì3íü, ñêîòèòü óíèç, à ïîò3ì çíîâó âè-
íåñå íà ãîðó 3 ïîëîæèòü íà ì3ñöå, òîé â3çüìå 3ç öèõ
ðå÷åé òå, ùî çàõî÷å.
×îðòè ç3ðâàëèñÿ 3ç ì3ñöÿ é óòðüîõ ïî÷àëè âèðè-
âàòè 3ç çåìë3 áðèëó, çà ÿêèéñü ÷àñ ñêîòèëè ¿¿ 3 âæå
á’þòüñÿ, êîìó íåñòè. Íàðåøò3 êðèâèé ÷îðò óõîïèâ
áðèëó íà ïëå÷å é ïîí3ñ.
À íàø ìàðøàë øàïêó íà ãîëîâó, øàáëþ äî áîêó,
÷åðåâèêè íà íîãè — 3 â äîðîãó.
Ëåòèòü â3í ïîï3ä õìàðè íà ñõ3ä 3 äèâèòüñÿ, äå ñ3-
ñòè. Àæ áà÷èòü — ÷îðòè çà íèì æåíóòüñÿ. Øàáëåþ
ìàõíóâ íàïðàâî é íàë3âî — 3 ãîëîâè ¿õ ïîâ3äë3òàëè.
Áóâ íàä ÿêîþñü ïóñòåëåþ, êîëè íàðåøò3 ïîáà-
÷èâ ñâ3òëî. Ñïóñòèâñÿ êîëî õàòèíêè íà êóðÿ÷3é
ëàïö3 ç îäíèì â3êíîì. Çàãëÿíóâ äîñåðåäèíè. Ïî-
áà÷èâ òèñÿ÷îë3òíþ áàáóñþ. Ïîñòóêàâ 3 çàéøîâ.
—
Õòî òè o? — ïèòào ñòàðà áàáà.
—
ß ïð3ñíà äóøà, — â3äïîâ3äào.
—
Â3äêîëè ñâ3ò ñâ3òîì, òóò ùå æèâî¿ äóø3 íå
áóëî. À ÿê òè ñþäè ïîòðàïèâ?
—
ß âæå ñ3ì ðîê3â ðîçøóêóþ ñâîþ äðóæèíó é
íå ìîæó çíàéòè. Ïðèéì3òü ìåíå ïåðåíî÷óâàòè,
à âðàíö3 ÿ ï3äó ñîá3 äàë3.
—
Ó ìåíå ñèí Â3òåð, — â3äïîâ3äào ñòàðà.
—
ßê
ïðèëåòèòü ñåðäèòèé, òî ïîãóáèòü òåáå, à ìåí3 øêî-
äà, ùîá òè ãèíóâ.
—
Íå ñòðàøíî ìåí3 ïîìèðàòè. Ïðèéì3òü, áî
ÿ äóæå âòîìëåíèé.
Ïîëîæèëà éîãî ñïàòè, à ÷åðåç ÿêèéñü ÷àñ ëå-
òèòü ¿¿ ñèí Â3òåð.
—
Âïóñò3òü, ìàìî! — ãóêào ç-ï3ä â3êíà. — ×óþ,
ùî ïð3ñíà äóøà â íàø3é õàò3 o.

237
Íàêðèëà âîíà ìàðøàëà êîðèòîì, à ñàìà Â3òðà
äî õàòè âïóñòèëà.
—
Íåìà í3êîãî, ñèíó.
—
Í3, o.
Ïîáà÷èëà ìàòè, ùî íå ñåðäèòèé ñèí, 3 ï3äíÿëà
êîðèòî.
—
ßê òè ñþäè çàáð3â? — ïèòào Â3òåð. — Â3äêîëè
ñâ3ò ñâ3òîì, à ÿ Â3òðîì, òóò ùå ïð3ñíî¿ äóø3 íå áóëî.
—
ß âæå ñ3ì ðîê3â ðîçøóêóþ ñâîþ äðóæèíó 3 íå
çíàþ, äå âîíà.
Ïîäèâèâñÿ íà íüîãî Â3òåð 3 êàæå:
—
Òâîÿ æîíà çà Ñèí3ì ìîðåì 3ç öàðåì ×îðíî-
êíèæíèêîì. Õî÷ òè ìàoø òðè ÷àð3âí3 ðå÷3, àëå òóäè
íå äîáåðåøñÿ, áî çàìåðçíåø àáî çãîðèø ó äîðîç3.
Ïåðåíî÷óâàëè, à ðàíî-âðàíö3 Â3òåð 3 êàæå:
—
Ãàðàçä, ñ3äàé ìåí3 íà ïëå÷å, 3 ïîëåòèìî.
Ëåòÿòü âîíè òà ëåòÿòü, àæ ïîêàçàëîñÿ ×åðâîíå
ìîðå. Êèïèòü âîíî, çâåðõó ñîíöå ïðèï3êào. Ïî÷àâ
êðè÷àòè òà ñòîãíàòè ìàðøàë:
—
Ùî òîá3 òðåáà? — ïèòào Â3òåð.
—
Éîé! Ãèíó! Ïå÷å!
Äèõíóâ õîëîäîì Â3òåð, 3 ïåðåëåò3ëè ÷åðåç ×åð-
âîíå ìîðå.
Ëåòÿòü ïîíàä Á3ëèì. Ùî çíèçó ëþòèì õîëîäîì
òÿãíå, à ùî çâåðõó ùå õîëîäí3øèì.
Çíîâó êðè÷èòü ìàðøàë:
—
Íà ìåí3 ë3ä! Ãèíó!
Ïîäèõàâ òåïëîì Â3òåð, 3 ïåðåëåò3ëè ÷åðåç Á3ëå
ìîðå. Ïåðåáðàëèñÿ é ÷åðåç Ñèío. Ñ3ëè ïðîñòî ï3ä
ïàëàöîì, ó ÿêîìó ×îðíîêíèæíèê 3ç ÷óæîþ äðóæè-
íîþ æèâå.
Ïîäÿêóâàâ ìàðøàë Â3òðîâ3, íàä3â øàïêó-íåâè-
äèìêó é óâ3éøîâ äî ïàëàöó. 2 çàñòào, ÿê éîãî æ3íêà
3ç ×îðíîêíèæíèêîì ãðào â êàðòè. Ñ3â â3í êîëî íèõ
3 äèâèòüñÿ, õòî âèãðào, à õòî ïðîãðào.

238
Ïîêè âèãðàâàâ ×îðíîêíèæíèê, òî â3í í3÷îãî
íå ðîáèâ, à ÿê òîé ïðîãðàâ, ç óñ3o¿ ñèëè ëóñíóâ
éîãî ïîçà âóõà.
Ðîçëþòèâñÿ ×îðíîêíèæíèê íà ìàðøàëüñüêó
æ3íêó:
—
ß òîá3 äàâ âèãðàòè, à òè ùå á’oø ìåíå!
Ùå ðàç ä3ñòàâ öàð ïîçà âóõà. Æ3íêà ç äèâà êè-
íóëàñü íàâòüîêè, â3í — çà íåþ. Ìàðøàë òîä3 ë3õòà-
ðèêà â ðóêè, âèéøîâ íàäâ3ð 3 ïîïðîñèâ:
—
Çðîáè òàê, àáè öåé ïàëàö ï3øîâ íà äíî, ÿê
ì3é êîëèñü. ×îðíîêíèæíèê íåõàé ïëàâào ïîñåðåä
îçåðà íà ë3æêó, à ÿ õî÷ó æèòè íà áàòüê3âùèí3 ó
òàêîìó ïàëàö3, äî ÿêîãî âåäóòü ñð3áí3 ìîñòè 3ç çî-
ëîòèì ïîðó÷÷ÿì.
Ëèøå ñêàçàâ öå, ÿê Â3òåð âõîïèâ éîãî 3 äðó-
æèíó. À íà ðàíîê âîíè âæå áóëè ó ñâîoìó
ïàëàö3.
Çàéøîâ äî ïàëàöó ñòàðèé öàð, âò3øèâñÿ, ñâÿò-
êóâàòè ñâÿòî íàêàçàâ 3 çÿòåâ3 êîðîíó ïåðåäàâ.
×ÎÐÒ-ÇÌ2É ÒÀ ÇÀÏÐÎÄÀÍ2 Ä2ÒÈ
Äåñü ó ÿêîìóñü-òî öàðñòâ3, â ÿêîìóñü ãîñóäàð-
ñòâ3 áóâ æèâ ñîá3 ñòàðèé ÷îëîâ3ê òà æ3íêà. 2 çðîäó
â íèõ íå áóëî ä3òåé.
Ïî¿õàâ ÷îëîâ3ê íà áàçàð, îò ÿê áè é ó íàñ ó
Êîðñóí3, ïîòîðãóâàâ â3í, ùî éîìó áóëî òðåáà, êó-
ïèâ ñîá3 ðèáó ñîëîíó òà é ïî¿õàâ ç áàçàðó äîäîìó.
2äå ñîá3 òà é çàõîò3â â3í ïèòü äóæå. Àæ ñòî¿òü íà
ãîð3 êðèíèöÿ. Ïðèïàâ â3í äî íå¿, à ÷îðò â3äòè õâàòü
çà áîðîäó 3 íå ïóñêào.
—
Ïóñòè, — êàæå ÷îëîâ3ê.
—
Í3, íå ïóùó, — îäâ3÷ào ÷îðò.
—
×îì æå òè íå ïóñòèø?

239
—
Ïîäàðóé, — êàæå ÷îðò, — ìåí3 òå, ùî â òåáå
äîìà o íàéäîðîæ÷å, òîä3 ïóùó.
×îëîâ3ê 3 êàæå:
—
Ùî æ ó ìåíå o íàéäîðîæ÷å? a â ìåíå äîìà
êîí3 — â3çüìè ¿õ.
—
Í3, — êàæå ÷îðò 3 äåðæèòü çà áîðîäó.
—
a â ìåíå âîëè äîìà, — êàæå ÷îëîâ3ê. — Â3çü-
ìè ¿õ ñîá3.
—
Í3, — êàæå ÷îðò.
Ïåðåêàçàâ ÷îëîâ3ê óñå, ùî â íüîãî áóëî íàé-
êðàùîãî, à ÷îðò âñå êàæå «í3» 3 çà áîðîäó äåðæèòü.
Áà÷èòü ÷îëîâ3ê, ùî ÷îðò í3÷îãî íå áåðå, òà é êàæå:
—
a â ìåíå æ3íêà ñòàðà, òî â3çüìè ¿¿, òà ò3ëüêè
ïóñòè.
—
Í3, — â3äïîâ3â ÷îðò.
Äóìàâ-äóìàâ ÷îëîâ3ê: «ßêùî âæå é æ3íêó íå
áåðå, êîòðó ÿ çîñòàâèâ íàîñòàíîê, à âîíà æ ó ìåíå
íàéäîðîæ÷à çà âñå, òî ùî æ éîìó òðåáà?» Í3÷îãî
ðîáèòü.
—
Áåðè, — êàæå, — òå, ùî ñàì çíàoø.
Ðîçïèñàâñÿ, ùî îääàñòü íåïðåì3ííî, òîä3 ÷îðò
3 ïóñòèâ éîãî. Ñ3â ñîá3 ÷îëîâ3ê òà é ïî¿õàâ.
À ïîêè éîãî íå áóëî äîìà, íàðîäèëîñü ó æ3íêè
äâ3éêî ä3òåé, 3 ðîñòóòü âîíè íå ïî äíÿõ 3 íå ïî
÷àñàõ, à ïî ìèíóòàõ. Óæå òàê3 á3ãóíö3 ãàðí3. Ò3ëüêè
óãëåä3ëà ÷îëîâ3êà æ3íêà, çðàä3ëà éîìó äóæå 3 âèá3ã-
ëà íàñóïðîòè éîãî ç ä3òüìè. ×îëîâ3ê ÿê ïîáà÷èâ
ä3òåé, òà é ìàëî íå çîìë3â. Îò â3í 3 ðîçêàçóo ¿é
ñâîþ ïðèãîäó.
—
Æ3íêî ìîÿ ëþáà, ¿õàâ ÿ ç ÿðìàðêó 3 çàõîò3â
äóæå ïèòü. Îò íàõèëèâñÿ ÿ äî êðèíèö3, à ÷îðò ç íå¿
õàï ìåíå çà áîðîäó òà é íå ïóñêào. ß 3 ïðîñèâñÿ, 3
ìîëèâñÿ, à â3í íå ïóñêào. Äàé ìåí3, êàæå, ùî â òåáå
o äîìà íàéäîðîæ÷îãî, òîä3 ïóùó. ß éîìó 3 âîëè
äàâàâ, 3 êîí3, à â3í íå áåðå. a â ìåíå æ3íêà ëþáà,

240
êàæó, áåðè ¿¿, òà ò3ëüêè ïóñòè. À â3í íå áåðå. ß é íå
ïîäóìàâ, ùî â íàñ o ä3òêè. Äå æ ìè òåïåð ¿õ çàõî-
âàoìî, ùîá íå â3ääàòè éîìó?
—
À ùî æ, — êàæå æ3íêà, — òðåáà ÿêîñü çàõî-
âàòè. Âèêîïàéìî ìè ÿìó ï3ä õàòîþ, ï3ä ïðè÷3ëêîì,
òà é ñõîâàoìî.
Âèêîïàëè âîíè ÿìó ï3ä ïðè÷3ëêîì, ïîñòàâèëè
âîäè 3 ¿ñòè âñüîãî 3 ¿õ òóäè ïîâïóñêàëè. Çâåðõó âçÿ-
ëè íàêðèëè 3 çàìàçàëè, à ñàì3 âè¿õàëè ç äîìó.
Îò ïðèë3òào äî õàòè çì3é. À ÷îðò òîé ó çì3ÿ
ïåðåòâîðèâñÿ. Ïðèëåò3â, øàòíóâñÿ ïî õàò3 — íåìà
í3êîãî. Â3í òîä3 íàñàìïåðåä äî êî÷åðãè:
—
Êî÷åðãî, êî÷åðãî, äå ãîñïîäàð ä3òåé ïîä3âàâ?
Êî÷åðãà éîìó é îäãîâîðþo:
—
 ìåíå ãîñïîäàð äîáðèé ÷îëîâ3ê áóâ: ìíîþ
âîãîíü çàãðåáå, òî ÿ ñîá3 é ñòîþ.
Íå äîïèòàâøèñü ó êî÷åðãè, â3í äî ïîìåëà:
—
Ïîìåëî, ïîìåëî, äå ãîñïîäàð ä3òåé ïîä3âàâ?
À ïîìåëî ñêàçàëî:
—
 ìåíå ãîñïîäàð äîáðèé ÷îëîâ3ê áóâ: âèìåòå
ìíîþ ï3÷, òî ÿ ñîá3 é ñòîþ.
2 ïîìåëà íå äîïèòàâñÿ. Â3í òîä3 äî ñîêèðè:
—
Ñîêèðî, ñîêèðî, äå ãîñïîäàð ä3òåé ïîä3âàâ?
Ñîêèðà ãîâîðèòü:
—
 ìåíå ãîñïîäàð äîáðèé ÷îëîâ3ê áóâ, ìíîþ
äðîâ íàðóáà, ïîëîæèòü ìåíå, òî ÿ ñîá3 é ñïî÷èâàþ.
Â3í äî äîëîòà:
—
Äîëîòî, äîëîòî, äå ãîñïîäàð ä3òåé ïîä3âàâ?
À äîëîòî êàæå:
—
Ó ìåíå ãîñïîäàð äîáðèé ÷îëîâ3ê áóâ: ìíîþ
ä3ðêó ïðîäîâáà òà ïîëîæèòü ìåíå, òî ÿ ñîá3 é ëåæó.
À çì3é éîìó ãîâîðèòü:
—
×è æ òî äîáðèé ÷îëîâ3ê áóâ òâ3é ãîñïîäàð?
Äèâèñü, ÿê â3í òîá3 ãîëîâó ïîáèâ. À òè êàæåø, ùî
â3í äîáðèé ÷îëîâ3ê áóâ.

241
—
2 òî ïðàâäà, — êàæå äîëîòî. — Â3çüìè æ ìåíå,
òà âèíåñè íà ê3íåöü õàòè íà ïðè÷3ëîê, òà êèíü ÷å-
ðåç ñåáå, òî äå ÿ âïàäó òà çàãðóçíó, òî òàì 3 êîïàé.
Îò çì3é òàê 3 çðîáèâ, 3 òàì, äå çàãðóçëî äîëîòî,
ïî÷àâ êîïàòü 3 âèêîïàâ. À ä3òè âæå âåëèê3 âèðîñ-
ëè, ïàðóáêîì 3 ä3â÷èíîþ ñòàëè. Çàáðàâ ¿õ çì3é 3
íåñå. Îò ïðèòîìèâñÿ â3í, ñ3â â3äïî÷èâàòè. Ëåæàâ-
ëåæàâ 3 çàñíóâ. Ä3â÷èíà ñüêào éîìó â ãîëîâ3, à õëî-
ïåöü ñèäèòü, ãîðþo. Àæ á3æèòü ê3íü. Äîá3ãào é êàæå:
—
Çäðàñòóé, õëîï÷å-ìîëîä÷å! ×è ïî âîë3, ÷è ïî
íåâîë3 ìàíäðóoø?
À õëîïåöü îäêàçóo:
—
Åé, êîíèêó-áðàòèêó, íå ïî âîë3, à ïî íåâîë3.
—
Ñ3äàéòå íà ìåíå, — êàæå ê3íü, — ÿ âàñ
âèíåñó.
Âçÿëè âîíè é ñ3ëè, à çì3é ñïèòü. Ê3íü ÿê ïóñ-
òèâñÿ âñêà÷, á3æèòü òà é á3æèòü. À çì3é ÿê ïðîáó-
äèâñÿ, ïîáà÷èâ, ùî ¿õ íåìà, òà â ïîãîíþ. Îò âîíè
ñèäÿòü íà òîìó êîíþ, à áðàò 3 êàæå:
—
Åé, êîíèêó-áðàòèêó, ïå÷å ìåíå â ïëå÷å. Ïðî-
ïàäåø òè, ïðîïàäåìî 3 ìè.
À çì3é ëåòèòü, ç ðîòà â íüîãî ïàøèòü. Óæå íà
êîíåâ3 é õâ3ñò çàéíÿâñÿ. Áà÷èòü ê3íü, ùî íåâèäåðæ-
êà, óçÿâ õâèöüíóâ, ñàì ïîá3ã, à âîíè, á3äí3, çîñòà-
ëèñü. ßê ïðèëåòèòü äî íèõ çì3é:
—
À, — êàæå, — êîãî âè ñëóõàoòå? Îñü
ÿ âàñ ç’¿ì!
Ñòàëè ïðîñèòè áðàò ç ñåñòðîþ, ùîá íå ¿â ¿õ.
Çì3é 3 êàæå:
—
Íó, öåé ðàç âàì ïðîùàþ, òà ò3ëüêè íå ñëó-
õàéòå í3êîãî!
Çàáðàâ ¿õ çì3é òà é ïîí3ñ. Í3ñ-í3ñ â3í, 3 ïðèòî-
ìèâñÿ, òà é ñ3â ñïî÷èâàòè. Çàñíóâ çì3é. Ä3â÷èíà â
ãîëîâ3 éîìó ñüêào, à õëîïåöü ñèäèòü, ãîðþo. Àæ
ëåòèòü ÷ìåëèê. Ïðèë3òà òà é êàæå:

242
—
Çäðàñòóé, õëîï÷å-ìîëîä÷å!
—
Çäðàñòóé, ÷ìåëèêó!
—
À ùî, áðàòå, ÷è ïî âîë3, ÷è ïî íåâîë3 ìàíä-
ðóoø?
—
Åé, ÷ìåëèêó-áðàòèêó, ñþäè á ÿ íå çàéøîâ
ïî âîë3, à âæå âèäíî, ùî ïî íåâîë3.
×ìåëèê êàæå:
—
Ñ3äàéòå, ÿ âàñ âèíåñó.
—
ßê æå òè íàñ, ÷ìåëèêó, âèíåñåø, êîëè ê3íü
í3ñ, òà íå âèí3ñ.
—
Òà âæå, — êàæå ÷ìåëèê, — ÷è âèíåñó, ÷è íå
âèíåñó, — îäíà÷å âàì ïðîïàäàòü.
Îò âçÿëè âîíè ñ3ëè íà òîãî ÷ìåëèêà, â3í ¿õ 3 ïî-
í3ñ. Çì3é ÿê ïðîáóäèâñÿ, ÿê óçäð3â, ùî ¿õ íåìà, òà â
ïîãîíþ. Ñèäÿòü âîíè íà òîìó ÷ìåëèêó, à áðàò 3 êàæå:
—
Îé ÷ìåëèêó-áðàòèêó, ïå÷å ìåíå â ïëå÷å. Ïðî-
ïàäåìî ìè, ïðîïàäåø 3 òè.
×ìåëèê ïåðåâåðíóâ êðèëüöÿ, ñêèíóâ ¿õ, âîíè
ïîïàäàëè, à â3í ïîëåò3â. Îò ïðèë3òào çì3é, óïàâ òà
é ðîò ðîççÿâèâ.
—
Àãà, ïîïàëèñü! — êàæå.
—
Òåïåð ÿ âàñ 3ç’¿ì.
Êàçàâ æå ÿ âàì, ùîá í3êîãî, îïð3÷ ìåíå, íå ñëóõàëè.
Ñòàëè âîíè ïðîñèòè çì3ÿ, ùîá â3í ¿õ íå ¿â, òà é
óïðîñèëè. Îò â3í çàáðàâ ¿õ 3 íåñå çíîâó. Ñ3â îäïî-
÷èòè, ä3â÷èíà ñüêào éîìó â ãîëîâ3, à õëîïåöü ñè-
äèòü, ãîðþo. Àæ 3äå âîëèê, òàêèé ïîãàíåíüêèé, òà
é êàæå:
—
Çäðàñòóé, õëîï÷å-ìîëîä÷å! ×è ïî âîë3, ÷è ïî
íåâîë3 ìàíäðóoø?
—
Åé, âîëèêó-áðàòèêó, ñþäè á ÿ ïî âîë3 íå çàé-
øîâ, ìàáóòü, ùî ïî íåâîë3.
—
Ñ3äàéòå, — êàæå òîé âîëèê, — ÿ âàñ âèíåñó.
À âîíè êàæóòü:
—
Å âæå! Êîëè ê3íü òà ÷ì3ëü íå âèíåñëè, òî äå
âæå á òè âèí3ñ?

243
—
Í3÷îãî, — êàæå âîëèê.
—
Ñ3äàéòå, òî é âè-
íåñó.
Îò âîíè ñ3ëè, âîëèê 3 íåñå ¿õ. 2 òàê íåñå, ùî
õâèëüêà, òî é ìèëüêà, à ÿê ñïîòèêíåòüñÿ, òî é äâ3.
Çì3é ÿê ïîáà÷èâ, ùî íåìào ¿õ, äóæå ðîçñåðäèâñÿ,
òà ÿê êèíóâñÿ àæ ïîâåðõ äåðåâà, òà òàê ëåòèòü, òàê
ëåòèòü! Îò õëîïåöü îãëÿíåòüñÿ òà é êàæå:
—
Îé âîëèêó-áðàòèêó, ïå÷å ìåíå â ïëå÷å. Ïðî-
ïàäåø òè, ïðîïàäåìî 3 ìè.
À âîëèê 3 êàæå:
—
Çàãëÿíü ìåí3, õëîï÷å, â ë3âå óõî òà âèéìè
ãðåá3íêó 3 ìàõàé íåþ íàçàä ñåáå.
Âèéíÿâ òîé ãðåá3íêó, ìàõíóâ íàçàä ñåáå — 3 ñòàâ
ë3ñ òàêèé ãóñòèé, ÿê ãðåá3íêà. À âîëèê ñâîo ðîáèòü:
á3æèòü 3 á3æèòü, ùî õâèëüêà, òî ìèëüêà, à ñïîòèê-
íåòüñÿ, òî é äâ3. Çì3é ÿê ïîáà÷èâ ë3ñ, ñòàâ éîãî ãðèç-
òè çóáàìè. Ïðîãðèçñÿ êð3çü òîé ë3ñ 3 çíîâ ñòàâ äî-
ãàíÿòè. Õëîïåöü áà÷èòü, ùî çì3é äîãàíÿo, 3 êàæå:
—
Îé âîëèêó-áðàòèêó, ïå÷å ìåíå â ïëå÷å. Ïðî-
ïàäåø òè, ïðîïàäåìî é ìè.
À âîëèê êàæå:
—
Çàãëÿíü ìåí3 ó ïðàâå âóõî, âèéìè õóñòî÷êó
òà é ìàõàé íàïåðåä ìåíå.
Â3í âèòÿã õóñòî÷êó, ìàõíóâ, 3 ïîïåðåä éîãî ñòà-
ëî ìîðå. À íà òîìó ìîð3 çîëîòèé ì3ñò. Îò çá3ãëè
âîíè íà ì3ñò 3 ïåðåáðàëèñÿ íà òó ñòîðîíó. Ìàõíóâ
íàçàä õóñòî÷êîþ õëîïåöü — 3 íå ñòàëî ìîñòà. Çì3é
äîá3ã äî ìîðÿ òà é ñòàâ, íåìà éîìó ïî ÷îìó á3ãòè.
Îò âîëèê 3 êàæå:
—
Ïîâåçó ÿ âàñ äî õàòêè, 3 òóò, ó ö3é õàòö3, áó-
äåòå âè æèòü íåäàëåêî â3ä ìîðÿ, à ìåíå â3çüì3òü òà
çàð3æòå.
Ïëà÷óòü áðàò ç ñåñòðîþ:
—
ßê æå ìè òåáå áóäåìî ð3çàòè, êîëè òè íàñ îä
ñìåðò3 âðÿòóâàâ?

244
—
Í3÷îãî, — êàæå.
—
Çàð3æòå 3 âîçüì3òü îäíî
ïëå÷êî ïîâ3ñüòå íà ïå÷3, äðóãå íà ïîëó â êóòêó, òðåòo
íà ïîêóò3, à ÷åòâåðòå — êîëî ïîðîãà, íà âñ3õ ÷îòè-
ðüîõ êóòêàõ.
Çàð3çàëè âîíè òîãî âîëèêà, âçÿëè 3 ïîâ3øàëè
ïë3÷êà, ÿê ¿ì ñêàçàíî, ïî âñ3õ ÷îòèðüîõ êóòêàõ, à
ñàì3 ïîëÿãàëè ñïàòè. Ïðîáóäèâñÿ áðàò óíî÷3, äè-
âèòüñÿ, à êîëî ïîðîãà ñòî¿òü ê3íü ó òàê3ì ñëàâí3ì
óáîð3, ùî ò3ëüêè ñ3ñòè òà ¿õàòè. Ãëÿíóâ íà ïîêóòòÿ,
à òàì ó êóòêó ìå÷-ñàìîñ3÷, à íà ïîëó â êóòêó ñîáàêà
Ïðîòèóñ, à íà ïå÷3 ñîáàêà Íåäâèãà. Áóäèòü áðàò
ñåñòðó, à ñàì ñ3äào íà òîãî êîíÿ, îïîÿñóoòüñÿ ìå-
÷åì òà ç òèìè ñîáàêàìè 3 ¿äå íà ïîëþâàííÿ. Ùî
âëîâèòü, òî òèì 3 æèâëÿòüñÿ.
Íó, æèâóòü âîíè íàä ìîðåì, à ñåñòðà õîäèòü òóäè
ëîæå÷êè òà îäåæèíó ìèòè. Çì3é 3 ãîâîðèòü äî íå¿:
—
ßê òî âè ïåðåáðàëèñÿ?
À âîíà é ðîçêàçóo:
—
añòü ó ìîãî áðàòà òàêà õóñòî÷êà, ùî ÿê íåþ
ìàõíóòü, òî çðîáèòüñÿ ì3ñò.
À â3í êàæå:
—
Çíàoø ùî: ïîïðîñè òè â íüîãî òó õóñòî÷êó
íà÷åáòî ïðàòè, òà âîçüìè ìàõíè íåþ, òî ÿ äî òåáå
ïåðåïðàâëþñü 3 áóäó ç òîáîþ æèòè, à áðàòà òâîãî
îòðó¿ìî.
Îò âîíà ïðèéøëà äîäîìó 3 ïðîñèòü áðàòà:
—
Äàé, áðàòèêó, ìåí3 òó õóñòî÷êó. Âîíà áðóä-
íà, ÿ ï3äó òà âèïåðó òîá3.
Â3í ïîâ3ðèâ ¿é òà é äàâ. Ñåñòðà âçÿëà, ïðèéøëà
äî ìîðÿ, ìàõíóëà — ñòàâ ì3ñò. Çì3é 3 ïåðåïðàâèâñÿ
íà öåé á3ê. Îò ðàäÿòüñÿ âîíè, ÿê áè çãóáèòè áðàòà
ç ñâ3òó. À çì3é 3 êàæå:
—
Òè â3çüìè çàíåäóæàé òà é ñêàæè: ñíèëîñü ìå-
í3, áðàòèêó, 3 âèä3ëîñü, ùî ÿêáè òè ïî¿õàâ íà ïîëþ-
âàííÿ òà ä3ñòàâ ìåí3 âîâ÷îãî ìîëîêà, òî ÿ á 3 âèäó-

245
æàëà. Îò â3í ÿê ïî¿äå, à âîâêè é ðîç3ðâóòü éîãî ñî-
áàê. Òîä3 ìè 3 éîãî â3çüìåì, áî â ñîáàêàõ óñÿ ñèëà.
Îò ïðè¿æäæào áðàò ç ïîëþâàííÿ äîäîìó, çì3é
ñõîâàâñÿ, à âîíà éîìó é êàæå:
—
Ñíèëîñü ìåí3, áðàòèêó, ùî ÿêáè òè ïî¿õàâ
òà ä3ñòàâ ìåí3 âîâ÷îãî ìîëîêà, òî ÿ á íàïèëàñÿ òà
é, ìîæå á, îäóæàëà, áî ÿ òàêà ñëàáà, òàêà ñëàáà!
—
Òî é ä3ñòàíó, — êàæå áðàò. Ñ3â íà ñâîãî êîíÿ
3 ïî¿õàâ. Ïðè¿æäæào ó ÷àãàðåöü, àæ òóò âîâ÷èöÿ ñõî-
ïèëàñü. Ïðîòèóñ äîãíàâ, Íåäâèãà ïðèäåðæàâ. Áðàò
çäî¿â ìîëîêà 3 ïóñòèâ ¿¿. Âîâ÷èöÿ îãëÿíóëàñü 3 êàæå:
—
Ñïàñèá3 òîá3, õëîï÷å-ìîëîä÷å, ùî òè ìåíå
ïóñêàoø. ß äóìàëà, ùî òè ìåíå ç ñâ3òó çãóáèø.
Äàðóþ òîá3 çà öå âîâ÷åíÿ.
2 íàêàçóo òîìó âîâ÷àò3:
—
Ñëóæè òè öüîìó ÷îëîâ3êîâ3 òàê, ÿê áàòüêîâ3.
Îò â3í 3 éäå. Òî áóëî â íüîãî äâîo ñîáàê, à òå-
ïåð 3 òðåòo âîâ÷åíÿ á3æèòü çà íèì.
Âãëåä3ëà ñåñòðà ç çì3oì, ùî çà áðàòîì á3æèòü
òðîo ñîáàê, à çì3é 3 êàæå:
—
Îòî ëèõî, ùå é òðåòüîãî ñòîðîæà ñîá3 äîáóâ.
Â3çüìè æ òè ùå ã3ðøå çàíåäóæàé 3 ïîïðîñè ìîëîêà
ìåäâåæîãî, òî òàì éîãî ðîç3ðâóòü íåïðåì3ííî.
Îò çì3é ïåðåêèíóâñÿ ãîëêîþ, âîíà âçÿëà çà-
ñòðîìèëà ¿¿ â ñò3íó. Çë3ç áðàò ç êîíÿ, à ñîáàêè òà
âîâê äî õàòè òà òàê ïíóòüñÿ íà ñò3íó äî ò3o¿ ãîëêè.
À ñåñòðà é êàæå:
—
Íàâ3ùî òè òèõ ñîáàê äåðæèø, âîíè ìåí3 ñïî-
êîþ íå äàþòü!
Â3í êðèêíóâ — ñîáàêè é ïîñ3äàëè. À ñåñòðà êàæå:
—
Ñíèëîñü ìåí3, áðàòèêó, ùî êîëè á òè ä3ñòàâ
ìåí3 ùå âåäìåæîãî ìîëîêà, òî ÿ á íàïèëàñü òà
é îäóæàëà.
—
Òî é ä3ñòàíó, — êàæå â3í. Ïåðåíî÷óâàâ, ñ3â
íà êîíÿ òà é ïî¿õàâ. Ïðè¿æäæào çíîâ ó ÷àãàðåöü;

246
òóò çàðàç 3 ñõîïèëàñü ìåäâåäèöÿ. Ïðîòèóñ äîãíàâ,
Íåäâèãà ïðèäåðæàâ. Çäî¿â ¿¿ áðàò òà é ïóñêào. Ìåä-
âåäèöÿ é êàæå:
—
Ñïàñèá3 òîá3, õëîï÷å-ìîëîä÷å, çà òå, ùî òè
ïóñòèâ ìåíå. Äàðóþ òîá3 ìåäâåä÷à. — À äî ìåäâåä-
÷àòè êàæå: — Ñëóõàé éîãî, ÿê ñâîãî áàòüêà.
̄äå áðàò äîäîìó, 3 âãëåä3ëè ñåñòðà ç çì3oì, ùî
âæå ÷åòâåðî çà íèì. Çì3é 3 êàæå:
—
Ïîïðîñè â íüîãî ëèñè÷îãî ìîëîêà, òî â3í ÿê
ïî¿äå, òî çâ3ð3 éîãî é ç’¿äÿòü.
À ñàì ïåðåêèíóâñÿ ãîëêîþ, âîíà é çàñòðîìèëà
â ñò3íó ùå âèùå, ùîá ñîáàêè íå ä3ñòàëè. Áðàò çë3ç
ç êîíÿ, ñîáàêè çíîâ êèíóëèñü äî õàòè òà òàê 3 ïíóòü-
ñÿ íà ñò3íó. Ñåñòðà ðîçïëàêàëàñü:
—
Íàùî òè òàê áàãàòî ñîáàê äåðæèø!
Áðàò êðèêíóâ, âîíè ïîñ3äàëè. À ñåñòðà çíîâ ñâîo:
—
Ñíèëîñü ìåí3, áðàòèêó, ùî ÿêáè òè ä3ñòàâ
ìåí3 ùå ëèñè÷îãî ìîëîêà, òî ÿ á îäóæàëà.
—
Òî é ä3ñòàíó, — êàæå áðàò.
Îò ëÿãào â3í ñïàòè. Íåäâèãà ïðèìîñòèâñÿ â éîãî
ãîëîâàõ, Ïðîòèóñ ó íîãàõ, à âîâ÷îê 3 ìåäâåäèê ïî
áîêàõ. Ïåðåíî÷óâàâ áðàò, âðàíö3 ñ3â íà êîíÿ, çà-
áðàâ ñâî¿õ çâ3ð3â 3 ïî¿õàâ. Ïðè¿æäæào äî ÷àãàðöÿ:
âèá3ãà ëèñèöÿ. Ïðîòèóñ äîãíàâ. Íåäâèãà ïðèäåð-
æàâ. Áðàò âèäî¿â ¿¿ 3 ïóñêào. À ëèñèöÿ é êàæå:
—
Ñïàñèá3 òîá3, õëîï÷å-ìîëîä÷å, ùî òè ìåíå
ïóñêàoø. ß äóìàëà, ùî òè ìåíå ðîç3ðâåø ñâî¿ìè
ñîáàêàìè. Çà òå äàðóþ òîá3 ëèñè÷åíÿ. — À ëèñè÷å-
íÿò3 êàæå: — Ñëóõàé éîãî, ÿê ð3äíîãî áàòüêà.
̄äå áðàò äîäîìó. Óãëÿä3â çì3é, ùî â3í äîáóâ ñîá3
ùå ï’ÿòîãî ñòîðîæà, à ñàì 3 íå ïðîïàâ, òà àæ çóáà-
ìè ñêðåãî÷å.
—
Â3çüìè, — êàæå â3í, — çàíåäóæàé ùå ã3ðøå 3
ñêàæè: ñíèëîñü ìåí3, áðàòèêó, ùî äåñü â 3íøîìó
öàðñòâ3 o òàêèé êàáàí, ùî íîñîì îðå, âóõàìè ñ3o,

247
à õâîñòîì âîëî÷èòü. 2 o òàì òàêèé ìëèí íà äâàíàä-
öÿòü êàìåí3â, ùî ñàìî é ìåëåòüñÿ, ñàìî é íàñèïà-
oòüñÿ, ñàìî îäãîðòàoòüñÿ, ñàìî 3 â ì3øêè íàáè-
âàoòüñÿ. Òî ÿêáè òè ä3ñòàâ ç-ï3ä òèõ äâàíàäöÿòè
êàìåí3â áîðîøíà, òî ÿ á ñïåêëà ñîá3 êîðæà ç òîãî
áîðîøíà 3 îäóæàëà á.
Áðàò ðîçñåðäèâñÿ 3 êàæå:
—
Íå ñåñòðà òè ìåí3, à âîðîã!
À âîíà:
—
×è æ ìîæó ÿ òîá3 áóòè âîðîãîì, êîëè íàñ
ò3ëüêè äâîo íà ÷óæèí3?
Ïîâ3ðèâ áðàò, çíîâó ñ3â íà êîíÿ, çàáðàâ ñâîþ
ñòîðîæó 3 ïî¿õàâ. Ïðè¿æäæào òóäè, äî êàáàíà 3
äî òîãî ìëèíà, ùî êàçàëà. Ïðèâ’ÿçàâ êîíÿ 3 éäå
â ìëèí. À òàì äâàíàäöÿòü êàìåí3â 3 äâàíàäöÿòü
äâåðåé. 2 òàê3 ò3 äâåð3, ùî ñàì3 îä÷èíÿþòüñÿ 3 ñàì3
çà÷èíÿþòüñÿ.
Âçÿâ â3í ç-ï3ä ïåðøîãî êàìåíÿ áîðîøíà, ï3øîâ
ó äðóã3 äâåð3, à äâåð3 é çà÷èíèëè éîãî çâ3ð3â. Îòî
ÿê ïðîéøîâ â3í óñ3 äâåð3, âèéøîâ íàäâ3ð, àæ áà-
÷èòü: çâ3ð3â íåìà. Â3í ñâèñò3â-ñâèñò3â, ÷óo, ùî âîíè
äåñü âèþòü, àëå íå âèá3ãàþòü. Çàïëàêàâ â3í, ñ3â íà
ñâîãî êîíÿ 3 ïî¿õàâ äîäîìó. Ïðè¿æäæào, à ñåñòðà
éîãî ãóëÿo ç çì3oì. Ò3ëüêè ùî áðàò âõîäèòü ó õàòó,
à çì3é 3 êàæå:
—
Íó, æóðèâñÿ ÿ çà ì’ÿñîì, à ì’ÿñî ñàìî éäå.
Âåëÿòü áðàòîâ3 ðóáàòè äðîâà òà íàñòàâëÿòü îêð3ï,
ùîá éîãî çâàðèòü òà ç’¿ñòè. Îò â3í ðóáào äðîâà,
à ñîðîêà ïðèë3òà òà é êàæå:
—
Çàãàéñÿ, õëîï÷å-ìîëîä÷å, çàãàéñÿ, áî âæå òâî¿
çâ3ð3 ïðîãðèçëèñü êð3çü äâîo äâåðåé.
Îò â3í ïîíàëèâàâ ó êàçàíè âîäè é ðîçòîïëþo.
À äðîâ íàðóáàâ ãíèëèõ, âîíè ï3äñîõíóòü òðîõè 3
çàéìóòüñÿ. À â3í â3çüìå, ïðèõëþïíå âîäîþ, ùîá íå
òàê ãîð3ëè, òà é âèéäå íàäâ3ð. Ñîðîêà é êàæå:

248
—
Åé, çàãàéñÿ, õëîï÷å-ìîëîä÷å, çàãàéñÿ, áî âæå
òâî¿ çâ3ð3 ïðîãðèçëèñü êð3çü ÷åòâåðî äâåðåé.
Îò ÿê ââ3éäå â3í äî õàòè, òî çì3é 3 êàæå:
—
Åé, íå âãîäåí òè é îêðîïó íàãð3òè! — Òà ñàì
â3çüìå êî÷åðãó, ïîøòîâõà, — âîíè é çàéìóòüñÿ.
À áðàò â3çüìå òà é ïðèõëþïíå âîäîþ, 3 äðîâà
çíîâ ïîìàëó ãîðÿòü. Âèéøîâ â3í çíîâ íàäâ3ð, í3áè
çà äðîâàìè, à ñîðîêà é êàæå éîìó:
—
Åé, çàãàéñÿ, õëîï÷å-ìîëîä÷å, çàãàéñÿ, áî âæå
òâî¿ çâ3ð3 êð3çü äåñÿòåðî äâåðåé ïðîãðèçëèñü.
À áðàò íàáåðå ÿêíàéãíèë3øèõ äðîâ òà é óêèíå â
ï3÷, ùîá íå òàê ãîð3ëè. Îò óæå é êàçàíè íà÷èíàþòü
çàêèïàòè. Çíîâ âèéøîâ â3í íàäâ3ð, í3áèòî ïî äðî-
âà. À ñîðîêà é êàæå:
—
Åé, çàãàéñÿ, õëîï÷å-ìîëîä÷å, çàãàéñÿ, áî âæå
òâî¿ çâ3ð3 ïðîãðèçëè óñ3 äâåð3 3 ñïî÷èâàþòü.
Îò óæå çàêèï3ëè ò3 îêðîïè, â3í 3 êàæå äî çì3ÿ:
—
Çÿòþ ì3é ìèëèé, çÿòþ ì3é ëþáèé, äîçâîëü
ìåí3 ïåðåä ñìåðòþ íà äåðåâî âèë3çòè òà ç á3ëèì
ñâ3òîì ïîïðîùàòèñÿ.
—
Íó, ë3çü, — êàæå çì3é.
Îò ïîë3ç áðàò íà ÿâ3ð, 3 í3 îäíî¿ ã3ëêè íå ïðîïóñ-
êào, âñå íà êîæíó ñòóïào, ùîá ò3ëüêè çàãàÿòèñü õî÷
òðîõè. Âèë3ç àæ íà ñàìèé âåðõ. Ïðèë3òào ñîðîêà:
—
Åé, çàãàéñÿ, õëîï÷å-ìîëîä÷å, çàãàéñÿ, áî îò-
îò ïðèá3æàòü òâî¿ çâ3ð3.
À çì3é âèá3ãà ç õàòè òà é êðè÷èòü:
—
Äîêè òè ñèä3òèìåø òàì, çëàçü, áî âæå â ìåíå
òåðïöþ íåìào!
Ñòàâ çëàçèòè áðàò íàçàä, òà âñå íà êîæíó ã3ëêó
ñòóïào, ùîá çàãàÿòè ÷àñ. Îò ñòàâ â3í óæå íà îñòàí-
íþ ã3ëêó òà é õî÷å äîäîëó ñêî÷èòü, êîëè öå çâ3ð3
éîãî — íåíà÷å ùî çàãóëî — ïðèá3ãëè é ñòàëè êðóã
íüîãî. À â3í òîä3 ñê3ê íà çåìëþ òà é ãóêào ðàä3ñíèé
íà çì3ÿ:

249
—
À éäè ëèø, ëþáèé çÿòþ, ìîæå, ÿ âæå é ãî-
òîâèé!
Çì3é âèéøîâ, à â3í äî çâ3ð3â:
—
Âîâ÷óê! Ìåäâåä÷óê! Ïðîòèóñ! Íåäâèãà! Áå-
ð3òü éîãî!..
Çâ3ð3 ÿê êèíóëèñü — 3 ðîç3ðâàëè â øìàòêè.
Çàðàç â3í âçÿâ òðóï ñêëàâ, ñïàëèâ, à ëèñè÷êà
õâîñòîì çìåëà, âèíåñëà â ïîëå òà é ðîçâ3ÿëà. À ÿê
çì3ÿ ðîçðèâàëè, òî ñåñòðà âõîïèëà çóá éîãî òà
é ñõîâàëà.
Îò áðàò 3 êàæå:
—
Êîëè òè, ñåñòðî, òàêà, òî çîñòàâàéñÿ ñîá3 òóò,
à ÿ ïî¿äó â 3íøèé êðàé.
Âçÿâ çðîáèâ äâà öåáðà, ïîâ3ñèâ íà ÿâîð3 3 ñêà-
çàâ ¿é:
—
Îöå, ñåñòðî, ÿê áóäåø òè ïëàêàòè ïî ìåí3,
òî îöåé áóäå ïîâåí ñë3ç. À ÿê áóäåø ïëàêàòè ïî
çì3oâ3, òî îöåé áóäå ïîâåí êðîâ3.
Ñ3â ñîá3 íà êîíÿ, çàáðàâ ñâî¿õ â3ðíèõ äðóç3â òà é
ïî¿õàâ. Ïðè¿æäæào â3í â îäèí ãîðîä òà é óçíào, ùî
â òîìó ãîðîä3 o êðèíèöÿ 3 â í3é ñèäèòü çì3é ç äâà-
íàäöÿòüìà ãîëîâàìè. ßê 3äóòü ëþäè ïî âîäó, òî é
âåäóòü îäíó ä3â÷èíó. Çì3é ç’¿ñòü ¿¿, à âîíè íàáåðóòü
ñîá3 âîäè, áî 3íàêøå íå ìîæíà. Òîãî äíÿ íàñòàëà
÷åðãà öàðåâ3 âåñòè ñâîþ äî÷êó. Îò õëîïåöü-ìîëî-
äåöü 3 êàæå:
—
ß ìîæó ïîá3äèòè îòîãî çì3ÿ.
—
ßê ïîá3äèø éîãî, — êàæóòü ëþäè, — òî öàð
îá3öÿâ â3ääàòè ñâîþ äî÷êó ùå é ïîëîâèíó öàðñòâà.
Íó, âåäóòü òó öàð3âíó, à çà íåþ é õëîïöÿ-ìîëîä-
öÿ âåäóòü, à çà íèì 3äóòü éîãî çâ3ð3 3 ê3íü. Ïðèâåëè
òó öàð3âíó, òàêó óáðàíó. Òóò çì3é ò3ëüêè ùî âèò-
êíóâñÿ, ùîá ç’¿ñòè ¿¿, à õëîïåöü-ìîëîäåöü 3 êàæå:
—
Ìå÷-ñàìîñ3÷, ðóáàé éîãî! Âîâ÷óê, ìåäâåä÷óê,
Ïðîòèóñ, Íåäâèãà, áåð3òü éîãî!

250
Òóò òîé ìå÷-ñàìîñ3÷ ñ3÷å, à çâ3ð3 ðâóòü. 2 ðîç3-
ðâàëè éîãî çîâñ3ì. Âçÿëè òðóï, ñêëàëè, ñïàëèëè, à
ëèñè÷êà õâîñòèêîì çìåëà ïîï3ë 3 ðîçâ3ÿëà. Äÿêó-
þòü ëþäè éîìó, ùî âîäà ñòàëà ñâîáîäíà. À öàð3âíà
äàëà éîìó ïåðñòåíü.
Îò 3äóòü âîíè äî öàðñüêîãî ïàëàöó, à äîðîãà
äàëåêà áóëà, â3í ïðèòîìèâñÿ, ë3ã íà òðàâ3, öàð3âíà
ñüêào éîìó â ãîëîâ3. À ëàêåé ïðèéøîâ, îäâ’ÿçàâ
òîé ìå÷-ñàìîñ3÷ îä òîðîê3â òà é êàæå:
—
Ìå÷-ñàìîñ3÷, ñ3÷è éîãî!
Òîé ìå÷ 3 ïîñ3ê éîãî íà ìàëåíüê3 øìàòî÷êè.
À çâ3ð3 ïîñíóëè é íå ÷óëè. Ëàêåé òîä3 äî öàð3âíè:
—
À ñêàæåø, ùî ÿ òåáå îä ñìåðò3 âðÿòóâàâ? ßê
íå ñêàæåø, òî áóäå òîá3 òå, ùî é éîìó.
Öàð3âíà çëÿêàëàñü òà é ïîãîäèëàñü. Ïðèõîäÿòü
âîíè äîäîìó, à öàð òàêèé ðàäèé. Çàðàç îäåæó íàä3â
ãàðíó íà íüîãî, 3 ïî÷àëè ãóëÿòè.
ßê ïðîáóäèâñÿ Íåäâèãà, ïîáà÷èâ, ùî íåìào ãîñ-
ïîäàðÿ, ïîáóäèâ óñ3õ. Ñòàëè äóìàòü-ãàäàòü, õòî íàé-
ïðîâîðí3øèé ç íèõ. Âèð3øèëè, ùî ëèñè÷êà. Îò
3 ïîñèëàþòü ¿¿ ä3ñòàòè âîäè æèâëþùî¿ 3 ö3ëþùî¿ 3 ìî-
ëîäîãî ÿáëó÷êà. Ïîá3ãëà ëèñè÷êà ä3ñòàâàòè ò3o¿ âîäè
3 òîãî ÿáëó÷êà. Àæ îñü 3 êðèíèöÿ ç ö3ëþùîþ òà æèâ-
ëþùîþ âîäîþ, 3 á3ëÿ íå¿ ðîñòå ÿáëóíüêà ç ìîëîäè-
ìè ÿáëóêàìè. Îò ò3ëüêè êðèíèöþ 3 ÿáëóíþ òà ñòå-
ðåæå ñîëäàò. Òà òàêèé çäîðîâèé 3 ìàõào ðàç ó ðàç
øàáëåþ, òàê ùî é ìóõà ïðîëåò3òè íå ìîæå íàä ò3oþ
êðèíèöåþ. Ùî òóò ðîáèòü? Ïóñòèëàñÿ ëèñè÷êà íà
õèòðîù3. Çðîáèëàñÿ í3áè êðèâîþ, á3æèòü ïîâç êðè-
íèöþ 3 øêàíäèáào. Ñîëäàò ÿê ïîáà÷èâ òà çà íåþ:
äàé, äóìà, ñï3éìàþ. À ëèñè÷êà â3ä íüîãî âñå äàë3 3
äàë3. Îò ÿê îäâåëà âîíà òîãî ñîëäàòà äàëåêî, òà ÿê
÷êóðíå äî êðèíèö3. Ñîëäàò ò3ëüêè ñòàâ òà é î÷3 âè-
ðÿ÷èâ. À ëèñè÷êà äî êðèíèö3, íàáðàëà â ïëÿøå÷êó
âîäè, ç3ðâàëà ÿáëó÷êî òà é ïîìèíàé ÿê çâàëè.

251
Ïðèá3ãëà ëèñè÷êà. Çàðàç Ïðîòèóñ âçÿâ òó âîäó,
ïîìàçàâ íåþ øìàòêè õëîïöÿ-ìîëîäöÿ, âîíè é çö3-
ëèëèñü. Âëèâ éîìó â ðîò æèâëþùî¿ âîäè, â3í 3 îæèâ.
Äàâ éîìó ç’¿ñòè ìîëîäîãî ÿáëó÷êà, â3í ïîìîëîä3â 3
çðîáèâñÿ ùå êðàùèì, í3æ áóâ. Âñòàâ õëîïåöü-ìî-
ëîäåöü íà íîãè òà é êàæå:
—
Îõ, ÿê æå ÿ äîâãî ñïàâ!
—
Äîáðå á òè ñïàâ, ÿêáè ìè íå ä3ñòàëè âîäè
æèâëþùî¿ 3 ö3ëþùî¿.
—
Ùî æ òåïåð ìè áóäåìî ðîáèòè? — êà-
æóòü óñ3.
Ïîðàäèëèñü 3 âèð3øèëè, ùîá â3í ïåðåáðàâñÿ çà
ñòàðöÿ 3 éøîâ ó öàðñüêèé ä3ì.
Ïåðåäÿãíóâñÿ â3í 3 ï3øîâ. Ïðèõîäèòü, à ëàêå¿
éîãî é íå ïóñêàþòü. Ñòàâ â3í ïðîñèòü, à öàð3âíà é
ïî÷óëà 3 çâåë3ëà âïóñòèòè. Ââ3éøîâ â3í ó ïîêî¿, ñòàâ
øàïêó çí3ìàòè, à ïåðñòåíü òîé, ùî éîìó ïîäàðóâà-
ëà öàð3âíà, òàê 3 çàñÿâ. Öàð3âíà 3 âï3çíàëà, òà ùå íå
â3ðèòü ñîá3 3 êàæå:
—
Õîäè ñþäè, ñòàð÷å Áîæèé, ÿ òåáå ïî÷àñòóþ.
Ï3ä3éøîâ â3í äî ñòîëó, öàð3âíà íàëèëà éîìó ÷àð-
êó âèíà òà é äào. À â3í áåðå ë3âîþ ðóêîþ. Ïîáà÷è-
ëà, ùî â3í áåðå íå ò3oþ ðóêîþ, íà êîòð3é ïåðñòåíü,
òà é âèïèëà ñàìà òó ÷àðêó. Íàëèâà äðóãó, à â3í áåðå
ïðàâîþ. Âîíà çàðàç 3 âï3çíàëà ñâ3é ïåðñòåíü 3 êàæå
äî áàòüêà:
—
Îöå ì3é ìóæ. Â3í ìåíå îäâîëèâ îä ñìåðò3.
À öåé, — ïîêàçóo íà ëàêåÿ, — öåé ïðîéäèñâ3ò
óáèâ éîãî 3 çàñòàâèâ ìåíå, ùîá ÿ ñêàçàëà, ùî
â3í ìåí3 ìóæ.
Öàð òàê 3 ñêèï3â. Çâåë3â âèâåñòè ç êîíþøí3 òà-
êîãî êîíÿ, ùî íà íüîãî ùå í3õòî é íå ñ3äàâ, ïðè-
â’ÿçàëè òîãî ëàêåÿ äî õâîñòà òà é ïóñòèëè ïî ïîëþ.
À õëîïöÿ-ìîëîäöÿ ïîñàäèëè çà ñò3ë 3 òóò æå îäãó-
ëÿëè âåñ3ëëÿ.

252
Îò æèâóòü âîíè ñîá3 ùàñëèâî. Àæ îäíîãî ðàçó
çãàäàâ áðàò ïðî ñâîþ ñåñòðó. Âåë3â îñ3äëàòè êîíÿ,
çàáðàâ çâ3ð3â òà é ïî¿õàâ äî íå¿. Ïðè¿õàâ 3 áà÷èòü,
ùî òîé öåáåð, ùî íàçíà÷åíèé äëÿ çì3ÿ, ïîâí3ñ3íü-
êèé êðîâ3, à éîãî öåáåð ðîçñîõñÿ 3 ðîçñèïàâñÿ. Áà-
÷èòü áðàò, ùî âîíà æàëêóo ùå é äîñ3 çà çì3oì, òà
é êàæå:
—
Ðàç òè òàêà, òî á3ëüøå ÿ òåáå 3 çíàòè íå õî÷ó.
Ñèäè òóò, ÿ á3ëüøå é íå íàâ3äàþñü äî òåáå.
À âîíà ÿê ïî÷àëà ïðîñèòè é áëàãàòè òà é óïðî-
ñèëà, ùîá â3í ¿¿ âçÿâ ç ñîáîþ.
Îò ÿê ïðè¿õàëè âîíè äîäîìó, âîíà âçÿëà òà ï3ä
òó ïîäóøêó, ùî â3í ñïèòü, 3 ï3äêèíóëà çì3oâîãî çóáà,
ùî êîëèñü ñõîâàëà. Ë3ã ñïàòè áðàò, à òîé çóá 3 âáèâ
éîãî. Æ3íêà äóìàëà, ùî â3í ñåðäèòüñÿ ÷îãî òà íå
ãîâîðèòü äî íå¿, òà òàê ïðîñèòü, ùîá íå ñåðäèâñÿ.
À äàë3 âçÿëà éîãî çà ðóêó, à ðóêà õîëîäíà, ÿê ë3ä.
Âîíà ÿê çàêðè÷èòü! À Ïðîòèóñ ó äâåð3 òà öìîê éîãî!
Â3í îæèâ, à Ïðîòèóñ óìåð. Äàë3 Íåäâèãà öìîê
Ïðîòèóñà. Ïðîòèóñ îæèâ, à Íåäâèãà âìåð. Îò â3í
äî ìåäâåä÷óêà.
—
Ö3ëóé, — êàæå, — Íåäâèãó!
Íåäâèãà îæèâ, à ìåäâåä÷óê óìåð. Ä3éøëà ÷åðãà
äî ëèñèö3. ßê âîíà âìðå, òî ¿¿ ö3ëóâàòè í3êîìó.
Ùî òóò ðîáèòè? À ëèñèöÿ õèòðà. Âçÿëà âîíà ìåä-
âåä÷óêà, ïîêëàëà íà ïîðîç3 òà öìîê éîãî, à ñàìà
çà äâåð3. À çóá ÿê âèñêî÷èòü òà â äâåð3 òà òàì
3 çàñòðÿâ.
Íó, áà÷àòü âîíè, ùî âñ3 æèâ3, ùî í3õòî íå çàãè-
íóâ îä òîãî çóáà, òà òàê3 ðàä3, òàê3 ðàä3. À ñåñòðó
âçÿëè ïðèâ’ÿçàëè, ÿê òîãî ëàêåÿ, äî õâîñòà êîíåâ3
òà é ïóñòèëè ïî ïîëþ.
Ñàì3 æ âîíè òåïåð æèâóòü-ïîæèâàþòü 3 äîáðî
öàðñüêå ïðîæèâàþòü. ß òàì áóâ, ìåä 3 âèíî ïèâ, ïî
áîðîä3 òåêëî, à â ðîò íå ïîïàëî. Îöå âàì 3 êàçêà âñÿ.

253
×ÎÐÒ2 ÌËÈÍ
Çà îäíèì ñåëîì â3ääàâíà ñòîÿâ îäèí ïîêèíó-
òèé ìëèí, äî êîòðîãî í3õòî í3êîëè íå íîñèâ ìîëî-
òè, áî òàì êîæíî¿ íî÷3 ÷îðòè ñõîäèëèñÿ é òàíöþ-
âàëè, 3 ìîëîëè, 3 ÿêáè áóëè êîãî òîä3 òàì äîïàëè,
òîé áè âæå á3ëüøå íå æèâ.
Ó ò3ì ñåë3 áóâ îäèí ä3ä, ó êîòðîãî ç ïåðøîþ
æîíîþ áóëà îäíà äî÷êà, à çà äðóãó æîíó ñîá3 óçÿâ
îäíó áàáó, ó êîòðî¿ òàêîæ áóëà äî÷êà. Áàáà óñå
äóæ÷å ëþáèëà ñâîþ äî÷êó, ÿê ä3äîâó: ñâîþ êðàñí3-
øå ïðèáèðàëà, ðîáèòè ¿é ñò3ëüêè íå äàâàëà, à òà
ä3äîâà âñå á3ëüøå ðîáèëà, âñå àáèÿêèé îäÿã íîñèëà
òà 3ùå îä áàáè í3êîëè ¿ñòè íå ìàëà. Ðàç ïîñåðäèëè-
ñÿ ò3 äî÷êè íà ÷3ì-òî, çà ùî áàáà äóæå ðîçñåðäèëà-
ñÿ íà ä3äîâó äî÷êó 3 äóìàëà: ÿê áè ¿¿ ÿêîñü çàíàïà-
ñòèòè, àáè òàêè é íå áóëà.
Òóò ïðèéøëî íà ãàäêó áàá3, àáè ä3äîâó äî÷êó âè-
ïðàâèòè ââå÷åð3 ó ÷îðò3â ìëèí ìóêè ìîëîòè, 3 òàê íà-
ïåâíî òàì îñòàíåòüñÿ. Òàê 3 ñòàëîñÿ: äî÷êà ä3äîâà
ïîíåñëà ó ÷îðò3â ìëèí ìîëîòè. Çàõîäèòü ó ìëèí, à
òàì 3ùå ëèø ñòàðèé ä3ä o, ùî ìîëîâ. Ïîò3ì äèâèòü-
ñÿ, à òóäè ïðèõîäèòü ñòðàõ ïàí3â 3 êíÿãèíü, òà é çà
íèìè ïðèéøîâ îðêåñòð. ßê ñòàëè òàì ãðàòè é òàí-
öþâàòè. Òóò 3 í3÷, äî÷êà òà ñàìà òàì, ñ3ëà êîëî ì3ø-
ê3â òà é ñèäèòü. À ÿê ÷îðòè ïîáà÷èëè äî÷êó, ïî÷àëè
êëèêàòè ¿¿ òàíöþâàòè, òà âîíà íå õîò3ëà éòè. ×îðòè
ä3çíàëèñÿ îä íå¿, ÷îãî æóðèòüñÿ. À äî÷êà êàæå:
—
ßíåìîæó3òèçâàìèâòàíåöü,áîÿíåìàþ
äî òîãî ÷åðåâèê3â.
Ï3øëè ÷îðòè é ïðèíîñÿòü ä3âö3 ÷åðåâèêè. Òå-
ïåð çíîâó êàæå ÷îðò:
—
Õîäü, äî÷êî, òàíöþâàòè!
—
À, — êàæå äî÷êà, — ÿ íå ï3äó òàíöþâàòè, áî
ÿ íå ìàþ äîðîãî¿ øóáè.

254
Çàðàç ÷îðò ï3øîâ 3 ïðèí3ñ äî÷ö3 êðàñíó øóáó.
—
Íó, òåïåð õîäè òàíöþâàòè!
—
Îé,íåï3äó,—êàæåäî÷êà,—áîÿíåìàþ
äîðîãîãî íàìèñòà.
Ï3øîâ ÷îðò 3 ïðèí3ñ ¿é íàìèñòî, òà é ïîò3ì ïðè-
í3ñ ¿é 3ùå á3ëüøå îäÿãó. ßê óæå äî äíèíè áðàëîñÿ,
çàñï3âàâ ï3âåíü, à ÷îðòè óñ3 ñ÷åçëè, ëèø äî÷êà ëè-
øèëàñÿ â äîðîã3é îäåæ3. Áåðå ìóêó é 3äå äîäîìó.
Áàáà äóìào, ùî äî÷êó ÷îðòè, òàíöþþ÷è, ðîç-
òÿãëè, êîëè äèâèòüñÿ, à äî÷êà òàêà óáðàíà ïðèõî-
äèòü äîäîìó, ùî ëèø äèâóâàòèñÿ.
Ïèòàoòüñÿ áàáà:
—
À òè äå äîáóëà òó äîðîãó îäåæó?
—
Íó, — êàæå äî÷êà, — ìåí3 ó ìëèí3 ÷îðòè
äàëè.
Òåïåð áàáà ïîãíàëà ñâîþ äî÷êó ó ìëèí, áî çàç-
äðèëà ä3äîâ3é äî÷ö3. Äóìào: òî æ 3 ìîÿ òàê çäàòíà
âèïðîñèòè ñîá3, ÿê öÿ.
Ï3øëà áàáèíà äî÷êà ó ìëèí, àëå íå ìàëà ñò3ëü-
êè ðîçóìó, ÿê òà. ßê 3ç3éøëèñÿ ÷îðòè, ïî÷àëè ìó-
çèêàíòè, ëèø äóìàëà ñîá3, ÷è ¿¿ çàêëè÷óòü òàíöþ-
âàòè. Òà òàêè é ïðèõîäèòü äî íå¿ îäèí ïàí÷óê 3
êëè÷å òàíöþâàòè. Âîíà òàê òèì ðàçîì 3 ï3øëà. ßê
3ç íåþ çà÷àâ ÷îðò òàíöþâàòè, òà àæ äîêè ï3âåíü íå
çàñï3âàâ, òàê 3ç íåþ òàíöþâàâ, ùî 3 êîñò3 ¿é ðîçí3ñ.
Æäå áàáà ä3âêó, à òî¿ 3ùå é òåïåð í3äå íåìà.
Òàê òîìó âåäåòüñÿ é íèí3, õòî äðóãîìó äîáðà íå
çè÷èòü.
×ÎÐÒÎÂÀ ÌÀÒ2Ð
Áóëî äâà áðàòè: îäèí áàãàòèé, à äðóãèé óáîãèé.
Òàê òîé óáîãèé íà áàãàòèé âå÷3ð ïîí3ñ âå÷åðþ
äî áàãàòîãî.

255
—
Ïðèí3ñ ÿ, — êàæå, — áðàòå, äî òåáå âå÷åðþ.
À òîé êàæå:
—
Ïîíåñè ¿¿ ê ÷îðòîâ3é ìàòåð3.
Âèéøîâ â3í íàäâ3ð, çàïëàêàâ, ï3øîâ ñîá3.
2äå ïîíàä ëóãîì, à éîãî çóñòð3÷à ä3ä.
Â3í 3äå òà ïëà÷å, à ä3ä 3 ïèòà:
—
×îãî òè, — êàæå, — ïëà÷åø, ÷îëîâ3÷å?
Â3í ñòàâ éîìó ðîçêàçóâàòü.
—
Îòåo íîñèâ äî áðàòà âå÷åðþ, à â3í ïî-
ñëàâ ìåíå ê ÷îðòîâ3é ìàòåð3, òà íå çíàþ, äå ¿¿
øóêàòè.
—
2äè, — êàæå, — îòñ3oþ ñòåæêîþ 3 ä3éäåø äî
êëàäêè, äî êëàäêè ä3éäåø, òàì ñòàíåø òà ñâèñíåø.
Ãëÿäè, âèñêî÷àòü, â3çüìóòü òåáå 3 ùî äàâàòèìóòü,
òàê òè íå áåðè, à ïðîñè — áóäå áàðàí õîäèòü ïî
õàò3 — ïðîñè, ùîá áàðàíà òîá3 äàëè.
Ïðèéøîâ òîé òà ñâèñíóâ êîëî êëàäêè. Çàðàç
÷îðòè âèñêî÷èëè, óâåëè éîãî, à ÷îðòîâà ìàòè
é ïèòà:
—
×îãî òè ïðèéøîâ?
—
ß, — êàæå, — ïðèí3ñ âå÷åðþ.
Âîíà çàáðàëà òó âå÷åðþ, à éîãî ïîâåëà äî çîëî-
òà òà ñð3áëà.
—
Áåðè, — êàæå, — ñê3ëüêè õî÷åø ñîá3 çîëîòà,
ñð3áëà.
Â3í íå ñõîò3â:
—
Äàéòå ìåí3, — êàæå, — îòîãî áàðàíà.
Âîíà äàëà éîìó áàðàíà. Â3í óçÿâ 3 ï3øîâ
äîäîìó.
Ïðèõîäèòü â3í äîäîìó, ë3ã ñïàòè 3 êîëî ñåáå áà-
ðàíà ïîêëàâ. Êèíóâñÿ ðàíêîì 3 çëÿêàâñÿ — äå òå
áàãàòñòâî íàáðàëîñÿ!
Çðàçó çàáàãàò3â.
Óáðàâñÿ 3 ï3øîâ äî öåðêâè. Ïîáà÷èâ éîãî ó öåðê-
â3 áðàò 3 êàæå:

256
—
Äåñü êîãîñü îá3êðàâ, áðàòå. Çàáàãàò3â — òàê
ïðèáðàâñÿ.
Â3í (ìåíøèé áðàò) éîìó í3÷îãî íå ñêàçàâ, âè-
éøîâ 3ç öåðêâè òà äàâàé éîãî ïðîñèòè äî ñåáå â
ãîñò3. Òîé ïðè¿õàâ äî éîãî ó ãîñò3 3 çëÿêàâñÿ, ùî
á3äíèé òàê çàáàãàò3â.
—
Áîæå ì3é, — êàæå, — âæå é ìåíå, — êàæå, —
ïîêðèâ áàãàòñòâîì.
Óâ3éøîâ ó õàòó, òîé ñàäîâèòü éîãî ¿ñòè. Â3í 3 ¿ñòè
íå õî÷å, ðîçïèòóo:
—
Äå òè âçÿâ, ç ÷îãî òè, — êàæå, — çàáàãàò3â?
Â3í éîìó êàæå:
—
Ñå ìåí3 ÷îðòîâà ìàòè äàëà.
Æ3íêà áàãàòîãî çàðàç éîãî ïîêëèêàëà:
—
Íóìî ¿õàòü, — êàæå, — äîäîìó.
Ïðè¿õàëè. Âîíà çàõîäèëàñü: ïîíàï3êàëà õë3áà,
ïîíàâàðþâàëà.
—
Íåñè, — êàæå, — ÷îëîâ3÷å, é òè âå÷åðþ
äî íå¿.
Â3í óçÿâ, ïîí3ñ äî íå¿ âå÷åðþ. Çóñòð3÷à éîãî áàáà
é ïèòào:
—
Êóäè òè, — êàæå, — 3äåø?
Â3í êàæå:
—
Ïîíåñó äî ÷îðòîâî¿ ìàòåð3 âå÷åðþ.
Âîíà âèòÿãëà êëóáîê âàëó, äàëà éîìó é êàæå:
—
2äè æ òè çà êëóáêîì. Êëóáîê êîòèòèìåòüñÿ,
òîéòèçàíèì3äè.
Êëóáîê ïðèêîòèâñÿ äî õàòè ÷îðòîâî¿ ìàòåð3, ÷î-
ëîâ3ê ïðèéøîâ çà íèì 3 ï3øîâ ó õàòó. Éîãî ÷îðòîâà
ìàòè ïèòào:
—
×îãî òè, — êàæå, — ïðèéøîâ äî ìåíå?
Â3í êàæå:
—
ß, — êàæå, — ïðèí3ñ äî âàñ, áàáî, âå÷åðþ.
—
Íó,éäèæ, — êàæå, — ÿ òîá3çàñþâå÷åðþ
çàïëà÷ó.

257
Ïîâåëà âîíà éîãî äî çîëîòà, íàáðàâ â3í ì3øîê,
íàñèëó ï3äíÿâ.
Ïðèíîñèòü äîäîìó ì3øîê çîëîòà, êèíóâ ç ïëå-
÷åé ÷åðåç ïîð3ã äîäîëó, à ñàì óïàâ 3 ëóñíóâ.
×ÓÄÅÑÍÀ ÒÎÐÁÀ
Æèëè äâà áðàòè. Îäèí áóâ á3äíèé-á3äíèé, ìàâ
øåñòåðî ä3òåé. Äðóãèé áðàò áóâ äóæå áàãàòèé, ìàâ
îäíîãî ñèíà. Ó á3äíîãî áðàòà íå áóëî çîâñ3ì ùî
¿ñòè. Ñèä3ëè ä3òè ãîëîäí3 é õîëîäí3. Îò 3äå á3äíèé
ðàç äî áàãàòîãî, ùîá òîé ïîçè÷èâ éîìó ãðîøåé àáî
ïóä õë3áà. Áàãàòèé áðàò 3 êàæå éîìó:
—
2äè òè äî ÷îðòîâî¿ ìàòåð3! Ùî ÿ — ïîâèíåí
ãîäóâàòè òâî¿õ ñòàðö3â?
Çàæóðèâñÿ á3äíèé òà é ï3øîâ ó ë3ñ.
Ó ë3ñ3 âèëà õóðòîâèíà, íîãè ïî êîë3íà çàãðóçàëè
â ñí3ãó. Â3í âèáèâàâñÿ 3ç ñèë 3 çíîâ 3øîâ, ïîêè íå
âèéøîâ íà ñåðåäèíó ë3ñó. Äèâèòüñÿ — ñòî¿òü õàòèí-
êà, à êîëî íå¿ æ3íêà.
—
Çäðàñòóéòå, ìàìî! — êàæå â3í.
—
À çâ3äêè òè çíàoø, ùî ÿ — òâîÿ ìàòè? —
çàïèòàëà âîíà.
Á3äíèé 3 êàæå ¿é:
—
Ìàìî, äîïîìîæ3òü ìåí3 â ìîoìó ãîð3.
—
×èì æå ÿ òîá3 äîïîìîæó, ñèíó? a â ìåíå
âîëîñÿíà òîðáà. Ìîæó ¿¿ äàòè òîá3.
Ï3øëà âîíà â õàòó é âèíåñëà âîëîñÿíó òîðáó. Â3í
ïèòào, ÿê 3ç íåþ ïîâîäèòèñü. ×îðòîâà ìàòè éîìó êàæå:
—
ßê çàõî÷åø ¿ñòè, òî ñêàæè: «Òîðáî, ÿ ¿ñòè
õî÷ó!»
Ïîäÿêóâàâ â3í 3 ï3øîâ äîäîìó. 2äå ïî äîðîç3, 3
òàê éîìó ¿ñòè çàõîò3ëîñÿ! Ñòàâ ñåðåä äîðîãè, ðîç-
êðèâ òîðáó 3 êàæå:

258
—
Òîðáî, ÿ ¿ñòè õî÷ó!
Òóò 3 ç’ÿâèëîñÿ âñå ¿ñò3âíå. Íà¿âñÿ â3í òà é ï3-
øîâ äîäîìó ç ðàäîùàìè. Áóâ ÿêðàç Ñâÿòèé âå÷3ð.
Ä3òè éîãî ñèä3ëè ãîëîäí3. Â3í ïðèéøîâ äî õàòè òà
é êàæå ä3òÿì:
—
Ñ3äàéòå, ä3òè, çà ñò3ë, òà áóäåìî âå÷åðÿòè.
Æ3íêà äèâèòüñÿ íà íüîãî 3 äóìào, ùî çäóð3â ÷î-
ëîâ3ê.
Ïîñ3äàëè ä3òè êðóã ñòîëó, ñ3ëà 3 æ3íêà. Ïîò3ì
ñ3äào áàòüêî äî ñòîëó. Ïîñòàâèâ òîðáó íà ñò3ë 3 êàæå:
—
Òîðáî, ÿ ¿ñòè õî÷ó!
Âðàç íà ñòîë3 ç’ÿâèëèñÿ âñ3 ëàñîù3. Íà¿ëèñÿ âîíè
äîáðå. Òàê 3 íà äðóãèé äåíü áóëî. Ïðèéøîâ ñèí
áàãàòîãî áðàòà é ïîáà÷èâ, ùî âîíè ¿äÿòü, òî àæ
çëÿêàâñÿ. Ï3øîâ äîäîìó òà é êàæå:
—
Óíàñ,òàòó,3âîëèo,3çåìëÿ,àìèòîãîíå
¿ìî, ùî äÿäüêî ¿ñòü.
Çäèâóâàâñÿ òîé, àæ ïîòèëèöþ ïî÷óõàâ. Ï3øîâ
â3í äî áðàòà 3 êàæå:
—
Äå öå òè ãðîøåé áåðåø?
—
À òè íå çíàoø? a â ìåíå âîëîñÿíà òîðáà.
—
Òî ïðîì3íÿé ìåí3 ¿¿.
—
Çà ùî?
—
ß òîá3 äàì äâ3 ïàðè âîë3â, äâ3 êîðîâè 3 ñ3ì
äåñÿòèí çåìë3.
—
Äîáðå.
Âçÿâ òîé áðàò òîðáó òà é ï3øîâ äîäîìó. Ñêëè-
êàâ ãîñòåé, êàæå, ùîá ñ3äàëè çà ñò3ë. Ëþäè ïîñ3-
äàëè, çíèçóþòü ïëå÷èìà çà ãîëèì ñòîëîì. Ñ3â
ï3ñëÿ âñ3õ 3 õàçÿ¿í. Ïîêëàâ â3í íà ñò3ë òîðáó òà
é êàæå:
—
Òîðáî, ÿ ¿ñòè õî÷ó!
Ç’ÿâèëîñÿ íà ñòîë3 âñå, ùî òðåáà áóëî äëÿ ãîñ-
òåé. Ïèëè, ¿ëè òà ãóëÿëè. 2 ÿ òàì áóâ, 3 ìåä ÿ ïèâ,
ïî áîðîä3 òåêëî, à â ðîò íå ïîïàëî.

259
Ó á3äíîãî áðàòà âîëè çäîõëè, à ïîëå çàðîñëî
áóð’ÿíîì, çàíåõàÿëîñü. Çíîâ ó ñ3ì’¿ ïî÷àâñÿ ãîëîä.
Ï3øîâ â3í çíîâ ó ë3ñ äî ÷îðòîâî¿ ìàòåð3. Ïðèéøîâ
äî õàòè, çóñòð3âñÿ ç íåþ òà é êàæå:
—
Äîïîìîæ3òü ìåí3, ìàìî!
—
×èì æå ÿ òîá3 äîïîìîæó?  ìåíå âæå íåìà
í3÷îãî. Ò3ëüêè o ùå çîëîòà òîðáà, ìîæó òîá3 äàòè.
Âèíåñëà âîíà òîðáó. Â3í 3 ïèòào:
—
ßê æå ç íåþ ïîâîäèòèñü?
—
À òàê. ßêùî òðåáà áóäå òîá3 ùî, òî òè êàæè:
«Õëîïö3, ç òîðáè!» À ÿê íå òðåáà âæå áóäå, òî êàæè:
«Õëîïö3, â òîðáó!»
Ïîäÿêóâàâ â3í áàá3 çà ëàñêó é ï3øîâ.
2øîâ â3í ç âåëèêîþ ðàä3ñòþ, áî òî æ áóëà âîëî-
ñÿíà òîðáà, à öå — çîëîòà! Íå ñòðèìàâñÿ, ñòàâ 3 êàæå:
«Õëîïö3, ç òîðáè!» Òîðáà â3äêðèëàñü, 3 ç íå¿ âèñêî-
÷èëè ÷îðòè ç êèÿìè é íàñ3ëè íà á3äíîãî. Äîáðå âè-
áèëè, ùî â3í ëåäâå ñêàçàâ: «Õëîïö3, â òîðáó!» ×îð-
òè çðàçó æ ïîâñêàêóâàëè â òîðáó, 3 âîíà çàêðèëàñü.
Ïðèéøîâ â3í, á3äíèé, äîäîìó ñóìíèé-ñóìíèé.
Ïîêëàâ òîðáó â ñ3íÿõ íà ïîëèö3, ñ3â ó õàò3 é ñè-
äèòü — æóðèòüñÿ. Ä3òè ãîëîäí3 ñíóþòü íàâêîëî
áàòüêà.
Îò ïðèõîäèòü ñèí áàãàòîãî áðàòà. Óâ3éøîâ ó ñ3íè
é ïîáà÷èâ çîëîòó òîðáó. Ïîá3ã çðàçó æ äîäîìó òà
ïðîñòî äî áàòüêà:
—
Òàòó, à â äÿäüêà âæå çîëîòà òîðáà o!
—
Å-å-å, íåïðàâäà!
—
Òàê, òàòó, o! Ñàì íà ñâî¿ î÷3 áà÷èâ.
Áàãàòèé áðàò, íåäîâãî äóìàþ÷è, çðàçó æ ïîá3ã
äî á3äíîãî. Ïðèéøîâ òà é êàæå:
—
Áðàòå ì3é ëþáèé! Äîáðèäåíü!
—
Çäîðîâ, áðàòå!
—
ßê òè ïîæèâàoø? 2ç çîëîòî¿ òîðáè âñüîãî
äîáóâàoø?

260
—
Òàê.
—
Ïðîì3íÿé ìåí3, áðàòå, öþ çîëîòó òîðáó.
Áðàò çàäóìàâñÿ, í3áè éîìó ¿¿ æàëêî áóëî, ïîò3ì
ñêàçàâ:
—
À ùî äàñè çà íå¿?
—
ß òîá3 áàãàòî äàì. Äàì âîëîñÿíó òîðáó, ïàðó
âîë3â, òðè äåñÿòèíè çåìë3 3 ùå ùîñü íà äîäà÷ó.
Öå «ùå ùîñü» çàö3êàâèëî á3äíîãî, 3 â3í çàïèòàâ:
—
À ùî âîíî çà «ùå ùîñü»?
—
Íó, ãðîøåé äàì. À ÿê áóäó ñèíà æåíèòè —
íà âåñ3ëëÿ ïîêëè÷ó.
—
Äîáðå, ïðîì3íÿþ.
Ï3øîâ, ïðèí3ñ òîðáó é â3ääàâ áàãàòîìó áðàòîâ3.
Òîé éîìó â3ääàâ îá3öÿíå. Ïðèéøîâ â3í 3ç çîëîòîþ
òîðáîþ äîäîìó. Ñêëèêàâ ãîñòåé áàãàòî-áàãàòî, íà-
ä3þ÷èñü, ùî çîëîòà òîðáà äàñòü á3ëüøå, í3æ âîëî-
ñÿíà. Êîëè ãîñò3 âñ3 ç3éøëèñÿ, â3í çàïðîñèâ ¿õ äî
ñòîëó. Ãîñò3 ïîñ3äàëè. Ñ3â 3 ñàì õàçÿ¿í 3ç çîëîòîþ
òîðáîþ. Ëþäè äèâóâàëèñÿ òàêîìó äèâîâèùó. Íà
òîðá3 áóëî íàïèñàíî «2», à ï3ä ðèñêîþ — «1», ùî
îçíà÷àëî: äâà ÷îðòè íà îäíîãî äóðíÿ. Òîðáà áóëà
çàêðèòà. Â3í ïîñòàâèâ ¿¿ íà ñò3ë 3 êàæå:
—
Òîðáî, ÿ ¿ñòè õî÷ó!
Àëå çîëîòà òîðáà òàê 3 çîñòàëàñü íà ì3ñö3 çàêðè-
òà. Â3í òðîõè íå îäóð3â, ùî òàê îñîðîìèâñÿ. Âè-
ñêî÷èâ ç õàòè 3 ïîá3ã äî áðàòà. Áðàò óæå ñïàâ. Â3í 3ç
ñèëîþ ïîñòóêàâ ó â3êíî. Òîé ïðîêèíóâñÿ é ÷óo:
—
Áðàòå, ñêàæè, ùî ¿é êàçàòè?
—
Êîìó?
—
Òà òîðá3!
—
À-à, òîðá3. Êàæè: «Õëîïö3, ç òîðáè!»
Áàãàòèé áðàò ïðèá3ã äîäîìó, ñ3äào çà ñò3ë 3 êàæå:
—
Õëîïö3, ç òîðáè!
Òîðáà ðîç÷èíèëàñÿ, à ç íå¿ âèñêî÷èëè ÷îðòè ç
êèÿìè. ßê íàñ3ëè ò3 ÷îðòè íà áàãàòîãî áðàòà, òî

261
éîìó é íóäíî ñòàëî. Òà áèëè ÷îðòè íå ò3ëüêè éîãî,
à âñ3õ ãîñòåé-áàãà÷3â. Â3í íàñèëó âèðâàâñÿ ç õàòè,
ïîá3ã äî áðàòà, ùîá òîé ñêàçàâ, ùî ðîáèòè ç òîð-
áîþ, ÿê ÷îðò3â ñõàìåíóòè. Ðîçáóäèâ â3í áðàòà ñâî-
¿ìè êðèêàìè òà çîéêàìè.
—
Ñêàæè, ÿê äàë3?
—
Ùî — ÿê äàë3?
—
Òà ùî çðîáèòü, ùîá ÷îðò3â íå ñòàëî?
—
Ñêàæè: «Õëîïö3, â òîðáó!»
Ïîá3ã äîäîìó â3í 3 âñþ äîðîãó êðè÷àâ: «Õëîïö3,
â òîðáó! Õëîïö3, â òîðáó!» ßê óñêî÷èâ äî õàòè,
à ÷îðòè âæå â òîðá3.
ßÊ ÁÀÁÀ ×ÎÐÒÀ ÄÓÐÈËÀ
Çîñòàëàñü æ3íêà óäîâîþ 3 âæå ç3ñòàðèëàñÿ; ñè-
äèòü, æóðèòüñÿ. Ðàí3øå-òî ñòåï3â áóëî áàãàòî, íà ¿õ
ëþäè áóëè íå äóæå ãîëîäí3; òàê òà æ3íêà, ãîðþþ-
÷è, é êàæå:
—
Õî÷ áè ñàì ÷îðò ïðèéøîâ òà âèîðàâ ìåí3
íèâó.
2äå òîé ÷îðò, çðîáèâñÿ ìóæèêîì 3 äî íå¿ â õàòó
óâ3éøîâ, êàæå:
—
Çäîðîâà áóäü, áàáî!
—
Çäîðîâ!
—
ß ÷óâ, ùî òè êëîïî÷åøñÿ, áî íåìà êîìó ñòå-
ïó âèîðàòü?
—
Êëîïî÷óñü.
—
Òî ÿ òîá3 âèîðþ.
×îðò çàõîäèâñü 3 âèîðàâ íèâó; ïèòàoòüñÿ ò3o¿ áàáè:
—
Ùî ìè, — êàæå, — ïîñ3oìî?
À áàáà éîìó:
—
Ïîñ3oì ìîðêâó, ìîðêâà äîáðå ðîñòå, à áà-
äèëëÿ ùå á3ëüøå.

262
×îðò íå çíàâ, ùî ç íå¿ ¿ñòè, òà äóìàâ, ùî áà-
äèëëÿ. Áàáà éîãî é ïèòào:
—
ßê æå ìè áóäåìî ä3ëèòèñÿ?
—
Ä3ëèòèñÿ, — êàæå ÷îðò, — áóäåìî òàê: òå,
ùî çâåðõó, òå ìåí3, à òîá3 — êîð3ííÿ.
Áàáà ò3ëüêè óñì3õíóëàñü, äóìà ñîá3: äîáðå!
Îò íàñ3ÿëè, âðîäèëà ìîðêâà. ×îðò çàáðàâ áà-
äèëëÿ íà â’ÿçêó é ïðèíîñèòü äîäîìó. Ò3, éîãî ÷îð-
òè-òîâàðèø3, é ñì3þòüñÿ:
—
Êàæå, ùî â3í ðîçóìíèé. Äå â á3ñà! Éîãî é
áàáà îáìàíóëà. Áóëî á òîá3 òå áðàòü, ùî â çåìë3,
à íå òå, ùî çâåðõó.
Â3í êàæå:
—
Îò ÿê ï3äó íà äðóãèé ãîä, òî ÿ ¿¿ îáìàíó.
Íà äðóãèé ð3ê âèîðàâ ¿é íèâó; ïðèõîäèòü äî áàáè
é ïèòào:
—
Ùî ïîñ3oìî?
—
Ìàê, — êàæå áàáà.
Ïîñ3ÿëè. ×îðò ñòàðàoòüñÿ òà ïîëèâào. Ò3 ëîïóöü-
êè ðîñòóòü âåëèê3, à ìàê3âêè ùå á3ëüø3. Äîçð3â ìàê.
Áàáà ïèòào:
—
ßê ìè áóäåì ä3ëèòèñÿ?
À ÷îðò 3 êàæå:
—
Ìåí3 òå, ùî â çåìë3, à òîá3 — ùî çâåðõó.
Áàáà ìàê3âêè ïîçð3çóâàëà, à ÷îðò áàäèëëÿ çâ’ÿ-
çàâ 3 ïîí3ñ äîäîìó. ×îðòè çíîâó ñîðîìëÿòü éîãî.
Â3í òîä3 ñïåðåñåðäÿ êàæå:
—
Ï3äó ñÿêî¿-òàêî¿ â3ðè áàáó âá’þ.
Ïðèõîäèòü â3í äî òî¿ áàáè, à âîíà é ïèòà:
—
×îãî òè ïðèéøîâ?
—
ß òåáå, áàáî, âáèòè õî÷ó.
Òà áàáà éîìó é êàæå:
—
Å, òè ÷îðò, á3ñîâî¿ â3ðè, çäîðîâèé, 3ùå é ñïðà-
âä3 âá’oø ìåíå, à òðåáà áèòèñÿ ïî ïðàâèëàõ.
—
ßê, — ïèòà ÷îðò, — ïî ïðàâèëàõ?

263
—
Â3çüìè âåðõîâ3 âèëà, à ÿ â3çüìó êà÷àëêó, òà
ï3äåì ó õë3â áèòèñÿ. (Âîíà çíîâ éîãî îáìàíóëà).
Óâ3éøëè âîíè ó õë3â áèòèñÿ, òîé ÷îðò çà÷åïèâ-
ñÿ çà áàíòèíó ð3æêàìè, áî âèëà áóëè äîâã3, à áàáà,
äå âëó÷èòü ÷îðòà, òàì 3 á’o. Òîé ÷îðò ïðîñèòü:
—
Áàáî, ãîëóáî÷êî, íà òîá3 âåðõîâ3 âèëà, à ìåí3
äàé êà÷àëêó òà õîä3ì íàäâ3ð áèòüñÿ.
Îääàâ ÷îðò áàá3 âèëà, à ñàì óçÿâ ó áàáè êà÷àëêó
é ï3øëè íàäâ3ð áèòüñÿ. ×îðò ìàõà êà÷àëêîþ êðó-
ãîì ñåáå, à áàáà éîãî âèëàìè øòóðõà. ×îðò áà÷èòü,
ùî á3äà, òà õîäà! Ïðèá3ãà äîäîìó, à ç íüîãî ñì3-
þòüñÿ 3 ç äîìó ïðîãàíÿþòü, ùî äâà ðàçè áàáà îáìà-
íóëà, à íà òðåò3é ùå é ïîáèëà. Òîé ÷îðò òîä3 é
ï3øîâ. Õîäèâ-õîäèâ ãîëîäíèé äí3â çî òðè; çàéøîâ
íà ñòåï, à ìóæèê ïåíüêè êîð÷óo. ×îðò çðîáèâñÿ
÷îëîâ3êîì 3 êàæå:
—
Çäîðîâ, ÷îëîâ3÷å! ×è äàñè ìåí3 õî÷ ïîâå÷å-
ðÿòü, ÿê ÿ ïîìîæó òîá3 ïåíüê3â êîð÷óâàòü?
—
Äàì, — êàæå.
×îðò òàê êîð÷óo, ùî ãåòü óñ3 ïåíüêè ïîâèðèâàâ
äî âå÷îðà. Ïðè¿æäæào ìóæèê ç ÷îðòîì (íå çíà ìó-
æèê, ùî òî ÷îðò), âèïðÿã êîíÿ; ï3øîâ ç íèì ó õàòó;
æ3íêà íàñèïàëà òàì áîðùó, ð3æå õë3á. Ä3òè êàæóòü:
—
2 ÿ ¿ñòè õî÷ó, 3 ÿ ¿ñòè õî÷ó!
À òîé ÷îëîâ3ê 3 êàæå:
—
×îðòà ç’¿æòå!
Òîé ÷îðò ç õàòè! (2 ïîîá3äàâ ÿêðàç!)
ßÊ ÁÀÁÀ ×ÎÐÒÀ ÎÁÄÓÐÈËÀ
Áóâ á3äíèé ÷îëîâ3ê. Ï3øîâ â3í äî ÷îðòà òà
é êàæå:
—
Íà äåñÿòü ë3ò äàé ìåí3 áàãàòñòâî, à ÿ ÷åðåç
äåñÿòü ë3ò äàì òîá3 ñâîþ äóøó.

264
2 äàâ ÷îðò òîìó á3äíîìó âåëèêå áàãàòñòâî. Ìàâ
â3í, ùî õîò3â, 3 ðàõóíêó â ãðîøàõ íå çíàâ.
Ìèíóëî äåâ’ÿòü ðîê3â. Íà äåñÿòèé ð3ê ïî÷àâ òîé
÷îëîâ3ê äóìàòè: «Òðåáà æ äàòè ÷îðòîâ3 äóøó». 2 íå
õî÷åòüñÿ äàòè. 2äå â3í îäíîãî ðàçó äîðîãîþ. 2 òàêèé
ñìóòíèé. Òà é çäèáàoòüñÿ 3ç áàáîþ. Áàáà ïèòào:
—
2âàíå, ÷îãî òè ñìóòíèé? Òàêå áàãàòñòâî ìàoø
3 ñìóòíèé?
—
ß óêëàâ 3ç ÷îðòîì äîãîâ3ð íà äåñÿòü ë3ò, óæå
ï3äõîäèòü ñòðîê â3ääàòè ÷îðòîâ3 äóøó.
—
2âàíå, — êàæå áàáà, — ùî äàñè, ÿê ÿ âèêóï-
ëþ òåáå â3ä ÷îðòà?
—
Áàáóñþ, äàì, ùî ñõî÷åòå, — êàæå 2âàí. À áàáà
éîìó:
—
Äàñè êîðîâó 3 ãðîøåé, ñê3ëüêè çìîæó âçÿòè
â äâ3 ðóêè?
—
Äàì, áàáóñþ.
Áàáà é êàæå:
—
Áåðè ì3øîê ï3ð’ÿ, ðîçñòåëè ïî çåìë3 3 ôàð-
áóé, ùîá ð3çí3 êîëüîðè áóëè: ÷îðíèé, çåëåíèé, ÷åð-
âîíèé, ñèí3é, æîâòèé. À ÿ ïðèéäó äî òåáå 3 ñêàæó,
ùî ðîáèòè ç òèì ï3ð’ÿì.
Òàê â3í 3 çðîáèâ. Ïîôàðáóâàâ ï3ð’ÿ 3 æäå áàáó.
À áàáà ïðèõîäèòü äî íüîãî, ñêèäào ç ñåáå ñîðî÷êè
òà é êàæå:
—
Ìàñòè ìåíå ìåäîì.
Â3í ïîìàñòèâ ¿¿ ìåäîì.
—
Òåïåð ë3ïè íà ìåíå, — êàæå, — ï3ð’ÿ.
2 â3í îáë3ïèâ áàáó ï3ð’ÿì. À âîíà êàæå:
—
Âåäè ìåíå íà òå ì3ñöå, äå ìàoø â3ääàòè ÷îð-
òîâ3 äóøó.
Ïðèâ3â ¿¿ òóäè ÷îëîâ3ê, à áàáà âèë3çëà íà äåðåâèíó.
—
Êàæè ÷îðòîâ3, íàé óãàäào, ùî ÿ çà ïòàõà. ßê
óãàäào, òî â3çüìå äóøó, à ÿê íå âãàäào, òî íå ìào
ïðàâà âçÿòè.

265
Ïðèéøîâ ÷îðò. Äèâèòüñÿ, äèâèòüñÿ 3 íå ìîæå
ñêàçàòè, ùî òî çà ïòàõà íà äåðåâ3 ñèäèòü. Òà áåðå
ë3çå äî áàáè. Îáäèâëÿoòüñÿ ¿¿ êðóãîì 3 íå ìîæå ðî-
ç3áðàòè, äå ãîëîâà â òî¿ ïòàõè, äå êðèëà, à äå õâ3ñò,
áî âîíà âñÿ â ï3ð’¿ 3 âñÿ êðóãëà. Áàáà ÿê ñòðóñíóëà-
ñÿ, ÷îðò íàëÿêàâñÿ 3 ñêî÷èâ íà çåìëþ. Êàæå ÷îëî-
â3êîâ3:
—
Ìàoø ùàñòÿ. Â3äêîëè æèâó, íå áà÷èâ òà-
êî¿ ïòàõè. Áåðè ñâîþ ïòàõó, 3äè äîäîìó 3 æèâè
äî ñìåðò3.
Âçÿâ ÷îëîâ3ê áàáó äîäîìó, îá÷èñòèâ ¿¿ â3ä ï3ð’ÿ,
ïîìèâ 3 äàâ êîðîâó é ãðîøåé, ñê3ëüêè â äâ3 ðóêè
âçÿòè ìîãëà.
2 æèâ òîé ÷îëîâ3ê ó äîáð3 äî ñàìî¿ ñìåðò3.
ßÊ Á2ÄÍÈÉ Ç ×ÎÐÒ2 ÏÎÃËÓÌÈÂÑß
Â3ðòå íå â3ðòå, à â íàøîìó ñåë3 æèëè êîëèñü
÷îëîâ3ê òà æ3íêà, ïðî ÿêèõ ãîâîðèòüñÿ â ö3é êàçö3.
Ó íèõ áóëî äåñÿòåðî ä3òåé äð3áíèõ, ÿê ãîðîõ. Â3ä
íî÷3 äî íî÷3 ÷îëîâ3ê 3 æ3íêà ðîáèëè, óâèõàëèñÿ, à
íå ìîãëè õë3áà äîñõî÷ó íà¿ñòèñÿ, â3÷íî ãîëîäóâàëè.
Â3ä òÿæêî¿ ðîáîòè é ã3ðêî¿ ãðèçîòè ÷îëîâ3ê çàñëàá.
Ïîêëèêàâ æ3íêó é êàæå:
—
Àæ òåïåð âèçäèõàoìî, ÿê ðóä3 ìèø3! ×èì æå
íàãîäóoìî äåñÿòåðî ä3òåé?
—
À ñêîðî ó íàñ áóäå îäèíàäöÿòå, — çàïëàêàëà
æ3íêà.
Ùå á3ëüøå çàæóðèâñÿ á3äîëàõà. Ïîäóìàâ 3 ïðî-
ìîâèâ:
—
ßê ìåí3 ñëàáóâàòè, êîëè îäèíàäöÿòà äèòèíà
ìào íàðîäèòèñÿ?
Çë3ç 3ç ïîñòåë3 é ïî÷âàëàâ äî ä3äè÷à.
—
×îãî ïðèéøîâ, õëîïå? — ñïèòàâ ïàí.

266
—
Á3äà ìåíå, ïàíî÷êó, ïðèãíàëà. Äàéòå àáî ïî-
çè÷òå òðîõè çá3ææÿ. ßê âèäóæàþ, òî ÿ â3äðîáëþ
âàì àáî ä3òåé ïðèøëþ ãóñè ïàñòè. Áà÷èòå, âìèðàþ
ç ãîëîäó.
—
Å-å, íå äàì, áî òè óìðåø 3 ìîo çá3ææÿ ïðî-
ïàäå. À òàêèõ ðîá3òíèê3â, ÿê òâî¿ ä3òè, ÿ íå ïîòðå-
áóþ 3 áà÷èòè ó ñåáå íå áàæàþ!
Á3äíèé ãóöóë ïî÷óõàâ ñîá3 ïîòèëèöþ é ï3øîâ äî
ïîïà. Äóìàâ, ùî òîé, ìîæå, çìèëîñåðäèòüñÿ íàä íèì.
—
×îãî òîá3 òðåáà, ÷îëîâ3÷å? — ñïèòàâ ïàíîòåöü.
—
Õî÷ó, ïàíîò÷èêó, àáè-ñüòå ìåí3 äàëè õë3áà
íà â3äðîá3òîê, áî ä3òè âæå ïîñèí3ëè â3ä ãîëîäó.
—
Íå äàì àí3 çåðåíöÿ! Òè ìåí3 ùå âèíåí.
Ó æíèâà, êîëè êîñèâ ïøåíèöþ, ðàïòîì ï3øîâ äîù,
3 òè ö3ëó ãîäèíó ñòîÿâ ï3ä âåðáîþ. Êîëè â3äðîáèø
òó ãîäèíó, òîä3 ïîãîâîðèìî.
—
Â3äðîáëþ, ïàíîò÷èêó, àëå äàéòå ìóêè, áî
é Ð3çäâî Ãîñïîäío óæå íå çà ãîðàìè.
—
Å-å, ÷îëîâ3÷å, ÿê ÿ ñòàíó ðîçäàâàòè äîáðî
æåáðàêàì, òî ñêîðî é ñàì 3ç òîðáàìè ï3äó.
Çàñóìóâàâ ãóöóë. ßê éîìó âåðòàòèñü ç ïîðîæí3-
ìè ðóêàìè? Àæ ïî÷îðí3â â3ä æóðè... 2 âèð3øèâ óòî-
ïèòèñÿ.
Ïðèéøîâ íà ð3÷êó, âçÿâ ÿêóñü ëîìàêó 3 çðîáèâ
îïîëîíêó. Â3ä ðîáîòè é ñëàáîñò3 óïð3â. Âèòåð ï3ò 3
äóìào: «ßê ñêàêàòè â îïîëîíêó — ãîëèì ÷è óáðà-
íèì? Í3, ë3ïøå ñêèíó êîæóõà, ñîðî÷êó, ãà÷31 é ïî-
ñòîëè, áî øêîäà — òî æ ìîÿ ïðàöÿ».
Ãóöóë ñêèíóâ êîæóõà, ñîðî÷êó, ïîñòîëè 3 ãà÷3.
Ï3ä3éøîâ äî îïîëîíêè, êîëè — ãëèï, à çâ3äòè âè-
ë3ç ÷îðò. Ñì3oòüñÿ é ïèòào:
—
Òè íàùî ðîçäÿãíóâñÿ ó òàêèé ìîðîç? Óïð3â
3 õî÷åø ñêóïàòèñÿ?
1
Ãà÷3 — øòàíè.

267
—
Í3, Àíòèïêó, ÿ õî÷ó âòîïèòèñÿ. À öå âáðàííÿ
ëèøàþ, ìîæå, õòîñü çíàéäå é ïîíåñå ìî¿ì ä3òÿì.
—
À ñê3ëüêè ¿õ ó òåáå?
—
Äåñÿòåðî, àáè áóëè çäîðîâ3, à îäèíàäöÿòå ìào
íàðîäèòèñÿ.
—
Îâ! À íàùî ïîêèäàoø ¿õ?
—
Áî íå ìîæó âæå ïðîãîäóâàòè. Â3ääàâ áè 3 äó-
øó, ÿêáè õòîñü ïîçè÷èâ ìåí3 õë3áà.
—
Ñê3ëüêè õë3áà õî÷åø?
—
Áîäàé îäèí ì3øîê.
—
Äîáðå, éäè äîäîìó. Óâå÷åð3 ÿ ïðèíåñó õë3áà.
Àëå ïðèãîòóé äóøó!
Ãóöóë ðîçïîâ3â æ3íö3, ùî ïðîäàâ äóøó ÷îðòîâ3
çà îäèí ì3øîê õë3áà.
—
Éîé, éîé-éîé, ùî ÿ áóäó ðîáèòè, ÿê òåáå
â3çüìå íå÷èñòà ñèëà? — çàãîëîñèëà æ3íêà.
×îëîâ3ê ïîäóìàâ 3 ñêàçàâ:
—
Íå æóðèñÿ, ÿ îáäóðþ ÷îðòà.
Âèéøîâ íàäâ3ð, çàïõàâ ðóêó ï3ä ñòð3õó 3 çëîâèâ
ãîðîáöÿ. Êèíóâ éîãî ó òîðáó, çàâ’ÿçàâ äîáðå ìîòóç-
êîì 3 ñòàâ ÷åêàòè âå÷îðà.
ßê ëèøå ñòåìí3ëî, ó äâåð3 ïîñòóêàâ ÿêèéñü ïà-
íîê ç ì3øêîì íà ïëå÷àõ. Òî áóâ ÷îðò. Â3í ïðî-
õðèï3â:
—
Íà, ìàoø õë3á. Äàâàé ñêîðî äóøó, áî íå ìàþ
÷àñó.
Ãóöóë ïîí3ñ ì3øîê ì3æ ä3òåé, à ç-ï3ä ëàâèö3 âçÿâ
òîðáó ç ãîðîáöåì 3 êàæå:
—
Äóøà ñïèòü. Ðîçâ’ÿæåø òîä3, êîëè áóäåø äà-
ëåêî â3ä ìîo¿ õàòè.
Ö3ëà çãðàÿ ÷îðò3â ÷åêàëà â ë3ñ3 êîëî ðîçïàëåíî¿
âàòðè. Íå÷èñò3 õîò3ëè ïîò3øèòèñÿ ëþäñüêîþ äó-
øåþ. Àíòèïêî ïðèí3ñ ï3ä ïàõâîþ òîðáó 3 ñêàçàâ:
—
ß âèòðÿñó çàðàç ì3æ âàñ ëþäñüêó äóøó. Áóäü-
òå ïèëüí3, àáè íå âòåêëà.

268
Ä3äüêè ïðèòóëèëèñÿ îäèí äî îäíîãî 3 ïðîñòÿã-
ëè äî òîðáè ðóêè. ßê ëèøå Àíòèïêî ¿¿ ðîçâ’ÿçàâ,
ãîðîáåöü — ôóðê ç òîðáè é ïîëåò3â. Ñ3â ñîá3 íà
äåðåâî 3 ïî÷àâ öâ3ð3íüêàòè. ×îðòè àæ ðîòè ïîðîç-
çÿâëÿëè. Ïîò3ì êèíóëèñü ëîâèòè. Àëå ãîðîáåöü òåæ
íå äóðíèé. Â3í çàë3ç áîðçåíüêî ó ñòàðå äóïëî 3 —
àí3÷è÷èðê. ×îðòè ëàçèëè ïî óñ3õ äåðåâàõ, äîêè íå
ïîâïð3âàëè.
Ñòàëè ðàäó ðàäèòè, ÿê äóøó çëîâèòè. À ì3æ íèìè
áóâ îäèí äóðíóâàòèé ÷îðò. ßê ùîñü, áóâàëî, ñêà-
æå, òî íåìà ùî íà òð3ñî÷êó âçÿòè. Îò â3í 3 ñêàçàâ:
—
ß âèä3â, ÿê îòà äóøà ïîëåò3ëà äî íåáà. Òàì ¿¿
øóêàéìî.
×îðòè ç3ðâàëèñÿ ç ì3ñöÿ 3 — ãàéäà ãðîìàäîþ äî
íåáà. Âëåò3ëè ïðîñòî äî êàíöåëÿð3¿. Ñâÿòèé Ïåòðî
ñèä3â çà ñòîëîì 3 ðàõóâàâ ãðîø3, ÿê3 âçÿâ â3ä îäíî¿
âåëèêî¿ ïàí3, ùî â3äêóïèëàñÿ â3ä ïåêëà. Â3í çãîð-
íóâ ãðîø3 â êóôåðîê, ñ3â ñîá3 íà íüîãî é ïèòào
÷îðò3â:
—
Ùî ñêàæåòå?
—
Ñþäè çàëåò3ëà îäíà äóøà, ÿêó ìè êóïèëè.
Â3ääàé ¿¿ ïî-äîáðîìó!
—
Ñþäè í3õòî íå çàë3òàâ! Äàéòå ñïîêîþ, áî
ïîêðîïëþ âàñ ñâÿ÷åíîþ âîäîþ, — ìîâèâ ñâÿòèé
Ïåòðî.
×îðòè çàâåðåùàëè:
—
À òè íàñ íå ïóæàé! Àíó îòâîðè êóôåðîê, íàé
âèäèìî, ùî ó íüîìó o.
—
Òàì ñâÿò3 ðå÷3.
—
Òàì íàøà äóøà! Îòâîðè, áî ìè ñàì3 îòâîðèìî!
Ùî áóëî ðîáèòè ç íàïàñíèêàìè? Âçÿâ Ïåòðî òà
é îòâîðèâ.
—
Î-î! Çâ3äêè ìàoø çîëîòî? — ñïèòàëè ÷îðòè.
—
Äàëà ìåí3 ðîçïóñíèöÿ-ïàí3, àáè íå øêâàð-
÷àëà ó âàøîìó ïåêë3.

269
Íàéñòàðøèé ÷îðò àæ ïî÷îðí3â ç3 çëîñò3:
—
Íàùî çàêîí òîëî÷èø? Àíó, ïàðóáêè, çàáå-
ð3òü ó íüîãî âñå äî êðåéöàðà.
Ä3äüêè òàê 3 çðîáèëè. Ïîò3ì ïåðåâåðíóëè óâåñü
ðàé äîãîðè íîãàìè, àëå äóø3 íå çíàéøëè.
Äóðíóâàòèé ÷îðò ñêàçàâ:
—
Ãàéäà çðîáèìî Ïåòðîâ3 îäíî ñâèíñòâî, àáè
íàñ ïàì’ÿòàâ. Çàæåíåìî Ñìåðòü êóäèñü ó òåìíèé
ë3ñ 3 òàì ¿¿ ñõîâàéìî. Òîä3 ïîáà÷èòå, ÿê áóäå êóêó-
ð3êàòè Ïåòðî ïåðåä íàìè.
Àíòèïêî ï3øîâ äî Ñìåðò3 é ñêàçàâ:
—
Êóìöþ, õîä3ì äî ë3ñó 3 òàì ïîøïàöèðóoìî
íà ñâ3æîìó ïîâ3òð3.
—
Éäó, Àíòèïêó, éäó... — Ñìåðòü ëþáèëà øïà-
öèðóâàòè.
Ï3øëè. ×îðòè çðóáàëè ãðàáà, çðîáèëè ðîçêîëè-
íó 3 ñïèòàëè Ñìåðòü:
—
À òè, êóìöþ, ìîæåø çàñóíóòè ñþäè íîãè?
—
ß âñå ìîæó, — ïîõâàëèëàñÿ êóìà é çàñóíóëà
íîãè â ðîçêîëèíó. Àíòèïêî âèáèâ êëèíà, 3 ãðàá
ñòèñíóâ ¿õ, ÿê îáöåíüêàìè.
—
Ùî öå çà ä3äü÷3 æàðòè! — çàâåðåùàëà Ñìåðòü
íå ñâî¿ì ãîëîñîì.
—
Îòóò áóäåø ñèä3òè äâà ðîêè. Òàê çàõîò3â ñâÿ-
òèé Ïåòðî.
—
2 ÷îðòè ïîâò3êàëè.
À çà òîé ÷àñ á3äíÿêîâ3 ä3òè ç’¿ëè óâåñü õë3á 3 ïî-
÷àëè ãîëîäóâàòè çíîâó. Ãóöóë ï3øîâ äî ñòàâó. Ñêè-
íóâ ñîðî÷êó, êîæóøèíó, ãà÷3, ïîñòîëè 3 ñòàâ íàä îïî-
ëîíêîþ. Ãëèï — à çâ3äòè âèðèíóâ Àíòèïêî.
—
Òè ÷îãî ïðèéøîâ? — ñïèòàâ ãóöóëà.
—
Ìóøó âæå òîïèòèñÿ...
—
À òè çíàoø, ùî òâîÿ äóøà â3ä íàñ ôóðêíóëà
äî íåáà?
—
À êóäè ¿é ëåò3òè, ÿê íå äî íåáà? Òà ìåí3 áàé-
äóæå. Ó ìåíå o ùå îäíà äóøà.

270
—
Ïðîäàoø?
—
Àÿêæå.
—
Ñê3ëüêè â3çüìåø?
—
Ì3øîê çîëîòà.
—
Äîáðå, ïðèéäó ââå÷åð3.
Ãóöóë äîâãî äóìàâ, ÿê îáäóðèòè ÷îðòà. 2 òàêè
ïðèäóìàâ. Ó íüîãî áóâ áàðàí. Ãóöóë éîãî çàñóíóâ
ó ì3øîê 3 ñòàâ ÷åêàòè ÷îðòà.
ßê ñòåìí3ëî, íå÷èñòèé ïðèéøîâ ç ì3øêîì íà
ïëå÷àõ. Êèíóâ ñåðåä õàòè é ïðîõðèï3â:
—
Îòóò ìàoø çîëîòî, äàâàé ñþäè äóøó.
Ãóöóë âèòÿãíóâ ç-ï3ä ëàâè ì3øîê ç áàðàíèñüêîì.
—
Äèâèñü, ìîÿ äóøà.
Àíòèïêî ïðèá3ã ç íîøåþ ó ë3ñ. Òàì éîãî ÷åêàëà
ö3ëà çãðàÿ ÷îðò3â.
—
Àíó, áðàò÷èêè, ïàíòðóéòå, àáè õîëåðà íå
âòåêëà.
Âñ3 ïðèãîòóâàëèñÿ ëîâèòè ãóöóëîâó äóøó.
Áàðàíèñüêî âèñóíóâ ãîëîâó, ïîäèâèâñÿ íà ÷îð-
ò3â 3 ïîäóìàâ, ùî òî o âîâêè. Áîæå ì3é, ÿê âäà-
ðèòü áàðàíèñüêî Àíòèïêà ó æèâ3ò, ÿê ãóöíå äðó-
ãîãî ä3äüêà â á3ê, ÿê êèíåòüñÿ íà òðåòüîãî... ×îðòè
ïåðåïóäèëèñÿ, ðàòèö3 ïîçàäèðàëè 3 äðàëà ïî êî-
ð÷àõ! Ïîñõîäèëèñü ò3ëüêè ïåðåä òèì, êîëè ìàëè
çàï3ÿòè ï3âí3. Ðîçïàëèëè âàòðó, ïîñ3äàëè. Àíòè-
ïêî ñïèòàâ:
—
Ùî íàì, áðàò÷èêè, ðîáèòè? Áóäåìî øóêàòè
äóøó ÷è ï3äåìî äî ãóöóëà ñâàðèòèñÿ?
Äóðíóâàòèé ä3äüêî â3äïîâ3â çà âñ3õ:
—
Ïî÷åêàoìî, äîêè íå âèçâîëèòüñÿ Ñìåðòü. Òîä3
ïîøëåìî ¿¿ äî ãóöóëà, àáè çðîáèëà ç íèì ïîðÿäîê.
—
Ìóäðî ñêàçàíî, — ïîãîäèëèñÿ ÷îðòè.
À ãóöóë òèì ÷àñîì çàæèâ ÿê ìào áóòè. Êóïèâ
ñîá3 êîíèêà, êîðîâó, äâîo ïàöÿò 3 ÷îòèðè êóðêè —
ïî÷àâ ́àçäóâàòè. Öå äóæå çäèâóâàëî ä3äè÷à, ïîïà

271
3 øàíäàðÿ1. Âîíè çàêëèêàëè ãóöóëà äî ñåáå ó ãîñò3,
äàëè ãîð3ëêè âèïèòè é ñïèòàëè:
—
Ñêàæè íàì, ́àçäî, ÿêà ñèëà íå äàëà òîá3 ç
ãîëîäó ïîìåðòè? Ìè á òåæ õîò3ëè òàê çàïîìîãòèñÿ.
—
ßê äàñòå ìåí3 òåëèöþ, òî ñêàæó, — â3äïîâ3â
ãóöóë.
—
Äàì! — âèãóêíóâ ä3äè÷. — Ò 3ëüêè ïîâåäè ìåíå
äî òîãî, ùî çîëîòî äàðóo.
—
Íàé áà÷ó òåëèöþ óæå â ìî¿é ñòàéí3!
Ä3äè÷ äàâ ðîçêàç ôîðíàëÿì2 äîñòàâèòè òåëèöþ
äî ãóöóëà.
—
Òåïåð õîä3òü ç3 ìíîþ, — é ïîâ3â ä3äè÷à, ïîïà,
à çàîäíî é øàíäàðÿ äî îïîëîíêè. Òàì ñêàçàâ: —
Ñêèäàéòå ç ñåáå ëàõè.
Âîíè ðîçäÿãëèñÿ. Ç îïîëîíêè âèãëÿíóâ Àíòèïêî:
—
×îãî âè ïðèéøëè?
—
Õî÷åìî òîïèòèñÿ. Êóïè íàø3 äóø3, — â3äïî-
â3â ãóöóë.
×îðò çì3ðÿâ éîãî î÷èìà â3ä ãîëîâè äî í3ã.
—
Òâîÿ äóøà íàì íåïîòð3áíà. À äóø3 öèõ ïàí3â
êóïèìî îõî÷å. Àíó âè, äîáðîä3¿, ë3çüòå â îïîëîíêó,
à òè, ÷îëîâ3÷å, ïðèíåñè ¿ì ëàíòóõè íà çîëîòî.
Ï3ï, ä3äè÷ 3 øàíäàð øóáîâñíóëè ó âîäó 3 çà íèìè
àæ çàáóëüêîò3ëî. Àíòèïêî ç íèõ ïîâèòðÿñàâ äóø3,
à æàáà äàëà ¿ì öèöüêè.
Ãóöóë 3 íå ïîäóìàâ íåñòè ì3øêè íà çîëîòî. Çà-
ïðÿã ñîá3 êîíèêà é ïî¿õàâ ó ë3ñ. ̄äå â3í, ¿äå, êîëè
÷óo — ó êîð÷àõ ùîñü ñòîãíå. Äèâèòüñÿ — òî Ñìåðòü
ó ãðàáîâ3é ðîçêîëèí3.
—
×îëîâ3÷å äîáðèé, çìèëóéñÿ, âèçâîëè ç á3äè, —
ïî÷àëà ïðîñèòè.
—
À õòî òåáå çàïõàâ ó öåé êàïêàí? — ñïèòàâ
ãóöóë.
1
Øàíäàð — æàíäàðì.
2
Ôîðíàëü — êîíþõ .

272
—
Âñå ðîçïîâ3ì, òà äàé íà íîãè ñòàòè.
Ãóöóë âèòåñàâ êëèí, çàáèâ ó ðîçêîë3áèíó 3 âèç-
âîëèâ Ñìåðòü. Âîíà, øåëüìà, ñõîïèëà êîñó 3 ÷âàõ-
íóëà ãóöóëà ïî øè¿. Â3í óïàâ 3 á3ëüøå âæå íå âñòàâ.
Òîãî æ òàêè äíÿ ïîòðàïèâ äî ïåêëà. Òàì íå áóëî
êîëî êîòë3â ãàéöåðà 3 íå áóëî êîìó ñìîëó ì3øàòè.
Ïðèñòàâèëè ãóöóëà.
Ãóöóë ãàéöóo äåíü 3 í3÷. Îäíîãî ðàçó áà÷èòü —
ï3ä3éøëè äî íüîãî ä3äè÷, ï3ï 3 øàíäàð. Òàê3 õóä3,
áðóäí3, íåùàñí3, àæ íå õî÷åòüñÿ äèâèòèñÿ íà íèõ.
Ñ3ëè êîëî âîãíþ é ãð3þòüñÿ. Ãóöóë ïîõèòàâ ãîëîâîþ:
—
Éî-éîé, âè çîâñ3ì çàâîøèâ3ëè! Àíó, ë3çüòå
â êîòåë, íàé âàøà ãíèäà âèçäèõào.
Âîíè ïîë3çëè ó êîòåë. Ãóöóë ï3äëèâ ñìîëè, ï3ä-
êëàâ äðîâ 3 òàê çàãàéöóâàâ, ùî ñìîëà çàáóëüêàëà,
çàñì3ÿëàñÿ.
Òàê á3äíèé äîíèí3 ï3äêëàäào äðîâà ï3ä òîé ä3ä-
÷èé ãîðíåöü. 2 êàçö3 ê3íåöü.
ßÊ Á2ÄÍßÊ ×ÎÐÒÀ ÎÁÄÓÐÈÂ
Æèâ ñîá3 á3äíèé ÷îëîâ3ê, òà áóëî â íüîãî áàãà-
òî ä3òåé. Ïîêè ä3òè áóëè ìàë3, é æóðó ìàâ ìàëó. Òà
êîëè ä3òè ï3äðîñëè, ñòàëè áàãàòî ¿ñòè — ÷îëîâ3ê
âïàâ ó òÿæêó á3äó. Í3ÿê íå ì3ã äëÿ âñ3õ õë3áà çàðî-
áèòè. À òóò êîæíîãî ùå é îäÿãíóòè òðåáà.
Ïîäàâñÿ á3äíèé â ñâ3ò øóêàòè òàêîãî çàðîá3òêó,
ùîá ìîæíà áóëî ïðîãîäóâàòè ä3òåé. Õîäèâ, õîäèâ,
àëå ðîáîòè òàêî¿ í3äå íå çíàõîäèâ.
«Åõ, — äóìào ñîá3 ÷îëîâ3ê, — õî÷ áè â ÷îðòà
çíàéøëàñÿ ðîáîòà — é äî íüîãî á íàéíÿâñÿ!»
Ò3ëüêè ïîäóìàâ — íàçóñòð3÷ 3äå âèñîêèé, âóñà-
òèé ÷îëîâ’ÿãà. À òî áóâ íå ÷îëîâ3ê, à ñàì ÷îðò.
—
Êóäè éäåø, ÷îëîâ3÷å? — ïèòào.

273
—
Øóêàþ çàðîá3òêó, áî äóæå á3äóþ ç ñ3ì’oþ.
—
ß òîá3 ðîáîòó äàì! — êàæå ÷îðò. — Òà ñïåð-
øó íàì òðåáà âîãîíü ðîçïàëèòè, ùîá çâàðèòè ¿æó.
2äè â ë3ñ 3 ïðèíåñè äóáà, òà íàéá3ëüøîãî.
Â3ä÷óâ ÷îëîâ3ê, ùî òóò ùîñü íåëàäíå, òà âñå æ ó
ë3ñ ï3øîâ. Õîò3â óòåêòè, òà ïîäóìàâ, ùî ÷îðò âñå
îäíî éîãî çíàéäå.
Ñòàâ íà êðàþ ë3ñó, ïðîáóo âèðâàòè äåðåâî — òà
äå òàì! Âîíî é íå âîðóõíóëî ã3ëëÿì. Ñòàâ ÷îëîâ3ê
êîðó ç äåðåâà îáäèðàòè. Îáäèðàâ, îáäèðàâ, à ïîò3ì
âçÿâ ìîòóçÿêó é ïî÷àâ íåþ îáâ’ÿçóâàòè äåðåâà.
Ïðèéøîâ ó öåé ÷àñ ÷îðò 3 ïèòào:
—
Ùî òè ðîáèø?
—
Õî÷ó âåñü ë3ñ òîá3 íà âîãîíü ïðèíåñòè. Íå
áóäó æ ÿ òîá3 ïî äåðåâèíö3 íîñèòè.
Íàëÿêàâñÿ ÷îðò, âèðâàâ ñàì äåðåâî, âçÿâ íà
ïëå÷å é ï3øîâ. Ïî÷âàëàâ çà íèì 3 ÷îëîâ3ê.
Íàâàðèëè ¿ñòè, ïî¿ëè é êàæå ÷îðò ÷îëîâ3êîâ3:
—
À òåïåð äàâàé ç òîáîþ áèòèñÿ. Âèëàìàé ñîá3
ïàëèöþ, à ÿ âèëàìàþ ñîá3.
Âèëàìàâ á3äíÿê â êóùàõ æåðäèíó, ÷îðò âèðâàâ
3ç çåìë3 äåðåâî, ðîçìàõóo íèì ó ïîâ3òð3, íà÷å ðîç-
ãîí íàáèðào.
—
ß íå õî÷ó áèòèñÿ íà ïîë3. Õî÷ó áèòèñÿ
â õàò3! — êàæå ÷îëîâ3ê.
×îðò í3÷îãî íå ì3ã ïðîòè öüîãî ñêàçàòè. Çãî-
äèâñÿ. Àëå çàéòè äî õàòè ç äåðåâèíîþ ÷îðò íå
ìîæå — äåðåâèíà íå âì3ùàoòüñÿ. Òèì ÷àñîì á3ä-
íÿê äàâàé ïåð3ùèòè éîãî æåðäèíîþ. Ïèùèòü, âå-
ðåùèòü ÷îðò, ïðîñèòü ïîùàäèòè. Ïîøêîäóâàâ éîãî
÷îëîâ3ê, â3äïóñòèâ.
Íà äðóãèé äåíü ïîñëàâ ÷îðò ÷îëîâ3êà ïî âîäó.
Òà äàâ òàêå â3äðî, ùî òîé ëåäâå ïîðîæío äîí3ñ äî
êðèíèö3. Äóìàâ á3äíÿê, äóìàâ, ùî éîìó ðîáèòè, é
ïî÷àâ îáêîïóâàòè êðèíèöþ. Áà÷èòü ÷îðò, ùî ÷î-

274
ëîâ3ê çàáàðèâñÿ, é ïîäàâñÿ éîãî ðîçøóêóâàòè. Ïðè-
éøîâ 3 áà÷èòü — ÷îëîâ3ê îáêîïóo êðèíèöþ.
—
Ùî öå òè ðîáèø? — çäèâóâàâñÿ ÷îðò.
—
Òè âèäèø, ùî êðèíèöþ îáêîïóþ! Ùî ìåí3
õîäèòè âåñü ÷àñ ç öèì â3äåðöåì ïî âîäó, êîëè
ÿ ìîæó ö3ëó êðèíèöþ íà ì3ñöå ïðèíåñòè!
Íàëÿêàâñÿ ÷îðò, âçÿâ ñàì â3äðî, ÷åðïíóâ âîäè
é ïîí3ñ. Çà íèì ï3øîâ 3 ÷îëîâ3ê.
Ë3ã ÷îëîâ3ê óâå÷åð3 ñïàòè é ÷óo — ÷îðòè ðàäó
ðàäÿòü. Êàæå ñòàðøèé ÷îðò, äî ÿêîãî ÷îëîâ3ê íàé-
íÿâñÿ íà ðîáîòó, ùî òåïåð éîãî í3ÿê íå ïîçáóòèñÿ.
Òðåáà éîãî çàáèòè.
Äîìîâèëèñÿ ÷îðòè, ùî îï3âíî÷3, êîëè ÷îëîâ3ê
áóäå ì3öíî ñïàòè, çàá’þòü éîãî.
Êîëè ÷îðòè é ñîá3 ïîëÿãàëè, á3äíÿê âñòàâ, ïî-
êëàâ çàì3ñòü ñåáå ïîë3íÿêó é çàõîâàâñÿ. Îï3âíî÷3
÷îðòè âñòàëè, âçÿâ êîæåí ïî äðþêó, é ïî÷àëè äó-
áàñèòè ïî ïîë3íÿö3. Áèëè, áèëè, íàðåøò3 ïîäóìà-
ëè, ùî ÷îëîâ3ê óæå ìåðòâèé, êèíóëè äðþêè é çíî-
âó ïîëÿãàëè ñïàòè. ×îëîâ3ê â3äêèíóâ ïîë3íÿêó íàá3ê
3 çíîâó ë3ã íà ñâîo ì3ñöå.
Âðàíö3 ÷îëîâ3ê âñòào, à ÷îðòè í3 æèâ3 í3 ìåðòâ3,
òàê íàëÿêàëèñÿ. Äèâëÿòüñÿ, à íà ÷îëîâ3êîâ3 í3 ñàä-
íà, í3 ñèíÿêà.
—
Ùî òîá3 ñíèëîñÿ? — ïèòàþòü ÷îðòè ÷îëîâ3êà.
—
Ñíèëîñÿ, íà÷å ìåíå õòîñü ãëàäèòü.
 ïåðåïîëîñ3 ïèòào ÷îðò ÷îëîâ3êà, ÷è íå õî÷å
â3í óæå äîäîìó éòè.
—
Õî÷ó! — â3äïîâ3äào á3äíÿê.
—
À ùî ìè òîá3 âèíí3?
—
Âè ìåí3 ïîâèíí3 äàòè ì3øîê ãðîøåé. Òà òà-
êèé, ÿêèé ò3ëüêè ì3é ́àçäà ìîæå ïîíåñòè.
Íàñèïàëè ÷îðòè ì3øîê çîëîòà, êèíóâ ñîá3 ñòà-
ðèé ÷îðò íà ïëå÷3 é ì÷èòü, ùîá ÷èìñêîð3øå ïî-
çáóòèñÿ ÷îëîâ3êà. Á3äíÿê ëåäâå âñòèãào çà ÷îðòîì.

275
Ñòàâ ÷îðò ïåðåä õàòîþ á3äíîãî é ÷óo ëåìåíò
ä3òâîðè.
—
À òî ùî ä3oòüñÿ â òâî¿é õàò3? — ïèòào ÷îðò
÷îëîâ3êà.
—
Òî ìî¿ ä3òè õî÷óòü øê3ðó ç òåáå çäåðòè.
Íàëÿêàâñÿ ÷îðò, êèíóâ ì3øîê 3 — äàâàé âò3êàòè.
Ïðèâîë3ê á3äíÿê ç ä3òâîðîþ ì3øîê äî õàòè.
É íèí3 æèâóòü íà ò3 ãðîø3.
ßÊ ÄßÄÜÊÎ ×ÎÐÒÀ ÄÓÐÈ 2 Ä2ÆÊÓ
ÃÐÎØÅÉ Â2Ä ÍÜÎÃÎ ÇÄÎÁÓÂ
Áóâ ñîá3 á3äíèé ÷îëîâ3ê, íå ìàâ çâ3äêè æèòè, áî
íå áóëî â íüîãî í3 çåìë3, í3 õóäîáè. Ï3øîâ ÿêîñü
â3í ó ë3ñ ëèêî äåðòè. À ÷îðò óãëåä3â. Ïðèõîäèòü äî
íüîãî é ïèòào:
—
Ùî òè ðîáèø?
—
Äåðó ëèêî!
—
Íàùî?
—
Áóäó ïëåñòè ñ3òêè òà ëîâèòè ä3äüê3â!
—
Òî é ìåíå çëîâèø?
—
À òè æ äóìàâ, ùî ÿê? Îò ò3ëüêè íå ñòåðåæèñÿ!
—
Íå ëîâè ìåíå, ÿ òîá3 äàì áî÷êó ãðîøåé!
—
Çàíåñè æ ìåí3 äîäîìó.
×îðò óçÿâ 3 çàí3ñ. Ïèòàoòüñÿ:
—
Êîëè áóäåø ëîâèòè?
—
Âçàâòðà.
Îñü íà äðóãèé äåíü ïðèõîäèòü ÷îðò, à ìóæèê
óæå ïëåòå ìîòóççÿ.
—
Ùî òè ðîáèø? — çíîâó ïèòào.
—
À áà÷, ïëåòó ñ3òêè íà ñòàðèõ ä3äüê3â, à ìîëî-
äèõ 3 òàê ïîëîâëþ!
—
À êîëè áóäåø ëîâèòè?
—
Âçàâòðà, áî, áà÷, ùå ñ3ò3 íå ãîòîâ3!

276
2 òàê ö3ëèé òèæäåíü ìóæèê ÷îðòà âîäèâ. Áà÷èòü
÷îðò, ùî éîãî îáäóðåíî, 3 êàæå:
—
Ñëóõàé-íî! Êîëè òè ìåíå îøóêóoø, òî ÿ ï3äó
äî ñâîãî ïàíà Ëþöèïåðà, íåõàé íàñ ðîçñóäèòü!
—
Òî éäè!
Ï3øîâ òîé ÷îðò äî ïàíà ñâîãî é ðîçêàçóo ñâîþ
ïðèãîäó ç ìóæèêîì. Ëþöèïåð éîìó êàæå:
—
ß âàñ ðîçñóäèòè íå ìîæó, áî ìóæèê äî ìåíå
íå íàëåæèòü, àëå òàêó òîá3 ðàäó äàþ: êîòðèé êîò-
ðîãî ïåðåá3æèòü, òî òîãî é áóäóòü ãðîø3.
Ïðèõîäèòü ÷îðò 3 êàæå ìóæèêîâ3, ÿêó éîìó ïàí
Ëþöèïåð ðàäó äàâ. Ìóæèê â3äïîâ3äào ÷îðòîâ3:
—
a â ìåíå ñèíîê Ìàòâ3éêî, â ë3ñ3 âîëè ïàñå.
ßê òè ç íèì íå çá3æèøñÿ, òî çî ìíîþ é íå âàæñÿ!
Îò 3äóòü âîíè äî ë3ñó. Ìóæèê çíàâ, äå çàoöü ìàâ
ë3ãîâèñüêî. Ï3äõîäèòü òèõåíüêî, äèâèòüñÿ: ñïèòü
çàoöü.
—
Ìàòâ3éêî! Âîëè äå? — êðèêíóâ ìóæèê.
Çàoöü ÿê âèñêî÷èòü òà äðàëà! À ÷îðò çà íèì òå-
ëåï-òåëåï! Àëå äå ÷îðòîâ3 äî çàéöÿ!
—
Ùî æ, — êàæå ìóæèê, — íå ïåðåá3ã òè ìîãî
ñèíêà.
Îò ïðèõîäèòü ÷îðò çíîâó äî ñâîãî ïàíà 3 êàæå:
—
Ïàíå, ìóæèê ïîêàçàâ ìåí3 ñâîãî ñèíêà 3 âå-
ë3â, ùîáè ÿ ç íèì çá3ãñÿ, à ÿê íå çá3æóñÿ, òî ç
ñòàðèì ùîá 3 íå âàæèâñÿ. 2 ÿ íå ì3ã ç éîãî õëîïöåì
çá3ãòèñÿ. Áóäüòå ëàñêàâ3, ïàíå, äàéòå 3ùå ÿêó ðàäó.
—
ßêó æ ÿ òîá3 äàì ðàäó? Îò, — êàæå, — êîò-
ðèé êîòðîãî ïåðåáîðå, òî òîãî áóäóòü ãðîø3.
Ïðèõîäèòü ÷îðò 3 êàæå òå ìóæèêîâ3. Ìóæèê
â3äïîâ3äào:
—
ßêèé òè äóðíèé! Êóäè òîá3 ç3 ìíîþ áîðîòè-
ñÿ? Â ìåíå o â ë3ñ3 ñòàðèé ì3é ä3äóíüî, 3 òàêèé
ñòàðèé, ùî àæ ìîõîì ïîð3ñ. ßê òè ç íèì íå çáîðåø-
ñÿ, òî ç3 ìíîþ íå âàæñÿ!

277
Ïîâ3â ìóæèê ÷îðòà äî ë3ñó, â ÿêîìó çíàâ, äå
âåäì3äü ìào áàðë3ã.
—
Ì3é ä3äóíüî ñë3ïèé, í3÷îãî íå áà÷èòü 3 í3 äî
êîãî íå ãîâîðèòü: éîãî òðåáà çà÷åïèòè. Â3çüìè òðîõè
ïîïåëó â æìåíþ, à ÿê ÿ ä3äóíÿ âèêëè÷ó ç õàòè, òî
òè êèíü éîìó ïîïåëîì â î÷3, òîä3 â3í ðîçâîðóøèòü-
ñÿ 3 áóäå ç òîáîþ áîðîòèñÿ.
Îò ïðèõîäÿòü äî áàðëîãà. Ìóæèê êðèêíóâ:
—
Ä3äóíþ, à âèéä3òü-íî!
Âåäì3äü ïî÷óâ ÷îëîâ3÷èé ãîëîñ, çà÷àâ áóð÷àòè
3 âèëàçèòè ç áàðëîãà.
—
×óoø, ÿê ä3äóíüî Áîãó ìîëèòüñÿ? — êàæå ìó-
æèê.
—
Ò3ëüêè ïîêàæåòüñÿ, êèíü éîìó ïîïåëîì
â î÷3, â3í 3 ðîçâîðóøèòüñÿ.
Îò ò3ëüêè âèéøîâ âåäì3äü ç ÿìè, à ÷îðò õâàòü
éîìó ïîïåëîì â î÷3. À âåäìåäèñüêî ÿê òàëàïíå éîãî
ëàïîþ, òî ÷îðò àæ þøêîþ âìèâñÿ.
Íàñèëó âèðâàâñÿ ÷îðòÿêà îä âåäìåäÿ, ïîá3ã äî
ñâîãî ïàíà òà é çíîâó éîìó ñêàðæèòüñÿ, çíîâ ïðî-
ñèòü ÿêî¿ñü ðàäè.
—
ßêó æ ÿ òîá3 äàì ðàäó?.. Îò êîòðèé êîòðîãî
ïåðåäðÿïào, òîãî áóäóòü ãðîø3.
Ïðèõîäèòü ÷îðò 3 êàæå ìóæèêîâ3:
—
Êàçàâ ïàí: êîòðèé êîòðîãî ïåðåäðÿïào, òî
òîãî áóäóòü ãðîø3.
Ìóæèê â3äïîâ3äào:
—
Ñëóõàé-íî, íèíüêè âæå íåðàíî, òðåáà äåñü
âèéòè íà ïëàö, ùîá ëþäè áà÷èëè, ÿê ìè áóäåì
äåðòèñÿ. Òî êðàùå 3äè äîäîìó, â3äïî÷èíü, áî òè
âæå é òàê çìó÷èâñÿ, à çàâòðà ðàíåíüêî ïðèéäåø,
òà é áóäåì äåðòèñÿ.
—
Òî é äîáðå, — ïîãîäèâñÿ ÷îðò 3 ï3øîâ äîäîìó.
Òèì ÷àñîì ìóæèê ïîäàâñÿ äî êîâàëÿ, ïîïðîñèâ
ïîðîáèòè éîìó íà ïàëüö3 ãàêè çàë3çí3, âçÿâ âîëîâó
øêóðó, îáøèâñÿ.

278
Íà äðóãèé äåíü ïðèõîäèòü ÷îðò.
—
Íó ÿê, — êàæå, — ï3äåì?
—
Àâæåæ, ï3äåì!
Îò âèõîäÿòü íà ïëàö, äàâàé äåðòèñÿ. ×îðò ùî
â3çüìå ïàçóðàìè, òî ò3ëüêè ïîãëàäèòü ìóæèêà ïî
øêóð3, à ìóæèê ÿê çà÷åïèòü ÷îðòà ãàêàìè, òî äåðå
ïàñè â3ä øè¿ äî ï’ÿò, — òàê ÷îðòà çäåð, ùî àæ øìàò-
òÿ âèñèòü.
Íàñèëó ÷îðòÿêà âèðâàâñÿ ç ìóæèöüêèõ ðóê, ïî-
ëåò3â äî ñâîãî ïàíà.
—
À ùî òàì? — ïèòàoòüñÿ Ëþöèïåð.
—
Îé á3äà, — ÷îðò êàæå, — ìóæèê ìåíå çäåð!
Îñü äèâ3òüñÿ, ÿêå øìàòòÿ âèñèòü! À ÿ éîìó í3÷îãî
íå ì3ã çðîáèòè. Çìèëóéòåñÿ, ïàíå Ëþöèïåð, — äàéòå
ìåí3 ÿêó ðàäó.
—
Ëèáîíü, — êàæå Ëþöèïåð, — ç ìóæèêîì í3-
õòî ñïðàâè íå âèâåäå, àëå ùå äàþ îòàêó ðàäó: êîò-
ðèé êîòðîãî ïåðåêîëå, òî òîãî ãðîø3 áóäóòü.
Ïðèõîäèòü ÷îðò äî ìóæèêà 3 ìîâèòü:
—
Êàçàâ ïàí Ëþöèïåð: õòî êîãî ïåðåêîëå, òî
òîãî áóäóòü ãðîø3.
—
Íó é äîáðå, — â3äïîâ3äào ìóæèê, — õîä3ì
êîëîòèñÿ.
2äå ìóæèê ÷åðåç ò3ê, áåðå âèëà. À ÷îðò ìào ñïè-
ñà. Àëå ÷îðò êàæå:
—
Å, íåáîæå, òè ìåí3 äâ3 ä3ðêè çðîáèø, à ÿ òîá3
ò3ëüêè îäíó.
—
Íó, òî ïîì3íÿéìîñÿ!
Âçÿëè ïîì3íÿëèñÿ, ïðèõîäÿòü äî ïëîòó, äàâàé
÷åðåç ïë3ò êîëîòèñÿ. Ìóæèê ùî øïèãíå, òî âñå
÷îðòà â æèâ3ò, — ãåòü éîãî ñêîëîâ. À ÷îðò çàñòðî-
ìèâ âèëà â ïë3ò òà é íå ì3ã äàë3 ïîñóíóòè.
Äèâèòüñÿ ÷îðò, ùî íåïåðåëèâêè, — ïîêèíóâ
3 âò3ê äî ïàíà. Òîé ïèòào:
—
À ùî òàì?

279
—
Îò äèâ3òüñÿ, ïàíå, — êàæå ÷îðò, — 3çäåð, ñêî-
ëîâ ìåíå, 3 íå ìîæíà ãðîøåé âèäåðòè!
—
À áà÷, ÿ òîá3 êàçàâ, ùî ç ìóæèêîì 3 ÷îðò
ñïðàâè íå âèâåäå. Àëå ùå òîá3 äàì îñòàííþ ðàäó:
êîòðèé êîòðîãî ïåðåñâèùå, òîãî áóäóòü ãðîø3. 2äè
3 á3ëüøå âæå íå ïðèõîäü.
—
Í3, — êàæå ÷îðò, — âæå íå ïðèéäó.
Îò ïðèõîäèòü ÷îðò äî ìóæèêà 3 êàæå:
—
Îöå ìåí3 ïàí äàâ îñòàííþ ðàäó: êîòðèé ç íàñ
êîòðîãî ïåðåñâèùå, òî òîãî áóäóòü ãðîø3.
—
Íó, òî ùî, — êàæå ìóæèê, — áóäåì ñâè-
ñòàòè.
—
Õîä3ì äî ë3ñó, — êàæå ÷îðò.
Ïðèõîäÿòü äî ë3ñó. ×îðò ÿê ñâèñíóâ — ïî÷àëè
âåðõè íà äåðåâàõ ëàìàòèñÿ. ßê ñâèñíóâ óäðóãå —
ïî÷àëè ç êîð3ííÿì äåðåâà ëàìàòèñÿ.
Òîä3 ìóæèê 3 êàæå:
—
Å, í3, íåáîæå, ÿ òóò íå áóäó ñâèñòàòè!
Êîëè òè ñâèñíóâ, — ç êîð3ííÿì ëàìàëî äåðåâà,
à ùî æ òî áóäå, ÿê ÿ ñâèñíó! ß ï3äó äîäîìó, â
ìåíå õàòà ì3öíà, âñå-òàêè õî÷ âåðõ ç3ðâå, à íàñ
íå ïîá’o.
—
Íó, — êàæå ÷îðò, — õîä3ì.
Îò ïðèõîäÿòü äîäîìó. Ìóæèê êðèêíóâ:
—
Æ3íêî, ïîçàòèêàé ñîá3 3 ä3òÿì âóõà, ïîçàâ’ÿ-
çóé î÷3, áî ÿê ñâèñíó, òî ïîãëóõíåòå 3 î÷3 âàì ïîâè-
ëàçÿòü!
À ÷îðò ñ3â íà ïðèï3÷êó 3 êàæå:
—
Çàâ’ÿæè æ 3 ìåí3!
Çàâ’ÿçàâ ìóæèê 3 ÷îðòîâ3 î÷3, âçÿâ ñîêèðó â
ðóêè, 3 ùî ñâèñíå, òî âñå îáóõîì ïî ãîëîâ3 ÷îð-
òîâ3. Òàê éîãî îñâèñòàâ, ùî â íüîãî é ñïðàâä3
î÷3 âèë3çëè.
Îòàê ó ìóæèêà ãðîø3 é ëèøèëèñÿ, 3 â3ä òîãî
ï3øëà ïðèêàçêà, ùî «ìóæèêà 3 ÷îðò íå çìóäðóo».

280
ßÊ aÔÐÅÉÒÎÐ ÑÒÀ ÖÀÐÅÌ
Áóëè â áàòüêà òðè ñèíè. 2 ï3øëè ñëóæèòè äî
â3éñüêà. Íàéñòàðøèé ñòàâ êàï3òàíîì, ñåðåäóùèé —
ëåéòåíàíòîì, à íàéìîëîäøèé — oôðåéòîðîì. Âñ3
òðè ä3ñòàþòü â3äïóñòêó 3 çáèðàþòüñÿ ¿õàòè ç Â3äíÿ
äîäîìó.
Àëå çà äîâã3 ðîêè íå çàñëóæèëè â öàðÿ àí3 ãðî-
øà. Êàæå ñåðåäóùèé áðàò íàéñòàðøîìó:
—
Òè — êàï3òàí, òî ï3äè äî öàðÿ é ïîïðîñè
ãðîøåé íà äîðîãó. À â3äòàê ìè ï3äåìî.
Çàõîäèòü êàï3òàí äî öàðÿ, â3ääào ÷åñòü 3 êàæå,
çà ÷èì ïðèéøîâ. Öàð ïèòào:
—
Òè â3ðíî ñëóæèâ ìåí3, êàï3òàíå?
—
Â3ðíî, öàðþ.
—
À âèïîâíèø òåïåð ì3é íàêàç?
—
Âèïîâíþ.
—
Òî äàé ìåí3 çâ3äòè 3 çâ3äòè ïî ïèñêó.
Êàï3òàí çëÿêàâñÿ. ßê öàðÿ áèòè â ïèêó? 2 íå
ñõîò3â. Öàð òîä3 íàêàçóo äàòè éîìó äâàäöÿòü ï’ÿòü
áóê3â 3 âèãíàòè.
Âèë3òào êàï3òàí äî áðàò3â 3 çà êèøåí3 òðèìàoòüñÿ.
—
Ñê3ëüêè äàâ öàð? — ïèòào ñåðåäóùèé áðàò.
—
Äâàäöÿòü ï’ÿòü.
—
Å, òî ìåí3 òðèäöÿòü ï’ÿòü äàñòü.
Âá3ãào äî öàðÿ, â3ääào ÷åñòü 3 êàæå, ÷îãî ïðè-
éøîâ. Öàð 3 éîãî ïèòào:
—
Òè â3ðíî ñëóæèâ ìåí3, ëåéòåíàíòå?
—
Â3ðíî.
—
Âèêîíàoø ì3é íàêàç?
—
Âèêîíàþ.
—
Òî äàé ìåí3 çâ3äòè 3 çâ3äòè ïî ïèñêó.
Â3í çáîÿâñÿ 3 íå õî÷å öàðÿ áèòè. Öàð êëè÷å ñëóã,
êàæå âñèïàòè éîìó òðèäöÿòü ï’ÿòü áóê3â 3 âèãíàòè.
Òðèìàoòüñÿ 3 öåé áðàò çà êèøåí3.

281
—
Ñê3ëüêè äàâ öàð? — ïèòào íàéìîëîäøèé.
—
Òðèäöÿòü ï’ÿòü.
Àëå oôðåéòîð âæå äîâ3äàâñÿ â3ä êàï3òàíà, ùî ¿ì
öàð äào, 3 íå á3æèòü äî ïàëàöó, à éäå ïîâàæíî, ÿê
ãåíåðàë. Â3ääào ÷åñòü öàðåâ3 é ïðîñèòü ãðîøåé.
—
Òè â3ðíî ñëóæèâ ìåí3, oôðåéòîðå?
—
À õ3áà ìîæå oôðåéòîð ïîãàíî ñëóæèòè?
—
À âèêîíàoø ì3é íàêàç?
—
Âèêîíàþ, öàðþ.
—
Äàé ìåí3 çâ3äòè 3 çâ3äòè ïî ïèñêó.
aôðåéòîð ÿê íå ðîçâåðíåòüñÿ, ÿê íå âë3ïèòü öà-
ðåâ3 ç öüîãî 3 ç òîãî áîêó — öàð àæ çà¿âñÿ ÷åðâî-
íîþ. Êàæå oôðåéòîðîâ3:
—
Òè — õèòðóí.
Ï3äâîäèòü éîãî äî â3êíà, ïîêàçóo ïàëàö 3 ãî-
âîðèòü:
—
Ì3é áàòüêî çàïèñàâ ÷îðòîâ3 òîé ïàëàö. Òå-
ïåð õòî çàéäå òóäè, âæå íå âåðòàoòüñÿ. ßêùî ïåðå-
íî÷óoø òàì í3÷, òî â3ääàì çà òåáå oäèíó äî÷êó
3 öàðñüêó êîðîíó.
Ïîäóìàâ oôðåéòîð, à ÿê ïîáà÷èâ âðîäëèâó öà-
ð3âíó, òî âæå é äóìàííÿ íå áóëî. Éäå äî öàðÿ 3 êàæå:
—
Ï3äó íî÷óâàòè, ÿê äàñòå ìåí3 êàâàëîê êîâáà-
ñè 3 øíóðîê, ãîð3õ3â 3 êàì3íö3â, ñîêèðó, äâà êëèíö3
é ñêðèïêó.
Öàð íàêàçàâ ïðèíåñòè âñå, ùî çàòðåáóâàâ oôðåé-
òîð, 3 òîé ï3øîâ íî÷óâàòè. Äâåð3 ñàì3 â3äêðèëèñÿ é
çàêðèëèñÿ — âæå â3í íå ìào ïðàâà çâ3äòè âèéòè,
à äî äâàíàäöÿòî¿ ãîäèíè ùå äîâãî ÷åêàòè. Ñâ3òèòü
ñâ3÷êó, ¿ñòü êîâáàñó.
Ð3âíî îï3âíî÷3 ïðèë3òào íàéñòàðøèé Ëþöèïåð
3 ïèòào:
—
Ùî òè òóò ðîáèø?
—
̄ì êîâáàñó.
—
Äàé 3 ìåí3.

282
aôðåéòîð â3äð3çóo øìàòîê øíóðêà 3 êèäào ÷îð-
òîâ3. Òîé æóo-æóo, à ç’¿ñòè íå ãîäåí.
—
Ùî, â òåáå ì3öí3ø3 çóáè, ÿê â ìåíå? — ïèòào
Ëþöèïåð.
—
Ïåâíå, ùî òàê. ßêáè íå ì3öí3ø3, òî íå íî÷ó-
âàâ áè òóò.
Áåðå oôðåéòîð æìåíþ ãîð3õ3â, êèäào ïî îäíîìó
â ðîò, ðîçêóøóo 3 ëóøïèííÿ íà ÷îðòà ñïëüîâóo. Ëþ-
öèïåð âèòð3ùèâ î÷3 é ñëèíêó êîâòào:
—
Ùî òè ¿ñè?
—
Ãîð3õè.
—
Äàé ìåí3.
Â3í âèéìào ç êèøåí3 æìåíþ êàì3íö3â 3 êèäào
Ëþöèïåðîâ3. ×îðòîâ3 çóáè òð3ùàòü, à êàì3íü í3ÿê
íå ðîçêóñèòü.
—
Ñïðàâä3 òè ì3öí3ø3 çóáè ìàoø!
aôðåéòîð ç’¿â ãîð3õè 3 áåðå äî ðóê ñêðèïêó.
—
Ïîïî¿ëè ìè, à òåïåð çàãðàþ òîá3 íàøî¿, óê-
ðà¿íñüêî¿. Òè ùå òàêî¿ ìóçèêè íå ÷óâ.
ßê çàãðàâ êîëîìèéêè, òî ÷îðò ïî÷àâ íîãàìè ïå-
ðåáèðàòè. Êàæå oôðåéòîðîâ3:
—
Ñïðàâä3 ôàéíà âàøà ìóçèêà. ß òîá3 äàì, ùî
ñàì ñõî÷åø, ëèøå íàâ÷è ìåíå ãðàòè.
—
Í3÷îãî íå õî÷ó 3 â÷èòè òåáå íå áóäó. Äèâèñÿ,
ÿê3 â ìåíå ïàëüö3 ð3âí3, à ÿê3 òâî¿ êðèâ3. Êîëèñü
3 â ìåíå òàê3 êðèâ3 áóëè, àëå ÿ ¿õ âèïðÿìèâ.
—
Ñêàæè, äå æèâå òîé êîâàëü, ùî âèïðÿìëÿo
ïàëüö3. ß ï3äó äî íüîãî.
—
ß âæå ñàì óì3þ.
—
Âèïðÿì ìî¿.
—
Ïðèíåñè êàâàëîê ëèïè.
×îðò ñõîïèâñÿ 3 ÷åðåç õâèëèíó íåñå äóáîâó êîëî-
äó. Ïîäèâèâñÿ oôðåéòîð, à òî äóá, à äóá äîáðå êîëåòüñÿ.
—
Í3, Ëþöèïåðå, äóá íà öþ ñïðàâó íå ï3ä3éäå.
Ïðèíåñè ëèïó.

283
Òàê â3í íîñèâ ç óñÿêîãî äåðåâà êîëîäè, ïîêè íå
çíàéøîâ ëèïîâó.
—
Éäè òåïåð ïðèíåñè ëàíöþãè 3 äâà ñòîâïè
çàë3çí3.
Çà êîðîòêèé ÷àñ 3 öå ïðèíîñèòü ÷îðò. aôðåéòîð
çàáèâào ñòîâïè ó çåìëþ, ïðèâ’ÿçóo äî íèõ ëàíöþ-
ãàìè êîëîäó ëèïîâó 3 êàæå:
—
Àíó, ñïðîáóé, ÷è âèðâåø.
Ëþöèïåð äîâãî ìîöóâàâñÿ1, àëå âèðâàòè íå çì3ã.
Öåé òîä3 òðîõè ðîçêîëþo ëèïó, çàáèâào äâà êëèíè é
êàæå ÷îðòîâ3 çàïõàòè ì3æ íèõ ñâî¿ ðóêè. Òîä3 âèáè-
âào êëèí çà êëèíîì, à ÷îðò êðè÷èòü âñ3ìà ãîëîñàìè:
—
Ïóñòè!
—
Ïóùó òåáå, ïðîêëÿòèé, ÿê â3ääàì êîíòðàêò,
ùî òîá3 íà öåé áóäèíîê öàð3â òàòî ï3äïèñàâ.
×îðò êðè÷èòü, ùî êîíòðàêò ó êèøåí3, àáè áðàâ
ñîá3, à éîãî ïóñòèâ. Áåðå oôðåéòîð äîêóìåíò, çà-
áèâào êëèí â êëüîö2 — ÷îðò âèõîïëþoòüñÿ çâ3äòè
é ò3êào, ùî é íà ìàøèí3 á éîãî íå íàçäîãíàòè.
Âðàíö3 öàð êàæå ñëóç3:
—
Ï3äè âèìåòè êîñò3 ç oôðåéòîðà.
Ïðèõîäèòü ñëóãà, à õëîïåöü ñïèòü ñîá3 àæ çà-
ñëèíèâñÿ. Ïîá3ãëè äî öàðÿ. Æàëü áóëî öàðåâ3 â3ä-
äàâàòè çà oôðåéòîðà oäèíó äî÷êó, àëå íå ì3ã ñâîãî
ñëîâà ñêàñóâàòè.
Îæåíèâñÿ oôðåéòîð 3 ñòàâ öàðåì.
ßÊ Æ2ÍÊÀ ×ÎÐÒÀ ÏÅÐÅÕÈÒÐÈËÀ
ßêîñü ÷îðò çóñòð3â æ3íêó òà é êàæå ¿é:
—
Ó òåáå, áàáî, o ãîðîä, à ÿ ä3ñòàíó ÷îãî-íå-
áóäü, òà é ïîñ3oìî íàâï3ë.
1
Ìîöóâàòèñÿ — ñèëèòèñÿ, òóæèòèñÿ.
2
Êëüîö — êîëîäà.

284
Æ3íêà êàæå:
—
Äîáðå, ïîñ3éìî.
×îðò 3 ïèòào:
—
Ùî æ ìè ïîñ3oìî?
Æ3íêà êàæå:
—
Ïîñàä3ì êàðòîïëþ.
Îò ÷îðò ä3ñòàâ äåñü êàðòîïë3, òà é ïîñàäèëè.
Âèðîñëà êàðòîïëÿ âåëèêà-âåëèêà. Ïîðà âæå ¿¿ é âè-
áèðàòü ç çåìë3. Æ3íêà é êàæå ÷îðòó:
—
Ùî æ òâîo áóäå? ×è òå, ùî íàâåðõó, ÷è òå,
ùî â çåìë3?
×îðò êàæå:
—
Ìîo áóäå òå, ùî íàâåðõó.
—
Íó, à ìåí3 õàé áóäå òå, ùî â çåìë3.
Âèêîïàëà æ3íêà êàðòîïëþ, à ÷îðòîâ3 ëèøèëà
ñàìå êàðòîïëèííÿ. ×îðò ç3áðàâ òå áàäèëëÿ, çâàëèâ
íà ïëå÷3, ïîí3ñ ïðîäàâàòè. Àëå í3õòî íå êóïóo. Îò
â3í ñîá3 é äóìà: «Îò îêàÿííà áàáà, — îäóðèëà. Íó,
ïîñò3é, îäóðþ 3 ÿ ¿¿».
Íà äðóãèé ð3ê â3í çíîâ êàæå æ3íö3:
—
Ïîñ3éìî ùå ÷îãî-íåáóäü.
À æ3íêà éîìó:
—
Õ3áà ìàêó ïîñ3éìî?
Íó, ïîñ3ÿëè. ×îðò âîäó íîñèòü íà ïëå÷àõ òà ïî-
ëèâàâ éîãî ðàíî é ââå÷åð3, 3 âèð3ñ ìàê òàêèé ãîëî-
âàòèé. Îò ÿê ïðèéøëà ïîðà éîãî ëàìàòü, æ3íêà
é êàæå:
—
Íó, ùî òåïåð òîá3 áóäå? ×è òå, ùî â çåìë3,
÷è òå, ùî çâåðõó?
×îðò êàæå:
—
Ìåí3 òå áóäå, ùî â çåìë3.
—
À ìåí3 òå, ùî çâåðõó. ß ò3ëüêè âåðøêè ïî-
çð3çàþ, à òî òîá3 áóäå âñå.
×îðò çðàä3â 3 äóìào: «Îòåïåð ÿ áàáó îäóðþ».
Æ3íêà ãîëîâêè ç ìàêó ïîçð3çàëà, à ÷îðò çàáðàâ òå,

285
ùî çâåðõó çîñòàëîñü, 3 òå, ùî â çåìë3 áóëî, — êî-
ð3ííÿ. Ïîâ’ÿçàâ éîãî, óçÿâ íà ïëå÷3 3 íîñèòü ïîï3ä
õàòàìè, äóìào, ùî êîìó-íåáóäü ïðîäàñòü, àæ í3-
ÿêèé ä3äüêî íå õî÷å é äóðíî òîãî áðàòü. Íîñèâ â3í,
íîñèâ, àæ ïëå÷3 ïîìóëÿâ, òà é êàæå:
—
Îòî ñó÷îãî ñèíà áàáà, çíîâ îäóðèëà.
Ïðèõîäèòü äî íå¿ òà:
—
Áóäåìî, — êàæå, — çìàãàòèñü. Õòî êîãî ïå-
ðåñï3âào. Àëå òàê: òè ìåíå áóäåø âîçèòü äîòè, ïîêè
ÿ íå ïåðåñï3âàþ âñ3õ ï3ñåíü.
Æ3íêà êàæå:
—
Íó-íó, ÿ çíàþ îäí3o¿ ïîãàíåíüêî¿, òî áóäåø
âîçèòè, ïîêè ÿ äîñï3âàþ.
Îò ÷îðò ñîá3 é äóìào: «ß ñê3ëüêè ¿õ çíàþ, à âîíà
îäíó». Ñ3äào íà æ3íêó 3 ñï3âào, ÿêà ò3ëüêè ïðèéäå
éîìó â ãîëîâó. Çà äâîo ñóòîê ïåðåñï3âàâ óñ3 ï3ñí3.
—
Íó, òåïåð çëàçü, — êàæå æ3íêà, — áóäåø âî-
çèòè ìåíå.
Ñ3ëà íà íüîãî, çàãíóçäàëà 3 ïî÷àëà ñï3âàòü: «Òðà-
äà-òðàäà-òðàäà-é -äîì». Òà âñå òàê ñï3âào: «Òðàäà-
òðàäà-òðàäà-é -äîì». ̄çäèòü íà íüîìó é íå ñïî÷è-
âào. À â3í ñëóõàâ-ñëóõàâ, íå âòåðï3â 3 êàæå:
—
×è ùå áàãàòî ¿¿ ñï3âàòü?
À âîíà éîìó:
—
Åãå, ùå òðåòüî¿ ÷àñòèíè íåìào.
À âæå, ìàáóòü, äí3â ï’ÿòü âîçèâ ¿¿. Òà áà÷èòü,
ùî äóæå äîâãà ï3ñíÿ, — 3 äàâàé íîñèòè ¿¿ ïî î÷å-
ðåòàõ òà ïî áîëîòàõ, ùîá ÿê-íåáóäü ñêèíóòè. Í3,
íå ñêèíå í3ÿê ñó÷îãî ñèíà áàáó. Òîä3 â3í ó òå-
ðåí. Äóìào: òàì õî÷ ïîäðÿïàoòüñÿ. Ò3ëüêè-íî
ïðèá3ã äî òåðíó, à âîíà 3 ñêî÷èëà ç íüîãî òà
é êàæå:
—
Äóðíèé, á3ñ3â ñèíó, óæå òðîøêè îñòàëîñü
3 ñï3âàòü, à òè íå äîâîçèâ.
—
Òà é ïîá3ãëà äîäîìó.
Îòàê æ3íêà ÷îðòà îäóðèëà.

286
ßÊ ÊËÈÌÊÎ ÑÏÐÎÂÀÄÈ Ä2ÄÈ×À
Ó ÏÅÊËÎ
Æèâ ñîá3 áàãàòèé-ïðåáàãàòèé ä3äè÷, ùî ìàâ ó
âîëîä3íí3 âåëèêå ñåëî. Ëþäè äîáðå îáðîáëÿëè çåì-
ëþ, àëå íå çíàëè ðåìåñëà. À áåç ðåìåñëà íàâ3òü
ïàíñüêå ãîñïîäàðñòâî ñëàáóo.
Îäíîãî ðàçó ä3äè÷ ïîêëèêàâ òðüîõ ëǻåí3â. Ïåð-
øîìó ñêàçàâ:
—
Àíó ïîêàæè ðóêè.
Òîé ïîêàçàâ. Ïàí ïîäèâèâñÿ, ùîñü ïîì3ðêóâàâ
3 äàâ éîìó ðîçêàç:
—
Ï3äåø íà ð3ê äî ì3ñòà 3 íàâ÷èøñÿ òàì íà êî-
âàëÿ.
Ïîäèâèâñÿ íà ðóêè äðóãîãî:
—
Òè âèâ÷èøñÿ íà ñòåëüìàõà.
Òðåò3é ïàðóáîê, Êëèìêî, âèòÿãíóâ ïåðåä ïàíîì
ðóêè ç äîâãèìè, òîíêèìè ïàëüöÿìè. Ïàí äîâãî äó-
ìàâ, ïîò3ì êàæå:
—
Òè âèâ÷èøñÿ íà çëîä3ÿ.
Ï3øëè õëîïö3 äî ì3ñòà. Òàì â÷èëèñÿ ö3ëèé
ð3ê, à ÿê ñê3í÷èâñÿ òåðì3í, âåðíóëèñÿ â ñåëî.
Îäèí ï3øîâ äî ïàíñüêî¿ êóçí3, äðóãèé — äî
ìàéñòåðí3, à Êëèìêî ïëåíòàâñÿ ïî ïîäâ3ð’þ 3
äèâèâñÿ, äå áè ùîñü óêðàñòè. Ä3äè÷ éîãî ïî-
êëèêàâ äî ñåáå:
—
ß õî÷ó âèä3òè, ÷îãî òè íàâ÷èâñÿ. Ó ñòàéí3 o
ê3íü, ÿêîãî ÿ íàéäóæ÷å ëþáëþ. Óêðàäè éîãî, ïðî-
äàé íà ÿðìàðêó 3 ïðèíåñè ìåí3 ãîòîâ3 ãðîø3. ßê íå
âêðàäåø, òî ãîëîâó ç3òíó.
—
Äëÿ âåëüìîæíîãî ïàíà âñå çðîáëþ, — â3äïî-
â3â Êëèìêî.
Íà í3÷ ä3äè÷ ïîêëàâ äîáðó âàðòó êîëî ñâîãî êîíÿ:
îäèí íàéìèò ñ3â íà íüîãî âåðõè, äðóãèé òðèìàâ
êîíÿ çà õâ3ñò, à äâà çà ãðèâó.

287
Êîëè äîáðå ñòåìí3ëî, Êëèìêî ïåðåáðàâñÿ çà ñòà-
ðåíüêó æ3íêó, âçÿâ ó òîðáó ê3ëüêà ôëÿøîê ãîð3ëêè
3 ñòàâ ãîëîñèòè êîëî ïàíñüêî¿ áðàìè:
—
Îé Áîæå÷êó ñâÿòåíüêèé, ÿ çàáëóäèëàñÿ â äî-
ðîç3, í3÷ òåìíà, äîäîìó äàëåêî, à ÿ íå ìîæó öþ
ãîð3ëêó äîíåñòè.
—
Õîäè, áàáêî, ñþäè, — êðèêíóâ îäèí ç íàéìèò3â.
—
Ïåðåíî÷óoø ó íàñ, à çàâòðà ïîíåñåø ñâîþ ãîð3ëêó.
Êëèìêî óâ3éøîâ äî ñòàéí3, ë3ã ï3ä æîëîá 3 çàñíóâ.
Ó òîé ÷àñ íàéìèòè óêðàëè ç òîðáè ãîð3ëêó, âèïèëè
¿¿ 3 øâèäêî ñï’ÿí3ëè. Äå ñòîÿëè, òàì çâàëèëèñÿ...
Êëèìêî âñòàâ, âèâ3â êîíÿ â ë3ñîê. Ïîò3ì âåð-
íóâñÿ, — âèñàäèâ îäíîãî íàéìèòà íà òåðëèöþ1, äðó-
ãîìó äàâ òðèìàòè êîíîïëÿíèé õâ3ñò, à äâîì ñïåðå-
äó — ïðèâ’ÿçàâ ìîòóçêè äî ðóê. Ï3ñëÿ òîãî ïî¿õàâ
íà ÿðìàðîê êîíÿ ïðîäàâàòè.
Âðàíö3 ïàí óâ3éøîâ äî ñòàéí3 é çà ãîëîâó ñõî-
ïèâñÿ.
Òîãî æ òàêè äíÿ âåðíóâñÿ Êëèìêî ç ÿðìàðêó
3 äàâ ïàíîâ3 ãðîø3 çà ïðîäàíîãî êîíÿ.
—
Òåïåð, Êëèìêó, ìàoø óêðàñòè âîëà â3ä ïëó-
ãà, — ñêàçàâ éîìó ä3äè÷.
—
Äëÿ âåëüìîæíîãî ïàíà âñå çðîáëþ.
Ïàíñüê3 ôîðíàë3 îðàëè ï3ä ë3ñîì. Êëèìêî ïîäè-
âèâñÿ íà íèõ çäàëåêó é ïîäóìàâ, ÿê óêðàñòè âîëà. Â3í
óçÿâ êâî÷êó ç êóð÷àòàìè é ïóñòèâ íà êðàþ ë3ñó. Îäèí
ç ôîðíàë3â ï3øîâ çðóáàòè íà ïóæàëíî áó÷îê. Ïîáà-
÷èâ êâî÷êó ç êóð÷àòàìè é ïîêëèêàâ 3íøèõ ôîðíàë3â:
—
Õîä3òü, õëîïö3, ñþäè, íàëîâèìî òóò ë3ñîâèõ
ïòàõ3â.
Ôîðíàë3 ïîêèíóëè âîë3â 3 ïîá3ãëè ëîâèòè êóð÷àò.
Êëèìêî âèïðÿã âîëà ç ÿðìà, â3äð3çàâ êàâàëîê
éîãî õâîñòà, âñòðîìèâ äðóãîìó âîëîâ3 äî ðîòà 3 âò3ê
ç õóäîáèíîþ â ë3ñ.
1
Òåðëèöÿ — çíàðÿääÿ äëÿ ò3ïàííÿ, òåðòÿ ëüîíó, êîíîïåëü.

288
Ôîðíàë3 çëîâèëè êâî÷êó ç êóð÷àòàìè, ïðèíåñ-
ëè äî âîçà — ãëèï — îäèí â3ë ïðîïàâ!
—
Äèâèñü, ÿêå äèâî: â3ë âîëà ç’¿â, — êðèêíóâ îäèí
ç ôîðíàë3â. — Áà÷, íå âñòèã õâîñòà ïðîëèãíóòè.
Ï3øëè ôîðíàë3 äî ïàíà 3 çàìåëüäóâàëè1:
—
Ïàíî÷êó, ñüîãîäí3, êîëè ìè îðàëè ï3ä ë3ñîì,
â3ë âîëà ç’¿â.
Ä3äè÷ çðîçóì3â, ÷èÿ òî ðîáîòà. Ïîêëèêàâ Êëèìêà
äî ñåáå é ñêàçàâ:
—
ßê òè òàêèé ìóäðèé, òî âêðàäè ìîþ ïàíþ.
—
Çðîáëþ òàê, ÿê õî÷å íàø âåëüìîæíèé ïàí.
Êëèìêî êóïèâ äîáðó ïàðó ÷îá3ò 3 êèíóâ îäèí
÷îá3ò ó ë3ñ3 ñåðåä äîðîãè, à äðóãèé òðîõè äàë3. Çàë3ç
ó êîð÷3 é ÷åêào.
Ïî÷óâñÿ ñòóê3ò ê3íñüêèõ êîïèò. Òî ïàí3 ¿õàëà äî
ì3ñòà. Ô3ðìàí ãëèïíóâ íà çåìëþ é âèãóêíóâ:
—
Äèâ3òüñÿ, âåëüìîæíà ïàí3, ÷îá3ò!
—
Çë3çü 3 â3çüìè éîãî, — â3äïîâ3ëà ïàí3.
—
À ùî áóäó ðîáèòè ç îäíèì ÷îáîòîì? ßêáè
äâà, òî áóëî á ùî íîñèòè. À òàê... — 3 ô3ðìàí öüâîõ-
íóâ áàòîãîì.
×åðåç ÿêèéñü ÷àñ ïîáà÷èâ äðóãèé ÷îá3ò. Ïðè-
òðèìàâ êîí3 3 ñêàçàâ:
—
Äèâ3òüñÿ, âåëüìîæíà ïàí3, äðóãèé ÷îá3ò.
—
ß òîá3 êàçàëà âçÿòè ïåðøèé ÷îá3ò. Çë3çü 3 á3æè
çà íèì, äîêè õòîñü íå çàáðàâ.
Êëèìêî ÷óâ ç-ï3ä êîð÷à, ùî âîíè ãîâîðèëè. Êîëè
ô3ðìàí âåðíóâñÿ çà ÷îáîòîì, â3í âèñêî÷èâ íà ñèä3í-
íÿ, ñõîïèâ â3æêè â ðóêè 3 ïî¿õàâ ÿêîìîãà øâèäêî.
Íà ñåðåäèí3 ë3ñó éîãî çäèáàëè ÷îðòè.
—
Êóäè ò3êàoø, Êëèìêó?
—
Ó ì3ñòî, íà ÿðìàðîê.
—
Ùî âåçåø ïðîäàâàòè?
1
Ìåëüäóâàòè — ïîâ3äîìëÿòè.

289
—
Âåëüìîæíó ïàíþ.
—
Ïðîäàé ¿¿ íàì. Ñê3ëüêè ïðàâèø?
—
Ì3øîê ãðîøåé.
×îðòè êèíóëè ëǻåíåâ3 ãðîø3, ñ3ëè íà áðè÷êó
é ïî¿õàëè.
Êëèìêî âåðíóâñÿ äîäîìó.
—
ß âêðàâ, âåëüìîæíèé ïàíå, âàøó æ3íêó.
Ä3äè÷ ïî÷óõàâ ïîòèëèöþ é êàæå:
—
Ïðèâåäè ¿¿ íàçàä, çàïëà÷ó òðèñòà ðèìñüêèõ.
—
Ïàí3 âæå íåìà.
—
Àäåæâîíà?
—
Ïðîäàâ ¿¿ ÷îðòàì.
Ä3äè÷ çàïëàêàâ ðåâíèìè ñëüîçàìè.
—
Òè çäóð3â, Êëèìêó? Ùî ÿ ðîáèòèìó òåïåð
áåç ìîo¿ êîõàíî¿ ïàí3?
—
Íå ïëà÷òå, âåëüìîæíèé ïàíå, âîíà æèâå ùàñ-
ëèâî, ó êðèøòàëåâîìó ïàëàö3. Â íå¿ ùîäíÿ o âèñî-
ê3 ãîñò3 — ïðèíöè, êíÿç3, ãðàôè.
—
Ïîâåäè ìåíå, Êëèìêó, äî íå¿, áî ÿ í3äå í3-
êîëè íå áóâàâ.
—
Íå ïîâåäó, âåëüìîæíèé ïàíå.
—
×îìó?
—
Áî ìè ïðîïàäåìî áåç òàêîãî äîáðîãî ä3äè÷à,
ÿê âè. Âàì ñïîäîáàoòüñÿ â ïàí3 3 íå çàõî÷åòå âåð-
íóòèñü. À ùî ìè, ñèðîòè, òîä3 áóäåìî ðîáèòè?
—
ß âåðíóñÿ, Êëèìêó. Íå æóðèñÿ...
—
Í3, ïàíî÷êó. Òîä3 çðîá3òü òàê: ñêëè÷òå ëþ-
äåé 3 ñïîâ3ñò3òü ¿ì, ùî ÿê âè íå âåðíåòåñÿ, òî âîíè
áóäóòü â3ëüí3 â3ä ïàíùèíè. 2 ùî ò3ëüêè ÿ ä3ñòàíó
ïðàâî ä3ëèòè ì3æ íèìè âàøå ãîñïîäàðñòâî.
—
Ãîâîðèø, Êëèìêó, ÿê ï’ÿíèé. Êàæó æ òîá3,
ùî âåðíóñÿ! — ðîçñåðäèâñÿ ïàí.
—
ßê âåðíåòåñÿ, âñå áóäå ïî-ñòàðîìó.
Ïàí ïîäóìàâ 3 âñå çðîáèâ òàê, ÿê ñêàçàâ Êëèìêî.
Íà äðóãèé äåíü ïàðóáîê âçÿâ ãîðùèê âîäè, æìó-
òîê ÿêîãîñü ç3ëëÿ 3 êàâàëü÷èê êðåéäè. Ï3øîâ ç ä3äè-

290
÷åì ó ë3ñ. Çàëèøèâ éîãî ï3ä äóáîì, à ñàì ïîäàâñÿ
çíîâ äî òîãî ì3ñöÿ, äå çäèáàâñÿ ç ÷îðòàìè. Âìî÷èâ
ç3ëëÿ ó âîäó 3 ñêðîïèâ äîâêîëà çåìëþ. Ïîòîìó ëà-
çèâ íà êîë3íàõ ç êðåéäîþ â ðóö3.
Ê3ëüêà ÷îðò3â âèñêî÷èëè ç-ï3ä çåìë3 é ñïèòàëè:
—
Ùî òè ðîáèø, Êëèìêó?
—
Îáâîäæó ñâÿòå ì3ñöå.
—
Íàùî?
—
Íà íüîìó õî÷ó çáóäóâàòè öåðêâó.
—
Òè çâàð’þâàâ1, Êëèìêó? Íàùî íàì öåðêâè
íàä ñàìîþ ãîëîâîþ?
—
Ìåíå òî íå îáõîäèòü. Çàâòðà ïîïè ìàþòü òóò
ñëóæáó Áîæó ïðàâèòè.
—
Ùî õî÷åø çà òå, àáè òè äàâ íàì ÷èñòèé ñïî-
ê3é? — ñïèòàâ ñòàðøèé ä3äüêî.
—
Õî÷ó, ùîá âè çàáðàëè ìîãî ïàíà äî ïåêëà
3 äàëè éîìó òàì ãàðÿ÷ó ðîáîòó. Â3í ÷åêào âàñ îòàì,
ï3ä äóáîì, — ïîêàçàâ Êëèìêî.
—
Äàâàé éîãî ñþäè! — âò3øèëèñÿ ÷îðòè.
Çëîâèëè ïàíèñüêà, çàòÿãëè äî ïåêëà 3 òàì éîìó
îäðàçó ïîêàçàëè — ïî ÷îìó ë3êîòü êèñåëèö3.
Êëèìêî âåðíóâñÿ ó ñåëî, ðîçäàâ ÷åñíèì ëþäÿì
óñ3 ïàíñüê3 ìàoòêè é ïîëÿ. Â3í äîâãî æèâ, çåìëþ
ñâîþ îðàâ 3 í3÷îãî ó ëþäåé íå êðàâ. Ìîæå, é òåïåð
ùå æèâå íà ñâ3ò3.
ßÊ ÌÀËÈÉ ×ÎÐÒ ÑËÓÆÈÂ
ÇÀ ÎÊÐÀaÖÜ ÕË2ÁÀ
Çàãíàëè ÷îðòè ìîëîäîãî ÷îðòèêà íà çåìëþ çðî-
áèòè ãð3õ. 2äå ïîëåì 3 âèäèòü: ́àçäà îðå, à ïîëóäå-
íîê — õë3á 3 ñîëîíèíó — ïîêëàâ íà ìåæ3. ×îðòèê
1
Çâàð’þâàòè — çáîæåâîë3òè.

291
óçÿâ ïîëóäåíîê 3 ç’¿â. ×åêào â òåðíþ, ÿê ÷îëîâ3ê
áóäå êëÿñòè çëîä3ÿ.
×îëîâ3ê îðàâ äî îá3äó. Äàë3 äàâ êîíÿì ñ3íà,
à ñàì — äî òàéñòðèíè1. Ðîçâ’ÿçàâ — íåìà ìåðåíä32.
—
Ìîæå, õòîñü áóâ ãîëîäí3øèé çà ìåíå, òî íàé
éîìó áóäå íà ïîæèòîê, — ñêàçàâ ÷îëîâ3ê.
Âèñëóõàâ ÷îðòèê — òà é ó ïåêëî. Çâ3äóo éîãî
ñòàðøèé:
—
Íó, ùî çðîáèâ?
—
ß âçÿâ â3ä ÷îëîâ3êà îêðàoöü õë3áà 3 ñîëîíè-
íó, òà â3í íå çàëàÿâ, à ïîïðîñèâ ìåí3 äîáðà.
—
Ìóñèø òåïåð â3ääÿ÷èòè éîìó çà ñå — â3äñëó-
æèòè òðè ðîêè.
Çðîáèâñÿ ÷îðòèê õëîï÷èêîì 3 ïðèéøîâ äî òîãî
÷îëîâ3êà íàéìàòèñÿ çà ñëóãó. À ÷îëîâ3ê êàæå:
—
Òà ìåí3 ñâî¿õ í3÷èì ãîäóâàòè, íàùî ìåí3 ñëóãà?
—
ß ñåáå ïðîãîäóþ 3 âàì äåùî ïðèíåñó.
Ï3øîâ óíî÷3 äî ìåëüíèêà 3 ãîëîñîì ÷îëîâ3êà,
ùî íåäàâíî ïîìåð, çàãîéêàâ:
—
Â3ääàé, ùî òè â3ä ìåíå á3ëüøó ì3ðêó áðàâ!
Ìåëüíèê îä ñòðàõó çàòðÿññÿ 3 ïîäàâ ÷åðåç â3êíî
ì3õ ìóêè. Äðóãî¿ íî÷3 ï3øîâ ï3ä â3êíî ñòàðîãî â3â-
÷àðÿ 3 ãîëîñîì òîãî ÷îëîâ3êà, ùî ïîìåð, çàãîéêàâ:
—
Â3âö3 ìî¿ íà ì3ðó òè äî¿â íåñïðàâåäëèâî. Âåð-
íè ìî¿ ãåëåòè3!
Â3â÷àð ïîäàâ ÷åðåç â3êíî ãåëåòÿ ñèðó, áî íå õî-
ò3â, àáè ìåðòâèé õîäèâ éîìó ïîï3ä â3êíà.
2 òàê êîæíî¿ íî÷3 òîé ñëóãà ïðèíîñèâ ùîñü ñâîo-
ìó ́àçä3. Ïðèêóïèâ ÷îëîâ3ê çåìë3, ðîçáàãàò3â.
Äðóãî¿ âåñíè ï3øîâ ÷îëîâ3ê îðàòè ç ñëóãîþ, áî
áóëî âæå ðîáîòè íà äâîõ. Ñëóãà êàæå:
—
Ñüîãî ðîêó áóäå ìîêðå ë3òî. Ñ3éìî íà ãîð3.
1
Òàéñòðèíà — òîðáèíà.
2
Ìåðåíäÿ — õàð÷3.
3
Ãåëåòà — äåðåâ’ÿíà ïîñóäèíà.

292
×îëîâ3ê ïîñëóõàâ. À ëþäè ñ3þòü íà äîëàõ. Ó íèõ
âèìîê õë3á, à â ÷îëîâ3êà — í3.
Òðåòüîãî ðîêó ëþäè ïîñ3ÿëè íà ãîðàõ — ó÷èëè-
ñÿ â ́àçäè. À ñëóãà êàæå:
—
Òè ñ3é íà äîëàõ, áî ë3òî áóäå ñóõå.
Ó ëþäåé íà ãîðàõ âèñîõëî, à ́àçä3 äîâåëîñÿ çâå-
ëè÷èòè æèòíèö3. Êàæå éîìó ñëóãà:
—
Íó, òåïåð áóäó âàðèòè ïàëåíêó1!
Ñëóãà çàêèñëèâ æèòí3 âèñ3âêè, à ïîò3ì ç òîãî
çâàðèâ ïàëåíêó. Òîä3 êàæå:
—
Ñêëè÷ ðîäè÷3â, áóäåìî ãîñòèòèñÿ.
Ñëóãà-÷îðòèê ïîêëèêàâ ñòàðîãî ÷îðòÿêó. Ïðè-
éøîâ ñòàðèé ÷îðò ó øàïö3-íåâèäèìö3. Éîãî íå âè-
äíî, à â3í âèäèòü óñå, ùî ìàëèé âèòâîðÿo. Íàëèâ
ãîñòÿì ïî îäíîìó ïîãàð÷èêó — ðîçâåñåëèëèñÿ,
íàëèâ ïî äðóãîìó — ïî÷àëè ãîëîñíî ãîâîðèòè, íà-
ëèâ ïî òðåòüîìó — ïî÷àëè ëàÿòèñÿ, áèòèñÿ. Ñòà-
ðèé ÷îðò ïëåùå â äîëîí3:
—
Íó, òåïåð òè âæå çðîáèâ òå, ùî òðåáà! Ê3-
íåöü òâî¿é ñåìáðåë32!
ßÊ ÌÎËÄÀÂÀÍÈÍ ×ÎÐÒÀ ÏÅÐÅÑÏ2ÂÀÂ
Çäèáàâñÿ ÷îðò ç ìîëäàâàíèíîì 3 êàæå:
—
Äàâàé ñïðîáóoìî, õòî êîãî ïåðåñï3âào. Òè
ñï3âàé, à ÿ áóäó íåñòè òåáå íà ïëå÷àõ. À ïîêè ÿ
áóäó ñï3âàòè, òè áóäåø íåñòè ìåíå. 2 ïîáà÷èìî,
õòî äîâøå ñï3âàòèìå.
—
Í3, — êàæå ìîëäàâàíèí, — äàâàé òè âïåðåä
ñï3âàé, à ïîòîìó ÿ.
×îðò ñ3â íà ìîëäàâàíèíà, ¿äå é ñï3âào. À ï3ñíÿ
äîâãà-äîâãà. Ìîëäàâàíèí íåñå, à ÷îðò óñå ¿äå òà
1
Ïàëåíêà — ãîð3ëêà.
2
Ñåìáðåëÿ — òóò: ñëóæáà.

293
ñï3âào. Àëå êîæí3é ï3ñí3 ïðèõîäèòü ê3íåöü. Çàê3í-
÷èëàñÿ é ÷îðòîâà ï3ñíÿ. Çë3ç â3í 3ç ìîëäàâàíèíà,
à òîé êàæå:
—
Òåïåð ÿ áóäó ñï3âàòè, à òè íåñè ìåíå.
Ñ3â ìîëäàâàíèí íà ÷îðòà é ñï3âào, àëå ñï3âào
áåç ñë3â: «Ãàëÿ-ëÿé, ãàëÿ-ëÿé!..» 2 òàê áåç ê3íöÿ.
×îðò íîñèòü, à ìîëäàâàíèí óñå «Ãàëÿ-ëÿé, ãàëÿ-
ëÿé!» ×îðò óæå âòîìèâñÿ, à ìîëäàâàíèí óñå îäíî
é îäíî. ×îðò ïèòào:
—
Òè ñêîðî çàê3í÷èø?
—
Í3, íå ñêîðî, — êàæå ìîëäàâàíèí 3 äàë3 ãà-
ëÿëÿéêào.
×îðò óæå íå ìào á3ëüøå ñèëè íîñèòè. Ðîçñåð-
äèâñÿ â3í òà ÿê êèíå ìîëäàâàíèíîì îá çåìëþ, àæ ó
òîãî çàù3ïêè íà ñîðî÷ö3 ëîïíóëè. 2 â3äòîä3 ó ìîë-
äàâàíèíà ñîðî÷êà íå çàñòåáíóòà.
ßÊ ÏÐÈÉØËÎ, ÒÀÊ Ï2ØËÎ
Êàçàâ ñâÿùåíèê ó öåðêâ3: õòî ðóêè ï3äí3ìào, â
Áîãà ïðîñèòü, òîìó Áîã äào. Òó ïðîïîâ3äü ÷óâ öèãàí.
2äå öèãàí ì3ñòîì 3 âèäèòü ó â3êí3 âèñîêîãî áó-
äèíêó ÿêîãîñü ïàíà. Öèãàí çàãîâîðèâ ãîëîñíî, àáè
ïàí ÷óâ:
—
Ìàáóòü, òî Áîã, áî ÿ äîë3, à â3í óãîð3. À â Áîãà,
êîëè ïðîñèòè, ìîæíà âèïðîñèòè.
Ïàí ÷óo 3 äóìào: «Ùî æ áóäå äàë3?» À öèãàí
ï3äíÿâ ðóêè 3 ïðîñèòü:
—
Ãîñïîäè, äàé ìåí3 ñòî ñð3áíèõ, í3 ìåíøå, í3
á3ëüøå ÿ íå â3çüìó.
Ïàí çàâ’ÿçàâ ó ïëàòîê äåâ’ÿíîñòî äåâ’ÿòü ñð3á-
íèõ 3 ïóñòèâ öèãàíîâ3.
Õîò3â âèä3òè, ùî öèãàí áóäå ðîáèòè. À öèãàí
ïîðàõóâàâ ãðîø3 é êàæå:

294
—
Òóò ëèøå äåâ’ÿíîñòî äåâ’ÿòü ñð3áíèõ. Ùå
îäèí ñð3áíèé áóäåø ìåí3 äîâãóâàòè!
Óçÿâ öèãàí ãðîø3 3 ï3øîâ. Ïàí ïîêëèêàâ æàí-
äàð3â — 3 çà öèãàíîì. Ñï3éìàëè öèãàíà. Ïàí êàæå:
—
Â3í çàáðàâ ìî¿ ãðîø3.
Óçÿëè öèãàíà ï3ä àðåøò. Ñêîðî ìào áóòè é ñóä.
Öèãàí ïî÷àâ ñòóêàòè â äâåð3.
—
Ùî òîá3 òðåáà?
—
Õî÷ó äî ñóäà ïîãîâîðèòè ç ïàíîì.
Ïîêëèêàëè ïàíà. À öèãàí êàæå:
—
Õ3áà íå ãàíüáà âàì áóäå, ùî ç òàêèì öóíäðî-
øåì1 ñóäèòåñÿ? Ïðèíåñ3òü ìåí3 ïîðÿäíó îäåæó.
Ïàí ïðèí3ñ éîìó ñâ3é ëàíöóã. Îáäèâèâñÿ öè-
ãàí — äîáðèé. Óâèä3â æåáèê ìàëåíüêèé:
—
Òóò ìào áóòè ùå é ãîäèíêà.
Äàâ ïàí 3 ãîäèíêó.
—
À ÿê ÿ áóäó áåç òîïàíê3â?
Ìóñèâ ïàí 3òè ùå é çà òîïàíêàìè. 2 ëèøå òàê
öèãàí ï3øîâ íà ñóä. Çâ3äóþòü ñóää3:
—
ßê áóëî, öèãàíå?
À öèãàí êàæå:
—
Ïàí 3äå íà ìåíå íàïàñòþ. Êàæå, í3áè ÿ âçÿâ
éîãî ãðîø3. Ìîæå, ïðèäóìào, ùî íà ìåí3 éîãî ëàí-
öóã, éîãî òîïàíêè, à â ìî¿ì æåáèêó éîãî ãîäèíêà?
—
À ÷è¿, ÿê íå ìî¿, 3 ëàíöóã, 3 òîïàíêè, 3 ãîäèíêà?
Ñóää3 ïîäóìàëè, ùî ïàí íàïàñòóo. Â3äïóñòèëè
öèãàíà äîäîìó, 3 â3í ï3øîâ, ó ÷îìó áóâ. 2äå äîðî-
ãîþ, à íàçóñòð3÷ êî÷3ÿ.
—
Ç äîðîãè!
À öèãàí íå âñòóïàoòüñÿ. Çóïèíèëè êîíåé, 3 ïàí,
íå òîé, à 3íøèé, ç êî÷3¿ çâ3äóo:
—
×îìó äîðîãó íå äàoø?
—
Õ3áà òè ñèí Áîæèé, àáè òîá3 äîðîãó äàâà-
òè? — êàæå öèãàí.
1
Öóíäðîø — ãîëîäðàíåöü.

295
—
Ìîæå, é ñèí Áîæèé! — ðîçñåðäèâñÿ ïàí.
—
Òåáå ìåí3 é òðåáà! — çðàä3â öèãàí.
—
Äàâàé
îäèí ñð3áíèé, ùî òâ3é îòåöü ìåí3 çàäîâæèâ.
—
ßêèé ñð3áíèé? — ðîçñåðäèâñÿ ïàí ùå á3ëüøå.
—
Íå õî÷åø â3ääàòè ãðîø3 — äàâàé ñþäè øàï-
êó! — 3 öèãàí çíÿâ 3ç ïàíà øàïêó.
Ïîäóìàâ ïàí: «Ñå ÿêèéñü äóðåíü!» — 3 äàâ öè-
ãàíó îäèí ñð3áíèé.
Ï3øîâ öèãàí â êîð÷ìó. Çà ñð3áíèé ïîïðîñèâ ïè-
òè. Çàéøëè 3íø3 öèãàíè — 3 ¿ì çàìîâèâ âå÷åðþ é äî
âå÷åð3. Â3ääàâ êîð÷ìàðåâ3 çà öå çîëîòó ãîäèíêó.
×óäóþòüñÿ öèãàíè, çâ3äêè ó Äþð3ÿ ãðîø3, ãîäèíêà,
ôàéíà îäåæà. À â3í ïî÷àâ õâàëèòèñÿ, ÿêèé ðîçóìíèé.
Òàì áóâ öèãàíñüêèé áèð3â1. À õòî ìîæå áóòè ðîçóì-
í3øèì â3ä íüîãî?! Ðîçñåðäèâñÿ áèð3â — 3 øâàê Äþ-
ð3ÿ íàãàéêîþ. Âïàëè íà Äþð3ÿ é 3íø3. Áèëèñÿ, äîêè
íà í3ì óñå íå ï3ðâàëè.
Êàæå Äþð3é:
—
Äîñòà: ÿ òàêèé, ÿê âè âñ3.
Ïåðåñòàëè éîãî áèòè. Ïîäèâèâñÿ Äþð3é íà ñåáå
3 ïðîð3ê:
—
ßê ïðèéøëî, òàê ï3øëî.
ßÊ Ó ÑÅË2 ÇÀÂ2ÂÑß ×ÎÐÒ
Îäíà æ3íêà ìàëà ñèíà. Äîêè ùå áóâ ìàëèé, òî
òðèìàâñÿ õàòè, à ÿê ï3äð3ñ, òî í3áè ó íüîãî ï’ÿòè
ðîçñâåðá3ëèñÿ. Îäíîãî ðàçó â3í ñêàçàâ:
—
Ïëà÷òå íå ïëà÷òå, ìàìî, à ÿ éäó ó ñâ3ò... Ëè-
øàþ âàñ îäíó.
—
Òàæ òè ùå íå çíàoø, ùî íå ç óñüîãî, ùî
ë3òào, ìîæíà áîðù âàðèòè!
1
Áèð3â — ñóääÿ.

296
—
Íå æóð3òüñÿ, ìàìî, ÿ íàâ÷óñÿ. À òóò íå õî÷ó
êîð3ííÿ ïóñêàòè...
2 ï3øîâ. 2äå äåíü, äâà, òðè... Ï3ä âå÷3ð çàéøîâ
äî ãóñòîãî ë3ñó, äå õîò3â çàíî÷óâàòè. Ùîá âîâêè
éîãî íå ç’¿ëè, âèë3ç íà äóáà 3 ðîçãí3çäèâñÿ ó ðîçñî-
ñ3. Êîëè ïðèéøîâ ñîí, éîìó ïî÷óëîñÿ ç-ï3ä äóáà:
—
Íó, êîëè æ òè ñòàðîñò3â ïðèøëåø?
—
Ïðèøëþ ÷åðåç òèæäåíü.
—
Õòî çíào?
—
Çíào òîé, ÿêèé íàä íàìè.
Ëǻ3íü êðèêíóâ ç äóáà:
—
Íå áðåøè, í3÷îãî ÿ íå çíàþ!
Õëîïåöü 3 ä3â÷èíà ÿê ïî÷óëè îòîé ãîëîñ ç íåáà,
òî òàê äðàïîíóëè, ùî çåìëÿ çàäóäí3ëà.
Óðàíö3 ëǻ3íü çë3ç íà çåìëþ 3 çíàéøîâ ï3ä äó-
áîì ïëàùà 3 õóñòèíêó. Îäÿãíóâñÿ, âèòåð íîñà 3 ï3-
øîâ ñâîoþ äîðîãîþ.
Ïðèéøîâ ó ñåëî. Ïëåíòàoòüñÿ âóëèöÿìè, à ãî-
ëîä àæ ñâ3òèòüñÿ ç éîãî î÷åé. Êîëî õàòè ÿêîãîñü
́àçäè ïîáà÷èâ ÷åðåøíþ. «Ïîïàñóñÿ òðîõè», — ïî-
äóìàâ ñîá3 3 âèë3ç íà äåðåâî. Ç’¿â æìåíþ ÷åðåøå-
íüîê — 3 ïðèâ’ÿçàâ äóøó. Ðàïòîì ãëèï — ãîñïîäàð
çàïðÿãào êîí3, à ́àçäèíÿ ïîêëàëà íà ô3ðó êàëà÷3,
êóðêó 3 ñ3ëü. Ïîò3ì âîíà âèíåñëà äèòèíó 3 ñàìà ñ3-
äào. ¥àçäà çàìêíóâ õàòó, ïîêëàâ êëþ÷ ï3ä ïîð3ã 3 âçÿâ
ó ðóêè â3æêè:
—
Âéî!
«Ïî¿õàëè, ìàáóòü, íà âåñ3ëëÿ, àëå ãîð3ëêà ùå ìó-
ñèëà ëèøèòèñÿ â õàò3!» — ïîäóìàâ ëǻ3íü 3 çñóíóâñÿ ç
÷åðåøí3. Â3ä3ìêíóâ õàòó é ñïðàâä3 — çíàéøîâ òàì ãî-
ð3ëêó, êàëà÷3 òà øìàò êîâáàñè. Ïî÷àâ ÷àñòóâàòèñÿ:
—
Âèï’þ çà ìîëîäèõ, àáè áóëè ùàñëèâ3! —
2 âèïèâ.
—
Âèï’þ çà çäîðîâ’ÿ ́àçäè 3 ́àçäèíüêè! — 2 âèïèâ.
—
Âèï’þ çà çäîðîâ’ÿ ¿õ äèòèíêè! — 2 âèïèâ.

297
—
Âèï’þ, àáè é ìîÿ ìàìêà íå æóðèëàñÿ! —
2 âèïèâ.
Âèäóäëèâ ö3ëó ïëÿøêó ãîð3ëêè. Ç’¿â ï3âêàëà÷à 3
äîâæåëåçíó êîâáàñó. Ï3ñëÿ òîãî çàêîðò3ëî ñïàòè.
Ãëèïíóâ, à íàä ë3æêîì çâèñào êîëèñêà. «ß, ìîé,
íå ïàì’ÿòàþ, êîëè êîëèñàâñÿ. Àíó, ÿê òî êîëèñü
áóëî», — ïîäóìàâ ëǻ3íü 3 çàë3ç ó êîëèñêó. Ïîãîé-
äàâñÿ òðîøêè 3 çàñíóâ.
Óâå÷åð3 âåðíóâñÿ ́àçäà ç ́àçäèíåþ. Äóæå çäèâó-
âàëèñÿ, ùî äâåð3 íå çàìêíåí3, êîâáàñà êóäèñü çíèê-
ëà 3 ãîð3ëêà âèïèòà...
—
Ó íàñ áóëè çëîä3¿! — ñêàçàâ ÷îëîâ3ê.
Æ3íêà ïîá3ãëà äî êîìîðè, ïîäèâèëàñü ïî êóòêàõ.
—
Óñå íà ì3ñö3, ÷îëîâ3÷å, — â3äïîâ3ëà é ïî÷àëà
ðîçïîâèâàòè íà ë3æêó äèòèíó.
À ëǻ3íü äîáðå âèñïàâñÿ, ñ3â ó êîëèñö3 é ïîç3õ-
íóâ. ¥àçäèíÿ äóæå ñïóäèëàñÿ, çàâåðåùàëà é âèá3ã-
ëà íàäâ3ð äî ÷îëîâ3êà, ùî ðîçïðÿãàâ êîíåé.
—
Éîé, ò3êàéìî, áî â êîëèñö3 ÷îðò! — êðè÷àëà
íå ñâî¿ì ãîëîñîì.
¥àçäà 3 ́àçäèíÿ á3ãëè âóëèöåþ òàê, ùî àæ áîëî-
òî ðîçë3òàëîñÿ. Ëǻ3íü òåæ ïî÷àâ ò3êàòè 3 íàâ3òü íå
ïîì3òèâ, ùî á3æèòü çà íèìè. ¥àçäè îçèðàëèñÿ 3 àæ
çåìëþ ðâàëè íîãàìè. Íàðåøò3 ëǻ3íü çàá3ã â îäíó
âóëè÷êó. Ãëèï, à äâåð3 â ÿê3éñü õàò3 â3ä÷èíåí3 íà-
ðîçòâ3ð. Çàá3ã äî ñ3íåé 3 — øóñòü ó ïîðîæíþ áî÷êó.
«Íó, äóìào, òóò í3õòî íå âçäðèòü. Ìîæíà ñïî-
ê3éíî ïåðåíî÷óâàòè».
2 ïî÷àâ äð3ìàòè. Àëå íåáàâêîì ïðèòîðîõò3ëà
ÿêàñü ô3ðà 3 ñòàëà ïåðåä õàòîþ.
Ïî÷óâñÿ ãîëîñ:
—
Æ3íêî, äîïîìîæè çíÿòè ì3øîê ç âîçà!
—
À äå òè áóâ òàê äîâãî?
—
Òà, áà÷, ïîëàìàëèñÿ ëîòîêè ó ìëèí3. À ïî-
ò3ì ïðèá3ã Ïðîöü Ôóôëèê 3ç æ3íêîþ í3 æèâèé

298
í3 ìåðòâèé. Ñêàçàëè, ùî äî íèõ çàë3ç ÿêèéñü
ä3äüêî — ç’¿â äâà êàëà÷3, âèïèâ îêî ãîð3ëêè
3 ñòåðåáèâ íàéäîâøó êîâáàñó. Ãíàâñÿ ïîò3ì çà
íèìè óñþ âóëèöþ. Ëþäè ïîá3ãëè äî Ïðî-
öÿ, à ÿ, áà÷, äîäîìó, áî çíàþ, ùî òè áî¿øñÿ
÷îðò3â.
Âçÿëè ì3øîê ç âîçà, ïîíåñëè ó ñ3íè 3 âèñèïàëè
ç íüîãî ìóêó â áî÷êó, â ÿê3é äð3ìàâ ëǻ3íü. Â3í íà-
ðàç ñõîïèâñÿ 3 ïî÷àâ êàõèêàòè.
—
×îëîâ3÷å, ó áî÷ö3 o ä3äüêî! — çàâåðåùàëà
æ3íêà.
×îëîâ3ê ñõîïèâ ¿¿ çà ðóêó 3 — äðàëà íà âó-
ëèöþ.
Ïàðóá3éêî çðîçóì3â, ùî éîìó òóò í3÷îãî ÷åêà-
òè. Âèñêî÷èâ ç ìóêè 3 òåæ äðàëà çà íèìè. Á3ã, ÿê
îëåíü, àæ ðàïòîì ïîáà÷èâ êîëî îäíî¿ õàòè îòâîðå-
íèé êóðíèê. Øóñòü òóäè é ïîë3ç íà âåðõí3 áàíòè.
Ñ3â 3 ñèäèòü. Îòàì ñêîðî é çàñíóâ.
Óðàíö3 ́àçäà âèéøîâ íàäâ3ð 3 äóæå çäèâóâàâñÿ,
ùî â êóðíèêó êóðè êóäêóäàêàþòü. Íàïåâíî, çàë3ç-
ëà òóäè ÿêàñü á3äà! ×îëîâ3ê ïðîñóíóâ ãîëîâó â êóð-
íèê 3 ïîáà÷èâ ëǻåíÿ, ùî ùå ñïàâ.
Ïîá3ã äî õàòè é êàæå:
—
Æ3íêî, â êóðíèêó ñèäèòü òîé ñàìèé ÷îðò,
ùî çàâ3âñÿ â íàøîìó ñåë3.
Æ3íêà ïåðåõðåñòèëàñÿ.
—
Äàâàé, íåáîãî, ñâÿ÷åíó âîäó.
¥àçäà ñõîïèâ ãëå÷èê ç3 ñâÿ÷åíîþ âîäîþ, ï3-
ä3éøîâ äî êóðíèêà 3 õëþïíóâ ñïëÿ÷îìó â ëèöå.
Òîé ïðîêèíóâñÿ, çàâåðåùàâ 3 ãåïíóâñÿ ç áàíò3â
ïðîñòî ́àçä3 íà ãîëîâó. Òà îäðàçó ç3ðâàâñÿ íà
íîãè 3 òàê ò3êàâ, ùî çóïèíèâñÿ ò3ëüêè äîìà.
Ï3ñëÿ òîãî âæå íå çàëèøàâ ñòàðó ìàò3ð îäíó —
ñèä3â ñîá3 äîìà 3 çãàäóâàâ òó êàçêó, ùî ç íèì
ñòàëàñÿ.

299
ßÊ ×ÎÐÒ ÌÓÆÈÊÀ ÍÀÃÎÐÎÄÈÂ
Îäíîãî ðàçó çìîëîâ ìóæèê òðîøêè ïøåíèö3, 3
íå áóëî ¿¿ â ùî âçÿòè. Âçÿâ â3í ó ïîëó òà é íåñå.
Îò ïî äîðîç3 çóñòð3÷ào éîãî ÷îðò. Öåé ÷îðò áóâ äóð-
íóâàòèé 3 ðîçäóâ á3äíîìó ÷îëîâ3êîâ3 áîðîøíî. Ïðè-
õîäèòü ÷îðò äîäîìó òà é êàæå äî íàéñòàðøîãî ÷îðòà:
—
Îò ÿ ñüîãîäí3 íàñì3ÿâñÿ ç ìóæèêà: äìóõíóâ —
3 âñå áîðîøíî ç ïîëè ðîçâ3ÿâ.
À ñòàðøèé 3 êàæå:
—
ßêùî òè òàê íàñì3ÿâñÿ ç á3äíîãî ìóæèêà, òî
òåïåð 3äè é ðîáè éîìó ö3ëèé ð3ê çà öå.
Ìóñèâ ÷îðò 3òè.
Ïåðåòâîðèâñÿ ÷îðò ó õëîïöÿ, çàõîäèòü äî ìó-
æèêà òà é êàæå:
—
Ïðèéìè äî ñåáå â íàéìè.
À òîé ÷îëîâ3ê áóâ äóæå á3äíèé. Òà é êàæå:
—
Ó ìåíå íåìà ÷îãî é ñàìîìó ðîáèòè, 3 íåìà
÷èì òåáå ãîäóâàòè.
—
ßêîñü áóäå, — ãîâîðèòü ÷îðò.
Îò ÷îëîâ3ê 3 ïðèéíÿâ éîãî.
×îðò íà äðóãèé äåíü ãîâîðèòü ÷îëîâ3êîâ3:
—
2äè äî ïàíà òà ïîïðîñè çåìë3.
Ï3øîâ ÷îëîâ3ê äî ïàíà. À òîé êàæå ÷îëîâ3êîâ3:
—
À ÷èì æå òè, á3äîëàõà, ¿¿ îáðîáèø?
Àëå âñå æ òàêè äàâ.
Ï3øëè ÷îëîâ3ê 3ç õëîïöåì îðàòè. Îðàëè äî ïî-
ëóäíÿ. Àëå çîðàëè äóæå ìàëî. Âòîìèâñÿ ÷îëîâ3ê 3
çàñíóâ. ×îðò ñâèñíóâ. Íàçë3òàëàñÿ ö3ëà çãðàÿ ÷îðò3â,
çîðàëè ïîëå 3 ïîñ3ÿëè. À ñêîðî é ïîæàëè ïøåíèöþ.
Êîëè âñå áóëî çðîáëåíå, ïàí 3 ïèòào ÷îëîâ3êà:
—
ßê áóäåìî ä3ëèòè, ÷îëîâ3÷å?
À ÷îëîâ3ê 3 ãîâîðèòü:
—
Äàé ìåí3, ïàíå, ñò3ëüêè çåðíà, ñê3ëüêè ì3é
êîíèê ïîâåçå.

300
À êîíèê ó ìóæèêà õóäèé, ëåäâå íà íîãàõ äåð-
æèòüñÿ.
—
Íó, — êàæå ïàí, — ùî æ òâ3é êîíèê ïî-
âåçå?
—
Ùî ïîâåçå, òî ìîo áóäå, — êàæå ÷îëîâ3ê.
—
Äîáðå, — çãîäèâñÿ ïàí.
Çà¿õàëè âîíè ç õëîïöåì äî ïàíà íà ò3ê, íàêëàëè
ïóä3â çî äâ3ñò3 — à öå ìàéæå âñå çåðíî áóëî — òà é
¿äóòü. Ïàí àæ î÷3 âèòð3ùèâ ç äèâà. Àëå øêîäà éîìó
ñòàëî ïøåíèö3. 2 íàäóìàâ â3í âèïóñòèòè êîëþ÷îãî
áóãàÿ, à õëîïåöü éîãî âõîïèâ çà õâîñòà òà é êèíóâ
ãåòü. 2 ïî¿õàëè âîíè äîäîìó.
×îëîâ3ê òàê çàáàãàò3â, ùî é íå ñêàçàòè. Òà ïðè-
õîäèòü ïîðà ðîçïëà÷óâàòèñÿ ç3 ñâî¿ì íàéìèòîì. ×î-
ëîâ3ê 3 êàæå:
—
Ùî æ òîá3 çà òâîþ äîáðó ñëóæáó äàòè?
À ÷îðò â3äïîâ3äào:
—
Ìåí3 í3÷îãî íå òðåáà, àëå ðîçðàõóé ìåíå.
Äîâãî âîíè ñïåðå÷àëèñÿ — àæ íàáðèäëî ¿ì, à
îñîáëèâî ÷îëîâ3êîâ3. 2 ïîñëàâ éîãî ÷îëîâ3ê äî ÷îð-
òîâî¿ ìàòåð3.
À ÷îðò 3 êàæå:
—
Î, öüîãî ìåí3 3 òðåáà áóëî!
2 çíèê.
Òàê ÷îðò çà ðîçñèïàíå áîðîøíî çðîáèâ ÷îëî-
â3êà áàãàòèì. À ÷îëîâ3ê 3 äîñ3 æèâå â äîñòàòêó
3 â ðàäîùàõ.
ßÊ ×ÎÐÒ ÑÎÁ2 ÏÎÌ2×ÍÈÊÀ ÏÐÈÄÁÀÂ
Ì3é ïîê3éíèé ä3ä — õàé éîìó Áîã äóøó ïðîñ-
òèòü, áî áóâ äîáðèé, ¿é-áîãó, äîáðèé — êàæó, ì3é
ä3ä, áóâàëî, ÿê â3çüìå ðîçêàçóâàòè, òî òàê âàì âæå
äîáåðå, ùî ñëóõàoø 3 ñëóõàoø 3 ê3íöÿ íå çàáàãíåø.

301
Îöå íå ðàç ñèäèìî ó ê3ìíàòö3. Íàäâîð3 òð3ùèòü
ëþòèé ìîðîç, â ïå÷3 ïàëàõêîòèòü æèâåíüêèé âîã-
íèê, — íà÷å ñàì ðàäèé-ðàä3ñ3íüêèé, ùî òàê òåïëåíü-
êî ó õàòö3, êàãàíåöü äð3ìào, çäàoòüñÿ, ìð3o ïðî âå-
ñíó 3 ÿñí3 ë3òí3 âå÷îðè, à ñâÿò3 3êîíè ïåðåìîðãóþòüñÿ
ì3æ ñîáîþ, àáè íå ñêó÷àòè.
À â3í ðîçêàçóo. Ïðî äàëåê3, ñîíÿ÷í3 êðà¿ 3 äèâíèõ
ëþäåé, 3 âåëèêèõ çâ3ð3â, ÿêèõ ó íàñ íå íàäèáàoø...
Íó, 3 ñëóõàëîñü, — Áîæå, ÿê ñëóõàëîñü.
Àëå é çíàâ â3í òèõ îïîâ3äàíü. Áóâàëî, ñòàíå ãî-
âîðèòè, òî òàê íà÷å ïåðåä òîáîþ âñòàþòü ò3 êðà¿ 3
ëþäè çàãëÿäàþòü ç êóòê3â 3 ïðèìðóæóþòü íà òåáå
î÷3, à çâ3ð3 íåìîâ çà äâåðèìà 3 ò3ëüêè é ÷èãàþòü
íà òåáå.
Ðàç, ÿêîñü, ïàì’ÿòàþ, — ÿ âæå áóâ ñîá3 âåëè-
÷åíüêèé — êàçàëè íà çèìó ñïðàâëÿòü ìåí3 âëàñíèé
êîæóøîê; âñàäîâèâ ìåíå ä3ä íà ïðèçüáó á3ëÿ ñåáå 3
ðîçïîâ3â ìåí3 îöå îïîâ3äàííÿ. Êàçàâ, ùî çíào éîãî
â3ä ñâîãî ïîê3éíîãî áàòüêà, à òîé äîñëóõàâñÿ éîãî
ó ñâîãî êóìà, ùî áóâ äÿêîì, 3 éîãî ñóñ3äà. Òîé äÿê,
ñëàâèëè, áóâ äóæå ïîáîæíèé 3 âñå ÷èòàâ ïñàëòèð3 3
ñâÿò3 êíèãè, à íà í3÷ êëàâ ¿õ ï3ä ãîëîâè, àáè éîãî,
ìîâëÿâ, äóõ Áîæèé îñ3íèâ. Òîé äÿê 3 âèøïîðòàâ
äåñü òàì ó ñâî¿õ ìîëèòâåííèêàõ, ÿêèõ êðîïèâ êîæ-
íî¿ íåä3ë3 ñâÿ÷åíîþ âîäîþ, îöþ ñòîð3íêó. À ùî
îáîo, ä3ä3â áàòüêî 3 éîãî ñóñ3äà-äÿê, ãàðíåíüêî ñîá3
ïðîæèâàëè 3 íå õîâàëè òàéíè ïåðåä ñîáîþ, òî
é çíàëè îáîo, ùî ïîáîæíèé äÿê â3äêðèâ.
Òàê ïåðåõîâàëàñÿ îöÿ ö3êàâà ïîâ3ñòü äî ìåíå,
à ÿ ïåðåäàþ ¿¿ äàë3.
Áà÷èòü Ëþöèïåð, íàéñòàðøèé ïîì3æ ÷îðòàìè,
ùî Ãîñïîäü Áîã òâîðèòü ñîá3 ãàðíåíüêèé ñâ3ò 3
÷åìíåíüêèõ ëþäåé çà îáðàçîì 3 ïîäîáîþ ñâî¿ìè,
3 çàñìóòèâñÿ, á3äàêà, ùî íå áóäå ìàòè ïðèñòóïó
äî íèõ. Íó, ùî æ, ïîäóìàâ, ãîä3 ò3ëüêè çäàëåêà

302
ïðèãëÿäàòèñü. 2 çàáàãëîñÿ éîìó ó÷èíèòè é ñîá3
òàêîãî ÷îëîâ3êà.
Äóìàâ, äóìàâ, — òà é íàðåøò3 òàêè âèäóìàâ.
Ùî Áîã çíào, ìîâëÿâ, óäàñòüñÿ é ìåí3.
Ñêàçàâ, òóïíóâ íîãîþ òà é äî ä3ëà. Òðåáà ò3ëü-
êè, ïîäóìàâ, ãàðàçä ïðèäèâèòèñü, à òî é ïîùàñ-
òèòüñÿ. Íà òå ÿ Ëþöèïåð.
Îäíîãî äíÿ äèâèòüñÿ â3í êð3çü ä3ðêó â ïåêë3, ÿê
ïèøíî ðîçâèâàoòüñÿ ñâ3ò Áîæèé. Ðîñòå é çåëåíü, 3
ñêîòèíà á3ãào ïî íüîìó, â ïîâ3òð3 âåñåë3o ïòàøíÿ,
à âñüîìó óñì3õàoòüñÿ íåáåñíå ñîíöå. Äèâèòüñÿ ãàñ-
ïèäñüêèé ñèí îòàê äîáðó õâèëèíó, à íàðåøò3 3 íà-
áðèäëî éîìó. Çâ3ñíî, íàäîêó÷èòü 3 ÷îðòîâ3 ïðè-
ãëÿäàòèñÿ äî ÷óæîãî ðàþâàííÿ. Îò âèòÿãíóâ ñîá3
ëþëüêó, íàáèâ ¿¿ ÿêèìñü ïåêåëüíèì ç3ëëÿ÷êîì —
òà é ïàõêàòè. À òî, áà÷òå, ÿê ÷îðò ëþëüêó ñìîê÷å,
íà ñâ3ò3 áóðÿ.
Àæ îñü ãëÿíå, à òàì çàäð3ìàâ Ãîñïîäü Áîã íà ñâîo-
ìó çîëîòîìó ïðåñòîë3. Âòîìèâñÿ Âñåâèøí3é ïðè ñî-
òâîðåíí3 ñâ3òó. Á3ëÿ íüîãî âèäí3ëèñü äâ3 êîðîáêè:
îäíà ç äîáðèìè ïðèêìåòàìè, ÿêèìè îçäîáëÿâ Âñåìî-
ãó÷èé ÷îëîâ3êà, äðóãà — ç ëèõèìè äëÿ õèæèõ çâ3ð3â.
—
Äàâàé, — ïîäóìàâ, — êîëè á òàê çàãëÿíóòè,
ùî â òàê3é êîðîáö3. Õî÷à íà õâèëüêó.
Ïîäóìàâ, à äàë3 òàêè çàêîðò3ëî. ×óæå äîáðî, áà÷-
òå, âñå êîëå î÷3. Àëå ÿê ¿¿ çäîáóòè?
Çàìèñëèâñÿ ÷îðòèñüêî. Êîëî êîðîáêè ñòî¿òü àí-
ãåë-ñòîðîæ. Ñòî¿òü, òà òàêèé âàì êðàñíèé òà ãàð-
íèé, — ñàìå ÿê ó íàø3é öåðêîâö3 íà ðàéñüêèõ äâå-
ðÿõ. Âè æ éîãî áà÷èëè? Îò, òàê â3í 3 âèãëÿäàâ.
Ïðîñò3ñ3íüêî òàê. Â ðóö3 âîãíÿíèé ìå÷, à î÷3 òàê
3 ñèïëþòü 3ñêðàìè.
Áà÷èòü ÷îðòèñüêî, ùî íå òàê-òî ëåãêî äîáðàòè-
ñÿ äî ò3o¿ êîðîáêè. Íà òå æ â3í 3 Ëþöèïåð, ùîá
óòÿòè äîáðó øòó÷êó.

303
Íó, 3 ùî æ, ïîäóìàëè á, âèãàäàâ? Íå âãàäàëè?
Îò-îò, ùå âàì õèòðÿêà. Ïîñëóõàéòå æ äàë3!
Ïðè÷åñàâ ñîá3 ïåêåëüíèé êðàñåíü ãðèâó, çàãëà-
äèâ ãëèíêîþ ïàòëàòå âîëîññÿ, çàêðèâ ð3æêè çà÷3ñ-
êîþ, âçÿâ, íàðåøò3, êîñòðóáàòèé ê3í÷èê õâîñòà ï3ä
ïàõâó òà é ïî÷èì÷èêóâàâ äî ì3ñöÿ ç êîðîáêàìè.
Ñòàâøè ïåðåä àíãåëîì-ñòîðîæåì, óêëîíèâñÿ éîìó
äâ3÷3 ÷åìíåíüêî, çàøàðóä3â êîïèòîì 3 çàêóìêàâ
ñîëîäêî:
—
Çäîðîâ3 áóëè, äîáðîä3þ àíãåëå. Äàâíî íå áà-
÷èâ âàñ. Àÿêæå, äàâíî!.. 2 ÿê-òî ñêîðî ìèíào ÷àñ,
3 íå ïîâ3ðèø...
À àíãåë Áîæèé ñòî¿òü íåðóõîìî ó ñâî¿é ñâÿòîñ-
ò3, òà é íå â òîé á3ê. Äå æ òàì éîìó, íåáåñíîìó,
ñëóõàòè, ùî âåðçå ÷îðòèñüêî. Òà ùå é ðîçìîâëÿòè
ç ä3ä÷èì íàñ3ííÿì. À òîé, áà÷òå, — ÷îðò3âñüêà âäà-
÷à — íåìîâ 3 íå ïîì3÷ào í3÷îãî 3 öîêîòèòü äàë3, ÿê
äîáðèé êóì:
—
Ùî òàì ÷óâàòè ó âàøîìó ðàþ? Âñå ãàðàçä?
À âàø Ãîñïîäü Áîã? Çäð3ìíóâ, áà÷ó... Íó-íó, ÿ òè-
õåñåíüêî. Íå ëÿêàéòåñü... Àÿêæå, äàâíî íå áà÷èëè-
ñÿ. Òà âè, äîáðîä3þ, çíàoòå. Ðîáîòè äîìà äîâîë3,
íà íàéìèò3â ãîä3 ñïóñêàòèñü. À ÷àñ íå ñòî¿òü. Àÿê-
æå... Òà ðîçêàæ3òü, áóäü ëàñêà, ùî òàì êîëî âàñ?
Îòàê-òî ïðèêî÷óâàâñÿ õèòðóí-÷îðòÿêà. Òà é í3ÿê
éîãî â3ä÷óõðàòè. À â3í 3 íå ÷åêào â3äïîâ3ä3, à ò3ëüêè
çàêèäào ëåñòîùàìè, òà òàê âàì æâàâî-æâàâ3ñ3íüêî,
ÿê íàéïðóäê3øà áàáà-öîêîòóõà.
Íàðåøò3 íàäîêó÷èëî Áîæîìó ñòîðîæåâ3 ñëóõà-
òè ÷îðò3âñüêèõ òåðåâåí3â. Â3í ïîâ3â ïî íüîìó ãîñò-
ðî ñâî¿ì íåáåñíèì ïîãëÿäîì 3 çâåë3â:
—
Â3äêîñíèñü, á3ñå, äî ñâîãî ïåêëà!
Òà é â3äâåðíóâñÿ ó ñâÿò3ì îáóðåíí3 â3ä á3ñîâîãî
áàòüêà. Òîãî ò3ëüêè é æäàâ Ëþöèïåð. ×êóðíóâ îäíó
êîðîáêó, òà é — ãàé, äðåìåíóâ ó ñâîo ïåêëî...

304
Òàê 3 çóïèíèâñÿ íà ñâîoìó ä3ä÷îìó ïðåñòîë3.
Ãóêíóâ ç óñ3o¿ ñèëè íà âñþ ãàñïèäñüêó ïîòâîðó,
çàñâèñòàâ íà âñå ïåêëî, àæ êèïó÷à ñìîëà â êîò-
ëàõ ñïàëàõêîò3ëà, à ï3íÿâ3 âîãí3 áðèçíóëè 3ñêðà-
ìè. Ïîíàá3ãàëî òîãî ÷îðò3âñüêîãî êîäëà ðîÿìè.
À â3í çâåë3â ñîá3 íàíåñòè áðóäó ç ïåêåëüíî¿ êà-
ëþæ3, â ÿê3é êóïàâñÿ êîæíîãî äíÿ, — áà÷òå, ãëè-
íè òàì íåìà — ðîçòîïëåíî¿ ñìîëè 3 â3êîâ3÷íîãî
ä3ä÷îãî ãíîþ. Çàêóðèâ ëþëüêó, — â3í ¿¿ ïðè ðî-
áîò3 âñå ëþáèâ, ïîñìîêòàâ çäîðîâî ðàç3â ñò3ëüêè
ç íå¿, àæ ï3íà âèïðèñêíóëà íà ê3í÷èêàõ ïàù3.
Ïîò3ì ïëþíóâ ðàç3â çî äâà â äîëîí3, àáè ãàðàçä
3øëà ðîáîòà, çàòåð ñëèíó ðóêàìè 3 íó òâîðèòè ñîá3
ãàñïèäñüêîãî ï3ääàíîãî.
Âèì3ñèâ áîëîòî íàãóñòî, çì3øàâ ç íèì ñì3òòÿ ç3
âñ3õ ïåêåëüíèõ çàêóòê3â, — 3 ò3ñòî áóëî ãîòîâå. Ïî-
ò3ì âèòî÷èâ êóëþ çàâá3ëüøêè ç ãàðáóç 3 îáãëàäèâ ¿¿
ñâî¿ìè ëàïàìè — öå ìàëà áóòè ãîëîâà. Â3äòàê á3ëü-
øó, äîâãåíüêó — öå ìàâ áóòè òóëóá. Íàðåøò3, äî-
ðîáèâ ùå ÷îòèðè ñòîâï÷èêè, äâà äîâø3 3 äâà êîðîò-
ø3, — íà íîãè é ðóêè. Ñêëàâ óñ3 ÷àñòèíè äîêóïè
òàê, ÿê áà÷èâ öå ó Ãîñïîäà Áîãà: ìåíøó êóëþ íà
á3ëüøó, äâà öóðïàëêè çáîêó, à äâà ñòîâï÷èêè âíè-
çó. Çë3ïèâ ¿õ ðàçîì ñìåðäþ÷îþ ãàñïèäñüêîþ ñìî-
ëîþ, ùî áóëüêîò3ëà ó âåëåòåíñüêèõ êîòëàõ, — 3 äè-
ÿâîëüñüêèé ï3ääàíèé âèð3ñ ç-ï3ä ÷îðò3âñüêî¿ ðóêè.
Íàò3øèâøèñü äîñõî÷ó îïóäàëîì, ïîîáçèðàâøè
éîãî ç óñ3õ áîê3â, âçÿâñÿ Ëþöèïåð õóòåíüêî äàë3 äî
ðîáîòè. Âèäðÿïàâ ê3ãòÿìè â ìåíø3é êóë3 ä3ðî÷êè
íà î÷3 é âóõà 3 äîêëå¿â íà ì3ñöå íîñà ãðóäî÷êó âèì3-
øåíîãî áðóäó. Êîïèòîì âèðèâ ù3ëèíêó íà ðîò 3
óïõàâ ó íüîãî âåëè÷åíüêèé êàâàëîê ðîçïå÷åíîãî
áîëîòà íà ÿçèê. À ÿçèê, — çíàoòå, äèÿâîëüñüêà ïðèì-
õà, — óäàâñÿ òîìó äîâøèé, áî ÷îðòèñüêî ãàðàçä
òÿìèâñÿ, ñê3ëüêè-òî ëþäè íèì ãð3øàòü.

305
Ïîòîìó âçÿâ íàäð3áíî ñ3÷åí3 ãàäþ÷3 ãîëîâè, ðîç-
òåðò3 âîâ÷3 çóáè 3 ïîòîâ÷åí3 ïàçóðè ñîâè, ïëþíóâ
äî ò3o¿ áðèäêî¿ ì3øàíèíè ê3ëüêà ðàç3â ñâîo¿ ñëèíè
3 ïåðåòåð âñå â ñâî¿õ äîëîíÿõ. Íà äîäàòîê äîêèíóâ
ùå ïóøêó âèìèêàíèõ êó÷åð3â â3äüìè-÷àð3âíèö3 3
äð3áêó æàðó ç-ï3ä íàéá3ëüøîãî êîòëà. Ö3ëó ãèäêó
êàøó ïåðåæóâàâ ï3ñëÿ ãàðàçä ó ñâî¿é ïèö3, àáè ïå-
ðåñÿêëà ÷îðò3âñüêèì ï3éëîì, 3 âñàäèâ óñþ æâà÷êó
â ãîëîâó ñâîãî îïóäàëà íà ì3ñöå ì3çê3â.
Áà÷èòü õèòðèé ÷îðòèñüêî: ðîáîòà äîçð3âào ãàð-
íåíüêî, ÷óäîâèñüêî íàáèðào ÷èìðàç ïåâí3ø3 äèÿ-
âîëüñüê3 ðèñè. Äàâàé, çì3ðêóâàâ, òåïåð çàãëÿíåì
3 â êîðîáêó. Ïðèäàñòüñÿ.
Â3ä÷èíÿo â3êî, à çâ3äòè çàñè÷àëî éîìó íàçóñòð3÷
òèñÿ÷íèì ãàäþ÷èì øåïîòîì, òà òàê ïðîíèêëèâî,
ùî é ñàì Ëþöèïåð â3äñêî÷èâ ç ïåðåëÿêó. Òî áóëè,
áà÷òå, íàéáðèäê3ø3 íàõèëè, ñòðàøí3 õèæàöüê3 ïðè-
ñòðàñò3 3 çëî÷èíí3 çàáàãàíêè. Ñêîðî î÷óíÿâ Ëþöè-
ïåð 3 àæ çàí3ì3â ç óò3õè. Éîìó ÿêðàç öüîãî é áðà-
êóâàëî.
Âèòÿãíóâ, îòæå, óâàæíî, àáè í3÷îãî íå óøêîäè-
òè, âñ3 ïðèñòðàñò3 3 ñïîëîñêàâ ¿õ ó ãàñïèäñüê3é áàþ-
ð3, ùîá ñòàëè ãíó÷êèìè 3 äîáð3 ï3ä ðóêó. Â3äòàê çâ’ÿ-
çàâ ñïåðøó çðàäó, ï3äë3ñòü 3 õàáàðíèöòâî ò3ñíî
äîêóïè íèòêàìè, ïðÿäåíèìè çíàõàðêàìè — â3äü-
ìàìè îï3âíî÷3 ïåðåä 2âàíîì Êóïàéëîì, îêðîïèâ ¿õ
ùîíàéáðóäí3øèì áàãíîì 3 îáêóðèâ äèÿâîëüñüêèì
êàäèëîì. Ïîòîìó âõîïèâ îáìàí 3 çàõëàíí3ñòü, ïî-
øèâ ¿õ ðàçîì ç îáëóäîþ, âèêà÷àâ ¿õ â ãóñò3ì, äèÿ-
âîëüñüê3ì ãíîþ 3 ïðèøêâàðèâ ¿õ ï3ñëÿ íà ïåêåëü-
íèõ êîñòèðÿõ. Âçÿâ äàë3 çëîáó 3 ìñòèâ3ñòü, ïîîáâèâàâ
¿õ ëóêàâñòâîì, çâ’ÿçàâ ¿õ ãàðíåíüêî ó âóçëè 3 ïîâ3-
ñèâ ó ãàñïèäñüêèé êîìèí äî âóäæåííÿ1. 2 çíîâ ñÿã-
1
Âóäæåííÿ — êîï÷åííÿ.

306
íóâ ó êîðîáêó, âèòÿãíóâ áðåõíþ, ó¿äëèâ3ñòü 3 ÷âàíü-
êóâàò3ñòü, çë3ïèâ ¿õ ñëèíîþ 3 âèì3ñèâ ó ðóêàõ. Íà-
ðåøò3, çàâèíóâ çëîä3éñòâî 3 áðåõíþ, îáìîòàâ ¿õ ñ3-
òêîþ áðóäó é îãèäè 3 ïðîâ3òðèâ ¿õ ïåêåëüíèì
ñìîðîäîì.
ßê âñå âæå áóëî äî ëàäó, òîä3 çàïàëèâ âëàñíî-
ðó÷íî âåëèêèé âîãîíü, ïîñòàâèâ ïîâåðõ íüîãî êî-
òåë, à âñåðåäèíó ñìîëó. Ñàìå, ÿê êèïó÷à ñìîëà ñïà-
ëàõêîò3ëà ðàç òðåò3é, âêèíóâ ó íå¿ âñ3 â’ÿçêè 3 çâåë3â
ñâî¿ì íàéìèòàì — ãàäàì, ÷åðâàì, çì3ÿì 3 óïèðàì —
ïèëüíóâàòè, àáè í3÷îãî íå ïðèãîð3ëî.
Çà ÿêóñü õâèëèíó áóëî âñå çâàðåíå. Ëþöèïåð
âñòðîìèâ ó êèïëÿ÷ó ñìîëó âåëèê3 êë3ù3 3 âèéíÿâ
äèâíå âàðèâî. Âñ3 çàáàãàíêè ñêëå¿ëèñü íåðîçëó÷íî
äîêóïè 3 ïðèéíÿëè âèä çàìåðçëî¿ ðîïóõè. Òîä3 çà-
ïõàâ ÷îðòÿêà òó ïîãàíü ñâî¿é áðóäí3é êîëîä3 çà-
ì3ñòü ñåðöÿ.
Ðîáîòà áóëà çàê3í÷åíà. Òðåáà áóëî ò3ëüêè îñòàí-
íüîãî îäóõîòâîðåííÿ. Âçÿâ â3í òó áîëîòÿíó ïîòâîðó
íàïåðåä ñåáå 3 ïèðñíóâ ¿é ñâîãî ÷îðò3âñüêîãî, ñìåð-
äþ÷îãî ïîäóâó â ðîò. Íàðåøò3 ñòðóñíóâ íåþ ùå ðà-
ç3â ñê3ëüêè, òà òàê, áà÷òå, ñëàâíî, ïî-÷îðò3âñüêè, ùî
ãîëîâà ìàëî íå çëåò3ëà. 2 äèâèñü: áóëüêàò3, âèòð3ø-
êóâàò3 î÷3 ðîçïëþùèëèñü, à ç ÿçèêàòî¿ ïàù3 â3éíó-
ëî ãíèëîþ ñòóõëèíîþ 3 ïåðøèì ñëîâîì — áðåõíåþ.
Áà÷èòü Ëþöèïåð, ùî òàê ÷óäíî âäàëîñÿ éîìó
ä3ëî, — 3 ÿê íå âäàðèòü âàì á3ñîâà íàòóðà ãîïêè, à
äàë3 é ï3äòóïöþþ÷è äð3áíåíüêî¿, àæ â ä3ä÷èõ âóõàõ
çàëÿùàëî.
Îò 3 ñîòâîðèâ ñîá3 ï3ääàíîãî, ùî â3÷íî ï3äëÿãà-
òèìå éîãî äèÿâîëüñüêèì íàø3ïòóâàííÿì, ïîíåñå
ðîçáðàò 3 çàäóðìàíåííÿ ó òîé ÷åìíèé Áîæèé ñâ3ò,
çàïàñêóäèòü âñþ éîãî êðàñó ñâî¿ì ãí3éíèì äèõàí-
íÿì 3 ïðèñëóæèòüñÿ ïîòàñêàòè çàòóìàíåí3 íèì äóø3
ïðîñò3ñ3íüêî â ïåêåëüíèé êîòåë.

307
Çãîäîì øïóðíóâ éîãî êîïèòîì ç óñüîãî ðîçãîíó
íà Áîæèé ñâ3ò.
2 çì3ðêóéòå ñîá3: ç öüîãî ÷îðò3âñüêîãî îïóäàëà
ïîñòàâàëè âñ3 íàø3 ëèõà 3 á3äè.
À ÷îðò3âñüêèé öàð ðàä3o 3 ïî íèí3øí3é äåíü, ùî
òàê ìóäðî óòÿâ øòó÷êó. Òà é ÿê éîìó íå ðàä3òè?
Ïîäóìàéòå æ ñàì3 çäîðîâ3!
À õòî — òðàïëÿoòüñÿ — ìåí3 íåäîâ3ðÿo, õàé ò3ëü-
êè ãëÿíå íà áóäü-ÿêîãî çëîãî òà ëèõîãî, 3, ïåâíî,
çíàéäå òîé oõèäíèé, êàòîâèé çíàê íà éîãî ÷îë3.
ßÊ ×ÎÐÒ ÑÒÀÐÎÃÎ ÏÀÐÓÁÊÀ ÆÅÍÈÂ
Ñòàðèé ÷îðò ðîçñèëàâ ñâî¿õ ñèí3â, ùîá ëþäÿì
øêîäè íàðîáèëè: òîìó ô3ðó ç ñ3íîì çàïàëèëè, òîãî
íàáèëè, òîìó ùå ùîñü íà çáèòêè â÷èíèëè. À íàé-
ìåíøîìó ñèíîâ3 2âàíêîâ3 ÷îðò íàêàçàâ:
—
Ï3äåø ó ë3ñ. Òàì ñòàðèé ïàðóáîê ç òàêîãî-òî
ñåëà ðóáào äðîâà. ßê ñêëàäå ¿õ íà ô3ðó, òî ùîá òè
éîìó òó ô3ðó ïåðåâåðíóâ.
Ï3øîâ ÷îðò 2âàíêî â ë3ñ. Äèâèòüñÿ, o ñë3ä ñàí-
íèé. Àëå íå ðîç3áðàâ 2âàíêî, ùî ñë3ä íå â ë3ñ
â3â, à ç ë3ñó. 2øîâ â3í, 3øîâ, 3 ñòàëî éîìó çðîçó-
ì3ëî, ùî ñòàðèé ïàðóáîê óæå ïî¿õàâ ç äðîâàìè
äîäîìó. Íå çàñòàâ ÷îðò ïàðóáêà â ë3ñ3, à âåðòà-
òèñÿ äàëåêî, 3 õî÷åòüñÿ ÷îðòîâ3 ¿ñòè. Êîëè äè-
âèòüñÿ, íà ïåíüêó ëåæèòü øìàòîê ìàìàëèãè. (Òî
ñòàðèé ïàðóáîê ëèøèâ). Ç’¿â ÷îðò òó ìàìàëèãó òà
é ïîäàâñÿ äîäîìó.
Íà âå÷3ð ç3áðàëèñÿ âäîìà âñ3 ÷îðòè. Ñòàðøèé
áðàò õâàëèòüñÿ:
—
ß çðîáèâ òå.
Ñåðåäóùèé 3 ñîá3:
—
À ÿ çðîáèâ òàêå-òî.

308
—
À òè ùî çðîáèâ? — ïèòào ñòàðèé ÷îðò ñâîãî
íàéìåíøîãî ñèíà.
—
Í3÷îãî ÿ, òàòó, íå çðîáèâ, áî ñòàðîãî ïàðóá-
êà ó ë3ñ3 íå çàñòàâ. Ëèø ç’¿â òîé øìàòîê ìàìàëèãè,
ùî â3í çàáóâ íà ïíåâ3.
—
Çà òîé øìàòîê ìàìàëèãè áóäåø éîìó äâà
ðîêè ñëóæèòè, — ñêàçàâ ñòàðèé ÷îðò.
2 ï3øîâ ÷îðòèê øóêàòè ñòàðîãî ïàðóáêà. Ïðè-
éøîâ äî íüîãî, ïåðåêèíóâñÿ íà õëîï÷èêà, çàë3ç íà
áðàìó òà é êàæå:
—
Äîáðèé äåíü, âóéêó!
—
Äîáðèé äåíü. Ùî òè, ñèíêó, õîò3â?
—
Âóéêó, ÿ áóäó ó âàñ ñëóæèòè.
—
Íó, õîäè, ïîñëóæèø ç ì3ñÿöü àáî äâà.
—
Í3, ÿ äî âàñ íà äâà ðîêè.
—
Òî ñê3ëüêè æ òè ç ìåíå â3çüìåø çà äâà ðîêè
ñëóæáè? — ïèòào ïàðóáîê.
—
Ùî íà ïëå÷3 â3çüìó, âóéêó.
«Ùî æ òàêèé õëîï÷èê ìîæå íà ïëå÷3 âçÿòè? —
ïîäóìàâ ïàðóáîê.
—
Íàé ñëóæèòü».
Ïîãîäèëèñü.
—
ßê òåáå çâàòè? — ñïèòàâ ñòàðèé ïàðóáîê.
—
2âàíêî.
—
Íó ùî æ, áåðèñü çà õàçÿéñòâî. Áóäåì óäâîõ
ðîáèòè.
Ñòàðèé ïàðóáîê 3 òàê áóâ áàãà÷ íà âñå ñåëî, à ç
2âàíêîì ùå áàãàòøèé ñòàâ. Ïðîñëóæèâ ÷îðòèê
ï3âðîêó 3 êàæå õàçÿ¿íîâ3:
—
Âóéêó, âàì ïîðà æåíèòèñÿ.
—
Áóäó æåíèòèñÿ, 2âàíêó, íàé ìèíóòüñÿ æíèâà.
À íåäàëåêî æèâ ïàí. Ó íüîãî áóâ äóæå âåëèêèé
ëàí ïøåíèö3, 3 íå áóëî êîìó ¿¿ æàòè. Ïðèéøîâ ïàí
äî áàãàòîãî ïàðóáêà çà äîïîìîãîþ.
—
Âàñèëþ, ó òåáå áàãàòî çíàéîìèõ. Ìîæå á, òè
äîìîâèâñÿ, ùîá ìåí3 õî÷ ñòî äåñÿòèí âèæàëè?

309
—
Ùî ÿ âàì, ïàíå, ìîæó äîïîìîãòè? — ñêàçàâ
ñòàðèé ïàðóáîê òà é â3äìîâèâ ïàíîâ3. À 2âàíêî öå
ï3äñëóõàâ òà é êàæå:
—
Âóéêó, 3ä3òü äîìîâëÿéòåñÿ çà äâ3ñò3 äåñÿòèí.
—
2âàíêó, ç êèì æå ìè ñò3ëüêè âèæíåìî?
—
Íå æóð3òüñÿ, âóéêó, 3ä3òü äîìîâëÿéòåñÿ.
ß çðîáëþ.
—
À ùî çà öå âçÿòè ç ïàíà? — ïèòào Âàñèëü
íàéìèòà.
—
Ñêàæ3òü ïàíîâ3, ùî â3çüìåìî, ñê3ëüêè íà ïëå÷3
âäâîõ ï3äí3ìåìî, — êàæå 2âàíêî.
Ï3øîâ Âàñèëü äî ïàíà.
—
Ïàíå, ÿ áåðóñÿ çæàòè äâ3ñò3 äåñÿòèí ïøå-
íèö3.
—
À ñê3ëüêè òè çà öå, Âàñèëþ, ñõî÷åø?
Âàñèëü êàæå:
—
Ñê3ëüêè ç3 ñâî¿ì íàéìèòîì íà ïëå÷3 â3çüìó.
Ïàí ïîäóìàâ: «Ñê3ëüêè âîíè ìîæóòü óäâîõ âçÿ-
òè?» Òà é êàæå:
—
Äîáðå, ïðèñòóïàéòå äî ðîáîòè.
Ïðèõîäèòü Âàñèëü äîäîìó.
—
Âñå, — êàæå, — 2âàíêó, äîãîâîðèâñÿ ÿ. Ëèø
íå çíàþ, ÿê ìè öå óäâîõ çðîáèìî.
À 2âàíêî éîìó:
—
Âóéêó, íå æóð3òüñÿ. Äàâàéòå íàãîäóoìî õó-
äîáó, âñå ñïðàâèìî äîìà, ïîêëåïàéòå êîñè òà é ï3-
äåì îáà êîñèòè.
Ñïðàâèëè âñå, ïîêëåïàëè êîñè 3 ïîäàëèñÿ íà
ïàíñüêèé ëàí. Ïî÷àëè êîñèòè. Â3äòÿãíóëè ïî ïî-
êîñîâ3, à òóò 3 ïàí ¿äå. Ïîäèâèâñÿ, í3÷îãî íå ñêà-
çàâ, ëèø ïîäóìàâ: «Íå áóäå ç öüîãî í3÷îãî».
Çàéøëî ñîíöå. 2âàíêî é êàæå:
—
Ëÿãàéòå ñïàòè.
—
Òà é ùî ç òîãî, ùî ÿ ëÿæó? — ïèòào Âàñèëü.
—
Íå æóð3òüñÿ, ëÿãàéòå.

310
Ë3ã Âàñèëü ñïàòè. À ÷îðòèê ñêëèêào âñ3õ ÷îð-
ò3â, 3 äî ðàíêó âèðîñëè äâ3 ñêèðòè. Îäíà ñêèðòà
á3ëüøà, à äðóãà ìåíøà. Ï3ä á3ëüøîþ ñêèðòîþ ëå-
æàëà øâîðêà.
Âàñèëü ïðîêèíóâñÿ 3 çäèâîâàíî ñïèòàâ 2âàíêà:
—
ßê öå òàê âèéøëî?
—
À öå, — êàæå 2âàíêî, — ìîo ä3ëî.
À ÿê ïàí ãëÿíóâ ðàíî íà ñâ3é ëàí, òî é éîìó
äèâíî ñòàëî.
—
Êó÷åð, çàïðÿãàé êîí3! — êðèêíóâ ïàí. — Ïî-
¿äåìî ðîçïëà÷óâàòèñÿ ç Âàñèëåì, áî ïøåíèöÿ óæå
â ñêèðòàõ.
Ïðè¿æäæào.
—
Äîáðîãî ðàíêó, Âàñèëþ, ÿê öå òè çóì3â òàê
çðîáèòè?
—
Öå ìîo ä3ëî, — êàæå Âàñèëü.
—
Íó, ùî æ, Âàñèëþ, äàâàé ðîçðàõóoìîñü. Ïëàòà
òàêà, ÿê òè êàçàâ?
—
Òàêà, ïàíå, òàêà.
—
Òî áåð3òü íà ïëå÷3 òà é íåñ3òü, ùî çìîæåòå.
Òóò 2âàíêî âèñêàêóo ç-çà ñêèðòè, õàïào øâîðêó
çà äâà ê3íö3 3... ñêèðòà ïîñóíóëàñÿ äî Âàñèëåâî¿ õàòè.
—
Íå áåðè õî÷ öþ äðóãó, — ïðîñèòü íàëÿêà-
íèé ïàí.
Ïîêè Âàñèëü ïðèéøîâ äî õàòè, ïøåíèöÿ áóëà
âæå çìîëî÷åíà 3 çåðíî âèâ3ÿíå. Âàñèëü çàäóìàâñÿ.
«×åðåç äâà ðîêè â3í ïîòÿãíå âñå ìîo õàçÿéñòâî».
À 2âàíêî êàæå:
—
Íó, ùî æ, âóéêó, ïîðà âæå âàì æåíèòèñÿ.
—
Òà êîãî æ ÿ, 2âàíêó, â3çüìó?
—
Âóéêó, â íåä3ëþ íà äðóãîìó ñåë3 áóäå âåñ3ë-
ëÿ. Ôàéíî âáèðàéòåñü 3 êëè÷òå íà âåñ3ëë3 â òàíåöü
ä3â÷èíó, ÿêà âàì ñïîäîáàoòüñÿ. Ï3ñëÿ êîæíîãî òàí-
öþ ï3äõîäüòå äî ìåíå, 3 ÿ âàì ñêàæó, áðàòè, ÷è íå
áðàòè òó ä3â÷èíó.

311
Òàê Âàñèëü 3 çðîáèâ. Ãàðíî âáðàâñÿ 3 ï3øîâ íà
âåñ3ëëÿ. Äèâèòüñÿ, ãàðíà ä3â÷èíà. Êëè÷å ¿¿ Âàñèëü ó
òàíåöü. Ïîòàíöþâàâ ç íåþ 3 ï3äõîäèòü äî íàéìèòà.
—
Íó, ÿê, 2âàíêó, ãàðíà ä3â÷èíà?
—
Ãàðíà, âóéêó, àëå íå ðàäæó âàì ¿¿ áðàòè, áî
â íå¿ o òðè ÷îðòîâèõ ðåáðà.
—
Äîáðå, — êàæå Âàñèëü, — ïîêëè÷ó äðóãó.
Çàãðàëà ìóçèêà, çàêëèêàâ Âàñèëü äðóãó ä3â÷èíó.
Ä3â÷èíà äóæå ðàäà, áî Âàñèëü ïàðóáîê íà âñå ñåëî.
Ï3ñëÿ òàíöþ çíîâ ï3äõîäèòü Âàñèëü äî 2âàíêà.
—
Íó, ÿê, 2âàíêó?
—
Õîðîøà, âóéêó. a â íå¿ îäíå ÷îðòîâå ðåáðî,
àëå âè íå æóð3òüñÿ, ÿ éîãî âèðâó.
Äîãîâîðèâñÿ Âàñèëü 3ç òîþ ä3â÷èíîþ. Äóæå ñêî-
ðî âîíè ïîæåíèëèñü. 2 æèâóòü ñîá3 óòðüîõ. Õàçÿé-
ñòâî âåëèêå, ðîáîòè áàãàòî. Íàæèëè Âàñèëü 3ç æ3í-
êîþ ìàëåíüêó ä3â÷èíêó.
Êîëè öå âèõîäèòü çàì3æ ñåñòðà éîãî æ3íêè. Íà
òàêó-òî íåä3ëþ íàì3÷àoòüñÿ âåñ3ëëÿ. 2âàíêî é êàæå:
—
Âóéêó, ùîá âè â ñóáîòó íà âåñ3ëëÿ íå éøëè.
Íàé âàøà æ3íêà éäå, à âè ïðèéäåòå àæ ó íåä3ëþ íà
âå÷3ð.
Òàê Âàñèëü 3 äîìîâèâñÿ ç æ3íêîþ.
—
Õàçÿéñòâî â íàñ, æ3íêî, íåìà ÿê îáîì 3òè ç
äîìó. Òè éäè ñüîãîäí3, à ÿ ïðèéäó àæ çàâòðà íà
âå÷3ð.
—
Äîáðå, íàé áóäå òàê.
Ç3áðàëàñÿ æ3íêà 3 ï3øëà ç äèòèíîþ íà âåñ3ëëÿ.
À íà çàâòðà íàéìèò ïåðåòâîðèâ ñâîãî õàçÿ¿íà â ìî-
ëîäîãî ãàðíîãî õëîïöÿ.
—
2ä3òü, — êàæå, — íà âåñ3ëëÿ. Òàì ÷åðåç äîðî-
ãó æèâå ñòàðåíüêà ìàòè âàøîãî òåñòÿ. Çàéä3òü äî
íå¿ 3 ñêàæ3òü: «Áàáóñþ, ïîêëè÷òå ìåí3 îòó ìîëîäè-
öþ, âàøó âíó÷êó».
Âàñèëü òàê 3 çðîáèâ. À áàáóñÿ êàæå:

312
—
Õëîï÷å, äå òè áà÷èâ òàêå? Âîíà òàêîãî õàçÿ-
¿íà ìào. Áàãà÷ íà âñå ñåëî. Äå æ âîíà ñõî÷å ç òîáîþ
áàëàêàòè?
Âàñèëü âèéìào ç êèøåí3 ïàðó ÷åðâ3íö3â.
—
Íàòå, ò3ëüêè çðîá3òü öå.
Áàáà ãðîø3 â ïàçóõó òà é êàæå:
—
Çàðàç áóäå.
Ï3øëà áàáà íà âåñ3ëëÿ òà é êàæå ç ïðîòÿãîì:
—
Ìàðóñþ, ÿêèé æå òåáå êðàñåíü êëè÷å.
À Ìàðóñÿ ¿é:
—
Áàáêî, ùî âè? Õòî ìîæå áóòè êðàùèé çà Âà-
ñèëÿ?
—
Ìàðóñþ, ÿêáè òè éîãî ïîáà÷èëà! 2äè ïîäè-
âèñÿ, ùî çà êðàñåíü.
Çðàçó ï3òè, òî áóäå ï3äîçð3ííÿ ÿêåñü. Òîä3 Ìà-
ðóñÿ âùèïíóëà ñâîþ äèòèíó. Äèòèíà ïî÷àëà ïëà-
êàòè. À òàòî êàæå:
—
Ìàðóñþ, â3çüìè äèòèíó äî áàáêè òà çàáàâ ¿¿
òàì. Íàé íå êðè÷èòü, áî òóò ãîñò3.
Ìàðóñÿ çà äèòèíó òà äî áàáêè. Çàéøëà â õàòó ç
äèòèíîþ íà ðóêàõ, ïîäèâèëàñÿ íà êðàñåíÿ 3 çîìë3-
ëà. Â3í ïî÷èíào äî íå¿ ãîâîðèòè:
—
×è ìîãëè á ìè òàê çðîáèòè, ùîá òè Âàñèëÿ
ëèøèëà 3 ï3øëà çî ìíîþ?
—
ß öå ìîæó çðîáèòè, àëå òè çðîçóì3é, ùî
â ìåíå äèòèíà.
À â3í ¿é êàæå:
—
ßê ÿ ëþáëþ òåáå, òî áóäó ëþáèòè é òâîþ
äèòèíó.
Ïîãîäèëàñÿ âîíà éòè ç êðàñåíåì. 2 ïèòào éîãî:
—
Êîëè òè çà ìíîþ ïðèéäåø?
—
×åðåç äâ3 ãîäèíè áóäó òóò.
Âèõîäèòü êðàñåíü 3ç õàòè. Ìàðóñÿ ç áàáîþ ïî-
÷àëè ðàäèòèñÿ:
—
Ùî æ ðîáèòè? — ïèòào Ìàðóñÿ.

313
À áàáà êàæå:
—
Çàâàæào äèòèíà. Àëå òè íå æóðèñÿ. Çîñòàâè-
ìî äèòèíó â õàò3. Òè éäè íà âåñ3ëëÿ, à ÿ çàïàëþ
õàòó. Äèòèíà çãîðèòü, 3 âñå áóäå äîáðå.
2 ïîãîäèëàñÿ Ìàðóñÿ ç áàáîþ. Àëå, êîëè âèõî-
äèëè ç õàòè, 2âàíêî-÷îðòèê ñõîïèâ íåïîì3òíî äè-
òèíó 3 ïîí3ñ äîäîìó.
Ìàðóñÿ ï3øëà íà âåñ3ëëÿ, áàáà çàìèêào äâåð3 3
çðàçó ï3äïàëþo õàòó. Ðîçãîð3ëàñÿ ïîæåæà. Âñå âå-
ñ3ëëÿ êèíóëîñÿ ãàñèòè. Àëå í3÷îãî íå ìîãëè çðîáè-
òè, áî õàòà áóëà ñòàðåíüêà 3 ï3ä ñîëîìîþ.
À Ìàðóñÿ êðè÷èòü:
—
Äèòèíî ìîÿ, ð3äíà ìîÿ, ùî ÿ òåïåð áóäó ðî-
áèòè, ùî æ ÿ áóäó ñâîoìó Âàñèëåâ3 êàçàòè!
Òàòî êàæå:
—
Íå ïëà÷, Ìàðóñþ, ÿêîñü óìîâèìî Âàñèëÿ.
Òàòîâ3 âæå íå äî âåñ3ëëÿ. Çàïðÿãào â3í êîí3, ñà-
äèòü íà â3ç Ìàðóñþ. À áàáà òåæ õî÷å ¿õàòè. Ñèí
êàæå ¿é:
—
Ìàìî, ñèä3òü äîìà. Ç òàêîãî ãîðÿ ìåí3 â3ä
Âàñèëÿ ïîïàäå, à âàì ïîïàäå ùå á3ëüøå.
À áàáà íàïèðàoòüñÿ ¿õàòè.
—
ß, — êàæå, — çàë3çó â ì3øîê, à òè ìåíå çàâ’ÿ-
æè. ßê áóäå ìåíå òðåáà, ðîçâ’ÿæåø.
̄äå òàòî ç äî÷êîþ, à ççàäó â âîç3 áàáà â ì3øêó.
Ïðè¿æäæàþòü äî äîìó, â3ä÷èíÿþòü áðàìó. 2 ïî÷è-
íào Ìàðóñÿ ãîëîñèòè:
—
Ùî æ ìè òåïåð, Âàñèëþ, áóäåìî ðîáèòè!
Ïðîïàëà íàøà äèòèíà, çãîð3ëà íà ïîæåæ3.
À Âàñèëü ïèòào:
—
ßê? Ùî?
Ìàð3ÿ âñå ðîçêàçàëà. Óìîâëÿo òåñòü çÿòÿ. À Âà-
ñèëü êàæå:
—
Í3÷î, 3ä3òü ç Ìàðóñåþ äî õàòè. Äèâèñÿ, Ìà-
ðóñþ, òî íå íàøà äèòèíà ãðàoòüñÿ â êîëèñö3?

314
Ó õàò3 øóì 3 ãàðìèäåð.
—
ßê öå òàê âèéøëî? — ïèòào Ìàðóñÿ ÷î-
ëîâ3êà.
Íå âñòèã â3í â3äïîâ3ñòè Ìàðóñ3, ÿê õòîñü ãîëîñ-
íî ïîñòóêàâ ó äâåð3. Çàõîäèòü 2âàíêî-÷îðòèê 3 êàæå:
—
Âóéêó, äâà ðîêè çàê3í÷èëèñü. ß âæå çàáèðàþ-
ñÿ â3ä âàñ.
—
×åêàé, 2âàíêó, áóäó ïëàòèòè òîá3.
—
Âóéêó, ÿ æ âàì êàçàâ, ùî ñëóæó çà òå, ùî íà
ïëå÷3 â3çüìó.
—
Ùî æ òè õî÷åø óçÿòè? — ñïèòàâ Âàñèëü 3
ïîäóìàâ: «Â3í æå âñå ìîo õàçÿéñòâî ìîæå íà ïëå÷3
âçÿòè».
—
À â ìåíå âæå o ùî áðàòè! — êðèêíóâ 2âàíêî.
Òà äî âîçà, âõîïèâ ì3øîê 3ç áàáîþ íà ïëå÷3, ïîí3ñ
éîãî äî ð3÷êè 3 êèíóâ ç âèñîêîãî ìîñòó ó âîäó.
—
Îöå òîá3, áàáî! Á3ëüøå íå áóäåø ä3òåé ðîç-
ëó÷àòè!
Îöÿ áàáà é áóëà òèì ÷îðòîâèì ðåáðîì, ÿêå òðå-
áà áóëî âèðâàòè Âàñèëåâ3é æ3íö3. À Âàñèëü 3ç æ3í-
êîþ æèëè ñîá3 äàë3.
ßÊ ×ÎÐÒ ÕÎÒ2 ÌÓÇÈÊÎÞ ÑÒÀÒÈ
Îäèí ìóçèêà âåðòàâñÿ ç âåñ3ëëÿ, äå ãðàâ àæ
äâà äí3. Òàì éîìó áóëî äîáðå: ¿ñòè-ïèòè äàâàëè,
ñê3ëüêè õîò3â, òà ùå é çàïëàòèëè, ñê3ëüêè ñêà-
çàâ. Á3äà ò3ëüêè, ùî ñòàâ äóæå ñòîìëåíèé. Ëåäâå
íîãè ïåðåñóâàâ 3, éäó÷è, äð3ìàâ. Ñêðèïêó òðèìàâ
ï3ä ïàõâîþ, ñòèñêàâ ¿¿ ë3êòåì. Éîìó íàâ3òü ïî÷à-
ëî ùîñü ñíèòèñÿ, òà ðàïòîì õòîñü óäàðèâ äîëî-
íåþ ïî ïëå÷ó. Ìóçèêà ðîçïëþùèâ î÷3 3 ïîáà÷èâ
ïåðåä ñîáîþ ÷îðòà.
—
ßê íàçèâàoøñÿ? — ïèòào éîãî ÷îðò.

315
—
Ñàì.
—
Çâ3äêè éäåø?
—
Ç âåñ3ëëÿ.
—
Çàðîáèâ ùîñü?
—
Òðîõè, àëå çàòå íà¿âñÿ-íàïèâñÿ.
—
ß òåæ ëþáëþ ñìà÷íî ïîïî¿ñòè. 2 âèïèòè íå
çàøêîäèëî á. Àëå íå âì3þ ãðàòè íà ñêðèïö3. Äîá-
ðå, ùî òåáå çäèáàâ. Ìóñèø ìåíå íàâ÷èòè, áî íå
ïóùó äîäîìó.
Ìóçèêà ñêàçàâ:
—
Ïîêàæè ðóêè!
×îðò ïðîñòÿãíóâ äâ3 ðóêè, øèðîê3, ÿê ëîïàòè,
3 ðîç÷åï3ðèâ ïàëüö3.
—
Íå áóäå ç òåáå ìóçèêè...
—
×îìó íå áóäå? — çàñìóòèâñÿ ÷îðò.
—
Ó òåáå ïàëüö3 êðèâ3, ÿê êîð3ííÿ ñòàðî¿ âåðáè.
—
À ùî ðîáèòè?
—
Òðåáà âèïðàâëÿòè.
—
Òî âèïðàâëÿé, áî íå ïóùó äîäîìó.
—
Äèâèñü, ÿêèé òè o!.. Âèõîäèòü, äóæå õî÷åø
íàâ÷èòèñÿ ãðàòè. ß òàêèõ ëþáëþ. Õîäè ç3 ìíîþ, —
â3äïîâ3â ìóçèêà, áî çíàâ, ùî ÷îðò íå äàñòü éîìó
æèòòÿ.
Çàéøëè âîíè â ãóùàâèíó ë3ñó, äå ÿê3ñü ëþäè
ðóáàëè äåðåâà.
Ìóçèêà ñêàçàâ:
—
Òè, ÷îðòå, âêðàäè ñîêèðó, à ÿ òåáå çà÷åêàþ
îòóò ï3ä êóùåì.
—
Çàðàç íàéãîñòð3øà ñîêèðà áóäå òâîoþ! —
3 ÷îðò çíèê ó êîð÷àõ. ×åðåç ÿêóñü ìèòü ïðèí3ñ òðè
ñîêèðè, êèíóâ ïåðåä ìóçèêîþ é ïðîìîâèâ:
—
Âèáèðàé, ÿêó õî÷åø.
Ìóçèêà âçÿâ ñîêèðó, ï3ä3éøîâ äî çðóáàíîãî äóáà,
çðîáèâ âåëèêó ðîçêîëèíó é çàáèâ êëèí.
—
Ïõàé ïàëüö3 â ðîçêîëèíó! — ñêàçàâ ÷îðòîâ3.

×îðò ïîê3ðíî çàïõàâ òóäè ïàëüö3, à ìóçèêà âè-
áèâ êëèí. Äåðåâî òàê ñòèñíóëî ïàëüö3, ùî ÷îðò
çàâåðåùàâ íå ñâî¿ì ãîëîñîì.
—
Ïîòåðïè òàê ö3ëèé äåíü. Óâå÷åð3 ïðèéäó 3
â÷èòèìó òåáå ãðàòè...
—
Ìóçèêà âçÿâ ñêðèïêó ï3ä
ïàõâó 3 ïîäàâñÿ äàë3 ñâîoþ äîðîãîþ.
×îðò òåðï3â-òåðï3â, à ïîò3ì ñòàâ âèðèâàòè ïàëü-
ö3. Íàðåøò3 ï3äíÿâ ñòîâáóð 3 âäàðèâ íèì îá çåìëþ.
Àëå ç áîëþ òàê çàâåðåùàâ, ùî ïî÷óëè ó ñàìîìó
ïåêë3. Ïîçá3ãàëèñÿ ÷îðòè.
—
Õòî òîá3 çàïõàâ òóäè ïàëüö3?
—
Òà, áà÷, Ñàì çàïõàâ.
×îðòè çàñì3ÿëèñÿ ç äóðíÿ.
—
Íó, êîëè òè ñàì çàïõàâ, òî ñàì 3 âèòÿãàé...
2 ðîç3éøëèñÿ õòî êóäè.

317
ÇÌ2ÑÒ
Áàáà3÷îðò......................................3
Áðàò-á3äíÿê3áðàò-áàãà÷............................6
Â3ðíèéäðóã .....................................9
Ãàéãàé ........................................10
Äâàäöÿòüï’ÿòüáðàò3â.............................17
Äâàáðàòè......................................32
Äâàíàäöÿòüñèí3â3îäíàäî÷êà ......................34
ÄèâîÊàì3ííî¿ãîðè .............................. 36
Ä3àìàíòîâèéïàðêàí..............................40
Ä3â÷èíà-òðîñòèíêà............................... 50
Ä3äîâàäîíüêà3áàáèíàäîíüêà ......................58
Äîíüêàâ3òðó....................................60
Äóðí3÷îðòèòàõèòðèéíàéìèò ......................68
Æîíàíàä÷îðòà .................................72
Çàë3çíîíîñàáàáà ................................75
Çâ3äêèâçÿâñÿõðîìèé÷îðò .........................80
Çâ3äêèòþòþíï3øîâ..............................84
Çîëîòèéâåäì3äü.................................85
2âàíêî3öàðåâàäî÷êà .............................93
2âàíÌóçèêà....................................100
2âàíÒîðáèíà ...................................104
2âàí-Â3òåð .....................................109
ÊàçêàïðîêîðîëåâóÊàòåðèíó.......................114
Êàì3íåöü-ñâèñòóíåöüòàëèõàöàð3âíà.................120
Êèðèê ........................................129
Êîâàëü3÷îðò ...................................132
Êð3ïàê3÷îðò ...................................134
Ìîñêàëüóïåêë3.................................137
Îðèñÿ.........................................139
Ïàðóáîê3÷îðò ..................................142
Ïðîâ3í÷àëüíèéïåðñòåíü,ùàñòÿ3íåùàñòÿ.............144
Ïðî ëǻåíÿ, ùî ïîâåðíóâ ëþäÿì ñîíöå, ì3ñÿöü 3 çîð3 . . . . . 147

Ïðîïðàâäó3êðèâäó..............................154
Ïðîöàðåíêà2âàíà3÷îðòîâóäî÷êó...................160
Ïðî÷îëîâ3êà,ùîìàâçëóæ3íêó.....................176
Ïðî÷îðòà3áàãàöüêóòîðáó.........................179
Ñåñòðà3çàêëÿò3áðàòè.............................181
Ñèíë3ñíèêà....................................185
Ñèíïîáåðåæíèêà................................194
Ñîëäàò3ñìåðòü .................................201
Ñîëäàò-ë3êàð ...................................205
Òîðáàçö3ñàðåì .................................210
Òðåò3éñèí2âàí .................................218
Õèòðèéõëîïåöü .................................223
Öàð3âíàÎëåíêàéêðàñóíÿïîëîíÿíêà ................225
×àð3âíèéë3õòàðèê ...............................230
×îðò-çì3éòàçàïðîäàí3ä3òè ........................238
×îðò3âìëèí....................................253
×îðòîâàìàò3ð...................................254
×óäåñíàòîðáà...................................257
ßêáàáà÷îðòàäóðèëà .............................261
ßêáàáà÷îðòàîáäóðèëà ...........................263
ßêá3äíèéç÷îðò3âïîãëóìèâñÿ......................265
ßêá3äíÿê÷îðòàîáäóðèâ...........................272
ßê äÿäüêî ÷îðòà äóðèâ 3 ä3æêó ãðîøåé â3ä íüîãî çäîáóâ . . . 275
ßêoôðåéòîðñòàâöàðåì...........................280
ßêæ3íêà÷îðòàïåðåõèòðèëà........................283
ßêÊëèìêîñïðîâàäèâä3äè÷àóïåêëî.................286
ßêìàëèé÷îðòñëóæèâçàîêðàoöüõë3áà ...............290
ßêìîëäàâàíèí÷îðòàïåðåñï3âàâ ....................292
ßêïðèéøëî,òàêï3øëî ...........................293
ßêóñåë3çàâ3âñÿ÷îðò.............................295
ßê÷îðòìóæèêàíàãîðîäèâ.........................299
ßê÷îðòñîá3ïîì3÷íèêàïðèäáàâ.....................300
ßê÷îðòñòàðîãîïàðóáêàæåíèâ .....................307
ßê÷îðòõîò3âìóçèêîþñòàòè .......................314